Web brauzerlar
Web brauzer butunjahon to’rida
joylashgan sahifani yuklash, tahlil qilish va
uni ko’rsatish, sahifalararo o’tishlarni
amalga oshirish uchun xizmat qiladi. Server
so’ralgan ma'lumotni qidirib topadi va web
brauzerga jo’natadi. Web brauzer qabul qilib
olingan ma'lumotlarni kompyuter ekranida
tasvirlaydi.
“Web” so’zi esa “World Wide Web”(butunjahon
to’ri WWW) ning qisqa ma’nodagi ko’rinishi.
Internetning WWW xizmatidan foydalanish uchun
ham maxsus dasturlar ishlab chiqilgan. Ular webbrauzerlar (Browser) deb ataladi. Browser inglizcha
so’z bo’lib, ko’rishni tominlash, ko’rsatish ma'nosini
anglatadi. Birinchi Web-brauzer 1990-yil CERN
(Yevropa Yadroviy Tadqiqotlar Kengashi) xodimi
Tim Berners-Ii tomonidan ishlab chiqilgan.
•
Web brouzer biror sahifani yuklash va sahifaga
ma’lumotlar yuborish uchun HTTP(Huper Text Trasport
Protokol) gipermatnni transportirovka qilish protokolidan
foydalanadi. Ko’pchilik brouzerlar FTP (File Transfer
Protokol) fayllar uzatish protokoli bo’yicha ham ishlashadi:
fayllar ro’yxatini sahifa ko’rinishida chop etadi.
•
Web brouzer web-sahifani(butunjahon to’rida
joylashgan sahifa) siz uchun qulay ko’rinishda chop etadi
ma’lum qoidalar bo’yicha rasmlarni, matnlarni(ularning
ko’rinishi, rangi, kattaligi va h.k.), ovoz yoki video
ma’lumotlarini, turli animatsiyalarni mos ravishda
joylashtirib chiqadi. Bundan tashqari, sahifadagi siz kiritgan
ma’lumotlarni kerak joyga jo’natish, boshqa sahifaga o’tish,
JavsScript kodlarini ishlatish kabi vazifalarni ham bajaradi.
•
Web brouzerlarning qisqacha tarixi. Birinchi eng
keng tarqalagan brauzer Mosaic bo’lgan. Undan so‘ng
Netscape Navigator browseri yetakchilik qildi. 1995-yili
Microsoft kompaniyasi Windows 95 tarkibida Internet
Explorer browserini chiqarish orqali Netscape
Navigatorning yetakchiligiga katta xavf sola boshladi va
bir necha yillardan so‘ng Netscape Navigator browseri
deyarli foydalanishdan chiqib ketdi. Internet Explorer
esa 95% ulush bilan dunyoning eng keng tarqalgan
browseriga aylandi. Netscape Navigator kodini
ommaga havola qilingandan so‘ng, u asosida Mozilla
va Mozilla Firefox browserlari yaratildi. Hozirda
foydalanuvchilar uchun juda ko‘p alternativ browserlar
mavjud.
Brouzer tushunchasi va
ularning vazifasi
Brouzer – bu Internet resurslari va
ma’lumotlaridan foydalanishni
ta’minlovchi dastur bo`lib, uning quyidagi
turlari mavjud:
Internet Explorer
Opera
Mozilla Firefox
Jahon boʻyicha eng yetakchi
brauzerlar
Internet Explorer haligacha yetakchilikni qo'ldan boy
berganicha yo'q, lekin ulushi asta- sekin kamayib bormoqda.
Net Applications ma'lumotlariga ko'ra, brauzerlarning ulushi
2016 yil avgust oyiga nisbatan quyidagicha:
• Microsoft Internet Explorer 72,15%;
• Mozilla Firefox 19,73%
• ;Safari 6,37%;
• Opera 0,74%;
• Netscape 0,72%;
• Mozilla 0,10%;
• …
Internet Explorer
Internet Explorer brauzeri Windows operatsion tizimida
ishlaydi. Ushbu brauzer to'liq yetakchilik qilgan davrda ko'p
veb-saytlar shu brauzerda ishlagan. Hozirda boshqa
brauzerlarning biror qo'shimcha yutug'i to'g'risida gap
ketganda, Internet Explorerda yo'qlari haqida gapiriladi.
Microsot kompaniyasi Internet Explorer brauzerini ishlab
chiqishda asosiy maqsad Netscape Navigator brauzeriga
zarba berish bo'lganligi uchun uning turli nostandart
imkoniyatlari va kamchiliklari yaqqol ko'zga tashlanadi.
• Oddiy foydalanuvchilar uchun ushbu brauzerning
kamchiliklari deyarli ko'rinmaydi, chunki, ular uchun
dasturchilar Internet Explorer kamchiliklarini yopishadi.
Dasturchilar ushbu brauzerni eng nostandart brauzer
deb atashadi. Buning quyidagicha sabablari mavjud:
• 1.InternetExplorer 7-versiyasidan eskilari, shaffof fonli
PNG rasmlarni qo'llay olmaydi:
• 2.shaffof fon o'rniga alohida boshqa rang berib qo'yadi;
3.Turli xildagi HTML, CSS, JavaScript standartlariga
javob bermasligi;
• 4.Ko'pchilik boshqa brauzerlarda mavjud qo'shimcha
imkoniyatlarning yo'qligi;
• 5.Xavfsizlik tomonidan nisbatan kuchsizligi.
Internet Explorer 8
• Hozirda Microsoft
tomonidan Internet
Explorer 8 ishlab
chiqildi. Microsoft
ushbu brauzer
barcha standartlarga
javob berishini
takidlamoqda.
Mozilla Firefox
• Intenet Explorerdan keyingi yetakchi o'rinni Mozilla
Firefox brauzer egallagan. Ko'pchilik dasturchilar,
ilmiy xodimlar va Internet Explorerni yomon
ko'ruvchilarning brauzeri. Ushbu brauzer ochiq kodli
bolib, xohlagan dasturchi kodini olib o'zgartirishi
mumkin. Internet Explorer uchun asosiy raqobatchi
hisoblanadi. Windows, Linux, Mac OS tizimlarida
ishlaydi. Brauzer o'zining keng imkoniyatlari bilan
ajralib turadi. Bundan tashqari, unga juda ko'p
kengaytmalar(plugin, ing.) yozilgan bo'lib, ular orqali
Firefox ni imkoniyatlarini yanada boyitish mumkin
So'nggi versiyasi 3, 2-versiyasidagi katta xatolik
operativ xotirani ko'p talab qilishi ushbu versiyada
tuzatilgan.
•
Imkoniyatlari:
• Bir necha sahifani bir oynada ochish;
• Veb manzil maydonining mukammallashgan
varianti;
• Sahifani qulay Bookmark(xatcho'p) qilish;
• Brauzer korinishi uchun andozalar;
• ushbu andozalar orqali brauzerni tanib bolmas
darajaga olib kelish mumkin;
• Juda keng imkoniyatlarga ega bo'lgan
kengaytmalar
Opera
• Opera brauzeri Norvegiya dasturchilari tomonidan
yaratilgan. Boshqa brauzerlar kabi standartlarga javob
beradi. Ancha tez brauzer hisoblanadi. Firefox kabi
kengaytmalarga ega bo'lmasada, turli andozalar mavjud.
Bundan tashqari, turli xildagi qo'shimcha vidjet(widget)
larni yuklab olish mumkin. Windows, Mac OS, Linux
versiyalari mavjud.
• E-mail mijoz( e-maillarni kompyuterga yuklab olish va
ularni Internet yo'q paytda ham o'qish imkoniyati), torrent
tarmoqlaridan fayllar ko'chirish va chat mijozlari mavjud.
• Boshqa brauzerlarda mavjud bo'lmagan tez chaqirish
imkoniyati siz ko'p tashrif buyuradigan saytlar,
sahifalarni tez yuklashni amalga oshiradi.