O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI
“TASDIQLAYMAN”
Ro’yxatga olindi:
O‘quv ishlari bo‘yicha
№ ________________
direktor o‘rinbosari
____________D.K.Yakubjanova
2022- yil "___"______
«___» ____________ 2022 yil.
DASTURLASH USLUBLARI VA PARADIGMALARI
fanining
ISHCHI O‘QUV DASTURI
(Kunduzgi ta’lim uchun)
Bilim sohasi: 300000 – Ishlab chiqarish texnik soha
Ta’lim sohasi: 330000 – Kompyuter texnologiyalari va informatika
Ta’lim yo‘nalishi: 5330600 – Dasturiy injiniring
Umumiy o‘quv soati
Shu jumladan,
Ma’ruza
Amaliy mashg’ulot
Laboratoriya mashg’uloti
Mustaqil ta’lim soati
- 180 soat (5 - semestr)
- 30 soat (5 - semestr)
- 30 soat (5 - semestr)
- 30 soat (5 - semestr)
- 90 soat (5 - semestr)
Samarqand – 2022
Fanning ishchi o‘quv dasturi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus,
kasb-hunar ta’limi yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv-uslubiy birlashmalar faoliyatini
Muvofiqlashtiruvchi Kengashning 2020 yil 30 oktyabrdagi 6-sonli bayonnomasi bilan
ma’qullangan hamda vazirlikning 2020 yil 7 dekabrdagi 568-sonli buyrug‘i bilan
tasdiqlangan Dasturlash uslublari va paradigmalari fan dasturiga (ro‘yxat raqami
№БД-5330600-PSP1416) muvofiq ishlab chiqildi.
Fanning ishchi o‘quv dasturi Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU
Samarqand filiali O‘quv-uslubiy Kengashining 2022-yil «___» ______________dagi
«___» - son yig‘ilishi bayoni bilan tasdiqlangan.
Tuzuvchi(lar):
Karimov M.M.
Taqrizchilar:
Bekmurodov Q.A.
Abdullayev A.A.
-TATU Samarqand filiali «Dasturiy injiniringi»
kafedrasi katta o‘qituvchisi
- Kompyuter tizimlari kafedrasi mudiri, dotsent
- SamDU “Axborotlashtirish texnologiyalari” kafedrasi
dotsenti
“Kompyuter injiniringi”
fakulteti dekani:
O.A. Mamaraufov
“Dasturiy injiniring”
kafedrasi mudiri:
I.M. Boynazarov
Kelishildi: O‘quv uslubiy
bo‘limi boshlig‘i:
A.R. Axmedjanov
2
I.Fanning mazmuni
Fanni o’qitishdan maqsad -talabalarni turli xil dasturlash uslublari va tillari bilan
tanishtiradi, paradigmalarni tanlash tizimlari va amaliy informatikani quyi darajadagi
dasturlashdan apparat bilan interfeysda yuqori darajadagi tillarga va parallel dasturlash
masalalarini yechishda ishlatiladigan tillarning hamda maxsus instrumental dasturiy
vositalardan foydalana olish ko’nikmalarini hosil qilishdan iborat.
Fanning vazifasi - talabalarni nazariy bilimlar, amaliy ko’nikmalar, kompyuter
dasturlarini yozish uslubini, dasturlashga yondoshuv, hisoblashni tashkil etish va
kompyuter tomonidan bajariladigan ishlarning tarkibiy tuzilishini belgilaydigan
zamonaviy usul va vositalarni shakllantirish vazifalarini bajaradi.
II.Asosiy nazariy qism (Ma’ruza mashg‘ulotlari).
II.1.Fan tarkibiga quyidagi mavzular kiradi:
1-jadval
Dars
sotalari
T.r.
Ma’ruza mavzulari
hajmi
1.
1-mavzu: Dasturlash paradigmalarining vujudga kelishi
2-mavzu:Dasturlash paradigmalarining asosiy
2.
tushnuchalari
3. 3-mavzu:Dasturlash paradigmalarini qo‘llab quvvatlash
4.
4-mavzu:Quyi darajali dasturlash tillari
4.1-mavzu: Quyi darajali dasturlash tillari haqida umumiy
4.1
ma’lumotlar
4.2 4.2-mavzu: Assembler dasturlash tilining asosiy tushunchalari
4.3 4.3-mavzu: Assembler dasturlash tilida boshqaruv buyruqlari
5. 5-mavzu:Imperativ protsedurali dasturlash
6.
6-mavzu: Funksional dasturlash
6.1 6.1-mavzu: Funksional dasturlashga kirish
6.2 6.2-mavzu: Funksional dasturlashning asosiy xususiyatlari
7.
7-mavzu: Mantiqiy dasturlash
7.1 7.1-mavzu: Mantiqiy dasturlashga kirish
7.2 7.2-mavzu: Mantiqiy dasturlashda bilimlar bazasi bilan ishlash
8.
8-mavzu: Obyektga yo‘naltirilgan dasturlash
8.1-mavzu: Obyektga yo‘naltirilgan dasturlashning asosiy
8.1
tamoyillari
8.2 8.2-mavzu: Obyektlarning nusxalari va sinflari
9.
9-mavzu: Parallel dasturlash
9.1 9.1-mavzu: Dasturlash tillarida parallel hisoblash modellari
9.2 9.2-mavzu: Yuqori ununmdordorlikdagi dasturlash
Jami:
3
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
30
Ma’ruza mashg‘ulotlar multimediali o‘quv vositalari (proyektor, elektron doska)
bilan jihozlangan auditoriyada akademik guruhlar patoklari uchun o‘tkaziladi.
III. Amaliy mashg‘ulotlar mavzulari
2-jadval
T.r.
Amaliy mashg‘ulotlar mavzulari
1.
2.
3.
4.
4.1
4.2.
4.3
5.
5.1
5.2
5.3
6.
6.1
1-mavzu: Dasturlash texnologiyalari
2-mavzu: Semantika
3-mavzu:Ma’lumotlar tarkibi
4-mavzu:Strukturali dasturlash
4.1-mavzu: C tilida dasturni ifodlashning o’ziga xosliklari
4.2-mavzu: Qadamma-qadam detallashtirish tamoyili
4.3-mavzu:Strukturali dasturlashda takrorlanuvchi strukturalar
5-mavzu: Funksional tillar
5.1-mavzu:Scheme tilida atomlar
5.2-mavzu:Scheme tilida ruyxatlar
5.3-mavzu:Scheme tilida lyambda funksiyalar
6-mavzu:Texnik xususiyatlari(Spetsifikatsiya)
6.2-mavzu:Dasturlash tilining texnik xususiyatlari
6.3-mavzu:Dasturlash tilida umumiy texnik xususiyatlarni
sozlash
7-mavzu:Parallel algoritmlar
7.1-mavzu: Matematik ifodalarni parallel hisoblash
7.2-mavzu: Chiziqli tenglamalar tizimini yechishning parallel
dasturini yaratish
8-mavzu: Amaliy dasturlash tizimlari
8.1-mavzu: drRacket amaliy dasturlash tizimi imkoniyatlari
8.2-mavzu: SWI-Prolog amaliy dasturlash tizimi imkoniyatlari
Jami:
6.2
7.
7.1
7.2
8.
8.1
8.2
Dars
sotalari
hajmi
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
30
Amaliy mashg’ulotlar multimediya qurilmalari bilan jihozlangan auditoriyada
bir akademik guruhga bir professor o’qituvchi tomonidan o’tkazilishi zarur.
Mashg‘ulotlar faol va interaktiv usullar yordamida yordamida tilshi, mos ravishda
munosib pedagogik va axborot texnologiyalari qo’llamilishi maqsadga muvofiq.
4
IV.Laboratoriya mashg‘ulotlari
3-jadval
Dars
T.r.
Laboratoriya mashg‘ulotlari mavzulari
sotalari
hajmi
1. 1-laboratoriya ishi:Dasturlash paradigmalarini ishlab chiqish
2
2. 2- laboratoriya ishi:Paradigmalarning aniqlovchisi
2
3. 3- laboratoriya ishi:Jarayonlarni boshqarish tillari
2
3.1 3.1- laboratoriya ishi: Jarayonlarni boshqarish buyruqlari
3.2- laboratoriya ishi:Jarayonlarni boshqarish tillarining
3.2
2
paradigmaviy xususiyatlari
3.3 3.3- laboratoriya ishi:Dasturlashning imperativ uslubi
2
4. 4- laboratoriya ishi: Texnik xususiyatlari
2
4.1- laboratoriya ishi: C tilida dasturni ifodlaashning o’ziga
4.1
xosliklari
4.2 4.1- laboratoriya ishi: C tilida imperativ protseduraviy dasturlash
2
5. 5- laboratoriya ishi: Mantiqiy dasturlash
2
5.1 5.1- laboratoriya ishi:Operatsion semantika
5.2 5.2- laboratoriya ishi: Mantiqiy dasturlash buyruqlari
2
6. 6- laboratoriya ishi: Prolog deklarativ dasturlash tili
6.1 6.1- laboratoriya ishi: Prolog tili semantikasi
2
6.2 6.2- laboratoriya ishi: Prolog tilida bilimlar bazasi
2
7. 7- laboratoriya ishi: OYDTning funksional modellari
7.1 7.1- laboratoriya ishi: Mavhum mashina
2
7.2 7.2- laboratoriya ishi: OYD funksional modellari
2
8. 8- laboratoriya ishi: Amaliy dasturlash tizimlari
8.1 8.1- laboratoriya ishi: Yuqori samarali dasturlash
2
8.2 8.2- laboratoriya ishi: Transformatsion semantika
2
Jami:
30
Laboratoriya mashg‘ulotlari multimedia o‘quv vositalari (kompyuter sinfi,
proyektor, elektron doska va boshq.) bilan jihozlangan auditoriyalarda har bir akademik
guruhga bir professor-o’qituvchi tomonidan o’tkazilishi zarur. Mashg‘ulotlar faol va
interaktiv usullar yordamida yordamida tilshi, mos ravishda munosib pedagogik va
axborot texnologiyalari qo’llanilishi maqsadga muvofiq.
V. Mustaqil ta’lim
Talaba mustaqil ishni tashkil etishda “Dasturlash uslublari va paradigmalari”
fanining xususiyatlarini, shuningdek har bir talabaning akademik o‘zlashtirish darajasi
va qobiliyatini hisobga olgan holda quyidagi shakllardan foydalaniladi: ayrim nazariy
mavzularni turli xil o‘quv adabiyotlari yordamida mustaqil o‘zlashtirish, berilgan
mavzu bo‘yicha referat tayyorlash, amaliy mashg‘ulotlarga tayyorgarlik ko‘rish,
to‘garaklarda ishtirok etish lozim.
5
Talaba mustaqil ishni tayyorlashda fanning xususiyatlarini hisobga olgan holda
quyidagi shakllardan foydalanish tavsiya etiladi:
▪ Darslik va o‘quv qo‘llanmalar bo‘yicha fan mavzularini o‘rganish;
▪ Tarqatma materiallari bo‘yicha ma’ruzalar qismini o‘zlashtirish;
▪ Kompyuter texnologiyalari tizimlari bilan ishlash;
▪ Maxsus adabiyotlar bo‘yicha referat va konspektlar tayyorlash;
▪ Talabaning o‘quv-ilmiy tadqiqot ishlarini bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan
adabiyotlar, monografiya va ilmiy to‘plamlarni chuqur o‘rganish;
▪ Interaktiv va muammoli o‘qitish jarayonida faol qatnashish;
▪ Yangi axborot texnologiyalari asosida o‘rganish.
4-jadval
Hajm
Mavzu
Mavzular nomi
i
(soat)
1-mustqil ish.
Operatsion pragmatika
4
Operatsion
Ma’lumotlar tarkibi
4
pragmatika
Amalga oshirish pragmatikasi
4
2-mustqil ish.
Ishlab chiqarish makrotexnologiyasi
4
Strukturali
Jarayonni boshqarish tillari
4
dasturlash
Strukturali dasturlash
6
3-mustqil ish.
IP funksional modeli
4
Amaliy dasturlash Amaliy dasturlash tizimlari
4
tizimlari
Atomlarning xossalari
4
4-mustqil ish.
Moslashuvchan interpretator
6
Operatsion
MONADlarning o’zaro ta’sirining funksional
4
semantika
modeli
Operatsion semantika
4
5-mustqil ish.
Nedetermenizm modellari
4
Obyektga
Mavhum mashina
4
yo‘naltirilgan
dasturlashning
OYD funksional modellari
4
funksional
modellari
6-mustqil ish.
Multiparadigmal dasturlash tillari
6
Parallel
Parallel algoritmlar
4
algoritmlar
7-mustqil ish.
Dasturlash tillarida parallellik modellari
4
Dasturlash tillarida Ultra yuqori darajali tillar
6
parallellik
modellari
6
8-mustqil ish.
Yuqori samarali
dasturlash
Yuqori samarali dasturlash
Transformatsion semantika
Jami:
4
6
90
VI. Fanni o’qitilishing natijalari (shakllanadigan kompetensiyalar)
Fanni o‘zlashtirish natijasida talaba:
• Turli tillar va dasturlash tizimlari tomonidan qo’llab-quvvatlanadigan
dasturiy vositalar va usullarning umumiy ko’rinishini bilishlari.
• Turli paradigmalarda parallel dasturlash tushunchalari o’ratsidagi
munosabatni namoyon etgan holda dasturlarning butun hayotiy siklini
qo’llab-quvvatlovchi asosiy g’oyalar evolutsiyasini namoyish etish.
• Parallel dasturlash tizimlarining tadbiq etilish xususiyatlarini tavsiflash
usullariga e’tibor qaratgan holda dasturlash tillarini aniqlashga o’ziga xos
yondoshuvlarni tahlil qilish.
• Turli darajadagi parallel dasturlash tillarining eng mashhur dasturiy
dasturiy paradigmalari va paradigmik xususiyatlarini qiyosiy tahlil qilish.
VII.Ta’lim texnologiyalari va metodlari:
• ma’ruzalar;
• intefaol keys-stadiylar;
• Seminarlar(mantiqiy fikrlash, tezkor savol-javoblar);
• guruhlarda ishlash;
• taqdimotlarni qilish;
• individual loyihalar;
• jamoa bo’lib ishlash va himoya qilish uchun loyihalar.
VIII. Kreditlarni olish uchun talabalar:
Fanga oid nazariy va uslubiy tushunchalarni to’la o’zlashtirish, tahlil
natijalalarini to’g’ri aks ettira olish, o’rganilayotgan jarayonlar haqida mustqail
mushohada yuritish va joriy, oraliq nazorat shakllarida berilgan vazifa va topshiriqlarni
bajarish, yakuniy nazorat bo‘yicha yozma ishni topshirish.
IX. Fan bo‘yicha talabalar bilimini baholash va nazorat qilish mezonlari
“Dasturlash uslublari va paradigmalari” fani bo‘yicha reyting jadvallari, nazorat
turi, shakli, soni hamda har bir nazoratga ajratilgan maksimal ball, shuningdek joriy va
oraliq nazoratlarining saralash ballari haqidagi ma’lumotlar fan bo‘yicha birinchi
mashg‘ulotda talabalarga e’lon qilinadi.
7
Kurs quyidagicha ishlab chiqilgan: ma’ruzalar paytida talaba kurs haqidagi zarur
nazariy bilimlarni oladi. Semestrda bir marta oraliq nazorat o‘tkaziladi. Amaliy va
laboratoriya mashg‘ulotlari davomida o‘qituvchi ma‘ruzalar paytida olingan nazariy
bilimlarning amaliy qo‘llanilishini namoyish etadi. Laboratoriya ishlari uchun har bir
mavzu bo‘yicha talaba individual topshiriq oladi, mavzuni yanada mustahkamlash
uchun mustaqil ishlarni bajaradi. Semestr davomida talaba 8 ta mustaqil loyiha ishlarini
bajarishi kerak.
X. Baholash mezoni
Baholash 100 ballik tizimda olib boriladi. Kurs mashg’ulotlaridan 50 ball va
yakuniy baholashdan 50 ball.
Kurs mashg’ulotlaridan umumiy 50 ballgacha to’plash mumkin. Yakuniy
nazorati topshirishga ruxsat berish uchun 30 ball (50 ballning 60%i) saralash balli
hisoblanadi.
Dars jarayonida to’planadigan 50 ball quyidagicha jamlanadi:
1. Oraliq nazoratidan– 20 ball. Jumladan,
1. Oraliq nazorat yozma shaklda o’tkaziladi. Har bir talabaga 4 tadan yozma ish savoli
beriladi. Har bir savol 5 ball bilan baholanadi. Jami 20 ball.
2. Ma’ruza mashg’ulotlarida mustaqil ish topshiriqlari berilmaydi.
Amaliy mashg’ulotdan berilgan topshiriqlar – 15 ball. Jumladan,
Kurs mobaynida amaliy mashg‘ulot darslaridan mustaqil ta’lim sifatida 3 ta test
va 5 ta contest topshiriqlari bajariladi. Har bir test topshirig‘i 20 ta savoldan iborat
bo’ladi. Birinchi mavzu bo‘yicha test savollariga 1 ball, qolgan ikkinchi va uchinchi
test savollariga 2 balldan beriladi. Jami test savollaridan 5 ball olinadi. Mavzular
bo’yicha contest masalalarida har bir contest 2 balldan baholanadi va jami 10 ballni
tashkil etadi.
Amaliy mashg‘ulotlar bo‘yicha mustaqil ta’limni bajarish natijasida talaba
tomonidan (3 ta test topshiriqlari) 5 ball + (5 ta contest topshiriqlari) 10 ball = (Jami)
15 ball to‘planadi.
Laboratoriya mashg‘ulotidan berilgan topshiriqlar – 15 ball. Jumladan,
Laboratoriya mashg’ulotlari 8 ta mavzuni o’z ichiga qamrab oladi. Har bir mavzu
bo‘yicha yozma ravishda bajarish uchun mustaqil ta’lim topshiriqlari beriladi. Birinchi
mavzu uchun bajarilgan hisobotga 1 ball. Qolgan 7 ta mavzu uchun har biriga
bajarilgan mustaqil ish hisobotlari uchun 2 balldan beriladi. Har bir mavzu bo‘yicha
mustaqil ta’lim hisobotlarini topshirish uchun oxirgi muddatlar (deadline) o’quv
grafigiga muvofiq belgilab beriladi. Dedlinedan kechikkan talabalarning hisobotlari
baholanmaydi.
Har bir talabaga berilgan individual topshiriqlar uchun talabalar tomonidan
hisobot shakllantiriladi va hisobot og’zaki izohlash va o‘qituvchi oldida himoya qilib
berish orqali qabul qilinadi. Hisobotlari qoniqarli deb hisoblangan talabalarga
natijalarini elektron ta’lim platformasiga yuklash uchun ruxsat beriladi. Tizimga
yuklangan hisobotlar baholanadi.
8
Laboratoriya mashg’ulotlari bo‘yicha mustaqil ta’limni bajarish natijasida talaba
tomonidan 8 ta mustaqil ta’lim topshiriqlari uchun yozma hisobotlardan jami 15 ball
to‘planadi.
Yakuniy nazorat
YN test shaklida o‘tkaziladi va muddati fakultetlar dekanati tomonidan
belgilanadi. YN jarayonlarida ushbu fan bo‘yicha mashg‘ulot olib borgan o‘qituvchilar
ishtirok etmaydi.
YN ni o‘tkazuvchilar tarkibi ham fakultetlar dekanati tomonidan tanlanadi va
unda YN dan “qoniqarsiz” (30 balldan past) baho olgan talaba OB bo‘yicha bahosi
qanday bo‘lishidan qat’iy nazar, fan bo‘yicha akademik qarzdor hisoblanadi.
9
XI. Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati
Asosiy adabiyotlar
1. Непейвода Н.Н. Стили и методы программировани. М: Национальный
открытий университет «ИНТУИТ», 2016 г.
2.Лидия Городняя: Парадигма программирования. Учебное пособие.
Издательство : Лань, 2019 г.
Qo’shimcha adabiyotlar
1.Методы теоритеческого и системного программирования. Новосибирск: Наука. Сиб. изд. фирма. 1995. С. 193-271.
2.Лавров С.С. Функциональное программирование. Интерпретатор языка
Лисп. // Компьютнрные инструменты в образовании. -СПб,2002.№5.
3. Karimov M.M. “Dasturlash uslublari va paradigmalari” fanidan laboratoriya
mashg’ulotlari uchun uslubiy ko’rsatma. Samarqand, 2021 y.
Internet resurslari
1. www.intuit.ru/studies/courses/40/40/info
2. www.intuit.ru/studies/courses/1109/204/info
3.www.ziyonet.uz
10
11
12