‫نشانهگذاری‬
‫ویرگول‪ :‬نشانۀ وقف یا مکثی کوتاه است و در موارد زیر آن را به کار میبرند‪:‬‬
‫‪ .1‬برای مجزاکردن کلمه یا عبارتی که بدل از اسم یا ضمیری است‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫انوشیروان‪ ،‬پادشاه ساسانی‪ ،‬مزدکیان را برانداخت‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫ما‪ ،‬نمایندگان ملت‪ ،‬به این قرآن مجید سوگند یاد میکنیم که‪...‬‬
‫‪ .2‬بعد از منادا‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫آقای رئیس‪ ،‬اجازه دهید بقیۀ گزارش را به اطالع برسانم‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫هموطنان‪ ،‬دوستان‪ ،‬برادران‪ ،‬به من گوش فرا دهید‪.‬‬
‫نکته‪ :‬البته بعد از منادا گاه عالمت تعجب به کار میبریم و آن وقتی است که منادا مفهوم عاطفی یا تعجبی داشته باشد‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫خدایا! خستهام‪.‬‬
‫‪ .3‬برای عطف سازههای همپایه‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫شب و روز‪ ،‬تنها یا در جمع‪ ،‬آشکارا و نهان‪ ،‬ذکر خدا میکرد‪( .‬سازههای همپایه‪ :‬قید)‬
‫‪-‬‬
‫مردی آزموده‪ ،‬جهاندیده‪ ،‬تلخ و شیرین روزگار چشیده‪( .‬سازههای همپایه‪ :‬صفت)‬
‫‪-‬‬
‫سراداران‪ ،‬برادران‪ ،‬خواهران‪ ،‬به شهر ما خوش آمدید‪( .‬سازههای همپایه‪ :‬منادا)‬
‫‪ .4‬بعد از یک گروه قیدی (در آغاز جمله) و نیز پیش و پس از آن (در میان جمله)‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫بنابراین‪ ،‬این دو مثلث باهم مساویاند‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫سگ گله‪ ،‬اندکی مانده به آبادی‪ ،‬از حرکت ایستاد‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫پس از سقوط دولت روم‪ ،‬توحش سراسر اروپا را فراگرفت‪.‬‬
‫‪ .5‬برای مجزاکردن عبارت معترضه‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫موسی را‪ ،‬علیهالسالم‪ ،‬گفتند‪...‬‬
‫‪ .6‬برای مجزاکردن فراز توضیحی‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫در این ناحیه انواع غالت‪ ،‬بهویژه گندم‪ ،‬کشت میشود‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫مزرعهای است به شکل مستطیل‪ ،‬به طول ‪ 22‬متر و عرض ‪ 14‬متر‪.‬‬
‫‪ .7‬برای جداکردن بند غیرتحدیدی‪( :‬بندی که موصوف خود را به محدودۀ خاصی محدود نمیکند‪ ،‬بلکه اطالعاتی اضافی‬
‫دربارۀ آن میدهد و میتوان آن را از جمله حذف کرد‪).‬‬
‫‪-‬‬
‫دکتر افالطون‪ ،‬که همسایۀ ماست‪ ،‬دیروز به عیادت من آمد‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫آن دختر‪ ،‬که روسری آبی به سر داشت‪ ،‬مرا میپایید‪.‬‬
‫نکته‪ :‬بند تحدیدی به ویرگول نیازی ندارد‪ .‬بند تحدیدی بخشی از ساختار دستوری نهاد است بهطوریکه نمیتوان‬
‫آن را حذف کرد‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫پزشکی که همسایۀ ماست دیروز به عیادت من آمد‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫دختری که روسری آبی بر سر داشت مرا میپایید‪.‬‬
‫نکته‪ :‬معموالً اسمهایی که با یای وحدت یا نکره همراهاند بند تحدیدی به خود میگیرند و نیازی به ویرگول ندارند‪.‬‬
‫‪ .8‬برای جداکردن جملۀ قیدی پیرو از جملۀ پایه‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫اگر شبها همه قدر بودی‪ ،‬شب قدر بیقدر بودی‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫وقتی عصبانی هستی‪ ،‬قیافهات دیدن دارد‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫چونکه دوستش داشتم‪ ،‬کارم را رها کردم‪.‬‬
‫نکته‪ :‬جملۀ قیدی پیرو خیلی کوتاه را از جملۀ پایه با ویرگول جدا نمیکنند‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫اگر رفتی بردی‪.‬‬
‫‪ .9‬بعد از کلمهای که احتمال دارد آن را با کسرۀ اضافه بخوانند و حال آنکه به کلمۀ بعد از خود اضافه نشده است‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫هرکه به طاعت از دیگران کم است و به نعمت بیش‪ ،‬به صورت توانگر است و به معنی‪ ،‬درویش‪.‬‬
‫‪ .12‬وقتی که ویرگول نیاید ابهام معنایی ایجاد شود‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫این‪ ،‬کتاب راهنمای معلم است‪.‬‬
‫نکته‪ :‬جملۀ کامل را با ویرگول نمیتوان به جملۀ کامل دیگر وصل کرد‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫احمد به حسین کمک کرد‪ ،‬حسین توانست در امتحان قبول شود‪.‬‬
‫نکته‪ :‬اگر ویرگول و عددد تُک با هم بیایند‪ ،‬تقدم با ویرگول است‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫حروفچینی راسته‪ 1،‬که به کتابهای بدون جدول و فرمول اطالق میشود‪ ،‬ارزانتر از حروفچینی نوشتههای دیگر‬
‫است‬
‫نقطه ویرگول‪ :‬نشانۀ مکثی است بیش از آنچه از ویرگول برمیآید‪( .‬از ویرگول قویتر و واز نقطه ضعیفتر‬
‫است)‬
‫‪ .1‬برای جداکردن بندهایی که خود مشتمل بر ویرگولاند‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫چون قیصر مرا دوست میداشت‪ ،‬برای او میگریم؛ چون بختیار بود‪ ،‬شادمانم؛ چون دلیر بود‪ ،‬او را محترم میشمارم؛‬
‫ولی چون جاهطلب بود‪ ،‬او را کشتم‪.‬‬
‫‪ .2‬بهجای نقطه پیش از جملهای که با واو عطف آغاز یا نهاد اختیاری آن به قرینه حذف شده است‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫سوز فراق‪ ،‬اگر آتش در قعر دریا زند‪ ،‬خاک ازو برآورد؛ و اگر دود به آسمان رساند‪ ،‬رخسار سپید روز سیاه گردد‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫تهران قدیم شهری بود آبادان؛ قناتهای متعدد داشت‪.‬‬
‫‪ .3‬در بیان چند مثال درصورتیکه جمله باشند نه عبارت و درصورتیکه آنها را به دنبال هم بنویسیم‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪-‬‬
‫چارکس از چهارکس به رنج اندرند‪ :‬حرامی از سلطان؛ دزد از پاسبان؛ فاسق از غماز؛ روسپی از محتسب‪.‬‬
‫نکته‪ :‬اگر هر مثال را از سر سطر بنویسیم‪ ،‬در آخر هریک از آنها نقطه میگذاریم‪.‬‬
‫ناشرهای فروانی وجود دارد‪:‬‬
‫‪‬‬
‫ناشرهایی که دغدغۀ فرهنگی دارند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ناشرهایی که صرفاً بهدنبال کسب درآمدند‪.‬‬
‫‪‬‬
‫ناشرهایی که با بودجۀ دولتی کار میکنند‪.‬‬
‫نکته‪ :‬اگر مثالهای ما عبارت بودند و فعل نداشتند‪ ،‬میان آنها ویرگول میگذاریم‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫و این شراب بر انواع است‪ :‬شراب محبت‪ ،‬شراب عشق‪ ،‬شراب وصال‪ ،‬شراب جمال‪.‬‬
‫‪ .4‬در بیان مثال و توضیح معموالً پیش از کلمات «مثالً»‪« ،‬یعنی»‪ ،‬و «بهعبارتدیگر» نقطهویرگول و بعد از آنها ویرگول میآید‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫عدد ‪ 7‬عددی اول است؛ یعنی‪ ،‬مقسومٌعلیهی جز ‪ 7‬و ‪ 1‬ندارد‪.‬‬
‫دونقطه‪:‬‬
‫‪ .1‬برای آوردن توضیحی اضافی در بیان یا تأیید آنچه پیشتر ذکر شده است‪( :‬چکیدۀ کالم آن طرفِ دونقطه قرار میگیرد)‬
‫‪-‬‬
‫این حادثه نتیجهای غیرمنتظره به بار آورد‪ :‬دولت استعفا کرد‪.‬‬
‫‪ .2‬پیش از نقلقولی مستقیم (اگر حرف ربط که پیش از آن نیامده باشد)‬
‫‪-‬‬
‫گفت‪ :‬ازبهر خدا میخوانم‪ .‬گفت ازبهر خدا مخوان‪.‬‬
‫نکته‪ :‬اگر بعد از نقلقول حرف ربط که آمده باشد‪ ،‬دونقطه نمیگذاریم‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫گفت که با بال و پری من پرو بالت ندهم‬
‫‪ .3‬پیش از مجموعهای از شواهد و مثالها و اقسام و اجزا‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫و این شراب بر انواع است‪ :‬شراب محبت‪ ،‬شراب عشق‪ ،‬شراب وصال‪ ،‬شراب جمال‪.‬‬
‫‪ .4‬برای جداکردن اجزای ساعت‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫‪ 1:35‬بعدازظهر‬
‫‪ .5‬برای جداکردن اسم سوره و شمارۀ آن از شمارۀ آیه‬
‫‪-‬‬
‫بقره ‪ =( 8:2‬بقره‪ ،‬سورۀ دوم قرآن مجید‪ ،‬آیۀ ‪)8‬‬
‫نقطه‪ :‬نشانۀ وقف کامل است‪.‬‬
‫‪ .1‬در پایان هر جملۀ خبری یا انشایی‬
‫‪ .2‬در مختصرنویسی بعد از حرف یا حروفی که نمایندۀ اسم است‪:‬‬
‫ ژ‪.‬ژ‪.‬روسو (بهجای ژان ژاک روسو)‬‫‪ .3‬بعد از نشانههای اختصاری کلمات‬
‫‪ -‬ف‪ =( .‬دستنویس فلورانس)‬
‫عالمت نقلقول‪:‬‬
‫‪ .1‬برای نشاندادن ابتدا و انتهای یک نقلقول منقول (مستقیم) یا عین کلمات گوینده به کار میرود‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫گفتا‪« :‬نشنیدی که پیغمبر‪ ،‬علیهالسالم‪ ،‬گفت‪« :‬الفقر فخری»‬
‫‪ .2‬اصطالحات علمی یا فنی یا اصطالحات یا شهرتهای عامیانۀ غیر مشهور و تعبیرات مهجور و ناآشنا‪.‬‬
‫‪ .3‬عناوین فصول کتاب و مقاالت و اشعار و روزنامهها و آثار هنری‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫سعدی قصیدهای دارد به مطلع «به هیچ یار مده خاطر و به هیچ دیار» که در ستایش فخرالدین جوینی است‪.‬‬
‫‪ .4‬کلماتی که در معانی خاص یا نابهجا یا تمسخرآمیز به کار میروند‪ ،‬همچنین عبارات دیگری که نویسنده میخواهد برای‬
‫استعمال آنها عذخواهی‪ ،‬یا ازلحاظ معنی منسوب به آنها از خود سلب مسئولیت کند‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫حسن را‪ ،‬که مردی الغراندام و کوتاه قد بود‪ ،‬دوستانش «رشیدالسلطان» لقب داده بودند‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫مسئلۀ «مبارزه با فساد» مدتها وسیلۀ تبلیغات دولتها بود‪.‬‬
‫‪ .5‬اگر عبارات منقول مشتمل بر بیش از یک پاراگراف باشد‪ ،‬آغاز هر پاراگراف و انتهای آخرین پاراگراف با عالمت نقلقول‬
‫مشخص میشود‪.‬‬
‫نکته‪ :‬در آخر نقلقول‪ ،‬عالمت ویرگول و نقطه در داخل عالمت نقلقول قرار میگیرند‪.‬‬
‫‪ .6‬کلمه یا عبارتی که لفظ آن مراد باشد نه معنی و مفهوم و مصداق آن‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫«اقبال» مصدر باب افعال است‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫«انوشیروان» پنج هجا دارد‪.‬‬
‫نکته‪ :‬اگر ویرگول و گیومه با هم تالقی داشتند‪ ،‬ویرگول داخل گیومه قرار میگیرد‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫این آمار مبتنی است بر انتشار کتابها و جزوههای «جلد سفید‪ »،‬بازاری‪ ،‬و پرفروش‪.‬‬
‫عالمت تعجب‪:‬‬
‫‪ .1‬پس از اصوات‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫افسوس! دیگر کار از کار گذشته بود‪.‬‬
‫‪ .2‬برای افادۀ تحقیر و استهزا‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫جناب دکتر!‬
‫‪-‬‬
‫حقیقتاً کتاب ایشان شایستۀ دریافت جایزۀ نوبل است!‬
‫‪ .3‬پس از یک جمله یا جزئی از یک جمله به منظور افادۀ تأکید یا تعجب یا عاطفۀ شدید‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫آمدی! خوب کردی!‬
‫‪-‬‬
‫عجب آدم خودپسندی است! مواظب باش!‬
‫عالمتسؤال‪:‬‬
‫‪ .1‬پس از جمالت استفهامی‬
‫نکته‪ :‬عالمت استفهام پس از سؤال غیرمستقیم گذاشته نمیشود‪:‬‬
‫پرسید که آیا برج ایفل را دیدهام‪.‬‬
‫‪ .2‬برای رسانیدن حدس و گمان یا تردید‪ ،‬عالمت سؤال را در داخل کمان میگذارند‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫جمعیت این آبادی ‪( 1259‬؟) نفر است‪.‬‬
‫کمان‪:‬‬
‫‪ .1‬برای مجزاکردن کلمات فرازها‪ ،‬یا بندهای معترضه‪ ،‬یا توضیحی‪ ،‬یا مغایر با زمینۀ اصلی مطلب به کار میرود‪.‬‬
‫نکته‪ :‬اگر عبارت داخل کمان جملهای کامل باشد‪ ،‬نقطۀ پایان در داخل کمان قرار میگیرد؛ اما اگر عبارت داخل کمان جزء‬
‫جملۀ دیگر باشد‪ ،‬عالمت نقطهگذاری بعد از کمان میآید یا ساقط میشود‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫در سال ‪ ،1944‬بیش از ‪ 75‬درصد کودکان به مدرسه میرفتند‪( .‬درسال ‪ ،1932‬این رقم از ‪ 42‬درصد تجاوز‬
‫نمیکرد‪).‬‬
‫‪-‬‬
‫از شعرای دیگر این عصر ادیب نیشابوری (‪ 1344-1281‬ه ق) است‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫الفبای یونانی (مشتمل بر ‪ 24‬حرف) در علوم و فنون فراوان به کار میرود‪.‬‬
‫‪-‬‬
‫صادراتش عبارتاند از گندم (‪ 522‬تن در سال) و پنبه (‪ 2222‬عدل در یک سال)‪.‬‬
‫قالب‪:‬‬
‫‪ .1‬در تصحیح متون‪ ،‬الحاق یا اصالح یا توضیح احتمالی‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫کار کنید و از دسترنج خویش نان خور [ید] تا بر شما گوارنده باشد‪.‬‬
‫‪ .2‬در مطالب منقول توضیحات الحاقی ناقل را در داخل قالب میگذارند‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫وی [کریمخان زند] مردی کریمالطبع و عادل بود‪.‬‬
‫‪ .3‬دستورات اجرایی در نمایشنامهها‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫حسن [با قیافۀ جدی]‪ :‬من حاضرم جانم را در راه تو فدا کنم‪[ .‬دستش را روی قلبش میگذارد و آه میکشد‪].‬‬
‫‪ .4‬مطلبی که جزء اصلی کالم نباشد در میان قالب مشخص میشود‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫ناطق گفت‪« :‬با تصویب این الیحه‪ ،‬همۀ کارها اصالح خواهد شد‪[ ».‬خندۀ حضار]‬
‫خط‪:‬‬
‫‪ .1‬برای مجزاکردن عبارات معترضه‬
‫‪-‬‬
‫این نوع حشرات در تاریکی – تاریکی طبیعی شب نه تاریکی مصنوعی – تولیدمثل بیشتری دارند‪.‬‬
‫نکته‪ :‬جملههای معترضه را میتوان هم با ویرگول و هم با خط نشان داد‪ .‬فرقشان این است که قطعاتی که با ویرگول‬
‫از بدنۀ اصلی جدا میشوند‪ ،‬در مقایسه با آنهایی که با خط جدا میشوند‪ ،‬به ساخت معنایی و نحوی جمله نزدیکترند‪.‬‬
‫‪ .2‬بهجای تا و به در بیان فواصل زمانی و مکانی و مقداری‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫فروردین – خرداد ‪=( 1363‬تا)‬
‫‪-‬‬
‫قطار سریعالسیر تهران – مشهد (= به)‬
‫‪-‬‬
‫‪ 2222 –1522‬کیلوگرم (=تا)‬
‫نیمخط‪:‬‬
‫‪ .1‬بین اجزای برخی ترکیبها‬
‫‪-‬‬
‫پیمان گس ـ گلشاییان‬
‫خط مورب‪:‬‬
‫‪ .1‬برای جداکردن دو گاهشمار‬
‫‪-‬‬
‫قرن نهم ‪ /‬پانزدهم ‪ 1369‬شمسی‪ 1992 /‬م‬
‫‪ .2‬برای جداکردن مصرعهای یک بیت‪ ،‬هرگاه بخواهند آنها را‪ ،‬بیفاصله‪ ،‬به دنبال یکدیگر بنویسند‪:‬‬
‫‪-‬‬
‫آیین تقوی ما نیز دانیم ‪ /‬لیکن چه چاره با بخت گمراه‬
‫‪ .3‬برای نشاندادن گونههای یک واژه‬
‫‪-‬‬
‫بادروج (یا باذروج ‪ /‬بادروگ‪ /‬بادروز)‬