O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI VA KASB TA’LIMI FAKULTETI RAQAMLI QURILMALARNI LOYIHALASHGA KIRISH FANIDAN 1-LABARATORIYA ISHI Bajardi: Narzullayev Jahongir Tekshirdi: Abraqulova Nazira Samarqand -2022 ELEKTRON WORKBENCH DASTURINI O’RNATISH VA DASTUR BILAN TANISHISH 1. Dasturni yuklab olamiz va .rar faylni ochib undan SETUP.EXE faylini tanlaymiz va uni ochamiz: 2. Bizga mana oyna ochiladi va NEXT> tugmasi bosiladi: 3. Keyingi oynada bizga dasturni qaysi oynaga o’rnatish qismi chiqadi, biz u yerdan o’zimizga kerakli joyga o’rnatamiz: 4. Oxirgi oynada dasturni o’rnash qismi paydo bo’ladi va FINISH tugmasi bosiladi: 5. Dasturni o’rnab bo’lgandan so’ng bizga mana shu oyna ochiladi va biz undagi bo’limlar bilan tanishib chiqamiz: Electronics Workbench elektron simulyatsiya tizimi 1 -rasmdagi elektr zanjirlarini simulyatsiya qilish va tahlil qilish uchun mo'ljallangan. Bu to'g'ri: elektr zanjirlarini modellashtirish va tahlil qilish uchun Electronics Workbench tizimi, lekin qisqartirish uchun bundan keyin biz uni dastur deb ataymiz. Electronics Workbench dasturi yuqori darajadagi analog, raqamli va raqamlianalogli davrlarni simulyatsiya qilishga imkon beradi. Dasturda mavjud kutubxonalarga keng qo'llaniladigan elektron komponentlarning katta to'plami kiradi. Yangi komponentlar kutubxonalarini ulash va yaratish mumkin. Komponent parametrlarini keng qiymatlar oralig'ida o'zgartirish mumkin. Oddiy komponentlar parametrlar to'plami bilan tavsiflanadi, ularning qiymatlari klaviaturadan to'g'ridan -to'g'ri o'zgartirilishi mumkin, faol elementlar - parametrlar to'plami bo'lgan va ma'lum element yoki uning ideal tasvirini tasvirlaydigan model. Model komponentlar kutubxonalari ro'yxatidan tanlanadi, model parametrlarini foydalanuvchi ham o'zgartirishi mumkin. Asboblarning keng assortimenti sizga turli miqdorlarni o'lchash, kirish ta'sirini o'rnatish va grafik tuzish imkonini beradi. Barcha qurilmalar iloji boricha realga yaqin tasvirlangan, shuning uchun ular bilan ishlash oddiy va qulaydir. Simulyatsiya natijalarini printerga chiqarish yoki keyingi ishlov berish uchun matn yoki grafik muharririga import qilish mumkin. Electronics Workbench dasturi PSPICE dasturi bilan mos keladi, ya'ni uning turli xil versiyalarida diagramma va o'lchov natijalarini eksport qilish va import qilish imkoniyatini beradi. Dasturning asosiy afzalliklari Vaqtni tejash Haqiqiy laboratoriyada ishlash uchun tajriba tayyorlash uchun ko'p vaqt kerak bo'ladi. Endi, Electronics Workbench paydo bo'lishi bilan, elektron laboratoriya har doim yonida bo'lib, elektr zanjirlarini o'rganishni yanada qulayroq qiladi. O'lchovning ishonchliligi Tabiatda mutlaqo bir xil ikkita element mavjud emas, ya'ni barcha haqiqiy elementlar keng ko'lamli qadriyatlarga ega, bu esa eksperiment jarayonida xatolarga olib keladi. Electronics Workbench-da barcha elementlar qat'iy belgilangan parametrlar bilan tavsiflanadi, shuning uchun har safar tajriba davomida natija takrorlanadi, faqat elementlarning parametrlari va hisoblash algoritmi bilan belgilanadi. Qulay o'lchovlar O'rganish xatosiz mumkin emas va haqiqiy laboratoriyadagi xatolar ba'zan eksperimentator uchun juda qimmatga tushadi. Electronics Workbench bilan ishlayotganda, tajriba o'tkazuvchi tasodifiy elektr toki urishidan sug'urtalangan va noto'g'ri yig'ilgan sxema tufayli qurilmalar ishdan chiqmaydi. Ushbu dastur tufayli foydalanuvchi o'z ixtiyorida juda ko'p miqdordagi qurilmalarga ega, ular haqiqiy hayotda deyarli mavjud bo'lmaydi. Shunday qilib, siz har doim minimal vaqt bilan elektron sxemalarni tadqiq qilishni rejalashtirish va o'tkazish uchun noyob imkoniyatga egasiz. Grafik imkoniyatlari Murakkab sxemalar juda ko'p joy egallaydi, shu bilan birga tasvirni zichroq qilishga harakat qiladi, bu ko'pincha o'tkazgichlarni elektron elementlarga ulashda xatolarga olib keladi. Electronics Workbench sxemani elementlarning barcha ulanishlari va shu bilan birga butun zanjir aniq ko'rinadigan qilib joylashtirishga imkon beradi. Interfeysning intuitivligi va soddaligi dasturni Windows -dan foydalanish asoslari bilan tanish bo'lgan har bir kishiga ochiq qiladi. P-SPICE mosligi Electronics Workbench dasturi SPICE dasturiy ta'minotining standart elementlariga asoslangan. Bu sizga turli xil elementlar modellarini eksport qilish va P-SPICE dasturining turli versiyalarining qo'shimcha imkoniyatlaridan foydalangan holda natijalarni qayta ishlashni amalga oshirish imkonini beradi. Komponentlar va tajribalar Dastur komponentlari kutubxonalariga passiv elementlar, tranzistorlar, boshqariladigan manbalar, boshqariladigan kalitlar, gibrid elementlar, ko'rsatkichlar, mantiq elementlari, tetik qurilmalari, raqamli va analogli elementlar, maxsus kombinatsion va ketma -ketlik sxemalari kiradi. Faol elementlar ideal va haqiqiy elementlarning modellari bilan ifodalanishi mumkin. O'zingizning elementlar modellarini yaratish va ularni elementlar kutubxonasiga qo'shish ham mumkin. Dastur o'lchovlar uchun katta asboblar to'plamidan foydalanadi: ampermetr, voltmetr, osiloskop, multimetr, Bode chizgich (davrlarning chastotali xarakteristikalarini chizgich), funktsiya generatori, so'z generatori, mantiqiy analizator va mantiqiy konvertor. O'chirish tahlillari Electronics Workbench AC va DC davrlarini tahlil qila oladi. Doimiy holatdagi ishlashda doimiy tahlilda zanjirning ish nuqtasi aniqlanadi. Ushbu tahlil natijalari asboblarda aks ettirilmaydi, ular keyingi davriy tahlil uchun ishlatiladi. AC tahlilida chiziqli bo'lmagan komponentlarning chiziqli modellarini yaratish uchun DC tahlilining natijalari qo'llaniladi. AC rejimidagi davrlarning tahlili vaqt va chastota sohalarida ham o'tkazilishi mumkin. Dastur shuningdek, raqamli-analogli va raqamli davrlarni tahlil qilishga imkon beradi. Electronics Workbench -da siz davrlarga turli xil to'lqin shakllari ta'sir qilganda, o'tishni tekshirishingiz mumkin. Tahlil operatsiyalari: Electronics Workbench quyidagi operatsiyalar yordamida turli xil murakkablikdagi sxemalarni yaratishga imkon beradi: - kutubxonalardan elementlar va qurilmalarni tanlash; - elementlarni va diagrammalarni ishchi maydonning istalgan joyiga ko'chirish, - elementlar va elementlar guruhlarini 90 gradusga ko'p burchakli burilish, - elementlarni, elementlar guruhlarini, sxemalar bo'laklarini va butun sxemalarni nusxalash, joylashtirish yoki o'chirish; - Supero'tkazuvchilar rangining o'zgarishi, - qulayroq idrok qilish uchun elektron konturlarini rangli yoritib berish, - bir vaqtning o'zida bir nechta o'lchash moslamalarini ulash va monitor ekranida ularning o'qilishini kuzatish; - elementga belgi berish, - elementlarning parametrlarini keng doirada o'zgartirish. Barcha operatsiyalar sichqoncha va klaviatura yordamida amalga oshiriladi. Faqat klaviaturadan boshqarish mumkin emas. Qurilmalarni sozlash orqali siz: - o'lchov oralig'iga qarab asboblar tarozisini o'zgartiring; - qurilmaning ishlash rejimini o'rnating, - kontaktlarning zanglashiga olib kiradigan ta'sir turini o'rnating (to'g'ridan-to'g'ri va harmonik oqim va kuchlanish, uchburchak va to'rtburchaklar impulslar). Dasturning grafik imkoniyatlari quyidagilarga imkon beradi: - bir vaqtning o'zida grafikdagi bir nechta egri chiziqlarni kuzating; - turli xil rangdagi grafiklarda egri chiziqlarni ko'rsatish, - grafikdagi nuqta koordinatalarini o'lchash, - ma'lumotlarni grafik tahrirlovchiga import qilish, bu sizga rasmni kerakli o'zgartirish va printerga chiqarish imkonini beradi. Electronics Workbench P-SPICE, PCB dasturlarida olingan natijalardan foydalanishga, shuningdek Electronics Workbench-dan natijalarni ushbu dasturlarga o'tkazishga imkon beradi. Siz diagramma yoki uning bo'lagini matn muharririga kiritishingiz va undagi diagrammaning ishlashi haqida tushuntirishlar yoki eslatmalarni chop etishingiz mumkin. Electronics Workbench bilan ishlash Electronics Workbench dasturi elektron sxemalarni simulyatsiya qilish va tahlil qilish uchun mo'ljallangan. Electronics Workbench v.5 dasturining imkoniyatlari taxminan MicroCap dasturining imkoniyatlariga teng va eng sodda tajribalardan tortib statistik modellashtirish tajribalariga qadar ishlarni bajarishga imkon beradi. Sxemani yaratishda Electronics Workbench quyidagilarga imkon beradi: - Kutubxonalardan elementlar va qurilmalarni tanlash; - Elementlar va diagrammalarni ish joyidagi istalgan joyga ko'chiring, - Elementlar va ularning guruhlarini 90 graduslik burchakka burchak bilan aylantiring; - Elementlarni, sxemalarning bo'laklarini nusxalash, joylashtirish yoki o'chirish, - Supero'tkazuvchilar rangini o'zgartiring, - O'chirish sxemasini ajratib ko'rsatish, Bir vaqtning o'zida bir nechta o'lchash moslamalarini ulang va monitor ekranida ularning ko'rsatkichlarini kuzating. - Elementlarga belgilar belgilash, - Elementlarning parametrlarini o'zgartirish. Qurilma sozlamalarini o'zgartirib, quyidagilarni qilishingiz mumkin: - o'lchov oralig'iga qarab asbob o'lchovlarini o'zgartirish, Qurilmaning ishlash rejimini o'rnating, Sxemaga kirish ta'sirining turini o'rnating (to'g'ridan-to'g'ri yoki harmonik oqimlar yoki kuchlanishlar, uchburchak yoki to'rtburchaklar pulslar). Diagramma yoki uning bo'lagini matn tahrirlovchisiga joylashtiring, bunda diagramma ishining izohi chop etiladi. Electronics Workbench komponentlari WEWB32 ishga tushirilgandan so'ng, ekranda menyu satri va komponentalar paneli paydo bo'ladi. Komponentlar paneli komponentlar maydonlarining piktogrammalaridan, komponentalar maydoni esa - komponentalarning ramziy tasvirlaridan iborat. Komponent belgisini bosish, bu belgiga mos keladigan maydonni ochadi. Quyida tarkibiy qismlarning ba'zi elementlari keltirilgan: Asosiy (asosiy komponentlar) Birlashtiruvchi tugun Tugun o'tkazgichlarni ulash va nazorat nuqtalarini yaratish uchun ishlatiladi. Qarshilik Rezistorning qarshiligi Ohm, kOhm, MOhm da raqam sifatida ko'rsatilishi mumkin Kondansatör kondansatörün sig'imi o'lchovni ko'rsatadigan raqam bilan belgilanadi (pF, nF, mF, mF, F). Kalit Kalit kalit bilan boshqariladi. Bunday tugmachalarni klaviaturada boshqariladigan tugmalar yordamida yopish yoki ochish mumkin. (Boshqaruv tugmachasining nomini kalit tasvirini ikki marta bosgandan so'ng paydo bo'ladigan dialog oynasidagi klaviaturadan kiritish mumkin.) Manbalar Yer "Topraklama" komponenti nol kuchlanishga ega va potentsiallar uchun mos yozuvlar nuqtasi bo'lib xizmat qiladi. 12V doimiy kuchlanish manbai Doimiy voltaj manbai EMF o'lchamini ko'rsatadigan raqam bilan ko'rsatilgan (mV dan kVgacha) DC quvvat manbai 1A DC manba oqimi o'lchov ko'rsatiladigan raqam bilan belgilanadi (mA dan kAgacha) AC kuchlanish manbai 220 V / 50 Gts Resurs kuchlanishining o'rtacha qiymati (root-o'rtacha-sguare-RMS) o'lchov ko'rsatkichi (mV dan kVgacha) bilan raqam bilan beriladi. Chastotani va ishga tushirish fazasini sozlash mumkin. AC manbai 1 A / 1 Hz Manba oqimining samarali qiymati ko'rsatilgan o'lchamdagi raqam bilan belgilanadi (mA dan kAgacha). Chastotani va boshlash bosqichini belgilash mumkin. 1000 Gts / 50% soat generatori Jeneratör to'rtburchaklar impulslarning davriy ketma-ketligini hosil qiladi. Impuls amplitudasi, ish davri va impulsning takrorlanish tezligi sozlanishi mumkin. Ko'rsatkichlar Eng oddiy asboblar voltmetr va ampermetrdir. Ular avtomatik ravishda o'lchov oralig'ini o'zgartiradilar. Bir nechta bunday qurilmalardan bir vaqtning o'zida bitta sxemada foydalanish mumkin. Voltmetr: AC yoki shahar kuchlanishini o'lchash uchun voltmetr ishlatiladi. To'rtburchakning qalin tomoni manfiy terminalga to'g'ri keladi. Voltmetr tasvirini ikki marta bosish voltmetr parametrlarini o'zgartirish uchun dialog oynasini ochadi: - ichki qarshilik qiymatlari (standart 1MΩ), -o'lchangan kuchlanish turi (doimiy-doimiy, o'zgaruvchan-o'zgaruvchan). O'zgaruvchan sinusoidal kuchlanishni (AC) o'lchashda voltmetr rms qiymatini ko'rsatadi. Ampermetr: Ampermetr AC yoki doimiy tokni o'lchash uchun ishlatiladi. To'rtburchakning qalin tomoni salbiy terminalga to'g'ri keladi. Ampermetr tasvirini ikki marta bosish ampermetr parametrlarini o'zgartirish uchun dialog oynasini ochadi Ichki qarshilik qiymatlari (standart 1mOhm), O'lchangan kuchlanish turi (doimiy-doimiy, o'zgaruvchan-o'zgaruvchan). O'zgaruvchan sinusoidal kuchlanishni (AC) o'lchashda ampermetr o'rtacha qiymatini ko'rsatadi. Asboblar: