Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети
Кафедра «Иқтисодиёт назарияси»
Фан: «Микроиқтисодиёт»
Маъруза №1
Микроиқтисодиётга
кириш
Режа:
1.
Микроиқтисодиет фанининг предмети ва
методи
2.
Базис иқтисодий тушунчалар
3.
Альтернатив харажатлар
4.
Иқтисодий айланма модели
Миқроиқтисодиёт фани иқтисодий назариянинг
бир қисми сифатида хўжалик субъектлар
даражасидаги
иқтисодий
жараенлар
ва
ҳодисаларни ўрганади.
Фаннинг максадлари:
•
•
•
•
•
•
•
•
Иқтисодий усиш;
Тўла бандлик;
Иқтисодий самарадорлик;
Нархлар барқарорлигини таъминлаш;
Иқтисодий эркинлик;
Даромадни адолатли тақсимлаш;
Ижтимоий таъминот;
Савдо баланси.
Миқроиктисодиет фанининг
методи

Позитив ва норматив усули;

Тахлил ва синтез усули;

Илмий абстракция усули;

Индукция ва дедукция усули;

Иқтисодий статистика усули;

Математик моделлаштириш усули.
Базис иқтисодий тушунчалар
Иқтисодий эхтиежлар (economic needs) –
шахсни, фирмани ва жамиятни актив иқтисодий
фаолиятга ундайдиган ички сабаблар.
• Иқтисодий неъматлар (goods) – эхтиежларни
қондирадиган воситалар.
• Иқтисодий агентлар (economic agents) –
иқтисодий неъматларни ишлаб чиқариш,
тақсимлаш, айирбошлаш ва истеъмол қилиш
жараенларида қатнашадиган иқтисодий
муносабатларнинг субъектлари.
• Иқтисодий ресурслар (economic resources) –
иқтисодий неъматларни ишлаб чиқаришда
ишлатиладиган элементлар.
•
Иқтисодий ресурслар
Ер
• Меҳнат
• Капитал
• Тадбиркорлик қобилияти
Ишлаб чиқариш функцияси:
Q = f (F1, F2, …, Fn),
Q – ишлаб чиқариш ҳажми,
F1, F2, …, Fn – ишлаб чиқариш ресурслари
•
Ишлаб чиқариш омиллари
ЕР
КАПИТАЛ
МЕҲНАТ
Тадбиркорл
ик
қобилияти
барча табиий ресурслар:
хайдаладиган ерлар,
ўрмонлар, сув ресурслари,
турли табиий бойликлар
РЕНТА
Барча ишлаб чиқариш
воситалари: асбобускуна, бино, иншоот,
алоқа воситалари ва б.
ФОИЗ
инсонларнинг жисмоний
ва ақлий қобилиятлари
ИШ ХАҚИ
ишлаб чиқариш ташаббусини ўз
зиммасига олиш, бизнесда асосий
қарор қабул қилиш, янги маҳсулот,
ишлаб чиқариш технологияси,
бизнеснинг янги ташкилий
шаклларини хаётга татбиқ этиш
ФОЙДА
Иқтисодий танлов
(economic choice)

Эхтиежларни
доимо
юксалиб
бориши
иқтисодий ресурслар эса чекланганлиги
сабабли иқтисодий танлов муаммоси пайдо
бўлади:
яъни
ресурслар
ишлатишнинг
альтернатив (муқобил) вариантлардан шундай
вариантни танлаш керакки, бунда эхтиежлар
максимал даражада қондирилиши зарур.
Хўжалик юритишнинг
рационал усули (economizing)
Иқтисодий танлов муаммоси - бу марказий
иқтисодий муаммо ҳисобланади ва уни ечиш учун
ҳар қандай жамият қуйидаги учта иқтисодий
саволга жавоб бериши керак:
 Нима ишлаб чиқариш керак?
 Қандай ишлаб чиқариш керак?
 Кимлар учун ишлаб чиқариш керак?
Альтернатив харажатлар
(opportunity costs)
•
•
Альтернатив харажатлар – оптимал иқтисодий танлов
натижасида бошка альтернатив вариантдан олинадиган
фойдадан воз кечишни акс эттирувчи харажатлардир, ёки
муайян неъматни ишлаб чикариш харажатларининг
бошка воз кечилган неъматдаги ифодасидир.
Альтернатив харажатлар ёрдамида чекланган
ресурслардан фойдаланиш йўналишлари бўйича энг
яхши (оптимал) тақсимлаш масаласи, яъни муайян
вариант тақсимланишдан олинадиган фойда ва
харажатларни бошқа вариантлар бўйича олинадиган
фойда ва харажатлар билан солиштириш орқали ечилади
Муқобил (альтернатив) харажатлар
Чексиз эҳтиежни тўлароқ қондириш чекланган ресурслардан
самарали фойдаланишни тақозо этади. Бироқ ресурслар
чекланганидан бир маҳсулотни кўпайтириш иккинчисини
камайтиради, чунки қўшимча маҳсулот қўшимча ресурс талаб
қилади.
?
Бир махсулот ишлаб чиқаришга кетадиган ресурсларнинг
бошқа маҳсулотни ишлаб чиқариш учун сарфланиши муқобил
(альтернатив) харажатлар дейилади еки қўлдан бой берилган
имконият (харажат)лар дейилади. Муқобил харажатлар ортиб
боришга мойил бўлади.
Ишлаб чиқариш имкониятларнинг эгри чизиғи
Ишлаб чикариш имкониятлари (production capacity) деб
мавжуд иктисодий ресурслардан тула ва самарали фойдаланиш
эвазига энг куп махсулот ишлаб чикариш тушунилади.
Y
А
В
F – махсулот ишлаб
чиқариш
имкониятларидан етарли
даражада
фойдаланмаганлиги ва
кам ишлаб чиқаришни
ифодалайди
.Е
.F
С
Д
Е – чекланган
имкониятлардан ташқари
имконият шароитида
ишлаб чиқариш
X
АВСД эгри чизиғи ишлаб чиқариш имкониятларнинг эгри
чизиғи (production possibility curve) деб аталади. У ишлаб
чиқаришнинг максимал чегараси бўлиб, унга интилиш ҳар қандай
иқтисодиетнинг асосий истаги ва мақсадидир.
Ишлаб чиқариш имкониятларнинг эгри
чизиғининг максимал чегарасидан ташқарига,
юқорига ёки ўнгга чиқиш мумкинми?
У
А1
А
Е
В
С
Д
Д1
Х
Келажакдаги фаровонликни юксалтириш янги иш
жойларини ва янги техника-технологияни жорий этиш
ва шунга мувофиқ равишда ишчиларнинг малакаси,
билими ва махоратини оширишни талаб қилади.
Иктисодий айланма модели
(circular flow)
Ресурслар
бозори
Уй
хўжаликлар
и бозори
Фирмалар
Истеъмол
неъматлари
бозори
ЭЪТИБОРИНГИЗ
УЧУН РАХМАТ !