TÜRK STANDARDI
TURKISH STANDARD
TS 21
Nisan 2008
(TS 21: Haziran 2007 + T1: Nisan 2008)
ICS 91.100.10
2. Baskı
ÇİMENTO - BEYAZ PORTLAND ÇİMENTOSU - BİLEŞiM,
ÖZELLİKLER VE UYGUNLUK KRİTERLERİ
Cement - Composition, specifications and conformity criteria
for white portland cement
TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ
Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
−
Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak
gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın
uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.
−
Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini
bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını
şükranla anarız.
Kalite Sistem Belgesi
İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite
Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.
Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası)
TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun
olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün
garantisi altında olduğunu ifade eder.
TSEK
Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası)
TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen
teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk
Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.
DİKKAT!
TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun
üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir
garanti söz konusu değildir.
Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir.
TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 21/Nisan 2008
Ön söz
− Bu standard, Türk Standardları Enstitüsü’nün İnşaat İhtisas Grubu’nca TS 21: 1994’ün revizyonu olarak
hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 21 Haziran 2007 tarihli toplantısında kabul edilmiş ve 29 Nisan
2008 tarihli Teknik Kurul toplantısında tadil edilerek ikinci baskı olarak yayımına karar verilmiştir.
− Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir.
− Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent
hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 21/Nisan 2008
İçindekiler
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Ek A
Kapsam................................................................................................................................................... 1
Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar ......................................................................................... 1
Tarifler .................................................................................................................................................... 2
Beyaz portland çimentosu.................................................................................................................... 3
Bileşenler ............................................................................................................................................... 3
Bileşim ve işaret .................................................................................................................................... 6
Mekanik, fiziksel, kimyasal özellikler ile dayanıklılıkla ilgili özellikler ............................................. 7
Standard kısa gösteriliş........................................................................................................................ 8
Uygunluk kriterleri................................................................................................................................. 8
Beyazlık deneyi.................................................................................................................................... 13
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 21/Nisan 2008
Çimento - Beyaz portland çimentosu - Bileşim, özellikler ve uygunluk
kriterleri
1
Kapsam
Bu standard, beyaz portland çimentosunun ve bileşenlerinin tarifini ve özelliklerini kapsar. Beyaz portland
çimentosunun imalâtı için uygulanacak bileşen oranları, dayanım sınıflarının sağlaması gerekli mekanik,
fiziksel ve kimyasal özellikler ile bunlara ilişkin gereklere uygunluğunu değerlendirmek için kullanılacak
uygunluk kriterleri ve ilgili kurallar da bu standard kapsamındadır. Bu standardda beyaz portland
çimentosunun dayanıklılık gerekleri de verilmiştir.
Not 1 - Bu standardda verilen özelliklere ilâve olarak, standard kapsamında olmayan özelliklere ilişkin
hususlarda çimento imalâtçısı ile kullanıcı arasında bilgi alışverişi yararlı olabilir. Bu bilgi alışverinin
nasıl yürütüleceği bu standard kapsamında ele alınmamış olup, bu konuda milli standardlar veya
mevzuatlar uygulanabilir veya işleme ilgili taraflar arasında varılan mutabakatla karar verilebilir.
Not 2 - Aksi belirtilmedikçe bu standardda kullanılan "çimento" kelimesi, beyaz portland çimentosunu ifade
etmek amacıyla kullanılmıştır.
2
Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar
Bu standardda diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun
yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste hâlinde verilmiştir. * işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce
metin olarak yayımlanmış olan Türk Standardlarıdır.
TS No
TS EN 196-1
TS EN 196-2
TS EN 196-3
TS EN 196-6
TS 23
EN 196-7
TS EN 196-21
TS EN 197-2
TS EN 13639
TS EN 451-1
TS EN 933-9
TS EN 934 -2
TS ISO 9277
TS 7170
Türkçe Adı
Çimento deney metotları - Bölüm 1:
Dayanım tayini
Çimento deney metotları - Bölüm 2:
Çimentonun kimyasal analizi
Çimento deney metotları - Bölüm 3: Priz
süresi ve genleşme tayini
Çimento deney metotları - Bölüm 6:
İncelik tayini
Çimento deney metotları - Bölüm 7 :
Çimentodan numune alma ve hazırlama
metotları
Çimento deney metotları - Bölüm 21:
Klorür, karbon dioksit ve alkali muhtevası
tayini
Çimento - Bölüm 2: Uygunluk
değerlendirmesi
Kireçtaşı - Toplam organik karbon tayini
Uçucu kül - Deney metotları - Bölüm 1:
Serbest kalsiyum oksit tayini
Agregaların geometrik özellikleri için
deneyler - Bölüm 9: İnce tanelerin tayini Metilen mavisi deneyi
Kimyasal katkılar - Beton, harç ve şerbet
için - Bölüm 2: Beton katkıları - Tarifler ve
özellikler, uygunluk, işaretleme ve
etiketleme
BET metodu kullanılarak gaz
adsorpsiyonu ile katıların özgül yüzey
alanının tayini
Referans beyaz yansıtma standardların
hazırlanması
İngilizce Adı
Methods of testing cement - Part 1:
Determination of strength
Methods of testing cement - Part 2: Chemical
analyis of cement
Methods of testing cement - Part 3:
Determination of setting time and soundness
Methods of testing cement - Part 6:
Determination of fineness
Methods of testing cement - Part 7:
Methods of taking and preparing samples of
cement
Methods of testing cement - Part 21:
Determination of the chloride, carbon dioxide
and alkali content of cement
Cement - Part 2: Conformity evaluation
Determination of total organic carbon in
limestone
Method of testing fly ash - Part 1:
Determination of free calcium oxide content
Tests for geometrical properties of aggregates
- Part 9: Assessment of fines - Methylene blue
test
Admixtures for concrete, mortar and grout Part 2: Concrete admixtures; Definitions,
requirements, conformity, marking and
labelling
Determination of the specific surface area of
solids by gas adsorption using the BET
method
Preparation of reference white reflectance
standards
1
ICS 91.100.10
3
TÜRK STANDARDI
TS 21/Nisan 2008
Tarifler
Bu standardın amaçları bakımından aşağıdaki tarifler uygulanır.
3.1 Beyazlık
Özel spektrometre veya özel kolorimetre cihazı ile baryum sülfatın TS 7170 beyazlığına göre mukayese
metoduyla tayin edilen renk yüzdesi.
3.2 Reaktif kalsiyum oksit (CaO)
Kalsiyum oksitin normal sertleşme şartları altında kalsiyum silikat hidratları veya kalsiyum alüminat hidratları
oluşturan kısmı.
Not - Bu kısmı bulmak için: Ölçülen karbon dioksit (CO2) muhtevası (TS EN 196-21) esas alınarak, kalsiyum
karbonat (CaCO3) olarak hesaplanan CaO muhtevası ile ölçülen kükürt trioksit (SO3) muhtevası
(TS EN 196-2) esas alınarak, kalsiyum sülfat (CaSO4) olarak hesaplanan CaO muhtevası toplam
kalsiyum oksitten (TS EN 196-2 ) çıkarılır. Bu hesaplamada alkali ile bağlanan sülfat (SO3 olarak ifade
edilen) miktarı dikkate alınmaz.
3.3 Reaktif silisyum dioksit (SiO2)
Silisyum dioksitin hidroklorik asit (HCl) ile muamele edilmesinden sonra, kaynar potasyum hidroksit (KOH)
çözeltisinde çözünebilen kısmı.
Not - Reaktif silisyum dioksit muhtevasının tayini, her ikisi de kuru bazda olmak üzere, toplam silisyum
dioksit muhtevasından (TS EN 196-2), silisyum dioksitin, hidroklorik asit ve potasyum hidroksitte
çözünmeyen kalıntı (TS EN 196-2) içindeki kısmının çıkartılması ile tayin edilir.
3.4 Ana bileşen
Bütün ana ve minör ilâve bileşenlerin toplam kütlesinin % 5'ini aşan oranlarda kullanılan özel seçilmiş
inorganik maddeler.
3.5 Minör ilâve bileşenler
Bütün ana ve minör ilâve bileşenlerin toplam kütlesinin % 5'ini geçmeyecek oranda kullanılan özel seçilmiş
inorganik maddeler.
3.6 Çimentonun dayanım sınıfı
Basınç dayanımı sınıfı.
3.7 Oto kontrol deneyi
Fabrika/depo çıkış noktasından/noktalarından anlık (spot) olarak alınan çimento numunelerinin imalâtçı
tarafından sürekli olarak yapılan deneyleri.
3.8 Kontrol dönemi (periyodu)
Oto kontrol deney sonuçlarının değerlendirilmesi için tanımlanmış olan imalât ve sevkiyat dönemi.
3.9 Karakteristik değer
Ölçmelerden elde edilen değerler kümesinin, frekans yüzdelik değeri Pk olarak tarif edilen belirli bir yüzde
değerinin dışına çıkmasına izin verilen, sağlanması gerekli bir özelliğe ait değer.
3.10 Belirlenmiş karakteristik değer
Üst sınır olarak belirlendiğinde aşılmaması, en az şeklinde alt sınır olarak belirlendiğinde ise ulaşılması
gereken; mekanik, fiziksel veya kimyasal özelliğe ait karakteristik değer.
3.11 Tek sonuç sınır değeri
Herhangi bir tek deney sonucu için, üst sınır olarak belirlendiğinde aşılmaması, en az şeklinde alt sınır olarak
belirlendiğinde ise ulaşılması gereken; mekanik, fiziksel veya kimyasal özelliğe ait değer.
3.12 İzin verilen kabul olasılığı, CR
Verilen bir numune alma plânı için, belirtilen karakteristik değerin dışında bir karakteristik değere sahip
çimentonun izin verilen kabul olasılığı.
2
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 21/Nisan 2008
3.13 Numune alma plânı
Kullanılacak numunenin (istatistiki) miktarını/miktarlarını, frekans yüzdelik değeri Pk’yı ve izin verilen kabul
olasılığı CR’yi ifade eden özel plân.
3.14 Anlık (spot) numune
Tasarlanan deneyler için, aynı yerden, aynı zamanda bir defada alınan numune. Bir spot numune, peşpeşe
alınan bir veya birden fazla numuneden meydana gelebilir (TS EN 196-7).
4
Beyaz portland çimentosu
Beyaz portland çimentosu, özel nitelikli kil ile kireçtaşının birlikte pişirilmesiyle elde edilen beyaza yakın renkli
klinkerin bir miktar alçı taşı (CaSO4.H2O) ile birlikte öğütülmesiyle elde edilen, su ile karıştırıldığında
hidratasyon reaksiyonları ve prosesler nedeniyle priz alan ve sertleşen bir hamur (pasta) oluşturan ve
sertleşme sonrası suyun altında bile dayanımını ve kararlılığını koruyan, inorganik ve ince öğütülmüş beyaz
renkli hidrolik bağlayıcıdır.
Bu standarda uygun çimento, beyaz portland çimentosu olarak adlandırılır. Bu tür çimento, agrega ve su ile
uygun şekilde harmanlanıp karıştırıldığında, yeterli süre işlenebilirliğini muhafaza eden ve belirlenmiş
sürelerde belirli seviyelerde dayanım kazanan ve uzun süre hacim sabitliği gösteren, beton veya harç
imalâtında kullanılabilen çimentodur.
Beyaz portland çimentosunun hidrolik sertleşmesi, öncelikle kalsiyum silikatların hidratasyonu nedeniyledir.
Alüminatlar gibi diğer kimyasal bileşenler de, sertleşme işlemine iştirak edebilir. Beyaz portland
çimentosunda TS EN 196-2'ye göre tayin edilen reaktif kalsiyum oksit (CaO) ve reaktif silisyum dioksitin
(SiO2) oranlarının toplamı kütlece en az % 50 olmalıdır.
Beyaz portland çimentosu, kalite güvence sistemi uygulanarak güvence altına alınan imalât ve malzeme
hazırlama işlemleri neticesinde istatistiki olarak homojen bileşime sahip olan, farklı malzemelerin birleşimidir.
Malzeme hazırlama işlemleri ve imalât arasındaki ilişki ile çimentonun bu standarda uygunluğunun
değerlendirilmesi için TS EN 197-2 uygulanır.
Not - Sertleşmesinde, diğer bileşiklerin esas unsur olduğu (kalsiyum alüminat çimentosunda kalsiyum
alüminat gibi) diğer çimento türleri de mevcuttur
5
Bileşenler
5.1 Genel
Madde 5.2 ilâ Madde 5.5'te verilmiş olan bileşenlerin özellikleri, aksi belirtilmedikçe prensip olarak
TS EN 196 standarda serisinde tarif edilen deney metotlarına göre tayin edilir.
5.2 Ana bileşenler
5.2.1 Beyaz portland çimentosu klinkeri (K)
Beyaz portland çimentosu klinkeri, oksitler olarak ifade edilen CaO, SiO2, AI2O3, Fe2O3 ve az miktarda diğer
maddeler ihtiva eden ham maddelerin kesin şekilde belirlenmiş karışımının (farin, pasta veya çamur)
sinterlenmesi ile hazırlanır. Farin, pasta veya çamur çok ince öğütülmüş, hassas şekilde karıştırılmış,
dolayısıyla homojen olmalıdır.
Beyaz portland çimentosu klinkeri, kütlece en az 2/3 oranında kalsiyum silikatlardan (3CaO. SiO2 ve 2CaO.
SiO2) ve geri kalanı alüminyum ve demir ihtiva eden klinker fazları ile diğer bileşiklerden oluşan hidrolik bir
maddedir. CaO/SiO2 oranı kütlece 2,0'dan daha az olmamalıdır. MgO muhtevası ise, kütlece % 5’ten fazla
olmamalıdır.
5.3 Minör ilâve bileşenler
Minör ilâve bileşenler; inorganik doğal mineral maddeler, klinker imalat işleminden çıkan inorganik mineral
maddeler veya Madde 5.3'te belirtilen özel olarak seçilmiş maddelerdir.
Minör ilâve bileşenler, tane büyüklüğü dağılımlarından dolayı ve uygun olarak hazırlanmasından sonra
çimentonun fiziksel özelliklerini (işlenebilirlik, su tutma gibi) iyileştirir. Minör ilâve bileşenler inert olabilir veya
hafif hidrolik, gizli hidrolik veya puzolanik özeliklere sahip olabilir. Ancak, bu özellikler bakımından minör ilâve
bileşenlere gerekli herhangi bir şart getirilmemiştir.
3
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 21/Nisan 2008
Minör ilâve bileşenler doğru şekilde hazırlanmalıdır. Hazırlanma işlemi imalât ve teslim durumuna bağlı
olarak seçilmeli, bu bileşenler homojenize edilmeli, kurutulmalı ve öğütülmelidir. Bu bileşenler, çimentonun
su ihtiyacını önemli olabilecek derecede arttırmamalı, herhangi yolla betonun ve harcın dayanıklılığını
olumsuz etkilememeli, donatıyı korozyona karşı koruma niteliğini azaltmamalıdır.
Not - İmalâtçı, çimentodaki minör ilâve bileşenlerle ilgili bilgi talep edildiğinde, bu bilgileri vermelidir.
5.3.1 Granüle yüksek fırın curufu (S)
Granüle yüksek fırın curufu, demir cevheri yüksek fırında ergitilip arıtılırken elde edilen uygun bileşimdeki
ergimiş curufun hızla soğutulması ile elde edilir. Bu curuf, kütlece en az 2/3 oranında camsı curuf ihtiva eder
ve uygun şekilde aktifleştirildiğinde hidrolik özellikler gösterir.
Granüle yüksek fırın curufunun kütlece en az 2/3'ü, kalsiyum oksit (CaO), magnezyum oksit (MgO) ve
silisyum dioksit (SiO2) toplamından oluşmalıdır. Geri kalan kısmı az miktarda diğer bileşiklerle birlikte
alüminyum oksit (AI2O3) ihtiva eder. (CaO+MgO) / (SiO2) oranı kütlece 1,0’dan büyük olmalıdır.
5.3.2 Puzolanik maddeler (P,Q)
5.3.2.1 Genel
Puzolanik maddeler, silissi veya alüminyum silikatlı bileşimlerin veya bu bileşiminlerin kombinasyonundan
oluşan doğal maddelerdir. Uçucu kül ve silis dumanı puzolanik özelliklere sahip olmalarına rağmen, ayrı
maddelerde tarif edilmiştir (Madde 5.3.3 ve Madde 5.3.6 ).
Puzolanik maddeler su ile karıştırıldığında kendi kendine sertleşmezler ancak, ince öğütüldüğünde ve suyun
mevcudiyetinde normal çevre sıcaklığında çözünmüş kalsiyum hidroksitle (Ca(OH)2), dayanımı geliştiren
kalsiyum silikat ve kalsiyum alüminat bileşikleri oluşturmak üzere reaksiyona girerler. Bu bileşikler, hidrolik
maddelerin sertleşmesinde oluşan bileşiklerle benzerdir. Puzolanlar esasen reaktif silisyum dioksit (SiO2) ve
alüminyum oksit (AI2O3)'den oluşmuştur. Geri kalan kısım demir oksit (Fe2O3) ve diğer oksitleri ihtiva eder.
Sertleşme üzerindeki etkisi bakımından reaktif kalsiyum oksit oranı ihmal edilebilir mertebede önemsizdir.
Reaktif silisyum dioksit miktarı kütlece % 25,0'dan az olmamalıdır.
Doğru şekilde hazırlanmalıdır. Hazırlanma işlemi imalât ve teslim durumuna bağlı olarak seçilmeli, bu
bileşenler homojenize edilmeli, kurutulmalı veya ısıl işleme tâbi tutulmalı ve öğütülmelidir.
Puzolanik maddeler doğru şekilde hazırlanmalıdır. Hazırlanma işlemi imalât ve teslim durumuna bağlı olarak
seçilmeli, bu maddeler homojenize edilmeli, kurutulmalı veya ısıl işleme tâbi tutulmalı ve öğütülmelidir.
5.3.2.2 Doğal puzolan (P)
Doğal puzolanlar, genellikle uygun kimyasal ve mineralojik bileşimli ve Madde 5.3.2.1'e uygun volkanik
maddeler veya tortul kayalardır.
5.3.2.3 Kalsine edilmiş doğal puzolan
Kalsine edilmiş doğal puzolanlar Madde 5.3.2.1'e uygun, ısıl işlemle aktifleştirilmiş volkanik orijinli
malzemeler, killer, şistler ve tortul kayalardır.
5.3.3 Uçucu kül (V,W)
5.3.3.1 Genel
Uçucu kül, pülverize kömür yakılan fırınlardan atılan baca gazındaki toz taneciklerinin elektrostatik veya
mekanik olarak çöktürülmesi ile elde edilir. Bu standarda uygun çimentoda, diğer metotlarla elde edilen kül
kullanılmaz.
Uçucu küller silissi veya kalkersi yapıda olabilir. Silissi uçucu külün puzolanik özellikleri vardır. Kalkersi uçucu
külün ise hidrolik özelliklerine ilaveten puzolanik özellikleri olabilir. Uçucu külün TS EN 196-2'ye göre tayin
edilen, ancak kızdırma süresi bir saat olarak uygulanan kızdırma kaybı, kütlece % 5,0'i geçmemelidir.
Kızdırma kaybı kütlece % 5,0 ilâ % 7,0 olan uçucu küller de, özellikle donma-çözülmeye karşı dayanıklılık
gerekleri gibi belirli bazı gerekleri sağlaması ve kullanım yerinde geçerli beton ve harç standardlarına ve
mevuzatına uygun olması hâlinde kabul edilebilir.
Uçucu külün % 5,0 ilâ % 7,0 kızdırma kaybına sahip olması hâlinde, en üst sınır değer olan % 7,0, çimento
torbasının üzerinde ve/veya teslim belgesinde belirtilmelidir.
4
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 21/Nisan 2008
5.3.3.2 Silissi uçucu kül (V)
Silissi uçucu kül çoğunluğu puzolanik özelliklere sahip küresel tanelerden ibaret ince bir toz olup, esas olarak
reaktif silisyum dioksit (SiO2) ve alüminyum oksit (AI2O3)'ten oluşur. Geri kalan kısmı ise demir oksit (Fe2O3)
ve diğer bileşikleri ihtiva eder.
Reaktif CaO oranı kütlece % 10,0’dan az olmalıdır. TS EN 451-1'e göre tayin edilen serbest CaO muhtevası
% 1,0'dan fazla olmamalıdır. Serbest CaO muhtevası kütlece % 1,0'dan fazla, % 2,5'ten az olan uçucu küller
de, TS EN 196-3'e göre deneyle tâyin edilen hacim genleşmesi 10 mm’yi geçmemek şartıyla, kabul edilebilir
Bu deneyde, silissi uçucu kül oranı kütlece % 30 ve bu standarda uygun beyaz portland çimentosu oranı
kütlece % 70 olan karışım kullanılmalıdır. Reaktif SiO2 muhtevası kütlece % 25,0'dan az olmamalıdır.
5.3.3.3 Kalkersi uçucu kül (W)
Kalkersi uçucu kül, hidrolik ve/veya puzolanik özellikleri olan ince bir toz olup, esas olarak reaktif kalsiyum
oksit (CaO), reaktif silisyum dioksit (SiO2) ve alüminyum oksit (AI2O3)'ten oluşur. Geri kalan kısmı ise demir
oksit (Fe2O3) ve diğer bileşikleri ihtiva eder. Reaktif kalsiyum oksit oranı kütlece % 10,0'dan az olmamalıdır.
Kütlece % 10,0 ilâ % 15,0 oranında reaktif kalsiyum oksit ihtiva eden kalkersi uçucu külün, reaktif silisyum
dioksit muhtevası kütlece % 25,0'dan az olmamalıdır.
Kütlece % 15,0'dan fazla reaktif kalsiyum oksit ihtiva eden ince öğütülmüş kalkersi uçucu külün,
TS EN 196-1'e göre tayin edilen 28 günlük basınç dayanımı en az 10,0 MPa olmalıdır. Uçucu kül, deneyden
önce öğütülmeli ve inceliği 40 µm'lik elekten yaş eleme yapıldığında külün kütlesi cinsinden elek üzerinde
kalan kül oranı % 10 ilâ % 30 arasında yer alacak şekilde olmalıdır. Deney harcı, çimento yerine sadece
öğütülmüş kalkersi uçucu külle hazırlanmalıdır. Harç numuneleri, hazırlandıktan 48 saat sonra kalıptan
çıkarılmalı ve deney anına kadar bağıl nem oranı en az % 90 olan rutubetli ortamda küre tâbi tutulmalıdır.
Kalkersi uçucu külün hacim genleşmesi TS EN 196-3’e göre deneyle tayin edildiğinde 10 mm'yi aşmamalıdır.
Bu deneyde, öğütülmüş kalkersi uçucu kül oranı kütlece % 30 ve bu standarda uygun beyaz portland
çimentosu oranı kütlece % 70 olan karışım kullanılmalıdır.
Not - Uçucu külün sülfat (SO3 olarak ifade edilen) muhtevası, çimentonun sülfat miktarı için müsaade
edilebilen üst sınır değeri aşarsa, bu durum çimento imalâtçısı tarafından, kalsiyum sülfat ihtiva eden
bileşenleri uygun şekilde azaltmak suretiyle dikkate alınmalıdır.
5.3.4 Pişmiş şist (T)
Özellikle pişmiş yağlı şist olmak üzere pişmiş şistler, özel bir fırında yaklaşık 800°C sıcaklıkta imal edilir.
Doğal maddenin bileşimi ve imalât işlemi nedeniyle pişmiş şist esas olarak dikalsiyum silikat ve
monokalsiyum alüminat olmak üzere klinker fazlarını ihtiva eder. Aynı zamanda az miktarda serbest kalsiyum
oksit ve kalsiyum sülfatın yanında, özellikle silisyum dioksit olmak üzere daha yüksek oranlarda, puzolanik
reaksiyona giren oksitleri de ihtiva eder. Buna göre ince öğütülmüş pişmiş şist, puzolanik özelliklere ilâve
olarak, portland çimentosu gibi belirgin hidrolik özellikler de gösterir.
İnce öğütülmüş pişmiş şist TS EN 196-1'e göre deneye tâbi tutulduğunda, 28 günlük basınç dayanımı en az
25,0 MPa olmalıdır. Deney harcı, çimento yerine sadece ince öğütülmüş pişmiş şistle hazırlanmalıdır. Harç
numuneleri, hazırlandıktan 48 saat sonra kalıptan çıkarılmalı ve deney anına kadar bağıl nem oranı en az
% 90 olan rutubetli ortamda küre tâbi tutulmalıdır.
Pismiş şistin hacim genleşmesi TS EN 196-3’e göre deneyle tayin edildiğinde 10 mm'yi aşmamalıdır. Bu
deneyde, öğütülmüş pişmiş şist oranı kütlece % 30 ve bu standarda uygun beyaz portland çimentosu oranı
kütlece % 70 olan karışım kullanılmalıdır.
Not - Pişmiş şistin sülfat (SO3 olarak ifade edilen) muhtevası, çimentonun sülfat miktarı için müsaade
edilebilen üst sınır değeri aşarsa, bu durum çimento imalâtçısı tarafından, kalsiyum sülfat ihtiva eden
bileşenleri uygun şekilde azaltmak suretiyle dikkate alınmalıdır.
5
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 21/Nisan 2008
5.3.5 Kalker (kireç taşı) (L)
Kalker aşağıdaki özellikleri karşılamalıdır:
a) Kalsiyum oksit muhtevasından hesaplanan kalsiyum karbonat (CaCO3) muhtevası kütlece en az % 75
olmalıdır.
b) TS EN 933-9'a göre metilen mavisi deneyi ile tayin edilen kil muhtevası 1,20 g/100 g’ı geçmemelidir. Bu
deney için kalker, TS EN 196-6'ya uygun olarak tayin edilen özgül yüzeyi yaklaşık 5000 cm2/g olacak
şekilde öğütülmelidir.
c) Toplam organik karbon muhtevası (TOC), TS EN 13639'a göre tayin edildiğinde kütlece % 0,50’yi
aşmamalıdır.
5.3.6 Silis dumanı (silika füme) (D)
Silis dumanı, silisyum ve ferrosilisyum alaşımları imalâtı sırasında yüksek saflıktaki kuvarsın kömürle birlikte
elektrik ark fırınlarında indirgenmesinden oluşur ve kütlece en az % 85 amorf silisyum dioksit içeren çok ince
küresel tanelerden ibarettir.
Silis dumanı aşağıdaki özellikleri karşılamalıdır:
a) TS EN 195-2'ye göre tayin edilen, ancak kızdırma süresi bir saat olarak uygulanan kızdırma kaybı,
kütlece % 4,0’ı geçmemelidir.
b) Işlem görmemiş silis dumanının TS ISO 9277'ye göre yapılan deneyle tayin edilen özgül yüzeyi (BET),
en az 15,0 m2/g olmalıdır.
Klinker ve alçı taşı ile birlikte öğütülmesi için silis dumanı kendi orijinal hâlinde veya sıkıştırılmış veya (su ile)
peletlenmiş halde olabilir.
5.4 Kalsiyum sülfat
Kalsiyum sülfat, priz süresini kontrol için imalât sırasında çimentonun diğer bileşenlerine ilâve edilir.
Kalsiyum sülfat, jips (kalsiyum sülfat dihidrat, CaSO4.2H2O), hemi hidrat (CaSO4.1/2 H2O) veya anhidrit
susuz kalsiyum sülfat (CaSO4) veya bunların karışımlarından oluşabilir. Jips ve anhidrit doğal olarak bulunur.
Kalsiyum sülfat aynı zamanda bazı endüstriyel işlemlerin yan mamulü olarak da temin edilebilir.
5.5 Kimyasal katkılar
Bu standardın amacı bakımından kimyasal katkılar, Madde 5.2 ilâ Madde 5.4'te tarif edilmeyen ancak,
çimento imalâtını veya özelliklerini iyileştirmek için ilâve edilen bileşenlerdir.
Kimyasal katkının toplam miktarı, çimento kütlesinin % 1,0'ını (pigmentler hariç) geçmemelidir. Organik
katkıların kuru durumdaki miktarı, çimento kütlesinin % 0,5'ini geçmemelidir.
Kimyasal katkılar donatının korozyonunu artırmamalı, çimentonun veya çimentodan hazırlanan beton veya
harçların özelliklerini bozmamalıdır.
TS EN 934 standard serisine uygun beton, harç veya şerbetlere ilâve edilen kimyasal katkıların standard
işareti, çimento torbaları üzerinde veya sevk ve teslim belgelerinde belirtilmelidir.
6
Bileşim ve işaret
Bu standard kapsamındaki beyaz portland çimentosunun bileşimi ve işareti, Çizelge 1’de verilmiştir.
Not - Tanımlamaya açıklık getirmek bakımından, bileşim için belirtilen gerekler, bütün ana ve minör ilâve
bileşenlerin toplam miktarına aittir. Çimento, ana ve minör ilâve bileşenlerin ile yeteri kadar kalsiyum
sülfat (Madde 5.4) ve kimyasal katkıların (Madde 5.5) toplamı olarak anlaşılmalıdır.
Çizelge 1 - Beyaz portland çimentosu
Ana tipler
BPÇ
6
Malzemenin işareti
Beyaz
portland
çimentosu
BPÇ
Bileşim (kütlece %)
Beyaz çimento klinkeri
Minör ilâve bileşen
k
95 - 100
0-5
ICS 91.100.10
7
TÜRK STANDARDI
TS 21/Nisan 2008
Mekanik, fiziksel, kimyasal özellikler ile dayanıklılıkla ilgili özellikler
7.1 Mekanik özellikler
7.1.1 Standard dayanım
Çimentonun standard dayanımı, TS EN 196-1'e göre tayin edilen 28 günlük basınç dayanımıdır ve Çizelge
2'de verilen gerekleri sağlamalıdır.
Beyaz portland çimentosu için üç standard dayanım sınıfı belirlenmiştir: 32,5 sınıfı; 42,5 sınıfı; 52,5 sınıfı
(Çizelge 2).
7.1.2 Erken dayanım
Çimentonun erken dayanımı, TS EN 196-1'e göre tayin edilen 2 veya 7 günlük basınç dayanımıdır ve
Çizelge 2'de verilen gerekleri sağlamalıdır.
N ile belirtilen normal erken dayanım sınıfı ve R ile belirtilen yüksek erken dayanım sınıfı olmak üzere her bir
standard dayanım sınıfı için iki erken dayanım sınıfı tanımlanır (Çizelge 2).
Çizelge 2 - Karakteristik değerlerle verilen mekanik ve fiziksel özellikler
Dayanım
sınıfı
Beyazlık %
32,5 N
32,5 R
42,5 N
42,5 R
52,5 N
52,5 R
70
85
70
85
70
85
70
85
70
85
70
85
Basınç dayanımı (MPa)
Erken dayanım
Standard dayanım
2 günlük
7 günlük
28 günlük
-
≥ 16,0
≥ 10,0
-
≥ 10,0
-
≥ 20,0
-
≥ 20,0
-
≥ 30,0
-
Priz başlangıç
süresi (min)
≥ 32,5
≤ 52,5
≥ 75
≥ 42,5
≤ 62,5
≥ 60
≥ 52,5
-
≥ 45
Genleşme
(mm)
≤ 10
7.2 Fiziksel özellikler
7.2.1 Beyazlık
Ek A’ya göre tayin edilen beyazlık, Çizelge 2'deki gereklere uygun olmalıdır.
7.2.2 Priz başlangıç süresi
TS EN 196-3'e göre tayin edilen priz başlangıç süresi, Çizelge 2'deki gereklere uygun olmalıdır.
7.2.3 Genleşme
TS EN 196-3'e göre tayin edilen hacim genleşmesi, Çizelge 2'deki gereğe uygun olmalıdır.
7.3 Kimyasal özellikler
Çizelge 3 Kolon 3’te gösterilen dayanım sınıflarına ait çimentoların özellikleri, Kolon 2'de belirtilen metotlara
göre deneye tâbi tutulduğunda, Kolon 4’teki gereklere uygun olmalıdır.
Not - Bazı Avrupa ülkelerinin suda çözünen 6 değerlikli kromat muhtevası için ilâve özellikleri vardır (bilgi
için Ek A)
7.4 Dayanıklılıkla ilgili özellikler
Birçok uygulamada, özellikle şiddetli çevresel şartlarda, çimento tipinin, beton, harç ve şerbetlerin donmaçözülmeye karşı dayanıklılık, kimyasal direnç ve donatının korunması gibi dayanıklılık özelliklerine etkisi
vardır.
7
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 21/Nisan 2008
Farklı uygulamalar ve çevre şartları için özellikle dayanım sınıfı açısından bu standarda uygun çimentonun
seçiminde, beton ve harç için kullanım yerinde geçerli olan ilgili standardlar ve mevzuat uygulanır.
Çizelge 3 - Karakteristik değerlerle verilen kimyasal özellikler
1
2
Deney
standardı
3
Dayanım
sınıfı
TS EN 196-2
Hepsi için
< % 5,0
TS EN 196-2 b)
Hepsi için
< % 5,0
Özellik
Kızdırma
kaybı
Çözünmeyen
kalıntı
Sülfat miktarı
(S03 olarak)
Klorür muhtevası
a)
b)
c)
8
TS EN 196-2
TS EN 196-21
4
Gerekler a)
32,5 N
32,5 R
42,5 N
42,5 R
52,5 N
52,5 R
Hepsi için
< % 3,5
< % 4,0
< % 0,10 c)
Özellikler çimento kütlesinin yüzdesi cinsinden verilir.
Hidroklorik asit ve sodyum karbonatla çözünmeyen kalıntı tayini.
Ön gerilmeli uygulamalarda kullanılacak çimentolar için daha düşük klorür muhtevası şartı getirilebilir.
Bu durumlarda, teslim belgesinde % 0,10 değerinin yerine bu düşük değer yazılır.
Standard kısa gösteriliş
Beyaz portland çimentoları en azından Çizelge 1'de verilen çimento tipi ile Çizelge 2’de verilen dayanım
sınıfını belirten 32,5; 42,5 veya 52,5 rakamları ile (Madde 7.1) kısa gösterilmelidir. Çimentonun yüksek erken
dayanım sınıfı veya normal erken dayanım sınıfında olduğunu göstermek için, R veya N harflerinden uygun
olanı ile beyazlık özelliği kısa gösterilişe ilâve edilir (Madde 7.1 ve Madde 7.2).
Örnek 1:
Bu standarda uygun olan, yüksek erken dayanımlı, 42,5 dayanım sınıfına dahil ve % 70 beyazlık şartını
sağlayan beyaz portland çimentosu aşağıdaki şekilde kısa gösterilir:
Beyaz portland çimentosu TS 21 - BPÇ 42,5 R / 70
9
Uygunluk kriterleri
9.1 Genel özellikler
Beyaz portland çimentosunun bu standarda uygunluğu anlık numuneler alınıp, bu numunelerin deneye tâbi
tutulması ile sürekli olarak değerlendirilmelidir. İmalâtçının yapacağı otokontrol deneyleri için özellikler, deney
metotları ve en az deney sıklıkları Çizelge 4’te belirtilmiştir. Aralıklı teslim durumu için ilgili deney sıklığı ve
diğer ayrıntılar, TS EN 197-2'de verilmiştir.
Çimentonun bu standarda uygunluğu, TS EN 197-2'ye göre değerlendirilmeli ve bu değerlendirme
sonucunda uygunluk değerlendirme kuruluşu tarafından verilecek belge ile tevsik edilmelidir.
Not - Bu standard, teslimat esnasında yapılan kabul muayenesini kapsamaz.
9.2 Kimyasal, fiziksel
değerlendirme işlemi
ve
mekanik
özellikler
için
uygunluk
kriterleri
ve
9.2.1 Genel
Çimentonun, Madde 9.2.2 ve Madde 9.2.3’teki uygunluk kriterlerini karşılaması şartıyla, bu standardda
verilen kimyasal, fiziksel ve mekanik özelliklere uygun olduğu kabul edilir. Uygunluk, çıkış noktalarından
sürekli anlık numune alma esasına ve kontrol dönemi içinde alınan bütün otokontrol numunelerinden elde
edilen deney sonuçlarına dayanılarak değerlendirilmelidir.
8
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 21/Nisan 2008
Çizelge 4 - İmalâtçı tarafından yapılan otokontrol deneyleri için özellikler, deney metotları, en az deney
sıklıkları ve istatistiksel değerlendirme işlemi.
Otokontrol deneyi
En az deney sıklığı
Istatistiksel değerlendirme işlemi
Yeni tip
Değişkenlere
Nitel özelliklere
çimento
Rutin
göre
göre
durumda
imalatının
muayenee)
muayene
başlangıcında
3
4
5
6
Özellik
Deney
metodu a) b)
1
2
Erken dayanım
Standard dayanım
TS EN 196-1
Haftada
2 defa
Haftada
4 defa
x
-
Beyazlık
Ek A
Haftada
2 defa
Haftada
4 defa
-
X f)
Priz başlangıcı
TS EN 196-3
X f)
TS EN 196-3
-
X
Kızdırma kaybı
TS EN 196-2
-
X f)
Çözünmeyen
kalıntı
TS EN 196-2
-
X f)
Sülfat miktarı
TS EN 196-2
-
X f)
Klorür miktarı
TS EN 196-21
Haftada
4 defa
Haftada
4 defa
Haftada
1 defa
Haftada
1 defa
Haftada
4 defa
Haftada
1 defa
-
Genleşme
Haftada
2 defa
Haftada
1 defa
Ayda
2 defa c)
Ayda
2 defa c)
Haftada
2 defa
Ayda
2 defa c)
-
X f)
Ayda
Haftada
1 defa
1 defa
EN 196'nın ilgili bölümlerinde referans metot dışında belirtilen diğer metotlar, referans metotla aynı
sonucu verdiğinin ispatlanması hâlinde kullanılabilir.
Numuneler, TS EN 196-7’ye göre alınmalı ve hazırlanmalıdır.
12 aylık sürede deney sonuçlarının hiç birisi karakteristik değerin % 50'sini aşmıyorsa, deney sıklığı
ayda 1 defaya düşürülebilir.
İmalâtçı tarafından seçilen uygun deney metodu.
Veriler normal bir dağılım göstermezse, değerlendirme metoduna herbir duruma göre karar verilir.
Numune adedi kontrol dönemi içinde en az haftada 1 ise, değerlendirme değişkenlere göre
yapılabilir.
Bileşim
a)
b)
c)
d)
e)
f)
d)
9.2.2 İstatistiksel uygunluk kriterleri
9.2.2.1 Genel
Uygunluk değerlendirmesi aşağıdaki istatistiksel kriterlere göre yapılır:
-
Madde 7.1, Madde 7.2, Madde 7.3'te belirtilen kimyasal, fiziksel ve mekanik özellikler için belirlenmiş
karakteristik değerler,
Çizelge 5’te verilen karakteristik değere dayanan frekans yüzdelik değeri Pk
Çizelge 5’te yer alan izin verilen kabul olasılığı CR.
9
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 21/Nisan 2008
Çizelge 5 - Pk ve CR için gerekli değerler
Mekanik özellikler
Erken ve standard
Standard dayanım
dayanım
(Üst sınır)
(Alt sınır)
Karakteristik
değerin dayandığı
frekans yüzdelik
değeri Pk
%5
Izin verilen kabul
olasılığı CR
Fiziksel ve
kimyasal özellikler
% 10
%5
Not - Sonlu sayıda deney sonucuna dayanan bir metotla uygunluk değerlendirmesi yoluyla, sadece deney
sonuç grubu içinde belirlenmiş karakteristik değer dışında kalan sonuçların oranı için yaklaşık bir değer
elde edilebilir. Numune adedi arttıkça (yani deney sonuç adedi arttıkça), elde edilen yaklaşık değerin
doğruluk oranı da artar. Seçilmiş izin verilen kabul olasılığı CR, numune alma plânı ile sağlanan
yaklaşım derecesini kontrol eder.
Bu standardın gereklerine uygunluk, Madde 9.2.2.2 ve Madde 9.2.2.3’te tarif edildiği ve Çizelge 4’te
belirtildiği gibi değişkenlere veya nitel özelliklere göre kanıtlanmalıdır.
Kontrol dönemi 12 ay olmalıdır.
9.2.2.2 Değişkenlere göre kontrol
Bu kontrol için, deney sonuçlarının normal dağılım gösterdiği kabul edilir. Eşitlik (1) ve Eşitlik (2)’den geçerli
olanı sağlandığında, uygunluğun sağlanmış olduğu kabul edilir.
ve
x - kA x s ≥ L
(1)
x + kA x s ≤ U
(2)
Burada;
x
s
kA
L
U
dir.
Kontrol dönemi içinde elde edilen otokontrol deney sonuçlarının aritmetik ortalaması,
Kontrol dönemi içinde elde edilen otokontrol deney sonuçlarının standard sapması,
Kabul edilebilirlik sabiti,
Madde 7.1’de belirtilen ve Çizelge 2’de verilen belirlenmiş alt sınır değer,
Madde 7’de belirtilen ve Çizelge 2 ile Çizelge 3’te verilen belirlenmiş üst sınır değer
Kabul edilebilirlik sabiti kA, karakteristik değerin dayandığı frekans yüzdelik değeri Pk’ya, izin verilen kabul
olasılığı CR'ye ve deney sonuçlarının adedi n'ye bağlıdır. kA değerleri, Çizelge 6'da liste hâlinde verilmiştir.
10
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 21/Nisan 2008
Çizelge 6 - Kabul edilebilirlik sabiti kA
kA a)
Deney
sonuçlarının
adedi (n)
Pk = % 5 için
Pk = % 10 için
(Erken ve standard dayanım,
(Diğer özellikler)
alt sınır değer)
20-21
2,40
1,93
22-23
2,35
1,89
24-25
2,31
1,85
26-27
2,27
1,82
28-29
2,24
1,80
30-34
2,22
1,78
35-39
2,17
1,73
40-44
2,13
1,70
45-49
2,09
1,67
50-59
2,07
1,65
60-69
2,02
1,61
70-79
1,99
1,58
80-89
1,97
1,56
90-99
1,94
1,54
100-149
1,93
1,53
150-199
1,87
1,48
200-299
1,84
1,45
300-399
1,80
1,42
> 400
1,78
1,40
Not - Bu çizelgede verilen değerler CR = % 5 için geçerlidir.
a)
(n)'nin ara değerleri için geçerli olan kA değerleri de kullanılabilir.
9.2.2.3 Niteliklere göre kontrol
Karakteristik değerin dışında kalan deney sonuçlarının adedi olan cD belirlenmeli ve Çizelge 7’de belirtildiği
gibi, otokontrol deney sonuçlarının adedi n ve frekans yüzdelik değeri Pk’dan hesaplanan kabul edilebilir
deney sonucu adedi cA ile karşılaştırılmalıdır.
Eşitlik (3) sağlandığında, uygunluğun sağlanmış olduğu kabul edilir:
cD ≤ c A
(3)
cA değeri karakteristik değerin dayandığı frekans yüzdelik değeri Pk’ya, izin verilen kabul olasılığı CR'ye ve
deney sonuçlarının adedi n'ye bağlıdır. cA değerleri Çizelge 7’de liste hâlinde verilmiştir
Çizelge 7 - CA değerleri
Deney sonuçlarının
Pk = % 10 için cA değerleri
adedi n a)
20-39
0
40-54
1
55-69
2
70-84
3
85-99
4
100-109
5
110-123
6
124-136
7
Not - Bu çizelgede verilen değerler CR = % 5 için qeçerlidir.
a)
Deney sonucu adedi n’nin < 20 olması hâlinde (Pk = % 10 ),
istatistiksel esaslara göre belirlenen uygunluk kriteri uygulanamaz.
Bu durumda cA daima 0 alınır.
11
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 21/Nisan 2008
9.2.2.4 Tek sonuç uygunluk kriterleri
İstatistiksel uygunluk kriterlerine ilâve olarak, her deney sonucunun bu standardın gereklerini sağlaması için
Çizelge 8'de gösterilen sınır değerlerin içinde kalması gereklidir.
Çizelge 8 - Tek sonuçlar için sınır değerler
Tek sonuçlar için sınır değerler
Dayanım sınıfı
Özellik
Erken dayanım
alt sınır değeri (MPa)
Standard dayanım
alt sınır değeri (MPa)
32,5 N
32,5 R
42,5 N
42,5 R
52,5 N
52,5 R
2 gün
-
8,0
8,0
18,0
18,0
28,0
7 gün
14,0
-
-
-
-
-
28 gün
30,0
30,0
40,0
40,0
50,0
50,0
Priz başlangıç süresi
alt sınır değeri (min)
Genleşme
üst sınır değeri (mm)
Sülfat muhtevası
üst sınır değeri
(% SO3 olarak)
60
50
40
10
4,5
Klorür muhtevası üst sınır değeri (%)
5,0
0,10 a)
70
68
85
83
Ön gerilmeli uygulamalarda kullanılacak çimentolar için daha düşük klorür muhtevası şartı getirilebilir. Bu
durumlarda, teslim belgesinde % 0,10 değerinin yerine bu düşük değer yazılır.
Beyazlık (%)
a)
9.3 Çimentonun bileşimi için uygunluk kriterleri
Çimentonun bileşimi, kural olarak çıkış noktalarından alınan anlık numuneler kullanılarak imalâtçı tarafından
en az ayda bir defa kontrol edilmelidir. Çimentonun bileşimi Madde 6’da belirtilen gerekleri sağlamalıdır.
9.4 Çimento bileşenlerinin özellikleri için uygunluk kriterleri
Çimento bileşenleri Madde 5’te belirtilen gerekleri sağlamalıdır. Bu gereklere uygunluğu sağlamak için imalât
sırasında uygun işlemler uygulanmalı ve bunlar kayda geçirilmelidir.
12
ICS 91.100.10
TÜRK STANDARDI
TS 21/Nisan 2008
Ek A
Beyazlık deneyi
1
Prensip
Beyazlık tayini CIE sistemindeki X,Y, Z, üç renk değerlerinden Y bileşeni esas alınarak yapılır.
2
Cihaz ve malzemeler
Özel spektrometre veya özel kolorimetre cihazı.
3
Reaktif
3.1 Baryum sülfat (BaSO4)
Beyazlık tayini için standard baryum sülfatın ortalama gün ışığına eşdeğer C lambası ile verdiği Y beyazlık
değeri, cihazın standard beyazlık derecesi olarak kabul edilir.
4
İşlem
Cihazın göstergesi sıfıra ayarlanır. Sonra standard baryum sülfat, yüzeyleri cam olan bir ölçme kabına
konulur ve ölçme kabı cihazdaki yuvasına oturtulur. Gösterge, standard baryum sülfatın sertifikası üzerinde
yazılı olan C lambasındaki Y değerine ayarlanır.
Aynı büyüklükte başka bir ölçme kabı içerisine beyazlığı tayin edilecek çimento numunesi konulur. Yavaş
yavaş masaya vurularak çimentonun kap içine homojen olarak yerleşmesi ve içinde hava kalmaması
sağlanır.
Ölçme kabı, içindeki numune ile birlikte cihazdaki yuvasına oturtulur ve göstergedeki beyazlık derecesi
okunur. Deney numunesinin beyazlık derecesi, Madde 3.1’de belirtilen beyazlık yüzdesiyle karşılaştırılır.
Tekrarlanabilirlik standard sapması = 0,20
Uyarlık standard sapması
= 1,00
13