lnformatie over paniekaanvallen en het registreren eryan
is bedoeld voor mensen met lichte tot matige paniekklachten.
Paniekklachten bestaan voornamelijk uit paniekaanvallen en de angst ervoor.
Allereerst krijgt u daarom uitleg over paniekaanvallen. Vervolgens krijgt u uitleg over
het registreren van paniekaanvallen.
Deze cursus
Wat zijn pan iekaanval len?
Een paniekaanval is een plotselinge aanval van intense angst die meestal wordt
vergezeld door een aantal (minimaal 4) lichamelijk gevoelens en angstige gedachten.
Een dergelijke aanval duurt enkele minuten tot een half uur met een piek binnen 10
minuten. De volgende lichamelijke gevoelens en angstige gedachten kunnen
optreden:
- Hartkloppingen
- Zweten
- Trillen of beven
- Ademnood
- Het gevoel te stikken
- Pijn of een onaangenaam gevoel op de borst
- Misselijkheid of maagklachten
- Duizeligheid,flauwte
- Onwezenlijk of onwerkelijk gevoel
- Tintelingen of verdoofd gevoel
- Koude rillingen of warmtevlagen
- Angst om de controle te verliezen of krankzinnig te worden
- Angst om dood te gaan
Een paniekaanval is een plotselinge aanval van intense angst die meestal wordt
vergezeld door een aantal lichamelijke gevoelens en angstige gedachten.
Bij minder dan 4 lichamelijke symptomen of angstige gedachten spreekt men van
lichtere aanvallen.
Het registreren van paniekaanvallen
Het is belangrijk tijdens de periode dat u de cursus volgt het aantal, de ernst en de
omstandigheden van de paniekklachten te registreren. Zo krijgt u meer zicht op uw
klachten en kunt u volgen of er in de loop van de cursus een verbetering optreedt.
Ook het noteren hoe u er mee bent omgegaan levert informatie op die u kunt
gebruiken om een vermindering van paniekklachten te bereiken.
Het registreren gaat als volgt (zie pagina 16). Noteer van elke paniekaanval die u
krijgt het tijdstip, de duur en omstandigheden. Tevens kunt u hier de lichamelijke
gevoelens opschrijven. Vervolgens noteert u hoe angstig u bent geweest op een
schaal van 0 (geen angst) tot 10 (ergste angst die u ooit heeft meegemaakt). Als
laatste noteert u wat u hebt gedaan in die situatie (bijvoorbeeld weggegaan of rustig
gebleven)
lnformatie over paniekklachten en het leren omgaan met deze klachten
Wat zijn paniekklachten?
Veel mensen hebben last van paniekklachten. Jaarlijks heeft ongeveer 3% van de
Nederlandse bevolking een paniekstoornis (dit is een ernstige vorm van
paniekklachten). Het percentage van de Nederlandse bevolking met lichte tot matige
paniekklachten is naar verwachting vele malen groter.
Paniekklachten zijn angstklachten. Het is belangrijk te weten dat angst een nuttige
emotie is, het helpt om snel te reageren in gevaarlijke situaties. Wanneer u
bijvoorbeeld bijna een verkeersongeluk meemaakt dan gaat uw hart sneller kloppen,
uw bloed gaat sneller.stromen, u gaat zweten, enzovoort. Uw lichaam maakt zich
klaar om snel te kunnen reageren. Deze schrikreactie kan helemaal geen'kwaad, het
helpt u juist om te overleven.
Mensen die last hebben van paniekklachten krijgen deze angstreactie plotseling in
situaties die op zichzelf niet gevaarlijk zijn, zoals tijdens het winkelen of thuis op de
bank. Deze plotseling optredende intense angst of spanning in niet gevaarlijke
situaties noemt men een paniekaanval. Hoewel een paniekaanval een erg onprettige
ervaring is, heeft het geen ernstige lichamelijke of geestelijke gevolgen. Van een
paniekaanval wordt men niet gek en gaat men niet dood. Ook de kans op flauwvallen
is praktisch uitgesloten omdat voor flauwvallen een bloeddrukdaling nodig is terurijl
de bloeddruk juist stijgt bij een paniekaanval.
Mensen die last hebben van paniekklachten krijgen plotselinge angstreacties in
situaties die op zichzelf niet gevaarlijk zijn. Deze angstreacties zijn vaak onprettig
maar kunnen geen kwaad, ze leiden niet tot doodgaan, gek worden of flauwvallen.
Wat gebeuÉ er in de hersenen?
Hoe kan een paniekaanval zo plotseling en onverwacht ontstaan?
Welke rol spelen gedachten bij paniekklachten?
Om deze vragen te kunnen beantwoorden is enige kennis van wat er in de hersenen
gebeurt bij paniekklachten zinvol.
informatie van
de zintuigen
[=
È
klaarmaken voor
actie
koÉe route
lange route
Hoe kan een paniekaanval zo plotseling en onverwacht ontstaan?
Onze zintuigen geven informatie door aan onze hersenen over wat er buiten en
binnen ons lichaam plaatsvindt. ln de hersenen is een gebied (de Thalamus) dat
mogelijk angstwekkende informatie splitst en doorstuurt via een korte en een lange
route naar de alarmcentrale (de Amygdala) in de hersenen.
De korte route (A) gaat direct naar de alarmcentrale. Het is een snelle maar
onnauwkeurige manier van informatievenrverking. De alarmcentrale beoordeelt de
informatie op mate van bedreiging. Wanneer de alarmcentrale de informatie als zeer
bedreigend beoordeelt kan de "alarmknop" worden ingedrukt. Gevolg hiervan is een
plotselinge intense angst en allerlei lichamelijke gevoelens (zoals hartkloppingen en
transpireren). Deze reactie kan van levensbelang zijn wanneer er daadwerkelijk
gevaar is. De tijd ontbreekt veelal om alles goed te overdenken. Lichaam en geest
worden snel en optimaal klaargemaakt om tot actie (bijvoorbeeld vechten of
vluchten) over te gaan. Wanneer er echter geen gevaar is spreekt men van een vals
alarm. De korte route vindt onbewust plaats.
Welke rol spelen gedachten bij paniekklachten?
Bij de lange route (B) gaat de informatie eerst naar het gebied in de hersenen waar
het denken plaatsvindt (de neocoftex). Het is een trage maar veel nauwkeuriger
manier van informatieverwerking. Dit bewuste proces beoordeelt de informatie en zal
wanneer de conclusie is dat er gevaar dreigt de alarmcentrale in werking stellen
(route B).
Nu is het mogelijk dat er via de korte en snelle route (A) een alarmreactie is ontstaan
waar pas daarna, via de lange en trage route (B) gedachten over opkomen. Wanneer
deze gedachten geruststellend zijn omdat er geen werkelijk gevaar wordt
waargenomen, zal het de alarmreactie doen afnemen. Zijn de gedachten echter
10
angstig van aard omdat iets gevaarlijks wordt verwacht, dan zal de alarmreactie
toenemen.
Ook zonder dat een alarmreactie is ontstaan via de korte route kunnen angstige
gedachten via de lange route leiden tot een alarmreactie. Wanneer er geen gevaar is
kan dit leiden tot een vals alarm.
Omdat onze ervaringen in de hersenen worden opgeslagen zullen deze reacties een
volgende keer nog sneller optreden. Bij een alarmreactie zal de aandacht voor
lichamelijke gevoelens en de kans op een vals alarm toenemen.
Voorbeeld
Plotseling optredende hartkloppingen of een benauwd gevoel in een drukke menigte
kunnen leiden tot een vals alarm. De alarmcentrale heeft deze informatie dan
beoordeeld a/s gevaarlijk terwijl het onschuldige verschijnselen zijn. Wanneer de
alarmreactie bewust wordt waargenomen en er gedachten opkomen dat er sprake is
van een hartaanval of stikken, zal de paniek alleen maar toenemen. Gevolg kan zijn
dat men een ambulance belt of wegvlucht uit de menigte en snakt naar frisse lucht.
Wanneer echter geruststellende gedachten zouden opkomen dat er nieÍs ernsÍrgrs
aan de hand ls en dat de verschijnselen vanzelf verdwijnen, zal de alarmreactie
afnemen.
Een paniekaanval is een alarmreactie waarover men angstige gedachten heeft.
Het is echter een vals alarm omdat er geen werkelijk gevaar is.
11
Drie elementen bii paniekklachten
Bij het voortbestaan van paniekklachten spelen drie elementen een rol. Allereerst
een angstig gevoel met bijbehorende lichamelijke gevoelens zoals trillen,
hartkloppingen en duizeligheid. Deze lichamelijke gevoelens worden vaak als
lichamelijke klachten ervaren. Vervolgens angstige gedachten over deze
lichamelijke gevoelens zoals "ik krijg een hartaanval"',"ik val flauw" of "ik word gek".
En als laatste speelt gedrag een rol zoals vluchten uit de situatie en vermijding.
(Lichamelij ke) Gevoelens
Gedrag
Angstige gedachten
Deze drie elementen (gevoel-gedachten-gedrag) beïnvloeden elkaar op een
negatieve of op een positieve manier. Een negatieve beïnvloeding ontstaat wanneer
over de lichamelijke gevoelens angstige gedachten ontstaan die leiden tot vermijding
of veel spanning. Hierdoor wordt de angst voor een paniekaanval groter.
Omgekeerd zullen rustgevende gedachten over lichamelijke gevoelens leiden tot
minder spanning en vermijding, waardoor de angst voor een paniekaanval afneemt.
Leren omgaan met paniekklachten
Tijdens de cursus wordt geprobeerd de negatieve beïnvloeding om te zetten in een
positieve. We zullen daartoe eerst uitleg geven over belangrijke onderwerpen die te
maken hebben met paniekklachten, zoals levensstijl en stressbronnen. De volgende
stap is het leren goed te ontspannen zodat u in het dagelijks leven wat minder
gespannen kunt zijn. Daarna worden de angstige gedachten onder de loep
genomen: ztln deze gedachten waar en helpen ze u of kunt u beter wat anders
denken. Ook zult u oefeningen krijgen om te wennen aan lichamelijke gevoelens
zodat u er minder angstig door wordt. Als laatste zult u met al deze kennis en
vaardigheden gaan oefenen in de praktijk. Voor situaties die bij u angst oproepen
voor paniekklachten zullen we oefeningen bedenken met als doel minder gespannen
te zijn in deze situaties en minder te vermijden. We beginnen met gemakkelijkg
situaties en streven ernaar dat de oefeningen haalbaar zijn. Op het eind van de
cursus zult u een plan maken om toekomstige moeilijke situaties goed te hanteren
zodat een terugval in paniekklachten kan worden voorkomen.
12
Mensen die gevoelig zijn voor paniekklachten hebben een verhoogde kans deze
klachten in bepaalde situaties (zoals bij langdurige spanning) te krijgen. Helemaal
voorkomen dat paniekklachten optreden is daarom niet mogelijk. Wanneer u echter
leert goed om te gaan met paniekklachten zult u er minder angstig voor zijn en is de
kans groot dat de paniekklachten minder vaak zullen voorkomen en uw leven minder
negatief beïnvloeden.
Hoe ontstaan paniekklachten?
Bij het ontstaan van paniekklachten speelt spanning een grote rol. Daarnaast is het
belangrijk te weten dat voor het ontstaan van een paniekaanval een soort
drempelwaarde wordt overschreden. Hoe groter de spanning, hoe meer kans dat de
drempelwaarde wordt overschreden. Onderstaande figuur laat de samenhang zien
tussen spanning en paniekklachten.
100
drempelwaarde
paniekaanval
SPANNING
TIJD
Het spanningsniveau varieert over de dag. Door een bepaalde hoeveelheid spanning
kan men vaak beter reageren op moeilijke situaties en beter presteren. Bijvoorbeeld
bij een examen kan een beetje spanning leiden tot een hoger cijfer. Rustmomenten
laten de spanning zakken waarna men weer in staat is goed te reageren op een
volgende moeilijke situatie.
Bij het ontstaan van een
paniekaanval wordt
een soort
drempelwaarde
overschreden. Hoe groter de spanning, hoe meer kans dat de drempelwaarde wordt
overschreden.
spanningsmomenten zijn en te weinig rustmomenten
bouwt het spanningsniveau zich op en kan de drempelwaarde voor een paniekaanval
Wanneer
er echter teveel
13
overschrijden. Situaties waarin dit kan gebeuren zijn langdurige periodes van drukte
(stressperiodes) en belangrijke spanningsvolle levensgebeurtenissen (zoals het
overlijden van een dierbaar persoon, een nieuwe baan of een verhuizing). Boven
deze drempelwaarde gaat er in de hersenen als het ware een alarm af en ontstaat
een paniekaanval met al zijn verschijnselen. Omdat er geen werkelijk gevaar dreigt is
het een vals alarm. Hiervan bent u waarschijnlijk de eerste keer zo geschrokken dat
u bang bent geworden het nog een keer te krijgen. Gevolg hiervan is dat u meer bent
gaan letten op lichamelijke verschijnselen die kunnen wijzen op het begin van een
nieuwe paniekaanval. Onschuldige hartkloppingen worden bijvoorbeeld
waargenomen als het begin van een nieuwe paniekaanval. Hierdoor neemt de
spanning en de kans dat u de drempelwaarde van een paniekaanval overschrijdt toe.
U kunt zo in een vicieuze cirkel terechtkomen met steeds meer paniekklachten.
Hoewel paniekaanvallen gebeuren in situaties die niet gevaarlijk zijn, kan de intense
angst die men ervaart gekoppeld worden aan die situaties. Dit leidt er bij sommige
mensen toe dat ze veel spanning ervaren in situaties waarin ze een paniekaanval
hebben gekregen en geneigd zijn deze situaties te vermijden. Een paniekaanval in
een winkel kan bijvoorbeeld leiden tot de gedachte altijd een paniekaanval in een
winkel te krijgen waardoor de winkel wordt vermeden.
Sommige mensen worden onzeker van paniekaanvallen. Ze zrln bang op plaatsen te
komen waar geen hulp voorhanden is als ze een aanval zouden krijgen, of van
waaruit ze dan niet zouden kunnen vluchten. Deze plaatsen worden daarom
vermeden of doorstaan met intense angst. Het zijn plaatsen en situaties als: grote
open ruimtes, drukke supermarkten, in de rij staan voor een kassa, bioscoop en
theater bezoek, lichamelijke inspanning, eten in restaurants, reizen met openbaar
vervoer, vliegen in vliegtuigen, liften, wc's, rijden in auto's (ook: rijden door tunnels,
over bruggen en het staan in een file). Sommige mensen vermijden juist alleen thuis
zijn.
Hoewel paniekaanvallen gebeuren in situaties die niet gevaarlijk zijn kunnen ze
leiden tot het vermijden van situaties waaruit moeilijk gevlucht kan worden of waar
geen hulp voorhanden is wanneer een paniekaanvalzou optreden.
Bij het ontstaan van paniekklachten kunnen spanning, aanleg (erfelijkheid) en lage
weerstand (bijvoorbeeld door ziekte) een rol spelen. Verder is gebleken dat mensen
met paniekklachten gevoeliger ztln voor lichamelijke verschijnselen dan andere
mensen. Over de precieze oorzaak van paniekklachten is echter nog weinig bekend.
Er zijn mensen met paniekklachten wanneer ze zich ontspannen of 's nachts
wanneer ze in bed liggen. Mogelijk speelt dan een versnelde hartslag een rol die
opeens kan optreden wanneer men in rust is of bij een overgang van diepe slaap
naar een minder diepe slaap. Het is een onschuldig verschijnsel. Wanneer het echter
een alarmreactie tot gevolg heeft en angstige gedachten optreden, kan het leiden tot
paniekklachten.
14
Motivatie voor de cursus
De (lange termijn) gevolgen van paniekklachten zijn vaak onprettig. Dat zal
waarschijnlijk ook de reden zijn dat u wilt leren omgaan met paniekklachten. lets leren
kost echter tijd en energie. Een goede motivatie is daarom belangrijk. Het kan u helpen
u te blijven inspannen voor de cursus en het doen van de huiswerkopdrachten. Uit
ervaring blijkt dat mensen die zich intensief inzetten voor de cursus ook een grotere
kans op resultaat hebben.
Schrijf hieronder de redenen waarom u wilt leren omgaan met paniekklachten, wat u
hoopt te bereiken en wat het u zou kunnen opleveren wanneer u geen paniekklachten
meer zou hebben.
Mijn motivatie voor de cursus is:
15
Registratieform
Omstandigheden
Mate van
{Wanneer kreeg u de
paniekaanval en hse
lang duurde het)
(Waar was ut met wie an
w*t deed u, wat voor
lichamelijke gevoelens had u)
angst
1
2
3
4
s
fi
7
Registraliefonnulier
o)
ier paniekaanval len
Tijd en duur
oag
J
ul
dffi
È{{#r
paniekaanvallen
{0-10}
Hoe ging u ermee om?
deed
u, bijvoorbeeld weggaan of rustig
{Wat
gebleven)