Formuleren
VWO 4
S. Lansbergen
Augustus 2022
Wat weet jij van formuleren?
Opdracht 1
Dubbelop fouten
Zoek de fout, benoem deze en verbeter. Je kunt kiezen uit: onnodige herhaling (OH),
foutieve tautologie (FT) , foutief pleonasme (FP), contaminatie (C) en dubbele
ontkenning (DO)
1
2
3
4
5
Hij moest het profielwerkstuk helemaal overnieuw doen.
Het is niet verwonderlijk dat ik zo’n klein detail over het hoofd zag.
Na de uitkomst van het onderzoek voelde hij zich misleid en bedrogen door
zijn manager.
Hoe durft hij te ontkennen dat hij niets met de zaak te maken heeft?
Van die praatjes van jou wil ik niets meer van horen!
De antwoorden staan achter in het boekje.
Theorie dubbelop fouten:
Onnodige herhaling:
Twee of meer keer wordt hetzelfde woord onterecht herhaald.
Voorbeelden:
*Ik heb geen geld, maar ik heb er ook geen tijd voor ook.
*Aan dat gepraat over voetbal op zondagavond heb ik een hekel aan.
*Op zo’n partij zou je ook niet op moeten stemmen.
 Ik heb geen geld, maar ik heb er ook geen tijd voor.
 Aan dat gepraat over voetbal op zondagavond heb ik een hekel.
 Op zo’n partij zou je ook niet moeten stemmen.
Foutieve tautologie:
Wanneer in een zin twee woorden of woordgroepen gebruikt zijn die hetzelfde
betekenen (en dus synoniem zijn). Je kunt het ene woord door het andere
vervangen.
Voorbeeld:
*Bovendien moet ik voor morgen ook mijn huiswerk nog afmaken.
*Krijg je toestemming van de rector om aan dat toernooi mee te mogen doen.
 Bovendien moet ik voor morgen mijn huiswerk nog afmaken.
 Krijg je toestemming van de rector om aan dat toernooi mee te doen?
Foutief pleonasme:
Je gebruikt een woord waarvan de betekenis al aanwezig is in een ander woord in
die zin. Je doet iets dubbelop, maar je kunt het ene woord niet automatisch door het
andere woord vervangen.
Voorbeeld:
*De buurvrouw gluurde nieuwsgierig naar buiten toen er een vreemde auto voor de
deur stopte.
*Tot de vaste standaarduitrusting van een leerling behoren de agenda en etui.
2
 De buurvrouw gluurde naar buiten toen er een vreemde auto voor de deur
stopte.
 Tot de standaarduitrusting van een leerling behoren de agenda en etui.
Contaminatie:
Twee woorden of uitdrukkingen worden ten onrechte met elkaar vermengd. Er
ontstaat een nieuw, niet-bestaand woord.
Voorbeeld:
*Het is lastig als moeder zijnde om je kinderen te zien worstelen met de problemen
op de woningmarkt.
*Murcia behoort tot een van de best bewaarde geheimen van Spanje.
 Het is lastig als moeder om je kinderen te zien worstelen met de problemen op
de woningmarkt./Het is lastig, moeder zijnde, je kinderen te zien worstelen met
de problemen op de woningmarkt.
 Murcia behoort tot de best bewaarde geheimen van Spanje. Murcia is een van
de best bewaarde geheimen van Spanje.
Dubbele ontkenning:
Een dubbele ontkenning herken je doordat er een ontkennend woord wordt herhaald
in de zin. In zinnen met een werkwoord met een ontkennend karakter wordt soms ten
onrechte een tweede ontkenning toegevoegd.
*De teamleider kon niet voorkomen dat de medewerker geen fouten maakte tijdens
het bijvullen.
*De acteur bleef ontkennen dat hij zich in het verleden niet schuldig had gemaakt
aan seksuele intimidatie.
 De teamleider kon niet voorkomen dat de medewerker fouten maakte tijdens
het bijvullen.
 De acteur bleef ontkennen dat hij zich in het verleden schuldig had gemaakt
aan seksuele intimidatie.
Wil je nog meer uitleg? Kijk naar:
https://www.youtube.com/watch?v=ZDFE9T017Vg
(Arnoud Kuijpers – snelle uitleg alle formuleerfouten)
https://www.youtube.com/watch?v=dAw1A71ycSI
(Arnoud Kuijpers – dubbelop fouten)
https://youtu.be/lwHcmGrYEuc
(Clipphanger – verschil tautologie en pleonasme)
3
Opdracht 2
Dubbelop fouten
Zoek de fout, benoem deze en verbeter. Je kunt kiezen uit: onnodige herhaling (OH),
foutieve tautologie (FT) , foutief pleonasme (FP), contaminatie (C) en dubbele
ontkenning (DO)
1.Aan het besluit van de Amerikanen om uit Afghanistan weg te gaan, zijn diverse
andere beslissingen aan voorafgegaan.
2. In Duitsland beseffen ze zich terdege dat er iets moet gaan veranderen in het
watermanagement.
3. Om te voorkomen dat reizigers stranden als gevolg van Covid, raadt de overheid
de mensen af om niet naar oranje landen te gaan/
4. Ik vind dat je mensen gerust kunt verplichten om donor te worden, want als je zelf
ernstig ziek wordt, wil je immers ook graag een donororgaan ontvangen.
5. De familie Hamersma was dolgelukkig met de prijs, want op het winnen van zo
veel geld had ze niet op gerekend.
6. Ik heb zoiets dergelijks nog niet eerder gehoord, terwijl ik toch al jaren in het
onderwijs werk.
7. Vuurwerk is ieder jaar weer een behoorlijk grote veroorzaker van verwondingen bij
minderjarige kinderen.
8. Kun jij even nachecken of voor Spanje dezelfde regels gelden als voor Frankrijk?
9. Zij drinkt nooit geen rode wijn, maar ze is absoluut dol op witte wijn.
10.De waarde van de cryptomunt is al een paar keer flink naar beneden gekelderd,
maar stijgt toch steeds weer.
Antwoorden staan achter in het boekje.
Nog verder oefenen?
https://www.cambiumned.nl/oefeningen/dubbelop-fouten/
https://extraned.nl/index.php/oefening-dubbelop/
https://www.taalwinkel.nl/oefening-dubbelop/
Opdracht 3
Verwijsfouten
1.De agent waaraan ik de weg vroeg, stuurde me de verkeerde kant op.
2. Het openluchtbad is de hele zomer gesloten, omdat die gerenoveerd moet
worden.
3. De Franse bevolking heeft vandaag duidelijk zijn stem laten horen.
4. De origineelste suggestie dat wordt ingezonden, wordt beloond met een cd-bon.
5. Morgen komen er mogelijke kopers voor ons huis; wij zullen hun uiterst vriendelijk
rondleiden.
6. Iets dat te mooi klinkt om waar te zijn, is dat meestal ook.
7. De politie heeft motorclub Satudarah, van wie er veel leden gewelddadig zijn,
verboden.
8. Omdat een van de strijders in het kooigevecht een bloedende hoofdwond opliep,
werd deze door de scheidsrechter voortijdig beëindigd.
4
9. Bart heeft een stripboek gekocht die hij meteen gaat lezen.
10. Het tweede explosief vond de New Yorkse politie een paar straten verderop en
ze maakte die uit voorzorg meteen onschadelijk.
Theorie verwijsfouten
Verwijswoorden wijzen terug naar een eerder genoemd woord of vooruit naar een
woord dat verderop in de zin staat: het antecedent. Het is belangrijk dat je het juiste
verwijswoord kiest en dat het absoluut duidelijk is waarnaar het verwijswoord
verwijst.
Onjuist verwijswoord
Om het juiste verwijswoord te kiezen moet je eerst het antecedent bepalen. Kies
daarna met behulp van het schema een correct verwijswoord. Als het antecedent een
woordgroep is, zoek dan eerst het kernwoord!
 Gistermiddag heeft de commissie (kernwoord) die de brand
onderzocht, haar rapport aan de pers gepresenteerd.
Hij, zij (ze) of het; hem of haar; zijn of haar?
Er zijn mannelijke, vrouwelijke en onzijdige woorden.
Mannelijk
Mannelijke woorden zijn altijd ‘de-woorden’. Naar mannelijke woorden verwijs je
met hij, hem en zijn.
Voorbeelden:
 Omdat de kano (m) lek is, moet hij gerepareerd worden.
Vrouwelijk
Vrouwelijke woorden zijn eveneens altijd ‘de-woorden’. Naar vrouwelijk woorden
verwijs je met zij, ze en haar.
Voorbeelden:
 De regering (v) is er voor haar onderdanen en ze moet naar hen luisteren.
Let op:
Er zijn vrouwelijke woorden die ook wel mannelijk gebruikt mogen worden. In het
woordenboek worden deze woorden aangeduid met v(m).
Onzijdig
Onzijdige woorden zijn altijd ‘het-woorden’. Verwijs naar onzijdige woorden
met het en zijn.
Voorbeelden:
 Het comité (o) moest binnen een uur zijn besluit aan de burgemeester
meedelen.
 Zwolle (o) zal uiteindelijk toch zijn nieuwe stadion krijgen.
Let op:
Namen van landen, steden en clubs en ook verkleinwoorden zijn ‘het-woorden’.
5














Mannelijk de-woord
pers. vnw = hij, hem
bezitt. vnw = zijn, z'n
aanw. vnw =deze, die
betr. vnw = die
pers. vnw = zij, ze
bezitt. vnw = haar, d'r
aanw. vnw = deze, die
betr. vnw = die
Bij niet-personen: ze!
pers. vnw = het
bezitt. vnw = zijn, z'n
aanw. vnw = dit, dat
betr. vnw = dat
pers. vnw
 onderwerp = zij, ze
 lijd. vw = hen
 na voorzetsel = hen
 meew. vw. = hun
 bezitt. vnw = hun
 aanw. vnw = deze, die
 betr. vnw =die
Vrouwelijk de-woord
Onzijdig het-woord
Meervoudig zelfstandige naamwoorden
Algemene regels mannelijk, vrouwelijk of onzijdig
Wanneer mannelijk:
 Woorden met de achtervoegsels -aar, -aard, -er, -erd:
 "leugenaar, dronkaard, bakker, engerd" (maar "baker" en "gitaar" zijn
vrouwelijk)
 Zelfstandig gebruikte werkwoordstammen
 "bloei, dank, groei, schrik, slaap”
 Aanduidingen van mannelijke personen en dieren
 "oom, neef, dief, verpleger, hengst, reu, haan"
 Alle boomnamen, behalve "linde" en "tamarinde".
Wanneer vrouwelijk:
 Woorden met de inheemse achtervoegsels
 -heid, -nis, -schap
 "waarheid, kennis, beterschap" (woorden op -schap kunnen ook
onzijdig zijn)
 -de, -te:
 "liefde, diepte"
 -ij, -erij, -arij, -enij en –ernij
 "voogdij, bedriegerij, rijmelarij, artsenij, razernij"
 -ing, -st achter een werkwoordstam
 "wandeling, winst, komst" (maar "dienst" is mannelijk; dit is een
zeer typische uitzondering)
6

Woorden met de uitheemse achtervoegsels of elementen
 -ie, -tie, -logie, -sofie, -agogie
 "familie, politie, biologie, filosofie, demagogie" (maar "kanarie" is
van een andere orde en dus mannelijk)
 -iek, -ica
 "muziek, logica" (maar "lambiek" is mannelijk; geen uitgang op iek)
 -theek, -teit, -iteit
 "discotheek, puberteit, subtiliteit"
 -tuur, -suur
 "natuur, censuur"
 -ade, -ide, -ode, -ude
 "tirade, planetoïde, periode, amplitude";
 -age, -ine, -se
 "tuigage, discipline, analyse";
 -sis, -xis, -tis
 "crisis, syntaxis, bronchitis".

Aanduidingen van vrouwelijke personen en dieren
 "tante, nicht, merrie, teef, kip"
Wanneer onzijdig:
 Alle verkleinwoorden
 "briefje, bloempje, lammetje".
 Werkwoordsstammen met de voorvoegsels be-, ge- en ont "beraad, gedoe, ontslag".
 Namen van bedrijven
 Het noodlijdende Vitality bv moest zijn divisie Apparatuur afstoten.
 Geografische namen, dus namen van werelddelen, eilanden, landen, steden
etc., en geografische entiteiten die een bestuurlijke eenheid vormen of
vormden
 "Europa, Ambon, Engeland, Brussel, Lombardije".
 Wanneer de vorm van zo'n eenheid echter anders dicteert,
houden we ons daaraan.
 "Verenigde Staten" is meervoud, "Europese Unie" is
vrouwelijk.
 Woorden met de sommige achtervoegsels -dom, -schap
 "wasdom, christendom, landschap, meesterschap.
 Er bestaat echter ook een achtervoegsel -schap dat vrouwelijke
woorden vormt: "de eigenschap".
 Werkwoorden die worden gebruikt als zelfstandig naamwoord
 "het lopen, het waterdragen".
Die of dat; deze of dit?
Verwijs naar de-woorden met:
 die en deze
 vb. De oude watertoren die daar stond, is vorige maand afgebroken.
7
Verwijs naar het-woorden met:
 dat en dit
 vb. Dit huis zou ik wel willen hebben, maar dat aan de overkant is mij
veel te klein.
Hen of hun?
Gebruik hen:
 Wanneer het lijdend voorwerp is.
 Wanneer het oorzakelijk voorwerp is
 Na een voorzetsel
Vb.
Ellen en Deborah hadden een onvoldoende, omdat de leraar hen (lv) niet wilde
helpen.
(Wat zijn die leerlingen toch vervelend!) We zijn hen liever kwijt dan rijk.
Ik ken nu de commissieleden en ik zal de brief aan (vz) hen morgen verzenden.
Gebruik hun:
 Wanneer het meewerkend voorwerp is
 Wanneer het belanghebbend voorwerp is
 Wanneer het ondervindend voorwerp is
Vb.
Herinner je je die inbrekers nog? De rechter gaf hun (mv) twee maanden
voorwaardelijk.
Zal ik hun een goed glas wijn inschenken?
Het verbaasde hun niets.
Lukt het je niet om met deze vuistregels je twijfel op te lossen, gebruik dan ze: in niet
al te formele teksten is dit vaak prima bruikbaar als alternatief voor hen én hun: 'Ik
geef ze (hun) het boek', 'Laat ze (hen) maar praten.'
Lastige gevallen
Gebruik hun nooit als onderwerp!
 *Van Jan en Joost verwacht ik niet dat hun (ow) een hoger cijfer voor het
debat halen dan wij.
 Van Jan en Joost verwacht ik niet dat ze (ow) een hoger cijfer voor het debat
halen dan wij.
Verwijs naar een enkelvoudig begrip dat een verzameling personen omvat (de
politie, de regering, de jeugd) niet met ze (mv), hen en hun, maar met enkelvoudige
verwijswoorden.
 *De politie vraagt elk jaar om meer geld, omdat hun taak alsmaar groter
wordt.
 De politie vraagt elk jaar om meer geld, omdat haar taak alsmaar groter
wordt.
8
Dat of wat?
Gebruik het verwijswoord dat als je verwijst naar een het-woord:
Voorbeeld:
 Het dak van de schuur, dat al jaren lekt, moet nodig gerepareerd worden.
Gebruik het verwijswoord wat alleen als je verwijst naar:
 Een onbepaald voornaamwoord (alles, iets, niets, het enige)
 Een overtreffende trap (het beste, het mooiste)
 Een hele zin
Voorbeelden:
 Iets wat je zelf niet kunt, moet je door een ander laten doen.
 Het mooiste wat ik ooit heb gezien, is de scheve toren van Pisa
 Het sneeuwt in het westen, wat voor veel vertragingen zorgt bij de NS.
Wie of waar..?
Gebruik wie bij:
 personen
Voorbeeld:
 De man over wie ik je zojuist vertelde, werkte vroeger bij ons op kantoor
Gebruik waar bij:
 zaken
Voorbeeld:
 De ruzie waarover we het net hadden, is gelukkig voorbij.
Onduidelijk verwijzen
Soms wijst een verwijswoord terug naar iets wat helemaal niet in de tekst staat. Het
heeft dan geen antecedent.
 Natuurlijk is natuurbescherming blij met wildviaducten, omdat ze dan
gemakkelijk van de ene kant van de snelweg naar de andere kant kunnen
komen.
 Natuurlijk is natuurbescherming blij met wildviaducten, omdat het wild (de
dieren) dan gemakkelijk van de ene kant van de snelweg naar de andere kan
(kunnen) komen.
In andere gevallen is er meer dan één antecedent mogelijk: het is dan onduidelijk wat
het juiste antecedent is.
 Karianne zei tegen Daniëlle dat ze haar blonde haren voor de presentatie
bruin moest laten verven, omdat dat intelligenter stond.
 Karianne zei tegen Daniëlle: ‘Je moet je blonde haren voor de presentatie
bruin laten verven, dat staat intelligenter.’
(http://vaksitenederlands.weebly.com/fouten-met-verwijswoorden.html)
Wil je meer uitleg? Kijk naar:
https://www.youtube.com/watch?v=bmzE2M_phMA
(Arnoud Kuijpers – verwijsfouten)
https://www.youtube.com/watch?v=NO55foWl-5A
(Anke Swijnenberg – verwijswoorden)
https://youtu.be/XxVGstuiQyg (HneJFC – verwijswoorden)
9
Opdracht 4
Verwijsfouten
1. Deze coalitie doet de komende jaren zijn grootste investering in onderwijs, zodat
ieder kind weer extra kansen krijgt.
2. Dit bedrijf heeft zijn werknemers bij een pensioenfonds ondergebracht, maar de
directie moet zelf zijn oudedagsvoorziening regelen.
3. Hoewel de politie hun diverse keren sommeerde het terrein te verlaten, gaven de
activisten hun verzet niet op, waarop de agenten hun arresteerden.
4. Toen de roeier zag dat zijn skiff beschadigd was, liet hij het gelijk repareren.
5. Een tatoeage zetten doet pijn. Natuurlijk maakt het verschil waar je het laat zetten,
maar pijnloos is het nergens.
6. Mevrouw Demaître is een lerares waarvoor alle leerlingen en docenten groot
respect hebben.
7. Ik ga dit boek toch maar niet lezen voor de literatuurlijst, want ik vind hem eigenlijk
veel te dik.
8. Chloë is dol op allerlei Franse gebruiken, maar zij is daar nog nooit geweest.
9. Het is toch vervelend dat alles dat ik heb gespaard, door de overstroming vernield
is.
10. Het meisje waaraan hij zijn hart heeft verpand, is niet in hem geïnteresseerd.
De antwoorden staan achterin.
Meer oefening nodig?
https://www.cambiumned.nl/oefeningen/oefening-3-foute-en-slordige-verwijswoorden/
http://www.onlinenederlands.nl/page897.html
https://maken.wikiwijs.nl/107126/Grammatica___stijl_en_formuleren#!page-4124599
Opdracht 5
Foutieve samentrekking
Bepaal per zin of de samentrekking correct is of niet. Verbeter als de zin niet correct
is.
1.Deze miljardair geeft niets om geld en daarom grote bedragen aan ideële
organisaties.
2.Het schip was op weg naar Rotterdam en beladen met steenkool.
3.De zaak is verkocht en nu in handen van een internationaal bedrijf.
4.Deze stad heeft veel mooie kerken en moet je daarom beslist bezoeken.
5.Hij heeft te lang in de regen gestaan en daarom een fikse verkoudheid.
6.Mijn oom was vorige maand in Amerika en uitgenodigd door zijn neef.
7.Hij is nu arts en gisteren in het huwelijk getreden.
8.Ik heb haar gefeliciteerd en een prachtige bos bloemen gegeven.
9.Lesgeven vind ik leuk en doe ik al meer dan dertig jaar.
10.Het huiswerk voor vandaag heb ik gemaakt en mag je wat mij betreft wel
overschrijven.
10
Theorie foutieve samentrekking
Voor de stof zijn de volgende gegevens noodzakelijk:
Het werkwoord hebben kan zijn :
a) een zelfst.ww Vb: Hij heeft een oude fiets. Hebben betekent: bezitten.
b) een hulp.ww
Vb: Hij heeft me ook uitgenodigd.
Het werkwoord zijn kan zijn:
a) een zelfst.ww Vb: Hij is nu in Londen. Zijn betekent: zich bevinden.
b) koppelww
Vb: Hij is arts.
c) een hulpww
Vb: Hij is op tijd vertrokken.
Het werkwoord worden kan zijn :
a) een koppelww Vb: Hij wordt advocaat.
b)een hulpww.
Vb: Hij wordt gekozen.
Het werkwoord blijven kan zijn:
a) een zelfst.ww Vb: Hij blijft thuis. Blijven betekent: niet van plaats veranderen.
b) een hulpww
Vb: Hij blijft daar wonen.
c) een koppelww Vb: Hij blijft boos.
Samentrekking.
Als je met twee hoofdzinnen te maken hebt, kun je te maken hebben met een
samentrekking.
De voegwoorden en, want, maar, dus, of zijn belangrijk.
Vóór die voegwoorden spreken van het eerste deel en na het voegwoord van het
tweede deel.
Vb: Ik ga niet mee,want ik heb geen geld.
Ik t/m mee is het eerste deel | Ik t/m geld is het tweede deel.

We spreken van samentrekking, als zinsdelen wel in het eerste gedeelte staan
en niet in het tweede. Die zinsdelen kunnen wel gedacht worden in het tweede
gedeelte.
Dat mag alleen maar, als de weggelaten zinsdelen in het tweede gedeelte
dezelfde functie zouden hebben, als in het eerste gedeelte.
11
Een voorbeeld: Ik heb haar niet gezien en dus ook niet gegroet.
We pakken dat als volgt aan:
1. Kijk naar het tweede gedeelte
2. Maak het tweede gedeelte compleet met zinsdeel/zinsdelen in het eerste
gedeelte.
3. Ontleed de zinsdelen van het eerste gedeelte en daarna van het tweede
gedeelte.
4. Kom je tot een gelijke benoeming, dan is de samentrekking goed.
5. Kom je niet tot een gelijke benoeming, dan is de samentrekking fout.
6. Bij werkwoorden moet je de volgende vragen stellen:
a. Allebei hulpww?
b. Allebei koppelww?
c. Allebei zelfstww.
Hier volgt de bespreking van een aantal zinnen :
A. Ik heb haar niet gezien en dus niet gegroet.
1. 1e gedeelte: Ik heb haar niet gezien.
2. 2e gedeelte: dus niet gegroet.
3. Samengetrokken is ik heb en haar
4. Heb (1) = hulpww heb (2)= hww
5. haar (1)= LV haar (2)= LV
Conclusie: de samentrekking is goed.
B. Ik heb hard gewerkt en nu mijn diploma.
1. Samengetrokken: ik, heb
2. Ik zijn in beide delen O, dus ik weglaten in het tweede gedeelte.
3. heb(1)= hww heb(2)=zelfst.ww
Conclusie: de samentrekking is fout.
Verbetering: ……..en heb nu mijn diploma.
C. Zij is gekozen en natuurlijk erg blij.
Samengetrokken: zij en is.
1. Zij in beide gevallen O (dus weglaten)
2. is(1)= hww is(2)= kww
Conclusie: de samentrekking is fout.
Verbetering: …….en is natuurlijk erg blij.
D. Hij wordt bewonderd en steeds populairder.
Samengetrokken: hij, wordt
1. Hij in beide gevallen O (dus weglaten)
2. wordt(1)=hulpww wordt(2)=kww.
Conclusie: de samentrekking is fout.
Verbetering: …… en wordt steeds populairder.
E. Ik heb haar geen hand gegeven en zelfs niet gegroet.
Samengetrokken: ik, heb en haar.
1. Ik in beide delen O
2. heb in beide delen hulpww.
3. haar(1)=MV haar(2)=LV
Conclusie: de samentrekking is fout.
Verbetering: ….. en haar zelfs niet gegroet.
12
Je moet dus goed het verschil weten tussen:
1. O en LV
2. LV en MV
3. O en MV
4. zelfst. ww en hulpww.
5. koppelww en hulpww.
Voor punt 4 en 5: zie aant. begin.
Een samentrekking is ook fout, als het samengetrokken deel niet dezelfde betekenis
heeft als in het eerste gedeelte.
Voorbeelden:
1. Hier zet men koffie en over.
2. Hij lichtte een kist op en zijn klanten
3. Hij haalde zijn neus op en herinneringen aan zijn schooltijd.
Ook is de samenstelling fout, als het samengetrokken woord niet overeenkomt in getal.
Voorbeeld: Huizen worden hier gerenoveerd en daarom de kerk gesloopt.
Heb je nog meer uitleg nodig? Kijk naar:
https://www.youtube.com/watch?v=rQ_CVcTnjus
(Arnoud Kuijpers – foutieve samentrekking)
https://www.youtube.com/watch?v=6PLNcMasX2Q
(De digitale docent – (foutieve) samentrekking)
https://www.youtube.com/watch?v=Q9PMch0lLbs
(Jenneke van der Kolk – foutieve samentrekking)
Opdracht 6
Foutieve samentrekking
Bepaal per zin of de samentrekking correct is of niet. Verbeter als deze niet correct
is.
1.Jerry keek naar een mooi meisje en daarom niet uit bij het oversteken.
2.De ambulance bracht het slachtoffer van de overval naar het ziekenhuis en de
agenten de dader voor verhoor naar het politiebureau.
3.Marcel heeft zijn vriendin gefeliciteerd en een cadeau gegeven.
4.Sam werkt al jaren op een kantoor en Peter in een fabriek.
5.De door de hitte uitgezette brugdelen zaten muurvast, maar heeft men met een
drijvende kraan toch losgekregen.
6.Bij de staatsgreep werd de president in zijn huis opgesloten en zijn vertrouwelingen
in de gevangenis gegooid.
7.De handelsdelegatie reisde naar China en sloot lucratieve contracten af.
8.De uitgeverij gaf dit kalenderjaar heel veel boeken uit en daarom alle werknemers
een flinke kerstgratificatie.
9. Komende nacht is er vrijwel geen bewolking en uitzonderlijk hoge
minimumtemperaturen.
10.Het kerstreces begint op 22 december en brengen de ministers in het buitenland
door.
13
Wil je verder oefenen?
https://www.cambiumned.nl/oefeningen/oefening-weglating/
http://www.onlinenederlands.nl/page900.html
Opdracht 7
Foutief beknopte bijzin
Bepaal per zin of de beknopte bijzin correct of foutief is. Indien deze foutief is,
verbeter dan de zin.
1.Na de schipbreuk op het strand aangespoeld, werd Odysseus geholpen door de
beeldschone koningsdochter Nausikaä.
2.Door gebruik te maken van nieuwe belegeringstechnieken viel de stad Groningen
na twee maanden in handen van het leger van Maurits en Willem Lodewijk.
3.Backpackend door Australië waren op Mary’s blog elke week haar laatste
belevenissen te volgen.
4. De bus uitzwaaiend liepen de ouders van de leerlingen weer naar hun auto’s
terug.
5.Door met minder dure verplichtingen te worden opgezadeld wordt personeel
aannemen voor werkgevers gemakkelijker.
6.Door veel te oefenen stegen de spellingcijfers van veel examenkandidaten tot
boven de acht.
7.Ondanks wekenlang ijverig gestudeerd te hebben, waren de resultaten voor
economie van de meeste leerlingen niet al te best.
8.Door de kwaliteit van het water geregeld te controleren, geven de kwekers bij de
oesterteelt ziektes geen kans.
9.Na een uur met zijn impresario gebeld te hebben, was het mobieltje van de acteur
helemaal leeg.
10.Rondtrekkend door de Verenigde Staten bleek goede gezondheidszorg volgens
Eva voor veel burgers onbereikbaar.
Theorie foutief beknopte bijzin
De beknopte bijzin (bbz)
De beknopte bijzin is er in drie vormen:
Op basis van een
Voltooid deelw
– Door een mug gebeten stortte de leerling ter aarde.
Tegenwoordig deelw
– Lachend stortte de leerling ter aarde.
Te + infinitief
- Na zijn teen gestoten te hebben stortte de leerling ter aarde.
14
De regel: het onderwerp van de hoofdzin moet gelijk zijn aan het verborgen
onderwerp van de bbz.
Toon dit aan in drie stappen. Herschrijf de bbz in een gewone bijzin.
1. Kies een onderschikkend voegwoord:
Nadat
2. Zet daarachter het ondw van de hoofdzin:
Nadat de leerling
3. Maak van het volt dw of het tegenw dw of te+inf een gezegde: Nadat de leerling
door een mug gebeten was, stortte de leerling ter aarde.
Soms is een bbz een foutieve bbz.
*Na een poosje rondgewandeld te hebben, kwam de auto ons tegemoet.
1.Kies een onderschikkend voegwoord:
Nadat
2. Zet daarachter het ondw van de hoofdzin:
Nadat de auto
3.Maak van het volt dw of het tegenw dw of te+inf een gezegde:
Nadat de auto een poosje rondgewandeld had, kwam de auto ons tegemoet.
Goede zin: Nadat wij een poosje rondgewandeld hadden, kwam de auto ons
tegemoet.
Stappen
1. Bepaal de hoofdzin en de bijzin
2. Noteer het onderwerp van de hoofdzin
3. Is degene die het gezegde uitvoert in de hoofdzin, ook degene die dat doet in
de bijzin?
4. Nee Herschrijf de zin, voeg een onderwerp toe en gebruik het juiste
voegwoord
Ja  Je hoeft niets te doen
Wil je meer uitleg? Kijk naar:
https://www.youtube.com/watch?v=TATNwdruaf8
(Arnoud Kuijpers – onjuist beknopte bijzin)
https://www.youtube.com/watch?v=wOSntys7bWk
(Remco Vrancken – foutief beknopte bijzin)
https://www.youtube.com/watch?v=mTItFMGEKi4
(ditweetjenu – foutief beknopte bijzin)
Opdracht 8
Foutief beknopte bijzin
1.Bij het voetbalveld aangekomen bleek de wedstrijd wegens de slechte toestand van het
veld niet door te gaan.
2. Starend in de verte nam Dionne een belangrijke beslissing.
3. Gelet op de drukte kan onze afspraak beter worden verzet.
4. De milieuproblematiek bestuderend, kan gesteld worden dat de zure regen momenteel
de meeste zorgen baart.
15
5. Na drie uur geleerd te hebben kende ik de betekenissen van de Franse woorden nog
niet.
6. Na urenlang vergaderd te hebben, viel eindelijk de beslissing.
7. Na drie keer gewaarschuwd te hebben, werd de wedstrijd door de scheids
gestaakt.
8. Teruggekeerd van vakantie, viel het nieuwe rooster me alleszins mee.
9. Dicht bij de markt gekomen, werd mijn aandacht getrokken door een lichtreclame.
10. Na ingevet te zijn, werden de schaatsen door ons naar zolder gebracht.
Wil je nog meer oefenen?
http://www.onlinenederlands.nl/page901.html
https://www.cambiumned.nl/oefeningen/oefening-beknopte-bijzin/
Opdracht 9
Incongruentie
1.Een groot deel van de ondervraagde voetbalcommentatoren waren niet te spreken
over de prestaties van Robben.
2. Eneco verwacht dat het gebruik van gas, water en elektriciteit de komende jaren
bij de meeste huishoudens alleen maar verder zullen toenemen.
3.De president vindt dat de media heel vaak leugens over hem verspreidt.
4.In de popwereld was Doe Maar een van de eerste bands die muziek op cd
uitbracht.
5.Bijna 40 procent van de huizen worden in sommige wijken opgekocht door
beleggers.
6.Ongeveer één op de tien kinderen in de basisschoolgroepen 6, 7 en 8 worden het
slachtoffer van cyberpesten.
7.De ouders van Eva worden gevraagd hun kind op te halen uit de ballenbak.
8.Drugs veroorzaakt nog altijd veel problemen in New York.
9.Meer dan de helft van de werknemers van de glasfabriek kregen bij het
faillissement ontslag.
10.Zowel de voorzitter als de coach beweerden dat de speler zichzelf in een moeilijke
positie had gebracht.
Theorie incongruentie
Een persoonsvorm kan zowel in het enkel- als meervoud voorkomen. Bij een
enkelvoudige persoonsvorm hoort een enkelvoudig onderwerp. Als de persoonsvorm
in het meervoud staat, hoort daarbij een meervoudig onderwerp te staan. Anders
gezegd: het onderwerp en de persoonsvorm horen overeen te stemmen in getal.
"Getal" is de verzamelnaam voor enkelvoud en meervoud. Nog anders gezegd:
persoonsvorm en onderwerp moeten congrueren in getal.
Congruentie is de overeenkomst in getal tussen onderwerp en persoonsvorm.
Ongelijkheid in getal tussen onderwerp en persoonsvorm, heet incongruentie.
Incongruentie is een stijlfout.
16
Bij sommige onderwerpen is het moeilijk vast te stellen, of het onderwerp enkel- of
meervoudig is. Op enige van die probleemgevallen ga ik in.
- Een aantal bouwvakkers besloot/besloten te staken.
Persoonsvorm
: besloot/besloten
Onderwerp
: een aantal bouwvakkers
Kernwoord
: een aantal (enkelvoud)
Conclusie
: het onderwerp is enkelvoudig.
De persoonsvorm hoort dus ook in het enkelvoud te staan.
Een aantal bouwvakkers besloot te staken.
Gaat/gaan moeder met mijn zuster naar een balletvoorstelling?
Persoonsvorm
: gaat/gaan
Onderwerp
: Moeder (ev.!)
Conclusie
: het onderwerp is enkelvoud.
De persoonsvorm moet dus ook in het enkelvoud.
Gaat moeder met mijn zuster naar een balletvoorstelling?
Vergelijk :
Moeder gaat met mijn zuster naar een balletvoorstelling.
Er staat/staan een paar schoenen in de kast.
Persoonsvorm
: staat/staan
Onderwerp
: een paar schoenen
NB: "een paar" heeft twee betekenissen:
- een bijeenhorend stel (enkelvoud: je hebt immers
ook twee paren!)
- enige (meervoud)
Conclusie
: afhankelijk van de betekenis moet de persoonsvorm in het enkelvoud of in het meervoud staan.
- Er staat een paar schoenen in de kast. (een bijeenbehorende linker en rechter
schoen.)
- Er staan een paar schoenen in de kast. (enige schoenen.)
Vergelijk
: Een paar jongens hebben de kast verplaatst.
Hier volgen nog enkele zinnen.
(Noch) Barend, noch zijn broer geeft een verklaring.
Als de delen achter "noch" in het enkelvoud staan, moet ook de persoonsvorm in het
enkelvoud staan. Staat een van die delen, of staan beide delen in het meervoud, dan
moet ook de persoonsvorm in het meervoud staan.
-
(Noch) Barend, noch zijn broers geven een verklaring.
Wat voor de (noch) - noch - constructie geldt, geldt ook voor de zowel - als constructie.
Zowel de directie als het personeel keurt de motie af.
Zowel de directieleden als het personeel keuren de motie af.
Jong en oud was verheugd.
Hier moet je enkelvoud gebruiken. Het onderwerp "jong en oud" lijkt meervoudig te
zijn. Het is echter een enkelvoudig onderwerp: het betekent immers "iedereen".
Vergelijk: Iedereen was verheugd.
17
Net zo' n geval zie je in de volgende zin.
Bij de brand ging have en goed verloren.
(have en goed = alles)
Vergelijk: Bij de brand ging alles verloren.
(https://www.edu-actief.nl)
Wil je nog meer uitleg? Kijk dan naar:
https://www.youtube.com/watch?v=1OQwWpUH240
(Arnoud Kuijpers – incongruentie)
https://www.youtube.com/watch?v=oEBZEjJQJ6Y
(Maarten de Krosse – incongruentie)
https://www.youtube.com/watch?v=jUWBIfWkWYg
(de digitale docent – incongrentie)
Opdracht 10
Incongruentie
1.China stond nooit bekend vanwege de bijdrage die ze hebben geleverd aan het
vliegverkeer.
2.Je kunt als directie het personeel niet van je vervreemden, want die moeten wel lol
in hun werk blijven houden.
3.Een groot aantal mensen konden door de sneeuw niet hun werk bereiken.
4.Noch de meester noch de juf zullen het meisje straf geven voor haar daden.
5.De Verenigde Staten heeft besloten zich volledig terug te trekken uit Afghanistan.
6.Een clubje heren met een fles wijn binnen handbereik waren nog lang niet
uitgepraat tijdens de reünie.
7.De jeugd in de grote steden Amsterdam en Rotterdam hebben een schrijnend
gebrek aan speelpleinen en hangplekken.
8.Leerlingen die belangstelling hebben voor de functie van tutor worden verzocht een
brief aan mevrouw De Deugd te schrijven.
9.Volgens Van Gaal geeft de media een heel verkeerd beeld van de gebeurtenissen
in de wedstrijd.
10.De meerderheid van de mensen in Nederland zijn gelukkig gevaccineerd, zodat
we de regels kunnen gaan verruimen.
Wil je nog meer oefenen?
https://www.cambiumned.nl/oefeningen/oefening-congruentie/
http://onlinenederlands.nl/page898.html
18
Antwoorden
Opdracht 1
1.Hij moest het profielwerkstuk helemaal opnieuw/ over doen.(C)
2.Het is niet verwonderlijk dat ik zo’n detail over het hoofd zag.(FP)
3.Na de uitkomst van het onderzoek voelde hij zich misleid door zijn manager.(FT)
4.Hoe durft hij te ontkennen dat hij iets met de zaak te maken heeft?(DO)
5.Van die praatjes van jou wil ik niets meer horen.(OH)
Opdracht 2
1.Aan het besluit van de Amerikanen om uit Afghanistan weg te gaan, zijn diverse
andere beslissingen voorafgegaan.(OH)
2. In Duitsland beseffen ze terdege dat er iets moet gaan veranderingen in het
watermanagement.(C)
3. Om te voorkomen dat reizigers stranden als gevolg van Covid, raadt de overheid
de mensen af om naar oranje landen te gaan. (DO)
4. Ik vind dat je mensen gerust kunt verplichten om donor te worden, want als je zelf
ernstig ziek wordt, wil je ook graag een donororgaan ontvangen. (FT)
5. De familie Hamersma was dolgelukkig met de prijs, want op het winnen van zo
veel geld had ze niet gerekend.(OH)
6. Ik heb iets dergelijks nog niet eerder gehoord, terwijl ik toch al jaren in het
onderwijs werk.(C)
7. Vuurwerk is ieder jaar weer een behoorlijk grote veroorzaker van verwondingen bij
kinderen.(FP)
8. Kun jij even nakijken of voor Spanje dezelfde regels gelden als voor Frankrijk? (C)
9. Zij drinkt nooit rode wijn, maar ze is absoluut dol op witte wijn. (DO)
10.De waarde van de cryptomunt is al een paar keer flink gekelderd, maar stijgt toch
steeds weer.(FP)
Opdracht 3
1.De agent aan wie ik de weg vroeg, stuurde me de verkeerde kant op.
2. Het openluchtbad is de hele zomer gesloten, omdat dat gerenoveerd moet
worden.
3. De Franse bevolking heeft vandaag duidelijk haar stem laten horen.
4. De origineelste suggestie die wordt ingezonden, wordt beloond met een cd-bon.
5. Morgen komen er mogelijke kopers voor ons huis; wij zullen hen uiterst vriendelijk
rondleiden.
6. Iets wat te mooi klinkt om waar te zijn, is dat meestal ook.
7. De politie heeft motorclub Satudarah, waarvan veel leden gewelddadig zijn,
verboden.
8. Omdat een van de strijders in het kooigevecht een bloedende hoofdwond opliep,
werd dit door de scheidsrechter voortijdig beëindigd.
9. Bart heeft een stripboek gekocht dat hij meteen gaat lezen.
10. Het tweede explosief vond de New Yorkse politie een paar straten verderop en
ze maakte dat uit voorzorg meteen onschadelijk.
19
Opdracht 4
1. Deze coalitie doet de komende jaren haar grootste investering in onderwijs, zodat
ieder kind weer extra kansen krijgt.
2. Dit bedrijf heeft zijn werknemers bij een pensioenfonds ondergebracht, maar de
directie moet zelf haar oudedagsvoorziening regelen.
3. Hoewel de politie hun diverse keren sommeerde het terrein te verlaten, gaven de
activisten hun verzet niet op, waarop de agenten hen arresteerden.
4. Toen de roeier zag dat zijn skiff beschadigd was, liet hij die gelijk repareren.
5. Een tatoeage zetten doet pijn. Natuurlijk maakt het verschil waar je die laat zetten,
maar pijnloos is het nergens.
6. Mevrouw Demaître is een lerares voor wie alle leerlingen en docenten groot
respect hebben.
7. Ik ga dit boek toch maar niet lezen voor de literatuurlijst, want ik vind het eigenlijk
veel te dik.
8. Chloë is dol op allerlei Franse gebruiken, maar zij is nog nooit in Frankrijk
geweest.
9. Het is toch vervelend dat alles wat ik heb gespaard, door de overstroming vernield
is.
10. Het meisje aan wie hij zijn hart heeft verpand, is niet in hem geïnteresseerd.
Opdracht 5
1.Deze miljardair geeft niets om geld en geeft daarom grote bedragen aan ideële
organisaties.
2.Het schip was op weg naar Rotterdam en was beladen met steenkool.
3.De zaak is verkocht en is nu in handen van een internationaal bedrijf.
4.Deze stad heeft veel mooie kerken en die moet je daarom beslist bezoeken.
5.Hij heeft te lang in de regen gestaan en heeft daarom een fikse verkoudheid.
6.Mijn oom was vorige maand in Amerika en was uitgenodigd door zijn neef.
7.Hij is nu arts en is gisteren in het huwelijk getreden.
8.Ik heb haar gefeliciteerd en haar een prachtige bos bloemen gegeven.
9.Lesgeven vind ik leuk en doe ik al meer dan dertig jaar.
10.Het huiswerk voor vandaag heb ik gemaakt en mag je wat mij betreft wel
overschrijven.
Opdracht 6
1.Jerry keek naar een mooi meisje en keek daarom niet uit bij het oversteken.
2.De ambulance bracht het slachtoffer van de overval naar het ziekenhuis en de
agenten brachten de dader voor verhoor naar het politiebureau.
3.Marcel heeft zijn vriendin gefeliciteerd en haar een cadeau gegeven.
4.Sam werkt al jaren op een kantoor en Peter in een fabriek.
5.De door de hitte uitgezette brugdelen zaten muurvast, maar die heeft men met een
drijvende kraan toch losgekregen.
6.Bij de staatsgreep werd de president in zijn huis opgesloten en werden zijn
vertrouwelingen in de gevangenis gegooid.
20
7.De handelsdelegatie reisde naar China en sloot lucratieve contracten af.
8.De uitgeverij gaf dit kalenderjaar heel veel boeken uit en gaf daarom alle
werknemers een flinke kerstgratificatie.
9. Komende nacht is er vrijwel geen bewolking en zijn er uitzonderlijk hoge
minimumtemperaturen.
10.Het kerstreces begint op 22 december en dat brengen de ministers in het
buitenland door.
Opdracht 7
1.Na de schipbreuk op het strand aangespoeld, werd Odysseus geholpen door de
beeldschone koningsdochter Nausikaä.
2.Doordat de vijand van nieuwe belegeringstechnieken gebruikmaakte, viel de
stad Groningen na twee maanden in handen van het leger van Maurits en Willem
Lodewijk.
3.Backpackend door Australië zette Mary op haar blog elke week haar laatste
belevenissen om te volgen.
4. De bus uitzwaaiend liepen de ouders van de leerlingen weer naar hun auto’s
terug.
5.Door met minder dure verplichtingen te worden opgezadeld kunnen werkgevers
gemakkelijker personeel aannemen.
6.Doordat de leerlingen veel oefenden, stegen de spellingcijfers van veel
examenkandidaten tot boven de acht.
7.Ondanks wekenlang ijverig gestudeerd te hebben, scoorden de meeste
leerlingen voor economie niet al te best.
8.Door de kwaliteit van het water geregeld te controleren, geven de kwekers bij de
oesterteelt ziektes geen kans.
9.Na een uur met zijn impresario gebeld te hebben, had de acteur een leeg
mobieltje.
10.Rondtrekkend door de Verenigde Staten zag Eva dat goede gezondheidszorg
voor veel burgers onbereikbaar is.
Opdracht 8
1. Toen we bij het voetbalveld waren aangekomen, bleek de wedstrijd wegens de
slechte toestand van het veld niet door te gaan.
2. Starend in de verte nam Dionne een belangrijke beslissing.
3. Gelet op de drukte kunnen we onze afspraak beter verzetten.
4. De milieuproblematiek bestuderend, kunnen we stellen dat de zure regen momenteel
de meeste zorgen baart.
5. Na drie uur geleerd te hebben kende ik de betekenissen van de Franse woorden nog
niet.
6. Na urenlang vergaderd te hebben, namen ze eindelijk de beslissing.
7. Nadat hij drie keer gewaarschuwd had, werd de wedstrijd door de scheids
gestaakt.
21
8. Nadat ik teruggekeerd was van vakantie, viel het nieuwe rooster me alleszins
mee.
9. Toen ik dicht bij de markt was aangekomen, werd mijn aandacht getrokken
door een lichtreclame.
10. Na ingevet te zijn, werden de schaatsen door ons naar zolder gebracht.
Opdracht 9
1.Een groot deel van de ondervraagde voetbalcommentatoren was niet te spreken
over de prestaties van Robben.
2. Eneco verwacht dat het gebruik van gas, water en elektriciteit de komende jaren
bij de meeste huishoudens alleen maar verder zal toenemen.
3.De president vindt dat de media heel vaak leugens over hem verspreiden.
4.In de popwereld was Doe Maar een van de eerste bands die muziek op cd
uitbrachten.
5.Bijna 40 procent van de huizen wordt in sommige wijken opgekocht door
beleggers.
6.Ongeveer één op de tien kinderen in de basisschoolgroepen 6, 7 en 8 wordt het
slachtoffer van cyberpesten.
7.De ouders van Eva wordt gevraagd hun kind op te halen uit de ballenbak.
8.Drugs veroorzaken nog altijd veel problemen in New York.
9.Meer dan de helft van de werknemers van de glasfabriek kreeg bij het faillissement
ontslag.
10.Zowel de voorzitter als de coach beweerde dat de speler zichzelf in een moeilijke
positie had gebracht.
Opdracht 10
1.China stond nooit bekend vanwege de bijdrage die het heeft geleverd aan het
vliegverkeer.
2.Je kunt als directie het personeel niet van je vervreemden, want dat moet wel lol in
hun werk blijven houden.
3.Een groot aantal mensen kon door de sneeuw niet hun werk bereiken.
4.Noch de meester noch de juf zal het meisje straf geven voor haar daden.
5.De Verenigde Staten hebben besloten zich volledig terug te trekken uit
Afghanistan.
6.Een clubje heren met een fles wijn binnen handbereik was nog lang niet uitgepraat
tijdens de reünie.
7.De jeugd in de grote steden Amsterdam en Rotterdam heeft een schrijnend gebrek
aan speelpleinen en hangplekken.
8.Leerlingen die belangstelling hebben voor de functie van tutor wordt verzocht een
brief aan mevrouw De Deugd te schrijven.
9.Volgens Van Gaal geven de media een heel verkeerd beeld van de
gebeurtenissen in de wedstrijd.
10.De meerderheid van de mensen in Nederland is gelukkig gevaccineerd, zodat we
de regels kunnen gaan verruimen.
22