КИНЕМАТИКА № 1 2 Атауы Бірқалыпты түзу сызықты қозғалыс (жылдамдық) Орын ауыстыру. Бірқалыпты түзу сызықты қозғалыс Өлшем бірлік м/с Формула 𝑆 𝜗=𝑡 м S = 𝜗t, S= x – x0 3 м Қозғалыс теңдеуі (Бірқалыпты қозғалыс) 4 5 6 Бірқалыпты үдемелі түзу сызықты қозғалыс (уақыт берілгенде) Бірқалыпты үдемелі түзу сызықты қозғалыс (– інші деген жалғау болса) Бірқалыпты үдемелі түзу сызықты қозғалыс (уақыт жоқ) x = x0 + 𝜗t S = x0 + 𝜗0 t + 𝑎𝑡 2 м S= 2 −𝑡 2 𝑎(𝑡𝑛 𝑛−1 ) 2 м S= 𝜗2 − 𝜗20 2𝑎 м/с2 7 Үдеу 8 9 м 2 Соңғы жылдамдықтың уақыт пен үдеуге тәуелділігі(үдемелі) Соңғы жылдамдықтың уақыт пен үдеуге тәуелділігі(кемімелі) a= 𝜗− 𝜗0 𝑡 м/с 𝜗 = 𝜗0 + at м/с 𝜗 = 𝜗0 – at 10 Бірқалыпты қозғалыс шарты a = 0, 𝜗 = const Бірқалыпты емес қозғалыс шарты a ≠ 0, 𝜗 ≠ const 11 12 𝑆 + 𝑆 + …𝑆 Орташа жылдамдық 13 14 1 𝜗орт = 𝑡 1+ 𝑡 2+ ….𝑡𝑛 1 2 Орташа жылдамдық (𝑡1 =𝑡2 ) 𝜗орт = Орташа жылдамдық (𝑆1 = 𝑆2 ) 𝜗орт = 𝜗 15 Еркін түсу үдеуі 16 Вертикаль қазғалыс 17 Вертикаль қозғалған дененің биіктігі м/с 𝑛 м/с 𝜗1 + 𝜗2 2 м/с 2𝜗1 𝜗2 1 + 𝜗2 м м g = 9,8с2 ≈10 с2 Тік төмен + Тік жоғары h = 𝜗0 t + 𝑔𝑡 2 2 м 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 2 Еркін құлаған дененің биіктігі Төмен лақтырылған дененің жылдамдығы Жоғары лақтырылған дененің жылдамдығы Еркін құлаған дененің жылдамдығы t Уақытта жүрілген жол 𝜐0 = 0 h= 𝑔𝑡 2 м 2 м/с 𝜗 = 𝜗0 + gt м/с 𝜗 = 𝜗0 – gt м/с 𝜗 = gt S= 𝑎𝑡 2 h= 2 𝑔𝑡 2 м 2 t Уақыттан кейінгі жылдамдық 𝜐0 = 0 Вертикаль қозғалған дененің максимал биіктігі (уақыт жоқ) 𝜗 = 0 Уақытқа тәуелсіз жылдамдық 𝜗 = at 𝜗 = gt 𝜗 = √2𝑔ℎ м/с Бастапқы жылдамдық пен кез келген уақыттағы жылдамдықтың құраушылары Көтерілу уақыты 𝜗𝑥 = 𝜗0 cos 𝛼 𝜗𝑦 = 𝜗0 sin 𝛼 м/с м 𝜗02 hmax = 2𝑔 с t= 𝜗0 sin 𝛼 t= 2𝜗0 sin 𝛼 𝑔 Жалпы ұшу уақыты Қозғалыстың максималды биіктігі Қозғалыстың максималды қашықтығы Шеңбер бойымен қозғалыстағы период Шеңбер бойымен қозғалыстағы жиілік Шеңбер бойымен қозғалыстағы бұрыштық жылдамдық Шеңбер бойымен қозғалыстағы сызықтық жылдамдық Шеңбер бойымен қозғалыстағы центрге тартқыш үдеу м/с с 𝑔 м hmax = 𝜗02 sin 𝛼 2 2𝑔 м Xmax = 𝜗02 sin 2𝛼 𝑔 с 𝑡 1 𝑛 𝑛 𝜐 1 T= T= 𝜐=𝑡 𝜐=𝑇 Гц Рад/с 𝜔= 2𝜋 𝜗= 2𝜋𝑅 ац.т.= 𝑇 𝑇 , 𝜔 = 2𝜋𝜐 𝜗 = 𝜔R 𝜗2 , ац.т.= 𝑅 𝜔2 R м/с м/с2 Динамика № Формула F = F1 + F2 Өлшем бірлік Н 1 2 Атауы Тен әрекетті күш 0° Тен әрекетті күш 180° F = F1 + F2 Н 3 Тен әрекетті күш 60° F = √𝐹12 + 𝐹22 Н 4 Тен әрекетті күш 120° F = √𝐹12 + 𝐹22 + 2F1F2 cos 𝛼 Н 5 Тен әрекетті күш 90° F = √𝐹12 + 𝐹22 + 2F1F2 cos 𝛼 Н ∑ 𝐹1 + 𝐹2 …𝐹𝑛 = 0 Н 6 Ньютонның бірінші заңы 3 7 Ньютонның екінші заңы F = ma Н 8 Ньютонның үшінші заңы F1 = - F2 Н 9 Тыныштық немесе бірқалыпты қозғалыстағы дененің салмағы P = mg Н 10 Бірқалыпты үдемелі қозғалыстағы салмақ (а жоғары бағытталса) P =m(g+a) Н 11 Бірқалыпты үдемелі қозғалыстағы салмақ (а төмен бағытталса) P = m(g-a) Н 12 Салмақсыздық жағдайда P=0 Н 13 Ауырлық күші F = mg Н 14 Бүкіләлемдік тартылыс заңы 15 Жер бетінде еркін түсу үдеу модулі анықталатын формула 16 Еркін түсу үдеуінің жер бетінен h биіктікке тәуелділігі 17 Бірінші ғарыштық жылдамдық 𝜗 = √𝑔𝑅 ≈ 7,9 км/с км/с 18 Екінші ғарыштық жылдамдық км/с 19 Серпімділік күші 𝜗 = √2𝑔𝑅 ≈ 11,2 км/с F = k∆x 20 Тізбектей жалғанған серіппелер жүйесі F= g= g= 1 кж Н 𝐺 𝑚1 𝑚2 𝑟2 𝐺𝑚 м/с2 𝑟2 м/с2 𝐺𝑚 (𝑟+ ℎ)2 1 1 1 1 2 𝑛 = к + к +...+к Н 21 кж = к1 + к2 +...+к𝑛 22 Параллель жалғанған серіппелер жүйесі Үйкеліс күші F = 𝜇mg Н 23 Архимед күші (көтерілуші күш) FA = 𝜌𝑐 𝑉д g Н 24 Денелердің жүзу шарттары 𝐹𝐴 = 𝐹𝑎 жүзеді Н 25 Денелердің жүзу шарттары 𝐹𝐴 <𝐹𝑎 батады Н 26 Денелердің жүзу шарттары қалқиды Н 27 Бернулли теңдеуі 28 Қатты дененің қысым 29 Гидростатикалық қысым 29 Гидравликалық машина: күш пен аудан Гидравликалық машина: биіктік пен аудан Юнг модулі 30 31 𝐹𝐴 >𝐹𝑎 𝑝0 + 𝜌𝜗 2 2 + 𝜌𝑔ℎ = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡 = 𝑆1 𝑆1 𝑥2 2 𝑆2 𝐹 Па 𝑆 𝐹2 𝑆 =𝑥 = 1 𝐸 ∆𝑙 𝑙0 32 Қатты денелердегі механикалық кернеу ( Гук заңы) 𝛿 =E𝜀 33 𝛿=𝑆 Па 34 Қатты денелердегі механикалық кернеудің қысым арқылы өрнектелуі Механикалық жұмыс A = FS cos 𝛼 Дж 35 Ауылық күшінің жұмысы A = mgh Дж 36 Серпімділік күшінің жұмысы к∆х2 Дж 2 𝑚𝜗 2 Дж 37 38 Кинетикалық энергия Кинетикалық энергияның жұмысы 39 Потенциалдық энергия 40 41 Потенциалдық энергияның жұмысы Толық механикалық энергия 42 43 44 4 Па 𝐹 p=𝑆 P = 𝜌gh 𝐹1 Па Па 𝐹 A= Ek = A= 𝑚𝜗22 2 2 - 𝑚𝜗12 Eп = mgh A= к∆𝑥22 2 - Дж 2 Дж к∆𝑥12 Дж 2 W = Eп + Ek Дж Энергияның сақталу заңы Eп + Ek = Eп' + Ek' Дж Кинетикалық энергия туралы теорема, Потенциалдық энергия туралы теорема Қуат A = Ek A = - Eп Дж N= 𝐴 𝑡 Вт 45 Күш моменті M = Fd Нм 46 Иінтіректің формуласы F1d1 = F2d2 47 Жылжымалы блок 48 Жылжымайтын блок 49 Көлбеу жазықтық 2 ұтыс береді F = 𝑃 Н 2 Ұтыс жоқ 𝐹 = 𝑃 ℎ 𝑙 50 𝐴 𝜂 = Ап 100% Пайдалы әсер коэффиценті т а) кран десе: 𝜂 = 𝑚𝑔ℎ 𝑁𝑡 100% % 𝑁𝑡 в) сарқырама десе: 𝜂 = 𝑚𝑔ℎ 5 51 Дене импульсі 100% p = m𝜗 52 Күш импульсі p = Ft 53 Импульстің сақталу заңы m1𝜗1 + m2𝜗2 = m1𝜗1 ′+ m2𝜗2 ' 54 Серпімді импульс m1𝜗1 + m2𝜗2 = m1𝜗1 ′+ m2𝜗2 ' 55 Серпімсіз импульс m1𝜗1 + m2𝜗2 =(m1+m2)𝜗 ′ 56 Масса m = 𝜌v кг 57 Кубтың көлемі V = abc М3 59 Аудан 𝜋𝐷2 М2 S = ab S= 4 Кг м/с Нс Тербеліс және толқындар 6 № Атауы Формула 1 Гармоникалық тербеліс теңдеуі 2 Толқын ұзындығы 𝜆 = 𝜗Т м 3 Вакумдегі толқын ұзындығы 𝜆 = сТ м 4 Жарық жылдамдығы 5 Математикалық маятниктің формуласы 6 Серіппелі маятниктің формуласы 7 Максимал үдеу 8 Максимал жылдамдық 9 Фазалар айырымы x = xmcos(𝜔𝑡+𝜑) С = 3 108 м/с Өлшем бірлік м м/с 𝑙 с 𝑚 с Т = 2𝜋 √𝑔 Т = 2𝜋√ 𝑘 𝜗 = xm 𝜔 м/с a = xm 𝜔 2 м/с2 𝜑= 2𝜋 ∆х 𝜆 ° № Атауы 1 2 МКТ және Термодинамика Формула Кельвин және цельсий шкалаларының арасындағы байланыс Зат мөлшері 4 Мольдік масса 5 Молекула шоғыры 6 Молекула саны 7 МКТ – нің негізгі теңдеуі Өлшем бірлік Т = t℃ + 273 K 𝑚 К моль 𝑁 𝜈=𝑀 𝜈=𝑁 𝐴 Кг/моль M = m0 NA м-3 𝑁 n=𝑉 N = 𝜈NA Па 1 P = 3 m0n𝜗 2 1 P = 3 𝜌𝜗 2 2 8 9 10 11 P = 3 nEk Қысым мен орташа кинетикалық энергияның байланысы Қысым мен тығыздық арасындағы байланыс Қысым мен абсолют температура арасындағы байланыс Молекуланың орташа квадраттық жылдамдығы 2 Па P = 3 𝜌𝜗 2 1 Па P = nKT Па P = 3 nEk 3𝐾𝑇 3𝑅𝑇 𝜗 = √𝑚 & 𝜗 = √ 0 𝑀 & м/с 𝜗12 + 𝜗22 𝜗 = √ 12 Орташа кинетикалық энергия Ek = 2KT 13 Идеал газ күйінің теңдеуі ( Менделеев – Клайперон теңдеуі ) PV = 𝜈RT 14 Клайперон теңдеуі P1 V1 T1 15 Бойль – Мариот заңы 16 Гей Люссак заңы 17 V1 Шарль заңы P1 T1 18 Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы Дж = P2 V2 T2 P1 V1 = P2 V2 T1 𝜌п 𝜑 = 𝜌 100% қ 7 2 3 = V2 T2 P = T2 2 Р 𝜑 = Рп 100% 19 Универсаль газ тұрақтысы R = NA K 20 Қалыпты атмосфералық қысым P = 105Па 21 Авогадро тұрақтысы қ NA = 6,02 1023 моль-1 22 23 24 Больцман тұрақтысы Дене көлемінің температураға тәуелділігін өрнектейтін формула Бір атомды идеал газдың ішкі энергиясы К = 1,38 10-23 Дж К 3 Дж 5 Дж ∆U = 2 𝜈R∆T 6 Дж ∆U = ∆U2 - ∆U1 Дж ∆U = 2 𝜈R∆T 27 Екі атомды идеал газдың ішкі энергиясы Көп атомды идеал газдың ішкі энергиясы Ішкі энергияның өзгерісі 28 Газдың жұмысы A = P∆V Дж 29 Сыртқы күштің жұмысы A = - P∆V Дж 30 Термодинамиканың бірінші заңы Q = ∆U + A, Q = ∆U - A Дж 31 Термодинамиканың бірінші заңы, изотерма үшін Термодинамиканың бірінші заңы, изабара үшін Термодинамиканың бірінші заңы, изахора үшін Термодинамиканың бірінші заңы, Адиабата үшін Q = A ∆U = 0 Q=-A Q = ∆U + A Дж Q = ∆U A = 0 Дж ∆U=A Q=0 ∆U= - A Дж 35 Қыздыруға қажетті жылу мөлшері Q = cm∆t Дж 36 Меншікті балқу жылуы Q = 𝜆m Дж 37 Меншікті булану жылуы Q = rm Дж 38 Меншікті жану жылуы Q = qm Дж 39 Жылу машинасының ПӘК – і 25 26 32 33 34 ∆U = 2 𝜈R∆T 𝐴 𝜂 = 𝑄 100% 1 𝜂= 40 8 Идеал жылу машинасының ПӘК – і ( Карно циклы ) 𝜂= 𝑄1 −𝑄2 𝑄1 𝑇1 −𝑇2 𝑇1 100% 100% Дж Электродинамика № 1 Атауы Элементар электр заряды Формула е = 1,6 10-19Кл Өлшем бірлік Кл 2 Электрленген дененің заряды q = Ne Кл 3 Электр зарядының сақталу зыңы q1 + q2 + q3 +…+qn = const Кл 4 Қозғалмайтын нүктелік зарядтардың вакуумдегі өзара әсерлесу күші ( Кулон заңы ) Қозғалмайтын зарыядтың диэлектрик ортадағы 𝜀 өзара әсерлесу күші ( Кулон заңы ) 5 6 Электр өрісінің кернеулігі 7 Электр өрісінің кернеулігі ( арақашықтыққа тәуелділігі ) 8 Потенциал, кернеу 9 Потенциал ( арақашықтыққа тәуелділігі ) Кернеу мен кернеулік арасындағы байланыс формуласы Электр өрісінің жұмысы 10 11 12 F= F= Кондесатор 14 Жазық кондесатор 𝑟2 𝜀𝑟2 E= Кондесаторлардың параллель 𝐹 В/м 𝑘𝑞 В/м 𝑟2 𝐴 В 𝑘𝑞 В U=𝑞 U= 𝑟 В/м 𝑈 E= 𝑑 Дж A = qEdcos 𝛼 Дж W= 𝑘 𝑞1 𝑞2 𝑟 C= 𝑞 Ф 𝑈 Ф C= 15 Н 𝑘 𝑞1 𝑞2 E=𝑞 Электр өрісінің потенциалдық энергиясы 13 Н 𝑘 𝑞1 𝑞2 𝜀𝜀0 𝑆 𝑑 Сж = С1 + С2 +...+ Сn qж = q1 + q2 +…+ qn Uж = U1 = U2 =...=Un 16 Кондесаторлардың тізбектей 1 𝐶ж 1 1 1 2 1 = 𝐶 + 𝐶 +...+𝐶 𝑛 Uж = U1 + U2 +...+Un qж = q1 = q2 =…= qn 9 17 Ток көзіне қосылған кондесатор энергиясы 18 Ток көзінен ажыратылған кондесатор энергиясы 19 Катушкадағы магнит өрісінің энергиясы Дж 2 𝑞2 Дж 𝐿𝐼2 Дж W = 2𝐶 W= 2 Томсон формуласы (электромагниттік тербелістің формуласы) Энергияның көлемдік тығыздығы (электр өрісі энергиясының тығыздығы) Ток күші T = 2𝜋√𝐿𝐶 Ток күшінің заряд тасылмалдаушы бөлшектердің концентрациясы жылдамдыққа тәуелділігі Электрлік кедергі I = Se𝜗n 25 Электр кедергісінің температураға тәуелділігі R = R0(1+𝛼∆𝑡) 26 Меншікті кедергі 27 Тізбек бөлігі үшін Ом заңы I=𝑅 28 Толық тізбек үшін Ом заңы I = 𝑅+𝑟 29 Тізбектей жалғанған өткізгіштер I = I1 = I2 =… =In U = U1+ U2+…+ Un R = R1+R2+… +Rn 30 Параллель жалғанған өткізгіштер I = I1 + I2 +… +In U = U1= U2=…= Un 1 1 1 1 =𝑅 +𝑅 +…𝑅 𝑅 20 21 22 23 24 с Дж/м3 𝑊э 𝑗= 𝑉 𝑞 I= А 𝑡 𝜌= А Ом 𝑈 R= 1 𝐼 Ом Ом м 𝑅𝑆 𝑙 𝑈 А 𝜀 А 2 𝑛 31 Электр тоғының жұмысы A = IUt Дж 32 Джоуль – Ленц заңы Q = I2Rt Дж 33 Электр тоғының қуаты 34 10 𝐶𝑈 2 W= Электр қозғаушы күш P = IU P= 𝑈2 𝜀 = 𝑅 𝐴б 𝑞 P = I2R Вт В 35 Электр тізбегінің ПӘК – і 36 Электролиз үшін Фарадей заңы 37 Магнит индукциясы 38 Ампер күші FA = BIlsin 𝛼 39 Ток тығыздығы 𝑗=𝑆 А/м2 40 Лоренц күші FЛ = Bq𝜗 sin 𝛼 Н 41 Радиус (Лоренц күші) 42 Период (Лоренц күші) 43 Магнит өтімділігі 𝑅 𝜂 = 𝑅+𝑟 𝜂 = 𝑈 𝜀 𝑞 𝑀It m = kq = kIt= 𝑛 𝐹 = 𝑛 𝐹 F = 9,65 104 кг/моль B= 𝐹𝐴 𝐼𝑙 sin 𝛼 𝐼 𝑚𝜗 R= T= кг Тл Н М 𝐵𝑞 2𝜋𝑚 𝐵𝑞 с 𝐵 𝜇=𝐵 0 44 45 46 47 Қозғалыстағы өткізгіштің электр қозғаушы күші Магнит ағыны ∆Ф 𝜀=− ∆Ф 𝜀 = −𝑁 В ∆𝑡 𝜀 = B𝜗l sin 𝛼 Ф = LI В ∆𝑡 Ф = BScos 𝛼 В Вб q = qmsin 𝑤𝑡 Кл 49 Электр зарядының тербеліс теңдеуі Кернеудің тербеліс теңдеуі U = Umsin 𝑤𝑡 В 50 Ток күшінің тербеліс теңдеуі I = Imsin 𝑤𝑡 А 51 Индуктивтілік кедергі XL = w L Ом 52 Сыйымдылық кедергі XC = 𝑤 𝐶 53 Ток күшінің әсерлік мәні мен амплитуда арасындағы байланыс I= Кернеудің әсерлік мәні мен кернеу арасындағы байланыс U= 48 54 11 Индукция электр қозғаушы күші Бір орам үшін ( Фарадей заңы ) Индукция элект р қозғаушы күші N орам үшін (Фарадей заңы) 1 𝐼𝑚 Ом А √2 𝑈𝑚 √2 В Салыстырмалық теорияның негіздері Негізгі шамалар № Атауы 𝜾 ( К) – релятивистік ұзындық 𝜾𝟎 ( К′ ) – тыныштықтағы ұзындық 𝝉 ( К )– релятивистік уақыт 𝝉𝟎 ( К′ ) – тыныштық уақыт m ( К) – релятивистік масса 𝒎𝟎 ( К′ ) – тыныштық массасы 𝝑𝟏 – Дененің К жүйесіндегі жылдамдығы 𝝑 - К′ жүйенің жылдамдығы 𝝑рел = Дененің релятивистік жылдамдығы 1 Ара қашықтықтың салыстымалығы Ұзындықтың релятивистік қысқаруы 2 Уақыт аралығының салыстырмалығы (Уақыттың релятивисттік баяулауы) 3 4 𝜗2 𝑐2 𝑙 = 𝑙0 √1 − 𝜏= Өлшек бірлік м с 𝜏0 2 √1− 𝜗2 𝑐 Массаның салыстырмалығы (Массаның релятивистік артуы) m= кг 𝑚0 2 √1− 𝜗2 𝑐 Кг м/с Релятивисттік импульс p = 𝑚0 𝜗 2 √1− 𝜗2 𝑐 5 Жылдамдықтарды қосудың релятивисттік ережесі 6 Тыныштық энергиясы 7 Бөлшектің релятивистік энергиясы 8 12 Формулалар Электронның толық энергиясы келесі түрде анықталады. 𝜗2 = м/с 𝜗+ 𝜗1 𝜗𝜗 1+ 2 1 с E0 = ∆mс2 E= mс2 Дж Дж 2 √1− 𝜗2 𝑐 W = E0 + E Дж Оптика Негізгі шамалар № Атауы Формулалар с – жарық жылдамдығы 𝜶 – жарықтың түсу бұрышы 𝜷 - жарықтың сыну бұрышы 𝜸 – жарықтың шағылу бұрышы 𝜶𝟎 – толық шағылудың шекті бұрышы n – жарықтың ( салыстырмалы) сыну көрсеткіші 𝒏𝟏 – жарықтың абсолют сыну көрсеткіші 𝝑𝟏 , 𝝑𝟐 – белгілі бір ортадағы жарық жылдықтары F – фокустық арақашықтық d - нәрседен линзаға (айнағ) дейінгі қашықтық f – кескіннен линзаға (айнаға) дейінгі қашықтық D – линзаның оатикалық күші R – радиус Г – линзаның үлкейтуі H – кескіннің өлшемі h - нәрсенің өлшемі Г′ - лупаның үлкейтуі L – көздің анық көру қашықтығы (25 см) 𝝀 – толқын ұзындығы 𝝂 – жиілік ∆ – толқын жолдарының айырмасы d - дифрациялық тордың периоды N – дифрациялық тордағы штрих сызықтар саны 𝝋 – ауытқу бұрышы K – спектрдің нөмері 1 Жарық жылдамдығы С = 3 108 м/с 2 Жарықтың шағылу заңы 𝛼= 𝛾 3 Жарықтың сыңу заңы 4 Толық шағылу ішкі шағылу 13 sin 𝛼 Өлшем бірлігі м/с sin 𝛼 n = sin 𝛽 n = sin 𝛽 𝑛 sin 𝛼сыну = 𝑛2 1 5 𝑐 Жарықтың абсолюттік сыну көрсеткіші n=𝜗 6 N= 360° 𝛼 8 Бір – біріне кез келген 𝛼 бұрышпен орнатылған болса, айналадығы кескін саны Сфералық айнаның формуласы Жұқа линзаның формуласы 9 Линзаның оптикалық күші D=𝐹 10 Линзаның үлкейтуі Г=ℎ=𝑑 11 Лупаның үлкейтуі Г=ℎ=𝑑 Лупа Г=𝐹 7 12 Интерфренция : А) Максимум шарты 1 𝐹 1 𝐹 1 1 1 1 -1 =𝑑+𝑓 =𝑑+𝑓 дптр 1 𝐻 𝑓 𝐻 𝑓 𝐿 ∆ = k𝜆 (k = 0,1,2...) 𝜆 Ә) Минимумдар шарты 13 Дифрациялық тордың формуласы 14 Дифракциялық тордың периодының штрих саны арқылы анықталу ∆ = (2к + 1) (k = 2 0,1,2...) K𝜆 = dsin 𝛼 D= 1 𝑁 Кванттық физика Негізгі шамалар № Атауы Формулалар Мя – ядроның массасы ∆М – масса ақауы Е – энергия 𝒎𝒑 - протон массасы 𝒎𝒏 – нейтрон массасы 𝒎𝒆 – электрон массасы Z – протон саны N – нейтрон саны A – массалық сан 𝑵𝟎 = алғашқы уақыт мезетіндегі радиоактивті атомдардың саны. 𝑵𝒕 – кез келген t уақыт мезетіндегі радиоактивті атомдардың саны T – жартылай ыдырау периоды t – уақыт Х – кез келген химиялық элекмент ядросы У – ядролық реакция нәтижесінде пайда болған ядро 𝝂 – жиілік һ – Планк тұрақтысы 𝜶 – альфа бөлшегі 𝜷 – бета бөлшегі 𝜸 – гамма квант 1 Массалық сан A=Z+N 2 Масса ақауы ∆m = (Zmp + Nmp) - Mя кг 3 Ядродағы нуклондардың байланыс энергиясы Ядродағы нуклондардың меншікті байланыс энергиясы Планк формуласы (фотон энергиясы ) E = ∆mc2 Дж Е = ℎ𝜈 Дж Эйнштейн формуласы (масса мен энергия арасындағы байланыс) Альфа – ығысу ережесі E = ∆mc2 Дж 4 5 6 7 8 9 10 11 14 Еб А 𝐴 𝑍𝑋 4 → 𝐴−4 𝑍−2𝑌 + 2𝐻𝑒 Бета – ығысу ережесі а) позитронды 𝐴 𝑍𝑋 → 𝑍−1𝐴𝑌 + +10𝑒 в) электронды 𝐴 𝑍𝑋 → 𝑍+1𝐴𝑌 + −10𝑒 Радиоактивті ыдырау заңы Фотон импульсі Фотоэффект үшін Эйнштейн теңдеуі Өлшем бірлігі 𝑡 N = N0 2 −𝑇 𝑡 m = m0 2−𝑇 (масса) E = E0N(энергия) P= ℎ𝜈 𝑐 = ℎ Кг м/с 𝜆 ℎ𝜈 = Aш + Ek Дж 15