FINANCAT LIGJËRATA 5 Përmbajtja e ligjëratës Vlera kohore e parase Vlera e ardhshme Vlera aktuale Risku dhe kthimi Kthimi i nje investimi Burimet e rrezikut Devijimi standard si mates i rrezikut Zvogelimi i rrezikut nga diversifikimi Koeficienti beta Herbert B. Mayo “Bazat e finances”, UET Press, 2012 (perkthyer ne shqip) Vlera kohore e parase Nese paguani kontribute pensionale 1,000 EUR ne vit sa do te keni pas 30 viteve? Nese bleni nje shtepi sot dhe huazoni 250,000 EUR sa do te jete pagesa vjetore? Me norme interesi 8% do te keni 122,345.90 EUR Nese afati i kthimit eshte 25 vite dhe norma e interesit eshte 6.7%, pagesa vjetore do te jete 20,876.10 EUR Gjate 25 viteve do te paguani 521,902.20 EUR per blerjen e shtepise sot per 250,000 EUR Sa duhet te kurseni per te grumbulluar pas 5 vitesh shumen prej 100,000 EUR per blerjen e makinave per fillimin e nje biznesi? Nese mund te fitoni 7% ne vit ne mjetet e juaja duhet te kurseni 17,389.10 EUR Cila do te jete shkalla e inflacionit gjate 5 viteve? Sa flukse te parase do te krijoje ky investim per 7 vite? Vlera e ardhshme e parase Nese depozitoni llogaria ne fund do te perbehet nga kryegjeja dhe interesi i grumbulluar mbi kryegje dhe interes Vlera e ardhshme e parase (te nje euro) percaktohet me ane te ekuacionit Fitimi i interesit mbi interes quhet perberje P0 perfaqeson vleren aktuale, i eshte norma e interesit dhe n eshte numri i periudhave kohore Ekuacioni per vleren e ardhshme te nje euro eshte ekuacion i thjeshte ne formen e pergjithshme AxB=C A eshte vlera aktuale, B eshte faktori i interesit dhe C eshte vlera e ardhshme Vlera e ardhshme e parase Ekuacioni i vleres se ardhshme gjendet: Vlera aktuale (PV) x Faktori i interesit (IF) = Vlera e ardhshme (FV) Faktori i interesit per vleren e ardhshme te nje euro (FVIF) eshte: Faktori i interesit per vleren e ardhshme ka dy komponente: IF(I,N) Perqindjen ose normen e interesit (i) Numrin e periudhave te kohes (n) Vlera e ardhshme e nje euro rritet me rritjen e numrit te periudhave dhe te normes se interesit Vlera e ardhshme e parase Dyfishimi i normes se interesit, me shume se dyfishon shumen e interesit Kur norma e interesit dyfishohet nga 5% ne 10%, interesi i akumuluar rritet nga 0.63 eur ne 1.59 eur Vlera aktuale e parase Sa do te vleje sot nje euro qe do te merret ne te ardhmen? Çfare vlere euro-ja e ardhshme ka sot? Procesi sipas te cilit i jep pergjigje pyetjes quhet aktualizim Aktualizimi percakton vleren aktuale te fondeve qe do te merren ne te ardhmen Percaktohet duke pjestuar vleren e ardhshme (Pn) me faktorin e interesit (1+i)n Ekuacioni zberthehet ne tri komponente te thjeshte: shuma ne te ardhmen, shuma ne te tashmen dhe faktori i interesit qe lidh vleren aktuale dhe vleren e ardhshme AxB=C Pn x PVIF(I,N) = P0 Vlera aktuale e parase Vlera aktuale e nje euro varet nga gjatesia e kohes para se ai do te merret dhe norma e interesit Per nje norme interesi me te larte, vlera aktuale e euros eshte me e ulet Sa me e gjate koha, aq me e ulet vlera aktuale Vlera aktuale e parase Kthimi i nje investimi Te gjitha investimet behen ne pritje te nje kthimi Nje investim mund te ofroje nje kthim nga dy burime: Fluksi i te ardhures Vleresimi i kapitalit Nje llogari kursimi jep nje fluks te te ardhurave te interesit Nese bleni aksione dhe rritet çmimi i tyre, keni fitim kapital Kthimi paraqet ate çfare eshte fituar ne nje investim: shuma e te ardhurave dhe fitimet ne kapital Te gjitha investimet ofrojne te ardhura te mundshme dhe vleresim kapitali Disa investime (investim mbi toke) mund te ofrojne vetem vleresim kapitali Disa investime mund te kerkojne shpenzime nga ana e investitorit (psh. tatimi mbi prone) Kthimi i nje investimi Duhet te dallohet kthimi i pritur dhe kthimi i realizuar Kthimi i pritur eshte nje stimul per pranimin e rrezikut dhe duhet te krahasohet me kthimin e kerkuar, i cili eshte kthimi i nevojshem per t’ju nxitur qe te mbani rrezikun Kthimi i kerkuar perfshin Ate qe mund te fitoni ne investime alternative, te tilla si kthimi pa rrezik i vlefshem per bonot e thesarit Nje prim per rrezikun e mbajtur qe perfshin kompenzimin per nivelin e inflacionit qe pritet dhe per luhatjet ne çmimet e letrave me vlere Kthimi i nje investimi Kthimi i pritur varet nga rezultatet e pritura individuale dhe probabiliteti i shfaqjes se tyre Nje investitor mund te pohoje: Ne kushtet ekonomike normale, qe ndodhin 60% te kohes, shpreson te fitoje nje kthim prej 10% per nje investim te caktuar Ka shans 20% qe ekonomia te rritet me shpejte dhe kompania te punoje mire, dhe te fitoj 15% ne investimin e tij Ka shans 20% qe ekonomia te hyje ne recesion dhe kompania nuk do te kaloje mire, ne te cilin rast fitimi do te jete vetem 5% 0.2 x 15% + 0.6 x 10% + 0.2 x 5% = 10% Kthimi i pritur eshte pesha mesatare e rezultateve te pritura dhe probabilitetit te ndodhjes Rezultatet e pritura 0.2 x 19% + 0.6 x 9% + 0.2 x 2% = 9.6% Probabilitetet e ndodhjes: 0.15 x 15% + 0.5 x 10% + 0.35 x 5% = 9% Burimet e rrezikut Rreziku eshte pasiguria se kthimi i realizuar nuk do te barazoje kthimin e pritur, gjegjesisht se kthimi i pritur nuk mund te arrihet Nese nuk ka pasiguri, nuk do te kishte rrezik Meqe vendimet financiare jane bere ne te tashmen, por rezultatet ndodhin ne te ardhmen, rreziku pershkon te gjitha vendimmarrjet financiare E ardhmja nuk eshte e sigurte por vetem pritet Burimet e rrezikut Rreziku i diversifikuar (ose rreziku josistematik) i referohet rrezikut qe lidhet me aktivin individual Burimet e rrezikut te diversifikuar jane rreziqet e biznesit dhe ato financiare qe lidhen me ndermarrjen individuale Rreziku i biznesit ka te beje me natyren e veprimeve te ndermarrjes Rreziku financiar lidhet me faktin se si ndermarrja financon aktivet e saj (financimi me borxh) Edhepse rreziku i biznesit dhe ai financiar ndryshojne, menaxhmenti financiar perdor efektin e leves financiare per te ndikuar ne ekspozimin total ndaj rrezikut Rreziku financiar dhe i biznesit jane specifike e ndermarrjes dhe burim i rrezikut josistematik Ndertimi i nje portofoli te diversifikuar zvogelon rrezikun e diversifikuar Kombinimi ne “portofol” i blerjes se aksioneve ne linje ajrore dhe shpues nafte, apo miniera Burimet e rrezikut Rreziku jo i diversifikuar (ose rreziku sistematik) i referohet atyre burimeve qe nuk zvogelohen nepermjet ndertimit te nje portofoli te diversifikuar Rreziku i tregut eshte rreziku i lidhur me luhatjet ne çmimet e letrave me vlere, veçanerisht çmimet e aksioneve Rreziku i normes se interesit eshte rreziku i lidhur me luhatjet ne normat e interesit Levizjet ne normat e interesit ndikojne gjithashtu ne çmimet e letrave me vlere, veçanerisht ne çmimet e letrave me vlere me te ardhura fikse, siq jane obligacionet dhe aksionet e preferuara Rreziku i normes se riinvestimit i referohet rrezikut qe lidhet me riinvestimin e fondeve te prodhuara nga nje investim A do te fitohet me shume ose me pak me fondet e riinvestuara Burimet e rrezikut Rreziku i fuqise blerese eshte rreziku i lidhur me inflacionin Obligacionet me norma interesi te ndryshueshme dhe normat e ndryshueshme hipotekare Rreziku i kursit te kembimit eshte rreziku i lidhur me luhatjet ne çmimet e monedhave te huaja Çdo investim i huaj e ben investitorin subjekt te rrezikut nga ndryshimet ne vleren e valutes se huaj Devijimi standard si mates i rrezikut Devijimi standard tregon shmangien ne te cilen kthimi dallohet nga mesatarja e kthimit te pritur Devijimi standard mat shperndarjen rreth nje vlere mesatare Kur zbatohet per investimet konsiderohet nje kthim mesatar ose shkalla ne te cilen kthimet individuale shmangen nga mesatarja Nese ka shume pak dallim mes kthimit mesatar dhe kthimit individual, shperndarja do te jete e vogel Nese ka nje ndryshim te madh ne mes kthimit mesatar dhe kthimit individual, shperndarja do te jete e madhe Shperndarja e madhe sjell rrezik me te madh lidhur me investimet Devijimi standard si mates i rrezikut Devijimi standard si mates i rrezikut Devijimi standard si mates i rrezikut Zvogelimi i rrezikut nga diversifikimi Portofoli i diversifikuar pakeson rrezikun jo sistematik Rreziku i lidhur me secilin investim individual pakesohet nga akumulimi i nje portofoli te diversifikuar te aktiveve Duke shperndare investimet midis industrive te ndryshme, nuk eliminohen burimet e tjera te rrezikut Zvogelimi i rrezikut nga diversifikimi Zvogelimi i rrezikut nga diversifikimi Ekziston lidhje e vogel mes kthimeve te dy aksioneve Po te kishte korelacion te larte pozitiv mes dy kthimeve, pikat do te qendronin ne afersi te drejtezes XY Pikat jane te shperndara, prandaj kombinimi i ketyre dy letrave me vlere pakeson ekspozimin e indivit ndaj rrezikut Zvogelimi i rrezikut nga diversifikimi Rreziku i tregut eshte i pavarur nga numri i letrave me vlere ne portofol (drejteza AB) Vlera e rrezikut jo sistematik varet nga numri i letrave me vlere te mbajtura Kur numri rritet, rreziku jo sistematik zvogelohet Koeficientet beta Llogaritja e devijimit standard per nje portofol te çfaredo madhesie eshte jo i praktikueshem per investitorin individual, sepse ajo kerkon korrelacion midis kthimeve te aksioneve individuale Ne qofte se nje portofol eshte mjaft i diversifikueshem rreziku jo sistematik pothuajse eshte fshire, dhe rreziku i mbetur eshte rezultat i rrezikut sistematik, apo jo te diversifikuar Koeficienti beta eshte mates i rrezikut sistematik Koeficienti beta eshte tregues i rrezikut qe mat kunderpergjigjet e kthimit te aksionit ndaj ndryshimeve te kthimit ne treg Koeficientet beta jane vetem nje mates relativ i rrezikut, dhe nuk tregojne asgje si luhatet vete tregu Koeficientet beta Koeficienti beta 1 do te thote se kthimi i aksioneve leviz saktesisht me indeksin e tregut si nje i tere Koeficienti beta me i vogel se 1 do te thote se kthimi i aksionit tenton te luhatet me pak se tregu si nje i tere dhe anasjelltas Sa me i madh koeficienti beta aq me shume rreziku (sistematik) i tregut shoqerohet me aksionin individual Koeficientet e larte mund te tregojne kthime te larta gjate rritjes se tregjeve, por ato gjithashtu tregojne humbje te medha gjate renies se tregjeve, akisonet e tilla quhen “agresive” Aksionet me koeficiente beta te ulet, te cilat nuk sjellin fitime gjate periudhave te rritjes se çmimeve te aksioneve, por japin kthime me te mira se tregu si nje i tere gjate periudhave te çmimeve ne renie, njihen si “mbrojtese” Koeficientet beta Koeficientet beta Koeficientet beta Koeficientet beta ndryshojne ndermjet ndermarrjeve Disa ndermarrje kane koeficiente beta relativisht te uleta, ndersa koeficientet per te tjerat jane relativisht te larta Koeficientet beta Per te qene te dobishem koeficientet beta duhet te jene parashikues te besueshem per sjelljen e ardhshme te çmimit te aksioneve Koeficientet beta ndryshojne me kalimin e kohes Koeficienti beta per nje portofol i perbere nga disa letra me vlere eshte mjaft i qendrueshem me kalimin e kohes Investitori mund te ndertoje nje portofol qe pergjigjet ne menyren e deshiruar per ndryshimet e tregut