Pag-unawa sa Hazards July 16 – 18, 2018 Max’s Restaurant Malabon, City Ano ang Hazard? Isang paraan/proseso, pangyayaring likas o gawa ng tao na maaring magdulot ng kamatayan, pinsala sa kalusugan, pagkasira ng ari-arian kabuhayan at kapaligiran, at pagkaantala ng ekonomiya at serbisyong panlipunan. (UNISDR 2017) Ang mga pagtama ng hazard ay maaaring magdulot ng disaster. Subalit, hindi lahat ng hazard ay nagdudulot ng disaster. Ano ang Hydro Meteorological Hazard? Sistema o pangyayari sa atmospera, katubigan o karagatan na maaaring magdulot ng kamatayan, pinsala, sakit, pagkasira ng ari-arian, hanapbuhay, pagkaantala ng mga gawaing panlipunan at pang-ekonomiya, at pagkasira ng kalikasan. (UNISDR 2009) Hydro meteorological Hazards • • • • • • Bagyo Baha Storm Surge Rain-induced Landslide Buhawi/Tornado Tagtuyot The Water Cycle Thunderstorms Isang local scale weather system, ibig sabihin masamang panahon sa maliit na lugar at panandalian lang, na maaaring magdala ng mabigat na buhos ng ulan, malakas na hangin at may kasama pang pagkulog at pagkidlat. Ang isang thunderstorm ay maaaring magtagal sa loob ng 2 oras. • Towering cumulus cloud indicates rising air. • Usually little if any rain. • Occasionally lightning. • Time for heavy rain, frequent • Rainfall decreases in intensity lightning and strong winds. • Storm usually has black and • Some thunderstorm produce burst of strong dark gray appearance. winds. • Lightning remains a danger. Forked Lightning Sheet Lightning Ball Lightning Crooked lightning bolts discharge from cloud to ground or cloud to air Clouds, rain blocks forked lightning bolt, but flash illuminates clouds. On rare occasions, small glowing balls loops from the cloud, but quickly vanish. Buhawi o Tornado Malakas na pag-ikot ng hangin na galing sa isang severe thunderstorm na maaaring magdala ng hangin na hihigit sa 400 km/hr. ito ay kadalasang nabubuo sa isang patag na lugar na maaaring umabit ng 2 milya at nagtatagal ng hanggang 30 minuto. Litrato mula sa PhilStar.com • Kayang magbuwal o magtilapon ng mga bahay, puno, sasakyan, at iba pang bagay na madadaanan nito • Mas maliit ang apektadong lugar kaysa sa bagyo nguni’t mas malakas ang hangin • Maaaring may kasamang kidlat at malakas na ulan http://larvalsubjects.files.wordpress.com/2009/05/tornado.jpg Hail Yelo na bumabagsak sa lupa galing sa isang severe thunderstorm. Ito ay bumabagsak sa bilis na mahigit 100 km/hr. Depende sa laki ng yelo, maaari itong makasira ng mga gamit tulad ng bubong at saskyan at makasakit ng tao. L TC L Inter Tropical Convergence Zone (ITCZ) • Lugar kung saan nagkikita ang mga hangin mula Northern at Southern Hemisphere • Kadalasang pinagmumulan ng bagyo Low Pressure Area (LPA) • Kulumpon ng mga ulap na may dalang lakas ng ulan at hangin • Hindi pa sapat ang bilis at pag-ikot ng hangin upang matawag itong bagyo AMIHAN (Northeast monsoon) - November to February HABAGAT (Southwest monsoon) - June to October Bagyo/Typhoon • Malakas na hanging kumikilos nang paikot na madalas ay may kasamang malakas at matagal na pag-ulan • Sa mata ng bagyo ay walang hangin subalit malakas naman ang hangin sa eyewall nito Saan nabubuo ang bagyo? 25,120 25,135 21,120 15,115 5,115 5,135 Cinco, et al, 2010 Mula 1948 hanggang 2010, 1228 bagyo na pumasok sa Dami ng Tropical Cyclones sa Pilipinas mula 1948-2010 (62 years) ayon sa PAGASA Ang Hilagang Luzon ang pinakamadalas tamaan ng bagyo, kasunod ay Catanduanes at Northern Samar. Ang pinakamababa naman sa Mindanao Mga Klasipikasyon ng Tropical Cyclone ayon sa PAGASA CLASSIFICATION WIND SPEED Tropical Depression 61 kph or less Tropical Storm Sever Tropical Storm 62-88 kph 89-117 kph Typhoon 118-220 kph Super Typhoon More than 220 kph Tropical Cyclone Warning Signal (TCWS) • Mga babalang ipinalalabas ng PAGASA – – – – Gaano kalakas ang paparating na bagyo Lokasyon ng bagyo sa oras na inilabas ang PSWS Tinatayang dadaanan Paghahandang dapat o maaaring isagawa ng komunidad Tropical Cyclone Warning Signal (TCWS) #1 • Ang bagyo ay maaaring maka-apekto sa lokalidad. • May dalang hangin na may bilis na 30-60 kph at maaaring dumaan sa loob ng 36 oras mula sa unang warning. Disaster preparedness plans is activated to alert status. Tropical Cyclone Warning Signal (TCWS) #2 • Isang malakas na bagyo ay maaaring maka-apekto sa lokalidad. • May dalang hangin na may bilis na 61-120 kph kph at maaaring dumaan sa loob ng 24 oras mula sa unang warning. Disaster preparedness agencies/organization are in action to alert communities. Tropical Cyclone Warning Signal (TCWS) #3 • Ang malakas na bagyo ay makaka-apekto sa lokalidad. • May dalang hangin na may bilis na 121-170 kph kph at maaaring dumaan sa loob ng 18 oras mula sa unang warning. Disaster preparedness and response agencies/organizations are in action with appropriate response to actual emergency. Tropical Cyclone Warning Signal (TCWS) #4 • Isang napakalakas na bagyo ay makaka-apekto sa lokalidad. • May dalang hangin na may bilis na 171-220 kph kph at maaaring dumaan sa loob ng 12 oras mula sa unang warning. DRRMCs and other disaster response organizations are now fully responsding to emergencies and in full readiness to immediately respond. Tropical Cyclone Warning Signal (TCWS) #5 • Isang napakalakas na bagyo ay makaka-apekto sa lokalidad. • May dalang hangin na may bilis na higit sa 220 kph kph at maaaring dumaan sa loob ng 12 oras mula sa unang warning. DRRMCs and other disaster response organizations are now fully responsding to emergencies and in full readiness to immediately respond. Hazards na dala ng bagyo Malakas na hangin Baha Storm Surge Landslide PAGASA HEAVY RAINFALL WARNING Baha/Flood Pagtaas ng tubig nang higit sa kapasidad ng ilog at ibang daluyan ng tubig at pag-apaw nito sa kapatagan o kalupaan, na hindi karaniwang nalulubog sa tubig Iba’t ibang uri ng pagbaha • Pagbaha batay sa lugar: – River flooding – nangyayari tuwing may bumabagsak na nakaparaming ulan sa mga ilog (river systems) na higit pa sa normal na kapasidad ng mga ito. Nagreresulta ito ng pag-apaw sa kapatagan o sa mga lugar na di normal na daluyan. Maari itong tumagal ng ilang oras hanggang ilang araw depende sa dami at distribusyon ng ulan. – Coastal flooding – nangyayari dahil sa storm surge, high tide, at tsunami. – Urban flooding – nangyayari sa isang lugar kung saan sementado ang daanan. Hindi masipsip ng lupa ang tubig kaya’t nananatili ito sa kalsada. Kadalasang kulang ang kapasidad o barado ang mga kanal kaya nagtatagal ang pagbaha. • Pagbaha batay sa tagal nito: – Flash flooding - isang matinding pagbaha na umaagos nang mabilis at biglaan, walang halos babala, kadalasang dulot nang labis na pag-ulan sa mga bundok o matataas na lugar na may mga makitid na ilog na dumadaloy sa medyo maliit na lugar. Mabilis ang pagdating nito at mabilis din ang paghupa. Ang rumaragasang agos ng tubig ay may kasamang banlik, putik, bato, kahoy, troso at iba pa. – Sheet flooding – nangyayari sa isang mababaw na daluyan ng tubig na umaapaw sa mas malawak na lugar tulad ng kapatagan (flood plain). Kadalasan itong nangyayari sa mga ilog na tumataas ang tubig higit sa normal nitong kapasidad na nagreresulta sa pag-apaw ng tubig sa kalapit na lugar. Mga sanhi ng pagbaha • Labis na pag-ulan • Matinding pagbanlik (siltation) ng ilog at daluyan ng tubig • Baradong daluyan ng tubig • Pagkasira ng mga dam, imbakan ng tubig, at mga istrakturang pampigil sa baha • Pagtaas o pag-apaw ng tubig dagat na tumatama sa lupa na dala ng storm surge • Meandering river o paliku-likong ilog • Pagkakaroon ng land-use plan na mababa ang pagkilala ng katangian ng kanilang lugar. Mahina ang implementasyon o hindi pagasusunod sa mga plano. • Pagtatayo ng mga sementadong istruktura tulad ng mga pagawaan, kalsada, subdivisions at iba pa sa tabing ilog • Pagpuputol ng puno (logging), pagmimina at plantasyon na nagdudulot ng pagkasira at pagkawala ng kagubatan at watersheds. • Kakulangan sa implementasyon ng solid waste management sa mga lungsod na nagdudulot ng pagkasira ng kalikasan at pagbara ng basura sa mga daluyan ng tubig. 18 Pangunahing River Basin sa Pilipinas: Marikina River Basin Cagayan de Oro River Basin Iligan River Basin Agno River Basin Pampanga River Basin Bicol River Basin Cagayan River Basin Agusan River Basin Panay River Basin Magaswang Tubig River Basin Jalaur River Basin Ilog-Hilabangan River Basin Agus River Basin Davao River Basin Mindanao River Basin Tagum-Libuganon River Basin Tagaloan River Basin Buayan-Malungun River Basin Storm Surge • Pagtaas o paglaki ng tubig-dagat dulot ng malakas na hanging dala ng bagyo Kailan nagkakaroon ng storm surge? • Kapag dadaan o tatama ang malakas na bagyo sa dalampasigan • Maaring mauna, sumabay o sumunod sa pagdating ng bagyo • Banayad ang dalisdis (slope) ng dalampasigan at seabed Matarik na dalisdis Banayad na dalisdis Paano ang pagtugon sa storm surge? • Sundin ang rekomendasyon ng PAGASA hinggil sa tamang layo ng lugar na pagtatayuan ng bahay mula sa dagat— 20 metro mula sa dagat 3 metro sa urban areas • Kung nakatira sa dalampasigan, magbakwit sa ligtas na lugar na malayo sa karagatan kung may bagyo Tagtuyot (Drought) • Nagaganap kapag nagkakaroon ng pagbabago sa klima na nagdudulot ng di pangkaraniwang matinding pagkatuyo ng kapaligiran • Sitwasyon na ang pag-ulan ay kaunti o mas mababa sa normal na nangyayari sa loob ng isang panahon Epekto ng Tagtuyot • Ang pagkasira ng mga pananim at pagkamatay ng mga alagang hayop ay nagreresulta ng kakulangan sa pagkain • Nagreresulta rin sa mga secondary hazard tulad ng paglitaw ng nakapamiminsalang dami ng mg daga, pagkakaroon ng peste, sunog at epidemya El Niño • Isang malawakang oceanographic/meteorological phenomenon na nabubuo sa Pacific Ocean na maaaring magdulot ng matinding pag-ulan, malakas na hangin, drought. • Ito ang paglipat ng mainit na surface waters mula sa western equatorial Pacific Basin papunta sa eastern equatorial Pacific region • Nakaka-apekto sa Pacific basin tuwing 2-9 taon • Nagsisimula tuwing December-February at kadalasang natatapos sa unang bahagi ng susunod na taon • Ito ay maaaring mangyari bago o pagkatapos ng isang La Niña La Niña • Weather phenomenon na nagdadala ng mas maraming pag-ulan sa isang panahon • Maaaring magtagal ng 1-3 taon • Maaring mangyari bago o pagkatapos ng El Niño Ano ang Geological Hazards? “A geological hazard is a geological process or phenomenon that may cause loss of life, injury or other health impacts, damage to property, loss of livelihoods and services, social and economic disruption, or environmental damage.” Lindol Paggalaw ng lupa dahil sa biglaang displacement ng mga bato at iba pang rock materials sa ilalim ng mundo Pangunahing tipo ng lindol: 1. Tectonic 2. Volcanic Ano ang tectonic plate? Ang daigdig ay binubuo ng malalaki at ilang maliliit na plato (tectonic plates) na patuloy sa paggalaw Ano ang Circum-Pacific Ring of Fire? Ano ang Fault? Epicenter at Focus 1. Focus - ang aktuwal na pinagmulan ng pagbitak sa ilalim ng lupa, kung saan ang enerhiya ng lindol ay nag-ugat 2. Epicenter - lugar sa ibabaw ng lupa na direktang nasa itaas ng focus. Intensity at Magnitude 1. Intensity: lakas ng lindol batay sa naramdaman ng mga tao at sa mga epekto ng pagyanig sa kapaligiran at mga gawang istruktura. 2. Magnitude: batay sa mga impormasyon mula sa mga instrumento at naglalahad ng tunay na enerhiya o lakas ng nailabas ng lindol mula sa kanyang pinanggalingan. Intensity PHIVOLCS Earthquake Intensity Scale People Hanging Objects Trees I II III IV V VI VII VIII IX X Buildings Infrastructure Magnitude 1. Seismic waves- vibration generated by an earthquake, explosion, or similar energetic source and propagated within the Earth or along its surface 2. Seismograph- instrument used to record seismic waves. A record made by the instrument in a digital screen or a paper is called a seismogram. 20 earthquakes occur in the Philippines per day Active Faults in the Philippines Earthquake events in the Philippines Metro Manila Earthquake Impact Reduction Study • Damage analysis based on the earthquake scenario • Urban characteristics and vulnerability to earthquakes • Can help in identifying mitigation projects • Movement of the West Valley Fault • 7.2 magnitude • 34,000 deaths • 114,000 injured • 170,000 residential buildings heavily damaged • 98,000 burnt buildings Posibleng Epekto ng Lindol 1. Ground Shaking Hyatt Hotel sa Baguio City umabot sa magnitude 7.8 ang lindol noong July 16, 1990 2. Landslides 3. Liquefaction - ito ay ang pagbabago ng tibay ng lupa mula sa pagiging bato at matigas hanggang sa parang maging likido; dahil dito ang anumang istruktura katulad ng bahay o gusali na nasa ibabaw ay maaring lumubog o tumagilid Causes of Liquefaction • Type of Soil • Location - delta, swamp, river, shoreline • Magnitude of Earthquakes 3. Tsunami Northern Sumatra Dec. 26, 2004 Tsunami Sunod-sunod na mala-higante at mabibilis na alon patungo sa kalupaan na kayang umabot sa 100 ft at may bilis na 600mph. May lawak na hanggang sa 100-200 km. 1. 2. 3. 4. Sanhi ng: lindol Pagputok ng bulkan Landslide Meteorite Mga Klase ng Tsunami 1. Local Kapag ang lindol ay nagmula sa Philippine Sea o Pacific Ocean Warning: CBEWS 2. International Kapag ang lindol ay nagmula sa ibang bansa (i.e. Japan, Chile) Warning: International Center (PHIVOLCS, NDRRMC) Miyagi Prefecture, Japan March 12, 2011 Mga senyales ng tsunami 1. Malakas na lindol Mga senyales ng tsunami 2. Di-pangkaraniwang kondisyon ng karagatan Mga senyales ng tsunami 3. Rumbling sound of the approaching waves Described by tsunami witnesses as: Distinct roaring sound Strange unusual strong sound (e.g. sucking sounds) Rumblings of many trucks Jet-like or gush of strong rain TSUNAMI FACTS: • Tsunami ay mas mabilis kaysa pagtakbo ng tao. • Tsunami ay kayang umabot sa mga ilog na konektado sa dagat. • Kayang magtangay ng mga bangka, malalaking bato, at iba bang debris, na kayang makasakit at makapatay ng mga tao. • Ang tsunami ay sunod-sunod na alon, ang unang alon ay maaaring hindi pinakamalakas. Maaaring tumagal ng ilang oras ang tsunami pagkatapos ng unang alon. Volcanic Eruption Ang pagbuga sa ibabaw ng mundo ng maiinit na materyal katulad ng lava, pira-pirasong mga bato, abo at usok mula sa kailaliman ng mundo. Volcanoes in the Philippines Volcanic Hazards • LAVA FLOWS – hot, incandescent molten rocks that are erupted quietly and cause permanent damage to areas they cross over by burial and extreme heat • PYROCLASTIC FLOWS – ground hugging turbulent, hot masses of fragmented volcanic rocks and ashes that move rapidly down slope. It is considered the mostdangerous Volcanic Hazards • TEPHRA FALL (ASH FALL) – showers of fine-to-coarse grained volcanic materials and other airborne products of volcanic eruptions. • LAHAR Flow – mixture of water, mud, and rock, forming a slurry like that of a cement. Lahars destroy properties around the volcano by burial of Alert Level 0 Alert Level 1 Alert level 3 Alert level 4 Alert level 5 No alert Abnormal Increasing unrest Hazardous Eruption Imminent Hazardous Eruption Mga Uri ng Bulkan • Active – mga bulkang nagkaroon ng pagputok sa nakaraang 10,000 taon • Inactive – walang nakatalang pagputok • Potentially active – mga bulkang geologically young, at posibleng nagkaroon ng pagputok sa nakaraang 10,000 Ano ang Biological at Technological Hazards A biological hazard is a process or phenomenon of organic origin or conveyed by biological vectors, including exposure to pathogenic micro-organisms, toxins, and bioactive substances Technological hazard originate from technological or industrial conditions, including accidents, dangerous procedures, infrastructure failures or specific human activities Epidemya Mabilis na pagtaas ng bilang ng mga kaso ng nakahahawang sakit ng mas mabilis kaysa normal nitong pagkalat sa isang partikular na lugar tulad ng tigdas, dengue, malaria, atbp. Photo: EPA, Filipino dengue fever patients http://english.ruvr.ru/2010/09/02/18358558.html Ilang tips kung may epidemya Wala pang bakuna kontra sa dengue Wag painumin ng aspirin ang mga taong may lagnat Uminom ng maraming tubig Kapag ang lagnat ay nasa dalawang araw na, komunsulta sa doktor www.doh.gov.ph Pandemic Pag-dagsa ng nakahahawang sakit sa global scale – SARS – Bird Flu Peste o infestation Pag-atake ng malaking bilang ng mga insekto, virus o iba pang mapanirang uri ng hayop o halaman sa mga pananim at sa mga alagang hayop Peste o infestation Banta ito sa kabuhayan at pinagkukunan ng pagkain Banta rin ito sa kalusugan ng mga taong kakain sa kontaminadong pagkain Fish kill Mga dahilan ng pagkamatay ng mga isda: • Polusyon • Paggamit ng pestisidyo • Chemical spill • Pagtaas ng temperatura ng tubig Technological Hazards Sunog • Hindi makontrol at mabilis na pagkalat ng apoy • Ang karaniwang epekto nito ay displacement sa urban poor community • Banta sa buhay at nagdudulot ng pinsala sa kabahayan at iba pang istruktura photo: AP / Aaron Favila Worldnews, Fire Devastaes Philippine Slum, http://article.wn.com/view/2010/04/26/Fire_devastates_Philippines_slum/ Fire prevention measures • Magsagawa ng Risk Assessment sa komunidad • Bumuo ng Fire Contingency Plan • Maglunsad ng mga Public Awareness activity Fire prevention measures • Magsagawa ng regular na Fire Drill • Regular na icheck ang electrical system Radiological/chemical Iba pang Human-induced Hazard Militarisasyon Ang militarisasyon ay tumutukoy sa pagkakaroon ng presensiya ng mga tropa ng militar sa isang lugar o pamayanan at lumilikha ng takot o pangamba sa mga katutubong nakatira roon sa pamamagitan ng paghahasik ng dahas. Militarisasyon Tumutukoy din ito sa mga paramilitary o armadong grupo na binuo at sinanay sa armadong paglaban ngunit hindi sila bahagi ng mga propesyunal na sundalo tulad halimbawa ng mga CAFGU, MagahatBagani sa ilang komunidad ng Lumad sa Mindanao, atbp. Militarisasyon Nagtutulak ito sa biglaang pagpapaalis sa mga katutubo at o lokal sa kanilang ancestral land o lupang ninuno Militarisasyon Noong Ika-1 ng Setyembre 2015, pinaslang ang dalawang lider-lumad at ang Executive Director ng Alternative Learning Center for Agricultural and Livelihood Development, Inc. (ALCADEV), sa Lianga, Surigao del Sur ng Magahat-Bagani paramiltary group. Militarisasyon May ilang pangyayari rin kung saan sinunog ng mga paramilitary group ang kanilang pinagtulongtulungang itayo na paaralan. Militarisasyon Pambobomba ng AFP sa ilang komunidad ng mga Igorot sa Abra. Demolisyon Tumutukoy sa planadong pagpapaalis at pagsira ng mga kabahayan at kabuhayan at iba pang istruktura sa isang saklaw o lugar. Demolisyon Kadalasang nangyayari ito sa mga komunidad ng mga maralita sa lungsod o sa lugar na may usapin sa pagmamay-ari ng lupa o mga lugar na tinukoy ng gobyerno para sa mga partikular na proyekto. Demolisyon Pinaka-ugat nito ay ang matagal na na problema sa pagkakait sa karapatan ng mamamayan sa lupa, desenteng panirahan at kabuhayan. Demolisyon Malaking usapin din ang relocation site kung saan pangunahing isyu ang mga sumusunod: • • • • • • Kabuhayan Tubig Kuryente Transportasyon Paaralan Ospital Armadong sagupaan o giyera Armadong sagupaan o giyera Labanan sa pagitan ng mga armadong puwersa ng gobyerno (tulad ng Armed Forces of the Philippines (AFP) at Philippine National Police) at iba pang mga armadong grupo (non-state actors) o kaya naman labanan sa pagitan ng mga non-state actors. Armadong sagupaan o giyera Nagiging banta sa komunidad dahil karaniwang nagreresulta sa paglikas ng malaking bilang ng mamamayan sa mga lugar na malalayo sa kanilang bukid o hanapbuhay. Armadong sagupaan o giyera Lumalala ang kalagayan kapag: May pagbabawal o paglilimita sa kilos at pagsasagawa ng mga aktibidad na may kinalaman sa kabuhayan May mga insidente ng food blockade Armadong sagupaan o giyera Zamboanga siege • • labanan sa pagitan ng AFP at ilang kasapi ng Moro National Liberation Front (MNLF) Halos 100,000 tao ang lumikas, namatay na ilang sibilyan, nasira ang maraming ari-arian at imprastruktura, at pagkaantala ng kabuhayan. Maraming Salamat Po!