YUNIT III
FILIPINO SA AGHAM, TEKNOLOHIYA,
INHINYERIYA, MATEMATIKA AT IBA PANG
KAUGNAY NA LARANGAN
INTELEKTWALISASYO
N NG WIKANG
FILIPINO SA
LARANGANG
SIYENTIPIKO-TEKNIK
AL
Ang Talahuluganang Pang-agham: Ingles
Pilipino
◦ ito ay diksyunaryong nabuo noong dekada
60’s at nabuo ng mga siyentipiko.
◦Ito ay isinulat ni Dr. Jose Sytangco, isang
manggagamot mula sa UST.
English-Pilipino Vocabulary for
Chemistry
◦ ito ay diksyunaryong nabuo noong dekada
80’s at nabuo ng mga siyentipiko.
◦Ito ay isinulat ng mag-asawang Bienvinido
Miranda at Salome Miranda kapwa mga
propesor sa kemistri sa Unibersidad ng
Pilipinas.
Mula sa pag-aaral ni Gonzales 2005
◦ nabanggit niya dito na “ang intelektwalisasyon
ay ang pagpaksa ng mga ideya sa
pinakamataas na lebel sa akademya.
2 proseso sa pagtamo ng
INTELEKTWALISASYON
◦Linggwistiko
◦Ekstra- Linggwistiko
LINGGWISTIKO
◦ kabilang dito ang pagdebelop ng isang
estandardisadong anyo ng wika na magagamit
naman sa pagdebelop ng akademikong diskurso,
pagdebelop ng corpora o lawak ng teksto sa ibat
ibang akademikong larangan at ang pagbuo ng
register ng wika o tanging at tiyak na gamit ng wika.
EKSTRA-LINGGWISTIKO
◦Ito ay proseso ng pagbuo ng creative minority o
significant others o ang mga intektwal na disipulo na
magsisimulang gumamit ng mga teknikal na
bokabularyo, terminolohiya at ng estilo o retorika at
magpapalaganap nito sa pamamagitan ng pagsulat,
paglalathala at pagtuturo.
Mula sa pag-aaral ni Zafra 2003
◦ Ang pagbuo ng isang patakarang pangwika ay
tunay ring makabuluhan at malaking tulong sa
intelektwalisasyon ng wika.
Mula sa pag-aaral ni San Juan
◦Binigyang pansin nia rito na may malaking
bahagi ang pagsasalin sa pagkakaroon ng
intelektwalisasyon ng wikang Filipino.
Siyensiya o Science
◦ nagmula sa salitang latin na scientia
na
nangangahulugang karunungan.
◦ ito ay higit na kilala ng mga Pilipino sa tawag na
Agham.
◦ ito ay tumutukoy sa sistematikong pag-aaral gamit
ang sistematikong pamamaraan upang subukin ang
katotohanan sa likod ng mga haka-haka.
Mga Disiplina sa Larangan ng Agham
◦ Biyolohiya
◦ Kemistri
◦ Pisika
◦ Earth Science/ Heolohiya
◦ Astronomiya
◦ Matematika
Biyolohiya
◦Nakatuon sa pag-aaral ng buhay at mga nabubuhay
na organism kabilang ang kanilang estruktura, mga
tungkulin, paglago, ebolusyon, distribusyon at
taksonomiya.
Kemistri
◦Nakatuon sa komposisyon ng mga substance,
properties at mga reaksyon at interaksyon sa
enerhiya at sa sarili ng mga ito.
Pisika
◦Nakatuon ito sa mga property at interaksyon ng
panahon, espasyo, enerhiya at matter.
Earth Science/ Heolohiya
◦Ito ay sumasaklaw sa pag-aaral ng planeta sa
kalawakan, ng mga bato kung saan gawa ito at ang
mga proseso ng kanilang pagbabago at iba pang
pisikal na element kaugnay ng pagbuo, estruktura at
phenomena.
Astronomiya
◦ Pag-aaral na kinapapalooban ng pagmamasid at
pagpapaliwanag ng mga kaganapang nangyayari sa
labas ng daigdig at himpapawid.
Matematika
◦Ito ay siyensiya ukol sa sistematikong pag-aaral sa
lohika, at ugnayan ng mga numero, pigura, anyo,
espasyo, kantidad at estruktura na inihahayag sa
pamamagitan ng mga simbolo.
Teknolohiya
◦Ito ay pinagsamang salitang Griyego na teche
(sining, kakayahan, craft o paran kung paano
ginagawa ang bagay) at logod o salita, pahayag o
binigkas na pahayag.
Information Technology (IT)
◦Tumutukoy sa pag-aaral at gamit ng teknolohiya
kaugnay ng pagbibigay at paglilipat ng
impormasyon, datos at proseso.
Inhinyeriya
◦Nakatuon sa paglalapat ng agham upang matugunan
ang pangangailangan ng sangkatauhan.
FILIPINO SA PAGSULAT
SA AGHAM,
TEKNOLOHIYA,
INHINYERIYA AT
MATEMATIKA
Metodong IMRaD
◦ I - Introduksyon
◦ M – Metodo
◦ R- Resulta
◦ a- Analisis
◦D- Diskusyon
Ilang kumbensyon sa Pagsulat
◦ gumagamit ng atin, kami, tayo ang sulating
siyentipiko at teknikal, hindi personal.
◦Hindi pasino kundi aktibo
◦Nasa pagkasalukuyan
◦Maraming drowing
Mga sulatin pang-akademiko siyensiya at
teknolohiya
◦Teknikal Report
◦Artikulo
◦Handout
◦Report Panlaboratoryo
◦Plano sa pananaliksik
◦Katalogo
◦Teknikal na Talumpati
◦Performance Report
PROSESO, LAYON, AT
KAHALAGAHAN NG
PAGSASALING
SIYENTIPIKO AT
TEKNIKAL
Pagsasalin
◦Ito ay hindi simpleng paghahanap o pagtutumbas
lamang.
◦Hindi literal na mga kahulugang lamang ng mga salita o
pahayag ang dapat na maibigay ng isang saling teksto
kundi dapat na maibahagi nito ang mas malalim na
kahulugan ng mga salita batay sa konteksto o maging sa
kulturang pinagmulan ng original na teksto.
2 Uri ng pagsasalin
◦Pagsasaling teknikal/siyentipiko
◦Pagsasaling Pampanitikan
Hakbang sa Pagsasalin
◦Pagtutumbas mula tagalog/Pilipino o mula sa
katutubong wika ng Pilipinas.
◦ Panghihiram sa Espanyol
◦ Panghihiram sa Ingles: pagbabago sa baybay o
pananatili ng orihinal na baybay sa Ingles
◦ Paglikha
Katangian sa Pagsasalin
◦Malawak na kaalaman sa tekstong pagsasalin.
◦Mayamang imahinasyon
◦ katalinuhan upang mapunan ang mga nawawalang
bahagi sa orihinal na teksto
◦ kakayahang makapamili at makapagpasya
Pagsasaling siyentipiko at teknikal
◦ saling-angkat (direct borrowing)
◦Saling-paimbabaw ( surface assimilation)
◦Saling panggramatika (grammatical translation)
◦Saling-hiram( loan translation)
◦Saling likha ( word invention)
Pagsasaling siyentipiko at teknikal
◦ saling- daglat ( abbreviated word)
◦ saling-tapat ( parallel translation)
◦Saling-taal
(
indigenous-concept
translation)
◦Saling-sanib (amalgamated transalation)
oriented
Ilang saling terminolohiya sa agham
◦ Haynayan (Biology)
◦Mikhaynayan ( Microbiology)
◦Mulating Haynayan (Molecular biology
◦ Palapuso (Cardiologist)
◦ Palabaga (pulmonologist)
◦ Paladiglap (Radiologist)
Ilang saling terminolohiya sa agham
◦ Sihay (cell)
◦Muntilipay ( Platelet)
◦ Kaphay ( Plasma)
◦ Iti, daragis, balaod (Tuberculosis)
◦ Sukduldiin, Altapresyon (Hypertension)
◦ Mangansumpong (Arthritis)
◦Piyo (gout)
◦Balinguyngoy (nosebleed)