SENIOR CERTIFICATE EXAMINATIONS
TSHIVEN¶A LUAMBO LWA U ENGEDZA LWA U THOMA (FAL)
BAMMBIRI ·A VHURARU (P3)
2018
MEMORANDAMU
MARAGA: 100
Memorandamu uyu u na masia¾ari a 11.
Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
Tshiven»a Luambo lwa u Engedza lwa u Thoma (FAL)/P3
2
SCE – Memorandamu
DBE/2018
PFESESANI:
• Tshifhinga tsho¾he vha tshi ¾ola maanea a vhusiki, vha tea u shumisa rubriki iyi (BAMMBIRI ¼A VHURARU 3).
• Maraga dza 0–50 dzo khethekanywa dza bva zwipi»a zwi¾anu (5) zwihulwane zwa ¾halusamaimo.
• Kha khritheria dzi angaredzaho Zwi re Ngomu, Luambo na Tshitaila, tshi¿we na tshi¿we tsha izwo zwipi»a zwa ¾halusamaimo
tsho khethekanywa tsha bva zwipi»a zwivhili: tshipi»a tsha nṱha na tsha fhasi, tshiṅwe na tshi¿we tshazwo tsho faredza
maraganyangaredzi dzo tshi teaho u ya nga u tevhekana hazwo.
• Tshivhumbeo tshone a tshi kwamei nga heyi khethekanyo ya maimo a n¾ha na a fhasi.
KHETHEKANYO YA A: RUBRIKI YA U ¹OLA/MAKA MAANEA A LUAMBO LWA U ENGEDZA LWA U THOMA
[MARAGA 50]
Khritheria
(Zwo ¿waliwaho na mihumbulo)
Nzudzanyo ya mihumbulo na
vhupulani/
U dzhiela nzhele ndivho, vha
¾anganedzaho mafhungo na
nyimele.
Maimo a n¾ha
ZWI RE NGOMU &
VHUPULANI
Maimo a fhasi
MARAGA 30
Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa
Zwa n¾hesa
Tshikili tshone
28–30
-Mihumbulo i gobolaho/
¾okonyaho i sa vhambedzwi/
lavhelelwiho.
-Mihumbulo ya vhu¾ali, i
¾okonyaho nahone yo
vhibvaho.
-Zwo dzudzanywa nahone
zwa dovha zwa lunzhedzana
tshidele lwa tsho¾he, hu tshi
katelwa marangaphan»a,
mutumbu na magumo/
mupendelo.
25–27
-Ndi zwa n¾hesa, fhedzi zwo
ri shaedzinyana musutshelo
wa maanea o lundwaho
tshidele lwa tsho¾hetsho¾he.
-Mihumbulo yo vhibva ya
lundwa lwa vhu¾ali.
-Zwo dzudzanywa nahone
zwa dovha zwa lunzhedzana
tshidele lwa tsho¾he, hu tshi
katelwa marangaphan»a,
mutumbu na magumo/
mupendelo.
22–24
-Phindulo yo lundwa
tshidele vhukuma.
-Zwi yelana tsho¾he na
¾hoho nahone zwa takadza.
-Hu na vhu¾anzi ha
mihumbulo yo vhibvaho.
-Zwo dzudzanywa nahone
zwa dovha zwa lunzhedzana
tshidele lwa tsho¾he, hu tshi
katelwa marangaphanµa,
mutumbu na magumo/
mupendelo.
19–21
-Zwo lundwa tshidele.
-Mihumbulo i yelanaho, i
takadzaho.
-Zwo dzudzanywa nahone
zwa dovha zwa lunzhedzana
zwavhuµi, hu tshi katelwa
marangaphan»a, mutumbu
na magumo/mupendelo.
Vhukoni ha vhukati/vhu
fushaho/ho linganelaho
16–18
-Phindulo i fushaho.
-Mihumbulo yo lunzhedzana
lwo linganelaho nahone zwi a
tendisea.
-Zwo dzudzanywa nahone zwa
dovha zwa lunzhedzana lwo
linganelaho/lu fushaho, hu tshi
katelwa marangaphanµa,
mutumbu na magumo/
mupendelo.
13–15
-Phindulo i a fusha fhedzi hu na
vhu¾udze¾udze hu¿we vhu
khakhisaho mu¾o»o.
-Mihumbulo yo dzudzanywa
lwa ndinganelo nahone i a
tendisea.
-Hu na hu¿we u fusha ha
nzudzanyo na
ndunzhendunzhe, hu tshi
katelwa marangaphan»a,
mutumbu na magumo/
mupendelo.
Vhukoni ha fhasi
U sa kona
10–12
-Phindulo i shaedzaho
ndunzhendunzhe.
-Mihumbulo yo
vhilinganaho, nahone i si
na vhusiki ha mu½e.
-Vhu¾anzi vhu si gathi ha
nzudzanyo na u
lunzhedzana zwo teaho.
4–6
-Phindulo yo polikaho
tsho¾he.
-Mihumbulo yo ¾anganaho
nahone i si na sia.
-Ndi phambananadzo, zwo
sokou dovhololwa.
-A zwo ngo dzudzanywa
nahone a zwi na
ndunzhendunzhe.
7–9
-Phindulo yo anzaho u sa
yelana ha mafhungo.
-Mihumbulo i vho
sumbedza u liana na u
»a»isa.
-U shaedza vhu¾anzi ha
nzudzanyo na
ndunzhendunzhe zwo
teaho.
0–3
-A hu na ndingedzo ya u
fhindula ¾hoho/mbudziso.
-U polika tsho¾he na u sa
tsha tea lwa tsho¾he.
-A zwi na sia nahone zwo
vhilingana.
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
Tshiven»a Luambo lwa u Engedza lwa u Thoma (FAL)/P3
3
SCE – Memorandamu
DBE/2018
KHETHEKANYO YA A: RUBRIKI YA U ¹OLA/MAKA MAANEA A LUAMBO LWA U ENGEDZA LWA U THOMA
[MARAGA 50] (i ya phan»a)
Khritheria
Thouni, redzhis¾ara na »ivhaipfi
zwo teaho ndivho/zwiitei na
nyimele.
Munanguludzo wa maipfi
Kushumisele kwa luambo na
milayo, zwiga zwa u vhala, girama,
mupeleṱo.
Maimo a n¾ha
LUAMBO, TSHITAILA NA U
DZUDZANYA
Maimo a fhasi
MARAGA 15
TSHIVHUMBEO
Zwi¾alusi zwa tshibveledzwa
Kubveledzelwe kwa phara na
tshivhumbeo tsha mafhungo/
mitaladzi.
MARAGA: 5
MARAGANYANGAREDZI
Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa
Zwa n¾hesa
Tshikili tshone
14–15
-Thouni, redzhis¾ara, tshitaila
na »ivhaipfi zwo tea
tsho¾hetsho¾he ndivho, vha
¾anganedzaho mafhungo na
nyimele.
-Luambo ndi lwa vhu»ifulufheli
ha n¾hesa, lu nyanyulaho
tsho¾he.
-Lu a gobola nahone lwo pfuma
u dzangelwa ha thouni.
-A hu na vhukhakhi ha girama
na mupele¾o.
-Lwo lundwa nga tshikili tsha
ma¾hakhe¾hakheni.
13
-Luambo ndi lwa n¾ha
vhukuma.
-Lu a gobola nahone lwo pfuma
u dzangelwa ha thouni.
-A hu na vhukhakhi ha girama
na mupele¾o.
-Lwo lundwa nga tshikili tsha
ma¾hakheni.
5
-Kubveledzele kwa ¾hoho kwa
n¾hesa.
-Vhudodombedzi ha
ma¾hakhe¾hakheni.
-Mafhungo/Mitaladzi, phara
zwo fha¾wa na u lundwa lwa
n¾hesa tsho¾hetsho¾he.
11–12
-Thouni, redzhis¾ara,
tshitaila »ivhaipfi zwo tea
vhukuma ndivho, vha
¾anganedzaho mafhungo
na nyimele.
-Luambo lu a ¾okonya
nahone thouni yo
shumiswaho ndi i
nyanyulaho.
-Hunzhi a hu na
vhukhakhi ha girama na
mupele¾o.
-Lwo lundwa tshidele
vhukuma.
10
-Luambo lu a kunga na u
nyanyula.
-Thouni ndi yo teaho, i
nyanyulaho.
-Vhukhakhi vhu¾uku ha
girama na mupele¾o.
-Zwo lundwa tshidele
vhukuma.
4
-Kubveledzele kwa ¾hoho
kwo lunzhedzanaho.
-Vhudodombedzi ha
¾hoho hu pfadzaho.
-Mafhungo/Mitaladzi,
phara zwo vangwa lu
pfadzaho.
43–50
33–40
Vhukoni ha vhukati/vhu
fushaho/ho linganelaho
8–9
-Thouni, redzhis¾ara, tshitaila
»ivhaipfi zwo tea ndivho, vha
¾anganedzaho mafhungo na
nyimele.
-U shumiswa ho teaho ha
luambo u bveledza
¾halutshedzo.
-Thouni yo tea.
-U pfumiswa ha luambo ho
shumiswa u khavhisa zwi re
ngomu.
7
-U shumiswa ha luambo ho
linganelaho, fhedzi hu tshi »i
vha na vhu¾udze¾udze.
-Hu¿we u shumiswa ha luambo
ho teaho nga u angaredza,
fhedzi u dzangelwa ha luambo
ndi ha fhasi.
3
-Kubveledzele kwa ¾hoho na
vhudodombedzi zwo tea.
-Mafhungo/Mitaladzi, phara
zwo fha¾wa lu fushaho.
-Maanea o »i faredza zwi
pfadzaho/tendiseaho.
23–30
Vhukoni ha fhasi
U sa kona
5–6
-Thouni, redzhis¾ara,
tshitaila »ivhaipfi zwo tea
zwi¾uku ndivho, vha
¾anganedzaho mafhungo na
nyimele.
-Ho shumiswa luambo lwa
mutheo/fhasi.
-Thouni na kushumisele
kwone kwa maipfi a zwo
ngo tea.
-¶ivhaipfi ndi yo shaedzaho
vhukuma.
0–3
-Luambo a lu pfali.
-Thouni, redzhis¾ara,
tshitaila »ivhaipfi a zwo
ngo tea ndivho, vha
¾anganedzaho mafhungo
na nyimele.
-U ho¾efhala ha »ivhaipfi
zwo anzesa lune u pfala
ha mafhungo zwa si tsha
konadzea na khathihi/
zwa vho kon»a vhukuma.
4
-Luambo lwo shumiswa lwa
u sa kona.
-A hu na kana hu tou vha
na zwi¾uku¾uku zwi
sumbedzaho muvanganyo
wa mafhungo/mitaladzi.
-¶ivhaipfi yo ho¾efhala lwa
tsho¾he.
2
-Dzi¿we mbuno ndi dzi
pfadzaho.
-Mafhungo/Mitaladzi na
phara zwi »i vha na
vhukhakhi.
-Fhedzi maanea a kha »i
pfala naho hu na
vhukhakhi.
13–20
0–1
-Hu na u shaedza ha
mbuno dzo teaho.
-Mafhungo/Mitaladzi na
phara zwo »ala
vhukhakhi.
-Maanea ha na mudzio/
ha pfadzi.
0–10
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
Tshiven»a Luambo lwa u Engedza lwa u Thoma (FAL)/P3
4
SCE – Memorandamu
DBE/2018
KHETHEKANYO YA B NA C: RUBRIKI YA U ¹OLA ZWIBVELEDZWA ZWILAPFU ZWA VHUDAVHIDZANI [MARAGA 30]
Khritheria
Zwa n¾hesa
Tshikili tshone
ZWI RE NGOMU, VHUPULANI
NA TSHIVHUMBEO
15–18
-Phindulo ndi ya
ma¾hakhe¾hakheni, i sa
vhambedzwi.
-Mihumbulo ya vhu¾ali, yo
vhibvaho.
-N»ivho yo ¾an»avhuwaho
tsho¾he ya zwi¾alusi zwa lushaka
lwa tshibveledzwa.
-Ku¿walele kwo tou fombe kha
sia ¼one.
-Zwi re ngomu na mihumbulo
zwo lunzhedzana.
-Zwo ¾an»avhudzwa lwa tsho¾he,
zwidodombedzwa zwo¾he zwi
tikedza ¾hoho.
-Tshivhumbeo ndi tshonetshone
tsho teaho tshibveledzwa.
10–12
11–14
-Phindulo ndi yavhu»i
vhukuma, i bvukululaho
n»ivho yo dziaho ya zwi¾alusi
zwa lushaka lwa
tshibveledzwa.
-O fara vhu¾ala/sia ¼one – A
hu na u polika.
-Zwi re ngomu na mihumbulo
zwo lunzhedzana.
-Zwo ¾an»avhudzwa lwa
tsho¾he, zwidodombedzwa
zwo¾he zwi tikedza ¾hoho.
-Tshivhumbeo ndi tsho teaho
naho hu na vhukhakhi
vhu¾uku.
Vhukoni ha vhukati/ho
linganelaho/vhu fushaho
8–10
-Phindulo ndi i fushaho/
linganelaho vhukuma, i
bvukululaho n»ivho yo dziaho
ya zwi¾alusi zwa lushaka lwa
tshibveledzwa.
-Ho ngo tou fara vhu¾ala hone
tsho¾he lini – hu na u polika
hu¿we hu vhonalaho.
-Zwi re ngomu na mihumbulo
zwo »i lunzhedzana.
-Zwi¿we zwidodombedzwa zwi
tikedza ¾hoho.
-Nga u angaredza, tshivhumbeo
ndi tshone, fhedzi hu na u
polika hu¾uku.
8–9
-Thouni, redzhis¾ara, tshitaila na
»ivhaipfi, ndi zwi teaho lwa
ma¾hakhe¾hakheni ndivho, vha
¾anganedzaho mafhungo na
nyimele.
-Girama ndi yoneyone nahone yo
fha¾wa tshidele.
-A hu na vhukhakhi.
-Thouni, redzhis¾ara, tshitaila
na »ivhaipfi, ndi zwi teaho
tsho¾he ndivho, vha
¾anganedzaho mafhungo na
nyimele.
-Nga u angaredza, girama ndi
yone nahone yo fha¾wa
zwavhu»i.
-¶ivhaipfi ndi yavhu»i
vhukuma.
-Hunzhi a hu na vhukhakhi.
19–23
Zwo ¿waliwaho na mihumbulo
Nzudzanyo ya mihumbulo na
vhupulani.
U dzhiela nzhele ndivho, vha
¾anganedzaho mafhungo na
nyimele.
Phindulo na mihumbulo
Nzudzanyo ya mihumbulo na
vhupulani.
U dzhiela nzhele ndivho, vha
¾anganedzaho mafhungo na
tshivhumbeo/milayo na nyimele.
MARAGA 18
LUAMBO, TSHITAILA NA U
SEDZULUSA
Thouni, redzhis¾ara, ndivho/u
nyanyula, tshitaila, vha
¾anganedzaho mafhungo na
nyimele.
Munanguludzo wa maipfi
Zwiga zwa mu¿walo na mupele¾o.
MARAGA 12
MARAGANYANGAREDZI
Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa
25–30
Vhukoni ha fhasi
U sa kona
0–4
-Phindulo i sumbedza u
shaya n»ivho ya zwi¾alusi
zwa lushaka lwa
tshibveledzwa.
-¹halutshedzo yo
dzumbama, u polika ndi
hu hulwane.
-A hu na u farana ha zwi
re ngomu na mihumbulo.
-Zwidodombedzwa
zwi¾uku¾uku zwi tikedza
¾hoho.
-A ho ngo tevhedzwa
milayo yone ya
tshivhumbeo tsha
tshibveledzwa.
6–7
5–7
-Phindulo ndi ya mutheo/
fhasi, i bvukululaho
n»ivhonyana ya zwi¾alusi zwa
lushaka lwa tshibveledzwa.
-Hu na u polika hu¿we hu
vhonalaho naho o fara
vhu¾ala.
-Zwi re ngomu na mihumbulo
a zwo ngo tou farana tsho¾he
lini.
-Zwidodombedzwa zwi¾uku
zwi tikedza ¾hoho.
-Hu na u shaedza hu
vhonalaho ha kushumisele
kwa milayo na tshivhumbeo.
-¹hahelelo/U shaedza ndi hu
soliseaho.
4–5
-Thouni, redzhis¾ara, tshitaila
na »ivhaipfi, ndi zwi teaho
tsho¾he ndivho, vha
¾anganedzaho mafhungo na
nyimele.
-Hu na hu¿we vhukhakhi ha
girama.
-¶ivhaipfi i a fusha/linganela.
-Fhedzi vhukhakhi vhu re hone
a vhu thithisi ¾halutshedzo.
-Thouni, redzhis¾ara, tshitaila
na »ivhaipfi, ndi zwi teaho
zwi¾uku ndivho, vha
¾anganedzaho mafhungo na
nyimele.
-Girama yo shaedza, i na
vhukhakhi ho vhalaho.
-¶ivhaipfi ndi yo shaedzaho
vhukuma.
-¹halutshedzo yo thithisea.
14–17
9–12
-Thouni, redzhis¾ara,
tshitaila na »ivhaipfi, ndi
zwi sa ananiho na ndivho,
vha ¾anganedzaho
mafhungo na nyimele.
-Zwo »ala vhukhakhi
nahone zwo ¾anganana.
-¶ivhaipfi a i tei ndivho
na khathihi.
-¹halutshedzo yo
ho¾efhala tsho¾he.
0–7
0–3
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
Tshiven»a Luambo lwa u Engedza lwa u Thoma (FAL)/P3
5
SCE – Memorandamu
DBE/2018
KHETHEKANYO YA B NA C: RUBRIKI YA U ¹OLA ZWIBVELEDZWA ZWIPFUFHI ZWA VHUDAVHIDZANI [MARAGA 20]
Khritheria
Zwa n¾hesa
Tshikili tshone
ZWI RE NGOMU, VHUPULANI
NA TSHIVHUMBEO
10–12
-Phindulo ndi ya
ma¾hakhe¾hakheni, i sa
vhambedzwi.
-Mihumbulo ya vhu¾ali, yo
vhibvaho.
-N»ivho yo ¾an»avhuwaho
tsho¾he ya zwi¾alusi zwa lushaka
lwa tshibveledzwa.
-Ku¿walele kwo tou fombe kha
sia ¼one.
-Zwi re ngomu na mihumbulo
zwo lunzhedzana.
-Zwo ¾an»avhudzwa lwa tsho¾he,
zwidodombedzwa zwo¾he zwi
tikedza ¾hoho.
-Tshivhumbeo ndi tshonetshone
tsho teaho tshibveledzwa.
7–8
-Thouni, redzhis¾ara, tshitaila na
»ivhaipfi, ndi zwi teaho lwa
ma¾hakhe¾hakheni ndivho, vha
¾anganedzaho mafhungo na
nyimele.
-Girama ndi yoneyone nahone yo
fha¾wa tshidele.
-A hu na vhukhakhi.
8–9
-Phindulo ndi yavhu»i
vhukuma, i bvukululaho
n»ivho yo dziaho ya zwi¾alusi
zwa lushaka lwa
tshibveledzwa.
-O fara vhu¾ala/sia ¼one -A hu
na u polika.
-Zwi re ngomu na mihumbulo
zwo lunzhedzana.
-Zwo ¾an»avhudzwa lwa
tsho¾he, zwidodombedzwa
zwo¾he zwi tikedza ¾hoho.
-Tshivhumbeo ndi tsho teaho
naho hu na vhukhakhi
vhu¾uku.
Phindulo na mihumbulo
Nzudzanyo ya mihumbulo
U dzhiela nzhele ndivho, vha
¾anganedzaho mafhungo na
tshivhumbeo/milayo na nyimele.
MARAGA 12
LUAMBO, TSHITAILA NA U
SEDZULUSA
Thouni, redzhis¾ara, ndivho/u
nyanyula, tshitaila, vha
¾anganedzaho mafhungo na
nyimele.
Munanguludzo wa maipfi.
Zwiga zwa mu¿walo na mupele¾o.
MARAGA 8
MARAGANYANGAREDZI
Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa
17–20
5–6
-Thouni, redzhis¾ara, tshitaila
na »ivhaipfi, ndi zwi teaho
tsho¾he ndivho, vha
¾anganedzaho mafhungo na
nyimele.
-Nga u angaredza, girama ndi
yone nahone yo fha¾wa
zwavhu»i.
-¶ivhaipfi ndi yavhu»i
vhukuma.
-Hunzhi a hu na vhukhakhi .
13–15
Vhukoni ha vhukati/ho
linganelaho/vhu fushaho
6–7
-Phindulo ndi i fushaho/
linganelaho vhukuma, i
bvukululaho n»ivho yo dziaho
ya zwi¾alusi zwa lushaka lwa
tshibveledzwa.
-Ho ngo tou fara vhu¾ala hone
tsho¾he lini – hu na u polika
hu¿we hu vhonalaho.
-Zwi re ngomu na mihumbulo
zwo »i lunzhedzana.
-Zwi¿we zwidodombedzwa zwi
tikedza ¾hoho.
-Nga u angaredza, tshivhumbeo
ndi tshone, fhedzi hu na u
polika hu¾uku.
Vhukoni ha fhasi
U sa kona
0–3
-Phindulo i sumbedza u
shaya n»ivho ya zwi¾alusi
zwa lushaka lwa
tshibveledzwa.
-¹halutshedzo yo
dzumbama, u polika ndi
hu hulwane.
-A hu na u farana ha zwi
re ngomu na mihumbulo.
-Zwidodombedzwa
zwi¾uku¾uku zwi tikedza
¾hoho.
-A ho ngo tevhedzwa
milayo yone ya
tshivhumbeo tsha
tshibveledzwa.
4
-Thouni, redzhis¾ara, tshitaila
na »ivhaipfi, ndi zwi teaho
tsho¾he ndivho, vha
¾anganedzaho mafhungo na
nyimele.
-Hu na hu¿we vhukhakhi ha
girama.
-¶ivhaipfi i a fusha/linganela.
-Fhedzi vhukhakhi vhu re hone
a vhu thithisi ¾halutshedzo.
4–5
-Phindulo ndi ya mutheo/
fhasi, i bvukululaho
n»ivhonyana ya zwi¾alusi zwa
lushaka lwa tshibveledzwa.
-Hu na u polika hu¿we hu
vhonalaho naho o fara
vhu¾ala.
-Zwi re ngomu na mihumbulo
a zwo ngo tou farana tsho¾he
lini.
-Zwidodombedzwa zwi¾uku
zwi tikedza ¾hoho.
-Hu na u shaedza hu
vhonalaho ha kushumisele
kwa milayo na tshivhumbeo.
-¹hahelelo/U shaedza ndi hu
soliseaho.
3
-Thouni, redzhis¾ara, tshitaila
na »ivhaipfi, ndi zwi teaho
zwi¾uku ndivho, vha
¾anganedzaho mafhungo na
nyimele.
-Girama yo shaedza, i na
vhukhakhi ho vhalaho.
-¶ivhaipfi ndi yo shaedzaho
vhukuma.
-¹halutshedzo yo thithisea.
10–11
7–8
0–2
-Thouni, redzhis¾ara,
tshitaila na »ivhaipfi, ndi
zwi sa ananiho na ndivho,
vha ¾anganedzaho
mafhungo na nyimele.
-Zwo »ala vhukhakhi
nahone zwo ¾anganana.
-¶ivhaipfi a i tei ndivho
na khathihi.
-¹halutshedzo yo
ho¾efhala tsho¾he.
0–5
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
Tshivenµa Luambo lwa u Engedza lwa u Thoma (FAL)/P3
6
SCE – Memorandamu
DBE/2018
ADENDAMU/MEMORANDAMU
KHETHEKANYO YA A: MAANEA
MBUDZISO 1
KHETHEKANYO YA A: MAANEA
1.1
U moµa ha mikhwa kha
Mbuletshedzo
-Mu¿wali u buletshedza zwi¾u¾uwedzi nga
vhaswa.
vhu»alo.
-Mu¿wali u ola tshifanyiso tsha zwine a khou amba
ngazwo muhumbuloni wa muvhali.
Nganetshelo
-Aya ndi maanea ane mu¿wali a anetshela
zwi¾u¾uwedzi.
-Zwi anetshelwaho zwi tea u kunga na u tendisea.
-Mafhungo a hone a ¿walwa nga tshifhinga tsho
fhelaho.
-Magumo a songo »oweleaho a fhedza tshi¾ori
zwavhu»i.
A u vhuisa muhumbulo
-Afha mu¿wali u vhuisa mihumbulo a i ½ea
vhuµipfi na u nyanyuwa hawe.
-U vhuisa mihumbulo u yelana na mi¼oro kana
lutamo lwawe.
-Mu¿wali u kona u dzhia sia ¼ine a khou ¼i imelela.
1.2
Ndi tshi humbula zwo
Nganetshelo
iteaho na khofhe a dzi fari. -Aya ndi maanea ane mu¿wali a anetshela nga ha
zwo bvelelaho khae.
-Zwi anetshelwaho zwi tea u kunga na u tendisea.
-Mafhungo a hone a ¿walwa nga tshifhinga tsho
fhelaho.
-Magumo a songo »oweleaho a fhedza tshi¾ori
zwavhu»i.
Mbuletshedzo
-Mu¿wali u buletshedza nga zwo
bvelelaho khae.
-Mu¿wali u ola tshifanyiso tsha zwine a khou amba
ngazwo muhumbuloni wa muvhali.
A u vhuisa muhumbulo
-Afha mu¿wali u vhuisa mihumbulo a i ½ea
vhuµipfi na u nyanyuwa hawe.
-U vhuisa mihumbulo u yelana na mi¼oro kana
lutamo lwawe.
-Mu¿wali u kona u dzhia sia ¼ine a khou ¼i imelela.
Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
Tshivenµa Luambo lwa u Engedza lwa u Thoma (FAL)/P3
7
SCE – Memorandamu
1.3
Zwine ra nga ita uri Afrika
Tshipembe ¼i vhe shango
¼avhuµi siani ¼a ikonomi.
1.4
Vhuµi na vhuvhi ha
mishumo ya zwanµa.
1.5
U kunguwedzwa ha
zwikambi kha thelevishini
na dziradioni zwo
khakhea. ¹a¾ani.
1.6.1 Tshifanyiso
Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa
DBE/2018
U vhuisa muhumbulo
-Afha mu¿wali u vhuisa mihumbulo a i ½ea
vhu»ipfi na u nyanyuwa hawe.
-U vhuisa mihumbulo u yelana na zwine zwa nga
itwa.
-Mu¿wali u a kona u dzhia sia ¼ine a khou ¼i
imelela.
Nganetshelo
-Aya ndi maanea ane mu¿wali a anetshela tshi¾ori
kana zwiwo zwine zwa nga bvelela.
-Zwi anetshelwaho zwi tea u kunga na u tendisea.
-Mafhungo a hone a ¿walwa nga tshifhinga tsho
fhelaho.
-Magumo a songo »oweleaho a fhedza tshi¾ori
zwavhu»i.
A u haseledza
-Afha mu¿wali u imelela masia mavhili u lingana.
-Mu¿wali ha tei u dzhia sia.
U ¾a¾a khani
-Afha mu¿wali u vha e na n»ila yawe ine a vhona
zwithu ngayo.
-Mihumbulo yawe i tea u vha khagala u bva
mathomoni u swika magumoni.
-Mu¿wali u sumbedza u imelela ¼i¿we sia/fhungo.
-Mu¿wali u tikedza vhukuma fhungo
¼ine a khou ¾o»a ¼i tshi tendiwa.
-Mu¿wali u sumbedza vhukhwi½e ha fhungo ¼ine a
khou ¼i imelela.
Nganetshelo.
-Mu¿wali u anetshela nga ndeme ya zwishumiswa
zwa thekhino¼odzhi zwibadela.
-Mafhungo a hone a ¿walwa nga tshifhinga tsho
fhelaho.
-Magumo a songo »oweleaho a fhedza tshi¾ori
zwavhu»i.
Mbuletshedzo.
-Afha mu¿wali a nga buletshedza nga ha ndeme ya
zwishumiswa zwa thekhino¼odzhi zwibadela.
A u haseledza.
-Hu nga haseledzwa nga ha zwishumiswa zwa
thekhinolodzhi zwibadela.
U ¾a¾a khani.
-Hu nga ¾a¾iwa khani nga ha zwishumiswa zwa
thekhino¼odzhi zwo fhambanaho zwi no shumiswa
zwibadela.
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
Tshivenµa Luambo lwa u Engedza lwa u Thoma (FAL)/P3
8
SCE – Memorandamu
1.6.2 Tshifanyiso
1.6.3 Tshifanyiso
DBE/2018
Nganetshelo.
-Mu¿wali a nga ¿wala nga ha mmbwa na zwivhuya
zwayo kha vhathu.
Mbuletshedzo.
-Hu nga buletshedzwa nga ha mmbwa na zwivhuya
zwayo.
A u haseledza.
-Vhagudi vha nga haseledza nga ha mmbwa na
thuso yayo kha vhathu.
U ¾a¾a khani.
-Hu nga ¾a¾iwa khani nga ha masiandaitwa a u vha
na mmbwa.
Nganetshelo.
-Mu¿wali u anetshela nga khombo i vhangwaho
nga u la¾ekanya ha mashika kha vhupo hashu.
Mbuletshedzo.
-U buletshedza nga ha khombo dzi vhangwaho nga
u la¾wa ha mashika musi goloi i tshi khou gidima.
A u haseledza.
-U haseledza nga ha u sa ¾hogomela vhupo hashu
nga u la¾ekanya mashika na hu songo teaho u fana
na musi goloi i tshi khou gidima.
¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA A:
Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
50
Tshivenµa Luambo lwa u Engedza lwa u Thoma (FAL)/P3
9
SCE – Memorandamu
DBE/2018
KHETHEKANYO YA B: ZWIBVELEDZWA ZWILAPFU ZWA VHUDAVHIDZANI
MBUDZISO 2
2.1
VHURIFHI HA VHUKONANI
Zwi lavhelelwaho
Tshivhumbeo:
•
Vhurifhi ha vhukonani vhu na »iresi nthihi.
•
Vhurifhi ha vhukonani vhu na theshano.
•
Vhu na marangaphan»a.
•
Vhu tea u vha na mutumbu.
•
Vhu tea u vha na magumo.
•
Vhu tea u vha na ndivhuho.
•
Thouni na redzhisi¾ara zwi tee ndivho na vha¾anganedzi vha
mafhungo.
•
Hu tea u vha na ndunzhendunzhe ya mafhungo u bva mathomoni u
swika magumoni.
• Madzina a mu¿wali.
2.2
[30]
NGANEAVHUTSHILO YA MUFU
Zwi lavhelelwaho
Tshivhumbeo
• Madzina a mufu nga vhuµalo.
• ¶uvha ¼e a lovha nga¼o.
• Tshivhalo tsha vhana vhe a vha sia.
• Fhethu he vha vha vha tshi shuma hone.
• ¶uvha ¼ine vha µo vhulungwa nga¼o.
• Fhethu hune vha µo vhulungwa hone.
2.3
[30]
ADZHENDA NA MAAMBIWA A MU¹ANGANO
Tshivhumbeo
•
•
•
•
•
•
Dzina ¼a dzangano.
Datumu, tshifhinga na fhethu ha mu¾angano.
U ¾anganedza na pfarelo.
Mafhungo a takuwaho kha minetse dza mu¾angano wo fhiraho.
Zwite¿wa zwi no µo ambiwa.
Ma¿we mafhungo
Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
[30]
Tshivenµa Luambo lwa u Engedza lwa u Thoma (FAL)/P3
10
SCE – Memorandamu
2.4
DBE/2018
TSHIPITSHI TSHA FOMALA
Zwi lavhelelwaho
Tshivhumbeo:
•
•
•
•
•
U thoma u ¿wala tshitaela tshine tsha µo shumiswa, tshi no sumbedza
uri zwo itea lini, ngafhi, ngani na ndivho, nnyi (vhathetshelesi) na mini.
Mu¿wali u kunga vhathetshelesi.
U fha¾a mbuno zwavhuµi wo litsha u shumisesa maipfi nga nµila yo
kalulaho lune a sala a si tshe na ndeme.
U linganya tsatsaladzo na u ½ea nµila dza khwi½e dza kuitele kwa
zwithu.
Magumo ndi a ndeme, a si manweledzo a zwe zwa ¿walwa.
¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA B:
Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa
Iyani kha sia¾ari ¼i tevhelaho
[30]
30
Tshivenµa Luambo lwa u Engedza lwa u Thoma (FAL)/P3
11
SCE – Memorandamu
KHETHEKANYO YA C:
DBE/2018
ZWIBVELEDZWA ZWIPFUFHI ZWA VHUDAVHIDZANI/
ZWA TSUMBEDZI/ZWA MAFHUNGO
MBUDZISO 3
3.1
PHOSI¹ARA
Zwi lavhelelwaho
Tshivhumbeo:
•
¹hoho.
•
I fanela u ¿walwa nga n»ila i no kunga.
•
I nga vha na tshifanyiso.
•
A yo ngo tea u lapfesa.
•
U pfufhifhadzwa nga zwiga zwi re na ndeme fhedzi.
3.2
[20]
GARA¹A YA POSWO
Zwi lavhelelwaho
Tshivhumbeo:
•
Vhuyo.
•
Mulaedza.
•
Vhubvo
3.3
[20]
MASIA
Zwi lavhelelwaho
¹ho»ea:
•
U shumisa nzudzanyo i lunzhedzanaho.
•
U laedza nga ha sia ¼o khetheaho.
•
U sumbedza vhukule ha vhukuma.
•
U ½ea vhu¾anzi nga ha zwiimiswa zwi thusaho zwi wanalaho nµilani.
¹HANGANYELO YA KHETHEKANYO YA C:
MARAGAGU¹E:
Vhu½e ha khanµiso ho vhaledzwa
[20]
20
100