Samenvatting IBS Boerderij theorie Spijsvertering Herbivoren Plooikiezen Omnivoren Knobbelkiezen Carnivoren Knipkiezen Je hebt voormaagverteerders, deze vertering vind plaats in de voormaag bij de koeien/ varkens, andere boerderij dieren, kunnen voedsel herkauwen. Elk dier dat herkauwt is een voormaagverteerder dit zijn dus dieren die meerde magen hebben. Dieren die planten eten is het moeilijk verteerbaar. Bij een koe schaap/geit duurt het 33 uur tot 44 uur voordat het uiteindelijk verteert is. Voormaagverteeders of achtermaagverteerders is alleen bij herbivoren. Een kip is een omnivoor Heeft geen tanden vandaar dat de kip 2 blinde darmen heeft Ze hebben 3 magen de Krapmaag Kliermaag kan er staan als bijmaag Spiermaag Krap zit is waar het voedsel eerst terecht komt en daarna in de kliermaag, dit kan ook opgeslagen worden om later aan de jonge te geven. De kliermaag maakt gebruik van een chemische vertering De spiermaag maakt gebruik van een mechanische vertering Kippen eten soms steentjes deze worden later in de spiermaag gebruikt als een soort van tanden die de rest mixen en zo klein mogelijk maken. Rundvee algemeen Oerrund Doelen voor de rund dieren zijn: Lastdieren Hobbydieren Graasdieren productiedieren - Melk - Vlees De koeien zijn in de loop van de tijd een stuk kleiner geworden dan de oerrund Redenen kunnen zijn omdat: Waarschijnlijk omdat je makkelijker meer kleine koeien kunt houden dan grote koeien Je ziet in de huidige veehouderij wel dat koeien steeds groter worden. Verschillende soorten voorbeelden van waarvoor bepaalde runderen precies voor worden gehouden. Melkkoe holstein friesian Dubbeldoelkoe lakenvelder Vleeskoe Belgische witblauwe Natuurbeheer Heckrund Hobbykoe Galloway melkveehouderij Productie van de melk voor consumptie Productie Eind middeleeuwen 1000 L tegenwoordig is dit 9000L per koe ieder jaar. Verzorging van de rund Dagelijkse: Voeren Vers drinken geven Melken Stalverzorging Stalverzorging Uitmesten Box schoonmaken Schuiven Periodieke verzorging: Vachtverzorging Klauwverzorging Stalverzorging Vaccineren/ontwormen Voeding Een koe heeft 4 magen waaronder de Pens, netmaag, boekmaag ( voormagen) en de lebmaag wat de echte maag is van de koe In de pens zit 250 liter water. Het doel van herkauwers is veel voer opnemen en in rust benutten ( herkauwen en verteren) Ruwvoer is bijv. gras, ruwe mais, hooi en stro Krachtvoer: is onder andere brok en maismeel Wat is giftig Jacobkruiskruid Stinkende gouwe Brok wordt vaak gevoerd tijdens het melken, geeft veel energie. Een koe heeft structuur nodig (vezels om te verteren) die de micro-organismen in de pens helpen te verteren. Wanneer je een koe alleen of teveel brok zou voeren kan dit negatieve gevolgen hebben voor de pensgezondheid (pensverzuring) Ruwvoer is daarom het belangrijkste onderdeel van het rantsoen van een koe! Belangrijk Mais is pas ruwvoer als het een lengte heeft van 6-8 mm. Krachtvoer is niet altijd brok - dit kan ook CCM (maismeel) - Naast ruwvoer – krachtvoer, heb je nog bijproducten (bierbostel, pietenpulp, ect.) zijn eigenlijk krachtvoer, maar mogen zo niet genoemd worden omdat zij vezels bevatten. Huisvesting: Grupstal werd vroeger gebruikt Potstal nu/vroeger Ligboxenstal Wordt nu gebruikt Hellingsstal Wordt nu gebruikt Potstal, wordt nog regelmatig gebruikt op biologische bedrijven of kinderboerderijen ‘oppotten’ van de mest, steeds nieuwe strooi laag aan toevoegen. Wordt één keer in de zoveel tijd uitgemest. Tegenwoordig zie je veel ligboxenstallen, elke koe heeft haar eigen ligplaats. Potstal wordt ook gebruikt bij gangbare bedrijven, voor afkalfkoeien of verse (net gekalfde) koeien. Tegenwoordig heb je ook compoststal Voortplanting: Vrouw koe Man Stier Gecastreerde man Os Jong Kalf - Vrouwelijk Vaarskalf - Mannelijk Stierkalf 1 Jaar oud jong Pink 15 Maanden oud jong Vaars Geslachtsrijp bij 15 maanden cyclus om de 21 dagen Dekking KL of natuurlijk Draagtijd is 9 maanden Aantal jongen is 1 kalf Spenen is 8 tot 9 weken Ziektes en aandoeningen Apt Ademhaling 10-30 keer per minuut Pols 50-80 slagen per minuut Temperatuur 38 tot 39 graden Celsius Als een koe ziek is afzonder je de koe van de koppel Als een koe ziek is en het is besmettelijk, zonder je deze af van de koppel. Dit doe je liever niet aangezien een koe een kuddedier is. Als je ze afzondert, zorg ervoor dat de zieke koe de kudde kan zien. Anders zal deze niet aansterken. Tussenklauwontsteking Wondje aan klauw -> necrose-bacteriën Botulisme Mond-en-klauwzeer Melkziekte Calcium tekort Mastitis Ontsteking bij uier Veel voorkomende aan doening Klauwaandoeningen (mortellaro, tussenklauwontsteking), baarmoederontsteking Natuurlijk gedrag rund Normaal gedrag van een rund: Natuurlijk gedrag Sociaal gedrag Algehele angst Angst voor mensen Sociale structuren in groepen Grotendeels vaste rangorde 50 tot 70 andere individuen herkennen Groepen van 10 tot 40 zijn optimaal Subgroepen binnen grote groepen De rangorde is afhankelijk van: Fysieke factoren: Leeftijd, lichaamsgewicht, grootte en stand omvang horens Karakter eigenschappen: Temperament en zelfvertrouwen Rangorde bepalen: rangorde gevechten dreigen, imponeren en aanvallen 80% gevechten tussen vergelijkbare rangorde Meeste confrontaties duren maximaal 1 minuut Afstand houden Likken Sociale rangorde Vriendschappen en maatjes voor het leven Gedurende langere tijd stabiel Ontstaat vaak al tijdens opfok Of door familiebanden Koeien synchroniseren hun gedrag Personel space Koeien hebben een persoonlijke ruimte Zodra iets/ iemand binnen deze ruimte komt gaan ze aanvallen of vluchten Vrienden mogen erin komen De grootte van de persoonlijke ruimte hangt af van verschillende factoren zoals de leeftijd, ras Net als mensen hebben runderen een ‘persoonlijke ruimte’ om zich heen, waarbinnen alleen familie en beste vrienden worden geduld. Als anderen te dichtbij komen, is het vluchten of aanvallen. Hoe groot de persoonlijke ruimte van koeien is, hangt af van het ras, van de leeftijd (jonge dieren zijn schuwer), van de rust in de groep en van de (on)bekendheid met degene die nadert. Wie regelmatig rustig tussen zijn koeien rondloopt en niet te veel onverwachte dingen doet, verkleint de persoonlijke ruimte van zijn dieren aanzienlijk. Wie in het begin veel dichterbij wil komen dan het dier prettig vindt, vertraagt dat proces. Lichaamstaal: Staarthoudingen Losjes omlaag ontspannen Buiging of knik speels Geklemd tussen achterpoten angst Stuk van lichaam af agressie Opzij gedragen tochtig De staarthouding kan bij runderen veel zeggen over hoe de dieren zich voelen. Een staart die losjes omlaag hangt, wijst op een tevreden, ontspannen koe. Dit is de normale staarthouding. Een vrolijke of speelse koe draagt haar staart met een buiging of knik erin. Is de koe echt door het dolle, dan springt zij rond met een staart die ver van het lichaam afstaat, van horizontaal naar achteren tot als een vlaggenstok naar boven. Koeien die bang zijn, klemmen net als honden hun staart tussen de achterpoten. Hetzelfde doen ze als ze ziek zijn. Een boze koe houdt haar staart juist een stukje van het lichaam af. Een koeienstaart die ietsje opzij gehouden wordt, waardoor de geslachtsdelen van de koe goed te zien zijn, duidt op tochtigheid (bronstigheid) van de koe. Houding Vacht Gebit Spijsvertering Conditie, voedingstoestand Hoeven, klauwen of nagels Ontlasting, urine Darmgeluiden Spierspanning Gedrag Productie Zintuigen Slijmvliezen Pols/ Hartslag Ademhaling Temperatuur Huidturgor Pens vulling Huisvesting rund Er zijn verschillende rundveehouderijen zoals melkveebedrijf, vleesstierenbedrijf, vleeskalverenbedrijf. Melkveebedrijf: Vrouwelijke dieren met jong vee 30% van de volwassen worden vervangen door jonge dieren Productie is ongeveer 800kg melk per jaar Jaarlijkse kalf overschot mannelijke dieren Vleesstierenbedrijf Stierkalveren op leeftijd van 1 week 14 tot 16 maanden geslachtsrijp Eindgewicht 600 kg Vleeskalverenbedrijf Ook wel kalvenmesterij genoemd Overgrote deel van alle kalveren Leeftijd 1 week In 6 maanden vetmesten Eindgewicht is 250 – 300 kg Wit vlees Goede Huisvesting Fysiek en fysiologisch comfort Rust – eb ligcomfort Bewegingsgemak Thermocomfort Comforttabel klimaat Optimaal stalklimaat voor betere voeropnamen en lichaamsfuncties Hierbij wordt gedacht aan Temperatuur bezettingsgraad Relatieve luchtvochtigheid Temperatuur Comfortzone versus thermoneutrale zone Comfortzone Binnen deze temperaturen zones kan het dier zichzelf reden Thermoneutrale zone binnen deze temperatuur zone heeft het dier middelen nodig om zichzelf te redden Voorbeelden kunnen zijn, meer voer geven, een kachel toepassen, meer laten bewegen, of ventilatie toevoegen Eisen van het dier: Thermocomfort Comfortzone hoogproductieve koe: -4 tot 18 graden Warmte afgifte kost geen energie Thermonuetrale zone koe: -10 tot -4 en 18 tot 22 graden Warmte afgifte kost wel energie Hittestress: koe kan warmte niet kwijt en gaat minder eten Koudestress: jongvee en droge koeien Bezetting vooraard Bezettingsgraad: De bezettingsgraad is het aantal dieren per vierkante meter Bezettingsgraad laag Dieren die op elkaar kruipen hogere voerkosten Waarom gaan de dieren dan op elkaar kruipen? Als de bezettingsgraad hoog is wordt er veel verhoogd waardoor er veel producten kunnen verspilt worden zoals een te hoog watergebruik of rangorde problemen geven veel onrust en de extra kosten die er bij komen kijken. Wat is nou belangrijk voor de huisvesting? Gedrag Eisen van het dier Eisen van de ondernemer Hygiëne Efficiëntie Er zijn veel verschillende huisvestingen mogelijk heden. Je hebt een loopstal/ lig stal dit is de meest voorkomende Je hebt een grupstal Een groepsstal waar dieren aan de hals staan gebonden Poststal/ heuvel stal Boeren met weinig dieren hebben deze stallen vaak Hellingstal: niet veel voorkomend in Nederland Met name gebruikt bij vleesvee Geeft besparing op stro Gangbare landbouw: Is wat veel voorkomt of wat vaak gebruikt wordt Dit is gangbaar maar niet conventioneel Koeien in de wei Optimale omgevingsruimte Temperatuur buiten Gemiddelde schaduw buiten Schaap waarvoor worden ze gehouden? Dagelijkse en periodieke verzorging Huisvesting Meest gebruikte stal is een potstal in de winter weidesysteem is vaak in de zomer Weinig eisen aan de huisvesting lamperiode wel Type landbouw Gangbaar/ intensief Biologische Blodynamische Voortplanting Vrouw is een ooi Man is een ram Gecastreerd mannetje is hamel Jong dier is lam 5 maanden en 5 dagen drachtig Kip hobby Leggen van eieren show vlees Productie eieren vlees levensloop man= haan vrouw= hen jong= kuiken gecastreerde haan= kapoen ei kom na 21 dagen voeding pluimveekorrel, pluimveemeel, graan, grit, maagkiezel goede huisvesting= comfortabel klimaat, bewegingsvrijheid, pluimvee bedrijven, Fokbedrijven voor productie boerderij uitbroeden eieren opfokbedrijven opfokken van jonge leghennen leghennen eierproductie geen hanen aanwezig vleeskuiken huisvesting gangbaar scharrel biologisch legbatterij verrijkte kooien kolonie huisvesting vrije uitloop vleeskuikens grote stallen met veel kuikens ongeveer 21 dagen legbaterijen voor boden vanaf 2012 Welzijn waarom is welzijn belangrijk Wat is welzijn: fysieke gevoelsmatige welzijn van dieren wat wordt gemeten aan de hand van indicatoren zoals, gedrag, fysiologie, levensduur en voortplanting. Wanneer voelt een dier zich prettig Natuurlijk gedrag voeding drinkwater ruimte 5 vrijheden Dieren zijn vrij van honger dorst onjuiste voeding Dieren zijn vrij van thermaal en fysiek ongerief Dieren zijn vrij van ongerief, pijn verwondingen en stress Dieren zijn vrij van angst en chronische stress Dieren hebben de vrijheid om natuurlijk gedrag te vertonen Welfare quality eye Goede voeding Goede huisvesting Normaal gedrag Goede gezondheid comfort zone is het dier prettig met de juiste temperatuur