INTERPRETACJA WYNIKÓW BADAŃ KRWI I MOCZU SPORTOWCA
Higiena badań.
Przygotowanie pacjenta.
•
•
•
•
Na czczo (12h bez posiłku).
Nie spożywa alkoholu 48h przed pobraniem (↑ GGTP i MCV).
Zmiana pozycji z leżącej na stojącą powoduje ↑ stężenia białka, cholesterolu, Ca a także liczby krwinek czerwonych i białych (do 15%).
Wysiłek fizyczny:
- umiarkowany: ↓glukozy, cholesterolu, TG,
- duży: ↑ białka, kreatyniny, kwasu moczowego, fosforanów oraz enzymów pochodzenia mięśniowego (CK, AspAT, LDH).
Co to znaczy „nisko” i „wysoko" i do jakich wartości badań się odnoszą.
● Dane odnoszą się statystycznie do 95%
populacji.
• Parametry przekraczające granicę zakresów referencyjnych nie muszą oznaczać choroby.
• Wyniki mieszczące się w sugerowanym przedziale nie muszą oznaczać, że wszystko jest w porządku – dlatego obserwujemy zmiany na przestrzeni czasu.
Przykładem może być wartość TSH, która waha się w zależności od ilości snu, intensywności treningu, odpoczynku –
jednorazowy wzrost powyżej normy funkcjonalnej nie świadczy o niedoczynności tarczycy!
Wykonujemy cały panel tarczycowy + USG.
Obraz morfologiczny krwi.
Badanie morfologii ogólnej można określić hasłem reklamowym: "tak wiele, za tak niewiele" - jest to tanie, podstawowe badanie mogące wskazać na wiele zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu i zaliczamy do
tego:
• określenie stanu układu odpornościowego (WBC),
• możliwość występowania autoimmunologii oraz niedoborów witamin grupy B (neutrofile, limfocyty).
• określenie stanu jelit (monocyty, eozynofile),
• określenie stanu dostaw tlenu, nawodnienia, metylacji, gospodarki żelaza, witamin grupy B, możliwe stany zapalne (obraz czerwonokrwinkowy).
Morfologia to najbardziej podstawowe i najbardziej popularne badanie diagnostyczne. To zazwyczaj jej nieprawidłowy wynik stanowi jeden z pierwszych znaków ostrzegawczych.
Czynniki aterogenne, a cholesterol.
Poziom ogólnego cholesterolu (lipidów) nie jest w żadnym razie miarodajnym wskaźnikiem ryzyka zachorowań na choroby sercowo-naczyniowe. Dla pełnej kontroli zagrożenia musimy oprzeć się na
interpretacji kilku wyników, przy czym poziom lipoprotein nie jest jedyną kwestią, która nas interesuje.
Normy, które powinna prezentować zdrowa osoba bez ryzyka rozwinięcia choroby sercowo-naczyniowej:
Glukoza na czczo < 90
HDL : LDL = 1 : 2-3
TG < 100
OB/CRP < 2
HDL > 45
Homocysteina > 6 < 7
LDL > 100 < 200
Niskie AST i ALT
HDL = TG
Badanie ogólne moczu.
Badanie moczu może dostarczyć nam wiele interesujących danych, które przydadzą się do intrepretacji badań morfologii krwi. Na podstawie badania ogólnego można wykryć odwodnienie, słabą gospodarkę nadnerczy, stan
zapalny oraz funkcjonowanie wątroby. Cenną informacją jest także opis osadu moczu, jeżeli odbiega on od normy.
Osad moczu.
O ile po ciężkim wysiłku fizycznym w moczu mogą nam się pokazać nawet pojedyncze krwinki białe i czerwone, to przyjęło się, że obecność osadu innego niż pojedyncze nabłonki jest czynnikim niepożądanym. Do
najważniejszych zalicza się występowanie:
• Nabłonków – poniżej 5. Większa liczba może oznaczać stan zapalny dróg moczowych.
• Krwinek białych (leukocyty) – nie więcej niż 1–5 w polu widzenia. Jeśli jest ich więcej niż 10, mogą świadczyć o bakteryjnym zapaleniu układu moczowego. Trzeba wykonać posiew celem oznaczenia konkretnych szczepów
bakteryjnych.
• Krwinek czerwonych (erytrocyty) – nie więcej niż 1–3 w polu widzenia. Zwiększona liczba wskazuje na schorzenia: wady lub nowotwór układu moczowego, uszkodzenie miąższu nerek lub dróg odprowadzających mocz, kamicę
nerkową, marskość wątroby, zaburzenia krzepnięcia krwi, gruźlicę.
• Wałeczków (szkliste, grubo- lub drobnoziarniste, woskowe) – ich obecność może wskazywać na poważne uszkodzenie miąższu nerek. Potrzebna dalsza diagnostyka.
• Składników mineralnych, czyli kryształów (kwasu moczowego, moczanów lub szczawianów wapnia) – poziom powyżej 10 mówi o zagrożeniu kamicą nerek lub pęcherza.
Zafałszowanie wyniku moczu.
W przypadku złych wyników, dobrze jest powtórzyć badanie osadu moczu. Dzieje się tak dlatego, że badanie mogło zostać źle wykonane i dlatego jego wynik mógł być nieprawidłowy. Najczęściej
popełnianymi błędami przed analitycznymi podczas wykonywania badania moczu są:
• Zanieczyszczenie pojemnika na mocz.
• Obecność glukozy (np. słoik po miodzie), lub składników mineralnych w pojemniku (wygotowanie słoika).
• Zanieczyszczenie wydzieliną z pochwy lub członka.
• Nadmierne przyjmowanie witaminy C.
• Przyjmowanie leków, które mogą negatywnie wpłynąć na wynik badania osadu moczu.
Nerki.
Nerki w wynikach laboratoryjnych – co może nas oszukać – kreatyna, mięso, ćwiczenia fizyczne, kontuzje (naciągnięcie, obicie, stłuczenie).
Kreatynina.
Jest bezwodnikiem kreatyny. Powstaje w organizmie w wyniku nieenzymatycznego rozpadu fosforanu kreatyny (kreatyny mięśniowej). Prawie w całości jest filtrowana przez nerki. Ilość wydalanej w ciągu doby
kreatyniny zależy od masy mięśni i jest charakterystyczna dla danego organizmu.
Kreatynina – użyteczny marker funkcji filtracyjnej nerek. Jest wydalana z organizmu tylko drogą nerek. Nie jest ani reabsorbowana ani wydzielana przez komórki kanalików nerkowych. Jej stężenie koreluje z
wielkością GFR. Może być wydzielana przez cewki nerkowe stężenie zależy od masy mięśniowej ciała. U mężczyzn waha się w granicach 60-106 umol/l (0,7-1,2 mg/dl), a u kobiet 53-97 umol/l (0,6-1,1 mg/dl).
Kreatynina jest markerem GFR, ale prawidłowa wartość kreatyniny nie wyklucza upośledzonej funkcji nerek, bowiem dopiero obniżenie GFR poniżej 50% wywołuje wzrost stężenia kreatyniny w surowicy.
Mocznik.
•
•
•
•
Produkt rozpadu białek.
Zawiera ok. ¾ azotu powstałego w przebiegu cyklu mocznikowego (hepatocyty).
Eliminacja mocznika z organizmu zachodzi głównie drogą nerek (ok. 90%), pozostała część mocznika (ok. 10%) wydalana jest z potem lub trafia do pp.
W warunkach prawidłowych stężenie mocznika w surowicy waha się w granicach 3,3-6,7 mmol/l (20-40 mg/dl).
Stężenie mocznika zależy od:
• perfuzji nerek i wielkości diurezy (klirensu wolnej wody),
• wielkości GFR,
• szybkości syntezy mocznika (związanej bezpośrednio z podażą białka pokarmowego i katabolizmem białkowym).
Podwyższone stężenie mocznika w surowicy:
• odwodnienie,
• obniżenie perfuzji nerkowej,
• wzmożony katabolizm białkowy,
• dieta bogato białkowa,
• utrata masy mięśniowej,
• reabsorpcja białek po krwawieniu do PP,
• terapia sterydami,
• gorączka,
• nadczynność tarczycy, stan po chemioterapii.
Obniżone stężenie mocznika w surowicy:
• przewodnienie,
• stany anaboliczne,
•
•
•
•
dieta uboga w białko,
stosowanie androgenów,
ciąża,
przewlekłe choroba wyniszczająca, zespół nerczycowy, choroby wątroby.
Azot mocznika (BUN).
• Azot mocznika może być podniesiony z powodów innych niż uszkodzenie nerek: nadmierne spożycie białka (do wątroby dostaje się więcej substratów – białek i aminokwasów) – lekko podniesione BUN jest typowe
przy diecie wysokobiałkowej.
• Odwodnienie powoduje zwiększenie ilości BUN we krwi – przy odwodnieniu zmniejsza się ilość osocza we krwi – co z kolei zmniejsza ciśnienie wywierane na nefrony. Przy odwodnieniu albumina, sód i potas także
mogą być podniesione.
• Niskie ciśnienie krwi powodują podobną sytuację – zmniejsza ciśnienie wywierane na nefrony, przez co poziom BUN może się podnieść.
• Przeważnie wyniki BUN i kreatyniny poza zakresem referencyjnym oznaczają poważne uszkodzenie nerek
• Obniżać BUN może: niskie spożycie białka w diecie, niski poziom kwasu żółądkowego, enzymów trawiennych, problemów z jelitami, uszkodzenia wątroby.
• Ilość BUN w stosunku do kreatyniny pomaga określić przyczynę – dysfunkcje nerek czy odwodnienie.
• Stosunek BUN do kreatyniny wynoszący 20:1 = odwodnienie.
• Jeżeli zależność BUN/kreatynina wynosi między 10:1 a 20:1 i oba wskaźniki są podniesione – prawdopodobnie jest to uszkodzenia nerek.
Kwas moczowy.
•
•
•
•
•
Pochodna puryn (ilość powstającego kwasu moczowego w organizmie jest bezpośrednio zależna od intensywności degradacji puryn).
Tworzy kryształy trudnorozpuszczalne w wodzie.
Stężenie w surowicy: 180-360 umol/l (3-6 mg/dl).
Zależy od gfr i może służyć do monitorowania funkcji nerek.
Nieprawidłowe stężenia kwasu moczowego w surowicy występują w wielu stanach patologicznych.
Tarczyca.
Tarczyca wytwarza i wydziela do krwi trzy podstawowe hormony:
• 1-trójjododotyroninę (T3),
• 1-tetrajodotyroninę (T4), które wpływają na przyspieszenie metabolizmu organizmu oraz kalcytoninę obniżającą poziom wapnia w surowicy.
• Hormony T3 i T4 są wytwarzane w tyreocytach, a kalcytonina w komórkach okołopęcherzykowych – komórkach C.
Funkcje.
•
•
•
•
•
•
•
•
Przyspieszenie metabolizmu.
Kontrola masy ciała.
Dojrzewanie układu nerwowego.
Rozwój układu kostnego.
Wzmaganie działania katecholamin powodując zwiększenie siły kurczu i częstości pracy serca.
Pobudzenie czynności układu nerwowego.
Działanie anaboliczne (w normotyreozie).
Działanie kataboliczne (przy hypertyreozie).
Kalcytonina.
• Wraz z parathormonem i kalcytriolem reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową (zmniejsza stężenie wapnia w surowicy), wpływając głównie na metabolizm kości.
• Potwierdzony został również bezpośredni wpływ na nerki (zmniejsza wchłanianie zwrotne wapnia, fosforu i sodu w kanalikach nerkowych) i przewód pokarmowy (zmniejsza wydzielanie soku żołądkowego i
trzustkowego).
• Mechanizm działania kalcytoniny na tkankę kostną polega na hamowaniu resorpcji kości poprzez zmniejszenie liczby i aktywności osteoklastów (komórek kościogubnych).
• Wytwarzanie kalcytoniny nie jest regulowane przez przysadkę mózgową, natomiast zależne jest od stężenia wapnia we krwi.
• Spadek jego stężenia prowadzi do zahamowania wydzielania kalcytoniny.
Sprzężenie zwrotne.
• Istnieje sprzężenie zwrotne podwzgórze – przysadka – tarczyca.
• Wytwarzana w podwzgórzu tyreoliberyna (TRH) pobudza syntezę i wydzielanie z przedniego płata przysadki tyreotropiny (TSH) – hormonu pobudzającego czynność tarczycy.
TSH
• TSH (Thyroid-stimulating hormone, tyreotropina) jest jedynym wskaźnikiem działania tarczycy w podstawowym badaniu krwi (hormon przysadki!). Nie jest najlepszym wskaźnikiem diagnostycznym - bardzo często ulega
poważnym wahaniom, więc w czasie wykonywania badania może być „w normie” pomimo zaburzeń.
• Nadmierny stres (produkcja kortyzolu), stan zapalny (produkcja cytokin) czy lipopolisacharydy (endotoksyny) mogą blokować odpowiednie działanie przysadki i podwzgórza = poziom TSH jak i hormonów tarczycy jest
niski – jednak przyczyną może być supresja przysadki a nie sama tarczyca. Takich zmian nie wykryje TSH – niezbędne będą badania hormonów tarczycy (fT4, fT3, często również rT3).
• Zakres TSH – ogromny!
T3
• Działanie trójjodotyroniny jest niezbędne do dobrego funkcjonowania organizmu, a szczególnie ważne jest dla wzrostu oraz w okresie rozwoju ośrodkowego układu nerwowego.
• Jeśli w okresie niemowlęcym nastąpi niedobór hormonów tarczycy, może to doprowadzić do nieodwracalnych zmian w mózgu, a co za tym idzie – niedorozwoju umysłowego.
• Tarczyca produkuje 80% T4 i 20% T3.
• W przypadku podejrzenia chorób tarczycy prowadzi się badania na oznaczenie TSH, samo oznaczenie hormonów tarczycy nie zawsze jest obiektywne, dlatego dla potrzeb klinicznych konieczne jest oznaczenie frakcji
wolnych hormonów, określanych mianem fT3 i fT4.
• Aktywność biologiczną wykazują wolne frakcje hormonów tarczycy fT3 i fT4 (nie związane z białkami osocza).
• Stanowią one < 0,5% hormonów krążących we krwi.
• Konwersja T4 w T3 – 60% wątroba, 20% jelita.
• Ważny jest stosunek fT3 do rT3 (optymalnie fT3/rT3 > 2).
T4
• Badanie jest zalecane zazwyczaj po stwierdzeniu nieprawidłowego poziomu TSH (za wysokiego lub za niskiego).
• Zbyt wysoka ilość T4 może wskazywać na nadprodukcję hormonalną gruczołu tarczowego (nadczynność tarczycy).
• Natomiast za niska ilość T4 może oznaczać zbyt małą produkcję hormonów wydzielanych przez gruczoł tarczowy (niedoczynność tarczycy).
• Test umożliwia również ocenę stanu pacjenta z istniejącym wolem, tj. przerostem gruczołu tarczowego.
• Czasami badanie poziomu tyroksyny we krwi pomocne jest przy diagnozowaniu niepłodności u kobiet.
TSH
ulU/ml
0.27
1.5
2.5
4.20
jest ok
FT3granica
pmol/ltolerancji
3.90
5.30 5.60
6.70
jest źle
FT4
pmol/l
12
17
18
22
Nadnercza i hormony steroidowe.
Nadnercza to dwa gruczoły wielkości orzecha umiejscowione za nerkami. Chociaż są niewielkie pełnią wiele istotnych funkcji w organizmie. Są niezbędne chociażby do regulacji metabolizmu,
wydzielania kortyzolu i adrenaliny, hamowania procesów zapalnych, utrzymania energii na odpowiednim poziomie, wytwarzają również aldosteron odpowiedzialny za utrzymanie właściwego
ciśnienia krwi. Jest to również gruczoł, który dzięki wydzielaniu kortyzolu dba o zachowanie odpowiedniego rytmu dobowego.
Glikokortykosteroidy.
• Główny przedstawiciel – kortyzol.
• Dobowe wahania wydzielania, zależne od ACTH.
• Najwyższe stężenie rano, najniższe wieczorem.
• Ok. 10% występuje w postaci wolnej i wykazuje aktywność biologiczną, reszta jest związana z białkami osocza.
• W ok. 70% zostaje wydalony z moczem.
Wpływ na metabolizm węglowodanów.
• Pobudzają glukoneogeneze i nasilają syntezę glikogenu w wątrobie.
• Zmniejszają wrażliwość tkanek na insulinę. Wpływ na metabolizm białek.
• Pobudzają rozpad białek w tkankach.
• Pobudzają syntezę białek w wątrobie. Wpływ na metabolizm tłuszczów.
• Uwalniają kwasy tłuszczowe z tkanki tłuszczowej.
• Powodują wzrost stężenia wolnych kwasów tłuszczowych w osoczu.
• Stymulują syntezę triacylogliceroli w wątrobie. Wpływ na mięśniówkę gładką naczyń.
• Ułatwiają działanie noradrenaliny i adrenaliny na naczynia.
Wpływ na obronność organizmu.
KONIEC PREZENTACJI