Podmiot prawa autorskiego
Autorem w świetle prawa autorskiego jest każdy, kto stworzył utwór w
rozumieniu prawa autorskiego. Aby dzieło mogło być zakwalifikowane do
utworów musi być przejawem działalności twórczej o indywidualnym
charakterze.
Utwór
podlega
ochronie
niezależnie
od
wartości,
przeznaczenia i sposobu wyrażenia (art.1 Pr. aut.)
Dla bycia autorem nie jest wymagane wykształcenie artystyczne,
przynależność do związków twórczych, czy jakikolwiek dokument
potwierdzający bycie twórcą. Nie ma też znaczenia, czy tworzący jest
dorosłym czy dzieckiem, czy tworzy świadomie, chcąc aby powstał
utwór, czy stało się to przypadkowo. O byciu twórcą decyduje fakt
stworzenia
utworu.
Utwór
jest
kreacją
konkretnego
człowieka,
subiektywnie nowym i oryginalnym rezultatem jego działalności,
posiadającym dowolną formę, umożliwiającą jego percepcję przez inne
osoby niż sam twórca.
Utwór ma być wynikiem samodzielnego działania twórczego, odróżniać
się
od
innych
wcześniejszych
rezultatów działań twórców, być
niepowtarzalnym. Prawo autorskie w art.8 przyjmuje domniemanie, w
myśl którego, za twórcę uważa się osobę, której nazwisko uwidoczniono
na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej
wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem
utworu.
Przedmiot prawa autorskiego
Zgodnie z ustawą, przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw
działalności
twórczej
o
indywidualnym
charakterze,
ustalony
w
jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu
wyrażenia (utwór). Prawo autorskie działa automatycznie – ochrona praw
autorskich rozpoczyna się z chwilą ustalenia utworu, bez konieczności
spełnienia jakichkolwiek formalności przez jego twórcę. Utwór nie musi
przy tym być skończony. W szczególności przedmiotem prawa
autorskiego są utwory:
● wyrażone
słowem,
symbolami
matematycznymi,
znakami
graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne
oraz programy komputerowe),
● plastyczne,
● fotograficzne,
● lutnicze,
● wzornictwa przemysłowego,
● architektoniczne,
architektoniczno-urbanistyczne
i
urbanistyczne,
● muzyczne i słowno-muzyczne,
● sceniczne,
sceniczno-muzyczne,
pantomimiczne,
● audiowizualne (w tym wizualne i audialne).
choreograficzne
i
Podmioty praw autorskich nie obowiązują :
● idee i pomysły, chyba że są wyrażone oryginalną formą;
● urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole;
● akty normatywne lub ich urzędowe projekty;
● opublikowane opisy patentowe lub ochronne;
● proste informacje prasowe;
● pomysły i tematy badawcze oraz teorie i fakty naukowe;
● znane powszechnie od dawna formy plastyczne, przestrzenne
lub muzyczne;
● elementy utworów pozbawione charakteru twórczego, np.:
typowe tabele, rysunki, zestawienia pozbawione oryginalnej
koncepcji np. alfabetyczne;
● utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach,
ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego
użytku;
● utwory wystawione w publicznie dostępnych zbiorach, takich jak
muzea, galerie, sale wystawowe, lecz tylko w katalogach i w
wydawnictwach publikowanych dla promocji tych utworów, a
także w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach w prasie i
telewizji, jednakże w granicach uzasadnionych celem informacji;
● znaki firmowe użyte w celach informacyjnych.
Czas obowiązywania praw autorskich:
Prawa autorskie są ograniczone w czasie, i trwają:
● przez cały czas życia twórcy i 70 lat po jego śmierci;
● jeżeli twórca nie jest znany – 70 lat od daty pierwszego
rozpowszechnienia utworu.
Jeżeli z mocy ustawy prawa autorskie przysługują innej osobie niż
twórcy:
● 70 lat liczy się od daty rozpowszechnienia utworu;
● gdy utwór nie został rozpowszechniony – 70 lat od daty
ustalenia utworu.
Inny jest okres obowiązywania praw pokrewnych:
● 50 lat w odniesieniu do nadań programów RTV (licząc od roku
pierwszego nadania);
● 50 lat w odniesieniu do sporządzania i korzystania z
fonogramów i wideogramów (licząc od roku sporządzenia).
Prawo cytatu – prawem dopuszczalna możliwość przytoczenia w
tworzonym przez siebie dziele urywków rozpowszechnionych utworów
lub drobnych utworów w całości bez zgody ich twórcy i bez uiszczania na
jego rzecz wynagrodzenia. Prawo cytatu dotyczy twórczości chronionej
majątkowymi prawami autorskimi i stanowi ich ograniczenie na rzecz
dowolnego użytku. Z utworów nie objętych prawami majątkowymi można
bowiem korzystać swobodnie, pod warunkiem oznaczenia autora.
Dozwolony użytek – w prawie własności intelektualnej ograniczenie
monopolu właściciela praw autorskich lub patentowych polegające na
zezwoleniu na korzystanie bez konieczności uzyskiwania jego zgody z
już rozpowszechnionego utworu pod ściśle określonymi warunkami i w
ściśle określonych sytuacjach.
Kara za nieprzestrzeganie prawa autorskiego:
Za naruszenie praw autorskich polska ustawa przewiduje dwa rodzaje
odpowiedzialności prawnej. Pierwszą jest odpowiedzialność cywilna.
Osoba, której prawa zostały naruszone, może domagać się naprawienia
wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych albo dwukrotności, a w
przypadku zawinionego naruszenia – trzykrotności wynagrodzenia
należnego tytułem udzielenia zgody na korzystanie z utworu. Sąd może
nakazać zapłatę dodatkowej kwoty na Fundusz Promocji Twórczości.
Osobnym rodzajem odpowiedzialności jest odpowiedzialność karna.
Polska ustawa określa szereg typów przestępstw, w których dobrem
chronionym są prawa autorskie i pokrewne.