MGA MANUNULAT NG PROSA O TULUYAN
SA KASTILA
Kababakasan ng damdaming
makabayan, pangungulila sa
espanya at paghahangad ng
kasarinlan.
ENRIQUE LAYGO

Naglathala ng katipunan ng maikling kuwento
na pinamagatang Idolo Con Pies De Barro (Ang
Diyus-Diyosang may mga paang luwad). Ito ay
nagtamo ng premio zobel noong 1925.
MACARIO ADRIATICO
Batikang mananalumpati. Siya ang naging
kinatawan ng unang Asemblea Filipina at
naging patnugot ng aklatang pambansa.
 Ang kanyang pinakamasuhay na alay sa
panitikang Filipino sa kastila ay ang Alamat ng
Mindoro na may pamagat na La Punta de Salto
(Ang pook na pinagmulan).

EPIFANIO DE LOS SANTOS
Mas kilala sa tawag na Don Panyong. Ang
karunungan niya ang sinasabing parang
ensayklopidya.
 Kinilalang pinakamahusay na mamumuna,
mananalaysay, mananalambuhay at
mananaliksik ukol sa bagay na Pilipino.

TRINIDAD H. PARDO DE TAVERA
Naging patnugot ng Lupon ng Surian ng Wikang
Pambansa. Utang natin sa kanya ang
pagakakapasok ng mga titik na w at k sa
ortograpiyang tagalog na ginagamit ngayon.
 Umabot sa 63 ang mga akdang naisulat ni Dr.
de Tavera, na isinalin sa ibat-ibang wika, tulad
ng Aleman, Pranses at Ingles.

RAFAEL PALMA
Kapatid ng ama ng pambansang awit ng Pilipinas
na si Jose Palma. Siya ay sumulat sa mga
pahayagang Revista Catolica noong 1894 sa La
Independencia noong 1894 at sa El Nuevo Dia
noong 1900. I
 Siya ay naging direktor ng Academia Filipina noong
1923, at naging pangulo ng Unibersidad ng
Pilipinas. Ang kanyang mga akda sa larangan ng
panitikan ay ang Alma Mater, ang La Luneta, ang
Historia de Filipinas , at ang Biografia de Rizal.

Ang panitikang
Filipino sa ibat-ibang
wikain
PANITIKANG ILOKANO

Ayon kay Leopoldo Yabes, ang panitikan sa
wikang Ilokano sa panahon ng mga Amerikano
ay nahahati sa dalawang pangkat-makaluma at
makabago. Ang mga makalumang manunulat
ay aral sa kastila, kabilang dito sina Marcelino
Crisologo na isang makat at nobelista at si
Claro Caluya tinaguriang prinsipe ng makatang
Ilokano.
PANITIKANG BISAYA

Ang lalong napabantog ay si Eriberto Gumban
sa hiligaynon. Siya ay sumulat ng dula at
sarswela na kinagigiliwan sa bisaya. Kilala rin
bilang Ama ng moro-morong bisaya.

Si Mariano Perfecto ang Ama ng panitikang
bisaya ay natanyag sa kaniyang mga akdang
nasulat sa hiligaynon.
PANITIKANG KAPAMPANGAN
Juan Crisostomo Sotto ang tinaguriang Ama ng
panitikang kapampangan.
 Si Aurelio Tolentino ay tanyag ding mandudula
sa mga kapampangan.
 Kung ang tagalog ay ay may balagtasan, ang
Ilokano ay may bukanegan, ang Kapmpangan
ay mayroon ding pagtatalong patula na kung
tawagin ay crisotan.

PANITIKANG PANGGASINAN
Ayon kay Kalaw, marami sa panitikang
panggasinan hanggang sa panahon ng mga
Amerikano ay natutungkol sa relihiyon. Nitong
mga huling panahon karamihan sa panitikang
panggasinan ay salin lamang buhat sa Iloko o
kaya ay tagalog.
 Si Pablo Mejia ay kilalang manunulat sa
Pangasinan, sumulat ng dula na pinamagatang
Ginmalet.

PANITIKANG BIKOL
Tulad din sa Panitikang Panggasinan, ang
Panitikang Bikol ay pawang nauukol sa relihiyon.
 Si Mariano Perfecto bukod sa pagsulat ng
panitikang bisaya ay sumulat din ng mga akdang
panrelihiyon sa bikol. Mayroon siyang mga akdang
nauukol sa kasaysayan ng mga santo at santa.
Ang humalili sa kanya sa larangan ng panitikang
bikol ay si Camisiro Perfecto.

PANITIKANG FILIPINO

Panitikang filipino sa wikang filipino (noon ay
tagalog) ay higit na maunlad kaysa alinmang
katutubong wika sa buong kapuluan. Ang lahat
ng anyo ng panitikan ay pinasok ng mga
tagalog- tula, dula, kwento, nobela, sanaysay,
atbp.
MGA DULANG LABAN SA AMERIKANO
TANIKALANG GINTO
Ito ay isinulat ni Juan K. Abad at unang
itinanghal sa Batangas noong Mayo 10,1903.
ang pagtatanghal ay pinigil ng mga Amerikano,
at pinapanagot sa salang Sedisyon si Abad.
 Di umano ang dulang ito ay nakasisira sa
magandang hangarin ng Amerikano sa mga
Pilipino.

KAHAPON, NGAYON AT BUKAS
Inilarawan ni Aurelio Tolentino sa dulang ito na
muling maghimagsik ang mga Pilipino laban sa
mga Amerikano.
 Dahil sa unang pagtatanghal pa lamang ng
dulang ito sa Teatro Libertad noong Mayo 14,
1903 si Tolentino ay dinakip at ibinalanggo ng
mga Amerikano.

WALANG SUGAT

Ito ang kauna-unahang dulang isinulat ni
Severino Reyes. Ang hangarin ng dulang ito ay
maipakita ang kahalagahan ng pagkakaroon ng
pagbabagong-panlipunan sa Pilipinas sa kamay
ng mga Amerikano.
MANDUDULA SA PANAHON NG
AMERIKANO
SEVERINO REYES
Si
Severino Reyes, mas kilala
bilang Lola Basyang, ay
itinuturing na Ama ng
Sarsuwela. Isa siyang mahusay
na direktor at manunulat ng
dula.
PINAG-UGATAN AT EDUKASYON

Ipinaganak siya noong 11 Pebrero 1861 sa Santa
Cruz,Maynilaat suplingnina Rufino Reyes, isang iskultor,
at ni Andrea Rivera. Siya ay ikinasal kayMaria Paz Puato
at biniyayaan ng 17 anak. Sinimulan niya ang kanyang
pag-aaral sa Catalino Sanchez, tinapos ang kanyang
hayskul at batsilyer sa siningsaColegio de San Juan de
Letran, at kumuha rin ng kurso saUnibersidad ng Santo
Tomas.Nang itinatag angLiwaywaynoong 1923, si Reyes
ang naging unangpatnugot nito. Siya rin ay nagsilbing
pangulo ng Aklatang Bayan at ginawangkasapi ng Ilaw at
Panitik, kapwa mga samahan ng mga manunulat.
KARERA

Sa edad na 41, si Reyes ay nagsimulang magsulat ng
mga dula.Ang R.I.P., noong 1902 ang una niyang dula. Sa
parehong taon, isinulat niyaang Walang Sugat (Not
Wounded), na masasabing isa sa mga pinakakilalaniyang
akda. Ang Walang Sugat din ay naging simula ng
ginintuang panahonng sarsuwela sa bansa.Noong 1902
itinatag niya ang Gran Compañia de la Zarzuela Tagala
upang maitanghal ang kanyang mga dula sa mga teatro
sa Maynila patina rin sa mga entablado sa mga kalapit
probinsiya.Ang mga dula ni Reyes ay naisapelikula rin,
tulad ng Walang Sugat noong1939 at 1957; at Minda
Mora noong 1929.
AURELIO TOLENTINO

Si Aurelio Tolentino (13 Oktubre 1867 – 5
Hulyo 1915)aymandudula,nobelista,
atoradorsa wikang Espanyol, Tagalog,
atPampango,bukod sa pagigingkatipunero. Si
Tolentino ang nagtatag ng Filipinas, atEl
Parnaso Filipino.

Kasama ni Tolentino siAndres Bonifaciosa
paghahanap ng kanilang mga lihim na kuta sa
kabundukan ngMontalbanatSan Mateo, Rizal. Napili
nilaangKuweba Pamitinanna maging himpilan,
hanggang matuklasan ito ng mgaEspanyol noong 12
Abril 1895.Nadakip at ikinulong si Tolentino ng mga
Espanyol, noong magsimula anghimagsikan
saFilipinas. At nang dumating ang mga Amerikano,
bumuo siya ngsamahan ng mga dating katipunero, na
ang pangunahing layunin ay patalsikinang mga
Amerikano. Tinawag niya ang samahan na Junta de
Amigos.
JUAN K. ABAD

Si Juan K. Abad ay isang matalinong manlilimbag
mula sa Sampaloc,Maynila. Taong 1875 nang siya
ay isilang. Sa edad na labinganim (16) aynaisulat
niya ang Senos de Mala Fortuna, isang komedia
na may anim nayugto. Itinanghal ito sa Dulaang
Arevalo sa Sampaloc noong taong 1895.Nagsulat
siya ng mga aklat na naglalaman ng mga tuligsa
sapamahalaan at mga prayleng Kastila. Sinunog
niya ang mga ito bago siyasumanib sa
Katipunan.Nakasama siya sa hukbong Pilipino na
nakipaglaban sa mga hukbongAmerikano.
Sa panahong iyon itinatag nila ni Emilio S. Reyes
ang Republicang Tagalog, isang pahayagang
nalathala sa San Fernando, Pampanga.
 Noong 1899 ay nagpalabas siyang muli ng isang
pahayagan, ang Laon-Laan na naging dahilan
upang siya ay dakipin at ikulong sa loob ng
isangbuwan at pagreportin umaga't hapon sa
military kasama ang pagbabanta nahuwag nang
sumulat muli.Nang sumunod na taon, sinimulan
niyang muli ang pagtatatag ng isangpahayagang
para sa mga manggagawa.

JULIAN CRUZ BALMASEDA

Si Julian Cruz Balmaceda ay itinuturing na isa sa
mga haligi ng panitikangPilipino dahil sa malaking
kontribusyon niya sa sariling panitikan. Siya ay
isangmakata, mandudula, kuwentista,
mangangatha, nobelista at mananaliksik-wika.
Naging patnugot siya ng Surian ng Wikang
Pambansa.Isinilang si Balmaceda sa Orion,
Bataan noong Enero 28, 1895. Nag-aralsiya sa
Colegio de San Juan de Letran. Natapos siya ng
dalawang taong pag-aaral ng Batas sa Escuela de
Derecho.
Sa gulang na labing-apat ay nagwagi nasa isang
timpalak ang kanyang dulang Ang Piso ni Anita,
isang dulang musikalna ang paksa ay tungkol sa
pagtitipid.
 Pinaksa rin ni Balmaceda sa kanyangmga dula
ang pilosopiya ng sosyalismo, kagalingang-bayan
atpangkasaysayan.Sa kanyang mga dula ay lalong
kilala ang Sa Bunganga ng Pating,tumutuligsa ito
sa mga nagpapautang na labis magpatubo.


Mula rin sa kanyangpanitik ang Sangkwaltang Abaka,
Dahil sa Anak, Budhi ng Manggagawa,Musikang
Tagpitagpi, Ang Bagong Kusinero, at iba pa. Sa nobela
aymababanggit ang Himagsikan ng mga Puso at
Tahanang Walang Ilaw. Angkatipunan ng mga tulang
kanyang nasulat ay tinawag niyang PangarapLamang.
Kasama sa katipunang ito ang Marilag na Guro, Sa
Bayan ni Plaridel,Magsasaka, Nasaan Ka, Bakit, Ulila,
Anak ni Eba, at marami pang iba. Ginamitniya ang
sagisag na Alpahol sa kanyang pagsusulat. Ang huli
niyang naisulat ayisang isang tula na ang pamagat ay
Punungkahoy.Siya ay bawian ng buhay noong Setyembre
18, 1947 sa gulang na 52.
ROLANDO S. TINIO
Si Rolando Santos Tinio ay isang Pilipinong
makata, dramatista, tagasalin, direktor,
tagapuna, manunulatng sanaysay at guro.
 Isinilang si Tinio sa Gagalangin,
Tundo,MaynilanoongMarso 5,1937nguni't may
pinag-ugat mula saNueva Ecija, kung saan
nagmula angkanyang mga magulang na sina
Dominador Tinio at Marciana Santos.


Noongbata pa lamang siya, nagkahilig si Tinio
sa pagsasaayos at direksiyon sa mgakalaro
para sa mga pagdiriwang nakakasuotan. Siya
ay isang masigasig sapaglalahok sa mga
industriya ng mgapelikulang Pilipinoat nawiwili
sapagtatrabaho sa mga sikat na artistang
Pilipino kung saan hinangaan siyanoong nasa
kabataan niya. Siya ay naging aktor ng pelikula
at manunulat ngdulang pampelikula.
FLORENTINO COLLANTES

Isinilang noong Oktubre 16, 1896 sa Pulilan,
Bulakan. Tulad ni Jose Corazon De Jesus, si
Collantes ay naging hari ng balagtasan. Siya ay
naging guro sa paaralang-bayan at naging
kawani sa kawanihan ng mga lupain. Sumulat
din siya ng mga pahayagang tagalog.
ANG LUMANG SIMBAHAN
NI: FLORENTINO T. COLLANTES
I.
Sa isang maliit at ulilang bayan
Pinagtampuhan na ng kaligayahan,
Ay may isang munti at lumang simbahang
Balot na ng lumot ng kapanahunan;
Sa gawing kaliwa, may lupang tiwangwang
Ginubat ng damo't makahiyang-parang,
Sa dami ng kurus doong nagbabantay
Makikilala mong yaon ay libingan.
II.
Sa gawing silangan ng simbahang luma
May isang simboryong hagdanan ma'y wala,
Dito ibinitin yata ng tadhana
Ang isang malaki't basag na kampana;
Ito raw'y nabasag anang matatanda
Noong panahon pa ng mga Kastila,
Nang ito'y tugtugin dahilan sa digma
Sa lakas ng tugtog bumagsak sa lupa.
III.
Sa lumang simbaha't sa kampanang basag
Ay may natatagong matandang alamat,
May isang matanda akong nakausap
Na sa lihim niyo'y siyang nagsiwalat;
Ang Lumang Simbaha'y nilimot ng lahat,
Pinagkatakutan, kay daming nasindak
Umano,kung gabi ay may namamalas,
Na isang matandang doo'y naglalakad.
IV.
Ang suot ay puti may apoy sa bibig,
Sa buong magdamag ay di matahimik,
Ngunit ang hiwagang di sukat malirip,
Kung bakit sa gabi lamang na mamasid
Kung araw, ang tao, kahit magsaliksik
Ang matandang ito’y hindi raw masilip,
Ngunit pagdilim na't ang gabi'y masungit
Ano't ang simbahan ay lumalangitngit?
V.
Magmula na noo'y pinagkatakutan,
Ayaw nang pasukin ang Lumang Simbahan;
Saka ang isa psng baya'y gumimbal,
Ang kampanang basag na bahaw na bahaw
Kung ano't tumunog sa madaling araw,
At ang tinutugtog agunyas ng patay;
Saka nang dumating ang kinabukasan
May puntod ng libing sa harap ng altar.
VI.
Lumaki ang ahas sa mga balita'y
Lalong di pinasok ang Simbahang Luma,
Kung kaya ang hindi mkurong hiwaga'y
Nagkasalin-salin sa maraming dila,
Hanggang may nagsabing sa gabing payapa
May mgs hinaing doon nagmumula
Tagpoy ng maysakit na napalubha.
Himutok ng isang pananaw sa lupa.
VII.
Ngunit isang gabi ay may nagmatapang
Nag-isang pumasok sa lumang Simbahan;
Datapwa't hindi pa siya nagtatagal
Karimot ng takbong nagbalik sa bahay,
Saka namalitang nagkakandahingal:
"Ako po'y mayroong multong natagpuan,
Ang suot ay puti at nakabalabal,
Gayong binaril ko'y ano't di tinablan."
VIII.
Lalo nang nag-ugat sa bayan ang lagim;
Ang Lumang Simbaha'y ayaw nang pasukin;
Taong naglalakad sa gabing madilim.
Ni ayaw sumagi, ni ayaw tumingin.
Pati nang naroong sakdal gandang Birhen,
Wala ni sinumang pusong manalangin;
Kaya't sa simbaha'y wala nang pumansin
Tulad ng ulila't tiwangwang na libing.
IX.
Ngunit isang gabing kadilima'y sakdal,
Ang simbahang Luma'y ano't nagkailaw
May isang binata't isang paraluman
Na nangakalunod sa harap ng altar.
Ang dalawang ito ay magkasintahang
Sa galit ng ama ay ayaw ipakasal,
Kaya't ang dalawa'y dito nagtipanang
Sa harap ng Birhen ay magpatiwakal.
X.
Ang ama raw nitong magandang dalaga
Kung sa kayamana'y walang pangalawa.
Ang binata nama'y isang magsasaka,
Mahirap, kung kaya aayaw ng ama.
Ngunit sa babaing tapat ang pagsinta
Ang yaman sa mundo ay walang halaga,
Kaya't nagkasundong magpatiwakal na
Sa langit pakasal, doon na magsama.
XI.
Sa harap ng birhen ang magkasing-liyag
Ay nagsidaling luha'y nalalaglag;
Matapos ang dasal, dalawa'y nagkayakap
Sa pagmamahala'y parang pahimakas.
Dalawang sandatang kapwa kumikislap
Ang sa dibdib nila'y kapwa itatarak;
Yayamang sa lupa'y api ang mahirap.
Sa langit na sila magiisang palad.
XII.
Ngunit ang binata ay may naisipan
Bago nagkasundong dibdib ay tarakan,
Ay humukay muna sa harap ng altar,
Saka sa gagawing malalim na hukay
Ay doon na sila magsamang mamatay;
Kung mamatay silang wala sa libingan
Baka kung ibaon ay magkahiwalay.
XIII.
Humanap ng palang panghukay sa lupa
Itong sawing-palad na aping binata;
Habang humuhukay ang kaawa-awa
Sa habag sa sinta'y nanatak ang luha.
Ngunit ano ito? Kaylaking hiwaga!
Ang nadukal-dukal mga gusing luma,
Saka nang iahon, oh! Laking himala
Puno sa salapi at gintong Kastila!
XIV.
Ang magkasinggiliw ay nagitlahanan
At nalimot tuloy ang magpatiwakal;
Ang mutyang dalaga ang siyang nagbilang.
Oh, daming salapi! laking kayamanan,
Libo’t laksa-laksa itong natagpuan,
Kaya’t sa malaki nilang kagalakan
Lumuhod sa Birhen at nagsipagdasal.
XV.
At sila’y umuwi pasan ng binata,
Nagkakayang-uuyad sa malaking tuwa …
Ang Lumang Simabahan ay ipinagawa,
At ipinabuo ang kampanang sira;
At saka nagdaos ng pistang dakila,
Tugtog ng musiko’y sampung araw yata
Inalis ang takot sa puso ng madla
Ang inihalili’y saying di-kawasa.
XVI.
Sa ginawang bago na Lumang Simabahan
Ang magkasing ito ang unang nakasal;
Nang sila’y lumuho sa harap ng altar
Ang lahat ng tao’y nagsipagdiwang;
Dito na nabatid ng takot na bayan
Ang simbahan pala ay pinagtaguan
Ng isang matandang puno ng Tulisan
XVII.
Na may ibinaon doong kayamanan.
Ngayo’y din a takot kundi saya’t tuwa
Ang madudulang mo sa Simabahang luma,
At sa Birhen doong kay-amo ng mukha, Oh!
Kayrami ngayong nagmamakaawa.
Ito’y katunayan: Anu ano mang gawa,
Dapat isangguni muna kay Bathala,
Sa awa ng Diyos nagtatamong pala.
LOPE K. SANTOS
Isinilang noong Setyembre 25, 1897 sa Pasig,
Rizal. Bukod sa pagiging makata, siya rin ay
isang mamamahayag. Namatnugot siya sa mga
pahayagang Muling Pagsilang, Ang Mithi, Ang
Watawat at Mabuhay.
 Siya ay tinaguriang Ama ng Balarila at naging
patnugot ng surian wikang pambansa.

AKO’Y ISANG DANGAL
Anong pakay ng marunong, anong nais ng
mayaman, anong layon ng bayani’t anong hanap
ng matapang?..
Ang iba man ay salapi ang iba’y kasiyahan,
Ang lahat na ay saakin halos nagpapakamatay;
Pagka’t akoy gantimpala sa tanino’t kagitingan
Ako’y yamang namamana ng sang-angka’t
sanlahian;
Upang bukod na tanghali’t purihin ng karamihan
Na sa ulo pagkaputong ay naging kabatugan
Ang ngalan ko’y halimuyak, papawirin
alingawngaw,
Na kung minsa’y di magkasya sa buo mang
santinakpan.
Ngunit ako’y may paratig isang lihim na kaaway
At may isang sakdal-samang tagapayo’t
sanggunian,
Kainggitan yaong una’t itong huli’y kahambugan
Kapwa sila walang mithi kundi ako’y maihapay;
Ang alin man sa dalawa ay talagang
nangatawanan,
Nakikitil ang buhay ko sa sangkip-mata lamang,
Madalas na kahit sa langit na ako’y namamahay
Bumagsak sa pusaling wala akong kamalaymalay.
Kaya tao: hindi pagkat may putong kang puri’t
dangal;
Maghahambog at akala’y maranagl na habang
buhay,
Laking hirap sakdal-luwat mag-impok ng
karangalan
Anong gaan, kay-kadali kung mawaldas at
maagaw!
JOSE CORAZON DE JESUS

Isinilang noong Nobyembre 22, 1894 sa Sta
Cruz, Maynila. Ang kahusayan niya sa
pagbigkas ng tula ay hindi na ipagtatanong pa
noong kanilang kasikatan. Laging dagsa ang
mga tao sa isang pista o pagdiriwang kung
nagkataong si De Jesus ang magpuputong ng
korona sa reyna. Siya ang kauna-unahang
itinanghal na Hari ng Balagtasan.
ANG BATO NI JOSE CORAZON DE JESUS
I. Tapakan ng tao, sa gitna ng daan;
Kung matisad mo’y iila-ilandang
Ngunit pagkatapos, pag ika’y namatay,
Bato ang tatapak sa bangkay mo naman
II. Batong tuntungan mo sa pagkadakila,
Batong tungtungan ko sa pamamayapa;
Talagang ganito sa lapad ng lupa
Ay hali-halili lamang ang kawawa
III. Balot ng putik, marumi’t maitim
Tinapyas at, aba! Brilyanteng maningning!
Sa putik din pala ay may bituin din
Na hinahangaan ng matang titingin
IV. Maralitang tao’y batong itinatapon,
Sa lusak ng palad ay palabuy-laboy;
Nag-aral at, aba! Noong makaahon,
Sa mahirap pala nar’on ang marunong.
V. Ang batong malaki’y kay daling mabungkal,
Ang batong brilyante’y hirap matagpuan,
Ubod laking tipak, mura nang matimbang.
Ga-mata ng isda’y pagkamahal-mahal.
VI. Talagang ganito, madalas mamalas
Sa alimasag man ang malaki’y payat;
May malaking kahoy sy sukal sa gubat,
May mumunting damo, ang ugat ay lunas.
VII. Ang bato sa ilog, ayun! Tingnan mo ba!
Batong nasa agos, makinis, maganda,
Batong nasa gilid, bahay ng talaba,
Sadlakan ng dumi at nilulumot pa.
VIII. O, batas ng buhay! Ang ayaw kumilos,
Habang tumatanda’y lalong nilulumot.
Kapag agos ng palad, ang takot sa agos.
Malayong matutong lumangoy sa ilog
IX. Tatlong tungkong bato, nagtutuwang-tuwang
Nang makaluto ka ng kanin sa kalan
Mapurol mang gulok at kampit na batingaw,
Mapapatalim din ng batong hasaan.
X. Sa tao, ang bato, aklat ang kagaya,
Ang talim ng isip, tabak ang kapara;
Hasa ka nang hasang sumulat-bumasa,
Bukas-makalawa’y magiging pantas ka.
XI. Kapag, nagkapingki bato mang malamig,
May talsk na apoy na sumasagitsit;
Ang noo ng tao, kapag nagkiskis,
Apoy ng katwiran ang tumitilamsik!
XII. At saka ang bato ay may katarungan,
Taong nilulunod na bato ang pataw,
Kung taong masama’y di na lumulutang,
Ngunit kung dakila’y pumapaibabaw
XIII. Bato ang korona ng hari sa trono
Bato ang sabsaban na duyan niCristo
Bato ang lapida sa hukay ng tao
Itong mundo pala'y isang dakot na bato
AMADO V. HERNANDEZ

Tinawag na Makata ng Manggagawa at
Bilanggong Makata. Isinilang noong Setyembre
13, 1903 sa Tondo, Maynila. Bukod sa pagiging
makata, kuwentisata at nobelista, siya rin ay
mamamahayag. Pinamatnugutan ang
magasing Sampaguita, at ang mga pahayagang
Pagkakaisa at Mabuhay.
BAYANI NI AMADO V. HERNANDEZ
Ako'y manggagawa: butil ng buhangin
sa daa'y panambak, sa templo'y gamit din;
buhay ko'y sa Diyos utang nga marahil,
ngunit ang palad ko'y utang din sa akin.
Alam ko ang batas: "Tao, manggagaling
sa sariling pawis ang iyong kakanin.“
Hubad ang daigdig nang ako'y sumilang
at pikit ang mata ng sangkatauhan:
dahilan sa aki'y kaharia't bayan
ang nangapatayo sa bundok at ilang,
aking pinasikat sa gabi ang araw
at tinanlawan ko ang diwa't ang buhay.
Ako ang nagbangon ng Gresya at Roma,
ako ang nagbagsak sa palalong Troya;
ang mga kamay ko'y martilyo't sandata –
pambuo't panggiba ng anumang pita!
Kung may kayamanan ngayong nakikita,
paggawa ko'y siyang pinuhunan muna!
Ako'y isang haring walang trono't putong,
panginoong laging namamanginoon,
daming pinagpalang binigyan ng milyon
ay ako't ako ring itong pataygutom;
sila ay sa aking balikat tumuntong,
naging Mamo't Nabod ang dati kong ampon!
Sambundok na ginto ang aking dinungkal,
kahi't na kaputol, di binahagihan!
ang aking inani'y sambukiring palay,
nguni't wala akong isaing man lamang!
ang buhay ng iba'y binibigyang-buhay
habang nasa bingit ako ng libingan!
Ang luha ko't dugo'y ibinubong pawa
sa lupang sarili, nguni't nang lumaya,
ako'y wala kahi't sandakot na lupa!
Kung may tao't bayang nangaging dakila,
karaniwang hagda'y akong Manggagawa,
nasa putik ako't sila'y sa dambana!
Kung kaya sumulong ang ating daigdig,
sa gulong ng aking mga pagsasakit;
nilagyan ang tao ng pakpak at bagwis,
madaling nag-akyat-manaog sa langit;
saliksik ang bundok, ang bangin at yungib,
ang kailaliman ng dagat, saliksik!
Ang mga gusali, daan at sasakyan,
ay niyaring lahat ng bakal kong kamay;
sa tuklas kong lakas – langis, uling, bakal,
naghimala itong industria't kalakal;
nguni't lumawak din naman ang pagitan
ng buhay at ari... nasupil ang buhay!
Ang mundo'y malupit: ngayo't ako'y ako,
nakamihasnan nang dustain ng mundo
gayon pa ma'y habang ang tao ay tao,
gawa ang urian kung ano't kung sino;
batong walang ganda'y sangkap ng palasyo,
sanggol sa sabsaba'y naging isang Kristo.
Tuwi na'y wal'in man ako ng halaga,
iyan ay pakanang mapagsamantala;
ang ginto, saan man, ay gintong talaga,
ang bango, takpan man, ay di nagbabawa;
itakwil man ako ng mga nanggaga,
walang magagawang hadlang sa istorya!
Kung di nga sa aki'y alin kayang bagay
ang magkakasigla at magkakabuhay?
Puhunan? Likha ko lamang ang Puhunan!
Bayan? At hindi ba ako rin ang Bayan?
Walang mangyayari pag ako ang ayaw,
mangyayaring lahat, ibigin ko lamang!
Sa wakas, dapat nang ngayo'y mabandila
ang karapatan kong laong iniluha,
ang aking katwiran ay bigyan ng laya
at kung ayaw ninyo'y ako ang bahala
sa aking panata sa pagkadakila...
Taong walang saysay ang di Manggagawa!

Ang tulang Bayani ay nagwagi sa 30 kalaban
sa timpalak-panitik sa Malolos, Bulacan, sa
pagdiriwang sa Unang Araw ng Mayo noong
1928. Inampalan: Lope K. Santos, Julian Cruz
Balmaceda at Iñigo Ed. Regalado. Ayon kay
Senador Recto, ito ang "pinakamahusay na
tulang Tagalog sa paksang paggawa."
ILDEFONSO SANTOS

tubong Malabon, Rizal na isinilang noong enero
23, 1897. Siya ay nagtapos ng pag-aaral sa
Philippine Normal School, at nagtuturo sa
Paaralang bayan ng Malabon. Sa national
Teacher College niya tibnapos ang Batsilyer sa
Edukasyon. Naging superbisor siya sa ibatibang purok ng Rizal, at naging superbisor
maging ng Wikang pambansa sa Kagawaran ng
pagtuturo.
MGA MANGINGISDA NI ILDEFONSO SANTOS
Tayo’y mangisda, tayo’y palalaot
Ikaw ang umugi’t ako ang gagaod
Utusan mo ako at ako’y susunod
Pangusapan ako at ako’y di sasagot.
Talagang sa dagat ay daig mo ako
Kaya’t dapat na ngang ikaw ang piloto;
Di ko kailangang mang-agaw sa iyo,
Ng isang tungkuling di naman kaya ko!
Lamang pagkat ako’y paris mo rin ;
Marami ang mali sa gawang magaling
Ang kamalian ko’y ipagpaumanhi’t
Di ko sinasadya. Di ko sasadyain!
Ako’y maralita ang tangi kong yaman
Ang karanganlan ko’t ang aking pangalan
Ang pagkatao ko bago mo yurakan
Mag-atubili ka’t sandaling magnilay.
Ako’y may dalawang matandang magulang
Na kapwa saakin ay umaasa lamang
Gutumin mo sila matiis naman,
Apihin mo ako’t sila’y mamamatay.
Marahil sa iyo’y may nagbabalita
Na mahina ako’t napakapabaya,
Sa balitang ako’y pabaya’t mahina
Magmasid ka muna bago maniwala.
Di ko sinasabing ako ay malakas,
Ngunit sa lakas ko’y ikaw ang sumukat,
Kung matapatan mong ako’y hindi dapat,
Layuan mo ako’t ako ay papayag!
Oh! Dito sa dagat ganap kong natarok
Ang hindi malirip na dunong ng Diyos,
Kung nais mo buhay na rito’t sumalok
Ngunit mag-ingat ka baka ka malunod.
Upang managana mutyang kaibigan
Mangisda nga tayo sa dagat ng buhay,
Datapwat mag-ingat huwag paparisan
Ang sa labong tubig ibig makinabang.
ANG GURYON
Tanggapin mo anak, itong munting guryon,
Na yari sa patpat at papel de Hapon
Magandang laruang pula, puti, asul,
Na may pangalan mong gitna naroroon.
Ang hiling ko lamang bago paliparin,
Ang guryong mong ito ay pakatimbangin;
Ang solo't paulo'y sukating magaling
Nang hindi mag-ikit o kaya'y magkiling.
Saka, pag humihip ang hangin, ilabas
At sa papawiri'y bayaang lumipad;
Datapwat ang pisi'y tibayan mo, anak
At baka lagutin ng hanging malakas.
Ibigin ma't hindi, balang-araw; ikaw
Ay mapapabuyong makipagdagitan;
Makipaglaban ka, subalit tandaan
Na ang nagwawagi'y ang pusong marangal.
At kung ang guryon mo'y sakaling madaig,
Matangay ng iba o kaya'y mapatid;
Kung saka-sakaling di na mapabalik
Maawaing kamay nawa ang magkamit!
Ang buhay ng guryon, marupok, malikot,
Dagiti't dumagit saan man sumuot...
O, paliparin mo't ibalik sa Diyos,
Bago patuluyang sa lupa'y sumubsob!
TEODORO E. GENER

Isinilang sa Norzagaray, Bulacan noong
Nobyembre 9, 1892. isang kuwentista, makata,
manananggol. Si Gener ay naging guro sa
Nationla Teachers Universitya at Far Eastern
University.
ANG BUHAY
Ibig kong marating ang abot ng tanaw
Ibig kong maabot ang langit ng bughaw,
Upang malalwak sana ay malakbay
Dagat na malalim ay mapaglanguyan.
Ang nais ko’y aking mapagbigyan lahat,
Ang mga pitang magdulot ng habag
Ang nais ko’y aking masunod ang hangad
Na makalinga ko ang kawawang anak.
Datapwat.. Datapwat langit na marikit!
Pag ako’y lilipad sa may himpapawid
Na may pumapana sa pakpak ko’t bagwis’
Sadayang pinipigil ako’t ginigipit.
Ang buhay ng tao ay talagang ganyan
Kung dadakila ka ang iggiting kamay
Ay nasa likod mo’t may batong pamatay
Kung masasawi ka ay pagtatawanan!
Sa bundok at parang ay lubhang madawag,
Sadayang nanganganib ang nagsisilakad
Subali’t sa bayang masaya’t magilas
Ang subyang ay lalong maramit laganap.
Kung sa paglusong mo sa ilug-ilugan
Ay nadudulas ka sa lumot ng pampang
Sa dagat pa kayang pating ay makapal
Hindi mapalungi ang buhay na taglay.