MODULE
MASINING NA PAGPAPAHAYAG
KABANATA 2: ANG BALARILA
LAYUNIN:
1. Matalakay ang kahulugan ng retorika, mabisang pagpapahayag
at mga salik sa pagbuo ng isang sulatin/ komposisyon.
2. Maiuugnay ang balarila sa retorika.
3. Magagamit ang mga matatalinhagang salita sa pagpapahayag
ng damdamin.
ANG BALARILA AT RETORIKA
Ano ba ang balarila?
 Balarila ang tawag sa agham na tumatalakay sa mga salita at sa
kanilang pagkakaugnay-ugnay. Mahalagang alam ng isang
tagapagsalita at manunulat ang mga tuntuning nakapaloob dito.
Ano ba ang retorika?
 Retorika naman ang tawag sa mahalagang karunungan ng
pagpapahayag na tumutukoy sa sining ng maganda at kaakit-akit na
pagsasalita at pagsusulat.
Ano ang kaugnayanan ng balarila sa retorika?
 Hindi maaaring paghiwalayin ang retorika at balarila. Ibinibigay kasi ng
balarila ang wastong gamit ng mga salita at ipinagkakaloob naman ng
retorika ang kasiningan sa pagpapahayag.
Page 1
MODULE
MASINING NA PAGPAPAHAYAG
PAGPILI NG WASTONG SALITA
 Ang pagiging malinaw ng pahayag ay nakasalalay sa mga salitang
gagamitin.
 Kinakailangang angkop ang salita sa kaisipan at sitwasyong
ipahahayag.
 May mga pagkakataon na ang salitang tama naman ang kahulugan ay
lihis o hindi angkop na gamitin.
Tingnan ang mga sumusunod na halimbawa:
1.
Tanaw na tanaw na namin ang maluwag na bibig ng bulkan.
2.
Bagay kay Ara ang kanyang makipot na bunganga.
3.
Ginanahan sa paglamon ang mga bagong dating na bisita.
4.
Maarte siya sa pagkain kaya hindi siya tumataba.
1.
Tanaw na tanaw na namin ang maluwag na bunganga ng bulkan.
2.
Bagay kay Ara ang kanyang makipot na bibig.
3.
Ginanahan sa pagkain ang mga bagong dating na bisita.
4.
Mapili siya sa pagkain kaya hindi siya tumataba.
TANDAAN
Sa ating wika ay maraming salita na maaaring pare-pareho ang
kahulugan subalit may kani-kanyang tiyak na gamit sa pahayag.
Halimbawa:
bundok, tumpok, pumpon, salansan, tambak,
kawangis, kamukha, kahawig
samahan, sabayan, saliwan, lahukan
daanan, pasadahan
aalis, yayao, lilisan
Page 2
MODULE
MASINING NA PAGPAPAHAYAG
WASTONG GAMIT NG MGA SALITA
1. Kailangang taglaying ng mga pahayag ang kawastuhang pambalarila
2. May mga salita kasi tayong ginagamit na ang akala natin ay maaaring
malayang nagkakapalitan, ngunit hindi naman kung ibabatay natin sa
istriktong tuntuning pambalarila.
Ilan sa mga ito ay ang mga sumusunod:
1.
Nang at Ng
a. Ang nang ay karaniwang ginagamit na pangatnig sa mga
hugnayang pangungusap at ito ang panimula ng katulong na
sugnay.
Halimbawa:
Mag-aral kang mabuti nang makapasa ka sa
eksam.
Nagsisimula na ang programa nang dumating ang
mga panauhin.
Magsikap tayo nang umunlad ang ating buhay.
b. Ang nang ay nagmula sa na at inaangkupan ng ng at inilalagay
sa pagitan ng pandiwa at ng panuring nito.
Halimbawa:
Nagpasa si Marvin ng proyekto nang maaga.
Nangaral nang mahinahon si G. Ordoña.
Nagdasal nang taimtim ang mga devoto.
c. Ginagamit ang nang sa gitna ng dalawang salitang-ugat na
inuulit, dalawang pawatas o neutral na inuulit at dalawang
pandiwang inuulit.
Halimbawa:
suklay nang suklay
mag-ipon nang mag-ipon
nagdasal nang nagdasal
Page 3
MODULE
MASINING NA PAGPAPAHAYAG
d. Ang ng ay ginagamit na pananda sa tuwirang layon ng
pandiwang palipat.
Halimbawa:
Nag-aaral siya ng liksyon
Bumili siya ng pasalubong para sa kanyang anak.
Nagtanim ng palay ang mga magsasaka.
e. Ang ng ay ginagamit na pananda ng actor o tagaganap ng
pandiwa sa tinig balintiyak.
Halimbawa:
Pinangaralan ng guro ang mga nahuling mag-aaral.
Tinulungan ng binata ang matanda sa pagtawid.
Ibinaling ng bata ang kanyang atensyon sa liksyon.
f. Ang panandang ng ay ginagamit kapag nagsasaad ng
pagmamay-ari ng isang bagay o katangian.
Halimbawa:
Ang pera ng bayan ay kinurakot ng ilang buwayang
pulitiko.
Ang palad ng mga mayayaman ay karaniwang makikinis.
Ang pagsabog ng bulkan ay nag-iwan ng mapapait na
alaala sa mga Ita.
Page 4
MODULE
MASINING NA PAGPAPAHAYAG
2. Kung at Kong
a. Ang kung ay pangatnig na panubali at ito’y karaniwang
ginagamit sa hugnayang pangungusap.
Halimbawa:
Malulutas ang mga problema ng bayan natin kung
isasantabi ng mga pulitiko ang kanilang pamumulitika.
Aatend ako ng parti kung papayagan ako ng aking mga
magulang.
Kung hindi ka sana nagtaas ng boses ay hindi kayo nagaway ng iyong kaibigan.
b. Ang kong ay nanggaling sa panghalip na pananong ko at
inaangkupan lamang ng ng.
Halimbawa:
Gusto kong tulungan ka ngunit kailangan mo munang
tulungan ang iyong sarili.
Maaasahan sa mga Gawain ang mga matalik kong
kaibigan.
Ang tangi kong inaasahan sa iyo ay ang maging tapat sa
ating pag-iibigan.
3. May ay Mayroon
a. Ginagamit ang may kapag sinusundan ng pangngalan.
Halimbawa:
Ang ngiti ay may ligayang dulot sa pinagbibigyan nito.
May virus ang nahiram niyang disket.
Habang may buhay ay may pag-asa.
Page 5
MODULE
MASINING NA PAGPAPAHAYAG
b. Ginagamit ang may kapag sinusundan ng pandiwa.
Halimbawa:
May pupuntahan ka ba mamaya?
May tatapusin pa akong trabaho mamayang gabi.
May nakita siyang nakakapanghilakbot na pangitain
kagabi.
c. Ginagamit ang may kapag sinusundan ng pang-uri.
Halimbawa:
May mahabang buhok si Olga.
May bagong cellphone si Aldrin.
Ang magkakaibigan ay may mabuting pagsasamahan.
d. Ang may ay ginagamit kapag sinusundan ng panghalip na panao
sa kaukulang paari.
Halimbawa:
Bawat tao ay may kanya-kanyang problema sa buhay.
Ang mga anak ni Aling Lucia ay may kani-kanila nang
kabuhayan.
Masayang ipinagdiriwang ang pista doon sa may amin.
e. Ang mayroon ay ginagamit kapag may napapasingit na kataga
sa salitang sinusundan nito.
Halimbawa:
Mayroon pa bang natiramg ulam?
Mayroon po kaming isusumbong sa inyo.
Si Marvin ay mayroon ding magagandang katangian
tulad ni Joseph.
Page 6
MODULE
MASINING NA PAGPAPAHAYAG
f. Ang may ay ginagamit kapag sinusundan ng panghalip na panao
sa kaukulang paari.
Halimbawa:
Bawat tao ay may kanya-kanyang problema sa buhay.
Ang mga anak ni Aling Lucia ay may kani-kanila nang
kabuhayan.
Masayang ipinagdiriwang ang pista doon sa may amin.
g. Ang mayroon ay ginagamit na panagot sa tanong.
Halimbawa:
May pasok ba tayo?-Mayroon.
May maaasahan ba akong tulong sa kanya?- Mayroon
naman.
May takdang-aralin ka ba?- Mayroon po.
h. Ang mayroon ay ginagamit kung nangangahulugan ng
pagkamaykaya sa buhay.
Halimbawa:
Ang mga Ordoña ang mayroon sa bayan ng Dolores.
Si Jayson ay nagpapanggap na mayroon sa kanilang
lalawigan.
Iniiwasan kong makibarkada sa mga mayroon sa aming
paaralan dahil ako ay isang mahirap lamang.
Page 7
MODULE
MASINING NA PAGPAPAHAYAG
4. Subukin at Subukan
a. Ang subukin ay nangangahulugan ng pagsusuri o pagsisiyasat
sa uri, lakas o kakayahan ng isang tao o bagay.
Halimbawa:
Subukin mong gamitin ang sabong ito baka hiyang sa
iyo.
Subukin mong kumain ng gulay at prutas upang sumigla
ka.
Subukin ng mga tagalalawigan ang galing ng mga
tagalunsod.
b. Ang subukan ay nangangahulugan sa pagtingin upang
malaman ang ginagawa ng isang tao o mga tao.
Halimbawa:
Subukan mo siya upang malaman mo ang kanyang
sekreto.
Ani Erap noon, “ Wag n’yo akong subukan!”
Subukan mo ang iyong kasintahan hanggang sa
makarating siya sa kanyang paroroonan.
5. Pahirin at Pahiran
a. Ang pahirin ay nangangahulugan ng pag-alis o pagpawi ng isang
bagay.
Halimbawa:
Pahirin mo ang iyong pawis sa noo.
Pahirin mo ang iyong uling sa mukha.
Pinahid ni Ace ang dugong umagos mula sa kanyang labi.
Page 8
MODULE
MASINING NA PAGPAPAHAYAG
b. Ang pahiran ay nangangahulugan ng paglalagay ng isang
bagay.
Halimbawa:
Pahiran mo ng Vicks ang likod ng bata.
Pahiran mo ng biton ang sapatosmo upang magmukha
iyong bago.
Masarap na almusal ang pandesal na pinahiran ng
mantekilya.
6.
Operahin at Operehan
a. Tinutukoy ng operahin ang tiyak na bahaging tinitiis.
Halimbawa:
Ooperahin bukas ang mga mata ni Angelita.
Kailan nakatakldang operahin ang bukol sa iyong dibdib?
Dok, operahin na po ninyo ang kumikirot kong tiyan.
b. Tinutukoy ng operahan ang tao at hindi ang bahagi ng kanyang
katawan.
Halimbawa:
Ooperahan na ng doktor ang naghihirap na bulag.
Inoperahan na si Olive kahapon.
Kasalukuyang inooperahan si Jane sa Ospital ng Makati.
Page 9
MODULE
7.
MASINING NA PAGPAPAHAYAG
Napakasal at Nagpakasal
a. Ginagamit ang napakasal kapag ang tinutukoy ay ang
ginagawang pag-iisang dibdib ng dalawang nilalang na
nagmamahalan.
Halimbawa:
Napakasal na ang malaon nang magkasintahang
Bernadette at Marvin.
Si Janet ay napakasal sa sarili niyang kapasyahan.
Napakasal na nga ba kayo ng kasintahan mo?
b. Ang nagpakasal ay tumutukoy sa taong naging punongabala o siyang nangasiwa upang makasal ang isang lalaki
at babae.
Halimbawa:
Ang mag-asawa ay nagpakasal ng kanilang panganay
na anak.
Ang mga kapitbahay na matulungin ang nagpakasal
sa maralitang sina Norina at Ronnie.
Si Aling Auring ang nagpakasal sa pamangkin niyang
naulila na sa mga magulang.
Page 10
MODULE
MASINING NA PAGPAPAHAYAG
8. Din at Rin, Daw at Raw
a. Ang mga katagang rin at raw ay ginagamit kung ang
siunusundang salita ay nagtapos sa patinig at sa malapatinig na
w at y.
Halimbawa:
Si Stanley ay katulad mo ring masipag mag-aral.
Ikaw raw ang napipisil ng mga hurado na kakatawan sa
ating pamantasan.
May bahay rin sa Antipolo sina Mr. Acopra.
b. Ang din at daw ay ginagamit kung ang salitang sinusundan ay
nagtatapos sa katinig maliban sa w at y.
Halimbawa:
Masakit daw ang ulo ni Tess kaya hindi siya nakapasok
sa klase.
Magtatanghal din ng dula ang Kagawaran ng Filipino.
Nakapagsulat din ng aklat si Judith.
9.
Sila at Sina, Kina at Sila
a. Ang sila ay panghalip panao samantalang ang sina ay
panandang pangkayarian sa pangalan. Karaniwang kamalian
Tama –
at Olive ay
sa timpalak.
naSina
angHershey
sila ay ginagamit
nananalo
panandang
pangkayarian.
Tama – Sila ay mabubuting anak
NanaloHalimbawa:
sila sa timpalak.
Mali – Sila Aldrin at Olga ay mabubuting anak.
Tama – Sina Aldrin at Olga ay mabubuting anak.
Mali - Sila Hershey at Olive ay nanalo sa timpalak.
Page 11
MODULE
MASINING NA PAGPAPAHAYAG
b. Ang kina ay panandang pankayarian sa pangngalan katulad ng
sina. Walang salitang kila sa Balarilang Filipino. Ang paggamit
ng kila ay karaniwang pagkakamali.
Halimbawa:
Papunta na kami kina Ms. Candelario.
Kina Divine gaganapin ang pagdiriwang.
Malayo ba rito ang kina Onie at Peter?
10.
Pinto at Pintuan
a. Ang pinto (door) ay bahagi ng daanan na isinasara at
ibinubukas. Ginagawa ito upang ilagay sa pintuan.
b. Ang pintuan ( doorway) ay ang kinalalagyan ng pinto. Ito rin
ang bahaging daraanan kapag bukas na ang pinto.
Halimbawa:
Isinara niya ang pinto upanmg hindi makapasok ang
lamok.
Nakaharang sa pintuan ang paso ng halaman kung
kaya’t hindi niya maisara ang pinto.
11. Hagdan at Hagdanan
a. Ang hagdan (stairs) ay mga baytang at inaakyatan at binababaan
sa bahay/gusali.
b. Ang hagdanan kinalalagyan ng hagdan.
Halimbawa:
Mabilis niyang inakyat ang hagdan upang marating ang
klinika.
Matitibay ang hagdanan ng kanilang bahay kaya hindi
gumuho ang hagdan niyon matapos ang lindol.
Page 12
MODULE
12.
MASINING NA PAGPAPAHAYAG
Iwan at Iwanan
a. Ang iwan (to leave something) ay nangangahulugang huewag
isama/daldin.
b. Ang iwanan ( to leave something to somebaody) ay
nangangahulugan bibigyan ng kung ano ang isang tao.
Halimbawa:
Iwan mo na ang anak mo sa bahay n’yo.
Iwan na lang niya ang bag sa kotse ko.
Iwanan mo’ko ng pera pambili ng pananghalian.
Hindi iniwanan ng alak ng dumalaw na kamag-anak ang
presong lasenggero.
13.
Sundin at Sundan
a. Ang sundin (follow an advice) ay nangangahuluhang sumunod
sa payo o pangaral.
b. Ang sundan (follow where one is going, follow what one does)
ay nangangahulugan gayahin ang ginagawa ng iba o pumunta
sa pinunmtahan ng iba.
Halimbawa:
Sundin mo ang payo ng iyong mga magulang kung ayaw
mong maligaw ng landas.
Sundan mo ang demonstrasyon sa televisyon kung nais mong
matuto ng pagluluto ng Paella.
Sundan mo agad ang umalis mong kaibigan at baka tuluyan na
iyong magtampo.
Page 13
MODULE
14.
MASINING NA PAGPAPAHAYAG
Tungtong, Tuntong at Tunton
a.
b.
c.
Ang tungtong ay panakip sa palayok o kawali.
Ang tuntong ay pagyapak sa ano mang bagay.
Ang tunton ay pagbakas o paghanap sa bakas ng ano mang bagay.
Halimbawa:
Hindi makita ni Aling Nenita ang tungtong na palayok sa kusina.
Tumuntong siya sa mesa upang maabot niya ang bumbilya.
Hindi ko matunton kung saan na nagsuot ang aming tuta.
15.
Dahil sa at Dahilan sa
a.
b.
Dahil sa ang wasto. Sinisundan ito ng pangngalang pinagsanhian ng
isang pangyayari.
Mali ang dahilan sa. Ang dahilan ay pangngalan mismo.
Halimbawa:
Hindi siya nakapasa sa pagsusulit dahil sa hindi niya pagsunod sa panuto.
Paninira sa mga kasamahan sa trabaho ang naging dahilan ng pagkasira ng
reputasyon ni Jayson.
Dahil sa pag-iisip ng masama, nag-away-away tuloy ang dating magkakaibigan.
16.
Kung ‘di, Kungdi at Kundi
a.
b.
c.
Ang kung ‘di (if not) ay pinaikling kung hindi.
Ang kungdi ay di dapat gamitin. Walang salitang ganito.
Ang kundi ay kolokyalismo ng kung ‘di.
Halimbawa:
Kung di’ ka sana nagmataas ay kaibigan mo pa rin si Bernie.
Hindi ka sana nakapagtrabaho kung ‘di dahil sa iyong kaibigang pinagtaksilan
mo ngayon.
Walang makakapasok sas gusali kundi ang mga empleyado lamang.
Page 14
MODULE
MASINING NA PAGPAPAHAYAG
PAGBUO NG PANGUNGUSAP
Kailangan ang kaisahan sa pangungusap para maging efektibo ito. Kung bawat
bahagi ng pangungusap ay tumutulong para maihayag nang malinaw ang pangunahing
diwa nito.
Narito ang ilang paalala upang matiyak ang kaisahan sa pagbuo ng pangungusap:
1.
Tiyakin ang timbang na ideya at paralelismo sa loob ng pangungusap.
Halimbawa:
Di-Timbang: Matapos magsitangis ay agad na nagbalot ng mga gamit ang mga
napaalis na iskwater.
Timbang:
Matapos magsitangis ay agad na nagsipagbalot ng mga gamit ang
mga napaalis na iskwater.
Di-Parallel: Ang pag-eehersisyo at masustansyang pagkain ay mahalaga sa
pagpapabuti ng ating kalusugan.
Parallel:
Ang pag-eehersisyo at pagkain ng mga masustansyang pagkain ay
mahalaga sa pagpapabuti ng ating kalusugan.
2.
Tiyaking nagkakaisa ang mga aspeto ng pandiwa sa pangungusap.
Halimbawa:
Di-Nagkakaisa:
Nagkakaisa:
3.
Nagsialis at nagsisiuwi na ang mga panauhin ko kanina.
Nagsialis at nagsiuwi na ang mga panauhin ko kanina.
Huwag pagsamahin sa pangungusap ang hondi magkakaugnay na
kaisipan.
Halimbawa:
Di- Magkakaugnay: Hindi uunlad ang ating wika kapag hindi natin ito ginamit at
nahilig tayo sa kalayawan.
Wasto:
Hindi uunlad ang ating wika kapag hindi natin ito ginamit
4.
Iwasan ang pagsama-sama ng maraming kaisipan sa isang pangungusap.
Halimbawa:
Di-Mabisa:
Mabisa:
Ang pagsasayaw gaya rin paglalaro ng mga bata ng taguan
kung gabing walang buwan at ng pagdadama ng mga
lalaking walang magawa at nagpapalipas ng oras sa
pagupitan ay tunay na nakaaaliw.
Ang pagsasayaw, gaya rin paglalaro ng taguan ng mga bata,
ay tunay na nakalilibang.
Page 15
MODULE
MASINING NA PAGPAPAHAYAG
5.
Gawing malinaw sa pangungusap kung alin ang pangunahing sugnay at
ang panulong na sugnay.
Halimbawa:
Hindi Malinaw:
Dahil sa ayaw ko iyon, hindi ko binili, ang aklat.
Malinaw:
Dahil sa ayaw ko sa aklat, hindi ko iyon binili.
6.
Gamitin ang tinig na balintiyak ng pandiwa kapag ang simuno ng
pangungusap ay hindi siyang gumaganap ng kilos.
Halimbawa:
Mali:
Si Joel ay binili ang relo para kay Bernie.
Tama:
Ang relo ay binili ni Joel para kay Bernie.
Binili ni Joel ang relo para kay Bernie.
Mali:
Tama:
7.
Si Marie ai kinuha ang hinog na papaya sa puno.
Ang hinog na papaya sa puno ay kinuha ni Marie.
Kinuha ni Marie ang hinog na papaya sa puno.
Huwag ilayo ang salitang panuring sa tinuturingang salita.
Halimbawa:
Malayo:
Maganda ang kwentong binasa ko talaga.
Malapit:
Maganda talaga ang kwentong binasa ko.
Malayo:
Malapit:
8.
Tinawag ni Ron ang Tao nang malakas.
Malakas na tinawag ni Roy ang tao.
Ilapit ang panghalip na pamanggit sa pangngalang kinkatawan nito.
Halimbawa:
Malayo:
Ipinanhik ni Jun ang televisyon sa bahay na binili ng tatay niya.
Malapit:
Ipinanhik ni Jun ang televisyong binili ng tatay niya.
9.
Sa Filipino, nauuna ang panaguri kaysa sa simuno sa karaniwang ayos ng
pangungusap.
Halimbawa:
Minamahal at ginagamit niya ang sariling wika.
Mabait na bata si Marvin.
Kaysa:
Ang sariling wika ay minamahal at ginagamit niya.
Si Marvin ay mabait na bata.
Page 16
MODULE
MASINING NA PAGPAPAHAYAG
MGA SANGGUNIAN
AKLAT
Abad, Marietta.(2003).Retorika.Mandaluyong City; Cacho Hermanos, Inc
Badayos, Paquito B.et.al.(2010).Masining ng Pagpapahayag; Aklat sa Filipino 3-Antas
Tersyarya.Malabon City: Mutya Publishing House Inc
Bernales, Rolando.et.al.(2009).Retorika:Ang Sining ng Pagpapahayag.Malabon
City:Mutya Publishing House Inc.
Buensuceso, Teresita S.et.al.(2005). Retorika (Filipino 3: Para sa antas
tersarya).Manila:UST Publishing House
Pangkalinawan.et.al.(2004).Filipino3 Retorikang Filipino. Valenzuela City: Mutya
Publishing House, Inc.
ONLINE
http://www.angelfire.com/journal2/retorika_filip13/
http://www.scribd.com/doc/49727685/Retorika-at-Balarila
https://www.coursehero.com/file/p5vlu8qb/Relasyon-ng-Balarila-at-Retorika-Ang-isangpahayag-upang-maging-mabisa-ay-dapat/
Page 17