ÇÖZELTİLERDE SEYRELTME(DİLÜSYONLAR), DERİŞTİRİLME VE KARIŞIM • Çözeltiler genellikle derişimi bilinen stok çözeltilerinden hazırlanır. • Bunun için stok çözeltiden hesaplanarak alınan çözelti, istenen hacme göre seçilmiş balon jojeye alınır ve üzerine hacmi belirten çizgiye kadar çözücü eklenir. Bu şekilde başlangıçtaki derişimden daha seyreltik çözelti hazırlanmış olur. Konsantre bir çözeltiden dilüe bir çözelti hazırlanmasına seyreltme (dilusyon) denir Biyokimyada yapılan seyreltmeler, toplam çözeltinin bütün özelliklerini içerecek şekilde hazırlanır 1:100’luk seyreltme yapılırken konsantre çözeltiden 1 birim alınarak toplam hacim olan 100 birime tamamlanır 25 µL serum ile 25 µL tuz çözeltisi karıştırılırsa, serum 25:50= 1/2 oranında seyreltilmiş olur Sabit konsantrasyondan bir alt düşük konsantrasyona ulaşmak için seri seyreltmeler yapılır ÇÖZELTİLERİN SEYRELTİLMESİ Bir laboratuvarda çözeltilerin seyreltilmesi sık karşılanan bir olaydır. Bunun için izlenecek yol şöyledir: 1.Mevcut çözelti içinde ne kadar çözünen madde bulunduğu hesaplanır. 2. Bu madde ile istenen derişimde kaç mililitrelik çözelti hazırlanabileceği hesaplanır. 3. Hesaplanan hacimden mevcut çözeltinin hacmi çıkarılarak eklenmesi gereken saf su miktarı bulunur ve bu, önceki çözeltinin üzerine eklenir. 4.Bu tür bir seyreltme işleminin yapılabilmesi için kullanılacak çözelti kabının hacmi şüphesiz, (2.) şıkta hesaplanan hacime eşit veya ondan büyük olmalıdır. • Çözeltilerin seyreltilmesi • Seyreltme hesapları, stok çözeltiden alınan çözünen mol sayısı ile seyreltik çözeltideki çözünenin mol sayısının aynı olması esasına dayanır ve • (stok derişimi) (stok hacmi) = (istenen derişim) (istenen hacim) • şeklinde ifade edilebilir. Burada eşitliğin her iki tarafında derişim ve hacim birimlerinin aynı olmasına dikkat edilmelidir. Çoğu derişimler molarite ve normalite ile ifade edildiğinden • kısaca • M1.V1 = M2.V2 veya N1.V1 = N2.V2 • şeklinde yazılabilir. N1, M1, V1 normalite, molarite ve hacmin ilk değerleri, N2, M2, V2 ise normalite, molarite ve hacmin son değerleridir. • • Normaliteleri veya molariteleri bilinen çözeltiyi 2 kez seyreltmek için çözelti hacmi kadar saf çözücü ilave edilir. 3 kez seyreltmek için hacminin 2 katı çözücü, 4 kez seyreltmek için hacminin 3 katı çözücü ilave edilir. • Eski Normalite • Yeni normalite) = ----------------------------------------• Seyreltme sayısı • Normalitesi Bilinen Bir Çözeltiden Düşük Normaliteli Çözelti Hazırlanması • Aşağıdaki bağıntıdan faydalanılır, • N1 X V1 = N2 X V2 • N1 X ml1 = N2 X ml2 • N1 = Elimizdeki çözeltinin normalitesi • ml1 = Bu çözeltiden alınacak miktar • N2 = Hazırlanan yeni çözeltinin normalitesi • ml2= Yeni çözeltinin toplam hacmi (ilave edilen distile su miktarı değil) • Normaliteleri Farklı İki Cins Çözelti Birbiri İle Karıştırıldığında Meydana Gelen Yeni Çözeltinin Normalitesinin Hesabı • N1 x ml1 + N2 x ml2 = N ( ml1 + ml2 ) • veya • M1 x ml2 + M2 x ml2 = M ( ml1 + ml2) bağıntılarından biri kullanılabilir. Çözeltilerde C molarite (M) veya normalite (N) olarak ifade edildiği zaman ÇÖZELTİLERİN DERİŞTİRİLMESİ • Laboratuvar çalışmaları sırasında bazı çözeltilerin elde hazır bulunanlarından daha derişiklerine ihtiyaç duyulabilir. Böyle durumlarda yeni bir çözelti hazırlamak yerine bu çözeltiyi deriştirerek kullanmak tercih edilir. Böylece madde israfı önlenmiş olur. Böyle bir deriştirme işlemi için şu yol izlenmelidir: 1. Eldeki hazır çözeltide ne kadar çözünen madde saf olarak vardır, hesaplanır. 2. Hazırlanması istenen çözelti için ne kadar maddeye ihtiyaç olduğu hesaplanır. 3.Hesaplanan kadar madde ya doğrudan tartılıp çözeltiye eklenir veya derişik asitler gibi bir sıvı kullanılması gerekiyorsa, yoğunluk ve yüzde değerleri yardımıyla kaç mililitre madde alınması gerektiği hesaplanır ve hesaplanan kadar madde hazır çözeltiye eklenir. Çözeltilerin karıştırılması • Laboratuvarlarda var olan çözeltileri değerlendirmek için, karıştırarak yeni çözelti hazırlamak ve bunları kullanmak sık başvurulan bir durumdur. • Karıştırma var olan çözeltilerin birbiriyle karıştırılması olabileceği gibi çözeltilerin su ile karıştırılması şeklinde de olabilir. PEARSON KARESİ YÖNTEMİ • Konsantrasyonları farklı iki çözelti uygun oranlarda karıştırılarak istenen konsantrasyonda üçüncü bir çözelti elde etmek için ÇAPRAZ KURALI uygulanır. Bu yöntem ağırlıkça yüzde olarak verilen çözeltilerde kullanılır. Eğer çözeltinin yoğunluğu 1’ e yakın ise ağırlıkça yüzde yerine mL de yazılabilir. Çözeltinin yoğunluğu 1’ e yakın değil ise % ağırlık dışında bu hesaplama yanlış sonuç verecektir. • Bu yöntem %’ li çözeltilerin seyreltilmesinde de kullanılır. Konsantrasyonları farklı iki çözelti uygun oranlarda karıştırılarak istenen konsantrasyonda üçüncü bir çözelti elde etmek için çapraz kuralı uygulanır. A: Elimizdeki birinci çözelti. B: Elimizdeki ikinci çözelti. C: Hazırlanması istenen çözelti. (C-B): A çözeltisinden alınacak miktar. (A-C) : B çözeltisinden alınacak miktar. A C- B C B A-C Dilüsyon oranı: numune hacmi /(numune hacmi + seyreltici hacmi) Örnek: 5 ml serumun 15 ml izotonik NaCl ile seyreltilmesinde seyreltme miktarı kaçtır? Bir kan örneği izotonik NaCl çözeltisi kullanılarak 5 kat (1/5 oranında) son hacmi 10 ml olacak şekilde nasıl seyreltilir? • Örnek: % 95’ lik etil alkol ve %20’ lik etil alkol kullanılarak, %50’lik etil alkol hazırlanması isteniyor. • %95’ lik çözeltiden 30 birim ve %20’ lik çözeltiden 45 birim alınarak %50’ lik çözelti elde edilir. • Örnek: %80’lik bir çözelti seyreltilerek % 35’ lik bir çözelti elde edilmek isteniyor. • Bu durumda seyreltme işlemi su ile yapılacağı için çapraz kuralındaki B yerine suyun konsantrasyonu yazılır. Suyun konsantrasyonu “0” olduğu için buraya 0 yazılır. • %80’lik çözeltiden 35 birim alınarak üzerine 45 birim saf su eklenir. Böylelikle %35’lik çözelti elde edilir.