สถานภาพการผลิตสับปะรดเพื่อการแปรรูปในจังหวัดประจวบคีรีขันธ Status of Pineapple Production for Pineapple Processing Industry in Prachuap Khiri Khan Province วิภาพร วีระไวทยะ1 รวิพิมพ ฉวีสุข1 ปรารถนา ปรารถนาดี1 ธนัญญา วสุศรี2 เจริญชัย โขมพัตราภรณ3 Wipaporn Veerawaitaya1 Ravipim Chaveesuk1 Parthana Parthanadee1 Thananya Wasusri2 Charoenchai Khompatraporn3 บทคัดยอ ผลการสํารวจเกษตรกรผูผลิตสับปะรดใหกับบริษัทแปรรูปสับปะรดในจังหวัดประจวบคีรีขันธจํานวน 85 คน พบวา เกษตรกรมากกวารอยละ 80 เปนเกษตรกรภายใตระบบตลาดข อตกลง รูจักและปฏิบัติตาม แนวทางเกษตรดีที่เหมาะสม (GAP) สําหรับสับปะรด เกษตรกรมีจํานวนพื้นที่เพาะปลูกผันแปรอยูในชวง 19-180 ไร สภาพพื้นที่ปลูกสวนใหญเปนที่ราบลุม (รอยละ 44.7) ดินรวนปนทราย (รอยละ 69.4) เกษตรกรสวนใหญ พึ่งพาแหลงน้ําธรรมชาติ และสวนนอยมีการใหน้ําสับปะรดเพิ่มในฤดูแลง เกษตรกรทุกรายใชปุยเคมี สูตร 21-00, 15-15-15 และ 0-0-60 รวมกัน แทบทุกรายใชสารเคมีควบคุมและกําจัดวัชพืช และมีถึงรอยละ 9.4 ที่มีการเรง ผลสุก ซึ่งเปนขอหามของ GAP ปริมาณผลผลิตของเกษตรกรที่สํารวจผันแปรอยูในชวง 3-13 ตันตอไร เฉลี่ย เทากับ 6.09 ตันตอไร โดยมีขนาดผลสับปะรดผันแปรอยูในชวง 0.8-2.5 กิโลกรัมตอผล เฉลี่ยเทากับ 1.26 กิโลกรัมตอผล นอกจากนี้พบวาสภาพพื้นที่เพาะปลูก ชนิดของดิน ประสบการณในการปลูกสับปะรด การอยู ภายใตระบบตลาดขอตกลง การปฏิบัติตาม GAP ไมมีอิทธิพลตอปริมาณและขนาดของผลผลิตสับปะรดอยางมี นัยสําคัญทางสถิติที่ระดับ 0.10 แตการที่เกษตรกรใหน้ําสับปะรดเพิ่มในชวงฤดูแลงสงผลใหปริมาณผลผลิต เฉลี่ยสูงกวาเกษตรกรที่ไมใหน้ําอยางมีนัยสําคัญทางสถิติที่ระดับ 0.10 ัิทล จ ิ ์ ร ด ้ ู ร ต ม ส า า ว ศ ค ร ง ั ต ล ษ ค ก ร เ า ย ั ก ล ง า ร ย คโ ิา ท ว ห ม ABSTRACT A survey of 85 pineapple farmers who supply pineapples to a certain pineapple processing company in Prajaubkeereekan province shows that more than 80% are contracted farmers, recognize and follow the Good Agricultural Practice (GAP) for pineapple. These farmers hold the planting areas between 19 and 180 Rai. The plantation areas are mostly low plain (44.7%) with a mixture of loose and sandy soil (69.4%). Most farmers rely on natural water resources and small numbers employ water irrigation during a period of drought. Every farmer uses chemical fertilizers in a combination of 21-0-0, 15-15-15, and 0-0-60. Nearly all farmers utilize chemicals to control and eliminate weeds and 9.4% of them continue to accelerate the ripening process, which is prohibited by GAP. Pineapple production yields vary in the range of 3-13 tons per Rai with an average of 6.09 tons per Rai while the fruit size fluctuates between 0.8 and 2.5 kg per fruit with an average of 1.26 kg per fruit. In addition, land type, soil type, farmers’ experience, contract farming and GAP practices do not have a significant effect on the yields and fruit size at a 0.10 level. However, water irrigation during drought period significantly leads to higher production yields (p<0.10). Key Words: pineapple production, demographic data, production factor, contract farming, GAP R Chaveesuk: ravipim.c@ku.ac.th 1 สาขาวิชาการจัดการเทคโนโลยีอุตสาหกรรมเกษตร คณะอุตสาหกรรมเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร Division of Agro-Industry Technology Management, Faculty of Agro-Industry, Kasetsart University 2 สาขาวิชาการจัดการโลจิสติกส บัณฑิตวิทยาลัยการจัดการและนวัตกรรม มหาวิทยาลัยพระจอมเกลาธนบุรี Logistics Management Programme, Graduate School of Management and Innovation, King Mongkut’s University of Technology Thonburi 3 ภาควิชาวิศวกรรมอุตสาหการ คณะวิศวกรรมศาสตร มหาวิทยาลัยพระจอมเกลาธนบุรี Department of Industrial Engineering, Faculty of Engineering, King Mongkut’s University of Technology Thonburi คํานํา สับปะรดเปนพืชเศรษฐกิจที่สําคัญของประเทศไทย มีปริมาณการผลิตและสงออกผลิตภัณฑสับปะรด กระปองสูงเปนอันดับหนึ่งของโลก ดวยมูลคาการสงออกมากกวาหนึ่งหมื่นลานบาทตอป โดยในป 2548 นั้นมี มูลคาถึง 18,102 ลานบาท (กระทรวงพานิชย, 2548) แหลงเพาะปลูกสับปะรดหลักอยูที่จังหวัดประจวบคีรีขันธ และกระจายอยูแถบจังหวัดระยอง ชลบุรี เพชรบุรี กาญจนบุรี และราชบุรี มีศักยภาพในการปลูกประมาณ 1.2 ลานไร มีพื้นที่เก็บเกี่ยวอยูในชวง 4-6 แสนไร และมีผลผลิตโดยรวมประมาณ 2.0-2.2 ลานตันตอป เฉลี่ย ประมาณ 5.5 ตันตอไร ผลผลิตสามารถออกสูตลาดไดทั้งป แตมีปริมาณสูงในชวงเดือนมีนาคมถึงพฤษภาคม และเดือนพฤศจิกายนถึงธันวาคม (กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2548a) ผลผลิตสับปะรดทั้งหมดจะมีการ บริโภคภายในประเทศในรูปผลสดรอยละ 26 สงออกในรูปผลสดรอยละ 4 อีกรอยละ 70 จะถูกสงเขาโรงงานแปร รูปเปนสับปะรดกระปองและน้ําสับปะรด เพื่อสงออก (กระทรวงอุตสาหกรรม, 2546) ถึงแมวาประเทศไทยจะมี สภาพพื้นที่และดินฟาอากาศเหมาะสมกับการเพาะปลูกและมีความพรอมดานแรงงานในภาคการเกษตร มีคูแขง ในตลาดโลกไมมากนัก ทวามีปริมาณผลผลิตตอไรต่ํา มีปริมาณและคุณภาพของผลผลิตไมคงที่ มีปริมาณสาร ไนเตรทตกคางที่เกินมาตรฐาน ปญหาเหลานี้อาจเกิดจากปจจัยสิ่งแวดลอมตามธรรมชาติ เชน สภาพพื้นที่ ปริมาณน้ําฝน อุณหภูมิและปจจัยทางเทคโนโลยีการผลิตของเกษตรกร รวมถึงการรับรูและปฏิบัติตามแนวทาง เกษตรดีที่เหมาะสมสําหรับสับปะรด (Good Agricultural Practice (GAP) for Pineapple) ดังนั้นงานวิจัยนี้จึงจัดทําขึ้นเพื่อรวบรวมขอมูลสถานการณปจจุบันของการผลิตสับปะรดของเกษตรกร โดยมีขอบเขตการศึกษาในจังหวัดประจวบคีรีขันธในดานประชากรศาสตร เทคโนโลยีการผลิต การปฏิบัติตาม แนวทาง GAP และการเขารวมภายใตระบบตลาดขอตกลง (Contract Farming) เพื่อนํามาใชเปนขอมูลพื้นฐาน ในการกําหนดแนวทางการพัฒนาระบบการผลิตเพื่อใหเกษตรกรสามารถผลิตสับปะรดที่มีปริมาณพอเพียงและ คุ ณ ภาพได ม าตรฐาน นํ า ไปสู ก ารเพิ่ ม ศั ก ยภาพในการแข ง ขั น ของอุ ต สาหกรรมสั บ ปะรดกระป อ งของไทย โดยงานวิจัยนี้เปนสวนหนึ่งของโครงการวิจัยเรื่องการจัดการโซอุปทานของอุตสาหกรรมสับปะรด ัิทล จ ิ ์ ร ด ้ ู ร ต ม ส า า ว ศ ค ร ง ั ต ล ษ ค ก ร เ า ย ั ก ล ง า ร ย คโ ิา ท ว ห ม อุปกรณและวิธีการ งานวิจัยนี้เปนการวิจัยเชิงสํารวจโดยการสัมภาษณและการใชแบบสอบถามกับเกษตรกรในจังหวัด ประจวบคีรีขันธ ในเบื้องตนมีการรวบรวมขอมูลจากเอกสารวิชาการ บทความ รายงานของหนวยงานตาง ๆ ที่ เกี่ ย วข อ งกั บ การผลิ ต สั บ ปะรด สั ม ภาษณ ตั ว แทนและกลุ ม ผู นํ า กลุ ม เกษตรกรผู ผ ลิ ต สั บ ปะรดในจั ง หวั ด ประจวบคีรีขันธ เพื่อ นํามาสรางแบบสอบถามแลวนําไปทดสอบกับเกษตรกรเพื่อปรั บปรุงแบบสอบถามให สมบูรณขึ้น แบบสอบถามที่พัฒนาขึ้น ประกอบดวยขอมูล 2 สวน คือ สวนที่ 1 ขอมูลพื้นฐานทางเศรษฐกิจและ สังคมบางประการของเกษตรกร สวนที่ 2 การปฏิบัติของเกษตรกรที่เกี่ยวกับการผลิตสับปะรด กลุมเปาหมายของการสํารวจโดยแบบสอบถามคือ เกษตรกรผูผลิตและสงสับปะรดเขาสูโรงงานแปรรูป สับปะรดขนาดใหญในจังหวัดประจวบคีรีขันธ คือ บริษัททิปโกฟูดส (ประเทศไทย) จํากัด (มหาชน) การเก็บ ตัวอยางเกษตรกรใชวิธีการสุมตัวอยางตามสะดวกโดยคํานวณขนาดของกลุมตัวอยางที่ระดับความเชื่อมั่นในการ ประมาณปริมาณผลผลิตสับปะรด รอยละ 95 กําหนดใหความกวางของชวงความเชื่อมั่นเปน 0.6 ตัน/ไร และผล จากการสํารวจเบื้องตน พบวา คาเบี่ยงเบนมาตรฐานของปริมาณผลผลิตรวมตอไรเปน 2.54 ตัน/ไร คํานวณ จํานวนผูตอบแบบสอบถามขั้นต่ําที่ตองใชคือ 69 คน ซึ่งงานวิจัยนี้ไดสัมภาษณเกษตรกรทั้งหมด 85 คน วิเคราะหขอมูลจากแบบสอบถามและประมวลผลขอมูลทั้งหมดดวยโปรแกรมสําเร็จรูปทางสถิติ SPSS 13.00 ซึ่งสถิติที่ใชในการวิเคราะหขอมูล ไดแก พรรณนาสถิติ ประกอบดวย การวิเคราะหแจกแจงความถี่ การหา คาเฉลี่ย และการหาคาสวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน และอนุมานสถิติ ประกอบดวย การทดสอบสมมติฐานทางสถิติ กับประชากร 2 กลุม และการวิเคราะหความแปรปรวน ที่ระดับนัยสําคัญ 0.10 ผลและวิจารณ ลักษณะทางประชากรศาสตร เกษตรกรผูตอบแบบสอบถาม มีอายุอยูในชวงวัยกลางคน (36-55 ป) มากที่สุด และมีมากกวารอยละ 80 ที่ใชแรงงานในครอบครัวเพียงไมเกิน 3 คน ดังนั้นจึงมีแนวโนมที่จะมีแรงงานหลักในภาคการผลิตที่ลดลง ระดั บ การศึ ก ษาของเกษตรกรส ว นใหญ อ ยู ใ นระดั บ ชั้ น ประถมศึ ก ษา ซึ่ ง อาจส ง ผลต อ การยอมรั บ และ ความสามารถในการรับถายทอดและประยุกตใชเทคโนโลยีสมัยใหม โดยเฉพาะทางดานสารสนเทศ ซึ่งจําเปนตอ การบริ ห ารจั ด การระบบโซ อุ ป ทาน นอกจากนี้ ก ารถ า ยทอดความรู ค วรหลี ก เลี่ ย งการใช ศั พ ท ท างวิ ช าการ ประสบการณของเกษตรกรในดานการเพาะปลูก คอนขางหลากหลาย มีทั้งที่ปลูกมามากกวา 15 ป และไมเกิน 5 ป แสดงใหเห็นวาผลตอบแทนจากการผลิตสับปะรดยังเปนที่จูงใจ เกษตรกรที่สํารวจมากกวารอยละ 80 เปน เกษตรกรภายใตระบบตลาดขอตกลง เปนผูรูจักและปฏิบัติตามแนวทาง GAP สําหรับสับปะรด รายละเอียดดัง แสดงใน Table 1 ลักษณะการรับรูขอมูลความรูเกี่ยวกับการปลูกสับปะรด เกษตรกรในทองที่ที่ทําการศึกษา ไดรับความรูเกี่ยวของกับการปลูกสับปะรดจากแหลงตาง ๆ ซึ่งสวน ใหญไดรับจากตัวแทนของบริษัทที่รับซื้อผลผลิตสับปะรด รองลงมาคือ จากสมาชิกในครอบครัวหรือญาติที่ปลูก สับ ปะรด (Table 2) จะเห็ นไดวา เกษตรกรสนใจรั บรู ขอ มูลเพิ่ม เติ มจากลู กคา ญาติ สนิทหรื อ เพื่อ นบา นที่ มี ประสบการณในการเพาะปลูกมานานมากกวาแหลงความรูจากทางราชการ การที่เกษตรกรไดรับความรูจาก ตัวแทนของบริษัทมากที่สุด เนื่องจากเกษตรกรสวนใหญอยูภายใตระบบตลาดขอตกลงของบริษัท และบริษัทมี การติดตามและสงเสริมใหเกษตรกรปฏิบัติตามหลักการของ GAP เปนประจํา สื่อขาวสารความรูเกี่ยวกับ สับปะรดหลักที่เกษตรกรใชคือคําแนะนําหรือเอกสารเผยแพร รองลงมาคือ วิทยุ ดังนั้นการสงเสริมความรูหรือ เสนอแนะวิธีการแกไขปญหาการผลิตสับปะรดของเกษตรกรควรจะเนนการดําเนินการผานสื่อทั้ง 2 ประเภทนี้ เกษตรกรสวนใหญศึกษาหาวิธีแกปญหาดวยตนเองหรือปรึกษากับเพื่อนบาน เปนผลมาจากสภาพแวดลอมทาง ธรรมชาติ และลักษณะการผลิตของเกษตรกรแตละรายไมเหมือนกัน อยางไรก็ตามเกษตรกรมากกวาครึ่งหนึ่งมี การติดตอกับเจาหนาที่สงเสริมการเกษตรของรัฐบาลโดยเฉพาะในเรื่องระบบการลงทุนและการใชปุย ปจจัยการผลิตสับปะรด เกษตรกรสวนใหญใชที่ของตนเองและเชาเพื่อการปลูกสับปะรด โดยเกษตรกรที่ทําการศึกษามีจํานวน พื้นที่เพาะปลูกอยูในชวง 19-180 ไร เฉลี่ย 50 + 33 ไร สวนใหญมีพื้นที่การถือครองนอยกวา 70 ไร (Table 3) และยังพบวาเกษตรกรบางสวนปลูกสับปะรดเปนพืชแซมพืชประเภทอื่น ๆ เชน มะมวง มะพราว ยางพารา สภาพพื้นที่เพาะปลูกของเกษตรกรสวนใหญเปนพื้นที่ราบลุม รองลงมาคือพื้นที่ราบสูง และที่อื่น ๆ เชน ที่เชิงเขา ดินในทองที่สวนใหญเปนดินรวนปนทราย เกษตรกรสวนมากใชน้ําจากแหลงน้ําธรรมชาติ เชน แมน้ํา คลอง หวย รองลงมา ไดแก แหลงน้ําที่สรางขึ้นเอง เชน บอ รองน้ํา แตเกษตรกรพึ่งพาระบบชลประทานนอยมาก เกษตรกรที่สํารวจทุกรายปลูกสับปะรดพันธุปตตาเวีย (Table 4) ซึ่งเหมาะสมสําหรับการผลิตสับปะรด กระปอง ลักษณะวัสดุปลูก (ตนพันธุ) เปนชนิดหนอพันธุเกือบทั้งหมด ใชปริมาณหนอพันธุอยูในชวง 4,00010,000 ตนตอไร เฉลี่ยประมาณ 6,000 + 1,140 ตนตอไร การปลูกดวยหนอ มีขอดีคือตนเจริญเติบโตเร็วและเนา ยาก แตราคาหนอแพง ขนาดตนโตไมสม่ําเสมอ ซึ่งแตกตางจากเกษตรกรแถบระยองที่ใชจุกในการปลูก เกษตรกร สวนใหญใชหนอพันธุจากไรของตนเอง โดยขนาดหนอพันธุที่เกษตรกรเลือกใชเปนหนอขนาดกลาง รองลงมา ไดแก หนอขนาดเล็ก ซึ่งเปนการดีเนื่องจากการปลูกดวยหนอขนาดใหญในชวงฝนชุกนั้น เมื่อผานชวงหนาวแลว ผลผลิตบางสวนมักออกผลและใหผลที่ไมสมบูรณ (วิจิตร, 2545) ัิทล จ ิ ์ ร ด ้ ู ร ต ม ส า า ว ศ ค ร ง ั ต ล ษ ค ก ร เ า ย ั ก ล ง า ร ย คโ ิา ท ว ห ม Table 1 Demographic data of 85 pineapple farmers. Demographic Data Age Education Experience < 25 yrs 26-35 yrs 36-45 yrs 46-55 yrs > 56 yrs < Primary education Primary education Secondary education Diploma Bachelor’s degree > Bachelor’s degree < 5 yrs 6-10 yrs 11-15 yrs 16-20 yrs > 21 yrs Yes / No Yes / No Yes / No Percentage 4.7 17.6 36.5 30.6 10.6 3.5 76.5 15.3 2.4 1.2 1.2 20.0 22.4 7.1 20.0 30.6 85.5 / 14.5 84.2 / 15.8 82.4 / 17.6 ัิทล จ ิ ์ ร ด ้ ู ร ต ม ส า า ว ศ ค ร ง ั ต ล ษ ค ก ร เ า ย ั ก ล ง า ร ย คโ ิา ท ว ห ม Under contract farming Be aware of GAP Follow GAP Table 2 Knowledge acquisition of pineapple farmers. Knowledge Acquisition Source Media Problem consulting Contact with agricultural extension officer Member of family/Relatives Neighbors Agricultural extension officers Expert/Professor Company officers Training Others Radio Television Newspaper Brochures Others Neighbors Relatives Oneself Leader of community Government officers Others Percentage 24.7 18.8 9.4 1.2 35.3 1.2 9.4 14.5 6.6 2.6 65.8 10.5 30.6 10.6 35.3 3.5 2.4 17.6 Yes / No 61.2 / 38.8 การเตรี ย มต น พั น ธุ ข องเกษตรกรส ว นใหญ ใ ช ก ารชุ บ ด ว ยสารเคมี จํ า พวกฟอสอี ทิ ล -อะลู มิ เ นี ย ม (Fosetyl-Al) และบางสวนเลือกใชการฉีดพนแทน เพื่อปองกันการเนาจากเชื้อรา ตามแนวทางของ GAP แตมี เกษตรกรสวนนอยที่คัดขนาดหนอกอนปลูก ซึ่งการคัดขนาดหนอมีขอดี คือ ตนสับปะรดโตสม่ําเสมอ ตนเล็กไม ถูกแยงน้ํา อาหาร และแสงแดด สามารถบังคับผลไดพรอมกัน ทําใหเก็บเกี่ยวพรอมกัน ประเมินปริมาณผลผลิต งาย และประหยัดตนทุนในการบังคับผลและเก็บเกี่ยว (กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2548b) Table 3 Land use and environmental conditions of pineapple production. Land and Environments Land ownership Land size Land type Soil type Owned Rented Owned and rented < 40 Rai 41-70 Rai 71-100 Rai > 101 Rai Low plain Plateau Others Mixture of loose and sandy soil Mixture of loose soil and clay Others Natural Man made Irrigation system Others Percentage 38.8 8.3 52.9 40.0 30.6 18.9 10.6 44.7 34.1 21.2 69.4 18.8 11.8 35.4 31.6 11.0 22.0 ัิทล จ ิ ์ ร ด ้ ู ร ต ม ส า า ว ศ ค ร ง ั ต ล ษ ค ก ร เ า ย ั ก ล ง า ร ย คโ ิา ท ว ห ม Water resource 1 Rai = 0.4 hectare Table 4 Pineapple material for production. Planting Material Percentage Variety Pattawia 100 Type Sucker 96.5 Sucker and Crown 3.5 Source Owned 84.5 Purchase from neighbors 15.5 Size Small (300-500 gram) 30.9 Medium (501-700 gram) 59.2 Large (701-900 gram) 9.9 Preparation Chemical dipping 55.4 Chemical spraying 34.1 Size grading 32.9 แนวทางการปฏิบัติในการผลิตของเกษตรกร ในชวงการเตรียมดินกอนการปลูก เกษตรกรสวนใหญใชการไถดะรวมกับการไถแปร (Table 5) ซึ่งการ ไถดะทําเพื่อกําจัดวัชพืช สวนการไถแปรชวยใหดินแตกละเอียดและปรับระดับหนาดิน ระบบปลูกสวนใหญเปน ระบบแถวคู เนื่องจากประหยัดพื้นที่ปลูกและตนทุนการปลูก ตนขึ้นหนาแนนทําใหมีวัชพืชนอย ลดการไหมของ ผลและชวยลดโรคผลแกน สงผลใหผลผลิตตอไรสูงขึ้น (กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2548b) มีเกษตรกรสวน นอยที่ใชปูนขาวหลังจากขั้นตอนการเตรียมดินเพราะสภาพดินในจังหวัดประจวบคีรีขันธเปนกรดจัดถึงเปนกรด จัดมาก (กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2547) จึงตองปรับสภาพดินใหเปนดางเล็กนอย ในขั้นตอนการใสปุย เกษตรกรทุกรายใชปุยเคมี โดยเฉพาะปุยสูตร 21-0-0 สูตร 15-15-15 และ สูตร 0-0-60 รวมกัน ธาตุไนโตรเจน จําเปนตอการเจริญเติบโตใหตนสมบูรณ และธาตุโปแตสเซียมชวยใหตนทนทานตอโรค ผลสับปะรดเนื้อแนนสี สวย เพิ่ม ปริมาณน้ําตาลในผล และเพิ่มปริมาณกรดเพื่อชวยลดโรคผลแกน (กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2548a) อยางไรก็ตามเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการผลิต ลดตนทุน และลดปริมาณการใชปุยเคมีเกินความตองการ ของสับปะรด ซึ่งจะตกคางในดินและในสับปะรดรุนถัดไปโดยเฉพาะสารไนเตรท จึงควรมีการใหขอมูลเกษตรกร ในดานขององคประกอบของธาตุอาหารในดินในพื้นที่ดังกลาว ซึ่งมีการวิเคราะหอยูแลวจากกรมพัฒนาที่ดิน พรอมทั้งคําแนะนําในการใสปุยในปริมาณเหมาะสม เกษตรกรสวนนอยมีการใหน้ําสับปะรดเพิ่มในฤดูแลงหรือ ฝนทิ้งชวง (รอยละ 27) โดยการลากสายยางไปตามพื้นที่เพาะปลูกและพนน้ําใหกระจายใหทั่ว ในสวนขั้นตอน การบังคับดอก สวนใหญนิยมใชถานแกส (CaC2) เกษตรกรสวนใหญประสบกับปญหาศัตรูที่ทําลายสับปะรด เชน นก หนู กระรอก ดวง เปนตน แตมีสวน นอยที่ใชสารเคมีกําจัดศัตรูดังกลาว เนื่องจากกลัวการตกคางของสารเคมีในผลสับปะรดเมื่อถึงเวลาเก็บเกี่ยว โรคที่เกิดกับสับปะรด สวนมากจะเปนโรคตนเนา ซึ่งเกษตรกรมีวิธีแกปญหาคือ จุมหนอพันธุกอนปลูกและพน ดวยสารปองกันกําจัดโรคตนเนา และโรคผลแกน ซึ่งเกษตรกรถึงรอยละ 89 ที่มีการใชสารเคมีปองกันโรคพืช จําพวกฟอสอีทิล-อะลูมิเนียม (Fosetyl-Al) ลักษณะการเก็บเกี่ยวสับปะรดสวนใหญ เปนแบบทยอยเก็บ เนื่องจากผลผลิตสุกไมพรอมกัน ถึงแมวา GAP จะหามใชสารเคมีทุกชนิดในการเรงผลสุก เนื่องจากจะทําใหน้ําหนักและคุณภาพของผลสับปะรดลดลง (Bartholomew, 2003) แตยังมีเกษตรกรรอยละ 9.4 ที่ใชสารเคมีเรงผลสุก ดังนั้นจึงควรมีการรณรงคเพิ่มเติม เกษตรกรจะประเมินวันเก็บเกี่ยวสับปะรดจากการพิจารณาสีของเปลือกสับปะรดเปนหลัก และเสริมดวยการนับ อายุหลังการบังคับดอก เกษตรกรที่สํารวจมีปริมาณผลผลิตอยูในชวง 3-13 ตันตอไร เฉลี่ยเทากับ 6.09 + 1.71 ตันตอไร โดยมีขนาดผลสับปะรดพรอมเก็บเกี่ยวอยูในชวง 0.8-2.5 กิโลกรัมตอผล เฉลี่ยเทากับ 1.26 + 0.38 กิโลกรัมตอผล ซึ่งเบี่ยงเบนจากมาตรฐานการรับซื้อสับปะรดของโรงงานที่กําหนดขนาดผลอยูระหวาง 1.0-2.5 กิโลกรัม (กระทรวงอุตสาหกรรม, 2530) อยูเล็กนอย หลังขั้นตอนการเก็บเกี่ยว เกษตรกรสวนใหญฟนหรือตัดใบ ของตนสับปะรดทิ้ง และหักหนอออกจากแปลงเพื่อปลูกใหม ัิทล จ ิ ์ ร ด ้ ู ร ต ม ส า า ว ศ ค ร ง ั ต ล ษ ค ก ร เ า ย ั ก ล ง า ร ย คโ ิา ท ว ห ม Table 5 Pineapple farmer’s cultural practices. Practices Land and soil preparation Plant arrangement Fertilizer use Chemical fertilizer Weed control Flower acceleration Ripening acceleration Pests Fruit diseases Harvesting Maturity determination Practices after harvesting Plough roughly/ Plough in regular furrows Plough roughly/ Plough in regular furrows/ Loosen plow Single row Double row Chemical fertilizer Chemical fertilizer and biofertilizer Chemical and organic fertilizer Chemical, organic fertilizer and biofertilizer 21-0-0 15-15-15 0-0-60 Foliar fertilizers / Additives/ Hormone 30-20-10 Urea (46-0-0) Control chemicals Eradicating chemicals Control and eradicating chemicals Gas (CaC2) Ethephon (2-Choloethyphosphonic acid) Gas and Ethephon Yes / No Present / Absent Use chemical control / Not use Present / Absent Use chemical control / Not use All at one time Multiple times Date count Listening to fruit sound Fruit color Sucker removal Leaf pruning Fertilizing Percentage 74.1 25.9 7.1 92.9 38.8 31.8 15.3 14.1 90.6 71.8 78.8 56.4 10.6 64.7 1.30 1.30 97.40 62.2 17.6 20.3 9.4 / 96.6 75.3 / 24.7 15.7 / 84.3 85.9 / 14.1 89.4 / 10.6 13.4 86.6 58.8 10.6 91.8 38.0 82.0 16.5 การวิเคราะหอิทธิพลของปจจัยทางสังคมและปจจัยการผลิต ผลการศึกษาอิทธิพลของประสบการณในการเพาะปลูกสับปะรดของเกษตรกร การเขารวมระบบตลาด ขอตกลงและการปฏิบัติตาม GAP ตอปริมาณและขนาดของผลผลิตสับปะรดที่ไดเปนดัง Table 6 พบวา ประสบการณในการปลูกไมทําใหปริมาณและขนาดของของผลผลิตสับปะรดแตกตางกันอยางมีนัยสําคัญทาง สถิติ แมวาในประสบการณปลูกชวง 16-20 ป จะมีปริมาณผลผลิตเฉลี่ยสูงที่สุด และประสบการณปลูกในชวง นอยกวา 5 ป มีขนาดผลเฉลี่ยใหญที่สุด การเขารวมระบบตลาดขอตกลงและการปฏิบัติตาม GAP หรือไมก็ตาม ไมสงผลใหปริมาณและขนาดของของผลผลิตสับปะรดแตกตางกันอยางมีนัยสําคัญทางสถิติ ถึงแมผลผลิตเฉลี่ย และขนาดผลเฉลี่ยของเกษตรกรที่เขารวมระบบตลาดขอตกลงและการปฏิบัติตาม GAP จะดีกวาเกษตรกรที่ไมได ทําสัญญาและเกษตรกรที่ไมปฏิบัติตาม GAP เกษตรกรบางรายใหขอคิดเห็นวา การปลูกสับปะรดตามขอปฏิบัติ ของ GAP นั้นจะทําใหไดรับผลผลิตนอยลงเนื่องจากใสปุยนอยลง แตในความเปนจริงลูกคาตองการสับปะรดที่มี ทั้งปริมาณและคุณภาพที่ดี และสม่ําเสมออยางตอเนื่อง ดังนั้นเกษตรกรที่ปลูกสับปะรดตามหลักการ GAP จึง นาจะมีผลตอบแทนระยะยาวที่ดีกวา ซึ่งควรจะมีการศึกษาถึงผลการปฏิบัติตาม GAP ตอผลตอบแทนในรูปตัว เงินในระยะยาวเพิ่มเติม อยางไรก็ตามในการศึกษาผลการปฏิบัติตาม GAP ของทุเรียน และมังคุด ในจังหวัด จันทบุรี ระยอง และตราด พบวา เกษตรกรที่ปฏิบัติตาม GAP สวนใหญมีตนทุนการผลิตทุเรียน และมังคุดลดลง แตราคาขายผลผลิตเทาเดิมและขายไดในราคาเดียวกันกับเกษตรกรที่ไมปฏิบัติตาม GAP (อรพินและคณะ, 2548) ผลการวิเคราะหอิทธิพลของปจจัยการผลิตบางตัวตอปริมาณและคุณภาพของผลผลิตสับปะรดเปนดัง Table 7 การใชที่ราบลุมไมสงผลใหมีปริมาณและขนาดผลผลิตเฉลี่ยตางจากที่ราบสูงอยางมีนัยสําคัญทาง สถิติ ซึ่งแนวทาง GAP ระบุวา สภาพพื้นที่ที่เหมาะสมของการปลูกสับปะรด ควรเปนพื้นที่ราบหรือดอน ไมมีน้ํา ทวมขัง มีความลาดเอียงเล็กนอย นอกจากนี้ดินรวนปนทรายใหปริมาณผลผลิตเฉลี่ยและขนาดผลเฉลี่ยดีกวา ดินรวนเหนียวเล็กนอย แตไมมีความแตกตางอยางมีนัยสําคัญทางสถิติ ซึ่งลักษณะดินที่สับปะรดสามารถ เจริญเติบโตไดดีคือดินที่ระบายน้ําดีและมีความเปนกรดเล็กนอย โดยเฉพาะดินรวน ดินรวนปนทราย ดินปนลูกรัง ดินทรายชายทะเล (กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2548a) เกษตรกรที่ใหน้ําสับปะรดเพิ่มเติมนอกจากใชน้ําตาม ธรรมชาติ มีปริมาณผลผลิตเฉลี่ยสูงกวาเกษตรกรที่ไมใหน้ําอยางมีนัยสําคัญทางสถิติ และมีขนาดผลเฉลี่ยใหญ กวาเกษตรกรที่ไมใหน้ําเล็กนอย แตไมมีความแตกตางทางสถิติ ดังนั้นจึงควรรณรงคใหมีการใหน้ําสับปะรดเพิ่ม ในกรณี ที่ ป ริ ม าณน้ํ า ฝนมี ไ ม ส ม่ํ า เสมอตลอดฤดู ก าลปลู ก หรื อ ในช ว งฤดู แ ล ง ในขณะที่ ต น สั บ ปะรดกํ า ลั ง เจริญเติบโต สวนวิธีการใหน้ําที่เหมาะสมนั้นควรจะมีการวิจัยเพิ่มเติมเพื่อไดวิธีการที่คุมคากับการลงทุนมากที่สุด ัิทล จ ิ ์ ร ด ้ ู ร ต ม ส า า ว ศ ค ร ง ั ต ล ษ ค ก ร เ า ย ั ก ล ง า ร ย คโ ิา ท ว ห ม สรุปและขอเสนอแนะ เกษตรกรผูผลิตสับปะรดสงใหกับบริษัทแปรรูปสับปะรดในจังหวัดประจวบคีรีขันธ สวนมากเปนเกษตรกร ภายใตระบบตลาดขอตกลง ปลูกสับปะรดตามหลักการ GAP เนื่องจากมีการติดตอและไดรับคําแนะนําเรื่องการ ผลิตสับปะรดที่ถูกตองจากทางบริษัทผูรับซื้ออยางตอเนื่อง แตเกษตรกรยังประสบปญหาเรื่องความผันแปรของ ปริมาณและคุณภาพของผลผลิตและตนทุนที่สูงอยู เนื่องจากเกษตรกรเนนเพิ่มผลผลิตโดยวิธีการใสปุยเคมี โดย ไมพิจารณาถึงสภาพของพื้นที่ และพึ่งพาแหลงน้ําจากธรรมชาติเปนหลัก นอกจากนี้ยังมีการใชสารเคมีเรงผลสุก ซึ่งเปนขอหามของ GAP ดังนั้นรัฐบาลควรสงเสริมใหความรูและรณรงคใหเกษตรกรตระหนักถึงประโยชนและ ผลตอบแทนระยะยาวจากการปฏิบัติตามหลักการ GAP อยางครบถวน พรอมทั้งสงเสริมระบบการใหน้ําดวย วิธีการที่เหมาะสม ปรับปรุงระบบการชลประทานในพื้นที่ใหทั่วถึงมากขึ้น เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตสับปะรด ทั้งทางดานปริมาณและคุณภาพ นําไปสูความยั่งยืนในการผลิตสับปะรดตอไป คํานิยม คณะผูวิจัยขอขอบคุณสํานักกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) ผูใหทุนสนับสนุนการวิจัยนี้ ขอขอบคุณบริษัททิปโก ฟูดส (ประเทศไทย) จํากัด (มหาชน) ที่ใหโอกาสและความรวมมือในการเขาสัมภาษณเกษตรกรในเขตบริษัทและ สํานักงานเกษตรจังหวัดประจวบคีรีขันธ ที่ใหขอมูลเกี่ยวกับเกษตรกรปลูกสับปะรดในเขตจังหวัดประจวบคีรีขันธ รวมถึง กลุมเกษตรกรที่ใหขอมูลเกี่ยวกับปจจัยการผลิตและลักษณะทั่วไปของการปลูกสับปะรด Table 6 Effects of farmers’ experience, contract farming, and GAP practice on pineapple yields and sizes. Demographic Data Experience Under Contract farming Follow GAP < 5 yrs 6-10 yrs 11-15 yrs 16-20 yrs > 21 yrs Yes No Yes No Average Yield (Tons/Rai) 6.40 (2.47)a 5.34 (1.01)a 5.75 (1.06)a 6.46 (1.78)a 5.97 (1.30)a 6.21 (1.88)a 6.00 (1.41)a 6.69 (1.95)a 5.00 (0.44)a Average Size (Kilogram/Fruit) 1.32 (0.41)a 1.20 (0.29)a 1.15 (0.21)a 1.16 (0.23)a 1.27 (0.50)a 1.32 (0.45)a 1.15 (0.21)a 1.25 (0.44)a 1.00a Numbers in ( ) refer to standard deviation. Numbers in the same column in the same box followed by the same letter are not statistically different at a 10% significance level. ัิทล จ ิ ์ ร ด ้ ู ร ต ม ส า า ว ศ ค ร ง ั ต ล ษ ค ก ร เ า ย ั ก ล ง า ร ย คโ ิา ท ว ห ม Table 7 Effects of cultural factors on pineapple yields and sizes. Cultural Factors Land Types Soil Types Water Treatment Low plain Plateau Mixture of loose and sandy soil Mixture of loose soil and clay Yes No Average Yield (Tons/Rai) 6.04 (1.59)a 5.90 (1.67)a 6.07 (1.52)a 5.65 (1.93)a 6.63 (1.49)a 5.75 (1.60)b Numbers in ( ) refer to standard deviation. Numbers in the same column in the same box followed by the same letter are not statistically different at a 10% significance level. Average Size (Kilogram/Unit) 1.19 (0.36)a 1.28 (0.38)a 1.23 (0.40)a 1.22 (0.26)a 1.34 (0.53)a 1.19 (0.28)a เอกสารอางอิง กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 2547. เขตการใชที่ดินพืชเศรษฐกิจสับปะรดรายพันธุ, สํานักตรวจดินและวางแผนการใช ที่ดิน, กรมพัฒนาที่ดิน, กรุงเทพฯ, กันยายน 2547. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 2548a. การใชเทคโนโลยีรีโมทเซนซิ่งและระบบสารสนเทศภูมิศาสตรเพื่อประเมินผลผลิต สับปะรด ป 2548, สํานักตรวจดินและวางแผนการใชที่ดิน, กรมพัฒนาที่ดิน, กรุงเทพฯ. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 2548b. เกษตรดีที่เหมาะสมสําหรับสับปะรด, กรมวิชาการเกษตร, กรุงเทพฯ. กระทรวงพาณิชย. 2549. สับปะรดและผลิตภัณฑสับปะรด, www.dft.moc.go.th ศูนยเทคโนโลยีสารสนเทศ และการ สื่อสาร, กรมโรงงานอุตสาหกรรม, 20 ตุลาคม 2549. กระทรวงอุตสาหกรรม. 2530. มาตรฐานผลิตภัณฑอุตสาหกรรมสับปะรดกระปอง, สํานักงานมาตรฐาน ผลิตภัณฑอุตสาหกรรม, กรุงเทพฯ. กระทรวงอุตสาหกรรม. 2546.แผนยุทธศาสตรสับปะรด, กรุงเทพฯ, สิงหาคม 2546. วิจิตร วังใน. 2545. สับปะรด พืชอุตสาหกรรม, หางหุนสวนจํากัดมิตรเกษตรการตลาดและโฆษณา และเจริญ รัฐการ พิมพ, กรุงเทพฯ, พิมพครั้งที่ 1. อรพิน เกิดชูชื่น, ขนิษฐา พงษปรีชา, ณัฏฐา เลาหกุลจิตต และนภาพร เชี่ยวชาญ. 2548. รายงานฉบับสมบูรณ การศึกษา รูปแบบการจัดการความปลอดภัยดานอาหาร: กรณีการใชขอกําหนดวิธีที่ดีในการเกษตรดานพืช, โครงการศึกษา สถานการณและระบบการจัดการความปลอดภัยดานอาหารของประเทศไทย, สถาบันคลังสมองของชาติ, กรุงเทพฯ. Bartholomew D.P., R.E. Paull and Rohrbach. 2003. The Pineapple botany, production and uses. CABI Publishing, USA. pp.136.