Uploaded by muratsami

tekstiltrend-tr

advertisement
TEKSTİLDE ISI GERİ KAZANIMI UYGULAMALARI
ÖZET
Dünyadaki fosil yakıt fiyatlarının artışı ile önümüzdeki yıllarda daha büyük bir ivme ile artması
beklenen enerji maliyetleri ancak etkili enerji verimliliği politikaları ile azaltılabilecektir.
Enerji maliyetlerinin azaltılması, enerjinin tüketildiği her türlü elektrik, aydınlatma ve ısı
sistemlerinin incelenmesi ve verimli kullanılabilmesi için gerekli yatırımın yapılarak sistemlerin
optimizasyonunun sağlanması ile gerçekleştirilebilir.
Kirlendiği için işletmede doğrudan kullanılamayan ancak ısıl yönden ciddi bir değer ifade eden
atık sulardan ısı geri kazanımı uygulaması, kendini ödeme süresi en hızlı yatırımlardan biridir.
Son zamanlarda bu yatırımlara olan talebin artışında diğer bir etken de biyolojik arıtma tesisleri
atık su giriş sıcaklığının 30 ºC nin altında tutulması gerekliliğidir.
Tekstil fabrikalarında boya makinelerinden çıkan sıcak atık su ciddi bir ısı tasarrufu kaynağıdır.
Boya makinalarıdan tahliye edilen soğuk kirli suyun sıcak kirli suya karıştırılmadan ayrı bir kanalla
doğrudan arıtma tesisine gönderilmesi; sıcak kirli suyun ise ısı geri kazanımı sisteminde
değerlendirilmesi, yatırım maliyetleri düşük, son derece kârlı bir yatırımdır.
Böylece 15-20ºC deki 25 -175 m³/h soğuk temiz su, 25-175 m³/h sıcak atık suyun ısısından
yararlanılarak 55-60 ºC ye kadar ısıtılabilir. Ortalama yıllık tasarruf miktarı 1,000,000 EURO nun
üzerinde olabilmektedir. Yatırımın geri dönüş süresi 2 ila 9 ay arasında değişmektedir.
Atık su, filtreleme işleminden sonra, bir pompa vasıtası ile lif içeren sıvılar için özel olarak
üretilmiş olan, sabit geniş plaka kanal aralığına sahip, serbest akışlı plakalı ısı değiştiricinin ( plakalı
eşanjör) primer devresine sevk edilir. Eşanjörün seconder tarafın akışkan gönderilen soğuk temiz su,
atık suyun giriş sıcaklığına yakın bir sıcaklığa kadar ısıtılmış olur.
Sistem isteğe göre elektromekanik, ya da PLC kontrollü otomasyon ile kontrol edilebilir.
Maksimum ısı kazanımı minimum işletme masrafı ile temin edilebilmektedir.
Sistemde geniş plaka aralıklı, serbest akışlı plakalı ısıtıcılar kullanılmaktadır Plakalı eşanjörün
sıvı ile temas eden tüm metalik yüzeyleri AISI 316 kalite paslanmaz çelikten imal edilmiştir.
1
GİRİŞ
Ham petrol varil fiyatlarının 2005 yılı içerisinde 70 USD seviyelerine çıkması ve önümüzdeki
yıllar için yapılan projeksiyonlar fuel oil ve doğal gaz fiyatların artışının süreceği yönündedir.
2004 yılında üretilen elektriğin % 42 si doğal gaz ile üretilmiştir. Türkiye dünyadaki en pahalı
enerjiyi kullanan ülkelerden biridir. Sanayimiz dünyada rekabet edebilmesi için enerji verimliliği ile
ilgili yapılabilecek her türlü uygulamayı yapmak zorundadır.
Tekstil boyahaneleri bu yaklaşımın dışında tutmak mümkün değildir. Tekstil sektörü ülkemizin
en güçlü sektörlerinden biridir. Kısa süre aralıklarla gelen krizlere rağmen bu sektör henüz çok büyük
kayıplarla karşılaşmamış olmakla beraber rekabet koşullarının giderek ağırlaştığı da açıktır.
1
Çin, Hindistan, Mısır, Suriye ve diğer Uzakdoğu ülkelerinin tekstil sektöründe yeni üretim
odakları haline gelmekte oldukları gerçeği tekstil sanayicilerimizin maliyetlerini daha rekabetçi bir
piyasaya göre düşürmesi zorunluluğunu doğmuştur.
Tekstil boyahanelerinde yakıt giderlerinin maliyet içerisindeki payının % 30-35 düzeylerine
ulaşarak, bir numaralı maliyet unsuru haline gelmesi, yakıt giderlerinde sağlanabilecek tasarrufun
tekstilcinin dikkatini büyük ölçüde çekmesini sağlamıştır.
Boyahanelerin başlıca girdileri taze su, yakıt (Fuel-Oil, Doğal gaz ve LPG ), işgücü, elektrik
enerjisi ve kimyasal malzemelerdir. Bu kullanımdan- doğal olarak -kimyasal ve biyolojik olarak
kirlenmiş su ve baca gazı çevreye yayılmaktadır. Fabrikalar sıvı atıklarını kimi yörelerde merkezi
arıtma sistemlerine gönderirken, kimi yörelerde her fabrika kendi atığı için arıtma sistemi kurmak
zorunda kalmıştır.
2
BOYAHANELERDE BAŞLICA ISI TASARRUFU KAYNAKLARI
Bütün klasik ısı tasarrufu yöntemleri boyahaneler içinde geçerlidir. Buhar kazanlarının verimini
yükseltecek her önlem, ilave olarak ısı kullanım ve dağıtımında uygulanacak doğru yöntemler yakıt
giderlerini minimize etmek bakımından önemlidir. Baca gazı sıcaklığının asgariye indirilmesi,
izolasyon önlemleri, kaçak buharlara izin verilmemesi gereksiz aşırı ısıtmalardan kaçınılması dikkat
edilmesi gereken hususların başında gelmektedir.
Baca gazı sıcaklığının optimal düzeyde tutulabilmesi ancak, kaliteli bir buhar kazanının
kapasiteye uygun olarak seçilmesi ile mümkündür. Duman borularının periyodik temizliği ve kazan
suyu sertliğinin giderilmiş olması doğru bir kazan işletmeciliği için ön koşuldur. Bunlara rağmen
yüksek baca gazı sıcaklığıyla kaybedilen enerji baca gazı yoluna yerleştirilecek ekonomizerlerle
kısmen geri kazanılabilir. Blof suyunun taşıdığı enerjiden Plakalı Eşanjörler yardımıyla geri kazanım
mümkündür. Ayrıca kondens suyunun taşıdığı flaş buhar kapasitesinden plakalı eşanjörler yardımıyla
yararlanmak uygulanan bir yöntemdir.
Ancak boyahanelerde %20-30 lara varan bir ısı tasarruf kaynağı vardır ki, henüz uygulamaya
yaygın olarak maalesef geçilememiştir. Yaklaşık bir değer vermek gerekirse bu konuda sistemini
kuran boyahane sayısı % 20-30 civarındadır. Kalanlar sistemi bilmekle birlikte yatırımı gerçekleştirme
konusunda çok da istekli davranmamaktadırlar.
2.1
BOYAHANELERDEN ÇIKAN BOYALI ATIK SICAK SUDAN ISI GERİ KAZANIMI
Tekstil ürünlerinin yıkanması, boyanması gibi işlemler yoğun bir şekilde yumuşak temiz suyun
kullanımını gerektirmekte, bu su birçok uygulamada da 90 ºC lere kadar ısıtılmakta ve tahliye
edilmektedir. Boyalı olması ve kimyasal maddelerle kirlenmiş olması nedeniyle bu suyun doğrudan
proseste tekrar kullanılması mümkün değildir. Boyahaneden çıkan boyalı atık su, ya fabrikanın kendi
arıtma sistemine gönderilmekte ya da merkezi arıtma sistemine gönderilmektedir. Arıtma sistemine
giden atık suyuın giriş sıcaklığı etkili bir arıtma için 30 ºC ‘nin altında olmalıdır. Atık su kapasitesi
günlük boyanacak kumaş miktarının yaklaşık 100 misli civarındadır.
Atık sudan ısı geri kazanımına uygun olarak planlanmış bir fabrikada, boyama makinaları
soğuk ve sıcak su tahliyelerinin ayrılmasını sağlayacak şekilde ekipmanlarla donatılmış, fabrika
içerisindeki deşarj kanalları da soğuk ve sıcak atık sular için ayrı ayrı düzenlenmiş olmalıdır.
Makinaların beslemesi de sıcak ve soğuk temiz su beslemesi olarak iki ayrı hattan
gerçekleştirilmelidir.
2
Böylece soğuk kirli su kanalındaki atık doğrudan arıtma tesisine gönderilebilecek, sıcak kirli su
kanalındaki su, ısı geri kazanım sistemine alınmakta, ısısından yararlanıldıktan sonra soğumuş olarak
arıtma tesisine gönderilmektedir.
Ancak tekstil fabrikalarımızın çoğu yukarıdaki gibi düzenlenmemiştir. Makinalarda tek çıkış
bulunmakta ve tek hattan soğuk su ile beslenmektedir. Makinalardan çıkan soğuk ve sıcak su
tahliyelerin tümü genel bir kanala akmaktadır.
Sıcak atık suyun ayrı kanaldan sevkedilmemesi ısı geri kazanımı uygulamasını
zorlaştırmaktadır. Çünkü ısıl olarak bir değer ifade etmeyen soğuk atık suyun sıcak suya karışmış
olması, gereksiz yere debiyi artırmakta ve atık su ortalama sıcaklığını düşürmektedir. Bu ısı geri
kazanımında kullanılacak ekipmanların kapasitelerinin daha büyük seçilmesi zorunluluğu doğmakta ve
doğal olarak yatırım masrafı ve işletmede kullanılan elektrik enerjisi giderleri artmaktadır.
Ancak bu halde bile yatırım bir yıldan çok daha kısa bir sürede kendisini amorti etmektedir.
2.2
BOYAHANELERDEN ÇIKAN BOYALI ATIK SICAK SUDAN ISI GERİ KAZANIMI
SİSTEMİNİN EKİPMANLARI
Atık sıcak boyalı su bir kaba bir filtreden geçirilerek, içerisinde olması muhtemel kirliliklerin
büyük bir kısmı giderilir. Bu amaçla döner filtreler, statik filtreler veya atık su kanalına yerleştirilmiş
bir dizi ızgara tipi filtre kullanılabilir. Böylece sisteme yerleştirilecek pompaların, Plakalı tip ısı
değiştiricilerin ve diğer ekipmanların tıkanması önlenmelidir.
Sıcak kirli su deşarj kanalının kotuna uygun olarak düzenlenmiş bir dengeleme havuzuna
alınır.(Şekil:1). Havuzun tabanın yakın bir kottan santrifüj tipi pompayla (bir adeti yedek) alınan sıcak
su Plakalı Tip Isı Değiştiricinin (Plakalı Eşanjör) primer devresine gönderilir. Multipass (Çok geçişli)
olarak dizayn edilen Serbest Akışlı Plakalı Eşanjörde ısısını Temiz suya aktaran kirli atık su soğumuş
olarak arıtma tesisine sevk edilir.
Plakalı ısı değiştiricinin plakaları AISI 316 kalite paslanmaz çelik olup, su ile temas eden
yüzeylerde paslanma riski mevcut değildir. Kirli su giriş hattı üzerinde, otomatik olarak çalışması
düzenlenen ters yıkama sistemi, eşanjöre girebilecek elyafların eşanjörü tıkamadan önce sistemden
dışarı atılmasını sağlar. Soğuk temiz su, eşanjörün ilgili bağlantısından eşanjörün sekonder devresine
girerek kirli suyun verdiği enerji ile ısıtılır ve temiz su deposuna gönderilir. Temiz su deposu tabanına
yerleştirilen bir alıcıdan hidrofor ünitesine alınan temiz sıcak su fabrika sıcak su dağılım hattına
gönderilir.
3
Şekil1: Sistem Akış ve Enstrüman Diyagramı
Akış ve enstrüman diyagramında da görülen havuzları zemin altında yapıp makina dairesini de
iki havuz arasında, tamamen zemin altında oluşturmak mümkündür. Bu olanak özellikle yer sıkıntısına
iyi bir çözümdür.
Su kullanım ihtiyacına göre değişmekle birlikte havuz kapasitelerini yaklaşık 100 - 200 m³
kapasitesinde yapmak yeterli olmaktadır. Havuzlar dıştan ısı izolasyonlu, içeriden ise sızdırmazlık
izolasyonlu olarak imal edilmelidir.
Havuz seviyeleri kontrol edilmektedir. Kirli su havuzu minimum seviyeye indiğinde kirli su
pompası otomatik olarak durmakta, soğuk su giriş vanası otomatik olarak kapanmakta, seviye normale
geldiğinde ise pompa çalışıp vana açılmaktadır. Temiz su deposu minimuma geldiğinde hidrofor
pompası durmakta, normale dönünce tekrar çalışabilecek konuma geri dönmektedir. Temiz su havuzu
maksimum seviyeye geldiğinde kirli su pompası durmakta, temiz su giriş vanası otomatik olarak
kapanmaktadır. Seviye normale dönünce pompa çalışmakta, vana açılmaktadır.
Eşanjör üzerinde ters yıkama düzeneği için borulama ve vanalar bulunmaktadır. (Şekil 2). Ters
yıkama vanaları basınç farkı transmiteri ile kumanda edilerek basınç farkı set değerinin üzerine
çıktığında ters yıkama periyodu otomatik olarak başlamakta ve eşanjörde başlayan tıkanma
giderilmektedir.
Aynı işlem zamana bağlı zaman sayacı ile ya da basınç şalteri kullanılarak da
yapılabilmektedir.
Hidrofor pompaları basınç şalterleri ve seviye kontrolü ünitelerinin denetiminde otomatik
olarak çalışmakta, eleman gözetimine veya denetimine gerek duyulmamaktadır.
4
Sistemin kurulması havuzlar dahil 2 ayda mümkün olabilmekte, sistemin kendini geri ödeme
süresi yaklaşık 2-8 ay olmaktadır.
Şekil 2: Ters yıkama sistemi üzerine monteli GEA FA 184 Geniş Kanal Aralıklı Plakalı Isı Eşanjörü
2.3
EŞANJÖR SEÇİMİ
Bu sistemlerde Plakalı Eşanjör kullanılması zorunluluğu Eşanjör dizaynında çok önemli bir
parametre olan Logaritmik Sıcaklık Farkının ( LMTD ) çok küçük olmasından kaynaklanmaktadır.
Çünkü plakalı eşanjörlerin ısı transfer katsayısı borululara göre 5-6 misli daha büyük olmakta, dolayısı
ile borulu eşanjörlere oranla büyüklükleri de o oranda küçülmektedir.
Plakalı eşanjör seçiminde dikkat edilmesi gereken özelliklerin en önemlisi plaka tipinin uygun
seçilmesidir. Plaka üzerindeki kanalların yapısı ve plakalar arasındaki mesafe atık su eşanjörlerinde
büyük önem taşımaktadır. Temiz su ve buhar uygulamalarında kullanılan, büyük türbülanslar
sağlamak üzere imal edilen konvansiyonel (varitherm tip) (Şekil-3) plakalı eşanjörler tekstil
elyaflarınca çok kısa sürede tıkanmaktadır.
5
Şekil 3 Varitherm tip Plaka demeti.
Şekil 4 Serbest Akışlı Plaka demeti.
GEA Ecoflex marka plakalı ısı eşanjörleri ürün gamında bulunan, gıda, kağıt ve tekstil
sektöründe kullanılan lif içeren ve vizkoz sıvılar için özel olarak üretilmiş olan “FREE FLOW” serbest
akışlı plakaları (Şekil 4 ve 6), 6mm sabit genişlikli kanal aralığına sahip 0,8mm kalınlığındaki N40, 12
mm sabit genişlikli kanal aralığına sahip 0,9mm kalınlığındaki FA 184 model eşanjörleri bu tip
uygulamalar için en uygun eşanjör tipleridir.
Isı değişiminin gerçekleştiği Plakalı Isı Değiştiricilere plaka ilavesi ile kapasitenin belirli
sınırlar içerisinde artırılması mümkündür. Plakaların sökülerek, kolayca temizlenip tekrar yerine
bağlanması mümkündür.
Şekil 5 de gösterilen kesitlerdeki kanal şekline sahip bu eşanjörlerde eşanjör kanal aralığı, kanal
boyunca hiç boğum yapmadan sabit bir şekilde ilerlemektedir.
Şekil 5 :FA 161, N40 ve FA 184 Model GEA Marka Eşanjör kanal aralığı kesidi
Plakalı eşanjörlerde temiz ve kirli suların birbirine karışma riski ancak AISI 316 plakaların
delinmesi ile mümkündür ki bu olasılık çok düşüktür. Bunun dışında contalarda herhangi bir sorun
olması halinde akışkanlar dışarı akmakta (Şekil:5) ,birbirine karışmamaktadırlar.
Şekil 5: Contalarda kaçak olursa akışkanlar birbirine karışmaz dışarıya akar.
6
Şekil 6: GEA Ecoflex Free Flow Plakalar.
7
3
ISI GERİ KAZANIMINDAN ELDE EDİLECEK YARARIN HESAPLANMASI.
Aşağıdaki örnek bir fizibilite çalışması bulunmaktadır.
ATIKSU ISI GERİ KAZANIMI FİZİBİLİTESİ
Kullanılan Veriler
Değeri
Birimi
Doğal Gaz Fiyatı
Doğal Gaz Alt Isıl Değeri
Fabrika Yıllık Çalışma Günleri
3
YTL/Sm
kcal/Sm³
gün
Debi
(ton /h)
SİSTEM DATALARI
Atık Su
Temiz Su
148,58
151,00
0,356699 Elektrik (Tek Terimli Sanayi)
8.250
Kazan Verimi
300
Parite
Giriş
Sıcaklığı
(oC)
60,00
18,00
Birimi
Değeri
YTL/kWh
0,1198
90%
1,65
YTL/€
Çıkış Sıcaklığı (oC)
Kazanılan Enerji
(kcal/h)
28,40
55,00
4.687.349
Bir Yılda Tasarruf Edilecek Yakıt Miktarı ve Parasal Değeri
Tasarruf Edilecek Yakıt Miktarı Sm3
1 Saatte
1 Günde
1 Yılda
631
15.151 4.545.309
Tasarrufun Parasal Karşılığı
Euro/Saat
Euro/Gün Euro/Yıl
136
3.275
982.610
Isı Geri Kazanım Sisteminin İşletme Giderleri
Sistemin Yıllık Elektrik Enerjisi Sarfiyatı
Adet
Güç KW
1
32
Çalışaçak Pompalar
Atık Su Pompası
Sarfiyat kWh
230.400
Toplam Elektrik Enerjisi Gideri Euro/Yıl
Bakım Gideri
16.728
2.500
GİDER KALEMLERİ
Yatırımın Satın Alınma Bedeli
Yıllık İç Sarfiyat Giderleri (İşletme Gideri)
Yıllık Bakım Gideri
Kapital Gideri
Amortisman Gideri
YATIRIMIN TOPLAM GİDERİ
PARA BİRİMİ
€
€/YIL
€/YIL
€/YIL
€/YIL
EURO
YATIRIMIN YARATACAĞI TASARRUF
EURO/YIL
GİDER TUTARI
90.000
16.728
2.500
6.300
18.000
133.528
982.610
YATIRIMIN GERİ ÖDEME SÜRESİ
Yatırımın Satın Alma Bedeli * Yıllık Ort. % 7 Faiz Oranı
90.000
*
7%
Kapital Gideri =
6.300 =
Amortisman Gideri
18.000
Geri Ödeme Süresi
1,6 AY
1,6 AY
=
=
Yatırımın Satın Alma Bedeli
90.000
/
/
5
5
=
Gider
/
Gelir
=
133.528
/
982.610
8
4
SONUÇ
Bu çalışmada Tekstil sektöründe ve özellikle boyahanelerde ısı geri kazanımının mümkün
olabildiği konulara dikkat çekilmiş ve boyalı atık suyun ısıl enerjisinin sağlayacağı tasarrufun hangi
düzeylerde olduğu incelenmiştir.
Anlatılmaya ve tanıtılmaya çalışılan konu aslında uygulaması olan ve başarı ile kullanılan
sistemlerdir. Bu konuda pratikte yaşanan zorlukların başında sistemin doğru oluşturulması,
ekipmanların ve özelliklede plakalı eşanjör tipi ve kapasitesinin doğru seçilip seçilmemesi ile ilgilidir.
Eleman denetimine ihtiyaç duyulmayacak ölçüde otomasyon gerekli ve yeterlidir. Müşteri isteğine
göre otomasyon birçok farklı otomasyon seçeneği bulunmaktadır.
Enerji tasarrufunun gerekliliği her kesimce kabul edilen genel bir doğrudur. Tekstilde ısı geri
kazanımı ile firmaların yakıt giderlerini önemli boyutlarda düşürmeleri mümkündür.
9
Download