16. Qattiq jism zonalar nazariyasi elementlari.
16.Qattiq jism larning turli hossalari, xususan, elektr o'tkazuvchanlik zonalar
modeli doirasida juda yaxshi tushuntiriladi. Qattiq jismlami metall, yarim
metall, yarim o 'tkazgich yoki izolator (dielektrik) bo'lishi energetik zonalarnig
strukturasiga bog'liq. Bu masalani yechishda birinchi navbatda qaysi zonalar tam
om ila to'Idirilgan, qism an to'Idirilgan yoki mutlaqo bo 'sh ekanligini hal qilish
muhim dir. So'ng, shunga asoslanib, zonalar nazariyasi yordam ida moddalarni
o'tkazgichlarga, yarim o'tkazgichlarga va izolatorlarga bo'linish sabablarini
tushuntirib berish mumkin.To'Idirilgan va to'ldirilm agan zonalardagi
elektronlarni xattiharakati birbiridan tubdan farq qiladi. Tashqi maydon kristal
dagi to'ldirilm agan zonadagi elektronning harakatini o'zgartirishi mumkin ya
aksincha, to'Idirilgan zonadagi elektronni harakatini o'zgartira olmaydi. Buni
quyidagicha tushuntirish mumkin. Elektron harakatini o'zgarishi uning energetik
holatining o'zgarishiga bog'liq. Elektronning energiyasini o'zgarislii esa o 'z
navbatida zonadagi bo 'sh energetik sathlarning borligiga bog'liq. Tamomila
to'Idirilgan zonada umuman bo 'sh energetik sathlar yo'q . Shuning uchun
tashqi maydon ta ’sirida elektron o 'z harakatini o'zgartira olmaydi. Izolator,
yarim o'tkazgich va metall o'tkazgichlarining energetik sath zonalari
17. Yarimo’tkazgichlar elektr o’tkazuvchanligi.
17.Umuman olganda yarim o’tkazgichlarda elektr tokida ishtirok etuvchi erkin zaryad
tashuvchilar elektronlar va teshiklar bo’ladi.Ko’p sonli tajribalar ko’rsatadiki yarim
o’tkazgichlarning ishorasi o’tkazuvchanlikda elektronlar ishtirok etsa yarim
o’tkazgichlarning o’tkazuvchanligi manfiy, teshiklar ishtirok etsa manfiy ham musbat
ham bo’lishi mumkin . O’tkazuvchanlikning ishorasi temperaturaga yorug’lik tasiriga
aralashmalari va radioktiv nurlarning tasiriga bog’liq ravishda o’zgarishi mumkin. Bazi
yarim o’tkazgichlar o’tkazuvchanligining ishorasi faqat musbat yoki manfiy bo’lsa bazi
yarim o’tkazgichlar esa musbat ham manfiy ham bo’ladi. Masalan selen va mis oksidi
faqat teshikli o’tkazuvchanlikka ega bo’lsa rux oksidi va kadmiyning oltingugurt bilan
birikmasi esa faqat electron o’tkazuvchanlikka ega bo’ladi.Germaniy, kremniy va
arsenid galliy kabi qator yarim o’tkazgichlar ularga kiritilgan aralashmalarning
ximiyaviy xususiyatiga qarab elektronli yoki teshikli o’tkazuvchanlikkka ega bo’la
oladi.Yarim o’tkazgichlarnimng elektr o’tkazuvchanligi temperaturaga,
aralashmalarga va boshqa energetik tasirlarga bog’liq, shuning uchun qiymati keng
intervalda o’zgaradi. O’tkazgichlarning elektr o’tkazuvchanligi
.
oraliqda o’zgarsa izalyatorlarda
.
va bundan
kichik qiymatlarga ega. Yarim o’tkazgichlarning elektr o’tkazuvchanligi
intervaldagi qiymatlarni qabul qiladigan qilib olish mumkin