Plantkunde
Morfologie van de stengel
Hogere planten bezitten een cormus. De cormus is de samenstelling vd stengel, wortel en blad.
De morfologie van een plant wordt in verbant gebracht met zijn functie
• bladeren: assimilerend en verdampend oppervlak
• stengel: drager vd bladeren, vruchten en vervoer v. water + miniralen
• wortel: absorberend oppervlak+ vasthechting in substraat
Uitwendige morfologie vd stengel
Delen vd stengel
Algemeen kan gesteld worden dat de stengel een rechtopstaande as is met een top
meristeem (apex) en voorzien van bladeren, bevestigd op verdikte plaatsen, knopen of
nodus. Tussen 2 knopen op een stengel spreekt men van een internodium. Het stuk tussen
de wortel hals en de eerste aanhechtingsplaats vd zaadlobben = hypocotyl
OPM: - grassen bezitten een basaal meristeem
- sommige planten hebben een rozetvormige groeiwijze
Knoppen
Knoppen zijn gedrongen, spitsuitlopende beginselen van een blad, nieuwe scheut,
bloemgestel of beiden.
Er zijn veel verschillende types knoppen:
- Voor een bloem: bloemknop
- Voor een blad: bladknop
- Bedekt of niet bedekt met schubben: bedekte knop of naakte knop
- Plaats vd knop: zijknop, eindknop, adventie knoppen
- Volgens groeistimulans: slapende knoppen tgv apicaal meristeem
Eigenschap: knoppen en scheten ontstaan exogeen maw door uitwendige stengeldelen.
Aard en symmetrie van de stengel
• Kruidachtige stengels
1jarig: levencyclus is 1 jaar: kieming, groei, bloei, dood
2jarig: vegetatief voor de winter: slaan in de wortels voedsel op om in het voorjaar uit te schieten (bv biet, wortel)
• houtachtige stengels
Houtachtige planten kunnen elk jaar opnieuw bloeien., op de bovengrondse delen die heel het jaar intakt blijven.
Bladstand/fylotaxie
5 types basis vormen:
- verspreide bladstand: 1 blad per knop: bladeren staan ingeplant volgens ruimte spiralen
- afwisselende bladstand: 1 blad per knop: bladeren staan ingeplant volgens ruimte spiralen,
Tussen 2 bladeren in ruimtespiraal 180°
- kruisgewijs: 2 bladeren per knop: bladerparen staan loodrecht op elkaar
- tegenoverstaand: 2 bladeren per knop: alle bladeren liggen in hetzelfde vlak
- kransgewijs: 3 of meer bladeren per knop: hoek vd bladeren onderling binnen een krans is gelijk
OPM: bij rozet groeiwijze is het ruimtespiraal ook lijkt het krans gewijs
Vertakking vd stengel
Verschillende types:
- Dichotoom: eindknop ontwikkeld zich niet: 2 zijknoppen wel
- Monopodiaal/ racemeuze vertakking: eindknop en zijknop ontwikkelen zich volwaardig. De zijtakken blijven
wel ondergeschikt in groei dan de hoofdstengel
- Sympodiaal/cymeuze vertakking: a)
eindknop groeit niet uit
b)
eindknop blijft de hoofdas maar verachterd in groei tov de
zijscheuten
3 types:
* monochasium
* dichasium
* pleiochasium
Stijn Vandelanotte
-19-
Plantkunde I
Plantkunde
Metamorfosen vd stengel
Stengelknol
De stengelknol is een vlezig opgezwollen deel vd stengel. Deze bevat reserve voedsel (zetmeel)
3 types: - bovengronds: gevormd door bovengrondsestengeldeel bv Koolrabi
- hypocotyl: gevormd uit hypocotyl bv radijs
- ondergronds: gevormd uit ondergronds stengel deel: bv aardappel
Rhizomen of wortelstokken (bv kweek)
Rhizomen zijn ondergronds verdikte stengels met dezelfde kenmerken als bovengrondse stengels
(Kenmerken: ontbreken v. calyptra, vorming v. knoppen, bezit steunblaadjes, afwezig zijn radiale
vaatbundels)
Werking+functie rhizomen:
Rhizomen zorgen dat planten overleven in minder goede omstandigheden. De bovengrondse delen
sterven af maar de ondergrondse delen actief. Bij gunstigere omstandigheden vormen ze opnieuw
echte stengels
Bol (bolschijf)
Een bol is een metamorfose om extra voedsel te kunnen opslaan. De bol bestaat uit een verbreed stengeldeel, de
bolschijf. Met hierop enkele rokken (vervormde bladeren). De bolschijf is kort (Internodia sterk gereduceerd)
Je hebt gerokte en geschubde bollen. Wanneer men een volledige overlappig heeft spreekt men van gerokt en bij
gedeeltelijke overlapping van geschubde bollen
Andere metamorfosen
*Stolonen: bovengrondse uitlopers die evenwijdig met het grondoppervlak groeien. Aan de knoppen worden wortels en
stengels gevormd (bv aarbei)
*Cladodien: Stengel neemt functie vd fotosynthese vd bladeren over en bevat nog steeds
bladeren, bloem, vruchten
*Fyllocladien: analoog als cladodien, maar hier lijken de stengels de bladeren
*Succulente stengels:
a) vormen vlezige sappige weefsels die instaan voor opslag van water
b) doel vd vorm: veel water opnemen tijdens regenbuien en ze heel traag afgeven
c) bladeren zijn sterk gereduceerd en stengels staan in voor de fotosynthese
*Stengel ranken, rechtschijfjes en klimhaakjes:
Stolonen
Stijn Vandelanotte
Cladodiën en fyllocladiën
-20-
Plantkunde I
Plantkunde
Inwendige morfologie vd stengel
Weefseldifferentiatie
Het topmeristeem vormt vanaf het embryogonaal stadium nieuwe cellen. De
nieuwe cellen bezitten een tijd hun delend vermogen zodat het bovenste
deel van een stengel bestaat uit een in deling zijnde embryogonale zone.
Dit wordt gevormd door embryogonale cellen, initaal cellen genoemd.
Binnen de embryogonale zone vond al een differentiatie plaats. Belangrijk
is te weten dat de functie van een cel afhankelijk is vd plaats van ontstaan
Er zijn 2 initierende gebieden: de zgn histogen nl: Tunica (buitenzijd) en
Corpus (binnenzijde)
Tunica: meest voorkomend is een 2 lagig tunica. De buitenste laag of
dermatogeen vormd de epidermis en de binnenste laag het subdermatogeen
die de subepidermale laag vormt en de knopen
Corpus: Zorgt voor onstaan vd rest vd schors, procambium die later zal
instaan voor de vorming vh geleidingsweefsel en mergweefsel
Onduidelijk is de grens tussen de embryogonale zone en de determinatie
zone. De cellen ontwikkelen een centrale vacuole en verliezen hun delende
vermogen. Ze liggen in een ringvormige zone tussen het schors en
mergweefsel of soms liggen deze cellen gewoon verspreid.
De procambium celen:
• kruidachtige planten: procambium gescheiden door parenchymatisch weefsel
• houtachtige planten: de procambium cellen gvormen een volledig gesloten holle cilinder.
Differentiatie zone: In deze zone krijgen de cellen hun definitief karakter
Dicht bij de apex
• Vorming van bladeren en bladprimordia
• Het procambium staat in als voorloper van het geleidingsweefsel
Verder verwijdert van de apex, ontwikkeld het procambium ook verder protofloeem (exarch) en protoxyleem (endarch).
Dit wordt vrijsnel kapot gescheurd door celstrekking. Vanaf dan vormt het procambium metafloeem en metaxyleem. Het
procambium kan volledig worden opgebruikt (monocotylen) of er kan nog een eencellaag dikke procambiumlaag
overblijven, die dan later omvormd naar gewoon cambium (dicotylen)
Parallel met de vorming van het geleidingsweefsel ontstaat parenchymatisch schors en mergweefsel.
Daarnaast wordt ook nog primair steunweefsel gevormd, vooral naar de periferie van de stengel toe.
Primaire weefsels van de stengel
We kunnen duidelijk stengel epidermis, cortex en mergweefsel
onderscheiden!
•
•
Stengelepidermis
o Afgeplatte cellen afgedekt met cuticula
o Uitgerust met stomata, wel in mindere mate dan bij blad
epidermis.
o Soms aanwezigheid van idioblasten en trichomen
Cortex
o Opgebouwd uit meerdere cellagen onder de epidermis
en bestaat vooral uit Parenchymcellen
o Bevat meestal: Een groot aantal chloroplasten
en intercellulaire holten
o Bezit geen geleidingsweefsel, behalve de vaatbundels
die naar bladeren gaan.
o Onder epidermis bevind zich een hypodermis laag uit
collenchym (met vaak sclereiden, melksap- en
kristalcellen. Behalve waar huidmondjes liggen,
onderbroken door lucht rijk chlorenchym.
o Bij geribde stengels: collenchym in de ribben en chlorenchym in de sleuven.
o De binnenste laag bevat: parenchym-, zetmeel-, kristal- en enzymschede.
Soms is ook een echte endodermis aanwezig
o Functie: Voorraadplaats en bij groene stengels ook een fotosynthese functie
Stijn Vandelanotte
-21-
Plantkunde I
Plantkunde
•
Centrale cilinder
o Soms pericykel
Gesloten ring van verhoutte, dikwandige cellen die tegen de schors zijn gedrukt
Een smalle strook van parenchymcellen
o Vaatbundels
Bij dicotylen in een kring
==
Vaatbundels worden gescheiden door
Bij monocotylen verspreid
==
relatief brede mergstralen
Doel: ze verenigen floeem en xyleem in structuur
Ze lopen van wortelhals tot aan de bladeren
Er zijn verschillende schikkingen mogelijk:
• Collateraal open / gesloten (FX)
• Bicollateraal (FXF)
• Ambricaal (FOX)
• Amfivasaal (XOF)
Verschillende ordeningen mogelijk
• Afzonderlijke procambium strengen
• Afzonderlijk procambium strengen + interfasiculair cambium
• Gesloten ring van procambium
Bevat: MF, MX, PF, PX
• PX:
o Bestaat uit tracheiden en tracheeën met ring en spiraalvormige verdikkingen
o Weinig vaten en vezels, tevens wel veel parenchym
o Wordt vernietigd door celstrekkingen
• MX:
o Bevat bredere transportelementen vergezeld van xyleemvezels en
parenchymvezels
o Bij planten zonder secundaire groei: enige geleidingsweefsel voor water
• PF:
o Bestaat uit zeefelementen en zeefvaten met kleine diameter
o Eventueel zeefvaten met begeleidende of zuster cel
o Bij celstrekkingen scheurt, maar kan bij dicotylen leiden tot de
floeemvezels
• MF:
o Zeefelementen vh MF zijn langer, breder dan de PF
o Bij planten zndr secundaire groei: het enige geleidingsweefsel voor
organische stoffen
o Bij dicotylen floeemparenchym aanwezig, bij monocotylen niet
o Bij houtachtige dicotylen geen floeemvezels
o Bij kruidachtigen zijn oude floeemstructuren sterk gelignificeerd
Bevat merg
• Kleurloze grote parenchymcellen
• Tannine en kristallen kunnen aanwezig zijn
• Kan eventueel verhout worden
• Kan aanleiding geven tot lysigene en shizogene holten
Stijn Vandelanotte
-22-
Plantkunde I
Plantkunde
Secundaire groei
•
•
Bij meerjarige planten met bovengronds blijvende structuren (Dicotylen en gymnospermen)
Ontstaan: 2 laterale meristemen: cambium en fellogeen (kurkcambium)
o Gevolg: secundaire groei en verdringen van primaire weefsels, zodat de secundaire weefsels gaan
instaan voor de transport
Vasculair cambium
Verschillende schikkingen van de procambiumstrengen hebben gevolgen voor de vorming van het cambium
• Procambium vormt een holle cilinder: Cambiumlaagjes tussen MX en MF vormen een aaneengesloten geheel:
cambium is geheel van primaire aard
• Procambium gescheiden door parenchym: Tussen MX en MF spreekt men van fasciculair cambium. tussen de
procambium vind men parenchym die dedifferentieerd tot interfasciculair cambium die van secundaire aard is.
Na verloop van tijd is er geen verschil meer tussen interfasciculair en fasciculair cambium en spreekt men van
vasculair cambium.
In beide gevallen komt er na verloop van tijd een volledig gesloten cilinder, wanneer dit het geval is wordt binnen toe X2
aangemaakt en naar buiten toe F2
OPM: bij sommige planten blijkt dat enkel het interfasciculair cambium zorgt voor de het cambium.
•
•
•
Cambium cellen:
o Dunwandig met grote vacuole
o In bezit van ER, ribosomen en dictyosomen
o 2 types:
Langgerekte prismatische cellen en vormen X en F
Isodiametrische cellen: delen anticlien en vormen
secundair merg
Cambiale zone:
o De cambiumring en eventueel meerdere ongedifferentieerde
cellagen
o Waar:
Topgroei en strekkingsgroei ~ tracheiden en vezels
aanmaken
Diktegroei ~ tracheeën aanmaken
Delingsgroei ~ parenchymatische cellen
Cambiale activiteit:
o Leidt tot hout en bastweefsel
o Is seizoensgebonden: groeiringen worden gevormd
Secundair xyleem (X2)
•
•
•
Vormt het commerciële hout
2 types systemen:
o Verticaal systeem (langgerekt): vezels, xyleemparenchym, tracheiden en tracheen
(verschil met MX is de schikking)
o Horizontaal systeem: mergstralen in de richting van de lenticellen
2 types hout: Gymnospermen en Angiospermen hout
o Gymnospermenhout:
Bevat enkel tracheiden en vezels, tracheeën komen niet voor
Bij sommige soorten ook xyleemparenchym aanwezig
Verticaal systeem: tracheiden (functie: steun en transportfunctie)
Horizontaal systeem: mergstraalparenchym en dwars tracheiden
Bezit duidelijke jaarringen: voorjaar (groot lumen) en najaar (klein lumen) hout
o Angiospermenhout:
Veel complexere samenstelling en is harder dan gymnospermenhout
Heeft alle stereotype kenmerken voor secundair xyleem: tracheiden, tracheeën, vezels en
xyleemparenchym en mergstraalparenchym
Verschillende types hout, afhankelijk welke soort plant je hebt
• Diffuussporig hout: vaten altijd gelijke diameter en komen voor in voorjaars en
najaarshout
• Ringsporighout : voorjaar hout vaten zijn groter in diamtere dan vaten in najaarshout
• Kernhout: Dood inactief: enkel nog een steunfunctie
• Spinthout: levend actieve deelname aan transport
Stijn Vandelanotte
-23-
Plantkunde I
Plantkunde
Secundair floeem (F2)
Opgebouwd uit:
o Zeefvaten met begeleidende cellen
o Parenchym: floeemparenchym (opslag) en mergstraalparenchym (opslag en radiaal watertransport)
o Sclerenchym:
Secundaire bastweefsels (dikke wanden) … Functie: trekvastheid van een weefsel
Steencellen zorgen voor de drukvastheid
Deze weefsels komen in afwisselende lagen voor. (Meerdere lagen per jaar) … de lagen worden onderbroken door
mergstralen.
Hierdoor + dilatatie van cambium en bastweefsel gaat de gelaagheid verloren
Linde bv: doordat in de mergstraal meristematisch weefsel aanwezig is
Eik: bv: dilatatie van zowel bastparenchym en mergstraalparenchym
•
Periderm:
Door dikte groei zal epidermis en schors scheuren Infectiepoorten op de scheurplaatsen
Om dit te verhelpen zal de plant secundair weefsel aanmaken om de scheurtjes te stoppen. Periderm
• ontstaan: het wordt gevormd door laterale meristemen: fellogeen of kurkcambium
o Dit is een meristeem die pas actief wordt na het scheuren
• Fellogeen vormt:
o Naar binnen toe felloderm door pericliëne deling
o Naar buiten toe felleem
OPM: Felleem en felloderm zijn in principe dode cellen en omvangen samen de levende
fellogeen cellen die door deze omsluiting na verloop van tijd ook dode cellen worden.
Felleem, fellogeen en felloderm vormen samen de periderm..
Fellogeen:
• Opbouw: Isodiametrische cellen, dunwandig,
grote vacuole, eerst levend
• Ontstaan: door dedifferentiatie en uit dieper weefsel
Felloderm: parenchymatisch en dood
Felleem: dode cellen , maw tegen de primaire wand wordt kurk
afgezet
Lenticellen
•
•
•
•
Periderm zorgt voor infunctionele huidmondjes
Lenticellen zorgen voor de gasuitwisseling bij stengels met diktegroei
Waar: op de plaatsen waar oorspronkelijk de stomata zaten. Op deze
plaatsen vormt het fellogeen geen felleem, maar gewoon parenchym als
vulweefsel.
Vorm: wratachtige structuren die instaan voor lucht en waterhuishouding
Cambiale activiteit bij kruidachtige planten dicotylen
-
bij planten met relatief sterke lengte groei bv. Zonnebloem
o doel: voorkomen van afknappen … steungevende functie
Tussen de oorspronkelijke vaatbundels komen kleinere vaatbundels die zorgen dat alles gesloten wordt. Als
deze volledige gesloten is, kan X2 worden geproduceerd en weinig F2
Cambiale activiteit bij monocotylen
Niet te vergelijken met de dikte groei bij
dicotyle houtachtige planten!!!!
Bv: Palmen: Diktegroei tgv primaire
weefsels. Vaatbundels worden omringd
door verdikte sclerenchymvezels
Bv. Joshuaboom: Vasculair cambium
aangemaakt door dedifferentiatie
schorsweefsel
Stijn Vandelanotte
-24-
Plantkunde I
Plantkunde
Morfologie van de wortel
Inleiding
Hoofdfuncties:
- vastzetten in substraat
- opname van water en mineralen verzorgen
- opslag van reserve voedsel
- regelen van bovengrondse groei door productie van cytokinninen
Verschil met stengel:
- geen knoppen, knopen, bladeren
OPM; soms wortelopslag via wortelknoppen
Uitwendige morfologie
Verschillende delen van de wortel
Calyptra of wortelmutsje
•
•
•
Functie: Beschermen van het topmeristeem tegen wrijving
OPM: kan afwezig zijn bij waterplanten en parasitaire planten
vorm: De omvang vd calyptra is functie van de bodemgesteldheid en soort bodem
hoe harder de bodem, hoe beter ontwikkelde calyptra
Werking: Door wrijving met bodem deeltjes voortdurend vernietigd, maar dankzij apex of speciaal meristeem
(calyptrogeen) voortdurend opnieuw aangemaakt .
Gladde zone:
Bestaat uit: embryogonale en strekkingszone (alle cellen strekken zich volledig in de strekkingszone)
OPM: Gebieden met sterke delingsactiviteit van verschillende weefsels liggen op verschillende afstand van top
meristeem
Wortelharen zone
• functie: opname van water en mineralen
• vorming: gevormd uit epidermis cellen
OPM: vanaf hier start ook de weefseldifferentiatie
Verkurkte zone
Vorming: vormt zich boven wortelharenzone doordat de epidermiscellen gaan afsterven
subepidermale laag gaat zich verkurken
Wortelhals
Functie: overgang wortel – stengel
Zorgt dat het radiaal vaatbundel systeem past op het collaterale systeem vd stengel
Begripen hoofd , zij en bijwortels
•
•
allorhiz systeem (bij dicotylen):
o hoofdwortel wordt reeds gevormd in het embryogonaal stadium
o hoofdwortel groei orthotroop (=verticaal in de grond)
o op hoofdwortel ontstaan zijwortels die lateraal kunnen uitgroeien ( = plagiotroop)
o zijwortels kunnen ook vertakken, maar blijven ondergeschikt aan de hoofdwortel
o zijwortels ontstaan uit de pericykel of pericambium endogeen
homorhiz systeem (bij monocotylen)
o hoofdwortel sterft vlug af
o wordt vervangen door talrijke bijwortels die onstaat uit de onderste stengelknoop
o kunnen ook gevormd worden door rhizomen en bladeren
OPM: planten met homorhiz systeem zijn betere bodem fixatoren dan planten met allorhiz systeem.
Stijn Vandelanotte
-25-
Plantkunde I
Plantkunde
Metamorfosen van de wortel
Wortelknollen
-
opgezwollen zijwortels met extra opslag ruimte
kunnen over heel de wortel voorkomen (bv speenkruid) of slechts gedeeltelijk (dahlia)
bezitten geen knoppen => geen aanleg van nieuwe stengels
bezitten calyptra
Luchtwortels
-
komt voor bij epifyten
uitgerust met velamen bij aanraking met water kleuren de wortels groen
o velamen: epidermis van 20-30 lagen dik met tal van intercellulaire ruimten
o de groene kleur is te wijten aan het doordringen van het reflecterend licht
bij aanraking met de grond kunnen ze verder ontwikkelen tot echte wortels
bezitten chloroplasten ze dragen bij tot de fotosynthese, het zijn echte assimilatie wortels
Plankwortels
-
komt voor bij tropische boomsoorten
wat? :
o verbredingen aan de stambasis steunvlak vd boom verhogen, dus meer weerstand tegen omzwaaien
o uitgroeiingen van horizontaal uitlopende zijwortels
Ademwortels of pneumetaforen
-
komt voor in moerasachtige streken
wat?:
o opwaartse uitgroeiingen vd wortel: 2 types
knievormige bulten of potloodachtig
ze zijn voorzien van Lenticellen bij de boven het wateroppervlak gelegen delen.
Zuigwortels
- komt voor bij parasitaire planten
- werking: zuigwortels dringen binnen in het xyleem en floeem van de waardplant
OPM: Maretak: semi- parasitair, bezit chloroplasten en dringt slechts door tot het xyleem van de waardplant
Verdikte wortels
-
komt voor bij 2 jarige plantensoorten
bezit cambium die zorgt voor secundaire structuur (bv biet, witloof, wortel)
Hechtwortels
-
komt voor bij klimmende planten
functie: vasthechten op of in het substraat
bouw: kort, onvertakte en snel verkurkte wortels
Worteldoornen
- waar?: aan de stambasis van sommige planten
- soms zijn ze vertakt
OPM: in sommige gevallen kunnen gehele zijwortels tot doornen zijn omgevormd
Contractiele wortels
-
vorm/ bouw: vlezig en gezwollen, vrij lang
werking: door verbruik van voedingstoffen gaat de cortex rimpelen in dwarse zones
er kan een verkorting of contractie optreden van soms 30-40%
Bv. Bij paardebloem, klaversoorten
Andere soorten:
•
•
•
Steunwortels
Stelwortels: bv mais
Wortelranken: zijn rankende wortels bij klimmende of epifytische levende planten (bv vanille planifolia)
Symbiose
•
•
•
Zowel waardplant als gastorganisme hebben voordelen
Bv: Rhizobium
o Bacteriën fixeren luchtstikstof en geven overschotten aan gastplant
o Gastplant produceert voedingstoffen en geeft het aan de bacteriën
Bv: Mycorrhizen
o Helpen hogere planten bij opname van mineralen
o Gastplant zorgt voor organische stoffen voor de mycorrhizen
OPM Soms kan het zijn als de mycorrhizen verdwijnt dat de gastplant wegkwijnt …
Stijn Vandelanotte
-26-
Plantkunde I
Plantkunde
Inwendige morfologie
Primaire weefseldifferentiatie in de wortel
Net als bij een stengel, bezit de wortel een apicaal meristeem
Apicaalmeristeem:
- bestaat uit 1 of meerdere initiaalcellen
- vormt 3 histogenen:
o dermatogeen ~ epidermis
of dermocalyptrogeeninitiaal calyptra
o Peribleem ~ cortex
o Pleroom ~ massieve cilinder procambium ~
centrale cilinder met mX,mF, pF,pX
Dit gebeurt in de differentiatie en strekkingszone:
- Differentiatie: start in de wortelharenzone
- Strekkingszone: alle cellen streken zich + vorming centrale
vacuole
- Vorming centrale cilinder: Procambium (mX,mF, pF,pX)
OPM op het zelfde moment vd vorming van het geleidingsweefsel
krijgen epidermis en schors hun definitief karakter
Wortelepidermis
Vorming/bouw:
• via anticliene delingen van het dermatogeen
• kan éénlagig en samengesteld uit geëlongeerde cellen die goed
aaneensluiten bij elkaar
• geen cuticula, geen wand verdikkingen
OPM: epidermis van luchtwortels = meerlagig
epidermis bij planten met secundaire groei, wordt de
epidermis na verloop van tijd gelignificeerd
Eig.:
• vormt wortelharen
o doel: absorberend oppervlak vergroten en beter contact met de bodem
o aantal: bepaald door soort of milieu
o bij afsterven van wortelhaartjes verkurkt de subepidermalelaag
~ er ontstaat exodermis
Calyptra of wortelmutsje
functie: beschermt het topmeristeem tegen wrijving met de bodemdeeltjes
bouw/vorming:
o parenchymatisch
o soms verstevigd en soms verkurkt met de vorming van kapjes rond
apex
o de centrale calyptracellen zijn langgerekt … ze vormen de columella
Columella: bevat metabolieten die belangrijk zijn bij de groeirichting vd
wortels
o omgevingsfactoren zijn belangrijk bij de vorming vd calyptra
OPM: Bij monocotylen heeft het wortelmutsje vaak eigen initiaalcellen, nl. de calyptrogeeninitaalcellen
•
•
Cortex
Verhouding Schors / Centrale cilinder bij een wortel is groter dan deze verhouding bij de stengel
Bestaat hoofdzakelijk uit parenchym
Bij planten zndr secundaire groei komt een hypodermis voor, bestaande uit collenchym en Sclerenchym
Schorscellen zijn vaak mooi cilindrisch gerangschikt concentrische structuren
Soms kan een buiten en binnenschors onderscheiden worden
o Buitenschors: smal en bestaat uit kleine cellen die goed aaneensluiten
Vaak omgebouwd tot een hypodermis
o Binnenschors: grote parenchymatische cellen
• Functie:
o Voorraadplaatsen
o Secreterende idioblasten
OPM bij luchtwortels bevat het ook chlorenchym
•
•
•
•
•
Stijn Vandelanotte
-27-
Plantkunde I
Plantkunde
Endodermis:
• functie:
o fysiologische barrière
o regelt de water intrede in de centrale cilinder
• bouw/vorming
o lijsten van Caspary zijn aanwezig
Functie: ongecontroleerde diffusie van opgeloste stoffen door celwand onmogelijk maken
enkel watertransport mogelijk vd schors naar de centrale cilinder via tangentiële wanden en het
protoplasma van de endodermiscellen
• planten met secundaire groei worden cellen vd endodermis voorzien van een lamel bestaande uit endodermine.
Enkel de doorlaatcellen worden niet verkurkt en kunnen blijven instaan voor transport van water
Exodermis:
• vervangt epidermis boven de wortelharenzone
• ontstaan: door verkurking van de subepidermalelaag
o waar?: binnen de primaire wand, maar is slechts gering zodat de cellen levend blijven
o eig?: bedekt door de centripetaal gevormde cellulose
• bevat doorlaatcellen ~functie: water opname en transport boven wortelharenzone
• bouw: eenlagig, soms meerlagig
• bij gymnospermen en Angiospermen aanwezig, maar niet bij vaatcryptogamen
Stijn Vandelanotte
-28-
Plantkunde I
Plantkunde
Centrale cilinder
-
bouw/ vorming: vasculair weefsel met bijhorende parenchym
duidelijker gescheiden vd schors tov bij de stengel
o steeds pericykel aanwezig, behalve bij water en parasitaire planten
o geen blad of taksporen
Pericykel:
- parenchymatisch van aard
- bij dicotylen meestal ééncellaag dik
- bij monocotylen, gymnospermen en sommige dicotylen meerlagig
OPM: soms éénlagig bij floeem en meerlagig bij xyleem
- functie:
o fysiologische barrière tussen schors en centrale cilinder
o vorming van de zijwortel
o vorming van het vasculair cambium
vaatbundels:
- bouw/vorming:
o radiaal omgebouwd
o bevat xyleem gerangschikt in stralen met daartussen het floeem
o xyleem en floeem gescheiden door parenchym
o Protoxyleem in de uiterste toppen van de xyleemstralen en protofloeem tegen de binnenkant vd
pericykel aangedrukt
Het aantal xyleemstralen is een maat van aantal zijwortels ~ mono, di, tri, tetra en pentarche wortels
Bij monocotylen meerdere xyleemstralen ~ polyarche wortels
Schikkingen xyleemstralen
• bij monocotylen
o meerdere xyleemvaten concentrisch rond centrale parenchym
o 1 of meerdere xyleemstrengen lopen naar het centrum toe om daar te eindigen op een groter
metaxyleemvat
o Bij verhoute monocotylen liggen de 2 of 3 binnenste xyleemvaten concentrisch gerangschikt
• Bij dicotylen: meestal stervormig
- floeem:
o in pF geen onderscheid tussen zeefvaten en zeefcellen
o het bestaat uit smalle cribale elementen
o mF bestaat uit zeefvaten en zeefcellen, maar bevat geen parenchym
- xyleem:
o smalle ring, spiraal, ladder, net en stippelvormige vaten
o mX voorzien van een grote diameter
o mX voorzien van xyleemparenchym
OPM: voor xyleem en floeem zie ook histologie!
Secundaire groei van de wortel
-
komt voor bij gymnospermen en dicotyle boomsoorten
gevormd door fellogeen en vasculair cambium
Vasculair cambium:
-
ontstaan:
o door dedifferentiatie parenchymcellen die xyleem en floeem scheiden
o daarnaast wordt de pericykel die tegenover xyleemstralen staat meristematisch
Samen vormen ze een volle band dat de stervormige baan van het xyleem volgt
- functie:
o naar binnen toe produceert het xyleem
o naar buiten toe produceert het floeem
OPM: wanneer voldoende secundair xyleem is gevormd lijkt de opbouw van een secundaire wortel goed op deze van een
stengel.
Verschillen:
+ primaire mergstralen aangelegd voor de xyleemstralen van de vaatbundel
+ tussen primair en secundair xyleem blijft steeds een laagje parenchym
Fellogeen:
-
ontstaan:
o gevormd door pericykel
functie:
o naar binnen toe produceert het felloderm
o naar buiten toe produceert het felleem
Stijn Vandelanotte
-29-
Plantkunde I
Plantkunde
Morfologie van het blad
Inleiding
functie:
o staat in voor de fotosynthese
o verdampend oppervlak van een plant
o belangrijke synthese plaats voor andere stoffen
• ontstaan?:
o exogeen uit subepidermalelaag (uit knobbelvormige uitgroeiingen)
o uit uitwendige lagen van de corpus
• De verschillende schikkingen worden vastgelegd in een fyllotaxis
• Bouw/vorm:
o Onderblad = bladschede
o Bovenblad = bladschijf (+bladsteel)
} blad
• Apicaal meristeem wordt snel inactief, vooral rand en intercallaire meristemen zijn actief
• Een blad wordt Begeleid door een okselknop, waaruit een nieuwe scheut kan ontstaan
• 3 types:
o Hoogtebladeren: vormt overgang tussen loofbladeren en bloemdelen
o Laagtebladeren of schubben oa. Op rhizomen
o Loofbladeren: functie ~ fotosynthese
• Cotyleodonen:
o Zijn de eerste bladachtige structuren, vaak andere vorm dan de andere, normale bladeren
o Bevatten reservestoffen
o Aangemaakt boven de grond (epigaisch) of onder de grond (hypogaisch)
• Samenstelling?
o Enkelvoudig
o Samengesteld
OPM: Voor een ongunstig seizoen worden de bladeren leeggehaald
~ verkleuring van het blad door autolyse
~ vorming abscissie laag ~ blad kan afvallen
•
Uitwendige morfologie
Delen van het blad
Bladschede (= vagina)
•
•
•
wat? : de verbinding tussen stengel en bovenblad
soms afwezig, soms sterk aanwezig
bladaanhangsels aan bladschede:
o steunblaadjes of stipula
soms tot doorn of orchea gemetamorfoseerd
o tongetjes (bij gramineeen) = ligula
o oortjes
= auricula
Bladsteel (petiolus)
•
•
•
•
wat?: de cilindrische verbinding tussen bladschede (indien aanwezig) of tussen stengel en bladschijf
komt toe aan de basale zijde van het blad ~ soms ook in het midden van de bladschijf (schildvormig blad)
kan afwezig zijn, zittend of stengelomvattende bladeren
kan verbreed zijn
o in extreme gevallen: Fyllodium ~ bladschijf sterk gereduceerd en bladsteel neemt z’n functie over
Bladschijf
• bouw/vorming:
o bezit nerven en bladmoes
nerven zijn vaatbundels en bevinden zich ook in de bladsteel
nerven lopen als halfopencilinders door het blad
o meestal dorsiventraal gebouwd: boven en onderkant verschillen
o soms equifaciaal
boven en onderkant zijn gelijk
o soms unifaciaal
bovenkant gereduceerd en bestaat nagenoeg het gehele bladoppervlak uit de morfologische
•
onderkant
Nervatuur:
o Divergent (dicotylen) (hand, veer, net, … nervig)
o Convergent (monocotylen) (recht of krom nervig)
Stijn Vandelanotte
-30-
OPM: bladrand en bladvormen
is nrml gekend uit de oef.
Plantkunde I
Plantkunde
Heterofyllie
•
•
als er verschillende bladvormen zijn bij een zelfde plant spreekt men van heterofyllie
4 types:
bv: Ranunculus Aquatilis
o Milieu heterofyllie
o Ontwikkelingsheterofyllie
bv: eucalyptus
Bij klimmop: handlobbig of hartvormig
Jonge bladeren zijn zittend en oudere bladeren zijn gesteeld
o Functionele heterofyllie
bv: hertshoornvaren
bv: Seliganella
o Anisofyllie:
Bladmetamorfosen
1.
2.
3.
Fyllodium: bladsteelverbreed en neem de functie over van de sterk gereduceerde bladschijf
bladranken: het blad of delen van een blad gaan zich omvormen tot ranken
bladbeker/kan: is een vang en verteringsapparaat voor carnivore planten
a. werking passief: de planten kunnen vrij de blad beker binnen treden,
maar ombuiten te gaan zijn er tal van opstakels waardoor het insect
uitgeput in het laagje vloeistof valt in de bladbeker om hem daar dan te
laten verteren
4. vangblad: uitgerust met Secreterende en alarmtrichomen
a. werking actief: een vangblad bevat motorcellen, deze kunnen veel
sneller water afgeven dan stomata. Daarnaast bezitten vangbladeren
ook veel alarmtrichomen, als 2 van deze alarmtrichomen worden
aangeraakt, wordt een signaal verstuurt. Als dit gebeurt wordt water
afgescheiden en klapt het blad toe.
5. bladdoornen:
a. bladeren veranderen in doornen ~ cactus
b. steunblaadjes veranderen in doornen ~ de valse acasia
6. wortelachtige bladeren
7. bladrokken
a. vorm: vlezig en schaalvormig over elkaar grijpende dikke bladstructuren die voorkomen bij een bol
Ze ontwikkelen zich uit de bladschede van een afgestorven blad.
De dikke bladstructuur zorgt dus voor meer parenchym en dus meer opslagplaats
8. bloemdelen: gemetamorfoseerde bladeren
9. laagtebladeren of schubben: bij wortelstokken , bollen en rond knoppen … heeft beschermende functie
10. hoogtebladeren
11. succulente bladeren: verdikte bladeren bij succulente planten, waar hoge hoeveelheid water kan worden
opgeslagen
Relatie bladstructuur en groei omgeving
Xerofyten
•
•
eigenschappen
o bladeren klein en compact
o veel palissadeparenchym, weinig sponsparenchym met kleine intercellulaire holten
o soms equifaciale bladeren dwz bovenkant en onderkant zijn gelijk
verdamping voorkomen door:
o dikke cuticula en cuticulair laagje
o aanwezigheid van dode trichomen
o stomata zijn ingezonken
o onder epidermis, vaak een hypodermis als wateropslagplaats
o oprollen bladeren
o velen bezitten CAM (= Crassulaceae Acid Metabolism)
deze zorgt ervoor dat ze extreem zuinig kunnen omspringen met water
Mesofyten
•
•
aangepast aan de matig vochtige omstandigheden
bifaciale bladeren: onderzijde (onderepidermis) en bovenzijde (bovenepidermis )verschillen van elkaar in
structuur
o onderzijde: sponsparenchym
o bovenzijde: palissadeparenchym
o huidmondjes meestal alleen in onder epidermis
Stijn Vandelanotte
-31-
Plantkunde I
Plantkunde
Hygrofyten
•
•
•
planten aangepast aan vochtige en schaduwrijke omstandigheden
groot bladoppervlak, weinig ontwikkelde cuticula
uitpuilende stomata en levende trichomen
Hydrofyten (waterplanten)
• bezitten meestal bladeren waarin geen differentiatie is tussen palissade en sponsparenchym ~ mesofyl
OPM: in extreme ontbreekt het mesofylweefsel volledig en bestaat het blad enkel uit boven en onderepidermis
• epidermis bevat chloroplasten, maar geen huidmondjes
• geen steunweefsel aanwezig, wel grote intercellulaire holten in het mesofyl die zorgt voor de gasuitwisseling en
het mogelijk maken dat een blad een drijvend vermogen heeft
modificaties tgv de omgeving
•
•
•
droogte: xeromorfe verschijnselen en xeromorfe structuren bij planten met nrml mesomorfe bladeren
lichtbladeren en schaduwbladeren
Sommige planten hebben bladeren (zonnebladeren) die voorkomen aan de buiten zijde van de kroon en/ of die
speciaal op het zuiden en deze bezitten meestal meer palissade
parenchym dan andere bladeren die binnen de kroon voorkomen of
op het noorden staan
Inwendige morfologie
Bij Angiospermen:
Bladeren van Angiospermen bestaan uit 2 hoofddelen: bladepidermis en
mesofylweefsel
Bladepidermis:
•
•
•
•
•
•
meestal éénlagig, uitzonderlijk meerlagig tot zelfs 16 lagig bij
sommige soorten
vorm:
o bij dicotylen: puzzelvormig
o bij monocotylen: langgerekt, regelmatig
bevat huidmondjes:
o bij dicotylen: enkel in onder epidermis (hypostomatisch)
o bij monocotylen: in onder en boven epidermis
(amfistomatisch)
o bij waterplanten: enkel in boven epidermis
(epistomatisch)
sommige soorten bevatten: trichomen of kurkcellen
epidermis bevat geen chloroplasten , behalve bij waterplanten
bedekt met cuticula: deze is sterker ontwikkeld bij xerofyten en
tijdens de zomermaanden
Mesofylweefsel
Bij stereotype C3 planten kan men mesofyl opsplitsen
Palissadeparenchym
- vorm:
o meestal langgerekt, goed gerangschikt loodrecht op het bladoppervlak
o soms prismatisch, isodiametrisch of onregelmatig
- bouw:
o bevat geen intercellulaire holtes
o direct onder het bladepidermis
o meestal ééncellaag dik, soms meerlagig
OPM: bij bifaciale planten: enkel palissadeparenchym aan de boven zijde van het blad
Bij equifaciale planten: palissadeparenchym aan boven en onderzijde, maar bij de onderzijde wel minder
sterk ontwikkeld
OPM: bij meerlagig palissadeparenchym is er een kleiner verschil tussen de onderste palissade en het
sponsparenchym
Bij C4 planten wordt ook geen verschil gemaakt ~ men spreekt van het mesofylcellen
Bij lichtbladeren is het palissade parenchym beter ontwikkeld dan bij schaduwbladeren
Bij xerofyten ook versterk palissadeparenchym merkbaar
Stijn Vandelanotte
-32-
Plantkunde I
Plantkunde
Sponsparenchym:
- vorm: grote onregelmatige cellen gescheiden door grote luchtholten
- functie: in combinatie met de huidmondjes staat het in voor gasuitwisseling en afgeven van waterdamp
- bouw: bevat chloroplasten (minder dan palissade parenchym)
OPM: bij meeste grassen geldt:
• geen verschil tussen palissade en spons parenchym
• sclerenchym rond de vaatbundels tot aan de epidermis
• Sclerenchym in de bladrand voor versteviging
Vaatbundels
- bouw:
o ze liggen in het sponsparenchym
o meestal collateraal
o bij equifaciale bladeren komen ook zogenaamde
inverse vaatbundels voor
o ingeplant in chlorofylarmparenchym met onder de
epidermis collenchym en Sclerenchym
o zeefvaten lopen niet tot het eind van het blad, hun
functie wordt overgenomen door vergrote
zustercellen of floeemparenchym … deze bezitten
een hoge celactiviteit en nemen metabolieten op uit
het mesofyl
- de cellagen rond de vaatbundels wijken af van het normale
sponsparenchym
o minder chloroplasten
o meerzetmeel en dikwandiger
}de
vaatbundelschede
- bij C3 planten: zijn vaatbundels omringd door 2
vaatbundelschedes: binnenste mestoom schede en buitenste
parenchymschede … deze zijn te vergelijken met de
endodermis
- bij C4 planten:
OPM: principe vaatbundelschede
Ter hoogte van de chloroplasten reageer CO2 met PEP ~C3
PEP oxaalazijnzuur met azijnzuur = C4
omzetten naar gewoon azijnzuur
verplaatsen naar vaatbundelschede cellen
Met vaatbundelschede cellen = C3
CO2 komt vrij
OPM: Xyleem kan uitlopen op zijn hydathoden of waterklieren
waterdruppels komen te voorschijn op het blad : guttatie
Bij gymnospermen
•
•
•
•
vertonen xeromorfe verschijnselen
stomata diep ingezonken
epidermis sterk verdikt met dikke cuticula
bevat hypodermis (ter hoogte van stomata)
o voorzien van Sclerenchym
o omsluit plooiparenchym
Plooiparenchym
•
•
•
•
•
•
plooiparenchym = assimilatieparenchym =
armpalissadeparenchhym
bevat harskanalen
bevat 2 collaterale vaatbundels in lengterichting naald,
gelegen in transfusieweefsel
vertoont op dwarse doorsnede sterke inplooing
Xyleem en floeem bestaat uit korte tracheiden en
zeefcellen
Vaatbundels omringd door vaatbundelschede en
uitgerust met punten van Caspary
Stijn Vandelanotte
-33-
Plantkunde I
Plantkunde
Morfologie van de bloem
Inleiding
•
•
functie: generatieve voortplanting vd plant
o functie van generatieve voortplanting: uitbreiding van genetische variabiliteit
o bij planten is ongeslachtelijke bevruchting en zelfbestuiving mogelijk
Geslachtelijke voortplanting: produceren van gameten (geslachtcellen) ~ stuifmeel en eicellen
o Gameten ontstaan door meiotische deling
Uitwendige morfologie en inwendige morfologie van de bloem
-
-
-
bloemstructuur bestaat uit:
o bloembodem
o perianth of bloembekleedsels ~ kan afwezig zijn (naakte bloemen) of er is geen verschil tussen de
verschillende bloemdelen (kroon en kelk) = bloemdek
o androecium: mannelijke geslachtsorgaan: meeldraden + stuifmeel
o gynoecium: vrouwelijke geslachtsorgaan: stamper en zaadbeginsels
bloemen zijn gemetamorfoseerde bladeren: Bewijs dit
o ingeplant in een schroefreeks of volgens ruimtelijke spiralen op bloembodem
o stengeldelen soms nog te zien tussen de bloemdelen
o kelkblaadjes kunnen nog gedeeltelijk de vorm van de loofbladeren hebben
extreme gevallen: samengestelde kelkblaadjes of zelfs nog groen
o soms kan een staminodien gevonden worden = steriele overgang van bladeren naar meeldraden
o soms kunnen de bloemendoorschieden ~ stamper is loofblad gebleven
verschillende types bloemen:
o tweeslachtig: bevat androecium en gynoecium
o eenslachtig: bevat ofwel androecium ofwel gynoecium
o ongeslachtelijk: samengesteld uit bloembekleedsels ~ lokbloemen voor insecten
o acyclisch: bloemdelen staan verspreid ingepland
o cyclisch: de meeste bloemen zijn cyclisch: bloemdelen kruisgewijs of kransstandig ingeplant
o actinomorfe of regelmatig symmetrische bloemen: meerder symmetrie vlakken
tulp
o zygomorfe of 2 zijdig symmetrische bloemen: 1 symmetrie vlak
fabaceae
o bilaterale bloemen: 2 symmetrie vlakken
dicentra
o asymmetrische bloemen: geen symmetrie vlakken
canna
Bloemdelen
Kelk of calyx
-
bouw/ eigenschappen:
o bestaat uit meestal groen gekleurde kelkblaadjes of sepalen … deze zijn al dan niet vergroei
o soms gereduceerd tot haarkelk of pappus ~ functie: verspreiding van zaden te vergemakkelijken
o soms afvallend (papaver of soms meegroeiend rond de vrucht (lampionplant)
o soms bijkelk = krans van groene steunblaadjes onder de kelk
Kroon of corrola
-
bouw:
o bestaat uit kroonblaadjes of petalen, deze zijn al dan niet vergroeid (sympetalen of choripetalen)
o bij insecten bestuivende planten opvallend gekleurd (lokmiddel)
o bij wind bestuivers is de kroon meestal groen gekleurd
o aan de basis van de kroonbladeren kunnen nectarien voorkomen
o soms kroonschubben aanwezig (bij ruwbladigen) = kroonbladeren met plooien
o soms vergroeid met de meeldraden
OPM: geen verschil tussen kroon en kelkbladeren, dan spreekt men van bloemdek of tepalen
Meeldraden of stamina
-
bouw: bestaat uit helmdraad en helmknop ( som van 2 helmhokjes, deze bevatten stuifmeelzakjes en
Types volgens lengte, plaatsing en vorm van de meeldraden
|worden verbonden door helmbindsel)
o Heterodistylie:
Langstijlige bloemen = meeldraden laag in bloembuis ingeplant
Kortstijlige bloemen = meeldraden hoog in bloembuis ingeplant
o Heterotristylie:
Kortstijlig bloemen: bezitten middellange en lange meeldraden
Middelstijlige bloemen: bezitten lange en korte meeldraden
Langstjlige bloemen: bezitten korte en middellange meeldraden
o Tweemachtige bloemen: 2 lange en 2 korte meeldraden
o Viermachtige bloemen: 4 lange en 2 korte meeldraden
Stijn Vandelanotte
-34-
Plantkunde I
Plantkunde
-
Types volgens al dan niet vergroeid zijn met elkaar of andere bloemdelen
o Helmstijlige bloem: meeldradenvergroeid met stamper
o Saamhelmige meeldraden : de helmknoppen zijn vergroeid
o Eenbroederige meeldraden: meeldraden zijn vergroeid tot 1 groep
o Tweebroederige meeldraden: meeldraden zijn vergroeid tot 2 groepen
o Veelbroederige meeldraden: meeldraden zijn vergroeid tot meerdere
groepen
Helmdraad:
- opbouw:
o bestaat uit gevacuoliseerde parenchym
o epidermis voorzien van cuticula
o bevat 1 vaatbundel
Helmknoppen en helmbindsel:
Van parenchymatische aard, maar sterk gespecialiseerd bij sporogene
weefsel
Otogonie van pollen
-
reeds in een vroeg ontwikkelingsstadium is de meeldraad 4
lobbig
- In iedere lob gespecialiseerde hypodermale cellen =
archesporium of archesporiale laag
• epidermis differentieert tot exothecium en is aan beide zijden
voor zien van een stomium
• Archesporium: deelt zich periclien in primaire wandlaag en
primaire sporogene laag met er rond epidermis
primaire wandlaag zorgt voor ontstaan van endothecium naar buiten
toe en tapetum naar binnen toe , met daartussen 1 of meerdere tss lagen
* endothecium
- functie is mechanisch
- vorm: grote rechthoekige cellen met secundaire u-vormige
verdikking
- epidermis sterft afna beeindigen van de verdikkingen
- geen endothecium ter hoogte van het stomium
- helmknoppen springen open ter hoogte van de antheer
* tapetum
- voedende functie
- belast met de bevoorrading van de pollenmoedercellen (PMC)
OPM: gedrag vd kern vd tapetumcellen kan eigenaardig zijn
- de kern kan delen zonder dat er cytokinese optreedt
- er kan cytokinse optreden zonder dat de kern deelt
- chromosomen worden in aantal verdubbeld zonder dat de kern deelt :
polyploide
- is maximaal in ontwikkeling in tetrade stadium vd micropollen
- soms evoluerent naar secretie weefsel dat actief is gedurende de
volledige vorming van de pollenkorrels
- soms worden celwanden opgelost en vervloeit het tapetum tot
plasmodiale massa
primaire sporogenecellen laag
+ soms fungeren als PMC
+ soms na reeks mitose delingen groter aantal PMC
~ PMC ondergaan meiotische deling tot een tetrade van 4 haploide cellen
~tijdens de meiotische deling verbonden door cytoplasmatische verbindingen
omdat: de verschillende fasen vd meiose bij elke PMC op hetzelfde moment
plaatsvind
~PMC gegroepeerd in callosecilinder die fungeerd als gezamelijke wand
~na verloop van tijd lost de callosecilinder op ~elke haploide cel krijgt een eigen dubbele wand
+ eerst wordt de buiten wand gevormd en bestaat uit extine … extine wand:
Eig: superweerstandige laag voorzien van porien en heeft soortgebonden patronen
+ inwendige wand van intine wordt aangemaakt als extine wand volledig is aangelegd … intine wand:
Eig: volledig aaneengesloten, vormt buitenste laag van pollenkiembuis
~ voor het vrijkomen grijpen nog 1 of 2 mitosen plaats
+ na eerste mitose ontstaat: vegetatieve cel met langgerekte vegetatieve kern
Kleine generatieve cel met bolvormige kern
+ 2e mitose: Generatieve cel deelt zich in 2 spermakernen … zodoende is dubbele bevruchting mogelijk!
Stijn Vandelanotte
-35-
Plantkunde I
Plantkunde
Stamper
-
opbouw:
o vruchtbeginsel (fertiel), stempel en stijl (steriel)
o delen van stamper zijn opgebouwd uit carpellen of vruchtbladeren
o bij Angiospermen zijn de carpellen gesloten, bij gynospermen open
Stempel en stijl
Bezitten de uitrusting om de pollenkorrtels te laten kiemen en de groei van de pollenkiembuis mogelijk te maken
Stempel:
- bevat klierrijke epidermis ~scheid kleverige, suikerachtige vloeistof af
- cellen rijk aan cytoplasma
- bevat subepidermale laag ~verderzetting van het klierweefsel
- bij gramineeen pluimvormig
- soms sterk gelijkend op kroonbladeren = petaloide
Stijl:
- functie: verbinding stempel en vruchtbeginsel
- 2 types: open en gesloten stijl
o Open stijl: uitgerust met stijlkanaal met transmissie eefsel dat bestaat uit klierrijke cellen
Transmissie weefsel: functie: pollenkiembuis voeden
• Waar? Kan gehele stijlkanaal opvullen of in longitudinale banden voorkomen
o Gesloten stijl: uitgerust met transmissie weefsel onder de vorm van overlangse banden verlengde
cellen (rijk aan cytoplasma)
Vruchtbeginsel
-
opbouw:
o de wand bestaat vooral uit parenchym en vaatweefsel
o 1 carpel = monocarpellair
o Meerdere carpellen = pluricarpellair
o Soms met carpel vergroeid = caenocarpe vruchtbeginsels
o Soms niet vergroeid = apocarpe vruchtbeginsels
o Soms eenhokkig = paracarp:
Ontstaat door 1 carpel of na het verdwijen vd tussenschotten bij meerdere carpellen
Men spreekt van valse tussenschotten als ze ontstaan zijn na het aanleggen vd zaadknoppen
o Soms meerhokkig = syncarp
- Binnen vruchtbeginsel worden zaadknoppen aangelegd
o Centrale placentatie
o Wandplacentatie
- 3 types posities van het vruchtbeginsel tov de andere bloemdelen
o Epigyne = onderstandig
o Hypogyne = bovenstandig
o Perigyne = middenstandig
Zaadknop= zaadbeginsel
- ontstaan: gevormd door placenta
o placenta bevind zich meestal aan de vergroeiingsranden van de carpellen
o in placenta zijn er pericliene delingen waardoor primordium onstaat
primordium vormt nucellus en integumenten
• nucellus en integumenten worden aan placenta gebonden dankzij funiculus
- Aan de voet van de zaadknop, chalaze of vaatmerk, vertrekken 2 integumenten die de nucellus omhullen
- 3 types zaadknoppen
o Orthotrope zaadknop: verticaal in de zaadlijst ingeplant
o Anotrope zaadknop: staat in het begin opgericht, doch komt het verkeerd te staan door snellere groei
o Campylotrope zaadknop: de zaadknop is
gedeeltelijk overgebogen zodat de
embryozak zelf gebogen is
Stijn Vandelanotte
-36-
Plantkunde I
Plantkunde
Ontogonie van de embryozak en de eicel
~ binnen nucellus ontstaat in de
hypodermale laag een embryozak of
megasporte moedercel
~ meiotische deling in moedercel
~ 4 haploide cellen ~ 3 hiervan degeneren
~ de grootste cel (megaspore) ontwikkelt
zich verder en vormt embryozak of
megasporofyt
~verdere vergroting ~ embryozak deelt in 2
~ kernen migreren naar pool
~ 2 opeenvolgende mitosen ~ 8 kernen
~ 3 groepen kernen
1) bovenste groep (bij micropyle): bestaat uit de eicel en de 2 sinergiden (sinergide = eiapparaat)
2) centrale groep: 2 poolkernen die kunnen versmelten tot secundaire embryozak
3) onderste groep: antipoden
Nectarien
-
wat? : kliercellen die stoffen (nectar) afscheiden
(dit zijn gemetamorfoseerde meeldraden)
vorm: veel variatie
is verbonden met xyleem en floeem
ligging?
o Basis van de meeldraden
o Basis van vruchtbeginsel
o Basis van de stijl
o Bloembodem
Bloeiwijzen
Bepaalde of cymeuze of middelpuntvliedende
bloeiwijze
-
-
kenmerken:
o eindstandige bloemen
o bovenste en binnenste bloemen bloeien eerst
o zijtakken niet ondergeschikt aan hoofdstengel
3 types :
o Monochasium: eindstandige bloem met 1
laterale vertakking bv. Sikkel, waaier, schroef
o Dichasium: eindstandige bloem met 2 laterale vertakkingen
o Pleiochasium: eindstandige bloem met meerdere laterale vertakkingen
Onbepaalde of racemeuze of middelpuntszoekende bloeiwijze
-
-
eigenschappen:
o geen eindstandige bloem
o buitenste en onderste bloemen bloeien eerst
o zijtakken ondergeschikt aan hoofdstengel
voorbeelden:
o zie ook oefeningen plantkunde: tros, aar, kolf, katje, hoofdje, scherm, pluim, tuil, speer, samengesteld..
Stijn Vandelanotte
-37-
Plantkunde I
Plantkunde
Bestuiving
-
wat?: overbrengen van stuifmeel naar een stempel
o Zelfbestuiving of autogamie:
Stuifmeel van meel draden naar de eigen stamper
Vaak kleistogamie
Stuifmeel komt vrij voor de bloem opengaat
o Kruisbestuiving 2 Types
Buurtbestuiving: stuifmeel van meeldraden gaat naar een andere bloem op dezelfde plant
Werkelijke Kruisbestuiving: stuifmeel gaat naar een andere bloem op een andere plant
Werkelijke kruisbestuiving wordt bevorderd door?
Stuifmeel overdracht gebeurt door?
- tweehuizigheid en éénslachtigheid
- water (bij waterplanten)
- heterostylie: stijlen met verschillende lengte bij
- wind (=amenofiel)
bloemen
- dieren (zoodiofiel)
- ongelijktijdig rijpen van stuifmeel en stamper
* insecten (= entomofiel) via lokbloemen, nectar
o protandrie: stuifmeel eerst rijp
* vogels (= ornitifiel) met grote nectar productie
o protogynie: stempel eerst rijp
* vleermuizen: openen snachts, specifieke geur
- Incompabiliteit: dankzij genetische obstakels
Voorwaarden voor kieming:
1. stempel bereiken binnen 24u
- wat? : versmelting van spermakern met eicel
2. water en zuurstof nodig
OPM: bij hogere planten is er een dubbele bevruchting
3. correct osmotisch materiaal
- werking:
4.
aanwezigheid v. koolhydraten
~ pollenkorrels ~ komen terecht op stempel van de zelfde plantensoort ~ kieming
~ pollenkiembuis wordt gevormd doorheen porien van extine laag
~ wand van pollenkiembuis gevormd door intine laag vd pollenkorrel
~ pollenkiembuis groeit naar vruchtbeginsel door stijl
2 Types stijlen: open en gesloten
~ 12u – 48u ~ pollenkiembuis bereikt embryozak
Open stijl: kiembuis door holten
Vooraan ligt de vegetatieve kern in de pollenkiembuis
Gesloten stijl: enzymatisch wordt de
Meer achteraan ligt de generatieve kern
weg vrij gemaakt
~generatieve kern splitst in 2 spermakernen
~ vegetatieve kern degenereert terwijl aan de achterzijde vd pollenkiembuis callose proppen worden gevormd
~ pollenkiembuis dringt embryo binnen
3 manieren:
~ pollenkiembuis gaat naar 1 van de sinergiden ~ sinergide gaat stuk
1. doorheen micropyle (porogamie)
~ top pollenkiembuis gaat op ~ restanten vegetatieve kern degenereren volledig
2. doorheen chalaze (chalazogamie)
e
~ 1 vd 2 spermakernen versmelt met de eicel = 1 bevruchting = zygote
3. doorheen integumenten (aporogamie)
~ andere spermakern versmelt met secundaire embryozak = 2e bevruchting
triploide endospermakern
Bevruchting
Zaadvorming
-
uit zygote ontwikkelt zich embryo
triploide poolkern groeit uit tot endosperm of binnen kiemwit
restanten vd nucellus evolueren naar perisperm of buiten kiemwit
integumenten vormen zich om tot de zaadhuid
wand vruchtbeginsel differentieerd tot vruchtwand
OPM: soms wordt geen kiemwit gevormd, maar ontstaan wel grote
kiemlobben
Stijn Vandelanotte
-38-
Plantkunde I
Plantkunde
Morfologie van de vrucht
Inleiding
-
-
vorming vrucht verloopt gelijktijdig met zaadvorming
vrucht is een rijp geworden vruchtbeginsel
vruchtwand kan bestaan uit exocarp, mesocarp en endocarp
Vruchtsoorten
Droge vrucht: pericarp is droog
Niet openspringend en éénzadig
-
graanvrucht: vruchtwand en zaadhuid zijn vergroeid
dopvrucht: vruchtwand en zaadhuid niet vergroeid, 1 carpel met 1 zaadknop
nootje: vruchtwand is hard, broos, houtachtig en bestaat uit meerdere carpellen
gevleugeld nootje: vruchtwand is broos, houtachtig, bestaat uit meerdere carpellen, gevleugeld
dopvrucht met napje: vruchtwand en zaadhuid niet vergroeid, 1 carpel met 1 zaadknop en napje
Openspringend en meerzadig
-
-
splitvrucht: meerhokkig vruchtbeginsel die uiteenvallen in dopvruchtjes ~ springen samen open
kluisvrucht: meerhokkig vruchtbeginsel die uiteenvallen in dopvruchtjes ~ springen afzonderlijk open
doosvrucht: vruchtbeginsel met meerdere zaadbeginsels per carpel
o kokervrucht: 1 carpel en springt open in 1 naad
o peulvrucht: 1 carpel en springt open in 2 naden
o hauwvrucht: 2 carpellen die open gaan met 2 kleppen en zijn uitgerust met valse tussenschotten
o echte doosvrucht: 2 of meerdere carpellen die open gaan met kleppen, tanden, porien,…
Vlezige vruchten: pericarp is vlezig en nat
-
-
bes: zaden liggen vrij in het vruchtvlees
steenvrucht: zaden omringd door harde endocarp
Schijnvruchten
Vrucht ontstaat niet uit vruchtbeginsel maar uit andere bloemdelen bv uit de bloembodem
Voorbeelden: aardbei, rozebottel, ananas, appel
Appel is uit de bloembodem ontstaan … endocarp is perkamentachtig … pitvrucht
Stijn Vandelanotte
-39-
Plantkunde I
Plantkunde
Morfologie van de zaadstructuur
Delen van het zaad
Navel (hilum) en navelstreng (funiculus)
Meeldraden of stamina
-
bouw: bestaat uit helmdraad en helmknop ( som van 2 helmhokjes, deze bevatten stuifmeelzakjes en
Types volgens lengte, plaatsing en vorm van de meeldraden
|worden verbonden door helmbindsel)
o Heterodistylie:
Langstijlige bloemen = meeldraden laag in bloembuis ingeplant
Kortstijlige bloemen = meeldraden hoog in bloembuis ingeplant
o Heterotristylie:
Kortstijlig bloemen: bezitten middellange en lange meeldraden
Middelstijlige bloemen: bezitten lange en korte meeldraden
Langstjlige bloemen: bezitten korte en middellange meeldraden
o Tweemachtige bloemen: 2 lange en 2 korte meeldraden
o Viermachtige bloemen: 4 lange en 2 korte meeldraden
-
Types volgens al dan niet vergroeid zijn met elkaar of andere bloemdelen
o Helmstijlige bloem: meeldradenvergroeid met stamper
o Saamhelmige meeldraden : de helmknoppen zijn vergroeid
o Eenbroederige meeldraden: meeldraden zijn vergroeid tot 1 groep
o Tweebroederige meeldraden: meeldraden zijn vergroeid tot 2 groepen
o Veelbroederige meeldraden: meeldraden zijn vergroeid tot meerdere groepen
Helmdraad:
- opbouw:
o bestaat uit gevacuoliseerde parenchym
o epidermis voorzien van cuticula
o bevat 1 vaatbundel
Helmknoppen en helmbindsel:
Van parenchymatische aard, maar sterk gespecialiseerd bij sporogene
weefsel
Otogonie van pollen
•
reeds in een vroeg ontwikkelingsstadium is de meeldraad 4
lobbig
In iedere lob gespecialiseerde hypodermale cellen =
archesporium of archesporiale laag
epidermis differentieert tot exothecium en is aan beide zijden
voor zien van een stomium
Archesporium: deelt zich periclien in primaire wandlaag en
primaire sporogene laag met er rond epidermis
primaire wandlaag zorgt voor ontstaan van endothecium naar buiten
toe en tapetum naar binnen toe , met daartussen 1 of meerdere tss lagen
* endothecium
- functie is mechanisch
- vorm: grote rechthoekige cellen met secundaire u-vormige
verdikking
- epidermis sterft afna beeindigen van de verdikkingen
- geen endothecium ter hoogte van het stomium
- helmknoppen springen open ter hoogte van de antheer
* tapetum
- voedende functie
- belast met de bevoorrading van de pollenmoedercellen (PMC)
OPM: gedrag vd kern vd tapetumcellen kan eigenaardig zijn
- de kern kan delen zonder dat er cytokinese optreedt
- er kan cytokinse optreden zonder dat de kern deelt
- chromosomen worden in aantal verdubbeld zonder dat de kern deelt :
polyploide
- is maximaal in ontwikkeling in tetrade stadium vd micropollen
- soms evoluerent naar secretie weefsel dat actief is gedurende de
volledige vorming van de pollenkorrels
- soms worden celwanden opgelost en vervloeit het tapetum tot
plasmodiale massa
•
Stijn Vandelanotte
-40-
Plantkunde I