1.Жоғарыбілім беру жүйесі: жағдайы, даму тенденциялары, келешегі.
Қазіргі әлемдегі жоғары білімнің даму тенденциясы және негізгі бағыттары. ҚР-дағы жоғары білім. ҚР-дағы білім беруді
басқару. ҚР білім беру жүйесіндегі нормативтік құжаттар базасы (шолу дәрісі).
Педагогика-бұл ғылым және басқа ғылымдар сияқты, оның өз зерттеу пәні, салалары бар. Кез-келген ғылымның
қалыптасуы мен дамуы әруақытта да қоғамның практикалық қажеттілігінен туындайды. Педагогиканың пайда болуы
болашақ өсіп келе жатқан ұрпақты өмірге даярлауда қоғамның қажеттілігі болып табылады.
Тарихи тұрғыдан педагогика бала тәрбиесі туралы ғылым ретінде қалыптасты. Педагогика өз атауын гректің пайдагогос
(пайд-бала, гогос-алып бару) деген екі сөзінен шыққан., балаларды алып барушы. Ертедегі Грецияда өз қожасының
балаларын мектепке алып бару міндетін құлдар атқарған. Кейіннен педагогтардың қызметін бала оқыту және тәрбиелеу,
тәлімгерлік жұмысын жалдамалы адамдар атқарған. Қазір ол кезеңмен салыстырғанда педагогтардың ролі мен атқаратын
қызметі мүлде өзгерді. Бүгінде педагог, ұстаз, тәлімгер, белгілі кәсіби білімі бар, арнайы кәсіби-педагогикалық даярлықтан
өткен білікті ұстаздарды, тәрбиешілерді айтамыз. Алғашқы бала тәрбиесі туралы білім негізі қазақ халқының халықтық
педагогикасынан бастау алған.
Жоғары мектеп педагогикасы жас ғылым ретінде ХХ ғасырдың ортасында, педагогиканың бір саласы ретінде қалыптасты.
Жоғары мектеп педагогикасы қоғамдағы өзгерістер әсерімен теорияға, яғни өсіп келе жатқан тұлғаны дамыту мен тәрбиелеу
туралы ғылымға айналды. жоғары мектеп педагогикасының негізгі категориялары: тәрбие, оқыту, білім беру, жоғары
мектептің педагогикалық процесі, әлеуметтену, іс-әрекет табыстылығы.
Жоғары мектеп педагогикасы пәні- студенттер бойында кәсіпке қажетті білім, дағды, сапаны қалыптастыруға бағытталған
оқытушылар мен студенттердің арасындағы біріккен іс-әрекет. ЖМП пәнінің мақсаты- кәсіби білікті маман даярлауға,
студенттердің қабілеттерін, дарындылығын көрсетуге, кәсіби біліктілікке жетуге жағымды жағдай жасау.
Ғылыми білімнің қарқынды дамуына байланысты ЖМП-сының жоғары мектеп дидактикасы, жоғары оқу орнында тәрбиелеу
теориясы мен әдістемесі, жоғары мектеп менеджменті, жоғары мектеп технологиялары атты салалары бар.
ЖМП-ң функциялары теориялық және технологиялық болып бөлінеді:
Теориялық функциясына: озық тәжірибені оқыту ; педагогикалық құбылыстарды анықтау; тәжірибелік зерттеу
жұмыстарын жүргізу.
Технологиялық функциясына:әдістемелік құралдар дайындау (жоспар, бағдарлама, стандарттар, әдістемелер), ғылымның
жетістіктерін өндіріске ендіру; ғылыми зерттеулерді анализдеу.
Педагогика ғылымдарының жүйесіне: жалпы педагогика, жас ерекшелік педагогикасы, мектепке дейінгі педагогика,
кәсіби педагогика, педагогика мен білім беру тарихы, салалық педагогика, коррекциялық педагогика, салыстырмалы
педагогика, жеке пәндер әдістемесі, жоғары мектеп педагогикасы, ересектер педагогикасы, арнайы педагогика, әлеуметтік
педагогика т. б. жатады.
Жоғары мектеп педагогикасы- философия, психология, жалпы педагогика, логика, тарих, математика, этнопедагогика,
этнопсихология, медицина, экология, экономика, социология, адам физиологиясы т. б. ғылымдармен тығыз байланыста
жүзеге асады.
Педагогика ғылымы туралы өткен уақытта да, қазіргі кезеңде де ғалымдардың арасында үш түрлі көзқарастар қалыптасқан.
Бірінші көзқарастың өкілдерінің айтуынша, педагогика-адамзат білімінің пәнаралық саласын қамтиды деп дәлелдеген.
Екінші көзқарас өкілдері педагогиканы қолданбалы пән ретінде қарастыра отырып, оның негізгі атқаратын қызметінен басқа
ғылымдардан (психология, жаратылыстану, социология) енген, тәрбие саласында пайда болған міндеттерді шешуге
арналған. Ғылым мен тәжірибе үшін профессор В. в. краевскийдің айтуынша, үшінші көзқарас педагогика өзінің зерттеу
нысаны мен пәні бар дербес ғылым ретінде қарастырады. Уақыт өте педагогика -адам қалыптастырудың арнайы
ұйымдасқан, мақсатты және біржүйелі қызметі, тәрбиенің, білім берудің және оқытудың мазмұны, түрлері және әдістері
туралы ғылым.
Адам өмір бойы тәрбиеленеді және қайта тәрбиеленеді. Тек шәкірттер ғана оқып, білім алып қоймайды, сонымен қатар
ересектер де білім алады. Демек қазіргі педагогика ғылымы -бұл адам тәрбиесі туралы ғылым.
Педагогиканың объектісі мен пәні туралы, педагогика -бұл балалар мен ересектерді тәрбиелеу, оқыту және білім беру
туралы ғылым деген қорытынды шығаруға болады.
Жоғары білім беру жүйесі: жағдайы, даму тенденциялары, келешегі.
Қазақстанның жоғары мектептерінің кейінгі ұрпақтарына күрделі, қарама-қайшылықтармен жан түршіктіретін «жаһандық
білім беру кризисі» (ЮНЕСКО термині) мұрагерлікке қалып отыр. Оған ең алдымен оқыту мен ойлаудың технократтық
тәсіліне бір жақты бағдар жасау себепкер болды- әсіресе жоғары мектептің жаратылыс-ғылыми және техникалық пәндерінің
кешендері.
1.50-жылдардың соңында «білімге деген сұраныс жарылысы» деп белгіленген тұрақты құбылыс пайда болды. Ол бірқатар
факторлардың өзара әрекеттесуінің нәтижесі болып табылды. Олардың ішіндегі ең бастылары- планета тұрғындарының
жылдам көбеюі, дамыған елдердегі өсуі, ішкі және сыртқы миграцияның жоғары коэффициенті, жаңа білімдер мен
технологиялардың дамуы мен таралу қарқынының үдеуі, содан кейін қайта құрылулар- экономикалық, әлеуметтік, саяси
және мәдени. Осылардың барлығы жеке және ұлттық деңгейдегі құндылықтар мен басымдықтар жүйесін өзгертуге себепкер
болды.
2. Дамыған елдердің экономикасындағы құрылымдық қозғалыстар білім беру жүйесіне айтарлықтай өзгерістер алып келді:
жоғары білімге капиталды салудың едәуір тиімді саласы ретінде танылды және мемлекет пен корпорациялардың
инвестициялық саясатындағы басым сала қатарына жатқызылды.
3. Білім берудің баламасы жоқ дәстүрлі тәжірибесі «сұраныстың жарылысы» жағдайында өзінің мүмкіндіктерін жоққа
шығарды. 70-жылдардан бүгінгі күнге дейін жалғасып және тереңдеп келе жатқан әлемдік білім беру кризисі. Оның негізгі
белгілері- білімге деген қажеттіліктің қарқынды өсуі және оны жүзеге асыру мүмкіндігінен айтарлықтай ажырауы.
4. білім беру саласындағы қайғының негізгі себебі- қаржылық қиындықтар. Батыстың көптеген елдеріндегі әлемдегі бірінші
Жер серігінің әсерімен ұлттық экономиканың даму қарқынынан білім беруге бюджеттік қаржы бөлу асып түсетін 50-60
жылдардағы «алтын кезең» артта қалды.
ЮНЕСКО -ның «ХХI ғасыр болашағындағы білім беру философиясы» атты жобасына сәйкес жаңа білім беру
философиясының негізгі принциптері мыналар:
1) Білім берудегі ізгілік, ізгіліктендіретін адам қалыптастыратын тәсіл:
2) Білімдердің белгілі бір қосындысын меңгеру ретіндегі педагогикалық процестің дәстүрлі түсінігін адам бейнесін
қалыптастыруға ықпал ететін шығармашылық актімен алмастыру.
3) Білім беру саласына қатысты философияның танымдық, әдіснамалық және жобалық-аксиологиялық функциясын зерттеу.
ХХI ғасыр-өркениет дамуының постиндустриалды кезеңі. Өркениеттің даму кезеңінің алмасуы білім беру жүйесін
алмастыруға мәжбүр етті. Білім беру парадигмасын қайта құруды талап етеді. Бұл- ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық
мәдениет дәуірі, қоршаған орта мен адам денсаулығына қамқорлықпен қарайтын дәуір.
Европада базалық ретінде Францияның Париждік университетінің моделі қабылданған, ол бүгінде Сорбонна деген атпен
танымал. Бұл модель университеттікқұрылымныңорталығынаоқытушы мен автономия принципінуниверситеттік норма
ретіндеқойды. Болондық университет ұсынғанбалама идея- студенттікбасқару-Европадатаралмады, бірақИспаниядағы,
кейінЛатынАмерикасындағыжоғарыоқумекемелеріндегіформаларғаықпалетті.
Жоғарыбілімберудіңеуропалықжүйесініңалғашқымоделдерініңтүріөзгеріп, күнненкүнгеұлттықсипат пен
ерекшеліктергеиеболды. Неміс, ағылшын, француз, кейінненамерикандықмоделдерпайдаболды,
бірақолардыңмәнібұрынғыдайболыпқалаберді.
Қазақстанның, ресейдіңжәне ТМД-ныңбасқа да
елдерініңОрталықжәнеБатысЕуропаелдерініңжоғарымектебіқайтақұружолына 1980 жылдардыңаяғында, жаңаәлеуметтікэкономикалықжүйе мен нарықтық экономика жағдайында, қаржылық кризис, саясижәнеәлеуметтіктұрақсыздық,
ұлтаралыққарым-қатынастардыңөршуіжағдайында- білім беру саласындақайтақұрудыжүргізуөтеқиынжағдайғатүсті.
Мысалы, Американдық модель: кіші орта мектеп- орта мектеп- үлкен орта мектеп- екіжылдық колледж - төртжылдық
колледж университет құрамындағы- магистратура- докторантура.
Француз модель: ортақ колледж- технологиялық, кәсібижәнежалпыбілім беру лицей- университет, магистратура,
докторантура.
Немісмоделі:жалпымектеп- училище, гимназия жәненегізгімектеп- институт және университет, магистратура, докторантура.
Ағылшынмоделі:біріктірілгенмектеп -грамматиклықжәнеқазіргімектеп, -колледж-университет, магистратура,
докторантура.
Ресейлікмоделі: жалпыбілімберетінмектеп- толық орта мектеп, гимназия, лицей-колледж-институт, университет, академияаспирантура-док-торантура
Қазақстандық модель: жалпыбілімберетін орта мектеп, гимназия,, лицей- кәсіптікмектеп, лицей, колледж, училищеуниверситет, институт, академия- магистратура, докторантура.
Қазақстандабілім беру жүйесіндебелсендіқайтақұруларжүріпжатыр. ҚР -ң құрылымында 2007 жылы аспирантура мен
докторантура алынып, оныңорнына магистратура, PhD докторантура. 2010 жылы ҚР -ң
Мемлекеттікбағдарламасынақайтаданөзгертулеркірді. ҚР-ң егемендікалғаннанберіжоғарыбілім беру
жүйесініңстратегиялықбағыттарыайқындалды.
Ғалым З. а. исаева ҚР- ң жоғарыбілім беру жүйесініңқайтақұрупроцестерінтөртдейгейгебөліпқарастырады:
Біріншібөлімі- (1991-1994жж) Жоғарыбілімберудіңнормативтікқұқықтықбазасыныңқұрылуы.
Екінші этап- (1995-1998жж). Жоғарыбілімберудіңмодернизациясы, мазмұныныңжаңаруы;
Үшінші-(1999-2000жж) білім беру жүйесінұйымдастырудыңакадемиялықеркіндігініңкеңеюі, қаржыландырумәселелері.
Төртінші этап (2001 ж ...) білім беру жүйесініңстратегиялық даму бағыты.
ҚР -ң білім беру жүйесініңқұқықтықбазасынегізінен ҚР -Конституциясы, «Білімзаңы», жәнебасқа да құқықтықзаңактілері.
ҚР-ң Конститутциясының 30-шы бабынасәйкесҚазақстаназаматтарыміндетті орта білімжәнежоғарыбілімалуғақұқылы.
ҚР-ң білімзаңыныңреформасынасәйкесүшдеңгейлікөзгерісінқарастыруғаболады:
1982ж. ҚР «Білімзаңы» 1999ж ҚР «Білімзаңы» 2007ж ҚР «Білімзаңы»
1993ж ҚР-ң «Жоғарыбілімзаңы »
Қазақстандағыбілім беру жүйесініңартықшылықжақтары: мемлекеттікбілімстандарттары мен
МамандықтардыңКлассификаторлары бар.
- 1990ж Қазақстандабіріншібілімстандарттарыбекітілді, 310 жоғарыкәсібибілімберудегімамандықтарғаарналған.
- 1996 ж ҚР-ң жаңа 342 мамандықтарғаарналған Классификаторы бекітілді.
- 2001ж Халықаралықбілім беру стандарттарыбойыншажаңа Классификатор енгізілді, оның 283 арнайымамандықтарүшін, 70
магистрлікжәне 46 бакалавр бағыттарындайындауғаарналған.
- Қазақстандакредиттікжүйебойыншаоқытубелсендіжүргізілуде. Атапайту керек,
барлықбілімсаласындажүргізіліпжатқанқайтақұрулар, жаңадамулар,
мемлекеттіксаясатқажәнехалықаралықтенденцияларғақайшыкелмейді.
2.Кәсіби құзіреттілік ұғымына түсінік және құзыреттілік түрлеріне сипаттама.
Жоғары мектеп оқытушысының кәсіби құзыреттілігінің проблемасы - күрделі де көпқырлы проблема. Бұл - философияда,
педагогикада, психологияда, әлеуметтануда, кәсіби білім берудің теориясы мен әдістерінде, акмеологияда, андрогогикада,
еңбек психологиясында т. б. гуманитарлық ғалымдарда әр қырынан қарастырылып жүр.
Құзыреттіліктің бар -жоғын адам еңбегінің нәтижесіне қарап пайымдау қажет. Кез келген қызметкер, өз әрекетімен кәсіби ісәрекеттің түпкі нәтижесіне сай талаптарға жауап беретін жұмыстарды орындаса ғана, кәсіби құзіретті саналады. Бұл
құзыреттілікті пайымдаудың жалқы жолы. Жеткен нәтиже емес, белгілі бір жетістікке жету үшін тырысуды құзыреттілікке
теңеуге болмайды.
Құзыреттілікті адамның белгілі бір мәселені шешу қабілетімен шатыстыруға болмайды. Бұл мәселені мен шеше аламын,
бірақ ол менің құзырыма жатпайды (оған өкілетті емеспін) немесе бұл менің құзырымда, бірақ білімдарлығым жетпейді, дейтін пікірлер айтылып жатады. Әр қызметкер өз орнындағы құзыреттілігінің межесін ғана емес, дәрежесін де білсе ұтар
едік.
Нақты бір адамның кәсіби кәнілігінен гөрі құзыреттілігінің құлашы тар болуы мүмкін. Адам өз саласында кәсіпқой болуы
мүмкін, бірақ кәсіби мәселелердің бәрін бірдей шешуге құзыреті жетпейді.
Демек, кәсіби құзыреттіліктің түрлерін ажырату қажет. Олар:
¾ арнайы құзыреттілік - өзінің кәсіби қызметін жеткілікті дәрежеде меңгеру, өзінің кәсіби дамуын жобалай білу;
¾ әлеуметтік құзыреттілік - бірлесе (топпен, кооперативпен) кәсіби қызмет атқаруды, ынтымақтасуды, сондай-ақ осы
кәсіпке қарасты қатысымды меңгеру; өзінің кәсіби еңбегінің нәтижелері үшін әлеуметтік жауапкершілік;
¾ жеке тұлға құзыреттілігі - өзін көрсете білу мен дамытудың амалдарын, жеке тұлғаның кәсіби деформацияларына
қарсы тұру құралдарын игеру;
¾ дара құзыреттілік - өзінің қабілетін жүзеге асыру және кәсіп аясында өз даралығын дамытуға қабілеттілік, кәсіби
тұрғыдан өсуге деген дайындығы, өзінің даралығын сақтауға деген қабілеті, кәсіби тұрғыдан қартаюға бой бермеу, өз
еңбегін артық уақыт пен күш жұмсалмай-ақ ұтымды ұйымдастыруға икемділігі, еңбекті қиындықсыз, шаршаусыз, тіпті,
сергіту арқылы нәтижеге жету.
¾ Коммуникативтік құзыреттілік:қарым-қатынас құрылымы және заңдылықтары;
¾ Педагогикалық қарым-қатынас түрлері және стильдері;
¾ «Білім-алушы-педагог», « Білім-алушы- Білім-алушы», «педагог-ата-ана», «педагог-педагог», «педагог-әкімшілік» және т.
с.. жүйедегі қарым-қатынас ерекшеліктері.
¾ Өзінің сөйлеу, мимика, пантомиканы меңгеруінің ерекшеліктері.
Құзыреттілік -шын мәнінде, адамның кәсіби іс-әрекетте, кәсіби қатысымда, кәсіби тұлға мен оның даралығының
қалыптасуындағы кемелденуін белгілейді. Құзыреттіліктің аталған түрлері бір адамның бойынан табыла бермеуі мүмкін.
Адам өз мамандығы аясында ғана жетік болуы, бірақ қарым-қатынас жасау жөнін білмеуі, өзін дамыту жолындағы
міндеттерді жүзеге асыра алмауы мүмкін. Осыған орай оның мамандық жағынан жоғарғы құзыреттілігін, ал әлеуметтік, жеке
тұлғалық жағынан құзыретінің әлсіз, төмен екенін белгілеуге болады.
Жоғарыда сипатталған құзыреттіліктің әр түріне кәсіпаралық жалпы компоненттердің мынадай түрлері енеді деуге болады:
- мамандыққа құзыреттілік - өндіріс процесін жоспарлауға қабілеттілік, компьютермен, оргтехникамен жұмыс істей білу
техникалық құжаттамаларды оқу, қол машықтығы;
- жеке тұлға құзыреттілігі - өзінің еңбегін жоспарлауға, бақылауға және реттеуге қабілеттілік, өз бетімен шешім қабылдауға,
үйреншікті емес шешімдер табуға (креативтілік), қисынды теориялық және практикалық ойлау; проблеманы көре білу, өз
бетімен жаңа білім мен іскерлікті игеру қабілеті.
- дара құзыреттілік, жетістік мотвациясы табыстың қорлануы, өз жұмысының сапалы болуына ұмтылу, өзін-өзі
мотивайиялауға қабілеттілігі, өзіне деген сенімі, оптимизм.
Маманның кәсіби құзыреттілігі оның жоғары кәсіби нәтижелерге жетуі;
еңбегінің өнімділігі ғана емес, сонымен қатар оның еңбекке деген ішкі пікірінің болуы.
3. Білім берудің жаңа парадигмасы ұғымы ,модернизациялау.
Қазақстан білім беру парадигмасы ҚР Конституциясы, “Қазақстан – 2030” стратегиялық бағдарламасы, білім
беру саясаты, заңдар мен ресми құжаттарды терең талдау нәтижесінде қалыптасып келеді.
Теориялық талдаулар көрсетіп отырғандай, тарихи кезеңде бірін - бірі алмастырушы парадигмалар нәтижесінде
жаңа идеялар мен принциптер, шығармашылық қатынастар мен мәдениеттің дамуын терең ұғынуды талап етеді.
Сонымен, ғалымдардың пікірлерін тірек ете отырып және талдау нәтижесінде: білім берудің жаңа парадигмасы –
жаңа өркениеттік бағдар тұрғысында, мемлекеттік стандарттарға сай, жан - жақты дамыған жеке тұлғаны
қалыптастыруға бағытталған, интеллектуалдық білім орталығы ретіндегі инновациялық мектепте ғылыми әдіснамалық негізделген білім берудің концептуалдық моделі деген анықтама берілді.
Білім беру дағдарысына талдау жасау бүгінде ең алдымен адамның шығармашылық мәні мен руханилықты
дамытуға бағытталған жаңа білім беру парадигмаларын жасау қажеттілігін түсінуге алып келді. Бұл ретте білім
беру практикасының негізгі міндеттері табиғат пен қоғамның заңдарын оқыту ғана емес, сонымен бірге, әлемнің
шығармашылық тұрғыдан қайта жасалуының гуманистік әдіснамасын меңгеруге көмек беру және «адам - табиғат
- қоғам» жүйесіндегі қарым - қатынастарды үйлесімді ету болып отыр. Мұндай міндеттердің негізгі мақсаты
адамның шығармашылық әлеуетін сақтау мен дамыту болып табылатын инновациялық білім беру ғана шеше
алады. Білім беру парадигмаларының бірінен - бірі артық, не қалыс қалған түрлері болмайды. Олар өз кезеңіндегі
әлемді түсіну мен педагогикалық нысандардың мәні, оқу - тәрбие процесінің құрылымына байланысты болады.
Білім парадигмасының көп тараған түрлері аз емес. Оларға мыналар жатады:
1. Дәстүрлі - консервативтік (білім парадигмасы);
2. Феноменологиялық (гуманистік парадигмасы);
3. Рационалдық (тәртіптілік парадигмасы);
4. Технократтық;
5. Эзотерикалық.
Әрбір парадигма «не үшін тәрбиелеу керек, оқушыларды қандай мақсатқа дайындау керек, не үшін өмір сүреміз»
деген сұрақтарға жауап береді. Феноменологиялық немесе гуманистік парадигмада жеке тұлғаның ішкі дүниесін
дамыту, оны ерікті, рухани жеке адам ретінде тану және адамдармен тіл табысуында ерекшелену қабілеттерін
жетілдіру қарастырылады. Білімнің гуманитарлық парадигмасының діңгегі - оқушы емес, дайын білімді
меңгерудегі ақиқатты түсінуші адам. Мұнда оқушы мен мұғалім арасындағы қарым - қатынас: ынтымақтастық,
өзара жауапкершілік, өз позициясын еркін таңдау жағдайында диалогтік ұстанымда өрбиді.
Рационалдық парадигмаға оқушыға білімнің түрлі тәсілдерінің тиімді жақтарын, ортаға бейімделу, оның ойы,
сезімі және іс - әрекеттерімен санасу, оларды меңгерту жатады.
Технократтық парадигманың негізгі мақсаты – дәл ғылыми білімдер. «Білім - күш» адамды бағалау, оның білімі,
мүмкіндіктерімен анықталады. Адамның қасиеті оның білімі, тәртібі және оны тасымалдаушы ретінде танылады.
Эзотерикалық парадигма – оқушының табиғи күші. И. Колесниковтың пікірінше, адамның қоршаған әлеммен іс әрекетінің жоғары деңгейі басым көрсетіледі. Мұнда адамның ақиқатқа мәңгілік өзгермейтін қатынасы көрінуі
тиіс. Бұл жерде оқушының дамуындағы мұғалімнің адамгершілік, психологиялық, физикалық функциялары
ерекше ұғым болып табылады.
5.Дидактика туралы жалпы түсінік. Дидактиканың атқаратын қызметі және негізгі категориялары.
Дидактика –педагогиканың маңызды саласы. Дидактика ( dіdaktіkas-оқытушы, dіdasko- оқушы) ұғымы грек тілінен алынған,
оқыту немесе үйрету деген сөз.
Бұл ұғымды ғылыми айналымға алғаш енгізген неміс педагогы Вольфганг Ратке (1571-1635). Сол мағынада бұл ұғымды чех
педагогы Я.А. Коменский пайдаланып, 1657 жылы өзінің “Ұлы дидактика” еңбегін жарыққа шығарды. Оның ойы бойынша ,
дидактика “нені оқыту” және “қалай оқыту керек” деген сұраққа жауап береді. Заманауи ғалымдардың зерттейтін сұрақтары:
кімді, қашан, қайда , неге оқыту.
Қазіргі түсінік бойынша, дидактика- білім беру мен оқыту мәселелерін зерттейтін ғылым саласы. Ол оқыту теориясы деп
аталады. Дидактиканың зерттеу пәні – оқыту мен оқудың себептері, барысы, нәтижелері.
Зерттеу пәні аясына байланысты жалпы және жеке дидактикалар айқындалады. Жалпы дидактика оқытудың жалпы
заңдылықтарын, принциптерін қарастырады. Жеке дидактика жеке оқу пәнінің мазмұнын, барысын, түрі мен әдістерін
зерттеуіне қарап оқу әдістемесі деп аталады.
Дидактика әрі теориялық , әрі қолданбалы ғылым болғандықтан ғылыми- теориялық және қолданбалы қызметтер
орындайды. Дидактиканың ғылыми теориялық қызметі: білім беру мен оқыту процестерінің мәні мен змңдылықтарын,
мазмұнын, принциптерін , ұйымдастыру формалары мен әдістерін зерттеу. Дидактиканың ққолданбалы қызметі: білім
мазмұнын оқыту мақсатына сәйкестендіру, оқыту принциптерін белгілеу, оқытудың тиімді әдістері мен ұйымдастыру
формаларын анықтау, жаңа технологияларды жасап енгізу.
Дидактика педагогиканың жалпы категорияларын ( тәрбие, педагогтік іс- әрекет, білім беру) пайдаланады.
Сонымен қатар дидактиканың өз категориялары да бар : білім беру, оқыту, оқу, оқыту принциптері, оқыту процесі, мақсаты,
міндеттері, мазмұны, түрлері, әдістері, құралдары, оқытудың нәтижесі. Кейбір категорияларға анықтама берейік .
Оқыту –оқушыны білімдендіру, тәрбиелеу, дамыту мақсатына бағытталған алдын-ала жоспарланған іс-әрекет.
Оқыту мазмұны - өкімет арнайы таңдап анықталған белгілі салада жұмыс істеу үшін қажетті адамзат тәжірибесінің бөлшегі.
Ол- оқытудың нәтижесі болатын білім , білік, тұлғалық қасиеттер жиынтығы.
Педагогикалық тұрғыдан ойлауды қалыптастыру үшін жоғары мектептегі оқыту процесінің дамуы мен мәнін,
құрылымын, қисынын (логикасын) түсіну маңызды. Ол үшін оқыту процесінің негізгі құрылымдық бөліктерін
бөліп алу қажет.
Оқыту процесі – білімді , біліктілік пен дағдыны меңгертеді ,оқушылардың дүнеитанымын, күшқайратын ,
қабілеттерің тәрбиелеп дамытатын іс-әрекет барысы . Оқу барысында оқушының сана-сезімі , адамгершілік
қасиеттері , эстетикалық талғамы , тұлғалық қасиеттері қалыптасып дамиды.
Оқытудың психологиялық, педагогикалық ерекшеліктеріне назар аударайық.
Оқыту процесінің құрылымдьң компоненттері мыналар:
Мақсат. Педагог Оқушы, білім алушы, Оқыту әдістері, Оқытуды ұйымдастыру түрі, Алған білімді өмірде қолдана
білу, нәтижесін көру, педагогикалық диагностика.
Негізгі қайшылықтар - оқыту процесінің қозғаушы күші. Оқыту - екіжақты процесс - оқытужәнеоқу. Оқыту қоғамдыққарым-қатынастыңсубьектісіретіндеадамдыдайындауқажеттілігінентуындаганәлеуметтікнегізделген
процесс. Бұданшығатынқорытынды оқытудыңәлеуметтікқызметіәлеуметтікталаптарғасәйкестұлғанықалыптастыру. Тұлғаныкалыптастырудыңнегізі,
қайнаркөзі - әлемдікмәдениет, адамзаттьщғасырларбойыжинақтағанруханижәнематериалдықбайлығы.
1 .ДидактикадаИ.Я.Лернердіңтұжырымдамасыкеңіненқолдаутапқан: Білім
2. Іс-әрекеттіңәдістері.
3. Шығармашылықтәжірибе
4. Зерттелініпотырғанобьектіге, соныменбіргеөз-езінежәнебасқаадамдарғадегенэмоционалдық-құндылыққарымқатынас, қоғамдық, ғылымижәнекәсібиіс-әрекеттіңсебеп-салдары мен қажеттіліктері.
Педагогикалық процесс
өзінетәннегізгіекібелгіні: организмніңөзіндікдамуынажүйелітүрдегікөмекжәнежекебастыңжанжақтыжетілуінтүйістіреді.
Білімалушыныңжалпыпсихикалықдамуы – жоғарымектептегіоқу мен оныңөздігіненоқуынатығызбайланысты.
Оқыту – екіжақты процесс, яғниолстуденть пен оқытушыныңөзарабірлесіпжасайтынәрекетінентұратынкүрделі
процесс. Өйткені, оқыту – мұғалімніңбілімберудегінегізгііс- әрекетіболса, оқу –студенттіңөзініңтанымдық,
практикалықәрекеті.
Оқытутұлғағабілім беру , тәрбиелеужәнеақыл- ойы мен творчестволыққабілетін , демекбіліктілігі мен
дағдысындамытунегізіндежүзегеасырылады. Мұныңмәнісі , жекетұлғағабіртұтас (комплексті)
ықпалжасаудыкөздейді. Осы негізде, оқытупроцесініңбіріншіқызметі – студенттергебілім беру.
6.Ғылыми педагогикалық зерттеу әдістерін және типологиясын анықтау.
Обьективті педагогикалық шындықты тану, түсіндіру үшін педагогикалық зерттеулер жүргізіледі. Педагогикалық зерттеу ол
оқытудың тәрбиелеу мен мамандандырудың заңдылық туралы және олардың құрлымы мен механизмдері, мазмұны, принціпі
және технологиялары туралы жаңа білімдер алуға бағытталған ғылыми әрекеттің процесі мен нәтежесі.
Педагогикалық зерттеудің теориялық және тәжіребелік сипаты болуы мүмкін. Бағыты бойынша педагогикалық зерттеулер :
әдістемелік; түпкілікті; қолданбалы; тәжірибелі- құрастырушылық болып қарастырылады .
Негізгі зерттеулердің нәтежесі болып педагогикалық теоретикалық және практикалық жетістіктеріне қорытынды келтіретін
немесе болжамдық негізде педагогикалық жүйелердің даму үлгілерін ұсынатын қорытынды тұжырымдамалар болып
табылады.
Қолданбалы зерттеу - бұл педагогикалық процестің жеке жақтарын терең зеріттеуге, көпқырлы педагогикалық тәжірибенің
заңдылықтарын ашуға бағытталған жұмыстар.
Жоспарлы білім теоретикалық жағдайларды ескеретін нақты ғылыми - практикалық ұсыныстарды негіздеуге бағытталған.
Педагогикалық зерттеуді жүргізгенде келесі принціптерді басшылыққа алу керек.
Педагогикалық құбылыстың келісілгенділігінен және обьективтілігінен шығу олар ішкі обьективті заңдардың қарама қайшылықтардың, себеп - салдары байланыстардың әрекет ету күші мен тіршілік етіп, дамиды.
Педагогикалық құбылыстар мен процестерді зерттеуде тұтас амалды қамтамасыз ету.
Құбылысты оның дамуында зерттеу
Құбылысты басқа құбылыстармен байланыста зерттеу
Зерттеу амалын таңдауда кез келген ғылыми мәселелерді шешу үшін өзаратолықтыратын амалдардың біреуі емес жиынтығы
пайдаланылатындығынан шығу керек .
Педагогикалық зерттеудің әдістері
Педагогикалықлық зерттеудің әдістері – ол заңдық байланыстарды, қатынастарды, тәуелділікті бекіту және ғылыми теория
құру мақсатымен ғылыми ақпарат алу тәсілі. Педагогикалық зерттеуді жүргізуде теориялық әдістер қолданылады: талдау,
синтез, салыстыру, индукция, дидукция, абстракциялау, қорыту , нақтылау, үлгілеу; эмпирикалық әдістерге: сауал – сұрақ
жүргізу, интерьвю алу, рейтенг; әлеуметтік- психологиялық әдістерге: социометрия, тестілеу, тренинг; математикалық
амалдар: сап түзеу, межелеу, корреляция (өзара байланыс, арақатынас) және педагогикалық эксперимент.
Кейбір теориялық әдістерге тоқталсақ:
Талдау - зерттелетін бүтінді құрауыштарға ойша бөлу құбылыстың жеке белгілерімен сапасын бөліп беру.
Синтез - құбылыстың белгілері мен қасеттерін ойша мағыналы бүтінге қосу.
Салыстыру - қарастыратын құбылыстар арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды бекіту. Салыстырудың құрама
бөлігі талдау болып табылады, себебі салыстыру кезінде құбылыстарда өлшенетін белгілерді мүшелеу кере. Салыстыру
құбылыстар белгілерінің арасында белгілі бір қатынастықты орнату болғандықтан салыстыруда синтезде пайдаланады.
Абстракциялау - заттың қандайда бір қасиеті мен белгісін оның басқа белгілері мен қасиеттерінен ойша бұру.
Нақтылау - алдын ала мүшеленген абстракциялар негізінде затты қайта ойша құру.
Қорытындылау - процестермен құбылыстарда ортақ белгілерді айыру.
Үлгілеу - процестермен құбылыстарды олардың нақты және идиалық үлгілері көмегімен зерттеу.
Индукция және дедукция - мәдениеттердің эмперикалық жолымен алынған қорытындылаудың логикалық амалдары.
Индуктивті ой қозғалысының жеке пікірден ортақ қорытындыға қозғалысын білдіреді, ал дидуктивті керісінше.
Зерттеудің эмперикалық әдістеріне жатады: мәліметтерді жинау амалы,бақылау, әңгімелесу сауал – сұрақ жүргізу тестілеу,
бақылау мен өлшеу амалы ( межелеу, тесттер ); мәліметтерді өңдеу ( математикалық. Статистикалық, графикалық кестелік);
бағалауамалы (өзін өзі бағалау, рейтинг, педагогикалық консилиум ); зерттеу нәтежелерін педагогикалық практикаға енгізу
амалы эксперимент, көлемді енгізу)
Бақылау - белгілі бір педагогикалық құбылысты мақсатты түрде, жүйелі зерттеу.
7.Жогары мектеп педагогикасының қызметтері: теориялықжәне технологиялық.
Теориялық қызметтер: Жаңашыл тәжірибелердізертгеу(сипаттамалық деңгей);жагдайын анықтау (диагностикапық
деңгей); Тәжірибелік зерттеудіжүргізу (болжамдық деңгей);
Технологиялық қызметтер: Оқу іс-әрекетініңнормативтіжоспарынматериалдардыжасау(жоспарлар,құралдары) (жобалау
деңгейі); гылым жетістігін тэжірибеге енгізу(қайта құрылған, озгертілген деңгей); Ғылыми зерттеу нэтижелерінсаралау
(рефлексивті деңгей).
8.Университеттік білім берудің жаңа парадигмасы. ҚазҰУ даму стратегисын сипаттаңыз
Зерттеу университеттеріндегі инновациялық іс-әрекеттің мәні мен маңызы ерекше. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дегідей –
зерттеу университетін құру. Бұл тұрғыда шетелдік тәжірибе жоғары маңыздылыққа ие, әсіресе АҚШ тәжірибесі, ондағы
ғылыми- техникалық даму, инновациялық экономиканың қалыптасуы, бизнестің, жұмыс орнын берушілердің, ғылым мен
білім интеграциясы. Америкалық зерттеу университеттері – бұл, ең алдымен, мемлекет пен ұйымдық қаржыландыру қолдап
отыратын озат іргелі зерттеулер жүргізілетін орталықтар, оқытушылар мен студенттері белсенді жұмылдырған университет
қабырғасындағы шынайы ғылым мен білім Сонымен қатар,зерттеу университеттері - аймақтық экономикалық дамуға әсер
етуші, технопарктерді қалыптастырушы, кәсіпкерлік инкубаторларды қолдау мен кіші бизнесті қолдауға септігін тигізетін
орталықтар. Және де, бұл елдің қоғамдық дамуында маңызды рөл атқаруға міндетті ұлттық элитаны қалыптастырушы орын.
Сол себепті Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ 1754 жылы құрылған Колумбия университетімен тығыз қарым-қатынаста. Зерттеу
университеттеріндегі инновациялық іс-әрекеттің мақсаты аймақтағы кәсіпкерлік белсенділіктің дамуына ықпал ету, өндіріс
пен бизнестің байланысын нығайту, жаңа компанияларды құруға қатысу арқылы нарықта озық технологиялық өңдемелерді
шығару болып табылады. Кей жағдайдакомпаниялар университет
тарапынанпатенттелгенжәнелицензияланғанозықтехнологияларбазасындақұрылады.
Зерттеууниверситеттеріжаңаданқұрылғанкомпаниялардыңкапиталынақатысады,қызығушылықтан туындаған
кикілжіңдердіреттейді, себебі университет мәртебесібойынша – бұлқоғамқамыүшінқызметететінжәнебілімөндіретін,
пайдаалатын корпорация болыптабылады.
Университетті жаңарту, білім беру тиімділігін арттыру жолдарын іздестіру көптегенбағыттар бойынша жүзеге асырылуда:
- дамыта оқыту педагогикалық жүйесі ендірілуде;
- жеке пәндерді көптеген нұсқалардың ішінен таңдау арқылы тереңдетіп оқыту
жүргізілуде;
- саралап және жекелеп оқыту негізінде көп деңгейлі оқыту жүзеге асырылуда;
- оқыту үдерісінде модульдік жүйе іске асырылуда және т.б.Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ білім мен ғылымды ұштастыра
жүргізу шараларын іске асыру мақсатында ғылыми-зерттеу институттарымен келісімшарттарға қол қойылды. Зерттеу
бағыттары айқындалып, оқытушы-профессорлар құрамын, магистранттар мендокторанттарды жұмылдырудың
бағдарламалары жасалынды. ҚазҰУ-дың классикалықүлгідегі оқу орнынан ұлттық зерттеу университетіне айналдырудың
бағдарламасының өміргеәкелуі әлемдік топ-университеттердің орташа тобына енудің алғашқы қадамы. Жаңа
үлгідегіуниверситетке айналудың бірінші ұстанымы, ол – инновацияға негізделген білім. Соныменқатар, мұнда 24 ғылымизерттеу институтын шоғырландырған ғылыми инфра-құрылым бар.Ұлттық зертеу университеті статусын иемдену үшін
студент жастардың зерттеуәрекетін дамыту қажет, өз ғылыми ойларын қаржыландыруға дейін жеткізгісі
келетіншығармашыл білім алушылардан құралған бизнес-инкубатордың жұмысын белсендірукерек. СҒЗЖ және МҒЗЖ
аясында жасалған кез-келген зерттеу мен гранттарды ғылымиұжым қаржылық өнімді құру мүмкіндігі ретінде қарастыру
қажет және өз интеллектуалдыәлеуетін қолдана отырып нарықта кіріс таба бастау керек. Егер дипломдық жұмыс
пенмагистрлік диссертация бойынша жұмыстарды қарастырса, онда университетте жоғарытехнологиялық
қаржыландырылатын жобалар саны тез өсу мүмкіндігі арта түседі
9. Президентітің халыққа жолдауындағы жоғары мектеп мәселесіне сипаттама беріңіз
Жоғары оқу орындары – экономиканың, ғылым мен мәдениеттің түрлі салалары үшін жоғары білімді мамандар,
ғылыми және педагог кадрлар даярлайтын, жоғары білімді мамандар даярлау ісін жетілдіруге бағытталған
ғылыми-зерттеушілік жұмыстарын жүргізетін, өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы , мәдениет, т.б. салаларда еңбек
ететін мамандардың біліктілігін жетілдіретін оқу орындары. Жоғары оқу орындарына академиялар,
университеттер, институттар, т.б. жатады. Сонымен қатар бұлардан тыс түрлі әскери, діни, т.б. «Қазақстан
Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары туралы» Қазақстан Республикасы
Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығы бойынша Экономиканың орнықты дамуы үшін сапалы
білімнің қолжетімділігін қамтамасыз ету арқылы адами капиталды дамыту, білімнің бәсекеге қабілеттілігін
арттыру Қазақстан қазіргі уақытта білім беру, адам мен бала құқығын қорғау саласындағы негізгі халықаралық
құжаттарға қатысушы болып табылады. Бұл – Жалпыға бірдей адам құқықтары декларациясы, Бала құқықтары
туралы конвенция, Адамның экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтарының Халықаралық декларациясы,
Еуропа өңірінде жоғары білім беруге жататын біліктілікті тану туралы Лиссабон конвенциясы, Болон
декларациясы және т.б. Білім берудің құрылымы Халықаралық білім берудің стандартты жіктеуішіне сәйкес
келтірілді. Оқытудың 12 жылдық моделін енгізу үшін жағдайлар жасалуда. Техникалық және кәсіптік білім қайта
құрылымдалды. Мамандарды үш деңгейлі даярлау енгізілді: бакалавр – магистр – Ph.D докторы.
Мамандықтардың ірілендірілген топтарынан тұратын Қазақстан Республикасы жоғары және жоғары оқу орнынан
кейінгі білім мамандықтарының жіктеуіші бекітілді. Білім беру ұйымдарының материалдық базасы нығайтылуда.
Жоғары білім республика экономикасының барлық салалары үшін құзыретті және бәсекеге қабілетті мамандарды
кәсіби даярлауды қамтамасыз етуде, ғылым мен өндірісті біріктіруде маңызды рөл атқарады. Қазақстанда барлық
жоғары білім жүйесін қамтитын маңызды жасырын фактор жемқорлық болып табылады. Оны жоюдың нақты
шаралары қабылданбайынша жоғары білім саясаты тиімді болмайды. Жоғары оқу орындарын кадрлармен
қамтамасыз етуде кері үрдіс орын алған: профессор-оқытушы құрамын жүйелі даярлау жоқ, қоса жұмыс атқару
кеңінен таралған. Қазақстанның жоғары оқу орындарының материалдық-техникалық ресурстары жеткілікті
қарқынмен жаңартылмайды. Жоғары оқу орындарының ақпараттық ресурстары біріктірілмеген, кітапхана қоры
бытыраңқы сипатқа ие. Ғылым саласында Ескірген материалдық-техникалық база және зертхана жабдықтары
сапалы ғылыми зерттеулерді жүргізуге мүмкіндік бермейді. Жобалау институттары мен конструкторлық бюролар
санының жеткіліксіздігі өндірістегі технология трансфертін бәсеңдетеді. Жобалау институттарының,
конструкторлық бюролардың және өндірістің жоғары оқу орындарымен өзара қарым-қатынас тетігі жоқ.
Жастарды ғылымға тарту үшін жағдайлар жасалмаған. Кадрлардың қартаюы байқалады. Қазақстанның жоғары
оқу орындарының ғылыми әлеуеті аса тиімсіз пайдаланылады. Білімнің, ғылымның және өндірістің арасындағы
байланыстың нашарлығы мына себептерге негізделген: жоғары оқу орындары мен ғылыми ұйымдар арасындағы
ведомствоаралық кедергілер; жоғары оқу орындарының ғылымын жеткіліксіз қаржыландыру; ғылым мен
техниканың жетістіктеріне орай әрекет етуге, өндірістің өзгерген сұранысын есепке алуға мүмкіндік бермейтін
білім беру процесін шамадан тыс әкімшілендіру; жеке меншік сектордың білімді, ғылымды және инновациялық
қызметті қаржыландыруды жүзеге асыруға экономикалық ынталандыру шараларының болмауы. Қазақстанда
әзірлемелерді орындайтын және ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды нәтижесіне
жеткізуді қамтамасыз ететін, оларды тәжірибе жүзінде іске асыратын инновациялық құрылымды қолдаудың
институционалды нысандары дамымаған. Қазақстандағы ғылыми әзірлемелердің үлес салмағы дамыған елдерде
қабылданған деңгейден он есе төмен қалып отыр.
10.Педагогикалық шеберлік құрылымы.
Жоғарғы мектеп оқытушысының негізгі қасиеттерінің бірі – мұғалімнің ғылыми дайындығы. Ол – мұғалімнің
беретін пәнін білу дәрежесінен, осы мамандық бойынша, сыбайлас пәндерден ғылыми дайындығынан, кең
көлемді оқымыстылығынан, пән әдістемесін игеру дәрежесінен, жалпы дидактикалық тәсілдермен таныстығынан
құралады.
Сонымен қатар, педагогикалық төзімділіктен, педагогикалық дербестіктен және педагогикалық өнерден тұратын
жеке ұстаздық дарынның маңызы зор.
Арнайы оқытушылыққасиеттермен қатар, қажетті жеке адамгершілік, жігерлілік қасиеттерді: әділдік,
ұқыптылық, елгезектік, табандылық, ұстамдылық, байсалдылық және тағы басқа қасиеттерді атап өтуге болады.
Педагогикалық әсер етудің негізгі бағыттары оқушыларды оқыту, білім беру, дамыту және тәрбиелеу болып
табылса, ал мұғалімнің ең басты функциясы оқыту, тәрбиелеу, дамыту, қалыптастыру процесстерін басқару
болып табылады.
Жоғары мектеп мұғалімі оқыту емес, оқу барысын бағыттау, үйрету емес, ізденісті туындату, тәрбиелеу емес,
тәрбие процессін басқару үшін шақырылған. Қаншалық мұғалім өзінің осы рөлін дұрыс түсіне білсе, соншалық
оқушыларына өз-бетінше жұмыстануға, ізденуге, дамуға, белсенділік көрсетуге мүмкіндік туғызады.
Педагогикалық қызметінің субъекті құрылымның төмендегідей компоненттерін ерекшелейді:
-тұлғаның психофизиологиялық қасиеттері оның субъекті рөлін іске асырудың алғашқы негіздері ретінде;
-қабілеттілік;
-өзіндік қасиеттері, оның ішінде бағыттылық;
-кәсіпті-педагогикалық, пәндік білімі мен шеберлігі, кәсіптік икемділігі.
Оқытушының жалпы және арнайы қабілеттілігі.
Жалпы қабілеттілікке кез келген адамға тән іс-әрекетте жететін жоғарғы табыстар жатса, арнайы қабілеттілікке
педагогикалық қызметте табысқа жеткізетіндер жатады:
Дидактикалық қабілеттілік;
Академиялық қабілеттілік;
Перцептивті қабілеттілік;
Сөз сөйлеу қабілеттілік;
Ұйымдастырушылық қабілеттілік;
Авторитарлық қабілеттілік ;
Коммуникативті қабілеттілік;
Педагогикалық қабілеттер оқытушы кәсібін табысты меңгерудің маңызды шарты болғанымен ол шешуші
кәсіптік қасиет емес.
Олай болса, оқытушының маңызды кәсіптік қасиеті: еңбекқорлық, тәртіп, жауапкершілік, алға мақсат қоя білу,
оған жету жолдарын таңдай білу, ұқыптылық, мұқияттылық, табандылық, жүйелі және жоспарлы түрде өзінің
кәсіптік деңгейін жоғарлату, білімін тереңдету, өз еңбегінің сапасын жоғарылатуға тырысу қасиеттері және т.б.
болып табылады.
Оқытушыға тән ең міндетті қасиет – гуманизм. Гуманды қарым-қатынас оқушының жеке басына деген
ықыластан, оқушыға жаны ашудан, оған көмек көрсетуден, оның пікірін, даму ерекшілік жағдайларын
сыйлаудан, оқушының білімді меңгеру іс-әрекетіне деген жоғары талаптан, оның жеке басының дамуына
қамқорлық жасаудан құралады. Оқушылар алдымен мұғалімнің бұл қасиеттерін көріп оған еріксіз електей
бастайды, бірте-бірте өз бойларынан да осы қасиеттерді тәрбиелей бастайды, гуманизм тұрғысынан тәжірибе
жинақтайды.
11. Педагогика ғылымы және оның адам туралы ғылым жүйесіндегі орнын анықтаңыз.
Педагогикалық процесс дегеніміз – қойылған мақсатқа жетуге бағытталғантәрбиелеуші және тәрбиеленушілердің өзара
әрекеттесуі. Басқа сөзбенайтқанда, педагогикалық үрдіс дегенеміз - әлеуметтік тәжірибе жеке адамныңсапасына айналатын
үрдіс. Тұтастылық негізінде оқыту, тәрбиелеу жәнедамыту бірлігін қамтамасыз ету педагогикалық үрдістің басты
мәнінқұрайды.
Педагогикалық процесс дегенеміз – барлық жүйелерді біріктіретін бастыжүйе. Онда шарттары, формалары,әдістері бар
дамыту, оқыту, тәрбиелеуүрдістері қамтылған. Педагогикалық теория педагогикалық үрдісті динамикалық жүйе ретінде
елестетуді үйрене отырып, прогрессивті қадам жасады. Құрамдас компоненттерді нақты айырудан бөлек, елестету көптеген
байланыстарды және олардың компоненттерінің арасындағы қатынастарды талдауға мүмкіндік береді; ал бұл педагогикалық
процесті басқару тәжірибесінде басты болып табылады. Педагогикалық процесс орын алатын жүйелер – толығымен алынған
халық білімінің жүйесі, мектеп, сынып, сабақ және т.б. Бұлш жүйелердің әрқайсысы белгілі бір сыртқы орталарда қызмет
етеді: табиғи-географиялық, қоғамдық, өндірістік, мәдени және т.б. Алайда арнайы жүйелер де болады, мысалы, мектеп
ішіндегі жағдайларға материалдық-техникалық, санитарлық- гигеналық, моральдік психологиялық, эстетикалық және т.б.
жағдайлар жатады.
Құрылым дегеніміз - жүйе ішіндегі элементтердің орналастырылуы. Жүйеқұрылымын қабылданған критерийлар бойынша
бөлінген элементтер(компоненттер), сонымен қатар олардың арасындағы байланыстар жатады. Педагогикалық жүйелер
арасындағы байланыстар басқа динамикалық жүйелердегі компоненттер арасындағы байланыстарға ұқсамайды. Педагогтың
мақсатқа бағытталған әрекеті еңбектің едәуір бөлігі бар органикалық бірлікте жатыр. Объект – сол субъект. Үрдіс
нәтижесіқабылданған технологияға, педагог және оқушының өзара әрекеттесуінебайланысты.Педагогикалық процесті
жүйеретінде талдау үшін талдаукритерийлерін бекіту керек. Мұндай критерия ретінде процестің едәуіркөрсеткіші немесе
жеткен нәтижелердің шамалары бола алады. Оның жүйенізерттеу мақсаттарына жауап бере алатындағы маңызды.
12.Педагогикалық әрекеттің мәні мен құрылымы
Педагогикалық іс-әрекет ұғымына түсінік .
Қоғамдық (әлеуметтік) тәрбие – бұл "адам-адам" қатынастары желісінде жүргізілетін тәрбие, яғни тікелей адам
аралық байланыстар мен осы мақсатқа арнайы ұйымдастырылған қоғамдық мекемелер (қайырымдылық қорлары,
ұйымдары, қоғамдар бірлестіктер т.б.) тарапынан болатын істер.
Педагогикалық іс-әрекеттің нәтижесі мінез-құлық, әрекет пен қарым-қатынаста екі жақты өзгерісі болатын
педагог пен тәрбиеленушінің арнайы келсімі.
Педагогикалық әрекеттестік келесі құрылым арқылы жүзеге асырылады:
мақсатқа бағытталған педагогикалық әсер ету;
тәрбиеленушінің әлеуметтік-мәдени тәжірибелерінің әр түрлі формаларының
белсенді қабылдауы мен меңгеруі.
Тәрбиеленушінің белсенділігі педагогқа және өзіне-өзі тікелей, жанама түріндегі әсер етуден пайда болады.
Білім беру тек процесс ретінде ғана емес, тұлғаның әр түрлі білім деңгейінде байқалатын процесс нәтижесі
ретінде де түсіндіріледі.
Тұлғаның білімділігі – тұлғаның жүйеленген білімі мен оны практикалық және танымдық іс-әрекетте қолдана
білуді меңгеру деңгейін көрсететін сипаттама.
Алайда, барлық белгілер мен қабілеттер білімділігін таныта бермейді. Егер білім беруді адамға «бейнең беру
нәтижесі ретінде қарастырсақ, онда ол жалпыадамзаттық мәдениет білімінен бастау алған болар еді. Ал,
мәдениетті адам білім беру процесінде тек өзінің адамгершілік бейнесінің қалыптасуы тұрғысында байқалады.
Бұл – білім берудің тәрбиелік функциясы. Білім негізінде табиғат пен қоғамның дамуы туралы заңы,
материалдық өңдеу сферасы және тұлғаның рухани мәдениетті белгілі бір көзқарас, өнім, дүниетаным және
адамгершілік сапаларды қалыптастырады. Демек, білім беру мен тәрбиелеу тығыз байланысты.
Диагностика – іс-әрекеттің құрамды бөлігі ретінде қарастырылады.
13. Педагогика әдіснамасы. Педагогиканың негізгі категорияларына сипаттама беріңіз.
Ғылым дамуының басты шарты-жаңа деректермен үздіксіз толығып бару. Ал деректердің жинақталуы мен
олардың түсініктемесі ғылыми негізделген зерттеу әдістеріне тәуелді келеді. әдістер, өз кезегінде, ғылым
аймағында әдіснама атауын алған теориялық принциптердің бірлікті тобымен міндетті байланыста болады.
Қазіргі заман ғылымында әдіснама деп ғылыми-танымдық іс-әрекеттердің түзілу принциптері, формалары мен
тәсілдері жөніндегі білімді айтамыз. Ғылым әдіснамасы зерттеу жүйесіндегі құрылымдық бірліктердің –
нысаны, талдау пәні, зерттеу міндеттері, зерттеу құралдар тобы т.б. сипаттамасын береді. Сонымен бірге
зерттеу міндеттерінің шешімін табу процесіндегі әрекеттер бірізділігін белгілейді. Осыдан, педагогика
әдіснамасын педагогикалық таным және болмысты қайта жасаудың теориялық ережелер топтамасы ретінде
қарастырған жөн.
Әрқандай әдіснама қалыпты көрсетпе-нұсқау және реттестіру қызметтерін атқарады. Дегенмен, әдіснамалық
білім екі күйде іске асырылуы мүмкін: дескриптивтік не прескриптивтік.
Дескриптивтік әдіснама – ғылыми білімдердің құрылымы мен ғылыми таным заңдылықтары жөніндегі білім
ретінде зерттеу процесіне бағыт-бағдар береді, ал прескриптивтік әдіснама –зерттеу іс-әрекеттерін реттеп
барудың жол жобасын белгілеп, көрсетеді. Дәстүрлі әдіснамалық талдауда ғылыми іс-әрекеттерді жүзеге
асыру тиімділігімен танылған ұсыныстары және ережелеріне байланысты құрастыру міндеттері басымдау
болса, ал дескриптивті талдауда ғылыми таным процесінде іске асырылған зерттеу әрекеттерін қайталап
баяндау, түсіндіру қызметтері атқарылады.
Әдіснамалық білімдер тобы төрт деңгейлі келеді (Э.Г. Юдин): философиялық, жалпы білімдік, нақты
ғылымдық және технологиялық. Әдіснаманың ең жоғары философиялық деңгейі танымның жалпы
принциптері мен бүкіл ғылымның категориялар құрылымын негіздейді. Осыдан философиялық білімдердің
барша жүйесі әдіснамалық қызмет атқарады. Екінші – жалпы ғылымдық –әдіснама деңгейінде ғылымдардың
баршасында не көпшілігінде қолданылуы мүмкін теориялық тұжырымдарды белгілейді. Үшінші деңгей –
нақты ғылым әдіснамасы қандай да нақты ғылыми пән аймағында қолданылатын зерттеу әдістері мен
принциптерінің жиынтығын құрайды. Нақты ғылым әдіснамасы белгілі саладағы ғылыми тануға тән болған
проблемаларды, сондай-ақ жоғарылау келген әдіснамалық деңгейлерге байланысты алға тартылатын
мәселелерді де қамтиды, мысалы: педагогикалық зерттеулердегі жүйелестіру мен жобалау (моделдеу)
проблемалары. Төртінші деңгей – технологиялық әдіснама –зерттеу әдістері мен техникасын белгілеп, деректі
эмпирикалық материалдарды жинақтап, алғашқы өңдеуден өткізіп, кейін оларды ғылыми білімдер өрісіне қосу
қызметтерінен хабар береді. Бұл деңгейдегі әдіснамалық білім нақты көрсетпе-нұсқау сипатына ие.
Әдіснаманың барша деңгейлері күрделі жүйеде бірігіп, өзара сабақтастықпен байланысты келеді. Ал әрқандай
әдіснамалық деп танылған білімнің мазмұндық негізі философиялық деңгейден іздестіріледі, себебі таным
процесі мен болмысты қайта жасау әрекеттерінің дүниетаным, көзқарас бағдары осы философиямен
айқындалады.
Педагогиканың негізгі ұғымдары (категориялары )
Педагогиканың негізгі ұғымдарының қатарына дамыту, білім беру, оқыту, тәрбиелеу жатады.
Даму - бұл адамдарда жүріп жататын сандық және сапалық өзгерістердің желісі мен нәтижесі. Даму үдерісі
тұрақты да үздіксіз өзгерістермен, бір жағдайдан екінші жағдайға өту, қарапайымнан күрделіге, төменгіден
жоғары деңгейге ауысулармен байланысты келеді.
Адамды дамыту деп – ішкі және сыртқы, басқарылатын және басқарылмайтын, әлеуметтік және табиғи
факторлар ықпалымен оның тұлғасының бірте-бірте қалыптасуының барысын айтамыз. Адам тұлғасының
психикалық, күш-қуаттық және жалпы дамуын бөліп қарау керек.
Психикалық деп – тұлғасының зиялығының, көңіл-күй сезімдерінің, еркінің қажеттіліктерін, қабілеттерінің
дамуы деп түсінеміз.
Тұлға дамуы-шынайы болмыстағы аса күрделі үдеріс. Бұл үдерісті тереңдей зерттеу үшін казіргі заман
ғылымы дамуды құрайтын бірліктерді жіктеу жолына түсті, яғни дамуға байланысты дене, психикалық,
рухани, әлеуметтік және басқада сапа-қасиеттер дараланып, өз алдына қарастырылуда.
Тәрбие – адамзат баласының ғасырлар бойы жинақтап, іріктеп алған озық әлеуметтік тәжірибесін жас
ұрпақтың бойына сіңіру, аға ұрпақ пен жас ұрпақтың өзара бір-бірімен әрекеттесу процесі.
Арнайы педагогикалық мағынада тәрбиелеу – қоғамда тұлғаның, оның қатынастарының, өзіне тән
белгілерінің, сапаларының, көзқарастарының, сенімдерінің, тәртіп-тәсілдерінің дамуы мақсатына
бағытталған ықпал барысы және нәтижесі.
Кең мағынада тәрбиелеу – мақсатқа бағытталған оқытудың және тәрбиелеудің әсерімен адам тұлғасы
дамуының барысы және нәтижесі. Тұлғаны қалыптастыру – орта, тұқым қуалау және тәрбиенің ықпалы мен
адам тұлғасының даму барысы және нәтижесі.
Өзін-өзі тәрбиелеу – адамның өз бойында өзі қалаған, өзіне ұнаған қасиеттер мен қабілеттерді, мінезқұлықтарды, әдет пен әдепті, дағдыларды қалыптастыру мақсатында саналы, мақсатты, белсенді жұмыс
істеуі.
Қайта тәрбиелеу – осыған дейін қолданылған тәрбие әдістері мен тәсілдері, формалары нәтиже берген
жағдайда, тәрбие әдістер мен тәсілдерін, формаларын түбегейлі өзгерту.
Қалыптасу – ішкі және сыртқы, басқарылатын және басқарылмайтын, барлық факторлардың ықпалымен
адамның әлеуметтік тірі жан иесі ретінде дамып жетілуі.
Білім беру – оқушылардың ғылыми білімдер, танымдық біліктер мен дағдылар жүйесін меңгеруінің,
осылардың негізінде дүниеге көзқарасының, құлқының және адам тұлғасының басқа да саналарының
қалыптасуының, жасампаз күштері мен қабілеттерінің барысы және нәтижесі.
Білім беру – ғылымдар жүйесінен білім алу және танымдық іскерлік пен дағдыны қалыптастыру, соның
негізінде жеке бастың көзқарасын, адамгершілік және т.б. жағымды қасиеттерді қалыптастырып, жеке
адамның шығармашылық қабілетін дамыту.
Өздігінен білім алу – адамның өзін қызықтырған сала бойынша білімдерді іздестіруі мен меңгеруіне өз
бетінше мақсатты түрде, белсенді жұмыс істеуі. Білім беруді жүзеге асырудағы жетекші күш – жүйелі оқыту.
Оқыту – адамның білім алуы жүзеге асырылатын, мұғалім мен оқушылардың мақсатқа бағытталған өзара
әрекетінің барысы.
Оқыту - оқушы мен мұғалімнің белгілі бір дидактикалық міндеттерді шешуге бағытталған мақсатты түрде
өзара әрекет жасау процесі.
Ол көзделген мақсатқа орай нәтижелі білім, ептілік, дағдыларды игеру, дүниетаным қалыптастыру, ақылпарасат, дарынымен шығармашылық мүмкіндіктерінің дамуы болған арнайы ұйымдастырылған, мақсатбағдарлы және басқарылымды мұғаліммен оқушы арасындағы өзара байланысты ықпал әрекеттер жүйесі.
Оқу - білім, ептілік, дағдылардан құралады. Білім - бұл әрбір адамның шынайы болмысты ғылыми
деректер,түсініктер және заңдар формасында бейнелеуі. Ептіліктер дегеніміз - адамның өзі игерген білімдері,
өмірлік тәжірибесі, қабылданған дағдылары арқасында тәжірибелік, теориялық іс-әрекеттерге саналы және
өзбетінше бара алуы.
Дағдылар-көп қайталау, жаттығу жолымен жоғары деңгейге жетіліп, қажетті әрекеттерді автоматтанған
күйде орындай алу мүмкіндіктерінен көрінетін тәжірибелік қызмет бірлігі.
Білім-оқу нәтижесі.Тікелей мағынада, білім жақсы оқыған, тәрбиелі, зиялы адам бейнесін байқатады. Білімбұл оқушының тәлім алу үдерісінде игеріп жинақтаған білім, ептілік, дағды, ойлау тәсілдерінің жүйелі тобы.
Жүйелі білім алған оқушы дербес ойлауға, өз білім қорының олқылықтарын ой толғастыру жәрдемімен
жетілдіру қабілетіне ие. Ас есте ұстайтын жәйт, білім-бұл өздігінен өзі келетін зат емес, оны әр адам өз
күшімен, дербес қолға түсіру қажет. Өз заманында А. Дистервег: «Даму мен білім ешбір адамға сырттан
хабарланып немесе берілген емес. Оған қол жеткізем деген әркім өз күші және ерік-қайратын қосу қажет» деп жазған еді. Қабылданған білімнің көлеміне, дербес ойлауда жеткізген деңгейіне байланысты білім
бастауыш, орта, және жоғары болып бөлінеді. Игерілген білімнің сипатына және мазмұнына орай жалпы,
кәсіби орта және кәсіби жоғары білімдер болып ажыратылады.
Негізгі педагогикалық ұғымдар қатарына біз жоғарыда қарастырып өткен ұғымдардан басқада жалпы
мағынадағы ұғымдар қатарына: «Өзіндік тәрбие», «Өзіндік даму», «педагогикалық үдеріс», «педагогикалық
ықпалдастық», «педагогикалық қызмет», «педагогикалық технология», «оқу-тәрбие инновациялары» сынды
ұғымдары кіреді. Сонымен, басты педагогикалық ұғымдар қатарына қолданылатын түсінік сөздер: тәрбие,
оқу, білім, даму, және қалыптасу. Олар бір-бірімен өзара байланысты келеді.
Педагогиканың категориялары:
Педагогика, халықтық педагогика, этнопедагогика, адамзаттың дамуы мен қалыптасуы, тәрбие, білім беру,
оқыту, ұлттық тәлім тәрбие, әлеуметтік қоғамдық қалыптасу және тәрбие. Өзін өзі тәрбиелеу, өз бетімен
білім алу, қайта тәрбиелеу, өз білімін жетілдіру, педагогикалық методология, методологиялық негіздер,
зерттеу әдістері, тәсілдері.
14. Жмп басқа ғылымдармен байланысы.
Жоғары мектеп педагогикасының басқа ғылымдармен байланысы
Философия - табиғат пен қоғам дамуының жалпы заңдарын, түбегейлі мәселелерін зерттейді, өмір шындығын
танып-білу жөніндегі көзқарастың негізгі жүйесі болып табылады, адамды күшті идеялық сенімге, айқын түсіне
білушілікке тәрбиелейді.
Ғылыми философия тұрғысынан қарағанда, мысалы, теріске шығару зақының мәнін былайша түсіндіруге болады:
ескінің орнын жаңа басады, дамудық бір кезеңі екінші кезеңімен ауысады. Мысалы, қоғамныңтарихи даму
барысындабір формация екіншіформацияменауысады. Ғасырларбойытабиғидамудықнегізіндежануарлар мен
өсімдіктердіңескітүрлерінжаңатүрлерітеріскешығарады.
Ғылыми философия әртүрлізаттарды, құбылыстарды, оқиғалардытереңжәнежан-жақтызерттейбілудіталапетеді.
Сондықтанолбасқағылымдарсияқтыпедагогиканыдиалектикалықәдіспенқаруландыраотырып,
тәрбиежәнеоқытумәселерінғылымитұрғыданшешугекөмектеседі.
Кейбіржалпымәселелер философия мен педагогика
ғылымдарыныңбірігіпзерттеуінқажететеді.Оларғатәрбиедегіжұртшылықтыңрөлі,
адамдықалыптастырудытұқымқуалаушылықтың, ортаныңжәнетәрбиеніңрөлі, т.б. жатады.
Педагогика психологияментығызбайланысты. Педагогика тәрбие мен дидактика
мәселелерінәруақыттапсихологиялықғылымимәліметтергесүйенеотырыпзерттейді.
Егер психология психикалықпроцесті (түйсік, қабылдау, зейін, ес, ойлау, т.б.) жәнеадамныңдербесерекшеліктерін
(темперамент, мінез, қабілет), демек, адампсихологиясының даму заңдылықтарынзерттейтінболса, ал, педагогика
осы мәселелердітереңпайдаланаотырып, адамдықалыптастыруүшінтәрбие мен
оқытужәнебілімберудіңтиімдіәдістері мен құралдарынанықтапашады.
Мектептегібілімжәнетәрбие беру жүйесініңнегізіжасерекшелігіфизиологиясығылымынабайланысты.
Мұғалімбалаларағзасындағыжоғарыжүйкеқызметін, тынысалужәнеқанжәнежүректамыржүйесініңфизиологиялықерекшеліктерін жете білуіқажет. Ол осы мәліметтергесүйеніп, тәрбие мен
оқупроцесін, әсіресе, денетәрбиесініңпрактикалықжәнетеориялықмәселелеріндұрысшешужолдарыніздестіреді.
Жасағзаныңдамуыбарысындағыанатомиялық-физиологиялықерекшеліктерді,
әсіресежоғарыжүйкеқызметініңнегізгізаңдылықтарын (қозу, тежелу) жете
түсінупедагогикалықпроцестіойдағыдайбасқарудықнегізіболады.
Педагогика ғылымымектепгигиенасыментікелейбайланысты. Мектепгигиенасы –
жасұрпақтыңденсаулығынсақтау, нығайтужәнедамытужайындағығылым.
Оқушылардыңденсаулығыәртүрліфакторларғабайланысты. Мектепғимаратында,
сыныпбөлмелеріндеауаныңжеткіліксізболуыоқушыларды бас ауруына, жалпыәлсіздікке,
демектүрлісырқатқаұшыратады. Жарықтыңнашарлығыбаланыңкөзінеәсеретіп,
көрумүшесініңқызметіннашарлатады. Осылардыңнәтижесіндебалаларсабақүстіндеселқос, сылбырболып,
зейінінашарлап, ойлауқабілетітөмендейді. Бұлжағдайүлгермеушіліктітуғызады.
Педагогика ғылымытәрбиегебайланыстыэтнографиялықжәнеархеологиялықдеректердіпайдаланады. Этнография
ғылымы – белгілібірхалықтыңэкономикасын, қоғамдықжәнеруханимәдениетін, тұрмысынзерттейді.
Археология - өткенғасырдағыескерткіштерарқылыхалықтардыңәдет-ғүрпын, мәдениетінзерттейді.
Соңғыкезде педагогика ғылымы кибернетика жетістіктерін де пайдаланабастады.
Кибернетика - (грек сөзі) - басқаруөнері. Кибернетика – жасғылым, ол XX ғасырдық 40-жылдарының
аяғындақалыптасабастады. Кибернетика – күрделімашиналардағы,
тіріағзадағыжәнеқоғамдағыпроцестердіңжалпызаңдылыңтарынзерттепбасқаратын,
олардағыақпараттардыберетінғылым. Кибернетиканыңнегізгісалалары: ақпараттеориясы, автоматтартеориясы,
бағдарламалаутеориясы.
Әлеуметтану(социология) - ғылымы мен тығызбайланысыты. Педагогика
ғылымынақтымәселелердізерттепжинақтауғаәлуметтануғылымыәлуметтікортаныңадамғақатысынқарастырады.
Жасұрпақтытәрбиелеумәселесінқарастырғанда педагогика
ғылымыәлуметтікортаментәрбиежайындағымәліметтердіәлеуметтануғылымынегізіндеқарастырады.
Психология- педагогика ғылымы психология ғылымыментығызбайланысты. Психология психикалықүрдісті
(адамныңзейінін, ойлауын, есін, қиялынжәнеадамныңдербесерекшеліктерін, темперамент, мінез,
қабылдауынзерттейді), ал педагогика осы мәселелердіқолданып,
жекетұлғанытәрбиелепқалыптастыруүшінпайдаланады.
15.
16. Студенттің өзіндік жұмысын жүргізуге қойылатын талаптар.
Студенттің өзіндік жұмысы студент білімінің тереңдігі, дағдылары мен біліктілігіне, білім меңгеруіне ықпал
ететін оқу процесінің ең негізгі элементтерінің бірі болып саналады. СӨЖ орындау арқылы студент оқу
процесінің белсенді мүшесі бола отырып, өз ойын еркін сондай-ақ нақты дәлелдермен жеткізе алатын
дағдыларды үйренеді және меңгереді.2. Кредиттік оқу жүйесінде СӨЖ ұйымдастыру кезінде мына мәселелерге
назар аудару қажет:тақырыптарға сәйкес СӨЖ тапсырмалары дәл және анық болуына;лекция және семинар
сабақтарының СӨЖ орындауына ықпал ететіндей болуына;СӨЖ тапсырмаларының көлеміне және оны қабылдау
формасына;СӨЖ тапсырмаларын орындауға ықпал ететін әдістемелік құралдардың болуына;СӨЖ орындауды
және қабылдауды әр түрде өткізуге.3. СӨЖ ұйымдастыру және қабылдау технологиясы мынадай этаптардан
тұрады: СӨЖ жоспарлау, әдістемелік жағын қамтамасыз ету, СӨЖ бақылау мен бағалау, талдау және одан ары
дамыту.4. СӨЖ екі бөліктен: оқытушы басшылығымен студенттің орындайтын өзіндік жұмысынан (ОБСӨЖ)
және студенттің өзіндік жұмысынан (СӨЖ) тұрады 5. ОБСӨЖ бөлінген уақыт оқытушының жүктемесіне кіреді
және сабақ кестесіне енгізіледі 6. Жоспарланған СӨЖ тақырыптары мен қабылдау түрі, уақыты, көлемі т.б.
мәліметтер пәндердің жұмыс оқу бағдарламасында және кафедраның оқу-әдістемелік құжаттарында көрсетілуі
тиіс. Әр пән үшін СӨЖ өткізу формасы мен түрін таңдауға оқылатын пәннің мақсаттары мен міндеттерін,
студенттердің даярлығын және СӨЖ-ге бөлінген сағат санын ескеру қажет.7. Оқытушылардың студенттермен
өзіндік жұмысы негізгі 3 функцияны қамтиды:Бірінші, нұсқамалық (мақсат қою, тапсырма беру, материалдарды
мазмұндаудың негізгі бөлімдерінің өзара қатынасын анықтау, оқу - әдістемелік құралдармен жұмыс істеуге
нұсқау беру және т.б.). Осы берілген нұсқамалық кеңестер студенттердің алдағы уақытта өзіндік жұмысты
(СӨЖ) орындауына жеткілікті болуы қажет. Оқытушының екінші функциясы – консультативтік көмек және жеке
консультация беру арқылы студенттің өзіндік жұмысына түзету енгізу.Оқытушының үшінші функциясы –
бақылаушы, бағалаушы функциясы. Студенттің білімін, пәнді меңгеру деңгейін әр түрлі әдістерді (тест, ауызша,
жазбаша бақылау жұмыстары, коллоквиум т.б.) қолданып анықтау.8. Студенттердің оқытушымен өзіндік
жұмысы негізгі 4 – функцияны қамтиды:Біріншісі, студенттер оқу пәні бойынша сабақ барысында оқытушыдан
қабылдаған ақпаратты белсенді түрде жүзеге асыруы керек;Екіншісі, студенттер оқытушының кеңесін негізге ала
отырып, өз беттерімен оқу-әдістемелік құралдарды, әдебиетерді оқып, үй тапсырмаларын, бақылау және курстық
жұмыстарды орындайды. Бұл кезеңде студенттер жұмыс атқару әдістерін біле отырып, өздеріне қатаң талап қоя
білуі керек;Үшіншісі, студенттер күрделі ситуацияларды талдай отырып, бір жүйеге келтіріп, бұлардың
себептерін түсініп, оқу материалын меңгере отырып, басқа да оқу әрекеттерін орындауы керек. Студенттер
шешілмейтін мәселелерді, проблемалық жағдайларды оқытушыға сұрақтар ретінде қояды және бұл сұрақтарға
өздеріде жауаптарын дайындайды;Төртіншісі, студенттер оқытушыдан түсініктеме, кеңес, консультация алу үшін
келеді.9. Оқытушының басшылығымен студенттің өзіндік жұмысы (ОБСӨЖ) сабақ кестесіне енгізіледі. СӨЖ-дің
жалпы көлеміндегі ОБСӨЖ-дің үлесін жоғары оқу орны дербес анықтайды.10. Студенттердің өзіндік жұмысы
реферат, баяндама, шығармашылық жұмыс, бақылау жұмысы, ғылыми мақала түрінде дайындалуы
мүмкін.11.Студенттердің өзіндік жұмысының нәтижелері коллоквиум, конференция, іскерлік ойын, жеке
сұхбаттасу түрінде өтуі мүмкін.12. Студенттің өзіндік жұмысқа қатынасуы, тапсырмаларды орындауы арнайы
журналға тіркеліп, әр аптаның соңында нәтижесі тіркеу бөлімінде белгіленеді.13. ОБСӨЖ-ын семинар, практика,
лаборатория сабақтарымен алмастыруға болмайды.14. Студентті өзіндік жұмысты орындауға қажетті белсенді
үлестірмелі материалдармен бітіртуші кафедра қамтамасыз етеді
.
17.Педагогикалық зерттеудің әдістеріне талдау жасау.
Педагогикалықлық зерттеудің әдістері – ол заңдық байланыстарды, қатынастарды, тәуелділікті бекіту және ғылыми теория
құру мақсатымен ғылыми ақпарат алу тәсілі. Педагогикалық зерттеуді жүргізуде теориялық әдістер қолданылады: талдау,
синтез, салыстыру, индукция, дидукция, абстракциялау, қорыту , нақтылау, үлгілеу; эмпирикалық әдістерге: сауал – сұрақ
жүргізу, интерьвю алу, рейтенг; әлеуметтік- психологиялық әдістерге: социометрия, тестілеу, тренинг; математикалық
амалдар: сап түзеу, межелеу, корреляция (өзара байланыс, арақатынас) және педагогикалық эксперимент.
Кейбір теориялық әдістерге тоқталсақ:
Талдау - зерттелетін бүтінді құрауыштарға ойша бөлу құбылыстың жеке белгілерімен сапасын бөліп беру.
Синтез - құбылыстың белгілері мен қасеттерін ойша мағыналы бүтінге қосу.
Салыстыру - қарастыратын құбылыстар арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды бекіту. Салыстырудың құрама
бөлігі талдау болып табылады, себебі салыстыру кезінде құбылыстарда өлшенетін белгілерді мүшелеу кере. Салыстыру
құбылыстар белгілерінің арасында белгілі бір қатынастықты орнату болғандықтан салыстыруда синтезде пайдаланады.
Абстракциялау - заттың қандайда бір қасиеті мен белгісін оның басқа белгілері мен қасиеттерінен ойша бұру.
Нақтылау - алдын ала мүшеленген абстракциялар негізінде затты қайта ойша құру.
Қорытындылау - процестермен құбылыстарда ортақ белгілерді айыру.
Үлгілеу - процестермен құбылыстарды олардың нақты және идиалық үлгілері көмегімен зерттеу.
Индукция және дедукция - мәдениеттердің эмперикалық жолымен алынған қорытындылаудың логикалық амалдары.
Индуктивті ой қозғалысының жеке пікірден ортақ қорытындыға қозғалысын білдіреді, ал дидуктивті керісінше.
Зерттеудің эмперикалық әдістеріне жатады: мәліметтерді жинау амалы,бақылау, әңгімелесу сауал – сұрақ жүргізу тестілеу,
бақылау мен өлшеу амалы ( межелеу, тесттер ); мәліметтерді өңдеу ( математикалық. Статистикалық, графикалық кестелік);
бағалауамалы (өзін өзі бағалау, рейтинг, педагогикалық консилиум ); зерттеу нәтежелерін педагогикалық практикаға енгізу
амалы эксперимент, көлемді енгізу)
Бақылау - белгілі бір педагогикалық құбылысты мақсатты түрде, жүйелі зерттеу.
18. Жоғары мектептегі тәрбие процесінің мәні, қозғаушы күші, негізгі заңдылықтарын атаңыз
Жоғары мектептегі тәрбие – ЖОО оқытушыларының, Эдвайзерларының, қызметкерлерінің студенттерде
сенімдер, алынатын біліммен көзделген адамгершілік нормалар мен жалпы мәдени қасиеттер жүйесін
қалыптастыруға бағытталған арнайы жұмысы. Білім беру мекемелерінде тәрбие жұмысының бағыттары : руханиадамгершілік, қоғамдық-саяси және құқықтық, патриоттық және ұлтаралық, мәдени-эстеттикалық және
этномәдениеттік , парасаттылық, ақыл-ой, ғылыми зерттеушілік,экологиялық, экономикалық, салауатты
өмірсалты тұрғысында іске асырылады
Жастарды патриоттық тәрбиелеу қазіргі заманғы адамгершілік талаптарын есепке алатын, жалпы адамзаттық
құндылықтар басымдылығы негізінде руханилықты қалыптастыру факторлары мен механизмдерін пайдалану
арқылы тұтас, тәрбие процесі ретінде жүзеге асырылуы тиіс.
Студенттермен жүргізілетін оқу-тәрбиелік жұмыстар түрінің бірі Эдвайзерлық болып табылады. Біздің ЖОО-ның
көп жылдар бойы еңбегі Эдвайзерлықты оқытушылар мен студенттер арасындағы қарым-қатынастың
алмастырылмайтын және тиімді жүйесі екенін көрсетеді. Ол көптеген міндеттерді шешуге, оның ішінде
студенттерге оқуда және басқа да туындайтын мәселелерде көмек беруге, жастарға өмірлік тәжірибе, білім беру
және дәстүрлерді жеткізу, олардың көзқарастары мен тәрбиелеріне белгілі бір әсер етуге мүмкіндік береді. ЖООда студенттер, әсіресе жоғары курстарда, әр түрлі шараларды және қызметтің алуан түрлерін ұйымдастырушылар
болады: қоғамдық-саяси, көркем, еңбек, спорттық, волонтерлік, туристік, экологиялық және т.б. Қызмет
түрлерінің әрқайсысының өзінің мақсаты, міндеттері, мазмұны бар, олар арқылы және олардың іске асыру
процесінде студенттерді – қызметке қатысушыларды тәрбиелеу жүзеге асырылады. Тәрбиелеуді
ұйымдастырушы-ларға істің (қызметтің) мақсатын ғана емес, сонымен бірге тәрбиелеудің мақсатын да ұсыну
қажет, олай болмағанда қызметке қатысу не тәрбиеге қатысты бейтарап процесс болуы, не болмаса маңыздылығы
күтілгеннен азырақ болуы мүмкін. Тәрбие іс-әрекеті тәрбиенің заңдылықтарын есепке алған жағдайда нәтижелі
болады. Сонымен тәрбиенің негізгі заңдылықтары: Тәрбиенің іс-әрекет процесінде іске асу заңдылығы. Тәрбие
процесіндегі қарым-қатынастың сипатына байланыстылығы.2. Тәрбиенің тұлғаның қоғаммен, басқа адамдармен
қарым-қатынасына тәулді болу заңдылығы. Қарым-қатынас жағымсыз болса, тәрбие нәтижесі де төмен болады.3.
Тәрбие мен өмірдің байланысты болу заңдылығы. Өмірден алған тәжірибе ең жақсы тәрбиеші қызметін атқарады.
4.Жеке тұлғаны тәрбиелеу, педагогикалық іс-әрекеттің қатар жүру заңдылығына сай іске асырылады.
Тәрбиешінің сөзі мен ісінің бірлігі. Тәрбиеленуші тәрбиешінің ақыл-кеңесін, өз тәжірибесінен тексереді. 5.
Тәрбие мазмұны, тәрбиеленушінің өмір сүріп отырған тарихи кезеңіне тәуелді болады. Тәрбие мазмұнын анықтау
үшін сол кезеңдегі ғылымның, мәдениеттің жетістіктерін есепке алу керек.6.Тәрбиенің мазмұны,әдістері,
формасы тәрбиеленушінің жас, жыныс, және дара ерекшеліктеріне сай жүргізіледі. 7.Тәрбие тәрбиеленушінің
тәрбиешіге қарым-қатынасына тәуелді. Бір біріне деген сенімділігі, тәрбиенің нәтижелілігін арттырады. 8.Тәрбие
тәрбиешінің кәсіби біліктілігіне тәуелді. 9 Тәрбиенің нәтижелілігі оған қатысушылардың (тәрбиеші, сынып
жетекшісі,жоғарғы оқу орнында Эдвайзер, психолог, ата-ана, оқытушылар) іс-әрекеттерін келісіп іске
асыруларына да тәуелді.
19.Дидактика ұстанымдарының мәнін ашыңыз.
Дидактика ең алдымен оқыту құбылыстары мен факторлары арасындағы маңызды және қажетті
байланыстарды бейнелейтін объективті заңдарды ашуға тырысады. Бұл заңдар мұғалімдерге
дидактикалық үдерістердің объективті даму картинасын түсінуге көмектеседі. Бірак оларда
практикалық іс-әрекетке катысты тікелей нұскаулар жоқ, олар тек оның технологияларын жасаудың
және жетілдірудің теориялық негізі болып табылады. Ал практикалық нұсқаулар оқытуды жүзеге
асырудың принциптері мен ережелерінде ғана беріледі.
Дидактикалық принциптер — оқу үдерісінің жалпы мақсаттары мен заңдылықтарына сәйкес
мазмұнды ұйымдастыру формалары мен эдістерін анықтайтын негізгі қағидалар. Принциптерде
оқытудың нормативтік негіздері беріледі. Сонымен бірге оқыту принциптері, дидактика
категориялары ретінде белгіленген мақсаттарға сэйкес, заңдар мен заңдылықтарды қолдану
жолдарын сипаттайды. Ережелер — белгілі бір мақсаттарға қол жеткізуді қамтамасыз ететін жалпы
принциптерге негізделген педагогикалық іс-әрекет бейнесі. Әдетте, оқыту ережесі қандай да бір
оқыту принципін жүзеге асырудың жекелеген жақтарын ашып көрсететін жетекші қағидалар болып
табылады. Оқыту ережелері педагогиканың теория иерархиясында төменгі сатыда орналасады. Бұл
теориядан практикаға өтетін бөлік болып табылады. Ережелер оқыту принциптерінен шығады.
Принциптер оқыту ережелері арқылы жүзеге асырылады. Ежелден-ақ педагог-ғалымдар ұстаным
барысында жоғары және берік нәтижелерге жетуге мүмкіндік беретін оқытудың жалпы
принциптерін аныктауға ұмтылды.
Қазіргі кезде оқыту принциптері дидактикалық үдерістің белгілі бір тұжырымдамасын қүра
отырып, жүйе құрайтыны белгілі. Мұндай жүйеге жататын принциптер белгілі бір логикалық
негізде құрылады. Я.А. Коменский принциптер жүйесін оқытудың табиғи үйлесімділік принципіне
сәйкестендіре анықтады. А.Дистервег дидактикалық принциптерді:
-оқыту мазмұнына;
-оқытушыларға;
-оқушыларға қойылатын талаптар ретінде қарастырды.
К.Д. Ушинский оқытудың қажетті жағдайлары ретінде өз уақытындағы, бірте-бірте, органикалық,
тұрақтылық, меңгеру қатаңдығы, анықтығы, өзіндік іс-эрекеті, тым күрделі не қарапайым болмауы
т.с.с. мәселелерді анықтады. Сол сияқты дидактикалық принциптер қатарына оқыту саналылығы
мен белсенділігін, көрнекілігін, реттілігін, білім жэне дағдылар беріктігін атап көрсетті. Ал қазіргі
кезде қолданылатын дидактикалық принциптер жүйесі мынадай негізгі принциптерден тұрады:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
саналылық пен белсенділік;
көрнекілік;
жүйелілік пен реттілік;
беріктік;
ғылымилық;
жеткіліктілік;
теорияныңпрактикаменбайланысы.
Саналылық пен белсенділікпринципі окушылардыңтанымдықбелсенділігінбайкатып, іс-әрекетсубъектісі
болу арқылыокытутиімділігініңартуынкөрсетеді. Оқушылароқытумақсаттарынсезінеді,
өзжұмысынжоспарлайды, ұйымдастырады, өзінтексереді, білімгеқызығады, мәселекөтеріп, оны
шешеалады. Егер:
-оқушылардыңқызығушылығынасүйенеотырып, оку мотивтерінқалыптастырса;
-оқушылардыпроблемалықситуациялардышешуге, проблемалықоқытуға,
ғылымижәнепрактикалықпроблемалардыіздеугежәнешешугеқатыстырса;
-дидактикалықойындар, пікірталассияқты оқытуэдістеріколданылса;
-ұжымдықжұмысформаларын, оқудағыоқушылардыңөзараәсерлесуінынталандырса,
ондаоқытудасаналылық пен белсенділікке кол жеткізугеболады.
Көрнекілікпринципі оқытутиімділігініңоқуматериалынқабылдау мен
қайтаөңдеугесезіморгандарынмақсаттытүрдеқатыстыруғабайланыстылығынкөрсетеді.
Дидактиканың осы алтын ережесін Я.А. Коменский тұжырымдағанболатын.
Оқытуүдерісіндеоқушыөзібақылап, өлшеп, тәжірибелержүргізіп,
практикалықжұмыстаржасауарқылыбілімалуы кажет. Жүйелілік пен
реттілікпринципібілімдердімеңгерудібелгілібірретпен, жүйеменмеңгерудінегіздейді. Бұлпринцип
окытуүдерісіндеоныңмазмұнын да логикалықтүрдеқұрудыталапетеді. Оқу материалы жоспарлы,
логикалықбөліктергебөлініп, ретімен, негізгіұғымдарды, идеялардыбөліпкөрсетеотырып, теориялар,
заңдаржәнефактілерарасындағыбайланыстардыашыпкөрсетуарқылыоқытудыжүзегеасырудынегізде
йді.
Беріктікпринципі оқуматериалынаоңқатынасты,
қызығушылықтықалыптастыруқажеттілігінкөрсетеді. Материал
берікмеңгерілуүшіноқушыныңинтеллектуалдық, танымдықбелсенділігінарттырып, жаттығулар мен
қайталауларұйымдастырып, жекелегенерекшеліктерінескерудіұйымдастыруқажет. Соныменбірге
материалды бөліктергеболіп, негізгісінанықтау, логикалықбайланыстардыашу, жүйелібақылау,
тексеру мен
бағалауарқылыжүзегеасарылады. Ғылымилықпринципіоқушылардығылымифактілермен,
теориялармен, заңдарментаныстырып, олардыңғылымиізденісэлементтерін,
ғылымәдістердімеңгеруіарқылыорындалады.
Жеткіліктілікпринципі оқушылардың даму ерекшеліктерінескеру,
оқуматериалынолардыңмүмкіндіктерінесәйкестендіруаркылыжүзегеасырылады. Бұлжерде Я.А.
Коменский анықтағанережелердіқолданудыңмаңызызор: — жақындыоқыпүйренуденалысқақарайжүру; — жеңілден — қиынғақарай, белгіліденбелгісізгеқарайжүру.
Оқытутеориясынпрактикаменбайланыстырупринципіалған білімдердіпрактикалықесептершығаруда
қолдануды, қоршағанортаныталдауды,
түрлендірудіөзкөзқарастарынтұжырымдауғаұмтылдыруменанықталады.
20. Жоғары мектептегі оқу процесінің құрылымы мен негізгі компоненттерін көрсетіңіз.
Педагогикалық тұрғыдан ойлауды қалыптастыру үшін жоғары мектептегі оқыту процесінің дамуы мен
мәнін, құрылымын, қисынын (логикасын) түсіну маңызды. Ол үшін оқыту процесінің негізгі
құрылымдық бөліктерін бөліп алу қажет.Оқыту процесі – білімді , біліктілік пен дағдыны меңгертеді
,оқушылардың дүнеитанымын, күшқайратын , қабілеттерің тәрбиелеп дамытатын іс-әрекет барысы .
Оқу барысында оқушының сана-сезімі , адамгершілік қасиеттері , эстетикалық талғамы , тұлғалық
қасиеттері қалыптасып дамиды.Оқытудың психологиялық, педагогикалық ерекшеліктеріне назар
аударайық.Оқыту процесінің құрылымдьң компоненттері мыналар: Мақсат. Педагог Оқушы, білім
алушы, Оқыту әдістері, Оқытуды ұйымдастыру түрі, Алған білімді өмірде қолдана білу, нәтижесін көру,
педагогикалық диагностика.
Негізгі қайшылықтар - оқыту процесінің қозғаушы күші. Оқыту - екіжақты процесс - оқытужәнеоқу.
Оқыту - қоғамдыққарымқатынастыңсубьектісіретіндеадамдыдайындауқажеттілігінентуындаганәлеуметтікнегізделген процесс.
Бұданшығатынқорытынды оқытудыңәлеуметтікқызметіәлеуметтікталаптарғасәйкестұлғанықалыптастыру.
Тұлғаныкалыптастырудыңнегізі, қайнаркөзі - әлемдікмәдениет,
адамзаттьщғасырларбойыжинақтағанруханижәнематериалдықбайлығы.
1 .ДидактикадаИ.Я.Лернердіңтұжырымдамасыкеңіненқолдаутапқан: Білім
2. Іс-әрекеттіңәдістері.
3. Шығармашылықтәжірибе
4. Зерттелініпотырғанобьектіге, соныменбіргеөз-езінежәнебасқаадамдарғадегенэмоционалдыққұндылыққарым-қатынас, қоғамдық, ғылымижәнекәсібиіс-әрекеттіңсебеп-салдары мен қажеттіліктері.
Педагогикалық процесс
өзінетәннегізгіекібелгіні: организмніңөзіндікдамуынажүйелітүрдегікөмекжәнежекебастыңжанжақтыжетілуінтүйістіреді.
Білімалушыныңжалпыпсихикалықдамуы – жоғарымектептегіоқу мен
оныңөздігіненоқуынатығызбайланысты. Оқыту – екіжақты процесс, яғниолстуденть пен
оқытушыныңөзарабірлесіпжасайтынәрекетінентұратынкүрделі процесс. Өйткені, оқыту –
мұғалімніңбілімберудегінегізгііс- әрекетіболса, оқу –студенттіңөзініңтанымдық, практикалықәрекеті.
Оқытутұлғағабілім беру , тәрбиелеужәнеақыл- ойы мен творчестволыққабілетін , демекбіліктілігі мен
дағдысындамытунегізіндежүзегеасырылады. Мұныңмәнісі , жекетұлғағабіртұтас (комплексті)
ықпалжасаудыкөздейді. Осы негізде, оқытупроцесініңбіріншіқызметі – студенттергебілім беру.
21.Білім
мазмүнының құрылымдық компоненттерін атаңыз
Қазіргі өзіміздің өмір сүріп отырған демократиялық қоғамда еркін, шығармашылықтанымдық тұрғыдан ойлай алатын адамдарды қалыптастыру міндетіне сай білім беру
мазмұнында қолданыста бар үш түрлі тұжырымдамалар бар. Мысалы, ғылымдар негізінде
педагогикалық бейімделу мектептің оқу-тәрбие процесінде іске асырылады. Яғни, құндылық
қасиеттердің жаңа түрлері қалыптастырылады, дамытылады. Білім мазмұны өндіріспен
байланыстырылады, демек білім адамға әсер ететін өндірістік фактор ретінде сипатталады.
И.Ф.Харламов білім беру мазмұнының келесі тұжырымдамасында білім алушылар
меңгеретін білім, дағды, іскерліктері тұтастықта қарастырылады.
Оқыту, үйрету барысында білім алушылар міндетті түрде білім мазмұнының құрамы ретінде
дүниетанымдық және адамгершілік, эстетикалық идеяларды түсінуі қажет, деп санайды.
Әрине, мұнда адамзаттық мәдениеттің барлық құрамы талданбаған, сондықтан да
білім,білік, даңдының негізі сипатын ашпайды. Білім мазмұнының негізгі компоненттері,
жоғарыда айтылған мәдениет түрлерін қалыптастыруға тікелей байланысты.
Білім беру мазмұнының тұжырыдамасындағы мақсат- гумандық тұрғыдан ойлауға,
әлеуметтік тәжірибенің барлық құрылымдық бөліктерінде педагогикалық бейімделуіне сай
келеді. Білім мен тәжірибені іске асыру барысында аталмыш тұжырымдама
шығармашылық-танымдық іс-әрекеттік және құндылық эмоционалдық қатынас тәжірибесін
енгізеді. Әрбір осы аталған тәжірибелер білім беру мазмұнының өзіндік түрі ретінде
есептеледі. Яғни:табиғат, қоғам, техника туралы білім, ойлау және оны іске асыру қабілеті.
Осы білімдерді меңгере отырып білім алушы дүниенің шынайы бейнесін қалыптастыру,
танымдық іс-әрекетінде дұрыс әдіспен қамтамасыз етеді;
Белгілі іс-әрекет тәсілдерінің арасында тұлғаның дағды, іскерлік білімді игеруі, тәжірибені
кеңейте түседі;
Шығармашылық ізденушілік әрекет қоғамда пайда болған жаңа проблемаларды шешуде іске
асады. Бұрыннан белгілі іс-әрекеттерді қалыптастырудың жаңа әдістері алған білімініскерлігін қазіргі жағдайда іс-әрекеттің жаңа тәсілдерін өздігінен іске асыруды талап етеді.
Әрбір адамның қалыптасуының көрсеткіші ретінде белсенділігі және өзіндік дамуы кішкене
кезінен шығармашылық тұрғыда жұмыс істеу барысында қалыптасады, бірақ білім беру
мазмұнында оны бағдарламаға енгізу керек. Яғни, қоршаған ортаға, алған біліміне
байланысты әрбір адамның құндылық дүниесі қалыптасады.
22.Оқытудың дәстүрлі және белсенді әдістерін атаңыз
Әдіс гректің : бір нәрсеге жету , жол немесе зерттеу деген мағынаны білдіреді . Оқыту әдістерінің басты
қызметі - оқыту, ынталандыру, дамыту, тәрбиелеу, ұйымдастыру. оқыту әдістерін жіктеудің түрлі
жүйелері қалыптасқан . оқыту әдістерін сипатына қарай бес түрге бөлінеді . олар : а) ақпарат беру әдісі,
ә) түсіндіру әдісі, б) ынталандыру әдісі, в) тәжірибелік әдіс Және жаттығу адісі .түсіндірмелі көрнекілік
әдіс – білімді дайын күйде беру немес студенттер репрадуктивті ойлау деңгейі жүзеге асырылады .
Көрнекілік әдісі оқытудың сөздік және тәжірибелік әдістерімен өзара байланыста қолданылады және
құбылыстармен, объектілермен оқушыларды таныстырранда олардың сезім мүшелеріне әсер етіп, алуан
түрлі сурет, көшірме, сызба арқылы құбылыс, процесс, объектілердің символдық бейнелерін немесе
оларды табиғи күйінде қабылдайды.Көрнекілік әдістерін шартты түрде екі үлкен топқа бөлуге болады:
иллюстрация және демонстрация. Иллюстрация әдісі арқылы оқушыларға иллюстрациялық құралдар –
атап айтсақ: плакат, кесте, картина, карта, тақтадағы суреттер, үлгілер көрсетіледі.Зерттеушілік әдіс :
оқыту барысында оқытушы мен студенттің ынтмақтаса еңбектену нәтижесінде қойылған мақсатқа
жетуді зерттейтін тәсіл Оқту әдістерінің тимділігі – оқтушінің шеберлігіне оқу процесті тимді
ұйымдастра білуіне байланысты болады .енді оқтудың белсендң әдістеріне келетін болсақ ол негізінен
инаватциялық оұу әдістерінің құрамына кіреді . инаватция - латын ин ,ноу жаңалық деген мағынаны
білдіреді . инаватция -1930 жылы экономика саласында шопетер енгізген . номика саласында шопетер
енгізген . 1940 жылы неміс ғалымы сатилог зомба енгізген . кейін мелчерлиг енгзген . әлемде америка
инаватциялық мемлекет екен . білім берудегі ғлми инаватциялар білім зерттеу жұмыстары , кредиттік
оқту технологиясы жаңа пән жаңа курс болды . Иновация –бұл оқу материялдарын менгеру барысында
оқушы мен студенттің жаңа технологияларды пайдалану арқылы өзара байланыс жасайтын болса , бұл
инаватциялық технология болып табылады .және сонмен сипатталады . ол оқушының ой өрісіне және
динимикалыцқ белсенді оқту қізыметімен сипатталады . ол оқу материалын меңгеру барысында
пракьтикалық және ой қызыметін ояту немесе белсендендіру болып табылады . ол негізінен
имитатциялық және имитатциялық емес деп бөлінеді . имитатциялық : имитироват , откен жағдайды істі
қай»талау , ситуатсияларды қайталау деген сөз . имитатциялық емес : ол жаңа әдіс проблемалық
семинар , таұрыптқ пікір таласар . диктуатция , конференция . дөңгелек үстел . ойын жаттығулар болып
бөлінеді . имитатциялық еместер оиын және оиын емес түрде болады оиын түрде еместер – белгілі
нақты ситуатциялық жағдайды таңдау , отын түріндегілер – ролдік ойындар . іскерлік оиындар . мини
оиындар, компютерлік оиындар . өндірістік ойындар . белсенді оқу ідісінің ерекшелігі : студенттің
қалауынан тыс оның оиын мәжб.рлеу . белсендендіру .және мативатцияның жоғарғы болуы .
шығармашылық болуы . сонымен бірге оұушымен оқтушының кері байланыс болуы , тағы кәсіби
дағдылар шығармашылық сапаны қалыптастыру . ратегиялық проблемалар жөніндегі мамандар
қашықтан оқыту формасын 21 ғасырдың білім беру жүйесі деп атап жүр. Бұл күні оған үлкен мән
беріліп отыр. Бұрын технологияларға бағытталған қоғамдық прогрестің нәтижелерінің бүгінде
ақапараттық аймақта орталықтандырылып жатқаны қашықтан оқытудың маңыздылығын арыттырды.
Информатика дәуірі басталды. Оның қазіргі мезгілдегі даму кезеңін телекоммуникациялық деп
сипаттауға болады. Бұл ақпарат пен білімнің қатынас аймағы. Кәсіби білім тез ескіретіндіктен оны
тұрақтытүрде жетілдіріп отыру керек. Қашықтан оқыту формасы бүгінде, уақыт және кеңістік
белдеулерінен тәуелсіз, көпшіліктің өз бетінше үздіксіз жалпы білім алу жүйесін, өзара ақпарат
алмасуын қалыптастырады және жүзеге асырады. Одан басқа, қашықтан оқыту жүйесі әлеуметтік
жағдайына (оқушыға, студентке, азматтар мен әскерилерге, жұмыссыздарға қарамастан және еліміз бен
шет елдің кез-келген ауданында тұрса да адамның білім және ақпарат алу құқығын қамтамасыз етеді. Ел
азаматының білім алу құқығын қамтамасыз етуде және қоғам қажеттілігін өтеуде, тек осы жүйе
мейлінше тиімді әрі икемді. Жоғарыда айтылған факторларға сүйеніп айтқанда, мамандарды дайындау
мен олдардың жоғары квалификациялық деңгейін ұстап тұруда қашықтан оқыту 21 ғасырдағы ең әсерлі
жүйе болып табылады.
23.Педагогикалық комунникативті біліктілік,мәні және ерекшеліктері.
Коммуникация латын тілінен аударғанда «ортақ ету, байланыстыру,араласуң дегенді білдіреді. ХІХ ғасыр
коммуникация техникалық мағынада «байланыс орнындаєы жолдар, құралдарң деп қолданылды. ХХ ғ. ол
әлеуметтік мағынаға ие болды.
«Қарым-қатынасң ұғымы – ғалымдар коммуникация ұғымы екеуі бір мағынаны білдірмей ме деп зерделеді.
Оны шешуге екі түрлі амал тұрғысынан келді:
1-ші амал – мәніне қарай екі ұғымды теңестіру. Л.С.Выготский, В.Н.Курбатов, А.А.Леонтьев т.б. көптеген
энциклопедиялық сөздіктерде «коммуникацияң ұғымы – хабарлау жолы, қарым-қатынас деп түсіндіріледі.
Белгілі украиндық маман Ю.Д.Пирлюктің пікірінше, этимологиялық және семантикалық тұрғыдан алғанда
бұл екі ұғым тең. Бастапқы мағынасына қарай «қоғамдағы ақпараттық алмасуң дегенді білдіреді. Шетелдік
ғалымдар Т.Парсонс және К.Черри де осы пікірді құптайды. Т.Парасонстың пікірінше, коммуникавцияны
адамдар арасындаєы қарым-қатынас, өзара әрекет деп түсінуге болады. К.Чериидің пікірінше коммуникация
сан алуынан байланыс жүйесін пайдаланатын әлеуметтік қарым-қатынас, оның ең маңыздысы тіл және сөз
дейді.
2-ші амал – «коммуникацияң және «қарым-қатынасң ұғымдарын бөліп қарастыру. Белгілі философ С.Каган
коммуникация мен қарым-қатынастың басты екі қатынасына қарай айырмашылықтары бар дейі. Біріншіден,
қарым-қатынас практикалық та, материалдық, рухани, ақпараттық және практикалық-рухани сипатқа ие,
коммуникация тек ақпараттық үрдіс – белгілі бір ақпаратты тасымалдайтын дейді. Екіншіден, өзара әрекет
жүйесіне түсетін байланыстардың сипаты мен ерекшеленеді. Коммуникация субъекті-объектілік байланыс,
субъект қандайда бір ақпаратты береді (білім, идея, іскерлік хабарлама, мәлімет, нұсқау және т.б), ал объект
ақпаратты пассивті алушы (қабылдаушы) ретінде болады.
Қазіргі таңда оқытушының коммуникативтік икемділігін , бір-бірімен қарым-қатынаста тез әрі шапшаң тіл
табысу қабілетін қалыптастыру үшін педагогикалық теория мен тәжірибеде жоғары оқу орындарына
бағытталған диалогтік және пікірталастық әдістемелердің топтамасы қолданылып келеді. Мұндай әдістемелер
жастардың қарым – қытанс барыныдағы икемділігін көрсете білуін және өз көзқарасын дәлелдеп сұрақтарды
нақтылықпен жеткізе білу қабілеттерін қалыптастырады, сондықтан коммуникативтік икемділікті дамыту
педагогикалық тәжірибе барысынды да , өзара байланыс жүйесінде де теориялық оқытудың өзара
байланысының мол болуы қажет.
Кәсіби – педагогикалық қарым – қатынас
Кәсіби – педагогикалық қарым – қатынасты қалыптастыру мәселесіне талдау жасағанда кері қатынас
барысында рефликсивтік жағдай төмендеп және диагностика нақты болмай қалуы мүмкін, бірақ бұл көбінесе
ескеріле бермейді. Сол себепті педагогикалы қырым – қатынастың технолгиясын толық шешу үшін
коммуникативтік міндеттерді орындалу сатысы төмендегідей болуы мүмкін.:
- қарым – қатынас жағдайына беймделу;
сырттағы адамдарды өзіне қарату;
нысанның жан дүниесін жаулап алу;
сөздік қарым – қатынасты іске асыру;
эмоционалды және мазмұнды байланысты іске асыру;
Педагогикалық қарым – қатынас келесі бөліктерді қамтиды және педагогикалық үрдіске сәйкес бір
қарқындылыққа ие болады:
мерекелік шараға немесе сабақты дайындау үрдісі кезінде қарым – қатынасты қалыпқа келтіру;
қарым – қатынастың үзбей ұйымдастырылуын қамтамассыз етіп;
педагогикалық үрдісте қарым – қатынасты басқару;
Коммуникативтік міндеттер педагогикалық міндеттер болып табылады, яғни коммуниативтік міндет
педагогкалық орындау барысында педагогикалық көзараситарға әсер ете отырып, оның коммуникативтік
қабілетін жүзеге асуына мүмкіндік жасайды.
Кейбір педагогтар коммуникативтік міндетті педагогикалық үрдістің бөлігі ретінде есепке алмайды. Жалпы
айтқанда коммуникативтік міндеттер хабар алуға және оны жалғастыру үшін қолданылады.Сонымекн бірге
коммуникативтік міндеттерді шешу барысында екі негізгі мақсатқа жүгінеді: студенттерге хабарды жеткізу
және белгілі бір әрекетке ұмтылу.
24.Оқытуды ұйымдастыру формасы
«Форма» түсінігі
Латын сөзі «форма» тысқы бейне, сырттайкөрініс, қандай да нәрсенің құрылымы дегендіаңдатады.
Оқуға байланысты форма екі мағынадақолданылады:
1) оқу формасы;
2) оқу-ұйымдастыру формасы.
Оқу формалары
Оқу формаларыЖеке-дараТоптықТолық сыныптықҰжымдықЖұптастықДәрісханалықДәрісханадан тыс
сыныптықСыныптан тысМектептікМектептен тыс
Оқу процесін ұйымдастыру формалары
Сабақ (дәстүрлі түсінімде)ДәрісбаянСеминарКонференцияЗертханапрактикалықдәрісПрактикумФакультативОқу саяхатыКурстық жобаДипломдық жобаӨндірістік
практикаӨзіндік үй жұмысыКеңесЕмтиханСынақПән үйірмесіШеберханаСтудияҒылыми қоғамОлимпиада,
конкурc
Жеке-дара оқу формасы
Мұғалімнің бір оқушыменпедагогикалық қатынасқакелуінен құралады.Жеке-дара өтілетін дәрістүрлері:
репетиторлық ,тьюторлық, менторлық,гувернерлық, отбасылық оқу,өзіндік оқу.
Репетиторлық оқушыны емтихан және сынақтапсыруға дайындаумен байланысты.
Тьютор-оқушыға ғылыми жетекшілік жасап,оны конференцияларға, ғылыми іс-шараларғадайындайды.
Ментор –оқушы кеңесшісі, оқылып жатқан пәнмазмұнына даралық сипат береді, тапсырмаларорындауға
жәрдемдеседі, тұрмысқа бейімделугекөмек көрсетеді.
Оқудың ұжымдық формасы
Оқушылар әрқилы мүдде- мақсатқа орайласқантоптарда оқиды, тәрбиеленеді.Ұжымды-топтық сабақ түрлері
өз ішіне дәрісбаян,семинар, конференция, олимпиада, оқу саяхаттарыжәне іскерлік ойындарды
қамтиды.Даралықты-ұжымды дәрістер-пән, тақырыпжұмыстарына толық шомдыру
(погружение),шығармашылдық апталары, ғылыми апталар, жоба(курстық, диплом) жұмыстары.
Дидактикалық мақсаттарға байланысты сабақ типтері
Жаңа білім материалын хабарлауБілімді бекітуЕптіліктер мен дағдыларды қалыптастырып,
бекітуҚорытындылауБілім, ептілік және дағдыларды тексеру(бақылау) сабағы.
Дәрісбаян
Дәріс - басынан ақырына дейін оқытушыжаңа оқу материалын баяндап, ұсынады, алоқушылар сол
материалды белсенділікпенқабылдайды. Дәрісбаян оқу ақпаратынұсынудың ең тиімді тәсіл жолы, себебі
оқуматериалы қисыны нақтыланған формадашоғырландырылып беріледі
Дәріс бірліктерінің басымдылығын негізге алған арнайы сабақ типтері
Жаңа материалды игеруБекітуҚайталауБілімді бақылау, тексеру.
Оқу дәрістерін өткізу тәсілі бойынша сабақ типтері
Оқу саяхаттарыКино-теле-сабақтарӨзіндік жұмыс сабақтары және т.б.
Дәрісбаян түрлері
- ақпараттық дәрісбаян – түсіндірме-көрнекілік әдіспен өткізілетін
дәстүрлі, ежелден келе жатқан оқу түрі;
оқу материалының ұсынылуы шешімі қажетболған сұрақтар, мәселе-міндеттер, жағдай-ситуациялар
қолданумен өтілетін оқуформасы. Таным процесі-ғылыми ізденіс, диалог, талдау, әрқилы
көзқарастардысалыстыру және т.б. жолдармен орындалатын оқу шарты;
– оқу материалын техникалық
оқу құралдарын, аудио, теледидар қолдану арқылы, түсіндірме бере отырып, оқытужүйесі;
– оқуматериалын екі оқытушының - бірі ғалым, екіншісі – практик немесе екі ғылыми
бағытөкілдерініңсұхбаты негізінде жеткізу формасы;
–мұндайдәрістер алдын ала жоспарланған қателіктермен беріледі. Мұндағы мақсат –оқушылар
ынтасына дем беріп, ұсынылып жатқан материалға бақылау қоюға және көзделгенолқылықтарды байқауға
үйрету
- проблемді дәрісбаян- көрнекілі (визуалды) дәрісбаян
- бинарлы дәрісбаян (диалогты дәрісбаян)
- шатастыру дәрісбаяны (лекция провокация)
Дәрісбаян құрылымы
Кіріспе бөлімде тақырып нақтыланады, жоспармен міндеттер таныстырылады, негізгі және
қосымшаәдебиеттер көретіледі, өтілген материалдарменбайланыстар түзіледі, тақырыптың теориялық
жәнепрактикалық маңызы сипатталады.Негізгі бөлімде проблема мазмұны ашылып,өзекті идеялар мен
ұстанымдар нақтыланады, оларарасындағы байланыстар, қатынастар көрсетіліп,құбылыстар талданады,
қалыптасқан тәжірибе менғылыми зерттеулерге баға беріледі, даму болашағыжөнінде жол - жоба
анықталады.Қорытынды бөлім қызметтерінің мәні – мазмұннақтылы үйретіліп, негізгі теориялық
көзқарастарқысқаша қайталанып, жалпыланады, қорытынды ой-сөзжүйесіне келтіріліп, сұрақтарға жауаптар
беріледі.
Семинар
Меңгеріліп жатқан мәселелер, баяндамалар менрефераттарды ұжымдық талқылау формасында
өтетін оқу дәрісі. Семинарлардың басқасабақтардан өзгешелігі - оқушылардың оқутанымдық іс-әрекеттері
көбіне олардың өзіндікжұмыстары негізінде ұйымдастырылады. Семинаржелісінде тұңғыш дерек көздерінен,
құжаттардан,қосымша әдебиеттерден, оқудан тыс ізденістербарысында алынған оқушылардың
білімдерітереңдетіледі, жүйеге келтіріледі жәнебақыланады; дүниетанымдық бағыт-ұстанымдары ,бағалаусұрыптау ой-пікірлері жүйелі бекімге
Семинар түрлері
семинар-сұхбат - оқытушының қысқа кіріс сөзіжәне қорытындылауымен жоспарға сәйкес кең әріашық сұхбатәңгімелесу формасы.семинар-сөз-жарыс - қандай да бір проблеманыңшешілу жолдарын айқындау
мақсатындағыұжымдық талқыға арналады
Факультатив сабақтар
Оқу пәндерін оқушылардың өз таңдауы жәнеқызығуларына орай тереңдете оқуына арналып,шәкірттердің
ғылыми-теориялық білімдері менпрактикалық ептіліктерін дамытуды көздейді.Білім беру міндеттеріне сәйкес
факультатив түрлерікелесідей:
- негізгі оқу пәндерін тереңдете игеру;
- қосымша пәндерді (логика, риторика, шет ел тілдеріжәне т.б.) меңгеру;
- мамандық (стенография, компьютерлі, бағдарлама түзу)алуға байланысты қосымша пәндерді өту;
Факультатив түрлері
негізгі оқу пәндерін тереңдете игеруқосымша пәндерді (логика, риторика, шет елтілдері және т.б.)
меңгерумамандық (стенография, компьютерлі,бағдарлама түзу) алуға байланысты қосымшапәндерді өту;
Оқу саяхаттары
Әрқилы нысандар мен қоршаған дүниеқұбылыстарын оқушылардың тікелей бақылаужәне зерттеуіне арналып,
өндіріс, мұражай,көрме, табиғат аясы жағдайларындажүргізілетін оқу ұйымдастыру формасы.
Курстық (жоба) жұмыс
Оқу ұйымдастыру формасы ретінде жоғарымектеп жүйесінде оқу пәнін игерудің қорытындыкезеңінде
пайдаланылады. Ол меңгерілгенбөлімдерді болашақ мамандардың іс-әрекетаймағымен байланысқан өндіріс
техникалық небасқа міндет, мәселелерін шешуде пайдаланумүмкіндігін ашады.
Курстықжұмысбарысындастуденттертехникалық, технологиялықжәнематематикалықпроблемалардышешеді.
Дипломдықжоба
Білім беру мекемесіндегібүкілоқупроцесініңаяқталукезеңіндеқолданылатыноқуұйымдастыруформасы.Бітіруші
түлек ғылыми-теориялық,өндірістік-экономикалық маңызы бар тақырыптадиплом жобасын түзеді не
дипломдық жұмыс жазадыжәне қорғайды, соның негізінде Мемлекеттік біліктіліккомиссиясы студентке
мамандық біліктілігі лауазымынберу жөнінде шешім қабылдайды.
Өндірістік практика
Дидактикалық мақсаттары - кәсіби ептіліктер мендағдылар қалыптастыру, сонымен бірге шынайыболмыста
қолдану арқылы игерілген білімдерді кеңіту,бекіту, қорытындылау және жүйелеу.Өндірістік практиканың
құрылымы практикалық оқумазмұнына байланысты айқындалып, нәтижеде олмаманның кәсіби іс-әрекетке
болған біртұтасдайындығын, яғни нақты маманның өз біліктілігініңсипаттамасына сәйкес кәсіби қызмет
лауазымдарын атқаруға дайын болуын қамтамасыз етуі шарт.
Кеңес
Оқу формасы ретінде оқушыға жетімсіз игерілген нетіпті игерілмеген оқу материалы бойынша жәрдемкөрсету
мақсатында ұйымдастырылады. Пәндітереңдей меңгеруге қызығу білдірген оқушыларға өзалдына кеңес
өткізіледі. Кеңестерде оқушыларемтихан және сынақтарда қойылатын талаптарментаныстырылады.
Емтихан
Оқушылар білімін жүйелестіру, анықтау жәнебақылау мақсатында ұйымдастырылатын оқуформасы.Емтихан
өткізудің формалары: емтиханбилеттеріндегі сұрақтарға жауап беру,шығармашылық жұмыс
орындау,жарыстарғақатысу, зерттеу нәтижелерін қорғау, тестсынақтары және т.б. – қолданылады.
Конкурс және олимпиадалар
Оқушылардың білім игеру жолындағыбелсенді қызметтеріне дем беріп, олардыөрістете түседі,
шығармашылық қабілеттерінарттырады, бәсеке, жарыс жеңісінеынталандырады. Конкурстар
менолимпиадалар әрқилы деңгейде: мектеп,аймақтық, республикалық, халықаралық өткізіледі.
25. Инновациялық білім беру жүйесіне талдау жасаңыз
Инновация» сөзі латын тіліндегі іn (ішіне) novus (жаңа) сөздерінен құралып, жаңару, жаңалық, өзгеру деген
мағынаны білдіреді. Инновация ұғымының шығу кезеңі мен тарихын дәл анықтау мүмкін болмаса да, бұл ұғым
қоғамдық ғылымдарға жаратылыстану ғылымдарынан келген деп есептеледі. Өйткені, инновациялар көбіне
экономика, техника, агрономия, өнеркәсіп және медицина салаларында кеңінен қолданылады. Инновациялар
қоғамның пайда болу кезеңінен бері жүзеге асырылып келе жатса да, педагогикалық категория ретінде ХХ
ғасырдың 70-80 жылдарында ғана қолданысқа енгізілді. Оқу процесіндегі инновациялық модельдің құрылымын
былай көрсетуге болады: жалпы инноватикадағы инновациялық процесс идеялары;педагогикалық
инноватиканың пайда болуы, таралуы, педагогикалық жаңалықтарды меңгеру; оқу процесі кезінде теориялық
талдау жасау немесе іс - әрекет ретінде. Инновациялық процесс оқу аймағында теориялық модельдің
суреттелуі.Инноватиканың басталуы: инновациялық процесс – инновациялық іс-әрекет – инновациялық
потенциал – инновациялық процестерді басқару.Жаңалық ғылыми – зерттеу құралы болып көріну үшін, олар
ұйымдасқан, көпшілік қолдану, қарама – қайшылық болып қоғам өміріне өзінің қажеттілігін көрсету. «Новация
дегеніміз – бұл лабораториялық емес жаңа идеяны бірінші рет жүзеге асыру, ғылым жүзінде пайда болса да,
практикада негізделген. Жаңалық енгізу – мекемеге, ұйымға және жергілікті аймақтық, мемлекеттік мекемелерге
енгізілген үлгіге бағытталған.Инновацияда, жаңалық енгізу, новация бір – бірімен тікелей пән ретінде
байланысты. Инновациялық процесс түсінігі, ол барлық динамикалық процестерді қамтып, жаңалық аймағында
процесуалдық аспектілер, барлық жаңалықтардың өзгеруіне байланысты. Инноватика үшғылымипәннентұрады:
социология, психология жәнебасқарутеориясы. Жалпы инноватика
инновациялықпроцескебелгілібірбағыттажаңалықтардыңашылуынтексеруғанаемес,
соныменқатаркеңейтілуіжәнебағытпайдаболады, яғниспецификалықәлеуметтікбағыттаболуы.
Оқупроцесінақпараттандырудыжаппайқолғаалу, оныңғылыми әдістемелікұйымдастырушылықсебептерінеүнеміталдаужасап, назардаұстау,
жаңабуыноқулықтарыныңмазмұнынзерттепбілу, пәндікбілімстандартымен жете танысу, білім беру
технологияларынигеруарқылыбілімдімемлекеттік стандарт деңгейіндеигертугеқолжеткізу;
оқупроцесінізгілендіру мен демократияландырудыүнемібасшылыққаалу.Сондықтанинновациялықәдіс–
тәсілдердіоқупроцесінеенгізубарысы, белгілідеңгейдебелсенділігінкөздейді. Инновациялықпроцестің осы
кезеңдерінебайланыстыинновациялықіс әрекеттіңүшкезеңінатапкөрсетугеболады.Біріншікезеңдемұғалімжаңалықтыңқажеттілігіндәлелдеуарқылыжаңалы
қтуралыақпаратжинайды, оданкейінәртүрліжаңалықтыңішіненқажеттіжаңалықтытаңдапалып, оны
қолданутуралышешімқабылдайды.Соданкейін, мұғаліминновациялықіс-әрекеттіңекіншікезеңінекөшеді,
яғниіскеасырукезеңдерінзерттеп, енгізужоспарынқұрып, жаңалықтықолданады. Бұлкезеңдемұғалімоқу–
тәрбиепроцесіне, жаңалықтыенгізуінекедергіжасапотырғанфакторлардыескереотырып, өзгерістеренгізеді,
жаңалықтыуақытымерзімінебайланыстыжұмыстардыөткізеді.Бұлкезеңдемұғалімжаңашылтұрғыдаұйымдастырыл
ғаноқу–тәрбиежұмысыныңнәтижесінкөтеругежасағанықпалынанықтайды, жаңалықтыңоқу –
тәрбиежұмысынанәтижеліенгізушарттарынбелгілеп, оны
таратуғаұсынады.Инновациялықпроцестіболжаубарысындақолданылатынинновациялықіс-әрекеттертереңдетіліп,
кеңейтіледі. Соныменқатар, оқыту мен тәрбиелеуқорытындыларыталданады.
Алдыңғықатарлыозықтәжірибеніғылымиталдаунегізіндеоқыпүйренуге,
қазіргікезеңдегіпедагогикалықзерттеулержетістіктеріментанысуғаболады.
Жаңапедагогикалықтехнологияларменинновациялықіс–әрекеттіңнегізгізаңдылықтары мен
қағидаларындұрысқолданабілуге, шығармашылықойлауға, кәсібипедагогикалықіс-әрекеттіңқұндылыққарым–
қатынасынқалыптастыруға, ұстазшеберлігінежетужолдары мен шараларын жете түсінугеүйренеді.
Соныменқатаралдыңғықатарлыозықтәжірибелержөніндегіағымдағы газет–журнал
материалдарарқылытанысыппедагогтар – новатордыңәдістемелерінғылымитұрғыданталдайбілуге,
инновациялықіс-әрекетерекшеліктерінайқындап, өзбеттеріменсурет, кестеқұруға, хабарлама, реферат, аннотация,
рецензия жазып, оқу–тәрбиеқызметінепедагогикалықталдаужасауғаүйренулеріқажет. Оқытудыңжаңашыләдістері
мен тәсілдерінсөзеткенде, оқылыпотырғанматериалдыңерекшелігі мен
құрамыныңнақтыерекшелігінесәйкесәдістемелікқұралдардышығармашылықпенпайдалануқажетекеніненазарауда
ртукөзделді. Соныменқатар, оқытудыңинновациялықжүйесібілім,
оқытупроцесіндежаңатехнологиялардыпайдаланабілу
іскерлігі қалыптасу керек.
26.Дәріс – жоғары мектепте оқытудың негізгі түрі.Дәріске қойылатын талаптар.
Дәріс – Ежелгі Гректерде пайда болып, орта ғасырларда Ежелгі Римде одан әрі дами бастады. Алғаш латын
тілдерінде жүргізілді. Пән мұғалімі кітаптар оқыды, мәтінге өз тарапынан көзқарас білдірді. Ортағасырлық
университетттерде таңертең қарапайым түрде дәрістер оқылды, ал кешке – қысқаша түрде қайталанып
отырды. Дәрістен шыққаннан кейін студенттер бірлесе отырып дәрістің мазмұнын еске түсіріп талдаулар
жасады.
Дәріс (латын тілінен «lectіоң - оқу ) жоғары оқу орындарында дәстүрлі және басқаратын оқытудың түрі.
Дәріс – монолог ретінде жүзеге асатын жауапты публикалық қойылым болып табылады. Дәріс беруші
аудитория (студенттер) алдында түзетусіз “таза” сөйлеуі қажет. Жазу столында жіберген қателікті оңай сызып
тастай алсақ, дәрісті оқу барысында қате жіберу мүмкін емес. Бұның бәрі дәріс берушіден лекцияға дайындалу
кезінде тіл және баяндау стилімен көп жұмыс істеуді талап етеді.
Мазмұндаманың қарапайымдылығы мен жеңілдігі жоғарғы мектептегі дәрістің басты жетістігі болып
табылады. Анықемес және бұрмаланған мазмұндаманың екі себебі бар: 1) дәріс берушінің жауап беріп
отырған сұрағын терең түсінбеу; 2) өз ойындағын тыңдаушыларға қарапайым түрде жеткізе білмеуі.
Дәрістің қарапайымдылығы мен түсініктілігі мазмұндаманың қысқа болуымен тығыз байланысты. Ғылым тілі
қысқа. Академиялық дәрісте көп нәрсе айтуға болады, бірақ көп сөйлеуге болмайды. Дәріс берушінің ұзақ
мағынасыз сөзі тыңдаушыны жалықтырады және шаршатады. Өкінішке орай жоғарғы оқу орындарында
өзімен өзі түсінікті қарапайым нәрсені қайталап түсіндіре беретін, көп сөйлейтін дәріс берушілер кездеседі.
Дәрісті оқу шаблонды болмауы қажет. Дәрістің формасы бірқатар жағдайларға және ең бастысы материал
мазмұны мен тақырыбының сипатына байланысты болады. Дәрістегі шаблон дәрісшінің оқылатын дәрісті
дайын кітаптағы фраза түрінде бергенде пайда болады.
Дәріске қойылатын талаптар:
Құрылымдық негізін құру (жоспар) және сұрақтарды қисынды етіп қойып, оған нақты жауап беру.
Теоретикалық өзекті мәселелерді анықтап алу.
Теоретикалық білімді өмірмен байланыстыру.
Нақты дәлелдер мен дәйектерді жеткілікті мөлшерде қолдану.
Логикалық фактілерді келтіре отырып студенттердің қызығушылығын арттыру, өздік жұмыстарға бағыт беру.
Қазіргі кездегіғылым мен техниканың даму сатыларын және солардың жақын уақытта дамубарысын болжай
білу.
Материалға арнап әдісті өңдеу.
Жан – жақты демонстрациялық оқытуды пайдалану.
Қарапайым да, түсінікті тілмен жеткізу, кензденскен жаңа терминдердің мағынасын ашып беру.
Дәрістің негізінде – ой, ойлылықты, қызықты, қисынды сұрақтармен жеткізу , анық, дәл, есте қаларлықтай
әрекет жасау. Студенттердің күш – жігерін, қызығушылығын баурайтындай ету, ойды – ойға жалғастыру
өзекті ойдың дамуына қол жеткізу қажет.
27.Кредиттік технология негізінде жоғары мектепте оқыту процесін ұйымдастырудың ерекшелігін
көрсетіңіз. Оқытудың кредиттік технологиясын пайдалана отырып оқу процесін ұйымдастырудың басты
міндеттері мыналар болып табылады:білім көлемін бірыңғайлау;оқытуды максимум жекелендіру үшін жағдай
тудыру;білім алушылардың дербес жұмысының ролі мен тиімділігін күшейту.Оқытудың кредиттік жүйесіне
(ОКТ) тән ерекшеліктер мыналар болып табылады:- әрбір пән бойынша білім алушылар мен оқытушылардың
еңбек шығындарын бағалау үшін кредит жүйесін енгізу;-жеке оқу жоспарын құрастыру кезінде жұмыс-оқу
жоспарына енгізілген элективтік пәндер арасынан оқыту пәнін таңдау еркіндігі; -жоғары оқу орнында
профессорлық-оқытушылар құрамның жеткілікті саны кезінде білім беретін оқытушыларды таңдау еркіндігі;өзінің жеке оқу жоспарын құрастыруға білім алушының тікелей қатысуы;-білім траекториясын таңдау кезіндегі
білім алушыға көмектесетін эдвайзерді оқу процесіне тарту;оқу процесін ұйымдастыруда, оқытушылардың
педагогикалық жүктемесінің түрлерін есепке алу мен анықтауда факультеттің кең уәкілеттілігі;оқу процесін
басылған және электронды түрдегі барлық қажетті оқу мен әдістемелік материалдармен қамтамасыз ету;әрбір оқу
пәні бойынша білім алушылардың оқу жетістіктері бойынша бағалаудың балдық-рейтингтік жүйесін
пайдалану.Әрбір пән бойынша білім алушылар мен оқытушылардың еңбегін бағалау үшін кредиттер жүйесін
енгізу. Бакалавриаттағы бір кредит аптасына жалпы оқу жүктемесінің 45 сағатына тең, олардың 15-іаудиториялық (байланыс сағаты), 15-і – оқытушы басшылығымен студенттердің дербес жұмысы, 15 сағатты
студент дербес игеруі тиіс және белгілі бір уақыт ішінде оқытушыға тапсыруы тиіс. Әрбір студент білім беру
бағдарламасының міндетті компонентін толықтай игеруі тиіс және таңдау бойынша компоненттен кредиттің
белгілі бір санын алуы тиіс.-Оқыту үрдісіне эдвайзерлерді қатыстыру;-Оқыту үрдісін қағазды және электронды
жинақтауышта жиналған барлық әдістемелік материалдармен қамтамасыз ету;-Әрбір пән бойынша бағаның
баллдық-рейтингтік жүйесін пайдалану. Студенттердің білімдерін бағалау 4 баллдық деңгей бойынша және
пайыздар мен әріптік эквивалентте жүзеге асырылады.Бакалавриаттың білім беру кәсіби бағдарламасы 4 жыл оқу
ішінде іске асырылады және кемінде 40 пәннен кем емес зерделеуден тұрады. Бакалавр дәрежесін алу үшін 128
кредит алу, практиканың барлық түрлерінен өту, мамандықтар бойынша мемлекеттік емтихан тапсыру, диплом
жұмысын немесе диплом жобасын қорғау керек. Теориялық оқытудың кезеңі 15 аптаға тең. Оқу жылы 2
семестрден және 2 аралық аттестациядан тұрады (емтихандық сессия) әрбірі 4 аптаға тең. Оқытудың күндізгі
формасы кезінде жыл бойы 2 рет демалыс тағайындалады, қыс демалысы – 2 аптаға тең. Практика ұзақтығы оқу
жоспарымен бекітіледі. Оқу жылының академиялық мөлшері қосымша семестрді енгізуімен ұлғайтылады,
қосымша семестр қыс сессиясынан кейін 4 апта мөлшерінде және жаз сессиясынан кейін 4 апта мөлшерінде
енгізіледі. Қосымша семестр студенттің жазылған өтініші негізінде академиялық қарыздарды және академиялық
айырмашылықты жою үшін енгізіледі. Бакалавриаттағы оқытудың ұзақтығы – 4 жыл, мамандықтың оқу
жоспарымен бекітіледі. Оқытудың барлық кезеңі барысында максималды академиялық мөлшер 40 оқу пәніне тең.
Аралық аттестация емтихан түрінде өтеді. Бір академиялық сағат тең:
Кредиттік оқыту жүйесі бойынша бір академиялық сағат ұғымы барабарлық өзгерістерге ұшырайды, лекциятік,
практикалық (семинарлық) сабақтар 1 байланыс сағатқа (50 минутқ1. немесе студиялық оқыту 1, байланыс
сағатқа (75 минутқ1. немесе лабараториялық және дене тәрбиесі сабақтары 2 байланыс сағатқа (100 минутқ1.,
сонымен қатар барлық оқу практикалар түрлері 1 байланыс сағатқа (50 минутқ1., барлық педагогикалық
практикалар түрлері 2 байланыс сағатқа (100 минутқ1., барлық өндірістік практикалар түрлері 5 байланыс сағатқа
(250 минутқ1. тең.кредит (Сrеdit, Сrеdit-hоur) - білім алушының/оқытушының оқу жұмысы көлемін өлшейтін
біріздендірілген бірлік. Бір кредит академиялық кезеңдегі білім алушының бір аптадағы аудиториядағы байланыс
жұмысының бір академиялық сағатына тең. Әрбір лекциятік, практикалық (семинар) және студиялық
сабақтардың академиялық сағаты міндетті түрде бакалавриаттағы студенттің 2 сағат (100 мин) өзіндік
жұмысымен, магистратурадағы магистранттың 4 сағат (200 мин) өзіндік жұмысымен және докторантурадағы
докторанттың 6 сағат (300 мин) өзіндік жұмысымен қоса беріледі;баға – студенттің берілген пәнді қалай дұрыс
білетінін көрсететін сапалық көрсеткіші Кредиттік оқыту жүйесі – оқу үрдісін ұйымдастыруда жаңа ізденістерге
мүмкіндік ашып, “жалпыға ортақ білім” парадигмасынан “әркімге арналған білім” парадигмасына қадам
жасатады. Оқу пәні бойынша оқу әдістемелік кешені: -Әр пән бойынша силабус — бағдарламаларды оқытудан; Практикалық (семинарлық) сабақтардың жоспарынан; -Студенттің өздік жұмысы бойынша тапсырмалардан; Және тағы басқалардан тұрады. Оқу сабақтарын оқыту белсенді шығармашылық формаларда (кейс — сатылар,
тренингтер, пікірталастар, дөнгелек үстелдер, семинарлар және т.т.) өткізу керек Оқу пәні бойынша білімді
бақылау формасы — емтихан болады. Білімдері көп балды әріптік жүйе бойынша бағаланды. Қорытынды
аттестаттауды өткізу формасы дипломдық жұмысты қорғау.Бірінші кезеңде кредиттік оқыту технологиясын
енгізу арқылы осы салада нормативтік-құқықтық құжаттарды оқыту, қызметкерлер құрамын осы технология
бойынша жұмыс істеуге үйрету, лауазымдық міндеттерді және спецификаны есепке ала отырып, кредиттік
технология бойынша біліктілігін арттыру курсын әзірлеу қажет; Екінші кезең жалпыға бірдей мемлекеттік
стандартқа сәйкес әзірленген типтік оқу жоспарларын зерттеу болады. Типтік оқу жоспары оқу процесінің
құрылымы мен мазмұнын регламенттейтін негізгі құжат болады (техникалық және кәсіби білім үшін кредиттік
технологияның сәйкестігіне жаңа мемлекеттік жалпыға бірдей стандарттарды әзірлеу қажет).Үшінші кезеңде
академиялық күтізбені бекіту болады. Айта кету керек, академиялық күтізбе дәстүрлі оқу процесінің кестесінен
ерекшелеу. Оның ерекшелегі академиялық күнтізбеде оқу-бақылау шаралары ғана емес, сонымен қатар мерекелік
күндер де міндетті түрде көрсетілген. Студенттер шетел оқу орындарында жеке пәндерден білім алғысы келсе,
олар каникул кезеңі туралы ғана ақпаратты біліп қоймай, сонымен қатар басқа да демалыс күндерін, мысалы,
ұлттық мерекелерді де білулеріне байланысты.
Төртінші кезеңде оқу процесін жоспарлауда элективтік пәндер тізімдемесі (ЭПТ) қалыптасуды, барлық оқу
пәндер тізбесі беріледі, білім беруге нақты бағдарламаларды таңдап алуға құрауым болып кіреді (оқушыға пәнді
таңдап алуға құқық беру қажет, одан басқа, ол басқа оқу орынынан пәнді таңдап алса, кредиттер жинай алады,
дұрыс білім беру кеңестігін құру үшін, барлық техникалық және кәсіби білім оқу орындары кредиттік
технологияға көшуге тиісті); Бесінші кезеңде оқушылар ұсынылған КЭТ негізінде жеке оқу жоспарын
құрастырады (ЖОЖ), жеке оқу жоспары әрбір оқушының бөлек білім алу траекториясын анықтап, эдвайзер
көмегімен белгіленген тәртіппен тіркеу бөлімшесінде әр оқу жылына оқушының өзімен оқу пәндеріне алдын ала
жазылу бойынша қалыптасады;Алтыншы кезеңде оқу процесіне енген барлық оқу-бақылау шараларының кешені
мен бар оқу пәндерін толық көрсететін жұмыс оқу жоспарын құрастырады. Оқу үрдісінің ұйымдастырылуы мен
жоспарлануы Оқытудың кредиттік жүйесі кезінде оқу процесі келесі түрде ұйымдастырылады:-аудиториялық
сабақтар: лекциятер, практикалық сабақтар (семинарлар, коллоквиумдар), зертханалық сабақтар, студиялық
сабақтар;-аудиториядан тыс сабақтар: оқытушы басшылығымен білім алушылардың дербес жұмыстары, жеке
консультациялар, интернет - сессиялар, бейне-конференциялар;-оқу және кәсіби практиканы жүргізу, диплом
жобасын әзірлеу, диплом жобасын дайындау;-білім алушылардың оқу жетістіктерін бақылау (сабақтарда сұрау
салу, оқу пәндері бойынша тестілеу, бақылау жұмыстары, зертханалық жұмыстарды, курстық жұмыстарды,
коллоквиумдар және т.б. қорғау);-аралық аттестация/қорытынды бақылау (оқу пәндерінің тараулары бойынша
бойынша тестілеу, емтихан, практикалар бойынша есеп беруді қорғау), қорытынды мемлекеттік аттестация
(диплом жобасын (жұмысын) қорғау).Оқу процесін ұйымдастыру үшін келесі құжаттама талап
етіледі:1академиялық күнтізбе; 2оқу жоспары;3кесте;4әдістемелік қамтамасыз ету. Кредиттік оқыту жүйесі
жағдайында лекция сабақтар барысында дәстүрлі емес жұмыс түрлері ұйымдастырылады. Бұл студенттердің
өзіндік жұмысын күшейтіп, тиісті материалды жартылай ізденгіштік әдіспен меңгеруге бағыттайды.
Студенттердің лекция барысындағы оқу еңбегі де бағаланып тиісті ұпайы қойылады.
Кредиттік оқыту жүйесі жағдайында студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастыруда арнайы құрылған белсенді
оқу материалдарын қолдану олардың пәнді терең меңгеруіне мүмкіндік береді.
28.
33.Педагогикалық зерттеу әдістеріне логикалық құрылымдық сызба құрастырыңыз.
34.СӨЖ жүргізуге қойылатын талаптар.
Студенттің өзіндік жұмысы студент білімінің тереңдігі, дағдылары мен біліктілігіне, білім меңгеруіне ықпал
ететін оқу процесінің ең негізгі элементтерінің бірі болып саналады. СӨЖ орындау арқылы студент оқу
процесінің белсенді мүшесі бола отырып, өз ойын еркін сондай-ақ нақты дәлелдермен жеткізе алатын
дағдыларды үйренеді және меңгереді.2. Кредиттік оқу жүйесінде СӨЖ ұйымдастыру кезінде мына мәселелерге
назар аудару қажет:тақырыптарға сәйкес СӨЖ тапсырмалары дәл және анық болуына;лекция және семинар
сабақтарының СӨЖ орындауына ықпал ететіндей болуына;СӨЖ тапсырмаларының көлеміне және оны қабылдау
формасына;СӨЖ тапсырмаларын орындауға ықпал ететін әдістемелік құралдардың болуына;СӨЖ орындауды
және қабылдауды әр түрде өткізуге.3. СӨЖ ұйымдастыру және қабылдау технологиясы мынадай этаптардан
тұрады: СӨЖ жоспарлау, әдістемелік жағын қамтамасыз ету, СӨЖ бақылау мен бағалау, талдау және одан ары
дамыту.4. СӨЖ екі бөліктен: оқытушы басшылығымен студенттің орындайтын өзіндік жұмысынан (ОБСӨЖ)
және студенттің өзіндік жұмысынан (СӨЖ) тұрады 5. ОБСӨЖ бөлінген уақыт оқытушының жүктемесіне кіреді
және сабақ кестесіне енгізіледі 6. Жоспарланған СӨЖ тақырыптары мен қабылдау түрі, уақыты, көлемі т.б.
мәліметтер пәндердің жұмыс оқу бағдарламасында және кафедраның оқу-әдістемелік құжаттарында көрсетілуі
тиіс. Әр пән үшін СӨЖ өткізу формасы мен түрін таңдауға оқылатын пәннің мақсаттары мен міндеттерін,
студенттердің даярлығын және СӨЖ-ге бөлінген сағат санын ескеру қажет.7. Оқытушылардың студенттермен
өзіндік жұмысы негізгі 3 функцияны қамтиды:Бірінші, нұсқамалық (мақсат қою, тапсырма беру, материалдарды
мазмұндаудың негізгі бөлімдерінің өзара қатынасын анықтау, оқу - әдістемелік құралдармен жұмыс істеуге
нұсқау беру және т.б.). Осы берілген нұсқамалық кеңестер студенттердің алдағы уақытта өзіндік жұмысты
(СӨЖ) орындауына жеткілікті болуы қажет. Оқытушының екінші функциясы – консультативтік көмек және жеке
консультация беру арқылы студенттің өзіндік жұмысына түзету енгізу.Оқытушының үшінші функциясы –
бақылаушы, бағалаушы функциясы. Студенттің білімін, пәнді меңгеру деңгейін әр түрлі әдістерді (тест, ауызша,
жазбаша бақылау жұмыстары, коллоквиум т.б.) қолданып анықтау.8. Студенттердің оқытушымен өзіндік
жұмысы негізгі 4 – функцияны қамтиды:Біріншісі, студенттер оқу пәні бойынша сабақ барысында оқытушыдан
қабылдаған ақпаратты белсенді түрде жүзеге асыруы керек;Екіншісі, студенттер оқытушының кеңесін негізге ала
отырып, өз беттерімен оқу-әдістемелік құралдарды, әдебиетерді оқып, үй тапсырмаларын, бақылау және курстық
жұмыстарды орындайды. Бұл кезеңде студенттер жұмыс атқару әдістерін біле отырып, өздеріне қатаң талап қоя
білуі керек;Үшіншісі, студенттер күрделі ситуацияларды талдай отырып, бір жүйеге келтіріп, бұлардың
себептерін түсініп, оқу материалын меңгере отырып, басқа да оқу әрекеттерін орындауы керек. Студенттер
шешілмейтін мәселелерді, проблемалық жағдайларды оқытушыға сұрақтар ретінде қояды және бұл сұрақтарға
өздеріде жауаптарын дайындайды;Төртіншісі, студенттер оқытушыдан түсініктеме, кеңес, консультация алу үшін
келеді.9. Оқытушының басшылығымен студенттің өзіндік жұмысы (ОБСӨЖ) сабақ кестесіне енгізіледі. СӨЖ-дің
жалпы көлеміндегі ОБСӨЖ-дің үлесін жоғары оқу орны дербес анықтайды.10. Студенттердің өзіндік жұмысы
реферат, баяндама, шығармашылық жұмыс, бақылау жұмысы, ғылыми мақала түрінде дайындалуы
мүмкін.11.Студенттердің өзіндік жұмысының нәтижелері коллоквиум, конференция, іскерлік ойын, жеке
сұхбаттасу түрінде өтуі мүмкін.12. Студенттің өзіндік жұмысқа қатынасуы, тапсырмаларды орындауы арнайы
журналға тіркеліп, әр аптаның соңында нәтижесі тіркеу бөлімінде белгіленеді.13. ОБСӨЖ-ын семинар, практика,
лаборатория сабақтарымен алмастыруға болмайды.14. Студентті өзіндік жұмысты орындауға қажетті белсенді
үлестірмелі материалдармен бітіртуші кафедра қамтамасыз етеді
32.Жоғары мектептегі білім беру үдерістерінің ерекшеліктері, оның негізгі заңдылықтары мен қозғаушы күшін
сипаттап жазыңыз.
Оқытудың мәні, қүрылымы мен қозғаушы күштері. Педагогикалық ойлау жүйесі қалыптасу үшін жоғары
мектептегі оқу процесінің мәні, құрылымы, қызмет ету жэне даму логикасын түсіну керек. Оқытудың мэнін түсіну
үшін осы процестің негізгі компоненттерін анықгау қажет. Сырттай қарасақ, оқу процесі оқьггушы мен білім
алушының бірлескен қызметі ретінде көрінеді. Мәселен, оқытушы сіудентгің іс-эрекетіне мақсат қояды, ақпарат
береді, ұй ы мд астырад ы, ынталандырады, түзету (коррекция) жұмыстарын жүргізіп, бақылайды; студент
бағдарламалық білім мазмұнын, әрекет түрлерін меңгереді. Осыдан оқыту процесінің екі жақтылық сипатының
өзара байланыстылығы мен шарттастығын байқаймыз. Екі жақгы қызмет белгілі бір мазмұнды меңгеруге
бағытталады, ал оцылатын мазмүн үшінші компонент болып табылады. Үш компонент (оқытушы, студент, білім
мазмұны) сыртқы сипатгы ғана көрсетеді. Олардың астарында жасырын ішкі қозғаушы күш, яғни, оқытудың мәні
жатыр. Оқытудың басты әлеуметтік қызметі әлеуметтік сұранысқа жауап беретін тұлғаны қалыптастыру. Тұлганы
қальптгастырудағы негізгі «құрылыс материалы» болып адамзат тәжірибесі жинақгаған әлемдік мэдениет
саналады. Тұлғаның қапыптасуы үшін оларды қандай мазмұнда таңдаймыз? Осыдан оқыту мазмұны келіп
шығады да одан әрі оқыту мәнін түсінуге жетелейді. Жоғары мектеп дидактикасында оқыту мэнін анықгауда
көбінесе белгілі дидакт И.Я.Лернердің тұжырымдамасы басшылыққа алынады: 1. Білім. 2. Тәжірибеде
жинакталған, анықталған әрекет-амалдар. 3. Шығармашылық тэжірибе. 4. Меңгеруге қажет объектіге, сонымен
қатар қоршаган адамдарға, өз-өзіне эмоционалдық-қүндылық қарым-қатынас, қоғамдық, ғылыми, кэсіптік
қызметке қажеттілік пен мотив.
Осы айтылғандардан оқытудың мэнін мынадай деп түйіндеуге болады: оқытудың мәні - ол мақсатты, әлеуметтік
сұраныстан туындайтын жэне гылыми білімді, іс-әрекетті, адамзат қол жеткізген рухани, материалдық мэдениетті
жүйелі меңгеру негізінде түлғаның дамуын көздейтін ұйымдастырылған процесс. Оқу процесі - танымдық
бағытта ұйымдастырылады. Ал, кезкелген танымдық міндеттер царама-цайшылъщта іске асады, білім алушының
білетін, меңгергені мен меңгеруге тиісті жаңаның 102 арасындағы қарама-қайшылық. Олар адам санасы, ерікжігері, эмоция және оқытушының тұлғасы арқылы тұлгалық мазмұнмен жетілдіріледі. Жоғары мектепте оқыту
құрылымы оқьпу мақсаты (не үшін оқыту), оқыту мазмұны (нені оқьпу), құралдары, формалары, әдістері мен
тэсілдері (қалай оқыту), оқыту нәтижесі тэрізді жүйеден құрылады. Сондай-ақ, оқьггу процесі оқьпушы мен білім
алушысыз жүзеге асырылмайды. Демек, жоғары мектепте оқыту процесінің құрылымы төмендегі компоненттен
құралады: - Мақсаттыльгқ компонент - жоғары мектепте оқыту мақсаты мен міңцеттері; - Мазмұндык компонент
- білім мазмұнын құрайтын маман дайындауда меңгеретін білім, іскерлік және дағдалар жиынтығы; Процессуалдық компонент - оқьггу мақсаты мен міндеттерін іске асырудағы оқыту құралдары, формалары,
әдістері мен тәсілдерімен сипатталады; - Бақылау-ретгеу компоненті; - Нэтижелік-бағалау компоненті. Оку
мотивтері. Тұл ғаның мінез-құлыктық жэне іс-әрекеттік белсенділігіне негіз болатын жетекші фактор - түрткі
(мотив). Бұл педагогикалық процесте де есепке алынады. Оқу эрекетінің сыртқы құрылысын қарастыру арқылы
оқу мотивінің орнын анықгауға болады: 1) мотивация 2) эр түрлі жағдаятгағы түрлі формадағы оқу міндеттері; 3)
оқу қызметтері; 4) біртіндеп өзін-өзі бақылауға кошетін бақылау; 5) біртіндеп өзін-өзі бағалауға көшетін багалау.
41.Куратор – эдвайзердің жұмыс жоспарын құрыңыз.
Жоғары мектептегі эдвайзер-ЖОО барлық педагогикалық қызметкерлер тәрбие функцияларын орындайды.
Эдвайзер - ЖОО оқу-тәрбие жұмысының тікелей және негізгі ұйымдастырушысы, топтағы тәрбие жұмысын
жүзеге асыру үшін кафедра меңгерушісі тағайындайтын ресми тұлға. Эдвайзердың мынадай функциялары бар:
тәрбиелеу - әрбір студенттің және тұтастай ұжымның дамуы мен қалыптасуына педагогикалық басшылық жасау;
ұйымдастыру-әкімшілік - ЖОО құрамындағы ұйымдық бірлік ретіндегі топқа басшылық жасау, студенттердің
жеке іс қағаздары мен басқа да құжаттарын толтыру; үйлестіру - тәрбие процесіне қатысушылардың арасындағы
өзара әрекеттестікті орнату. Эдвайзердың функционалды міндеттеріне мыналар жатады: студенттерді жан-жақты
зерттеу мен тәрбиелеу, оларға оқу мен дамуға, өзін-өзі анықтау проблемаларын шешуге көмектесу, студенттердің
топ ішіндегі тұлға аралық қарым-қатынастарын дамыту, ата-аналармен өзара әрекеттесу және оларға бозбалалар
мен қыздарды тәрбиелеуде көмек көрсету, педагогикалық мәселелерді шешуде оқытушылармен өзара әрекеттесу,
студенттердің үлгерімін, сабаққа қатысуын және тәртібін бақылау. Эдвайзер тек күнделікті болып жатқан
жағдайларда ғана әрекет ететін ЖОО тәрбиешінің жұмысы тек ситуативті, жүйесіз болмауы маңызды, сонда ол
өзінің жұмыс жүйесін қалай ұйымдастыруы, қайтып құруы тиіс. Сондықтан әдіскерлер Эдвайзердың тәрбие
жұмысының циклын ұсынады, ол мынадай әрекеттердің жұмыс кезеңдерінің кешені, жиынтығы ретінде көрінеді.
Қызметті міндеттер мен жоспарларға сәйкес ұйымдастыру, өткізу және түзету: Эдвайзерлық сағаттарды,
экскурсияларды, жорықтарды, кештерді және т.б. өткізу. Куратор-эдвайзердің жұмыс тәртібі: Кураторэдвайзердің кәсіби бағдар беру аптасында және алғашқы оқу күндерінде 1 курс студенттерімен жүргізетін
жұмысы. Университетпен, факультетпентанысу. Студенттік топ активінсайлау. Куратор-эдвайзерсағаты.
Студенттердіуниверситеттегістуденттікөзін-өзібасқаруұйымдарыментаныстыру. Кураторэдвайзероқужылыбарысындағыөзініңқызметіннақтыжоспарлауытиіс.
Жұмысжоспарыбүкілоқужылыбарысынақұрылады.
Жоспардыңнегізгіқұрылымдықэлементтерітөмендегідейаспектілерденқұралуытиіс: жекежұмыс;
кураторлықсағаттар;ьата-аналарменөзарақарым-қатынас; университеттің, факультеттіңісшараларынатоптыңқатысуынқамтамасызету. Эдвайзердіңжұмыс жоспары:1 Кәсібибағдар беру
аптасыаясындабірінші курс студенттеріментанысу 2 Студенттертуралыәлеуметтікмәліметтержинау 3
Студенттерді ХҚТУ студенттерінің Ар кодексімен, университеттіңакадемиялыксаясатымен,
кызығушылығыбойыншаүйірмелергеқатысумүмкіндіктеріментаныстыру 4 Көшбасшылыққабілеттерге
мониторинг жүргізу 5 Конституция Күніне, ҚазақстанХалықтарыныңтілдерімерекесікүнінеарналғантақырыптықкураторлықсағаттардыөткізу 6 Топ активінсайлаудыұйымдастыру 7
Оқуүдерісікестесініңорындалуынжәнесабаққақатысудытексеру 8 Университет, факультет іс-шараларынақатысуь
9 Студенттердіңтұрмыстықмәселелеріншешугекөмеккөрсету, жатақханадатұратынстуденттерге бару 10
Қалалықжәнеуниверситеттіксенбіліктергеқатысу 11 Театрға, киноға бару мәденишараларынұйымдастыру 12
Топ ішіндеіс-шараларұйымдастыру 13
Халықаралықстуденттеркүнінеарналғантематикалықкураторлықсағаттыөткізу 14
ҚазақстанРеспубликасыТәуелсіздіккүнінеарналғантақырыптықкураторлықсағатөткізу 15 Бірінші жарты
жылдыққастуденттерменжүргізілгентәрбиежұмысытуралыесептідайындау 16
Қысқыемтихансессиясыныңқорытындысынтоппенталқылау 17 «Үздікстуденттік топ»
байқауыныңережесіментанысу 18 ПрезиденттіңжылсайынғыҚазақстанхалқынажолдауынталқылау 19
Халықаралықәйелдеркүні мен «Наурыз» мейрамынаарналғантақырыптықкураторлықсағаттарөткізу 20
Қалалықжәнеуниверситеттіксенбіліктергеқатысу 21Куратор-эдвайзерлерге
арналғанбіліктіліктіарттырукурстарынажәне семинар-тренингтергеқатысу.
42. Жас оқытушының дәріске даярлығының алгоритмін құрыңыз
Оқытушының жалпы және арнайы қабілеттілігі.
Жалпы қабілеттілікке кез келген адамға тән іс-әрекетте жететін жоғарғы
табыстар жатса, арнайы қабілеттілікке педагогикалық қызметте табысқа
жеткізетіндер жатады:
 Дидактикалық қабілеттілік;
 Академиялық қабілеттілік;
 Перцептивті қабілеттілік;
 Сөз сөйлеу қабілеттілік;
 Ұйымдастырушылық қабілеттілік;
 Авторитарлық қабілеттілік ;
 Коммуникативті қабілеттілік;
 Педагогикалық қабілеттер оқытушы кәсібін табысты меңгерудің
маңызды шарты болғанымен ол шешуші кәсіптік қасиет емес.
Олай болса, оқытушының маңызды кәсіптік қасиеті: еңбекқорлық, тәртіп,
жауапкершілік, алға мақсат қоя білу, оған жету жолдарын таңдай білу,
ұқыптылық, мұқияттылық, табандылық, жүйелі және жоспарлы түрде өзінің
кәсіптік деңгейін жоғарлату, білімін тереңдету, өз еңбегінің сапасын
жоғарылатуға тырысу қасиеттері және т.б. болып табылады.
Оқытушыға тән ең міндетті қасиет – гуманизм. Гуманды қарым-қатынас
оқушының жеке басына деген ықыластан, оқушыға жаны ашудан, оған көмек
көрсетуден, оның пікірін, даму ерекшілік жағдайларын сыйлаудан,
оқушының білімді меңгеру іс-әрекетіне деген жоғары талаптан, оның жеке
басының дамуына қамқорлық жасаудан құралады. Оқушылар алдымен
мұғалімнің бұл қасиеттерін көріп оған еріксіз електей бастайды, бірте-бірте
өзбойларынан да осы қасиеттердітәрбиелейбастайды, гуманизм
тұрғысынантәжірибежинақтайды.
43. Педагогиканың дамуына қазақстандық ғалым педагогтардың қосқан үлесі туралы
хронологиялық кесте түзіңіз.
44. Зерттеу тақырыбының ғылыми аппаратының құрылысын талдаңыз.
Обьективті педагогикалық шындықты тану, түсіндіру үшін
педагогикалық зерттеулер жүргізіледі. Педагогикалық зерттеу ол
оқытудың тәрбиелеу мен мамандандырудың заңдылық туралы және
олардың құрлымы мен механизмдері, мазмұны, принціпі және
технологиялары туралы жаңа білімдер алуға бағытталған ғылыми
әрекеттің процесі мен нәтежесі.
Педагогикалық зерттеудің теориялық және тәжіребелік сипаты болуы
мүмкін. Бағыты бойынша педагогикалық зерттеулер : әдістемелік;
түпкілікті; қолданбалы; тәжірибелі- құрастырушылық болып қарастырылады
Негізгі зерттеулердің нәтежесі болып педагогикалық теоретикалық және
практикалық жетістіктеріне қорытынды келтіретін немесе болжамдық
негізде педагогикалық жүйелердің даму үлгілерін ұсынатын қорытынды
тұжырымдамалар болып табылады.
Қолданбалы зерттеу - бұл педагогикалық процестің жеке жақтарын
терең зеріттеуге, көпқырлы педагогикалық тәжірибенің заңдылықтарын
ашуға бағытталған жұмыстар.
Жоспарлы білім теоретикалық жағдайларды ескеретін нақты ғылыми практикалық ұсыныстарды негіздеуге бағытталған.
Педагогикалық зерттеуді жүргізгенде келесі принціптерді басшылыққа
алу керек.
Педагогикалық құбылыстың келісілгенділігінен және обьективтілігінен
шығу олар ішкі обьективті заңдардың қарама - қайшылықтардың, себеп салдары байланыстардың әрекет ету күші мен тіршілік етіп, дамиды.
Педагогикалыққұбылыстар мен процестердізерттеудетұтас
амалдықамтамасызету.
Құбылыстыоныңдамуындазерттеу
Құбылыстыбасқақұбылыстарменбайланыстазерттеу
Зерттеуамалынтаңдаудакезкелгенғылымимәселелердішешуүшін
өзаратолықтыратын
амалдардың
пайдаланылатындығынаншығу керек .
Педагогикалықлықзерттеудіңәдістері – олзаңдықбайланыстарды,
қатынастарды, тәуелділіктібекітужәнеғылыми теория құрумақсатымен
ғылымиақпараталутәсілі. Педагогикалықзерттеудіжүргізудетеориялық
әдістерқолданылады: талдау, синтез, салыстыру, индукция, дидукция,
абстракциялау, қорыту , нақтылау, үлгілеу; эмпирикалықәдістерге: сауал –
сұрақжүргізу, интерьвюалу, рейтенг; әлеуметтік- психологиялықәдістерге:
социометрия, тестілеу, тренинг; математикалықамалдар: сап түзеу,
межелеу, корреляция (өзарабайланыс, арақатынас) жәнепедагогикалық
эксперимент.
Кейбіртеориялықәдістергетоқталсақ:
Талдау - зерттелетінбүтіндіқұрауыштарғаойшабөлу
құбылыстыңжекебелгілеріменсапасынбөліп беру.
 Синтез - құбылыстыңбелгілері мен қасеттерінойшамағыналы
бүтінгеқосу.
Салыстыру - қарастыратынқұбылыстарарасындағыұқсастықтар
мен айырмашылықтардыбекіту. Салыстырудыңқұрамабөлігі
талдауболыптабылады, себебісалыстырукезіндеқұбылыстарда
өлшенетінбелгілердімүшелеукере. Салыстыруқұбылыстар
белгілерініңарасындабелгілібірқатынастықтыорнату
болғандықтансалыстырудасинтездепайдаланады.
Абстракциялау - заттыңқандайдабірқасиеті мен белгісіноның
басқабелгілері мен қасиеттеріненойшабұру.
Нақтылау - алдын ала мүшеленгенабстракцияларнегізіндезатты
қайтаойшақұру.
Қорытындылау - процестерменқұбылыстардаортақбелгілерді
айыру.
Үлгілеу - процестерменқұбылыстардыолардыңнақтыжәне
идиалықүлгілерікөмегімензерттеу.
 Индукция және дедукция - мәдениеттердіңэмперикалықжолымен
алынғанқорытындылаудыңлогикалықамалдары. Индуктивті ой
қозғалысыныңжекепікірденортаққорытындығақозғалысын
білдіреді, ал дидуктивтікерісінше.
Зерттеудіңэмперикалықәдістерінежатады: мәліметтердіжинау
амалы,бақылау, әңгімелесусауал – сұрақжүргізутестілеу, бақылау
мен өлшеуамалы ( межелеу, тесттер ); мәліметтердіөңдеу
( математикалық.
Статистикалық,
бағалауамалы
(өзін
өзі
бағалау, рейтинг,
консилиум ); зерттеунәтежелерінпедагогикалықпрактикағаенгізу
амалы эксперимент, көлемдіенгізу)
Бақылау - белгілібірпедагогикалыққұбылыстымақсаттытүрде,
жүйелізерттеу.
45. Дәріс сапасын анықтайтын өлшемдерді құрастырыңыз
Дәріске қойылатын талаптар:
1 Құрылымдық негізін құру (жоспар) және сұрақтарды қисынды етіп
қойып, оған нақты жауап беру.
2 Теоретикалық өзекті мәселелерді анықтап алу.
3 Теоретикалық білімді өмірмен байланыстыру.
4 Нақты дәлелдер мен дәйектерді жеткілікті мөлшерде қолдану.
5 Логикалық фактілерді келтіре отырып студенттердің қызығушылығын
арттыру, өздік жұмыстарға бағыт беру.
6 Қазіргікездегіғылым мен техниканың даму сатыларынжәнесолардың
жақынуақыттадамубарысынболжайбілу.
7 Материалғаарнапәдістіөңдеу.
8 Жан – жақтыдемонстрациялықоқытудыпайдалану.
9 Қарапайым
да,
түсініктітілменжеткізу,
кензденскенжаңатерминдердіңмағынасынашып беру.
Дәрістіңнегізінде
–
ой,
ойлылықты,
қисындысұрақтарменжеткізу , анық, дәл, естеқаларлықтайәрекетжасау.
Студенттердіңкүш – жігерін, қызығушылығынбаурайтындайету, ойды –
ойғажалғастыруөзектіойдыңдамуынақолжеткізуқажет.
46. Оқытудың кредиттік технологиясына SWOT талдау жасаңыз
47. Пәннің оқу-әдістемелік кешенінің құрылымын талдаңыз
Дидактика –педагогиканыңмаңыздысаласы. Дидактика ( dіdaktіkasоқытушы, dіdasko- оқушы) ұғымы грек тіліненалынған, оқытунемесеүйрету
дегенсөз. Бұлұғымдығылымиайналымғаалғашенгізгеннеміспедагогы
Вольфганг Ратке (1571-1635). Сол мағынадабұлұғымды чех педагогы Я.А.
Коменский пайдаланып, 1657 жылыөзінің “Ұлы дидактика” еңбегінжарыққа
шығарды. Оныңойыбойынша , дидактика “неніоқыту” және “қалайоқыту
керек” дегенсұраққажауапбереді. Заманауиғалымдардыңзерттейтін
сұрақтары: кімді, қашан, қайда , неге оқыту.
Қазіргітүсінікбойынша, дидактика- білім беру мен оқытумәселелерін
зерттейтінғылымсаласы. Олоқытутеориясыдепаталады. Дидактиканың
зерттеупәні – оқыту мен оқудыңсебептері, барысы, нәтижелері.
Зерттеупәніаясынабайланыстыжалпыжәнежекедидактикалар
айқындалады. Жалпы дидактика оқытудыңжалпызаңдылықтарын,
принциптерінқарастырады. Жеке дидактика жекеоқупәнініңмазмұнын,
барысын, түрі мен әдістерінзерттеуінеқарапоқуәдістемесідепаталады.
Дидактика әрітеориялық , әріқолданбалығылымболғандықтанғылымитеориялықжәнеқолданбалықызметтерорындайды. Дидактиканыңғылыми
теориялыққызметі: білім беру мен оқытупроцестерініңмәні мен
змңдылықтарын, мазмұнын, принциптерін , ұйымдастыруформалары мен
әдістерінзерттеу. Дидактиканыңққолданбалықызметі: біліммазмұнын
оқытумақсатынасәйкестендіру, оқытупринциптерінбелгілеу, оқытудың
тиімдіәдістері мен ұйымдастыруформаларынанықтау, жаңа
технологиялардыжасапенгізу.
Дидактика педагогиканыңжалпыкатегорияларын ( тәрбие, педагогтікісәрекет, білім беру) пайдаланады. Соныменқатардидактиканыңөз
категориялары да бар : білім беру, оқыту, оқу, оқытупринциптері, оқыту
процесі, мақсаты, міндеттері, мазмұны, түрлері, әдістері, құралдары,
оқытудыңнәтижесі. Кейбіркатегорияларғаанықтамаберейік .
Оқыту –оқушыныбілімдендіру, тәрбиелеу, дамытумақсатына
бағытталғаналдын-ала жоспарланғаніс-әрекет.
Оқытумазмұны - өкіметарнайытаңдапанықталғанбелгілі салада
жұмысістеуүшінқажеттіадамзаттәжірибесініңбөлшегі. Олоқытудыңнәтижесіболатынбілім , білік, тұлғалыққасиеттер
жиынтығы.
48. Жоғары мектеп оқытушысының коммуникативтік біліктілігіне қойылатын
талаптарына кесте құрыңыз
Коммуникация латынтіліненаударғанда «ортақету, байланыстыру,араласуң
дегендібілдіреді. ХІХ ғасыр коммуникация техникалықмағынада «байланыс
орнындаєыжолдар, құралдарңдепқолданылды. ХХ ғ. оләлеуметтік
мағынағаиеболды. «Қарым-қатынасңұғымы – ғалымдар коммуникация
ұғымыекеуібірмағынаныбілдірмей ме депзерделеді. Оны шешугеекітүрлі
амалтұрғысынанкелді:
1-ші амал – мәнінеқарайекіұғымдытеңестіру. Л.С.Выготский,
В.Н.Курбатов, А.А.Леонтьевт.б. көптегенэнциклопедиялықсөздіктерде
«коммуникацияңұғымы – хабарлаужолы, қарым-қатынасдептүсіндіріледі.
Белгіліукраиндық маман Ю.Д.Пирлюктіңпікірінше, этимологиялықжәне
семантикалықтұрғыданалғандабұлекіұғымтең. Бастапқымағынасына
қарай «қоғамдағыақпараттықалмасуңдегендібілдіреді. Шетелдікғалымдар
Т.ПарсонсжәнеК.Черри де осы пікірдіқұптайды. Т.Парасонстыңпікірінше,
коммуникавцияныадамдарарасындаєықарым-қатынас, өзараәрекетдеп
түсінугеболады. К.Чериидіңпікірінше коммуникация сан алуынанбайланыс
жүйесінпайдаланатынәлеуметтікқарым-қатынас, оныңеңмаңыздысытіл
жәнесөздейді.
2- амал – «коммуникация және «қарым-қатынасңұғымдарынбөліп
қарастыру. Белгілі философ С.Каган коммуникация мен қарым-қатынастың
бастыекіқатынасынақарайайырмашылықтары бар дейі. Біріншіден, қарымқатынаспрактикалық та, материалдық, рухани, ақпараттықжәне
практикалық-руханисипатқаие, коммуникация тек ақпараттықүрдіс –
белгілібірақпараттытасымалдайтындейді. Екіншіден, өзараәрекет
жүйесінетүсетінбайланыстардыңсипаты мен ерекшеленеді. Коммуникация
субъекті-объектілікбайланыс, субъект қандайдабірақпараттыбереді (білім,
идея, іскерлікхабарлама, мәлімет, нұсқаужәнет.б), ал объект ақпаратты
пассивтіалушы (қабылдаушы) ретіндеболады.
Қазіргітаңдаоқытушыныңкоммуникативтікикемділігін , бір-біріменқарымқатынаста тез әрішапшаңтілтабысуқабілетінқалыптастыруүшін
педагогикалық теория мен тәжірибедежоғарыоқуорындарынабағытталған
диалогтікжәнепікірталастықәдістемелердіңтоптамасықолданылыпкеледі.
Мұндайәдістемелержастардыңқарым – қытансбарыныдағыикемділігін
көрсетебілуінжәнеөзкөзқарасындәлелдепсұрақтардынақтылықпен
жеткізебілуқабілеттерінқалыптастырады, сондықтанкоммуникативтік
икемділіктідамытупедагогикалықтәжірибебарысынды да , өзарабайланыс
жүйесінде де теориялықоқытудыңөзарабайланысының мол болуықажет.
49. Семинар сабақтың жоспарын құрыңыз
Семинар – латынтілінененген (semіnarіum)- білімқалыптастырушы,
ойдынегіздеуші.
Студенттердіңтанымпроцесіндежанданады.
ЕжелгіГрециядаалғашстуденттердіңарасындапікірсайыс
оқытушымәліметімен,
қорытындысытүріндепайдаболды,
Ортағасырлардауниверситеттердеаптасайын
педагог
пен
магистрлікдәрежегеиеболғандардисппуттүрінжүргізді.
XVІІ
ғасырлардаБатысЕвропадақолданабастады.
Семинардыөткізудіңмақсаты
–
тәртіпбойыншабілімдітереңдету.
Білімалушыларғаөзіндікізденісдағдысынқалыптастыру, ақпаратқа анализ
жасауғажәне
де
ғылымиойлаудыңдамуынқалыптастыру.
Семинаршығармашылықпікірсайыстарғақатысуға,
дұрысшешімдерқабылдайбілуге,
өзіндіккөзқарастанытуғамүмкіндікбереді
Семинардыөткізудіңнегізгіміндеті:
дәрістеалғанбілімдібекіту,
өзіндікжұмыстардыңтиімділігі
мен
нәтижеберуінтексеру,
алдағымәселенішешудеөздіндікмүмкіндіктердікөрсетебілугемашықтандыру;
Семинар
белсендіжүргізуүшінолбасқарушылық,
пікірсайыстықсипатқаиеболуықажет. Пікірсайыстықтақырыбын, өзектілігін
педагог алдын – ала ойластырады.
Дәстүрлісеминарлар:
пікірталас семинары, рефераттар мен
баяндамақорғаут.б. семинарларболыпбөлінеді.
Рефератты-баяндамалықсеминарларда
студент
Сұрақжауапсеминарындатаңдауыменстуденттіңсабақайтуысоданкейінкерібайланысорнатылады.
Аралас семинар түрінде – кейбірстуденттеррефератқорғаса ,
кейбірстуденттерсұраққажауабередіт.б.
Соңындабаяндамашықорытындыжасайды.
50. . Жоғары мектеп оқытушысының моделін құрастырыңыз
Жоғарғы мектеп оқытушысының негізгі қасиеттерінің бірі – мұғалімнің
ғылыми дайындығы. Ол – мұғалімнің беретін пәнін білу дәрежесінен, осы
мамандық бойынша, сыбайлас пәндерден ғылыми дайындығынан, кең
көлемді оқымыстылығынан, пән әдістемесін игеру дәрежесінен, жалпы
дидактикалық тәсілдермен таныстығынан құралады.Сонымен қатар,
педагогикалық
төзімділіктен,
педагогикалық
дербестіктен
педагогикалық өнерден тұратын жеке ұстаздық дарынның маңызы зор.
Арнайы оқытушылыққасиеттермен қатар, қажетті жеке адамгершілік,
жігерлілік қасиеттерді: әділдік, ұқыптылық, елгезектік, табандылық,
ұстамдылық, байсалдылық және тағы басқа қасиеттерді атап өтуге болады.
Педагогикалық әсер етудің негізгі бағыттары оқушыларды оқыту, білім беру,
дамыту және тәрбиелеу болып табылса, ал мұғалімнің ең басты функциясы
оқыту, тәрбиелеу, дамыту, қалыптастыру процесстерін басқару болып
табылады.
Жоғары мектеп мұғалімі оқыту емес, оқу барысын бағыттау, үйрету емес,
ізденісті туындату, тәрбиелеу емес, тәрбие процессін басқару үшін
шақырылған. Қаншалық мұғалім өзінің осы рөлін дұрыс түсіне білсе,
соншалық оқушыларына өз-бетінше жұмыстануға, ізденуге, дамуға,
белсенділік көрсетуге мүмкіндік туғызады.
51. Студенттердің типологиясына сай салыстырмалы талдау жасаңыз
52. Оқытудың белсенді әдістері тақырыбына семинар сабағының жоспарын құрыңыз
Иновациялық технологиялардың пайда болуы, мәдени байланыстың кеңеюі
мен тереңдеуі, ақпараттар ағынының сапасы мен санының тұрақты түрде
артуы уақытпен бірге қарқын алып отырған ақпараттар ағынына бейімделу
тәсілдерін меңгеру үшін тиісті ептіліктер мен білімді қажетсінеді. Бұл үшін
ақпаратты қабылдау және еске сақтау қабілетімен бірге оны
шығармашылықпен өңдеу, мәселелерді көріп, оларды шеше білу керек.
Сондықтан да білім берудің алдына төмендегі міндеттер қойылады: жас
ұрпақтың осы заманғы әлеуметтік мәдениеттік жағдайға әлеуметтенуі сынды
күрделі мәселені шешу, оның өзіндік өзектілігі арқылы сәйкестік сипатын
иеленіп, шығармашылық мүмкіндікті дамытуына жол ашатын ізгілік
түсінігін
қалыптастыру.
«Инновацияң
жаңашылдық , жаңалық ендіру деген ұғымынан туындаған. Инновациялық
оқытудың ерекшеліктері:
 Инновациялық технологиялар - оқытудың белсенді әдістері
 жетілдіруге бағытталған, дамудың оңтайлылығы;
 болашаққа ашық есік;
 адамның үнемі белсенділік көрсетуі, қозғалмалылығы;
 тұлғаға және оның дамуына бағытталғандық;
 шығармашылық элементтерінің мінтетілігі;
 өзара байланыс: ынтымақтастық, өзара көмек, жәрдем.
 Белсенді әдістер, инновациялық әдістер болып табылады.
53. Жоғары мектептің педагогикалық үдерісінде туындайтын педагогикалық жағдаят
құрастырыңыз
Тәрбиенің мақсаты – тәрбиенің белгілі әдістемесі арқылы шешіледі, оның
құрылымын құрастырушылар: педагогтар мен тәрбиешілер болып табылады.
Тәрбие әдістерінің классификациялық шарты және тәрбиелеу үлгісінің
түрлері және бағыты, тәрбиелеу ортасы, тәрбиелеушінің жасы және
тәрбиелеушінің жеке қасиеті немесе тұлғасына байланысты болады. Осы
берілгендерменбайланыстытәрбиепроцесінконтексретіндеқарастыруға
болады, олжетістіккежетуүшінәдістердіңтиімділікжүйесінжетілдіру
болыптабылады. Жоғарғыоқуорындарындабілім беру процесінде
барлықтәрбиетүрлеріпрактикадаіскеасырылады, әсіресекәсібибілім
беретінуниверситеттерденнақтытәжірибесінкөругеболады. Оқу
жоспарындапәнблоктарынегізгіндетәрбиетүрлерімамандықбойынша
берілген:
Адамгершілік, эстетикалық, денешынықтыру, құқықтық, патриоттық,
имандылық, азаматтықжәнеэкономикалықтәрбиелер (гуманитарлық
блок)
Ақыл–ой, экологиялықтәрбие (табиғиғылыми блок)
Еңбектәрбиесі,
тәжірибекезінде,
аудиторияда,
соныменқатарөзіндікжұмысорындағанкезінде.
Тәрбиеәдісінжіктегенкездеүшүлкентопқабөлугеболады:
54. Дәріске қойылатын талаптарға сай технологиялық карта қүрастырыңыз
Дәріске қойылатын талаптар:
1 Құрылымдық негізін құру (жоспар) және сұрақтарды қисынды етіп
қойып, оған нақты жауап беру.
2 Теоретикалық өзекті мәселелерді анықтап алу.
3 Теоретикалық білімді өмірмен байланыстыру.
4 Нақты дәлелдер мен дәйектерді жеткілікті мөлшерде қолдану.
5 Логикалық фактілерді келтіре отырып студенттердің қызығушылығын
арттыру, өздік жұмыстарға бағыт беру.
6 Қазіргікездегіғылым мен техниканың даму сатыларынжәнесолардың
жақынуақыттадамубарысынболжайбілу.
7 Материалғаарнапәдістіөңдеу.
8 Жан – жақтыдемонстрациялықоқытудыпайдалану.
9 Қарапайым
да,
түсініктітілменжеткізу,
кензденскенжаңатерминдердіңмағынасынашып беру.
Дәрістіңнегізінде
–
ой,
ойлылықты,
қисындысұрақтарменжеткізу , анық, дәл, естеқаларлықтайәрекетжасау.
Студенттердіңкүш – жігерін, қызығушылығынбаурайтындайету, ойды –
ойғажалғастыруөзектіойдыңдамуынақолжеткізуқажет.
Білімберудегідәстүрліоқытудыңтүрі: семинар
Семинар – латынтілінененген (semіnarіum)- білімқалыптастырушы,
ойдынегіздеуші.
Студенттердіңтанымпроцесіндежанданады.
ЕжелгіГрециядаалғашстуденттердіңарасындапікірсайыс
оқытушымәліметімен,
қорытындысытүріндепайдаболды,
Ортағасырлардауниверситеттердеаптасайын
педагог
магистрлікдәрежегеиеболғандардисппуттүрінжүргізді.
ғасырлардаБатысЕвропадақолданабастады.
Семинардыөткізудіңмақсаты
–
тәртіпбойыншабілімдітереңдету.
Білімалушыларғаөзіндікізденісдағдысынқалыптастыру, ақпаратқа анализ
жасауғажәне
де
ғылымиойлаудыңдамуынқалыптастыру.
шығармашылықпікірсайыстарғақатысуға,
дұрысшешімдерқабылдайбілуге,
өзіндіккөзқарастанытуғамүмкіндікбереді
Семинардыөткізудіңнегізгіміндеті:
дәрістеалғанбілімдібекіту,
өзіндікжұмыстардыңтиімділігі
мен
нәтижеберуінтексеру,
алдағымәселенішешудеөздіндікмүмкіндіктердікөрсетебілугемашықтандыру;
Семинар
белсендіжүргізуүшінолбасқарушылық,
пікірсайыстықсипатқаиеболуықажет. Пікірсайыстықтақырыбын, өзектілігін
педагог алдын – ала ойластырады.
Дәстүрлісеминарлар:
пікірталас семинары, рефераттар мен
баяндамақорғаут.б. семинарларболыпбөлінеді.
Рефератты-баяндамалықсеминарларда
студент
Сұрақжауапсеминарындатаңдауыменстуденттіңсабақайтуысоданкейінкерібайланысорнатылады.
Аралас семинар түрінде – кейбірстуденттеррефератқорғаса ,
кейбірстуденттерсұраққажауабередіт.б.
Соңындабаяндамашықорытындыжасайды.
55. Өткен сабақтарыңыздың мазмұнынва байланысты іскерлік ойын сабағын өткізу
жоспарын құрыңыз
56. Ғылыми-зерттеу жұмысының түрлерін (реферат, эссе, курстық жұмыс, бітіру жұмысы,
баяндама және т.б.) талдаңыз
Обьективті педагогикалық шындықты тану, түсіндіру үшін
педагогикалық зерттеулер жүргізіледі. Педагогикалық зерттеу ол
оқытудың тәрбиелеу мен мамандандырудың заңдылық туралы және
олардың құрлымы мен механизмдері, мазмұны, принціпі және
технологиялары туралы жаңа білімдер алуға бағытталған ғылыми
әрекеттің процесі мен нәтежесі.
Педагогикалық зерттеудің теориялық және тәжіребелік сипаты болуы
мүмкін. Бағыты бойынша педагогикалық зерттеулер : әдістемелік;
түпкілікті; қолданбалы; тәжірибелі- құрастырушылық болып қарастырылады
Негізгі зерттеулердің нәтежесі болып педагогикалық теоретикалық және
практикалық жетістіктеріне қорытынды келтіретін немесе болжамдық
негізде педагогикалық жүйелердің даму үлгілерін ұсынатын қорытынды
тұжырымдамалар болып табылады.
Қолданбалы зерттеу - бұл педагогикалық процестің жеке жақтарын
терең зеріттеуге, көпқырлы педагогикалық тәжірибенің заңдылықтарын
ашуға бағытталған жұмыстар.
Жоспарлы білім теоретикалық жағдайларды ескеретін нақты ғылыми практикалық ұсыныстарды негіздеуге бағытталған.
Педагогикалық зерттеуді жүргізгенде келесі принціптерді басшылыққа
алу керек.
Педагогикалық құбылыстың келісілгенділігінен және обьективтілігінен
шығу олар ішкі обьективті заңдардың қарама - қайшылықтардың, себеп салдары байланыстардың әрекет ету күші мен тіршілік етіп, дамиды.
Педагогикалыққұбылыстар мен процестердізерттеудетұтас
амалдықамтамасызету.
Құбылыстыоныңдамуындазерттеу
Құбылыстыбасқақұбылыстарменбайланыстазерттеу
Зерттеуамалынтаңдаудакезкелгенғылымимәселелердішешуүшін
өзаратолықтыратын
амалдардың
біреуі
пайдаланылатындығынаншығу керек .
57. Куратор -эдвайзердің қызметін ұйымдастырылуына жоспар құрастырыңыз
Эдвайзер қызметін бұғанға дейін куратор атқарған. «Кураторң (curator) сөзі –
латын тілінен аударғанда қамқоршы деген мағынаны білдіреді. Куратор
– ол студенттің өмір сүруіндегі тәрбие, бос уақытты ұйымдастыру,
еңбектену, әлеуметтік сұрақтарын шешу үшін деканат тағайындаған
оқытушы. Куратор университеттестуденттерменбірмезгілдепайда
болдыжәнежоғарыбілімніңбүкіл даму тарихыменбіргеболды.
Оныменбіргекуратордыңміндеттері, дәрежесі, біліктілікмазмұны,
студенттерменқарым-қатынасыныңсипатыөзгеріпотырды.
Кеңестікжоғарымектепте куратор 50-жылдары пайдаболды. Ол
студенттерменжұмыстаадминистрацияныңкөмекшісітүрінде
қарастырылабастадыжәнебіріншікурстанбастапбесіншікурсқадейін
әрбіракадемиялықтопқатағайындалды. ХХ ғасырдың 80-жылдарының
аяғындажоғарыбілім беру жүйесініңдамуынабайланыстыжоғарыоқу
орындарыкуратордыңстуденттікөмірдегіролінқайтақарастыру
қадамынжасады. Кейбіржоғарыоқуорындарыкуратордыңкөмегінен бас
тартса, басқаларыкуратордыбірінші, екінші, үшіншікурстарға
қалдырды да , ал жоғарыкурстарға , студентке қажетболғанжағдайда
көмексұрайалатын, біроқытушы-консультанттыбекітті. Үшіншілері
біртіндепбастапқыкураторлықжүйегеқайтыпоралды.
Кураторлардыберілетінкурстажұмысістейтіноқытушылардың
ішіненсәйкескафедралартағайындайды, сонанкейін оны декан
бекітеді. Кураторлартәрбиежұмысыбойыншадеканныңорынбасарының
көмегімен, қолдауыменжұмысістейді. Жұмыспроцессінде куратор
академиялықтоптыңбелсендімүшесіне, студенттерге, олардың
инициативаларынажүгінеді. Олавторитарлықәдістісирекқолдануы
керек, тек басқаамалқалмағанжағдайда.
Жарты жылдықжұмысжоспарынжасамасбұрын куратор
студенттерді, олардыңқабілеті мен қызығушылығын, сұранысын, семья
жағдайын, материалдықжағдайынанықтапалады. Соданкейін , топтың
белсендімүшесіменбіргежұмысжоспарынжазады. Оны топтыңжалпы
жиналысындақарастырғаннанкейін, ол документ дәрежесінежетеді.
Жоспардыжасағанданақтыорнын, бар мүмкіндіктерінескеріпжасайды.
Берілгенжұмысбәрінетүсінікті, әріқызықтыболуы керек. Әрбір
студент жұмыстыңнақтыбірбөлігіналуыжәнеоғанжауапкершілікпен
қарауы керек. Жоспардыңорындалуқадамдарынпериодтытүрдеталдап
отыру , көзделгенмақсатқажеткізеді.
58. Оқытудағы дәстүрлі және жаңа технологиялардың ұстанымдарына кесие сызыңыз
Дәріс – Ежелгі Гректерде пайда болып, орта ғасырларда Ежелгі Римде одан
әрі дами бастады. Алғаш латын тілдерінде жүргізілді. Пән мұғалімі кітаптар
оқыды, мәтінге өз тарапынан көзқарас білдірді. Ортағасырлық
университетттерде таңертең қарапайым түрде дәрістер оқылды, ал кешке –
қысқаша түрде қайталанып отырды. Дәрістен шыққаннан кейін студенттер
бірлесе отырып дәрістің мазмұнын еске түсіріп талдаулар жасады.
Дәріс (латын тілінен «lectіоң - оқу ) жоғары оқу орындарында дәстүрлі
және басқаратын оқытудың түрі.
Дәріс – монолог ретінде жүзеге асатын жауапты публикалық қойылым болып
табылады. Дәрісберуші аудитория (студенттер) алдындатүзетусіз “таза”
сөйлеуіқажет. Жазустолындажібергенқателіктіоңайсызыптастайалсақ,
дәрістіоқубарысындақатежіберумүмкінемес. Бұныңбәрідәрісберушіден
лекцияғадайындалукезіндетілжәнебаяндаустиліменкөпжұмысістеуді
талапетеді.
Мазмұндаманыңқарапайымдылығы мен жеңілдігіжоғарғымектептегі
дәрістіңбастыжетістігіболыптабылады. Анықемесжәнебұрмаланған
мазмұндаманыңекісебебі бар: 1) дәрісберушініңжауапберіпотырған
сұрағынтереңтүсінбеу; 2) өзойындағынтыңдаушыларғақарапайымтүрде
жеткізе
білмеуі.
Дәрістің
қарапайымдылығы
мазмұндаманыңқысқаболуыментығызбайланысты. Ғылымтіліқысқа.
Академиялықдәрістекөпнәрсеайтуғаболады, бірақкөпсөйлеугеболмайды.
Дәрісберушініңұзақмағынасызсөзітыңдаушыныжалықтырадыжәне
шаршатады. Өкінішкеорайжоғарғыоқуорындарындаөзіменөзітүсінікті
қарапайымнәрсеніқайталаптүсіндіреберетін, көпсөйлейтіндәрісберушілер
кездеседі. Дәрістіоқушаблондыболмауықажет. Дәрістіңформасыбірқатар
жағдайларғажәнееңбастысы материал мазмұны мен тақырыбының
сипатынабайланыстыболады. Дәрістегі шаблон дәрісшініңоқылатындәрісті
дайынкітаптағы фраза түріндебергендепайдаболады.
Ф
60. Педагогикалық қарым-қатынас қызметтері мен түрлеріне сипаттамалық кесте
қүрастырыңыз
Кәсіби – педагогикалық қарым – қатынасты қалыптастыру мәселесіне талдау
жасағанда кері қатынас барысында рефликсивтік жағдай төмендеп және
диагностика нақты болмай қалуы мүмкін, бірақ бұл көбінесе ескеріле
бермейді. Сол себепті педагогикалы қырым – қатынастың технолгиясын
толық шешу үшін коммуникативтік міндеттерді орындалу сатысы
төмендегідей болуы мүмкін.:
 - қарым – қатынас жағдайына беймделу;
 сырттағы адамдарды өзіне қарату;
нысанның жан дүниесін жаулап алу;
 сөздік қарым – қатынасты іске асыру;
 эмоционалды және мазмұнды байланысты іске асыру;
Педагогикалық қарым – қатынас келесі бөліктерді қамтиды және
педагогикалық үрдіске сәйкес бір қарқындылыққа ие болады:
 мерекелік шараға немесе сабақты дайындау үрдісі кезінде қарым –
қатынасты қалыпқа келтіру;
 қарым – қатынастың үзбей ұйымдастырылуын қамтамассыз етіп;
 педагогикалық үрдісте қарым – қатынасты басқару;
Коммуникативтік міндеттер педагогикалық міндеттер болып табылады, яғни
коммуниативтік міндет педагогкалық орындау барысында педагогикалық
көзараситарға әсер ете отырып, оның коммуникативтік қабілетін жүзеге
асуына мүмкіндік жасайды.
Кейбір педагогтар коммуникативтік міндетті
педагогикалық үрдістің бөлігі ретінде есепке алмайды. Жалпы айтқанда
коммуникативтік міндеттер хабар алуға және оны жалғастыру үшін
қолданылады.Сонымекн бірге коммуникативтік міндеттерді шешу
барысында екі негізгі мақсатқа жүгінеді: студенттерге хабарды жеткізу және
белгілібірәрекеткеұмтылу.