MKT 2110
MAKİNE ELEMANLARI
10. HAFTA
DR ÖĞR. ÜYESİ NİLAY KÜÇÜKDOĞAN ÖZTÜRK
Mil – Göbek Bağlantıları
• Makine elemanları: Mil, kama, kavrama, pim, cıvata-somun,
rulman, yay, …
2
3
Mil ve Elemanları
• Miller, güç ve ya hareket iletiminde kullanılan ve döner bir
elemandır.
• Dişli çark, kasnak, zincir dişliler (göbek) gibi elemanlara
dönme ekseni veya salınım sağlayarak, bu elemanların hareket
geometrilerini kontrol eder.
4
Mil ve Elemanları
5
Mil ve Elemanları
• Mildeki faturalar, eksenel yük
taşımada en uygun yerlerdir.
• Eksenel yüklerin taşınması,
yüklerin öncelikle mile
sonrasında yatak yardımıyla
zemine aktarılacak şekilde
tasarımı gerçekleştirilir.
• Eksenel yükün mile
aktarılmasında, çoğu kez
faturalar, segmanlar ve pimler
kullanılır.
6
Şekil-kademeli çapa sahip mille
sonsuz vidalı hız düşürücü
Mil ve Elemanları
• Sıcaklık değişimiyle milde
genleşme durumu oluşuyorsa,
boyutlandırma ve toleranslar
göz önüne alınır.
• Ayrıca, eksenel yükü taşıyan
yatak kullanımı ile çözüm
üretilir.
Şekil fatur
alı mil-konik rulman
7
Mil ve Elemanları
• Moment iletimi
• Giriş dişlisi veya kasnaktan aldığı momenti, çıkış dişlisine ya
da kasnağa ileten miller, burulma gerilmesini ve eğilmeyi
karşılayacak şekilde boyutlandırılır. Mil ve dişliler arasında
moment aktarımı da gereklidir.
Moment ileten elemanlar
• Kamalar
• Kamalı miller
• Pimler
• Setskurlar
• Pres ve sıkı geçmeler
• Konik geçmeler
Moment iletimine ek olarak, maliyeti yüksek olan elemanların
korunması için, cihazların tasarımı, kabul edilebilir moment
değerleri aşıldığında arızalanacak şekilde yapılır.
8
Mil ve Elemanları
Setskurlar ya da tespit vidaları (set screw)
• Civatalarda gerilme etkisiyle tutma kuvveti sağlanırken
setskurlarda sıkıştırma etkisiyle sağlanır.
• Tutma gücü, setskurun mil içerisinde hafifçe girmesi sırasında, mil ve
bileziğin temas eden kısımlarının oluşturduğu sürtünme kuvveti
direncidir.
9
a) düz, b) kovan c) oval, d) konik, e) tırnak uçlu
Mil ve Elemanları
Kamalar ve pimler
• Kamalar ve pimler, dişliler, kasnaklar gibi her tip döner
elemanı mile bağlamak için kullanılır.
• Kamalar, mildeki momentin, milin taşıdığı elemana iletimini
kolaylaştırır.
10
Kare ve yuvarlak kama
11
12
13
• Başlı kama
Konik işlenmiş, bağıl hareketin engellenmesini sağlar.
Hem de göbek eksen üzerinde en iyi şekilde hizalanır.
Woodruff-yarım ay kama
Kasnak-mil montajında
İyi bir eş merkezlilik sağlar.
Yüksek dönme hızlarında çalışan
Elemanlarda çok daha önemlidir.
Mil, türbin çarkı
14
Kesit alındığını düşünelim.
Vidayı sıkmaya başladık.
•
Konik parçalar birbirine doğru
yaklaşmaya başlıyor. Bilezik şeklinde
•
çepeçevre dönmekte.
Dış bilezik ve iç bilezik harekete ters
dik şekilde baskı oluşuyor.
15
16
Mil ve Elemanları
• Yuvarlak ve konik pim
• Pimler, moment veya itme kuvveti ya da her ikisinin iletimini
sağlamak ve eksenel konumunu ayarlamak için kullanılır.
17
• Segmanlar
• Genellikle mildeki veya gövde deliğindeki elemanın eksenel
yerleştirilmesinde, mil faturası veya manşon yerine kullanılır.
18
Mil ve Elemanları
• Gerilme yığılmalarının belirlenmesi
Faturaya büyük çaplı yiv açılması,
Yataktaki faturanın kritik değerde olması durumunda,
faturanın tabanına doğru yükü azaltacak mil üzerinde daha
büyük eğrilik yarıçapı verilir.
Ya da büyük eğrilik yarıçaplı yatak seçilir.
19
• Fatura dibine (hemen arkasına) büyük yarıçaplı yiv açılması,
Gerilme yığılmalarında ölü alan oluşmasını engeller.
Diğer çözüm,
• Mil çapının daralan ucuna doğru büyük yarıçaplı bir yiv kanalı
açılması. (küçük çapa büyük yiv ?)
Kesit alanını azalttık. Avantajı faturanın tamamına taşlama veya
tornalama işlemlerinin yapılması önlenmiş olur.
20
Mil-Göbek Bağlantıları
• Çoğunlukla bir mil ile bir göbeğin (dişli çark, kayış kasnağı,
zincir çarkı, kavrama göbeği, varyatör çarkı, fan gövdesi,
türbin çarkı...) moment aktaracak şekilde birbirine
bağlanmasıdır.
• Konstrüktif isteklere bağlı olarak çok değişik şekillerde
olabilirler;
• malzeme bağı ile-Çözülemez
• Kuvvet bağlı
• Şekil bağlı
• Eksenel harekete
imkan veren vb.
21
• Mil-göbek bağlantılarında amaç mil ve göbek arasında hiçbir
kayma meydana gelmeden moment veya kuvvetin göbeğe
iletilmesidir.
• Yani mil ve göbek tek bir parça gibi davranmalıdır.
22
23
Malzeme bağlı-Göbek Bağlantıları
• Kaynak
• Lehim
• Yapıştırma
Bu tip bağlantılarda elemanlardan birinin arızası halinde komple sistemi
değiştirmek gerekir.
24
Kuvvet Bağlı Mil-Göbek Bağlantıları
• Kuvvet Bağlı Kamalar
• Kamalar, paralel kamaya benzeyen ancak bir yüzeyi eğik olan
prizmatik elemanlardır.
• Paralel yüzeyli olmayan bu tür kamalarda hareket-moment
iletimi F çakma kuvveti ile mil-kama ve kama-göbek arasında
oluşturulan basınç ile oluşur.
25
Konik geçmeler
• Çok iyi bir merkezleme sistemi meydana getiren konik
geçmeler, genelde çarkların veya kasnakların mil uçlarına
bağlanması için kullanılırlar.
• Burada sürtünme için gereken basınç, genelde bir cıvata ile
göbeği milin konik kısmına eksenel yönde sıkılması ile
oluşturulur.
26
Şekil Bağlı Mil-Göbek Bağlantıları
•
•
•
•
Paralel Kama (Uygu Kaması, Feder)
En yaygın kullanılan mil-göbek bağlantıları arasındadır.
Çok değişik formlarda olabilirler
Uygu kamasının kesiti mil çapına bağlıdır ve tamamen
standarttır.
27
Şekil Bağlı Mil-Göbek Bağlantıları
• Kamalı Miller
• Kamalı miller, kamaların millere yekpare olarak imal edildiği
bağlama elemanlarıdır.
• Burada kamaların şekli dikdörtgen, üçgen ve evolvent
biçiminde olabilir.
• En çok kullanılan dikdörtgen kamalı mildir.
• Büyük moment iletme kabiliyetine sahiptirler.
28
Kama çeşitleri
29
30
Konik mil üretimi
31
Kamalı mil üretimi
32
Broşlama (broş çekme)
33
34
35
36
37