Türk Ticaret Kanunu’na Göre Anonim Şirketlerde Oy Hakkı Yazar: Serbay MORAY* E-Yaklaşım / Kasım 2013 / Sayı: 251 I-GİRİŞ Anonim şirketlerde, pay sahiplerinin kişisel hakları arasında sayabileceğimiz oy hakkı, şirketin en yetkili organı olan genel kurulda uygulamasını bulmaktadır. Gerçek yahut tüzel kişilerin şirkette pay sahipliği ile birlikte elde ettikleri oy hakkı, yönetim kurulunun belirlenmesi nedeniyle şirket işleyişinde söz sahibi olunmasını sağlamaktadır. Ancak, anonim şirketin yapısı gereği pay sahipliğine istinaden oy hakkı, şirketi yönetme hakkından ziyade genel kurulda oy kullanarak şirket işleyişine etkide bulunulmasını kapsamaktadır. Başka bir deyişle, pay sahiplerinin şirketi doğrudan idare etme hakları yoktur. Anonim şirket genel kurulunda ağarlaştırılmış nisaplar dışında olağan kararlar, toplantıda bulunanların çoğunluğu ile alınmaktadır. Bu durumda çoğunluğun isteği doğrultusunda seçilen yönetim kurulu üyeleri ile şirket yönetimi şekillenir. Böylelikle, çoğunluğun dışında kalan kesim, şirket yönetimine etki edememekte ve doğal olarak şirket yönetiminden uzaklaşmaktadır. Ortaya çıkan azlık ve çokluk çatışmasını gidermek maksadıyla geliştirilen metotlardan biri; daha önce yalnızca hisse senetleri borsada işlem gören şirketler için getirilmiş olan ancak, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile birlikte artık halka açık olmayan anonim şirketler için de gündeme gelen birikimli oy kullanma yöntemidir. Bu çalışmamızda, anonim şirketlerde genel olarak oy hakkının doğumu ve kapsamı ile oy kullanma yöntemlerinden birikimli oy, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nca düzenlenen tebliğ çerçevesinde ayrıntılarıyla ortaya koyulacaktır. II-GENEL OLARAK OY HAKKI Oy hakkı, payın, kanunen veya esas sözleşmeyle belirlenmiş bulunan en az miktarının ödenmesiyle doğmaktadır. Pay sahipleri, oy haklarını genel kurulda paylarının toplam itibari değeriyle orantılı olarak kullanır. Her pay sahibi sadece bir paya sahip olsa da en az bir oy hakkı haizdir. Ancak, birden fazla paya sahip olanlara tanınacak oy sayısı esas sözleşmeyle sınırlandırılabilir. Şirketin finansal durumunun düzeltilmesi sırasında payların itibari değerleri indirilmişse payların indiriminden önceki itibari değeri üzerinden tanınan oy hakkının korunmasında kanuni engel bulunmamaktadır(TK md.434,534). Öte yandan, kanunda oy hakkından yoksunluk hallerinin neler olduğu düzenlenmiştir. Buna göre, Pay sahibi kendisi, eşi, alt ve üstsoyu veya bunların ortağı oldukları şahıs şirketleri ya da hakimiyetleri altındaki sermaye şirketleri ile şirket arasındaki kişisel nitelikte bir işe veya işleme veya herhangi bir yargı kurumu ya da hakemdeki davaya ilişkin olan müzakerelerde oy kullanamaz. Yine, şirket yönetim kurulu üyeleriyle yönetimde görevli imza yetkisini haiz kişiler, yönetim kurulu üyelerinin ibra edilmelerine ilişkin kararlarda kendilerine ait paylardan doğan oy haklarını kullanamaz. Anonim şirketlerde oyda imtiyaz, paya tanınan üstün bir hak veya kanunda öngörülmemiş yeni bir pay sahipliği hakkıdır. İmtiyaz yalnızca esas sözleşme ile kişiye değil paya tanınabilir. Anonim şirkette eşit itibari değerli paylara farklı sayıda oy hakkı tanımak suretiyle imtiyaz oluşturulurken(TK.479/1), madde gerekçesinde farklı itibari değerdeki paylara eşit oy hakkı tanınarak imtiyazlı pay meydana getirilemeyeceği hükmü yer almıştır. Ancak yasa hükmünden de anlaşılacağı üzere, farklı itibari değerdeki paylara farklı oy hakkı tanınarak imtiyaz oluşturulabilmesinde engel bulunmamaktadır. Mesela bir A gurubu payın itibari değeri 1 TL, B grubu payın itibari 3 TL ise, B gurubu paya 6 oy hakkı tanınabilir. TK 434/1 uyarınca itibari değere göre oy hakkı çerçevesinde B grubunun 3 oya sahip olması gerekmekteydi, böylelikle B grubuna oyda imtiyaz sağlanmış olunmaktadır. Ancak bu yolla imtiyaz sahibi olmaya kanunda sınırlama getirilmiştir. Buna göre bir paya en çok 15 oy hakkı tanınabilir (TK md. 479/2). Bu halde oyun itibari değere göre hesaplanması kuralı uygulanmayacaktır. Oy hakkı, itibari değere değil paya bağlanmıştır. Bu sınırlama, kurumlaşmanın gerektirdiği veya haklı bir sebebin ispatlandığı durumlarda uygulanmamaktadır. Bu hallerde mahkeme kararına ihtiyaç bulunmaktadır. Anonim şirkette oyda imtiyaz, sorumluluk ve ibra dava açılması ile esas sözleşme değişikliği kararlarında uygulanamaz[1]. Pay sahipleri için oy hakkı, genel kurulda kullanılması gereken bir haktır. Dolayısıyla pay sahipleri bizzat yahut temsilci vasıtasıyla bu haklarını kullanabildiklerinden yasa koyucu mektupla oy kullanılmasına cevaz vermemiştir. Kanun da yer alan yeni düzenleme ile artık genel kurullar elektronik ortamda yapılabilmektedir. Zira, genel kurula elektronik ortamda katılma, fiziki katılmanın ve oy vermenin bütün hukuki sonuçlarını doğuracaktır (TK md.1527) Bir pay birden çok kişinin ortak mülkiyetinde ise, bunlar ancak kendi içlerinden veya dışarıdan seçecekleri bir temsilci vasıtasıyla genel kurula katılıp oy kullanabilirler. Bir payın üzerinde intifa hakkı bulunması halinde, aksi kararlaştırılmamışsa, oy hakkı intifa hakkı sahibi tarafından kullanılır. Ancak, intifa hakkı sahibi, pay sahibinin menfaatlerini hakkaniyete uygun bir şekilde göz önünde tutarak hareket etmediği takdirde pay sahibine karşı sorumludur (TK md.432). Her pay sahibinin genel kurulda sadece bir kişi tarafından temsil edilmesi esastır. Ancak birden fazla kişiye temsil yetkisinin verilmesi veya tüzel kişi pay sahiplerini temsil ve ilzama yetkili birden fazla kişinin genel kurula katılması durumlarında ise bunlardan ancak birisi tarafından oy kullanılabilir. Oy kullanmaya kimin yetkili olduğunun yetki belgesinde gösterilmesi şarttır. Bu fıkra hükmü Kanunun 429. maddesi uyarınca payların birden fazla kişiye tevdi edildiği durumda her biri oy hakkı sahibi olan tevdi eden temsilcilerine uygulanmaz. Pay sahiplerinin genel kurulda kanuni temsilciler vasıtasıyla temsil edilebilmesi bu durumun belgelendirilmesine bağlıdır.[2] Genel kurula katılmak için yetkilendirilen temsilci, nasıl hareket etmesi gerektiği konusunda talimat almak için, her genel kurul toplantısını öncesinde yetki verene başvurmak zorundadır. Temsilci, zamanında başvurmuş ancak herhangi bir talimat alamamışsa, yetki verenin genel talimatı üzerine oy hakkını kullanır, ancak böyle bir talimatın yokluğu halinde oy, yönetim kurulunun yaptığı öneriler çerçevesinde verilir(TK md.429). III- GENEL KURULDA OY KULLANMA YÖNTEMLERİ Anonim şirket genel kurullarında kararlar çoğunluğun iradesi altında alındığından şirkette çoğunluğun kararları etkili olmaktadır. Dolayısıyla, azınlığın kararları şirketin idaresinde çok da etkili olmamaktadır. Örneğin, bir anonim şirket düşünün ki, 2 ortaktan oluşsun. A ortağı şirkette %51, B ortağı da %49 paya sahip olsun. Buna göre genel kurulda alınacak her kararda ve en önemlisi yönetim kurulunun seçiminde A ortağının sözü geçecektir. Bu durumda, B ortağı azınlık olarak sermayesi ile şirkete katkıda bulunan konumda olacaktır. İşte, azınlığın finansör olmaktan ziyade şirket yönetimine katılımını artırabilecek bir metot olarak birikimli oy kullanımı karşımıza çıkmaktadır. Doktrinde, karşımıza çıkan diğer bir oy kullanma yöntemi genel hükümlere göre(kanuni, çoğunluk) oy kullanmadır. A- GENEL HÜKÜMLERE GÖRE OY KULLANMA YÖNTEMİ Genel hükümlere göre oy kullanma sisteminde, genel kurulda yönetim kurulu üyelerinin seçimi için verilen oylar, ayrı ayrı her bir yönetim kuruluna aday için verilmiş sayılmaktadır. Örneğin, 4 kişiden oluşacak yönetim kurulu üyelerini seçmek için toplanan genel kurulda 8 aday olduğunu düşünelim. Bu toplantıda pay sahipleri, şirket sözleşmesinde yer alacak oy kullanma şekli dışında el kaldırmak suretiyle yönetim kurulunu oluşturacak 4 aday için oylarını kullanacaklardır. Oylama sonucunda en çok oy alan 4 kişi şirketin yönetimine seçilecektir. Genel hükümlere göre yahut kanuni hükümlere göre adı verilen bu oylamada, pay sahiplerinin oy iradeleri yalnızca 4 kişi için geçerli olacaktır. Dolayısıyla da, şirket paylarının çoğunluğunu elinde bulunduranlar tüm yönetim kurulunu seçeceklerinden şirket bir gurubun yahut kişinin güdümüne girmiş olacaktır. B- BİRİKİMLİ OY KULLANMA YÖNTEMİ Genel hükümlere göre oy kullanma yöntemi ile belirlenen yönetim kurulunun çoğunluğun iradesi ile seçilmesi, azınlıkları bir nevi şirketin işleyişine katılmaktan uzaklaştırmaktadır. Ortaya çıkan bu olumsuzluğu gidermek ve azınlığın şirket işleyişindeki konumunu güçlendirmek adına birikimli oy kullanma yöntemi literatürde yerini almıştır. Bu yöntemde, yönetim kurulu üyelerinin seçimi için, bir pay sahibi kullanacağı oyları her bir aday için ayrı ayrı vermek yerine bir veya birkaç adayda birleştirerek kullanmaktadır. Daha önce birikimli oy kullanma yöntemi yalnızca Sermaye Piyasası Kurumuna tabi(halka açık olan, hisse senetleri borsaya kote edilmiş olan) şirketler için söz konusu iken, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile birlikte halka açık olmayan anonim şirketlerde de uygulanabilir hale getirilmiştir. Buna göre birikimli oy kullanıma ilişkin esas ve usulleri belirleme yetkisi Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’na bırakılmıştır(TK md.429/3).[3] Birikimli oy kullanma yöntemi ile çoğunluğa sahip olmayan pay sahipleri, yönetim kuruluna üye seçtirebilmektedirler. Birikimli oy, genel kurula katılan pay sahiplerinin veya temsilcilerinin kullanmaya yetkili olduğu oy sayısının, seçimi yapılacak yönetim kurulu üye sayısı ile çarpılmasıyla hesaplanır. Örneğin, 3 yönetim kurulu üyesinin seçileceği bir genel kurulda, pay sahibinin 100 oy kullanma hakkı varsa bu üç yönetim kurulu üyesi için kullanabilecek 100x3=300 oy bulunmaktadır. Birikimli oy hesaplaması sonucu bulunan oy sayısının tamamı bir aday için kullanılabileceği gibi, birden fazla aday arasında taksim yapılarak da kullanılabilmektedir. Böylelikle azınlıkta kalan oyların, mümkün olduğunca gözetilmesi sağlanmaktadır. Birikimli oy kullanan kişi, oylarını oy dağılımını belirtmeksizin birden fazla aday için kullanmış ise oyların bu adaylara eşit olarak dağıtılmış olduğu kabul edilir. Genel kurulda birikimli oyun kullanılabilmesi için esas sözleşmede; oy hakkı veren tüm payların sahiplerinin, yönetim kurulu üye seçiminde oylarını bir veya daha fazla aday için birikimli olarak kullanabileceklerine ilişkin açık bir hükmün bulunması, 6102 sayılı Kanun’un 360. maddesi uyarınca yönetim kurulunda belirli grupların temsil edilmesine ve/veya yönetim kurulu üyeliğine aday önerme hakkına ilişkin hükümlerin bulunmaması, 6102 sayılı Kanun’un 479. maddesi uyarınca paylara oyda imtiyaz tanınmasına ilişkin hükümlerin bulunmaması, yönetim kurulu üye sayısının üçten az olmayacak şekilde sabit bir rakam olarak belirlenmiş olması gerekir. IV- ÖRNEKLER IŞIĞINDA GENEL VE BİRİKİMLİ OY KULLANIMINA GÖRE YÖNETİM KURULUNUN OLUŞUMU Örnek-1: Sermayesi 100 paya bölünmüş bir anonim şirkette (X) ve (Y)’nin pay sahipleri olduğunu düşünelim. Bu şirket genel kurulunda yönetim kurulu için 3 aday seçilecektir. (X) 70 paya sahipken, Y 30 paya sahip olsun. Buna göre genel oy sistemi ve birikimli oy sistemine göre yönetim kurulunun oluşumu şu şekilde olacaktır: GENEL OYÞ (X) kendi adaylarına sahip olduğu oy miktarınca (70) oy vereceğinden çoğunluk olarak yönetimi kendi belirleyecektir. BİRİKİMLİ OYÞ (X) bu sistemde (70x3) 210 oya sahip olurken, (Y) (30x3) 90 oya sahip olacaktır. (X)’in oyları kendi adayları arasında 91, 91, 28 şeklinde dağılırken, (Y)’nin oyları kendi adayları arasında 30, 30, 30 şeklinde dağılacaktır. Böylelikle, yönetim kurulu en yüksek oyları alan (X)’in desteklediği ilk iki aday ile Y’nin desteklediği ilk adaydan oluşacaktır. SONUÇÞ Açıklamalardan anlaşılacağı üzere, genel hükümlere göre yapılan seçimde azınlık olan (Y)’nin desteklediği adaylardan hiçbiri yönetime seçilemezken, birikimli oy yönteminde desteklediği adaylardan biri oluşacak 3 kişilik yönetime seçilmiştir. Örnek-2: Yukarıda yer alan örneğimizde yönetim kurulunun 3 kişi yerine 5 kişiden oluşacağını düşünerek hesaplama yapalım. GENEL OYÞ (X) kendi adaylarına sahip olduğu oy miktarınca (70) oy vereceğinden çoğunluk olarak yönetimi kendi belirleyecektir. BİRİKİMLİ OYÞ (X) bu sistemde (70x5) 350 oya sahip olurken, (Y) (30x5) 150 oya sahip olacaktır. (X)’in oyları kendi adayları arasında 150, 150, 20, 20, 10 şeklinde dağılırken, (Y)’nin oyları kendi adayları arasında 50, 50, 50 şeklinde dağılacaktır. Böylelikle, yönetim kurulu en yüksek oyları alan X’in desteklediği ilk iki aday ile (Y)’nin desteklediği üç adaydan oluşacaktır. SONUÇÞ Genel hükümlere göre yapılan oylamada azınlık olan (Y)’nin desteklediği adaylardan hiçbiri yönetime seçilememiştir. Birikimli oy yönteminde çoğunluk (X)’in desteklediği 2 aday yönetime seçilirken, azınlık Y’nin desteklediği adaylardan 3 tanesi yönetime seçilmiştir. Böylece şirkette % 70 paya sahip (X), yönetimde azınlık haline gelmiştir. Şirket genel kurulunda pay sahiplerinin, ellerindeki paylarla ne kadar üye seçebileceklerini bilmeleri, pay sahipliğinde çoğunlukken yönetimde azınlık konumunda kalınmaması açısından önem arz etmektedir. Yukarıda örnek 2’de görüldüğü üzere X %70 paya sahibi iken yönetimde azınlık olmuştur. Sahip olunan oy hakkı ile kaç üye seçileceğinin bilinmesi ile oylar üyeler arasında rasyonel ve en uygun şekilde dağılacaktır. Bir pay sahibinin sahip olunan oy ile yönetime seçebileceği üye sayısı şu şekilde formüle edilmiştir: (A): İstenen Sayıda Yönetim Kurulu Üyesi Seçebilmek İçin Gereken Asgari Pay (B): Yönetim Kurulunda Yer Alması Arzulanan Aday Sayısı (C): Pay Sayısı (D): Seçilecek Toplam Yönetim Kurulu Sayısı (E): Kesir veya 1Þ Küsuratlı sonuç çıkması halinde tam sayıya çevrilmesi için kullanılır. Sonuç tam sayı çıkarsa 1 eklenmektedir. A=((B x C)/(D+1))+E Örnek-3: Sermayesi 100 paya bölünmüş bir şirkette pay dağılımı (X) için 70, (Y) için 30’dur. Yapılacak genel kurulda 5 kişiden oluşan yönetim kurulu seçilmesi planlanmaktadır. Buna göre yönetim kurulunda yer alması arzulanan aday sayısına göre sahip olunması gereken asgari pay aşağıda tablo halinde sunulmuştur. Yönetimde Yer Alması Arzulanan Aday Sayısı Sahip Olunması Gereken Asgari Pay 1 1x100/5+1=16,6+Kesir=17 2 2x100/5+1=33,3+Kesir=34 3 3x100/5+1=50+1=51 4 4x100/5+1=66,6+Kesir=67 5 5x100/5+1=83,3+Kesir=84 Buna göre 70 payı bulunan (X) oylarını optimal kullandığında 4 kişiyi yönetime seçebilmektedir. (Y) ise ancak 1 kişiyi yönetime seçtirebilmektedir. (X), oylarını 4 kişi üzerinde toplamayıp 5’ini de seçemeye kalkarsa, örnek 2’de görüldüğü gibi çoğunluk durumundan yönetimde azınlık durumuna düşebilir. V- SONUÇ Pay sahiplerinin genel kurulda kendileri ve temsilcileri vasıtasıyla kullandıkları oy hakkı, şirket işleyişine yön verilmesi bakımından önemlidir. Sermayeyi oluşturan payların çoğunluğunu elinde bulunduran kesim yönetime de yön vermektedir. Genel hükümlere göre yapılan yönetim kurulu seçimleri, çoğunluğun iradesi doğrultusunda yapılmaktadır. Bu durumda azınlık, yönetimden uzaklaşmakta ve yalnızca harcamaları finanse eden konumda olmaktadır. Ülkemizde ilk olarak SPK mevzuatı ile ticari hayatımıza giren birikimli oy kullanma yöntemi ile azınlık için söz konusu olan bu sakıncalar bir nebze de olsa bertaraf edilebilmektedir. 6102 sayılı Ticaret Kanunu ile birlikte hisse senetleri borsaya kote edilmeyen anonim şirketler için de birikimli oy kullanma yöntemi getirilmiştir. Oy sayısının seçilecek yönetim kurulu üye sayısı ile çarpımı sonucu bulunan birikimli oy sistemi, azınlığın yönetimde temsil edilmesine imkan sağlamaktadır. Ancak pay çoğunluğunu elinde bulunduran pay sahiplerince sıcak bakılmayan birikimli oy kullanma yöntemi ülkemizde pek uygulama alanı bulamamıştır. Yalnızca kullanımının zorunlu olduğu durumlarda geçerli olabilecektir. Nitekim yeni kanun ile birlikte halka açık olmayan anonim şirketler için birikimli oy kullanılabilmesi şirketlerin inisiyatifine bırakılmıştır. Bu durumda da, sistemin işlemesi zor görünmekle birlikte, şirket yönetiminin çoğunluğu temsil eden üyelerden oluşması kaçınılmaz olacaktır. * Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Müfettişi [1] Serbay MORAY, “Yeni Türk Ticaret Kanunu’na Göre Tüm Yönleriyle Anonim Şirket Genel Kurulu”, E-Yaklaşım Sayı:250, Ekim 2013 [2] Anonim Şirketlerin Genel Kurul Toplantılarının Usul ve Esasları ile Bu Toplantılarda Bulunacak Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Temsilcileri Hakkında Yönetmeliğin 18.maddesinde yer verilmiştir. [3] 29.08.2012 tarih ve 28396 sayılı Resmi Gazete’de Halka Açık Olmayan Anonim Şirketlerin Genel Kurullarında Birikimli Oy Kullanımına İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ yayımlanmıştır.