1
BAB 7 – Islam Di Asia Tenggara (东南亚的回教)
Rangka :
- 3 个 Teori Kedatangan Islam
- dr Arab / dr China / dr India ( 谁讲的? 什么证据? )
- 7 个 Cara Penyebaran Islam
- 商业, 婚姻, 王族, 王朝, 文化中心, 传教士, 回教本身
- 6 个 Pengaruh Islam Di Asia Tenggara
- 统治, 教育, 语文, 习俗, 艺术, 经济
3 个 Teori Kedatangan Islam
1.Dari Tanah Arab (说东南亚的回教从阿拉伯传来)(175-176)
– 证据很强
-
-
-
-
-
dikemukakan oleh
John Crawford
Syed Muhammad Naquib al-Attas
John Crawford menyatakan :
1.Islam berkembang ke AT menerusi aktiviti pedagang Arab
mereka singgah di pelabuhan di Selat Melaka + menetap
selama bbrp bulan
sebahagian
besar
mereka
telah
membina
perkampungan di situ yg mjd tempat penting utk
berdagang
mengumpul barang jualan
membeli barang mewah di China + India
catatan China jg mnjkk Islam tlh bertapak di AT sejak
abad ke-7 – mengatakan :
650 M - sebuah perkampungan Islam yg bernama
Ta Shih telah wujud di Sumatera Utara
2.tdpt org Arab yg berkahwin dgn wanita tempatan
3.masa menunggu perubahan angin monsun jg dignk utk
berinteraksi dgn pedagang tempatan ttg agama
4.para pedagang + pendakwah ( 传 教 士 ) Islam
memperlihatkan nilai + kehidupan Islam yg murni (sifat
mahmudah) – yg menarik org tempatan utk menganut Islam cth :
kejujuran mjlnk perniagaan
mementingkan kebersihan
berhemah tinggi
Syed Muhammad Naquib al-Attas bersetujui dgn pdpt tsbt menyatakan :
1.bahan penulisan + kesusasteraan di AT dan Tanah Arab
mpy persamaan
2.Perkataan Arab yg tdpt dlm tulisan Jawi diambil dpd bhs
Arab
3.Adat resam + kebudayaan org Melayu bnyk dipengaruhi
oleh budaya Arab - cth:
Amalan menghormati tetamu
Muzik Melayu spt dabus + tarian zapin
4.Karya tempatan jg bnyk menceritakan pengislaman raja di
AT dilakukan oleh syeikh dr Tanah Arab - cth:
Hikayat Raja-raja Pasai :
pendakwah yg pertama tiba di Pasai = Syeikh
Ismail, seorg sufi berketurunan Arab
Mengislamkan Merah Silu (Raja Pasai) - kemudian
bergelar Malik al-Salih
Raja Pattani pula diislamkan oleh Syeikh Said
5.Kitab agama bahasa Melayu mggnk bahasa + gaya
penulisan Arab - cth: Hikayat Nabi Bercukur
6.Kitab tempatan mggnk sumber rujukan dr Tanah Arab
-
7.x ada unsur India / China dlm kitab yg dikarang oleh
ulama tempatan
2.Dari China (说回教来自中国) (177-178) – 证据很怪
dikemukakan oleh
Emanuel Gadinho Eredia
S. Q. Fatimi
Emanuel Gadinho Eredia menyatakan :
1.Khan Fo / Canton / Guang Zhou（广府，广东，广州） tlh
mjd pusat perniagaan yg terkenal di kalangan peniaga Arab
sejak abad ke-9
Membolehkan Islam berkembang di kalangan peniaga
China
Apb peniaga berdagang ke AT, mereka tlh menyebarkan
Islam di AT
S. Q. Fatimi menyatakan :
1.perpindahan beramai-ramai pedagang Islam dr Canton /
Amoy （厦门）ke AT berlaku di sekitar 876 M.
2.Batu nisan （墓碑）Pahang (bertarikh 1028M) yg mpy ayat
al-Quran - ditemui di Pekan – mnjkk bhw Islam telah
disebarkan ke Pantai Timur mll mubaligh China Islam
3.Batu Bersurat Terengganu (bertarikh 1303M) yg ditemui di
Kuala Berang - membuktikan sebuah kerajaan tua yg
bergantung pd perdagangan telah wujud di Terengganu
4.Unsur seni bina China + unsur seni bina masjid di AT
(Kelantan, Melaka + Jawa) mpy persamaan - cthnya :
Bentuk bumbung, atap genting, jubin lantai, dinding,
tangga, kolam air serta warna merah + kuning
3.Dari India (说回教来自印度)(178) – 证据很弱
dikemukakan oleh
Snouck Hurgronje
Snouck Hurgronje menyatakan :
1.Gujerat = pelabuhan penting pd zm Alaudin Khilji
Pedagang Islam tlh menyebarkan Islam di AT
2.Batu marmar pd batu nisan AT mpy ciri buatan India - cth:
Batu nisan di kubur Malik Ibrahim di Gerisik, Jawa
Batu nisan Malik al-Salih di Pasai
3.Unsur kebudayaan Hindu di AT mnjkk hubungan yg rapat
ant kedua-dua negara
-
注意：teori 1 和 3 都和 Malik al-Salih 有关
7 个 Cara Penyebaran Islam
1. Perdagangan (179-180)
pedagang Islam yg berketurunan Arab, China + India
berdagang di pelabuhan di Selat Melaka, Teluk Siam, IndoChina + Kepulauan Rempah (Maluku + Makasar)
sifat mahmudah + tingkah laku pedagang Islam tlh mjd ikutan
penduduk setempat
mahmudah = sifat terpuji spt bersopan santun, ikhlas +
lemah lembut.
perkampungan pedagang Islam tlh mjd pusat perbincangan
ttg Islam di kalangan pedagang
mereka tinggal selama bbrp bulan (ada yg tinggal di
pelabuhan) utk mjlnk kegiatan dakwah
selain berdakwah, mereka jg membawa ulama utk
menyebarkan Islam
-
pedagang Islam jg menjalin hubungan yg baik dgn
pemerintah tempatan
ada yg diberi keistimewaan utk singgah di kws mereka
peluang ini jg digunakan utk berdakwah
ramai pedagang Islam dianugerahkan jawatan syahbandar kr
kejujuran + sifat amanah
2. Perkahwinan (180)
1. Perkahwinan siasah （政治婚姻，涉及王族的）
berlaku di kalangan kerabat diraja
utk mengislamkan negeri-negeri lain
di Melaka - Sultan Mansuh Syah + Sultan Muzafar Syah
mengahwinkan puteri-puteri mereka dgn:
raja Siak, Kampar, Inderagiri + Jambi (Sumatera Utara)
raja Pahang + raja Kedah
2. Perkahwinan biasa
berlaku ant pedagang Islam / ulama Islam dr India / Tanah
Arab dgn penduduk tempatan
dgn ini Islam tersebar di kalangan keluarga org yg baru
dikahwini - kemudian di kalangan masy sekeliling keluarga yg
dikahwini
3. Pengislaman raja + bangsawan (180)
masy Melayu sangat mentaati pemerintah - oleh itu raja +
bangsawan mpy pengaruhi yg kuat
apb raja memeluk Islam - rakyat akan mengikutinya - cth:
di Melaka - pengislaman Megat Iskandar Syah diikuti
oleh pembesar + rakyat
di Pasai - pengislaman Raja Malik al-Salih diikuti oleh
pembesar
4. Kelahiran Kerajaan Islam (181-182)
（注意：整章里面，凡是提到 Samudera Pasai， Melaka，JohorRiau 和 Acheh 四个王朝的都重要。）
1.Samudera Pasai
Perlak (kerajaan Islam tertua di AT) wujud sblm Pasai
Kemudian Perlak mjd sebahagian dpd Samudera Pasai
Samudera Pasai = pusat penterjemahan + pakar rujuk Islam
2.Melaka
Kws baru yg dikuasai = Aru, Rokan, Inderagiri, Siak +
Kampar
Penduduknya mdpt keistimewaan dpd Melaka - ini
mendorong mereka memeluk Islam
Kemudian ulama dihantar ke kws tsbt utk mengajar ttg agama
Islam
3. Johor-Riau
= warisan dpd Kesultanan Melayu Melaka
berusaha mengembalikan kegemilangan kerajaan Melaka
berusaha menawan kembali Melaka dpd Portugis bagi
mengelakkan Melaka mjd pusat penyebaran agama Kristian
oleh itu Islam disebarkan
4. Demak
setelah menguasai Majapahit, kerajaan ini menyebarkan
Islam ke seluruh Jawa
usaha ini diikuti oleh kerajaan lain di Jawa spt :
kerajaan Panjang, kerajaan Mataram
5. Acheh
= kuasa yg kuat di AT pd zm Sultan Iskandar Muda Mahkota
Alam
= pusat perdagangan yg penting di utara Selat Melaka
digelar 'Serambi Makkah' kr:
2
Org AT akan singgah di Acheh dlm perjalanan ke
Makkah utk menunaikan haji
menaungi bbrp negeri kecil di Sumatera Utara + menakluki
negeri-negeri di Tanah Melayu - tujuan =
utk menyekat perkembangan agama Kristian di kws
pedalaman setelah kehadiran Barat
6. Pattani
Islam tlh berkembang ke Pattani sj abad ke-10
Ttp pd 1457 M. - Raja Phaya Tu Nakpa baru menganut Islam
- digelar Sultan Mahmud Syah
zm Sultan Mudzaffar Syah - seluruh wilayah diislamkan
7. Brunei
= pusat perdagangan yg penting di Borneo
catatan China pd tahun 977 M. : - Brunei telah menghantar
Pu Ali (sorg pembesar) ke China
abad ke 15 + 16 - Islam tersebar dgn meluas - tmsk
Kepulauan Sulu + Mindanao
pendakwah = Syariff Berkat - berasal dpd keturunan Nabi
Muhammad
8.Champa
pengislaman agak lewat - bukti =
sebuah batu nisan bertarikh 1039 M.
sebuah prasasti bertarikh 1025 M.
5. Peranan Pusat Kebudayaan (182-183)
1.Samudera-Pasai
= pusat penterjemahan di Kepulauan Melayu
bnyk kitab Arab diterjemahkan ke dlm bhs Melayu
Sultan Mansur Syah di Melaka pernah mengirimkan
kitab al-Dur al-Manzum ke Pasai utk diterjemahkan
Ulama Pasai jg mjd pakar rujuk kpd ulama dr luar
Sultan Mahmud Syah di Melaka pernah merujuk ke
Pasai berkaitan masalah agama
2. Melaka
buku kesusasteraan yg dipengaruhi oleh gaya tulisan Arab =
Hikayat Nabi Bercukur
Hikayat Amir Hamzah （记住它）
Hikayat Muhammad Ali Hanafiah （记住它）
Buku yg jg mjd memberi semangat + kekuatan kpd org Islam
utk menentang penjajah =
Hikayat Amir Hamzah （记住它）
Hikayat Muhammad Ali Hanafiah （记住它）
3. Acheh
bnyk syair dihasilkan oleh penulis tempatan
Bustanus Salatin :- mengisahkan keindahan sebuah
kerajaan, istana kota + taman-taman
Karya ttg pemikiran Islam - memperkaya pemikiran +
kebudayaan AT + mengembangkan Islam dlm jangka
panjang - penulis =
Hamzah al-Fansuri （记住他）
Abdul Rauf Singkel （记住他）
Syeikh Syamsudin al-Sumaterani （记住他）
Syeikh Nurudin al-Raniri （记住他）
4. Johor-Riau
= pusat kebudayaan pd abad ke-18
pelabuhan = pusat emporium AT
karya sastera bnyk dihasilkan - cth Tuhfat al-Nafis
Peringatan Sejarah Johor
-
6. Peranan Mubaligh (183-184)
1.Samudera-Pasai
Ulama + ahli sufi =
Syeikh Ismail (最早来 AT), Syarif Amir Sayyid al-Syirazi
2. Melaka
Pendakwah yg penting =
Syeikh Abdul Aziz (最早来马六甲)
Maulana Abu Bakar (名气最大，记住他), Maulana Yusuf
Peringkat awal - pendakwah mengajar perkara asas ttg Islam
sc x formal
Apb Islam semakin berkembang - mereka mengajar sc formal
Masjid, istana + rumah mereka mjd tempat utk mjlnk
pendidikan Islam
Kemudian berkembang mjd pondok / pesantren
3. Acheh
Muncul ulama tempatan spt :
Hamzah al-Fansuri （又是他）
Abdul Rauf Singkel （又是他）
Syamsudin al-Sumaterani （又是他）
Ulama yg mjd penasihat raja + memberikan bantuan kpd
pentadbiran =
22 org ulama yg ditugaskan di Balai Gadang
4. Jawa (kerajaan Demak)
pendakwah yg penting = Wali Songo (Wali Sembilan)
Wali Songo mjdk Demak sbg pusat pergerakan dakwah
Masjid Agung Demak dibina utk mjd markas dakwah
Islamiah
Cara berdakwah
Menanamkan semangat ttg bekerja + beramal
Mengikis sifat malas
Mengelakkan hidup sc mewah
7. Keistimewaan Islam (185)
Kemurniaan Islam mencakupi kesemua bidang – tmsk:
Konsep Tuhan Yang Maha Esa （至高无上，独一无二）
Keadilan
Hak individu + masyarakat
Kehidupan yg harmoni + akhlak yg mulia
Konsep kebahagian di dunia + akhirat
Pemikiran yg rasional
Ini berjaya diterima oleh masyarakat AT + mybk Islam
tersebar meluas
6 个 Pengaruh Islam Di Asia Tenggara
1. Pemerintahan + Pentadbiran (185-187)
1. Institusi kesultanan
Sistem pentadbiran Islam meletakkan sultan sbg ketua
negara
Sultan = khalifah Allah / wakil Allah di bumi
harus menunaikan amanah yg dikurniakan oleh Allah
iaitu :- memerintah dgn adil
menggantikan sistem pemerintahan Hindu yg
berasaskan konsep dewa-raja
Cth sultan yg alim （熟知教义，态度虔诚） =
Sultan Malik al-Zahir (Samudera-Pasai)
Sultan Iskandar Thani (Acheh)
Mufti dilantik mjd penasihat sultan dlm perkara agama +
pentadbiran negara
Pegawai-pegawai yg lain = kadi, khatib, bilal, pemungut zakat,
penyelia baitulmal + penjaga harta wakaf (公共财产)
3
2. Gelaran + nama Sultan
Penggunaan gelaran sultan tlh :
menjamin kewibawaan raja
mengukuhkan lagi kedudukan Islam di AT
memupuk semangat persaudaraan di kalangan umat
Islam
Raja Melaka yg lain diberi gelaran :
Khalifatul Mukminin - (erti = pemimpin org mukmin)
dicatat dlm Hukum Kanun Melaka
jg tercatat pd mata wang syiling dlm kerajaan
Melayu Melaka, Johor, Pahang, Kedah,
Terengganu + Kelantan
Zillulah fil' Alam (erti = bayangan Allah di dlm alam ini =
神在地上的影子) Raja Melaka yg mggnk nama Islam :
Sultan Mansur Syah - (maksud = pemerintah yg dibantu
oleh Allah)
Sultan Mahmud Syah - (maksud = sultan terpuji)
3. Agama rasmi
Islam = agama rasmi di kerajaan Melayu Melaka, kerajaan
Acheh + kerajaan Brunei
4. Nama negeri
Menerapkan unsur-unsur Islam - cth :
Acheh Darul Salam
5. Undang-undang syariah （回教法）
x dpt djlnk dgn sepenuhnya, ttp bbrp perubahan dpt dilihat cthnya yg mengenai kes :
Kecurian, pembunuhan, pernikahan, perniagaan +
pembahagian harta pusaka
Kerajaan Melayu Melaka mpy undang-undang awam +
jenayah sendiri yg berdasarkan undang-undang syariah +
undang-undang adat
Undang-undang syariah ini termaktub dlm
Hukum Kanun Melaka
Kanun Mahkota Alam
Hukum Kanun Melaka
Digubal oleh Sultan Muzzafar Shah
Zm Sultan Alaudin Riayat Syah - dipraktik dgn tegas
Kanun Mahkota Alam
Di Acheh
= kanun yg mpy ciri-ciri sebuah perlembagaan
6. Semangat jihad（圣战精神）
digerakkan utk menentang penjajahan Barat, menentang
kemiskinan + mencapai kehidupan yg sempurna
Di Acheh
sultan mggnk semangat jihad utk melindungi kesucian Islam
dpd serangan Portugis
semangat ini disebarkan menerusi kitab karangan
Abdul Rauf Singkel （又是他）
Syeikh Nurudin al-Raniri （又是他）
Mereka menegaskan kewajipan berjihad bg setiap org Islam yg x berjihad berdosa besar
Di Pattani
Ulama yg menerangkan kelebihan berjihad dlm kitab =
Syeikh Daud al-Pattani
Beliau x menetap di Pattani ttp sering menulis surat kpd
pelajarnya di Pattani spy menentang penjajah Siam
2. Pendidikan (187-188)
在 Tanah Melayu 学校 叫 pondok
在 Acheh 学校叫 dayah
在 Jawa 学校叫 pesantren
1.Perlak
Pusat pendidikan = pondok / dayah - cth:
abad ke-9 - Dayah Bukit Ce Breek - dibina
2. Samudera-Pasai
= pusat penterjemahan karya agama
= tempat rujukan (pakar rujuk) kerajaan Islam lain
3. Pattani
Wujud pendidikan pondok
Tdpt pelajar dr negeri lain di AT
4. Melaka
Institusi pondok blm wujud
Masyarakat tempatan digalakkan menuntut di rumah ulama,
masjid + surau
Istana = pusat pendidikan formal utk bangsawan
5. Acheh
slps Melaka dikuasai oleh Portugis, Acheh mjd pusat
pendidikan Islam
pendidikannya lebih bersistematik
tdpt 3 peringkat :
Peringkat rendah (rangkang)
Peringkat menengah (muenasah)
Peringkat pengajian tinggi (Jamiah Bait al-Rahman)
Abad ke-16 + 17 - ramai pelajar asing mendalami ilmu
pengetahuan Islam di Acheh - oleh itu Acheh digelar Serambi
(前沿) Makkah
Wanita jg belajar di dayah + memegang jawatan pentadbiran
Hak wanita – dilindungi dlm undang-undang
3. Bahasa + Kesusasteraan (188-189)
1. Tulisan Jawi
Berasal dpd tulisan Arab
Diubahsuaikan oleh ulama tempatan utk menulis perkataan
Melayu
Mjd tulisan rasmi dlm pentadbiran kerajaan Islam mengambil tempat tulisan Palava Dewanagari
2. Istilah Arab
Mll tulisan Jawi, istilah Arab digunakan dlm bhs Melayu - Cth:
sultan, syukur, masjid, berkat + alam
3. Tatabahasa bhs Arab
turut mempengaruhi sastera Melayu
4. Gaya bhs Arab
turut mempengaruhi sastera Melayu
5. Bentuk sastera Islam
bentuk sastera Melayu yg dipengaruhi oleh sastera Islam =
syair, gurindam, nazam + cerita hikayat
6. Sasterawan tempatan
masyarakat Melayu tlh mggnk huruf Jawi utk membaca +
menulis – melahirkan sasterawan tempatan spt:
Tun Sri Lanang
Abdul Rauf Singkel （又是他）
Syamsudin al-Sumaterani （又是他）
7. Bhs Melayu berkembang + mjd lebih mantap
BM berkembang mjd
bhs lingua-franca +
bhs llmu (sblm ini bhs lain x dpt menyampaikan ilmu dgn
berkesan )
4
bhs perdagangan
Bhs Melayu mjd lebih mantap - cth:
Cerita-cerita panji （英雄传奇故事 ）yg ditulis dlm bhs
Jawa jg disampaikan dlm bhs Melayu
fungsi sastera tlh berubah dpd tujuan utk hiburan kpd
tujuan utk kritik
4. Cara Hidup (189)
1. Cara hidup Islam
diasimilasikan ke dlm budaya masy AT
kepercayaan lama semakin hilang - cth:
memuja semangat + mempercayai keramat
Islam djdk 1 cara hidup yg lengkap (= 'ad-din')
2. Cara berpakaian
Bertudung kepala + bersongkok
3. Persamaan taraf
Mengubah masy yg mpy kelas - nilai-nilai akhlak Islam djdk
panduan kehidupan seharian - cth : tolong-menolong, hormat
menghormati
5. Kesenian (190-191)
1. Seni Khat （文字装饰艺术，类似书法）
Merakamkan ayat suci al-Quran, hadis + catatan sejarah
pemerintahan tempatan
Tdpt tulisan abjad Arab + Jawi
Tdpt pd batu nisan + ukiran kayu - cth:
1.Batu nisan Malik Ibrahim
dibawa dari Gujerat yg mpy bentuk spt kapal terbalik +
mnjkk pengaruh Parsi
2.Makam Naina Hisham al-Din (meninggal dunia pd 1420 M)
Ditemui di Pasai
Mnjkk pengaruh Parsi (tdpt tulisan syair Parsi + hiasan
permaidani Parsi )
3.Batu Bersurat Terengganu (zaman 1303 M)
= seni khat tertua - dlm bhs Melayu, mggnk huruf Jawi
4.bilah mata keris
ayat suci al-Quran ditatahkan dgn emas + perak
2. Seni Ukir
Unsur seni khat terserlah dlm ukiran seni kayu
Mengambil huruf Arab, ayat al-Quran, tulisan jawi + unsur
tumbuh-tumbuhan + unsur geometri
3. Seni Bina （建筑艺术，显示在回教堂各部分）
Cth : masjid, kubah （ 圆 顶 ） , mimbar （ 讲 道 者 的 座 位 ） ,
mihrab （祈祷时向着的墙） + menara（尖塔） azan (每天定时
的祈祷声)
Cth masjid : Masjid Ubaidiyah (Perak), Masjid Brunei
6. Ekonomi (191)
1. Memperkenalkan baitulmal (= perbendaharaan negara)
Oleh Sultan Iskandar Muda Mahkota Alam - di Acheh
hasilnya diperoleh dpd zakat + sedekah (施舍品)
2. Menggalakkan umatnya mencari rezeki yg halal
Melarang perbuatan mengemis
3. Riba, penindasan + penipuan dilarangkan
4. Menyarankan nilai-nilai murni - cthnya:
Berjimat cermat
Berusaha dgn bersungguh-sungguh
七章笔记强又强, 七个龙洞抢动抢.
动抢动抢洞洞抢, 还有理想和梦想.
陈弘根 2014 修订
5