Kreu Drejtim Financiar Saimir Sallaku Lektor 7 Kthimi dhe Risku Objektivat e Kreut Kuptimi i riskut, kthimit dhe konceptit të ‘kundërshtimit të riskut’. Përshkrimi i procedurave për matjen e riskut të nja aktivi të vetëm. Diskutimi i matjes së riskut të një aktivi të vetëm duke përdorur deviacionin standart dhe koeficientin e variacionit variacionit. Kuptimi i karakteristikave risk dhe kthim të një portofoli në terma të korelacionit dhe diversifikimit. 7-1 Objektivat e Kreut Shqyrtimi i dy tipeve të riskut dhe rolit të betes në matjen e riskut të rëndësishëm të një letre me vlerë individuale dhe një portofoli. Shpjegimi i modelit të vlerësimit të aktiveve kapitale (CAPM) dhe lidhje së tij me vijën e tregut të letrave me vlerë (SML). 7-2 Hyrje Nëse cdokush do ta dinte që më përpara se sa do të ishte cmimi i nja aksioni në një kohë të ardhme, investimi do të ishte një sipërmarrje e thjeshtë. Për fat të keq, është e vështirë – në mos e pamundur – për të bërë parashikime të tilla me siguri. Si rrjedhim, investitorët shpesh përdorin historinë si bazë për të parashikuar të ardhmen. ardhmen Në këtë kapitull do ta fillojmë diskutimin me karakteristikat risk dhe kthim të një aktivi të vetëm dhe pastaj do të shohim portofolet e aktiveve. 7-3 Konceptet Bazë rreth Riskut dhe Kthimit Në konceptin e biznesit dhe financës, risku përkufizohet si shansi i pësimit të një humbje financiare. Aktivet (reale ose financiare) të cilat kanë një shans më të lartë humbje konsiderohen më riskoze se ato me një shans më të vogël humbje. Risku me të përdoret në vend të termit pasiguri për t’ju referuar ndryshueshmerisë së kthimeve të lidhura me një aktiv të dhënë. 7-4 Konceptet Bazë rreth Riskut dhe Kthimit Kthimi përfaqëson fitimin ose humbjen gjithsej nga një investim. Mënyra bazë e llogaritjes së kthimit është: kt = Pt - Pt-1 + Ct Pt-1 K Ku: kt = kthimi aktual i kërkuar ose i pritshëm gjatë periudhës t Pt = cmimi aktual Pt-1 = cmimi në periudhën e mëparshme Ct = cdo fluks paraje i sjellë nga investimi 7-5 Konceptet Bazë rreth Riskut dhe Kthimit Për shembull, llogarisni kthimin për periudhën e mbajtjes nëse ju e bletë aksionin për $100, $ morët $ $5 dividend, dhe e shitët atë për $110. kt = kt = Pt - Pt-1 + Ct 110 - 100 + 5 100 Pt-1 = 15 100 = 15% 7-6 Aktivet Financiare Individuale Kthimi historik Mesatarja aritmetike • Kthimi mesatar historik (i njohur gjithashtu si mesatarja aritmetike) është i thjeshtë për t’u llogaritur. • Llogaritjen e tillë e keni parë në kurset e statistikës. 7-7 Aktivet Financiare Individuale Risku historik Varianca • Risku historik mund të matet nga ndryshueshmëria e kthimeve të një aktivi në lidhje me mesataren e tyre. • Varianca llogaritet duke mbledhur deviacionet e ngritura në katror dhe pjesëtuar me numrin e vrojtimeve minus një. • Ngritja në katror e diferencave siguron që t’ju t ju jepet e njëjta rëndësi si deviacioneve pozitive ashtu edhe atyre negative. 7-8 Aktivet Financiare Individuale Risku historik Deviacioni standart • Ngritja në katror e deviacioneve e bën të vështirë interpretimin e variancës. • Me fjalë të tjera, duke ngritur në katror përqindjet, deviacioni që rezulton është i shprehur në përqindje në katror. • Deviacioni standart thjeshtëson interpretimin duke marrë rrënjën katrore të përqindjeve në katror. • Me fjalë të tjera, deviacioni standart është në të njëjtën njësi sikundër edhe mesatarja e llogaritur. • Nëse mesatarja është 10%, deviacioni standart mund të jetë 20%, ndërkohë që varianca do të ishte 20% në katror. 7-9 Aktivet Financiare Individuale Kthimi i pritshëm dhe Risku Investitorët dhe analistët shpesh i shohin kthimet historike si një pikënisje për të parashikuar të ardhmen. Megjithatë, ata janë shumë më të interesuar të dinë se sa do të jenë kthimet e investimeve të tyre në të ardhmen. Për këtë arsye, na duhet një metodë për të vlerësuar kthimet e ardhshme ose “ex-ante”. ex ante . Një mënyrë për realizimin e kësaj është duke përcaktuar probabilitete për gjendjet e ardhshme ekonomike dhe kthimet që do të realizoheshin nëse një gjendje e caktuar ndodh. 7-11 Kthimi i Pritshëm dhe Risku Kthimi i pritshëm E(R) = piRi Ku: pi = probabiliteti i skenarit i Ri = kthimi i parashikuar në skenarin i Gjithashtu, varianca e E(R) mund të llogaritet si: Dhe deviacioni standart si: 7-12 Expected Return and Risk 7-16 Aktivet Financiare Individuale Koeficienti i Variacionit (CV) Një problem në përdorimin e deviacionit standart si matës i riskut është se ai nuk e bën të lehtë krahasimin midis dy aktiveve. Koeficienti i variacionit e tejkalon këtë problem duke matur riskun për njësi të kthimit. Sa më i lartë koeficienti i variacionit, aq më i lartë risku për kthim. Si rrjedhim, nëse ka mundësi zgjedhje, një investitor do të zgjidhte aktivin me koeficientin më të vogël të variacionit. 7-17 Portofoli i Aktiveve Një portofol investimesh është një bashkësi ose kombinim aktivesh financiare. financiare Nëse ne supozojmë që të gjithë investitorët janë racionalë dhe si rrjedhim kundërshtarë të riskut, ai investitor do zgjedhë GJITHMONë të investojë në portofole se sa në një aktiv të vetëm. Investitorët do të mbajnë portofole sepse nëpërmjet tyre do të diversifikohej një pjesë e riskut të lidhur me faktin e “vendosjes së të gjitha vezëve në një shportë”. Nëse një investitor mban një aktiv të vetëm, ai ose ajo do të vuajë konsekuencat e plota të performancës së dobët të këtij aktivi. Kjo nuk do të ishte e vërtetë për një investitor që zotëron një portofol të diversifikuar aktivesh. 7-19 Portofoli i Aktiveve Diversifikimi përmirësohet në varësi të masës me të cilën kthimet e aktiveve ‘lëvizin’ lëvizin së bashku bashku. Kjo lëvizje matet nëpërmjet një treguesi statistikor të njohur si korelacioni sic tregohet ne figurën e mëposhtme. 7-20 Portofoli i Aktiveve Edhe nëse dy aktive nuk janë të koreluara në mënyrë perfekte negative, një investitor mund të përfitojë nga diversifikimi duke i negative kombinuar ato në një portofol. 7-21 Shtimi i Aktiveve në një Portofol Risku josistematik (I diversifikueshëm) Risku sistematik (I padiversifikueshëm) 7-31 Portofolet e Aktiveve Modeli i Vlerësimit të Aktiveve Kapitale (CAPM) Sic u pa edhe nga grafiku, një pjesë e mirë e riskut të portofolit mund të eleminohet duke mbajtur shumë aksione. Risku që nuk mund të shmanget duke shtuar aksione (sistematik) nuk mund të eleminohet nëpërmjet diversifikimit sepse ai është i shkaktuar nga faktorë të cilët ndikojnë të gjitha aksionet në mënyrë të ngjashme. Shembuj të këtyre faktorëve do të ishin ndryshimet në kushtet makroekonomike, të tilla si normat e interesit, inflacioni dhe cikli i biznesit. 7-32 Portofolet e Aktiveve Modeli i Vlerësimit të Aktiveve Kapitale (CAPM) Në fillim të viteve 1960, studiuesit (Sharpe, Treynor dhe Lintner) zhvilluan një model të vlerësimit të aktiveve që mat vetëm pjesëm e riskut sistematik që një aktiv ka. Me fjalë të tjera, ata vunë re se shumica e aksioneve bien kur normat e interesit rriten, por disa prej tyre bien shumë më tepër. Ata arsyetuan se nëse ata do mund ta masnin këtë ndryshueshmëri – riskun sistematik – atëherë ata mund të zhvillonin një model për të vlerësuar aktivet duke përdorur vetëm këtë risk. Risku josistematik (i lidhur me kompaninë) është i parëndësishëm sepse ai mund të eleminohet lehtë duke diversifikuar. 7-33 Portofolet e Aktiveve Modeli i Vlerësimit të Aktiveve Kapitale (CAPM) Për të matur riskun sistematik që një aktiv ka, ata thjeshtë regresuan kthimet për ‘portofolin e tregut’ – portofolin e të gjitha aktiveve – kundrejt kthimeve për një aktiv individual. Pjerrësia e vijës së regresionit – beta – mat riskun sistematik (të padiversifikueshëm) të një aktivi. Në përgjithësi, kompanitë ciklike si ato të makinave, kanë beta të larta ndërsa kompanitë relativisht më të qëndrueshme, qëndrueshme si shërbimet publike, kanë beta të ulta. 7-34 Portofolet e Aktiveve Modeli i Vlerësimit të Aktiveve Kapitale (CAPM) Kthimi i kërkuar nga të gjitha aktivet është i përbërë nga dy pjesë: norma e lirë nga risku dhe primi i riskut. Primi i riskut është një funksion i kushteve të tregut dhe vetë akvitit. Norma e lirë nga risku (rf) është përgjithësisht norma e interesit për bonot e thesarit. 7-40 Portofolet e Aktiveve Modeli i Vlerësimit të Aktiveve Kapitale(CAPM) Primi i riskut për aksionin përbëhet nga dy pjesë: • Primi i riskut në treg, i cili është norma e kërkuar e kthimit për të investuar në cdo aktiv riskoz sesa në normën e lirë nga risku. • Beta, një koeficient që mat ndjeshmërinë e kthimit të një aksioni të vecantë ndaj ndryshimeve në kushteve të tregut. 7-41 Portofolet e Aktiveve Modeli i Vlerësimit të Aktiveve Kapitale (CAPM) Kështu kthimi i kërkuar nga një aktiv i dhënë do të llogaritej: E(Ri) = Rf + b[E(Rm) - Rf] Ku: E(Ri) = kthimi i pritshëm ose i kërkuar nga aktivi Rf = norma e kthimit e lirë nga risku b = beta e një aktivi apo portofoli E(Rm) = kthimi i pritshëm nga portofoli i tregut 7-42 Portofolet e Aktiveve Modeli i Vlerësimit të Aktiveve Kapitale (CAPM) Shembull • Llogarisni kthimin e kërkuar për një kompani duke supozuar se ajo ka një beta prej 1.25, norma e bonove të thesarit është 5.07%, dhe kthimi i pritshëm për S&P 500 është 15%. E(R ( i) = 5.07 + 1.25 [[15% - 5.07%]] E(Ri) = 17.48% 7-43 CAPM 7-44 CAPM Zhvendosje për shkak të ndryshimit të kthimit në treg nga 15% në 12% 7-47 CAPM Zhvendosje për shkak të ndryshimit të normës së interesit të BTH nga 5% në 8% 7-48 Portofolet e Aktiveve Disa komente në lidhje me CAPM CAPM bazohet në supozimin e një tregu eficient me karakteristikat e mëposhtme: • Shumë investitorë të vegjël, ku secili ka të njëjtin informacion dhe pritje në lidhje me letrat me vlerë. • Investitorë racionalë që janë kundershtarë të riskut • Nuk ka kufizime mbi investimet • Nuk ka taksa • Nuk ka kosto transaksioni. 7-49 Kreu 6 Fundi i Kreut Drejtim Financiar Saimir Sallaku Lektor