11.1.5.1. Solunum sisteminin yapı, görev ve işleyişini açıklar Soluk alıp verme mekanizması şema üzerinde açıklanır. 11.1.5.2. Alveollerden dokulara ve dokulardan alveollere gaz taşınmasını açıklar. 11.1.5.3. Solunum sistemi hastalıklarına örnekler verir. KOAH, astım, verem, akciğer ve gırtlak kanseri, zatürre hastalıkları belirtilir. 11.1.5.4. Solunum sisteminin sağlıklı yapısının korunması için yapılması gerekenlere ilişkin çıkarımlarda bulunur. Yaygın olarak görülen mesleki solunum sistemi hastalıklarından korunmak için iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınabilecek önlemlerin araştırılması ve elde edilen bilgilerin paylaşılması sağlanır. GÖREVİ; hücresel solunum için gerekli O2 alınmak, oluşan CO2 ‘i organizmadan uzaklaştırmaktadır. Not: Alınan Oksijenin hücreye ulaştırılması, hücrelerde oluşan karbondioksitin akciğere ulaştırılması Dolaşım Sisteminin görevidir. Canlılardaki gaz alışverişi ikiye ayrılır. Hayvanlarda dış ortamdan alınan oksijenin canlı hücrelere difüzyon ile alındığı ve karbon dioksitin de hücrelerden dış ortama verildiği yüzey alanına solunum yüzeyi denir. Solunum yüzeylerinin ortak özellikleri Gaz alışverişi difüzyon ile gerçekleşir. ( Bu yüzdende gaz alışverişi için ATP harcanmaz) Tek katlı yassı epitel ile sarılıdırlar. Geniş bir alana sahiptir. Gazların çözünmesini ve difüzyonunu sağlayabilmek için nemlidir. İNSANDA SOLUNUM SİSTEMİ ORGANLARI Yalnızca memelilere özgü olan yapılar Pleura zarı Kaslı diyafram Alveol SOLUK ALIP VERME MEKANİZMASI Akciğerler kasılıp gevşeme özelliğine sahip değildir. Soluk alıp verme göğüs boşluğundaki basınç değişimi sonucu diyafram ve kaburgalar arası kasların kasılıp gevşemesi ve buna bağlı olarak da akciğer hacminin genişleyip daralması sonucu gerçekleşir. Solunum hızı kandaki CO2 miktarına göre ayarlanır. Solunum hızı ne zaman artar? Kanda CO2 arttığında Kan pHı düştüğünde Atmosfer havasında ki O2 azalırsa Diyafram kası kasılıp düzleşir Kaburgalar arası kaslar kasılır ve kaburgalar yükselir Göğüs boşluğu genişler, iç hacmi artar, basıncı düşer Akciğer hacmi artar iç basıncı azalır Daha yüksek basınçlı atmosfer havası alveollere dolar Diyafram kası gevşer boyu uzayan kas kubbeleşir Kaburgalar arası kaslar gevşer kaburgalar aşağı iner Göğüs boşluğu daralır, iç hacmi azalır basıncı artar Akciğer hacmi azalır iç basıncı artar Alvollerde ki basıncı artan hava dışarı atılır Nefes alma kas kasılmaları ile aktif olarak gerçekleştirilen bir olay iken nefes verme hem akciğer hem de göğüs kafesinin elastik geri çekilme özellikleri ile olur. Buna geri yaylanma basıncı denir. Nefes alma aktif bir olay iken nefes verme hiçbir kasın kasılmasını gerektirmediği için pasif bir olay kabul edilir. SOLUNUM GAZLARININ TAŞINMASI • Normalde bir litre kanda çözülebilen oksijen miktarı 4,5 ml. Çözünmüş oksijenin %80 ini dokulara taşıdığımızı varsaysak bile bu kalbin dk da 555 L kan pompalaması demek olurdu !!! Neyse ki taşıyıcı pigmentlerimiz var Protein yapılı bu pigmentler sayesinde hayvanların dolaşımda taşıdıkları oksijen miktarı büyük ölçüde artmıştır. Bir memelide litrede 200ml Oksijen -Protein yapılıdırlar. -Kana renk verirler. -O2 ve CO2 ile kolayca birleşip ayrılırlar. -Solunum gazları ile tersinir (çift yönlü) tepkime yaparlar. -Kanın oksijen taşıma kapasitesini arttırır. -Oksijenle birleştikleri bölgede demir, bakır gibi metal iyonları bulunur. İnsanda ( ve tüm omurgalılarda ) solunum gazları HEMOGLOBİN ile taşınır. Hemoglobin oksijeni kanda taşıyabilmek için ileri derecede özelleşmiş bir yapıdır. Normalde kanda mm3’te 4-6 milyon kadar bulunan Alyuvarların içinde bulunurlar. Bir alyuvarda yaklaşık 280 milyon tane OKSİJEN TAŞINMASI %98’i hemoglobinle oksihemoglobin (HbO2) şeklinde, %2’si kan plazmasında çözünmüş olarak taşınır. KARBONDİOKSİT TAŞINMASI 1. Çözünmüş hâlde: Taşınan CO2’nin yaklaşık %5-7’si kan plazmasında çözünmüş hâlde taşınır. 2. Karbominohemoglobin şeklinde (HbCO2): CO2’nin yaklaşık %23’ü alyuvarlarda hemoglobin ile birleşerek karbominohemoglobin şeklinde taşınır. 3-HCO3 Şeklinde: Karbondioksitin % 70 e yakını plazmada Bikarbonat (HCO3) şeklinde taşınır. Solunumu etkileyen faktörler 1-Kandaki CO2 miktarının artması ile pH düşer. Bu durum omurilik soğanındaki solunum merkezini etkiler. Solunum merkezinden gelen impulslar önce dolaşımı hızlandırır sonrada kaburga kasları ve diyaframı uyarır. Soluk alışverişi hızlanır. Solunumu etkileyen faktörler 2-Adrenalin ve tiroksin hormonu artışı da solunumu hızlandırır. 3-Ortam sıcaklığının azalması solunumu hızlandırır. 4-Ortamın basıncı arttıkça soluk alıp verme derinliği azalır. 5-Yükseklere çıktıkça oksijenin kısmi basıncı azalır ve soluk alıp verme hızlanır. SOLUNUM SİSTEMİ HASTALIKLARI Farenjit (yutak iltihabı) Enfeksiyon veya kimyasallara bağlı olarak yutağın tahriş olmasıdır. Bakteri kaynaklı olabilir. Larenjit (gırtlak iltihabı) Çocuklarda nefes darlığına neden olabilir. Yetişkinlerde kronikleşen larenjit, gırtlak kanserine dönüşebilir. En belirgin özelliği seste oluşan değişikliklerdir. Bronşit Bronşların iç yüzeyindeki zarın iltihaplanması sonucunda oluşan bronşit; kuru bir öksürük, yüksek ateş ve hırıltılı nefes alma şeklinde belirtiler gösterir. Zamanında tedavi edilmezse zatürreye dönüşebilir Pnömoni (Akciğer İltihabı, Zatürre) Akciğer alveollerinin enfeksiyonu ve iltihaplanması sonucunda akciğerlerde sıvı ve kan toplanması hastalığıdır. Genellikle Streptococcus pneumonia türü bakteri tarafından oluşturulur. Ateş, öksürük, üşüme, soluk alıp vermede güçlük gibi belirtiler gösterir. Amfizem Uzun süre sigara içilmesi, hava kirliliği olan ortamlarda yaşama, egzoz dumanları, aşırı tozlu ortamlarda bulunmak gibi faktörler solunum sisteminin yapısını bozar ve enfeksiyonlara neden olur. Alveoller esnekliğini kaybeder. Nefes alıp verme zorlaşır şiddetli nefes darlıkları görülür. Astım Hava yollarının daralmasına sebep olan kronik bir iltihaplanmadır. Soluk alıp vermede sıkıntılara neden olur. Polenler, mantar sporları, bazı besinler, asprin, soğuk hava, kirli hava, sigara dumanı akut astım krizine neden olabilir. Bunların etkisi ile küçük bronşiollerde mukus salgısı çok fazla artarak ödem oluşturur. Tüberküloz (Verem) Mycobacterium tuberculosis türü bakteri tarafından oluşturulur. Veremde akciğerlerin bağ dokusunun elastikiyetinin azalması ve solunum yüzeylerinin kalınlığının artmasından dolayı gazların difüzyon kapasitesi düşer. KOAH Bronş ve hava keseciklerindeki bozulma sonucu hava akımının kısıtlanması ile birlikte oluşan akciğer rahatsızlığıdır En önemli nedeni sigara olup bir diğer bilinen sebebi de genetiktir Öksürük, balgam ve nefes darlığı en belirgin özelliklerinden bir tanesidir Mesleki toz, duman ve gazların solunması KOAH'ya sebebiyet verir. Örneğin; maden işçiliği, metal işçiliği, ulaşım sektörü gibi AKCİĞER KANSERİ Sigara, pipo, puro ve nargile gibi ürünler, kanser nedeni olarak ispatlanmış en önemli risk faktörleridir. Sigaranın dışında; genetik geçiş, asbest, radon gazı, hava kirliliği de akciğer kanseri nedenlerindendir.