MABIYAYANG ARAW PO SA LAHAT! ERICK JOHN C. JOSE, LPT Tayong lahat ay manalangin. 1 PORMAL PAMBANSA 1.2 1.1 PAMPANITIKAN 1 IMPORMAL BALBAL 1.2 1.1 KOLOKYAL LALAWIGANIN 1.3 WIKArambulan EAT NO LEAK ETNOLEK SAUCE YOU LEEK SOSYOLEK FEED JEAN PIDGIN DY YEAH LEAK TOE DIYALEKTO ID JAW LEK IDYOLEK DY AR GUN JARGON MGA VARAYTI AT BARYASYON NG WIKA SA FILIPINO ERICK JOHN C. JOSE, LPT “Ang wika mismo ang patunay na tayo'y may katutubong kultura. Isang wika itong patuloy na nabuhay sa kabila ng mahabang pananakop na nagbigay-kaalaman at karunungan tungkol sa ating lahi." –Virgilio Almario "Naniniwala akong hindi sa utak ng paham tumutubo at umuunlad ang mga salita... kundi sa bibig ng madla." Ang madla na siyang gumagamit ng wika ang nagpapalawak sa wika. Nakapupulot ang tao ng mga salita sa kaniyang pangaraw-araw na pakikipagtalastasan, kaya, lumalawak ang paggamit niya sa wika. –Lope K. Santos Wika Tinatawag din itong lengguwahe. Mas malawak at malaki ito kaysa sa diyalekto. Mas marami ang gumagamit nito at may may cognate na maiintindihan ng mayorya sa bansa. Walang mutual intelligibility ang wika. Ibig sabihin, kapag hindi nagkaintindihan ang dalawang taong nag-uusap, gumagamit sila ng magkaibang wika. DIYALEKTO Tinatawag din itong wikain, lalawiganin, o dayalek. Varyant lamang ito ng isang malaking wika. Mas maliit at limitado ang saklaw nito gayundin ay kaunti ang gumagamit kompara sa wika. Madalas na nakabatay ito sa heograpiya/maliliit na lugar. May mutual intelligibility ito. Sa madaling sabi, diyalekto ang tawag sa pagkakaiba-iba sa loob ng isang wika o varyant lamang ng wika ang diyalekto. HALIMBAWA: Sa Bulacan, bawal umihi sa pader. Sa Palawan , bawal mag-ihi sa pader. Sa Bicol, bawal umuyi sa kudal. “Pakiurong nga po ang plato” -Tagalog Bulacan at Nueva Ecija, nangangahulugang hugasan ang plato. Samantalang para sa Tagalog Maynila, “iusod” ang ibig sabihin nito. 2. IDYOLEK -Ang ikinatatangi sa paraan ng pagsasalita ng isang tao. -Tumutukoy rin ito sa dalas ng paggamit o pagbanggit ng salita/parirala/pahayag na ginagaya ng marami. HALIMBAWA: “ Magandang gabi bayan” -Noli De Castro “ Ah ha ha ha ha, nakakaloka, Darla! - Kris Aquino “ grabe na to! to the highest level na to!!!- Rufa mae Quinto “ Hoy Gising”- Ted Failon “ Ang buhay ay weather-weather lang”- Kim Atienza 3.SOSYOLEK -Ito ay varayti sa paggamit ng wika na nag-iiba-iba depende sa katayuan o pangkat sa lipunan. -Nabubuo ang sosyolek batay sa dimensiyong sosyal, ibig sabihin nakabatay sa mga pangkat-panlipunan. 3.1 JEJEMON -sinasabing nabuo ito mula sa salitang jejeje isang paraan ng pagbabaybay ng hehehe at ng salitang Hapon na Pokemon. - sinasamahan ng numero sa pagsulat o jejetyping HALIMBAWA: iMiszqcKyuh! ( I miss you) 3Ow phow., Na MiSz phow qTah! (Hello po. Na miss kita!). 3Ow phow!,..an3u phow gW4 n30? (Hello po. Ano po gawa niyo? 3.2 BEKIMON/ GAY-LINGGO - ito ay ang wika ng mga beki. - Sa kasalukuyan, karaniwan itong naririnig sa iba’t ibang tao maging sa mga propesyonal sa ilang pagkakataon. HALIMBAWA: “ Gora na itech!” ( halika, umalis na tayo! “ Ang kapal ng facelak” ( kapal ng mukha) Julanis Morisette ( ulan) Luz Valdez ( lost) maharlika (mahal) morayta ( mura) 3.3 COÑOSPEAK -ito ay isang anyo ng Taglish. -pinaghahalo ang Ingles at Filipino (codeswitching) - karaniwang naririnig ang coñotic na wika sa kabataang nakakaangat o mga nakapag-aaral sa mga eksklusibong paaralan. HALIMBAWA: Make kain na us , we will pila na para sa foods . Then may pasok pa us sa isang subject ng 1pm. Come on na! Where na you? dito na me. 4. REGISTER - Espesyalidong wika sa isang partikular na disiplina. -Nakabatay ang wikang ito sa kung ano ang iyong ginagawa, trabaho, o propesyon. -Sinasabi ring intelektuwalisasyon ito ng wika. Nakabatay sa trabaho ang tinatawag na rehistro gaya ng mga abogado, pari, guro, at iba pang propesyon. HALIMBAWA: COVID-19, bakuna, pandemya, reseta, bitamina ( rehistro ng doktor) AOL, SOL, Module, pagsusulit, akademya ( rehistro sa larangan ng edukasyon) 5. ETNOLEK - ito ang wikang nakabatay sa mga tradisyon at kultura ng isang tiyak na lugar. -Nabubuo ito sa pamamagitan ng paggamit ng mga etnolinggwistikong pangkat ng tao. HALIMBAWA: Palangga (Bisayas) – Sinisinta, Minamahal Kalipay – saya, tuwa, kasiya Bulanim – pagkahugis ng buo ng buwan Vakul (Ivatan)- pantakip sa ulo bana ( Hiligaynon)- lalaking asawa 6. EKOLEK -wikang madalas na maririnig sa mga magulang, kapatid, o kasama sa loob ng tahanan. -ito ay kadalasang nagmumula sa mga bibig ng bata at matanda. HALIMBAWA: palikuran, pahingahan, pamingganan, pappy, mumsy, mamalu 7. PIDGIN -ito naman ay varayti ng wikang umunlad dahil sa kinakailangan at praktikalidad. -Nangyayari ito sa pakikipagkalakalan na hindi alam ang wika ng iba. -Sinasabing wala itong katutubong ispiker. Wala ring komplikadong gramatika at may limitadong talasalitaan lamang. HALIMBAWA: Ako punta banyo – Pupunta muna ako sa banyo. Hindi ikaw galing kanta – Hindi ka magaling kumanta. Sali ako laro ulan – Sasali akong maglaro sa ulan. Ako bigay sa iyo discount pag bili ka dami. 8. CREOLE -Tawag sa wikang Pidgin na napaunlad o nalinang na. Kapag ang kamag-aral mong Koreano o Aprikano ay tumagal na ang pamamalagi sa bansa, kahit bahagya ay kikinis at pipino ang gamit nila sa wikang pambansa. Hindi na lamang ito wika ng pakikipagkalakalan subalit naging wika na ng isang pamayanang panlipunan. Mas marami itong katutubong ispiker kaysa Pidgin. Kongretong halimbawa nito ang Chavacano. HALIMBAWA: CREOLE CHAVACANO Buenos Diaz Buenos Tardes Buenos Noche Adios Bienvenido Para Panuto: Isulat ang terminong tinutukoy sa bawat bilang kaugnay sa mga varayti ng wika. Piliin ang tamang sagot sa loob ng kahon. Idyolek CreoIdyolek Sosyolek Creole Ekolek Jejemon Wika Register Diyalekto Diyalekto EtnolekSosyolek Etnolek Jargon Jargon Coñospeak Bekimon Idyolek Pidgin Diyalekto 1. Hindi organisadong pagkakaayos ng mga salita. Kilala sa Ingles bilang “nobodys native language.” PIDGIN 2. Ito ang wikang nakabatay sa mga tradisyon at kultura ng isang tiyak na lugar. ETNOLEK 3. Ito ang tawag sa wikang nagmula sa Pidgin at naging unang wika ng isang lugar. CREOLE 4. Ito ang varayti ng wikang tumutukoy sa sariling estilo ng pagsasalita. IDYOLEK 5. Ang mga salitang kabilang dito ay yaong ginagamit lamang sa tahanan. EKOLEK 6. Ito ay isang anyo ng Taglish. COÑOSPEAK 7. Tinatawag din itong gaylingo. BEKIMON 8. Nakabatay ang wikang ito sa kung ano ang iyong ginagawa, trabaho, o propesyon. REGISTER 9. Varyant lamang ito ng isang malaking wika. DIYALEKTO 10. Ito ay varayti sa paggamit ng wika na nag-iiba-iba depende sa katayuan o pangkat sa lipunan. SOSYOLEK Panuto: Gamit ang talahanayan, magbigay ng tatlong (3) halimbawa sa bawat varayti ng wika. Mga Varayti ng Wika Diyalekto Idyolek Sosyolek Ekolek Etnolek Jargon Pidgin Creole Bekimon Conospeak Panuto: Gamit ang talahanayan ay magbigay ng tatlong (3) ng halimbawa sa bawat varayti ng wika. Mahalaga pa bang pag-aralan ang varayti ng wika? Oo o hindi? Patunayan. Paano mabilis na madedevelop o malilinang ang isang wika? Panuto: Tukuyin kung anong varayti ng wika ang tiyak na halimbawa sa bawat bilang. PILIIN ang TITIK ng tamang sagot. Echozera Magkain tayo sa mall. “Lumipad ang aming team”, “Diumano” -Jessica Soho Uragon AnyLabzyhow cañao Cash flow, debit, credit A.Bekimon A. Diyalekto A. Sosyolek B. Jejemon B. Wika B. Idyolek A. Diyalekto A. Bekimom A. Etnolek A. Jargon B. Sosyolek B. Jejemon B. Ekolek B. Pidgin “Walang Himala” dada Chavacano A. Idyolek A. Ekolek A. Pidgin B. Etnolek B. Etnolek B. Creole Takdang-aralin Panuto: Ibigay ang mga o ng wika ayon kay Michael A. K. Halliday. Magbigay ng tig-iisang kongkretong halimbawa sa bawat tungkulin ng wika. Gawin ito sa MS word at ipasa sa nakalaang Google drive folder. Pulot the Day: “ Sa pagkakaiba-iba ng wika ay mas lumulusog at yumayaman ang kultural na aspekto ng isang bansa.” “Dios Mabalos”