Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
DERS ONÜÇ
KİMYASALLARLA ÇALIŞMADA ÇOK KULLANILAN
KİŞİSEL KORUYUCU DONANIMLAR
13.1 Koruma nedir?
Günlük yaşantımızın üçte birini oluşturan çalışma süreci, fiziksel, kimyasal, biyolojik,
ergonomik ve psikososyal birçok olumsuz etken nedeniyle çalışanın sağlığını tehdit
edebilmektedir. Çalışma ortamını ve çalışanın sağlığını en üst düzeye çıkarmayı hedefleyen iş
sağlığı ve güvenliği çok disiplinli bir yaklaşım ve bir ekip çalışması ile işyerindeki tehlikelerin
kontrol altına alınması ve çalışma ortamında gerekli sağlık ve güvenlik önlemlerinin
uygulanmasını amaçlamaktadır.
Çalışanların İSG tehlikelerinden korunmasında en etkin yöntem, tehlikenin kaynağında
kontrol altına alınmasıdır. Bunun gerçekleşemediği durumlarda, ortama yönelik farklı yöntemler
devreye girecektir (bkz. Ders 9, İşyerinde Kimyasal Risklerin Analizi ve Değerlendirilmesi). Ancak
bütün bu yöntemlerin etkili olmadığı durumlarda, en son korunma yöntemi olarak kişiyi korumaya
yönelik önlemler (kişisel koruyucu donanımların kullanımı) önerilir.
13.2 Koruma önlemleri
Sanayileşmeyle birlikte ortaya çıkan yeni makineler birçok riskleri de birlikte getirmiştir. Bu
riskleri azaltmak için de kimi koruyucu önlemler alınmıştır. Üç ana ilke altında toplanabilecek bu
önlemler şunlardır:
13.2.1 Birincil koruma önlemleri
Primer koruma. Çalışma sağlığında temel amaç, daha işyeri kurulurken gerekli birincil
koruma önlemlerinin alınması ile kişilerin sağlıklı ortamlarda çalışmalarının sağlanmasıdır.
Birincil korunmada esas sorumlu resmi kurum Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’dır.
Bakanlık, iş güvenliği uzmanları ve teknikerlerden oluşan geniş bir takımla ülke genelinde minimum
örgütlenmeyi sağlayarak bu yükümlülüğü yerine getirmek durumundadır.
219
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
13.2.2 İkincil koruma önlemleri
Sekonder korunma (izlem). İkincil koruma daha karmaşık bir yapılandırmayı
gerektirmektedir. İkincil korunmada temel bileşenler işyeri hekimleri, iş güvenliği uzmanları,
diğer sağlık personeli, Sağlık Bakanlığı ve Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın katılım
ve eşgüdümünü gerektiren bir düzenlemedir. İş sağlığının hekimlik boyutunu ilgilendiren yönü iki
ana başlıkta toplanarak ele alınabilir:
(1) İşe giriş muayeneleri: Evrensel “uygun işe uygun insan” temel ilkesi gereği, işe başlayacak
herkesin, işin niteliğine uygun bir ön muayeneden geçmesi gerekir. Bu işlem, şimdiye dek olan
şekliyle kimi kez bir formalite olarak görülüp geçiştirilmiştir.
(2) Düzenli muayeneler: Çalışan kişinin, yaptığı işten etkilenip etkilenmediğine ilişkin
gerçekleştirilen incelenmedir.
13.2.3 Üçüncül koruma önlemleri
Tersiyer koruma (izlem). Ülkemizde belki de bugüne dek en büyük sorunların yaşandığı alan
olan bu konu, SSK hastanelerinin Sağlık Bakanlığına devri ile karmaşanın daha da arttığı bir alan
haline gelmiştir.
13.3 Korunma önlemleri hiyerarşisi
ÖNCELİK; Toplu korunma önlemlerinin alınması ve
EN SON; Kişiyi korumaya yönelik önlemlerin alınmasıdır.
Toplu korumaya yönelik alınmış önlemlere örnek olarak, maddeyi tehlikesiz ya da daha
düşük tehlikeli olanla değiştirme, yalıtım, koruyucu/koruma içine alma, genel havalandırma,
makine koruyucuları, vb. Toplu korunma uygulamaları arasında genel havalandırma, genel
aydınlatma, işaretleme/sınırlama, uyarı levhaları sayılabilir. Kişiye yönelik korunma uygulamaları
arasında,
(1) İşe uygun personel seçimi,
(2) Eğitim ve denetim,
(3) İşe giriş sağlık muayenesi,
220
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
(4) Periyodik sağlık muayeneleri,
(5) Geri dönüş sağlık muayeneleri,
(6) Rehabilitasyon çalışmaları ve
(7) Kişisel koruyucu donanımların kullanımı
sayılabilir.
13.3 Kişisel koruyucu donanım nedir?
(1) Çalışanı, yürütülen işten kaynaklanan, sağlık ve güvenliği etkileyen bir veya birden
fazla riske karşı koruyan, çalışan tarafından giyilen, takılan veya tutulan, bu amaca
uygun olarak tasarımı yapılmış tüm alet, araç, gereç ve donanıma,
(2) Kişiyi bir ya da birden çok riske karşı korumak amacıyla, üretici tarafından bir bütün
haline getirilmiş araç, gereç veya malzemeden oluşmuş donanıma,
(3) Belirli bir eylemde bulunmak için korunma amacı olmaksızın, taşınan ya da giyilen
donanım ile birlikte kullanılan, ayrılabilir veya ayrılamaz nitelikteki koruyucu araç,
gereç ya da malzemeye ve
(4) Kişisel koruyucu donanımın rahat ve işlevsel bir şekilde çalışması için gerekli olan ve
sadece bu tür donanımlarla kullanılan değiştirilebilir parçalarına
“kişisel koruyucu donanım” (KKD) denmektedir.
Bu konudaki yasal düzenlemeler, işverenlerin çalışanlarını yaralanmaya neden olabilecek
işyeri tehlikelerinden koruyabilmelerini gerektirir.69 Mühendislik kontrolleri ve güvenli çalışma
uygulamaları mümkün olmadığında ya da yeterli koruma sağlamadığında, işverenler çalışanlarına
KKD sağlamalı ve kullanımını sağlamalıdır. KKDler, çeşitli tehlikelerden etkilenmeyi en aza
indirmek için kullanılır. KKD örnekleri eldiven, koruyucu gözlük, çelik burunlu bot vb öğeleri
içerir. KKD, mühendislik kontrollerinin kullanılmasından sonra çalışanların kimyasal tehlikelere
karşı korunmasında ikinci savunma ögesi olarak düşünülmelidir. KKD, iyi mühendislik ya da
69
Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği (RG. 29/11/2006 – 26361).
221
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
yönetsel kontroller ya da iyi iş uygulamaları için bir alternatif değildir, ancak işyerinde çalışanların
iş güvenliğini ve sağlığını korumak için bu kontrollerle birlikte kullanılmalıdır.
Ne tür bir KKD'nin gerekli olduğunu belirlemek için, işveren öncelikle işyerinde fiziksel ve
sağlıkla ilgili tehlike ve risklerileri tanımlamalıdır. Bu süreç bir KKD Değerlendirmesinin
yapılması olarak bilinir. Fiziksel tehlikelere örnek olarak aşırı sıcaklık, elektrik çarpması, gürültü
ve hareketli parçalar sayılabilir. Sağlık tehlikeleri örnekleri arasında zararlı tozlara, kimyasallara,
biyolojik materyallere veya radyasyona aşırı maruz kalma bulunur.
13.4 KKD kullanımındaki amaç
Kişisel koruyucular, genelde insan bedeninin belli yerlerini, işyerindeki çalışmalar sırasında
doğabilecek bir takım tehlikelere karşı korumak için geliştirilmişlerdir. Çalışanı tehlikelerden
korumak için verilecek kişisel koruyucularda temel ilke:
(1) Verilecek kişisel koruyucunun yapılacak işe uygun olması,
(2) Kullanacak kişiye rahatsızlık vermemesidir.
İşçiye verilen KKD, yaptığı işe uygun olmazsa koruyucu görevini yerine getiremez, üstelik
işçiye zarar da verebilir. Ör. Gerilim altında çalışan bir işçiye alüminyum baret verilmesi onu
korumaktan öte, kendisine zarar verir. Genellikle çalışanların kullanmayı zor kabullendikleri
kişisel koruyucular, kullanım sırasında işçiyi rahatsız ediyorsa, bunlar pek kullanılmak istenmez.
13.5 Kişisel koruyucu donanımdan sayılmayanlar
Aşağıdaki malzemeler KKD sayılmaz:
(1) İşçinin sağlığını ve güvenliğini korumak üzere Özel olarak yapılmamış sıradan iş
giysileri ve üniformalar;
(2) Afet ve acil durum birimlerinin müdahale eylemlerinde kullandıkları donanım;
(3) TSK, genel kolluk kuvvetleri ve MİT Başkanlığı gibi kamu düzeninin sağlanmasına
yönelik kurumların faaliyetlerinde kullandıkları kişisel koruyucular;
(4) Kara taşımacılığında kullanılan kişisel koruyucular;
222
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
(5) Spor ekipmanı;
(6) Meşru savunmayı ya da caydırmayı hedefleyen donanım;
(7) Riskleri ve istenmeyen durumları uyaran taşınabilir cihazlar kişisel koruyucu
donanımdan sayılmaz.70
13.6 Kişisel koruyucu donanımların seçimi ve kullanımı
Tüm kişisel koruyucu donanımlar;
(1) KKD’ler, amaçlanan doğrultuda kullanımı sırasında karşılaşılan tüm risklere karşı
yeterli koruma sağlamalıdır.
(2) Kendileri bir tehlike kaynağı olmamalıdır.
(3) Kullanılan vücut kısımlarına ve yapılan işe tam uygunluk sağlamalıdır.
(4) Kullanımı, bakım ve temizliği kolay ve pratik olmalıdır.
(5) İşyeri çalışma koşullarına uygun olmalıdır.
(6) Birden çok riskin bulunduğu ve aynı anda birden çok kişisel koruyucu donanımın
kullanılmasının gerektiği durumlarda, bunların bir arada kullanılması uyumlu olmalı
ve risklere karşı etkin olmalıdır.
(7) Kişisel koruyucu donanımların kullanım koşulları, özellikle kullanım süreleri, riskin
derecesine ve etkilenim sıklığına, işçinin çalıştığı yerin özelliklerine ve kişisel
koruyucu donanımın performansına bağlı olarak belirlenmelidir.
(8) Tek kişi tarafından kullanılması esas olan kişisel koruyucu donanımların, zorunlu
durumlar dışında, birkaç kişi tarafından kullanılması halinde, bu kullanımdan dolayı
sağlık ve hijyen sorunu doğmaması için her türden önlem alınmalıdır.
70
Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik, Madde 4(2), RG. 27/7/2013 –
28695.
223
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
(9) Kişisel koruyucu donanımlar, işverence ücretsiz verilmeli, bakım ve onarımdan
ve/veya ihtiyaç duyulan elemanlarının değiştirilmelerinden sonra, hijyenik koşullarda
saklanmalı ve kullanıma hazır bulundurulmalıdır.
(10) İşveren, işçilerin kişisel koruyucu donanımları uygun şekilde kullanmaları için her
türlü önlemi almalıdır.
(11) İşçilere verilen kişisel koruyucu donanımlar her zaman etkili şekilde çalışır durumda
olmalı, temizlik ve bakımı yapılmalı ve gerektiğinde yenileri ile değiştirilmelidir.
(12) İşçiler de kendilerine verilen kişisel koruyucu donanımları aldıkları eğitime ve
yönergelere uygun olarak kullanmalıdır.
(13) İşçiler kişisel koruyucu donanımda gördükleri herhangi bir arıza veya eksikliği
işverene bildirmelidir.
(14) İşveren, kişisel koruyucu donanımları hangi risklere karşı kullanacağı konusunda
işçileri bilgilendirmelidir.
(15) İşveren, kişisel koruyucu donanımların kullanımı konusunda, işçilere, uygulamalı
olarak eğitim verilmesini sağlamalıdır.
(16) Kişisel koruyucu donanımlar, istisnai ve özel koşullar dışında, yalnızca amacına
uygun olarak kullanılmalıdır.
(17) Kişisel koruyucu donanımlar işçilerin kolayca erişebilecekleri yerlerde ve yeterli
miktarlarda bulundurulmalıdır.
(18) Kişisel koruyucu donanımlar yönergelere uygun olarak kullanılmalı, bakımı ve
temizliği yapılmalıdır. Söz konusu yönergeler, işçilerce kolaylıkla anlaşılır olmak
zorundadır.
13.7 CE uygunluk işareti
CE uygunluk işareti, üzerine iliştirildiği ürünün insan ve çevre açısından sağlıklı ve güvenli
olduğunu gösteren AB yönergelerine uygunluk işaretidir.
224
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
Şekil: 13.1. Standard CE işareti
Üreticinin KKD yönetmeliğinden kaynaklanan bütün yükümlülüklerini yerine getirdiğini ve
bir KKD’ın ilgili tüm uygunluk değerlendirme işlemlerinden geçtiğini gösteren işarettir.71
13.8 AT tip inceleme belgesi
Onay veren kuruluşça (notified body) düzenlenerek imalatçıya verilen KKD’ın bu
yönetmelik hükümlerine uygunluğunu gösteren belgedir.
13.9 Piyasaya sunum ve denetim
KKD Yönetmeliği ile,
(1) Ürünlerin piyasaya sunuş şekillerini;
(2) Üreticilerin ve dağıtıcıların yükümlüklerini,
(3) Onay veren kuruluşların sorumluluklarını ve
(4) Piyasa denetim ve gözetim koşullarını
düzenlemektedir.72
71
CE İşareti Yönetmeliği, RG.23/02/2012 – 28213.
72
Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği, RG. 29/11/2006 – 26361.
225
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
13.10 KKD Kategorizasyonu
Kişisel Koruyucu Donanımların Kategorizasyon Rehberine Dair Tebliğ’in amacı, KKD’nın
CE belgelendirme işlemlerinin yapılabilmesi için hangi katagoriye girdiklerini belirlemektir.
Burada doğru uygunluk değerlendirme işlemini seçmek üreticinin sorumlulu altındadır. Bu
donanımların belgelendirme işlemleri her kategori için farklı belge ve yönergeye bağlanmıştır.
Söz konusu tebliğ uyarınca, KKD Kategorilerin sınıflandırması şöyledir:73
13.10.1 Kategori-0: Yönetmelik kapsamına girmeyen KKD’lar bu sınıfa girer.
13.10.2 Kategori-I: Tasarımcı tarafından, kullanıcının kendisinin değerlendirebileceği kabul
edilen, tedrici olarak ortaya çıkan ve zamanında farkedilebilir derecede düşük düzeydeki risklere
karşı koruma sağlayan basit yapıdaki kişisel koruyucu donanımlar, Kategori-I olarak
sınıflandırılır. Bu tiplerin belgelendirilmesi; KKD Yönetmeliği Md. 10’da belirtildiği şekilde,
üreticinin sorumluluk alarak, AT uygunluk bildirimi düzenlemesi esasına göre yapılır.
13.10.3 Kategori-II: Kategori-I ve Kategori-III dışında kalan tüm KKD bu sınıfta değerlendirilir.
Bunların belgelendirilmesi onay veren kuruluşça model kişisel koruyucu donanım için AT tip
inceleme belgesi düzenlendikten sonra, üretici tarafından AT uygunluk bildirimi düzenlenmesi
esasına göre yapılır.
13.10.4 Kategori-III: Tasarımcı tarafından, ani olarak ortaya çıkabilecek tehlikeleri, kullanıcının
zamanında fark edemeyeceği düşünülen durumlarda ve hayati tehlike oluşturarak, sağlığa ciddi
şekilde ve geriye dönüşü mümkün olmayacak derecede zarar verebilecek risklere karşı koruma
sağlayan, karmaşık yapıdaki kişisel koruyucu donanımlar Kategori-III olarak sınıflandırılır.
Kategori-III kapsamına giren kişisel koruyucu donanımların belgelendirilmesi, KKD
Yönetmeliği Bölüm 3’te belirtildiği şekilde, onay veren kuruluşça model KKD için AT tip
inceleme belgesinin düzenlenmesinin ardından, AT tip incelemesi yapanın ya da üreticinin seçtiği
farklı bir onay veren kuruluşun aynı Yönetmelik Bölüm 6 ve 7’den birine uygun olarak üretilen
73
Kişisel Koruyucu Donanımların Kategorizasyon Rehberine Dair Tebliğ, Madde 3, 4, 5, 6 (RG. 11.3.2012-28230).
226
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
KKD’ların ya da üretim sisteminin kalite kontrolü süreçlerinin uygulanmasının ardından,
üreticinin AT uygunluk bildirimi düzenlemesi esasına göre yapılır.
13.10.5 Kişisel koruyucu donanım tasarım ve üretim kuralları
Kişisel koruyucu donanımlar, belgelendirme kategorisine bakılmaksızın KKD Yönetmeliği
Ek-2’de belirtilen temel sağlık ve güvenlik gereklerine uygun olarak tasarlanmak ve üretilmek
zorundadır.
Ayrıca Şekil:13.2’de kişisel koruyucu donanım kategorizasyonu görülmektedir.
Burada, üreticinin teknik dosyası, inceleme ve test raporlarının birer kopyası, KKD’ın
piyasaya verilişini izleyen 10 yıl süre ile hem üretici hem de onay veren kuruluşça Bakanlık
incelemesine hazır bulundurulmak üzere saklanır.
Üretici tarafından seçilen onay veren bir kuruluş, ürünün gerekli kontrollerini yılda en az bir
kez ve önceden belirlenmiş bir zamanda yapar.
Şekil: 13.2. KKD kategorizasyonu.74
74
Ovacıllı, S. ve Karadurmuş, S., Kişisel Koruyucu Donanımların Piyasa Denetimi ve Gözetimi, Mühendis ve Makina, c. 48, sa.
567, s.32.
227
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
Tablo: 13.1. 89/686/EEC Yönergesi uyarınca KKD kategorizasyon tablosu.
KKD
Kategori
AET
(89/686/EEC
Yönergesi)
Tanım
Logo
Onay veren
kuruluştan ilk
EC-tipi Sertifika
(Madde 10, CE
sertifikası
Üretici
uygunluk
bildirimi
(Madde 12, CE
sertifikası)
Onay veren
kuruluştan
Yıllık Gözetim
Sertifikası
(Madde 11, CE
sertifikası)
Kategori I
(basit
tasarım)
Kademeli
özelliğiyle birlikte,
riskten en düşük
oranda koruma
CE
Gerekmez
Evet
Gerekmez
Kategori II
Kat. I ve III
tanımına uymayan
ve Yönerge içinde
Kat. I ya da Kat. III
olarak açıkça
tanımlanmayan
KKD
CE ****
Zorunlu
Evet
Gerekmez
Kategori III
Ölümcül riske ya da
ciddi ve tersinmez
sonuçlara karşı
koruma
CE ****
Zorunlu
Evet
Zorunlu
13.10 Onay veren kuruluşlar
Kategori-I kapsamına giren KKD’ların belgelendirilmesi, üreticinin sorumluluğu kendi
üzerine alarak, AT Uygunluk Bildirimi düzenlemesi esasına dayanır. Kategori-II ya da KategoriIII’e giren ürünler onay veren kuruluş incelemesi gerektirir. Onay veren kuruluş, AB’nin resmi
yayım organlarında listelenmiş, nitelikli ve yetkili bir inceleme kurumudur. Onay veren
kuruluşların işlemleri, AB resmi gazetesinde yayımlanan yeni ve modüler yaklaşım kararları
çerçevesinde yerine getirilmektedir. Avrupa’daki onay veren kuruluşlardan birkaçı: RENAR
(Romanya), ESYD (Yunanistan), UKAS (Britanya), SINAL and SINCERT (İtalya), BAS
(Bulgaristan), TÜV (Avusturya), GAZ, DACH, DCAE ve BAM (Almanya).
Ülkemizde 2 adet onay veren kuruluş bulunmaktadır.
(1) TSE ( www.tse.org.tr ) 7 Ocak 2010 Tarihli tebliğ ile 1783 numaralı onaylanmış
kuruluş olarak tüm ayak ve bacak koruyucular için;
228
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
(2) Universal Belgelendirme ve Gözetim Hizmetleri Tic. A.Ş. ( www.unicert.com.tr ) 2163
numaralı onaylanmış kuruluş olarak el-kol, baş, genel vücut ve ayak-bacak koruyucularında uygunluk değerlendirme işlemlerini gerçekleştireceklerdir.
13.11 Korudukları bölgeye göre KKD sınıflandırması
Kişisel koruyucu donanımlar sürekli geliştirilmektedir. Tehlikeli kimyasallarla çalışırken
gerekli olan KKD’ları, insan vücudunda korudukları bölgeye göre şöyle sınıflandırılabilir:
(1) Baş ve yüz koruyucuları;
(2) Kulak ve göz koruyucuları;
(3) Solunum yolu koruyucuları;
(4) El ve ayak koruyucuları ve
(5) Gövde koruyucuları
13.12 KKD gereksinimi
Kişisel koruyucu donanım kimyasal, radyolojik, fiziksel, elektriksel, mekanik ya da başka
tehlikelerle temastan kaynaklanan ciddi yaralanmalardan veya hastalıklardan korunmak için
tasarlanmıştır. Dikkatli seçim ve yeterli KKD'nin kullanılması kimyasal acil durumdaki bireyleri
solunum sistemi, deri, gözler, yüz, eller, ayaklar, baş, vücut ve işitme duyusunu etkileyen
tehlikelerden korumalıdır. Koruyucu ekipman ve kıyafetlerin hiçbir kombinasyonu, tüm
tehlikelere karşı koruma sağlamaz. Bu nedenle, KKE, etkilenim kontrol yönergeleri ve donanımı
da dahil olmak üzere, diğer koruyucu yöntemlerle birlikte kullanılmalıdır.
13.13 KKD seçimi
Sahadaki yönetici, olay yerindeki koşullara göre gerekli olan KKD topluluğunu
tanımlayacaktır. İlk alıcılar ve hastaneler için, KKD seçimi, kurumun kimyasal acil durum
yönergelerine dayanmaktadır. Kimyasal acil durumlar için uygun KKD'yi seçmek için kullanılan
kılavuzlar bulunmaktadır. İlk müdahale için - OSHA / NIOSH Geçici Rehberlik: Kimyasal Biyolojik - Radyolojik - Nükleer (KBRN) Kişisel Koruyucu Donanım (PPE) Acil Durum
Müdahaleleri için Seçim Matrisi (OSHA, NIOSH, Nisan 2005); Hastane Sağlayıcıları İçin -
229
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
Tehlikeli Maddelerin Yayılmasını İçeren Kaza Kaybı Olaylarından Hastane Tabanlı İlk Alıcıları
İçin OSHA En İyi Uygulamaları (PDF - 1.93 MB) (OSHA, Ocak 2005).
13.14 KKD seviyeleri
Kişisel koruyucu donanım, sağlanan koruma derecesine göre dört kategoriye ayrılmaktadır
(Bkz. Ek: VIII – KKD Koruma Seviyeleri).
13.14.1 Seviye A
En yüksek solunum, deri, göz ve mukoza zarı koruması gerektiğinde korunmalıdır. Tipik bir
Seviye A donanımı şunları içerir:
(1) Pozitif basınç (basınç talebi), bağımsız solunum aparatı (SCBA) (NIOSH onaylı) ya da
SCBA kaçışına sahip pozitif basınçlı hava soluma aparatı;
(2) Kişinin üzerini tümüyle kaplayan kimyasal koruyucu giysi;
(3) Eldivenler, içi kimyasal dirençli;
(4) Eldivenler, dışı kimyasallara dayanıklı;
(5) Çizmeler, kimyasallara dayanıklı, çelik burun ve gövde (takımın önyükleme yapısına
bağlı olarak, üzerinde veya altında takım elbisesi giyilir).
13.14.2 Seviye B
En yüksek seviyede solunum koruması gerektiğinde B seviyesi koruması seçilmelidir; ancak
daha az cilt ve göz koruması gerekir. Seviye B koruması, tehlikeler daha fazla tanımlanıp izleme,
örnekleme ve diğer güvenilir analiz yöntemleri ve kullanılan bu bulgulara karşılık gelen
donanımlarla tanımlanana dek ilk saha girişlerinde önerilen en düşük düzeydir.
Tipik bir
Seviye B donanımı şunları içerir:
(1) Pozitif basınç (basınç-talep), bağımsız solunum cihazı (NIOSH onaylı) veya kaçış
SCBA’sı olan pozitif basınçlı hava soluma aparatı.
(2) Kimyasallara dayanıklı giysiler (tulumlar ve uzun kollu ceketler, tulumlar, kapişonlu
iki parçalı kimyasal sıçrama kıyafeti, tek kullanımlık kimyasallara dayanıklı tulumlar).
(3) Eldivenler, dışı kimyasallara dayanıklı.
230
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
(4) Eldivenler, içi kimyasal dirençli.
(5) Çizmeler, dışı kimyasallara dayanıklı, çelik burun ve gövde.
13.14.3 Seviye C
Havadaki madde tipi biliniyorsa, derişim ölçülüyorsa, hava arındırıcı solunum aparatlarının
kullanım ölçütleri karşılandığında ve cilt ve gözün etkilenme olası olmadığı durumlarda Seviye C
koruması seçilmelidir. Hava periyodik izleme yapılmalıdır. Tipik bir Seviye C donanımı şunları
içerir:
(1) Tam yüz ya da yarım maskesi, hava temizleme respiratörü (NIOSH onaylı);
(2) Kimyasallara dayanıklı giysiler (tek parça tulum, kapşonlu iki parçalı kimyasal sıçrama
kıyafeti, kimyasal maddelere dayanıklı apron ve önlük, kimyasallara dayanıklı tek
kullanımlık tulumlar);
(3) Eldivenler, dışı kimyasallara dayanıklı;
(4) Eldivenler, içi kimyasal dirençli;
(5) Çizmeler, çelik burun ve gövde kimyasallara dayanıklı.
13.14.4 Seviye D
Koruması öncelikle bir çalışma üniformasıdır ve yalnızca rahatsız edici kirlilik için
kullanılır. Yalnızca tulumlar ve güvenlik ayakkabıları/botları gerektirir. Diğer KKD’- ler duruma
dayanır (eldiven çeşitleri, vb). Solunum ya da deri risklerinin bulunduğu herhangi bir bölgede
giyilmemelidir.
13.15 Koruma türleri
Her biri özel uygulamalar ve kullanım gereksinimleri olan birçok türde koruyucu donanım
bulunmaktadır. Kişisel koruyucu donanımların ortak öğeleri konusunda bilgiler şunlardır:
13.15.1 Solunum koruması
Olaya müdahale edenler, kirli hava solunmasından kaynaklanan olumsuz sağlık etkilerine
karşı korunmak için uygun solunum aparatları kullanmalıdır.75
75
NIOSH Respirators Guidance (CDC/NIOSH).
231
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
13.15.2 Göz ve yüz koruması
Göz ve yüz koruması, müdahalecileri uçan parçaların, sıcak kıvılcımların ve kimyasal
sıçramanın tehlikelerinden korumalıdır.76
13.15.3 Cilt koruması
Müdahaleciler zararlı maddelerden etkilendiklerinde, cilt koruması kullanmalıdır.77
13.15.4 Gürültü ve ses koruması
Kulak tıkacı ya da kulaklıklar işitme hasarını önlemeye yardımcı olabilir. Yüksek düzeyde
gürültüden etkilenmek, geri dönüşümsüz işitme kaybına ya da fiziksel ve psikolojik strese bağlı
bozulmaya neden olabilir.78
13.16 Bir KKD yönetim programının öğeleri
KKD kullanımı bir yönetim programının uygulanmasını gerektirir. Etkili bir programın
öğeleri şunlardır:
(1) Solunum Aparatı Kullanımı Sertifikalandırma ve Uygunluk Testi;
(2) OSHA solunum testi uygunluğu (OSHA);
(3) Eğitim - OSHA Eğitim Bilgileri (OSHA);
(4) KKD'nin uygun şekilde takılması;
(5) KKD'nin sınırlamaları;
(6) KKD'nin temizlik ve bakımı;
(7) KKD'nin yararlı ömrü ve bertarafı.
76
NIOSH Eye Safety Guidance (CDC/ NIOSH).
77
NIOSH Protective Clothing & Ensembles Guidance (CDC/NIOSH).
78
NIOSH Noise and Hearing Loss Prevention Guidance (CDC/NIOSH).
232
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
13.17 KKD'nın sınırlamaları
KKD kullanımı ile ilgili karar verirken, kullanım sınırları dikkate alınmalıdır.
(1) Güvenlik Tehlikeleri
(a) Ağırlık nedeniyle kısıtlı hareket
(b) Görme alanı kısıtlamaları nedeniyle kısıtlı görme
(c) Yüz koruması nedeniyle iletişim güçlüğü
(2) Fizyolojik / Psikolojik stresler
(a) Tam uygunluk doğasını sınırlayan psikolojik stres
(b) Isı stresi ve dehidrasyon riski
(c) KKD'ın en yüksek seviyeleri genellikle 30 dakikadan fazla sürekli olarak giyilemez.
(3) Yönetim Gereksinimleri
(a) KKD’ın etkin kullanımını sağlayan bir yönetim programı gereksinimi
(b) Yüz kılları (sakal, bıyık) maskelerin uygun şekilde takılmasını engeller.
(c) Yanlış kullanım, nüfuz / yırtılma potansiyel olarak tehlikeli.
13.18 Sağlık yönetimi
Psikolojik ve fizyolojik stresler nedeniyle, KKD kullanımı tıbbi gözetim ve arınım gerektirir.
OSHA Tıbbi Arınım Anketi (OSHA)
(1) KKD Arınım Düzeyleri
(a) Seviye 1 – Yalnızca kaçış aparatları
(b) Seviye 2 – Yalnızca hava temizleme (dermal koruma ile)
(i) Tarama-meslek ve tıbbi öykü, yaşam bulguları (BP), EKG, kardiyo / pulmoner
sistemlerin PE’si, spirometri, işitme ve görme taraması gibi yaşamsal belirtiler
(c) Seviye 3 – KKD’nin tam spektrumu
(i) Tarama - Seviye 2 değerlendirme artı egzersiz tolerans testi (bağımlı ve CV
değerlendirmesi)
(2) Kullanım senaryoları için Tıbbi İzleme
233
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
(a) Ön giriş
(i) Ağırlık ve yaşam belirtileri kaydı
(ii) Geçmişteki tıbbi öykü kaydı
(iii) Kurum politikası temelinde birey temel bilgileri ile karşılaştırma
(iv) Herhangi bir endişede hekime bilgi verilmesi
(v) Müdahalecinin sırtına, üzerinde adı ve görevi olan bir bantın yapıştırılması
(vi) İkinci bir kişi tarafından eksiksiz güvenlik kontrolü
(vii) KKD’ın kullanılmaya başladığı zamanın kaydedilmesi
(b) Olay sırasında
(i) KKD’da personel süresinin izlenmesi
(ii) KKD’lı ilk takımın dinlenmeye çıkmasından önce ikinci takımın hazırlanması
(c) Müdahale sonrası
(i) Bulaştan arındırma
(ii) KKD’de geçen sürenin kaydedilmesi (genel öneri 30 dakikadır)
(iii) Ağırlığın ve yaşam belirtilerinin kaydedilmesi
(iv) Hidrasyon sağlanması
13.19 Kimyasallara ve mikroorganizmalara karşı koruyucu eldivenler
Kimyasallara dayanıklı eldivenler farklı tipte kauçuklarla üretilmiştir: doğal, bütil, neopren,
nitril ve viton (florokarbon) ya da çeşitli plastik türleri: PVC, PVA ve PET. Bu malzemeler daha
iyi performans için harmanlanabilir ya da lamine edilebilir. Genel bir kural olarak, eldiven
materyali kalınlaştıkça kimyasal direnç artar, ancak kalın eldivenler, güvenlik üzerinde olumsuz
bir etkiye sahip olan kavrama ve el becerisini bozabilir. Kimyasallara dayanıklı eldivenlerden
birkaç örnek verirsek:
13.19.1 n-Butil eldivenler
Bunlar sentetik bir kauçuktan üretilmiştir ve peroksit, roket yakıtları, kuvvetli asitler (nitrik
asit, sülfürik asit, hidroflorik asit ve kırmızı dumanlı nitrik asit), güçlü alkaliler, alkoller, aldehitler,
234
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
ketonlar, esterler ve nitro bileşikleri gibi çok çeşitli kimyasallara karşı koruma sağlar. Butil
eldivenler oksidasyona, ozon korozyonuna ve aşınmaya da direnç gösterir ve düşük sıcaklıklarda
esnek kalır. Bütil kauçuk alifatik ve aromatik hidrokarbonlar ve halojenli çözücülerle iyi
performans göstermez.
13.19.2 Doğal (lateks) eldivenler
Lastik eldivenlerin giyilmesi rahattır, bu da onları genel bir genel amaçlı eldiven yapar.
Mükemmel çekme mukavemeti, esneklik ve sıcaklık direnci özelliklerine sahiptirler. Taşlama ve
cilalamanın yol açtığı aşınmaya direnç göstermenin yanı sıra, bu eldivenler çalışanların ellerini
birçok asit, alkali, tuz ve ketonun sulu çözeltilerinden korur. Lateks eldivenleri kimi kişilerde
alerjik tepkilere neden olmuştur ve tüm çalışanlar için uygun olmayabilir. Hipoalerjenik eldivenler,
eldiven astarları ve tozsuz eldivenler, lateks eldivenlere alerjisi olan çalışanlar için olası
seçeneklerdir.
13.19.3 Neopren eldivenler
Bu tür eldivenler sentetik kauçuktan üretilmiştir ve iyi esneklik, parmak el becerisi, yüksek
yoğunluk ve yırtılma direnci sağlar. Hidrolik sıvılara, benzine, alkollere, organik asitlere ve
alkalilere karşı koruma sağlar. Genellikle doğal kauçuktan daha üstün kimyasal ve aşınma direnci
özelliklerine sahiptirler.
13.19.4 Nitril eldivenler
Bunlar bir kopolimerden üretilir ve trikloretilen ve perkloroetilen gibi klorlu çözücülere karşı
koruma sağlar. El becerisi ve duyarlılık gerektiren işler için tasarlanmasına karşın, nitril
eldivenleri, öteki eldivenlerin bozulmasına neden olan maddelerden uzun süre etkilenimde bile
ağır kullanımlarla karşı karşıya kalır. Yağlar, gresler, asitler, kostikler ve alkollerle çalışırken
koruma sağlar, ancak genellikle güçlü oksitleyiciler, aromatik çözücüler, ketonlar ve asetatlar ile
kullanılması önerilmez.
13.19.5 CE işaretlemesi
AET Kişisel Koruyucu Donanımlar Yönergesi (89/656/EEC)’ni değiştiren (EU) 2016/425
sayılı Kişisel Koruyucu Donanımlar Tüzüğü, kişisel koruyucu donanım üreticilerinin ortak kalite
ve performans standardlarını karşılamasını gerektiriyor. Adı geçen Tüzük’te, risk düzeylerini
235
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
karşılamak için üç sınıf ya da eldiven kategorisi belirtilmektedir.79 Bu kategoriler, biyolojik
ajanlara atanan tehlike kategorileri ile karıştırılmamalıdır. İşverenler, risk düzeyinin belirlenmesini
ve buna uygun eldiven seçiminin gerçekleştirilmesini sağlamalıdır.
13.19.6 Eldiven kategorileri
13.19.6.1 Kategori 1. Basit tasarımlı eldivenler. Yüzeysel mekanik yaralanmalar, temizlik
malzemeleri kullanımı ve 50°C'yi geçmeyen sıcak yüzeylerle temas gibi düşük risk taşıyan eylemler
için uygundur. Basit bir CE işareti sergiler. Ambalajın üzerinde “Yalnızca en düşük risk için
uygundur” yazısı yazılmalıdır. Dış doğrulama gerektirmez, üreticinin bildirimi yeterlidir. İğne
delikleri için minimum gereklilik gerektirmez. Görece az ağır bahçe işleri ve daha hafif yaralanma
riski olan diğer işler için de uygundur.
13.19.6.2 Kategori 2. Ara tasarımlı eldivenler. Bu eldiven kategorisi, kullanıcıyı en düşük ya da
çok yüksek olarak sınıflandırılmamış yaralanmalardan korumak için tasarlanmıştır. Eldivenler,
eldiven koruma özelliklerini gösteren bir piktogramla işaretlenmeli ve akredite bir test enstitüsünde
EN388 Standardı “Mekanik koruma” ya göre test edilmelidir. Tüm kategori 2 eldivenler, korumanın
geçerliliğini göstermek için Onaylanmış Kuruluş tarafından onaylanmış ve tip sertifikalıdır. Ürün
uygunluk sertifikasını veren onaylanmış kuruluşun adı ve adresi, ürün kullanım kılavuzunda yer
almalıdır.
13.19.6.3 Kategori 3. “Karmaşık” tasarımlı KKD eldivenleri. Ani etkileri yeterli süre içerisinde
saptanamayan, ölümcül ya da bir bireyin sağlığına ciddi ve tersinmez zarar verebilecek risklere
karşı geliştirilmiştir. Kimyasal saldırıya ya da iyonize radyasyona karşı yalnızca sınırlı koruma
sağlayan eldivenlerdir. Eldivenler, eldiven koruma özelliklerini gösteren piktogramlarla
işaretlenmeli ve akredite bir test enstitüsünde test edilmelidir. Ayrıca, korumanın geçerliliğini
göstermek için onay veren kuruluşça gerek tip ve gerekse üretim kontrolü için onaylanmış ve
sertifikalandırılmış olmalıdır. Üretici, CE işaretinin yanında, onaylanmış kuruluşun dört basamaklı
tanıtım kodunu ürün üzerinde bulundurmalıdır. Tersinmez ve ölümcül risk içeren aktiviteler için
79
Regulation (EU) 2016/425 on PPE (OJofEU, 31.03.2016–L 81/51), https://eur-lex.europa.eu/legal-
content/EN/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2016:081:FULL&from=EN
236
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
uygundur. En az 260 mm uzunluğunda olmalıdır. Kimyasal koruyucu eldivenlerin tümü Kategori
3 sınıfında değerlendirilir; ancak ısı koruması da bu kategoride sınıflandırılabilir.
13.19.7 Kimyasallara ve mikroorganizmalara karşı AB eldiven standardları
13.19.7.1 EN 374-1:2016 standardı, kimyasallar ve/veya mikroorganizmalar ve
kullanılacak şartları tanımlar ve kullanıcıyı korumak için eldiven gereksinimlerini belirtir.
Kimyasallar gerek kişisel sağlığa ve gerekse çevreye ciddi zarar verebilir. Her biri bilinen
özelliklere sahip iki kimyasal, karıştırıldıklarında beklenmedik etkilere neden olabilir. Bu
standard, 18 kimyasal için bozunma ve geçirgenliğin nasıl test edileceğine ilişkin yönergeler
verir.80 Bu standard, bir eldivenin tehlikeli kimyasallara ve mikroorganizmalara karşı korunma
gereksinimlerini belirtir; ancak işyerindeki gerçek koruma süresini ve karışımlar ile saf
kimyasallar arasındaki farkları yansıtmaz.
Sıvı geçirmez olan izin verilen en kısa uzunluk, EN 420: 2003 + A1: 2009'da belirtilen
eldivenlerin minimum uzunluğuna karşılık gelmelidir.
13.19.7.2 EN 420:2003+A1 standardı, üretici tarafından sağlanması gereken eldiven tasarımı ve
konstrüksiyonu, eldiven malzemesinin su penetrasyonuna karşı direnci, zararsızlığı, rahat kullanımı
ve verimliliği, işaretleme ve bilgilendirme konuları için gereklilikler ve ilgili test yönergelerini
tanımlar. Bir eldiven piyasaya sürüldüğünde ve müşteri tarafından talep edildiğinde, kullanım
yönergeleri sağlayıcı tarafından ürünle birlikte verilmelidir. Birçok üretici bu tür bilgileri kendi web
sitelerinde bulundurur.
Eldivenin kendisi, kullanıcının giyilmesi ya da yaralanmasına neden olma riski
taşımamalıdır. Eldiven malzemesinin pH değeri 3,5 ile 9,5 arasında olmalıdır. Eldiven derisindeki
hekzavalan krom düzeyi 2,9 mg/kg’a eşit ya da bundan daha düşük olmalıdır. Eldiven alerjik cilt
tepkilerine neden olduğu bilinen herhangi bir madde içeriyorsa, bu özellik ürün bilgilerinde
belirtilmelidir.
Eldiven boyutları en düşük uzunluğa göre standartlaştırılmıştır.
80
Bkz. Ekler. Ek Tablo 11-C. Kimyasallara Karşı Koruma Sağlayan Eldivenler, Tanımlı kimyasallar, (EN
ISO 374-1).
237
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
13.19.8 Kimyasallara ve mikroorganizmalara karşı kullanılan eldivenlerin üzerindeki
piktogramlar
EN 420 standardı, işyerinde ve kimya laboratuvarlarında kullanılan eldivenlerle ilgili
işaretleme gereksinimlerini ve aşağıdaki piktogramları kapsar.
Bu piktogram, yalnızca 3/18 kimyasal için en az 30 dakikalık bir çalışma süresi durumunda
gösterilebilir. Tek kullanımlık eldivenlerin bu piktogramı taşıması için en düşük gereksinimleri
pek karşılayamaz. Kimyasalların kod harfleri, piktogramda görüntülenir (bkz. Ek: 11 A, B ve C).
13.20 Kimyasallara karşı solunum yolu koruyucuları
Bugün sanayide kullanılan ve çalışma atmosferinde bulunan katı, sıvı, gaz ve buhar halinde
birçok kimyasal madde, insan bünyesini olumsuz yönde akut ve /veya kronik etkilerle meslek
hastalıklarına neden olabilmektedir. Solunum yollarının böyle bir etkilenmeden korunması için
değişik tipte maskeler kullanılır.
Maskelerde amaç, zehirli ve zararlı ortamda akciğerlere temiz hava gitmesini sağlamaktır.
Çeşitli gazlara ve buharlara karşı aynı anda hem gözü ve hem de yüzü korumak gerekiyorsa tam
yüz maskesi, zehirli ya da rahatsız edici gaz, duman, tozlara karşı yalnızca solunum organlarını
korumak için yarım yüz maskesi kullanılır kullanılır. Bunlar genelde selülozik elyaftan yapılmış
basit maskelerdir.
Solunum ülkemizde uygulanan yaygın koruyucu maske standardları:
(1) EN149 – Gaz maskesi ve toz maskeleri için genel standart
(2) EN405 – Gaz ve tozlardan valflı filtreleme ile koruma sağlayan yarım yüz maskeler için
standard
(3) EN140 – Yarım yüz maskeler için asgari gereksinimler
(4) EN136 – Tam yüz maskesi standartları
(5) EN137 – Kendinden hava beslemeli maske standardı
(6) EN143 – Toz Filtreleri için standart
(7) EN146 – Güç kaynaklı maskeler – başlıklar ve kasklar için standart
(8) EN147 – Güç kaynaklı maskeler için minimum standartlar
238
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
(9) EN270 – Güçlü hava beslemeli maskeler
(10) EN371 – Düşük kaynama noktasına sahip organik maddeler için kullanılan gaz yada
kombine filtreleri maskeler.
(11) EN529 – Solunum sistemi seçimi, kullanımı ve bakımı
(12) EN1146 – Sadece kaçış başlığı bulunan, kendi kendine yeterli açık hava devre basınçlı
maske standardı
(13) EN1835 – Hafif işler için basınçlı hava hatlı maske standardı
(14) EN12941 – Güç kaynaklı maskeler
(15) EN12942 – Güç kaynaklı tam yüz maskeler için standart
(16) EN14387 – Gaz & duman filtreleri
Şekil: 13.1. Tam yüz maskesi
Şekil: 13.2. Yarım yüz maskesi
13.20.1 Parçacık, toz ve aerosellere karşı solunum koruması
EN 149 standardına göre tek kullanımlık yarım yüz toz maskeleri, FFP1, FFP2 ve FFP3
diye üç koruma sınıfına ayrılmıştır. FFP: Face filter protection).
Bunlar:
(1) FFP1: Mekanik çalışma ortamlarında ortaya çıkan zehirli olmayan tozlar için koruma
sağlar. Bu tür tozların solunumu uzun sürede soluma sistemini tahriş edebilir. Toksik
tozlara ve fibrojenik tozlara karşı koruma sağlamaz.
239
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
(2) FFP2: Ortamdaki katı tozların yanısıra duman ve aerosellere (havadaki küçük sıvı
parçacıkları) karşı koruma sağlar. Fibrojenik tozlara karşı koruma için kullanılabilir. Bu
tip parçacıkların solunması kısa sürede solunum sistemini tahriş edebilir ve uzun vadede
fibroz’a (bir tür akciğer hastalığı) neden olabilir.
(3) FFP3: En üst koruma düzeyine sahip toz maskeleri bu kümededir. Zehirli toz, duman
ve aerosellere karşı koruma sağlar. Bakteri, virüs ve bitki sporlarına karşı koruma
sağladığı gibi karsinojen ve radyoaktif maddelerin tozlarının bulunduğu ortamda da
solunum koruyucu olarak kullanılabilir.
DİKKAT: Tersi belirtilmedikçe, sis ve duman için P1 ve P2 filtreleri önerilmemektedir.
Şekil: 13.3. Ventilli toz maskesi
Şekil: 13.4. Ventilsiz toz maskesi
Burada,
R: Reusable (tekrar kullanılabilir). Maske birden çok vardiyada kullanılabilir.
NR: Non reuseable (tekrar kullanılamaz). Kullan at maske. Ancak 8 saatlik vardiya boyunca
kullanılabilir.
D: Bu tür maskeler opsiyonel Dolomit tıkanma testini geçmiştir. Daha uzun süre daha iyi
solunum direncine sahiptir.
240
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
Tablo: 13.1. Toz maskeleri için tehlike ve koruma çarpanı değerleri.
Seviye
Ortam
Tehlike
Sürekli
kullanım
FFP1/P1
İnert maddelerle
çalışma
Kaba tozlar, zararsız
parçacıklar,
Toksik maddelerle
çalışma
Tozlar,
mikroorganizmalar
FFP2/P2
FFP3/P3
Koruma katsayısı
Koruma
düzeyi
1 saatten
az
4*WEL (yarım yüz),
%80
S: Kaba tozlar, kaynak
dumanları, hafif toksik
tozlar, kurşun tozu ve
asbest parçacıkları.
SL: Yukarıdakilerle
birlikte yağ tanecikleri,
hafif toksik aerosoller
1 saatten
az
10*WEL (yarım yüz),
SL: Karsinojenik
tozlar, radyoaktif
parçacıklar, hava
yoluyla bulaşabilecek
mikroorganizmalar
1 saatten
az
20*WEL (yarım yüz),
4*WEL (tam yüz)
%94
10*WEL (tam yüz)
%99
40*WEL (tam yüz)
Örnek: 13.1. Kimyasal kirleticinin çalışma atmosferinde ölçülen medyan derişim değeri =
5 mg/m3 ve WEL = 0,2 mg/m3 ise ne tür bir toz maskesi seçilmelidir?
Gereken en düşük koruma çarpanı = 5 ÷ 0,2 = 25
25 çarpanlı bir maske varsa, bu ortamda zarar görmeden çalışabiliriz.
Sonuç: Bu durumda, Tablo 13.1. uyarınca FFP3 maske seçmek gerekir.
13.20.2 Gazlara ve buharlara karşı solunum koruması
Gaz ve buhar maskelerinde kartuş filtrelerin kullanım ömürleri,
(1) Çalışılan ortamda bulunan kirleticinin/kirleticilerin derişimi ve karakteristiğine,
(2) Nefes alıp verme hacmi ve çalışma oranına,
(3) Havadaki neme,
(4) Çalışılan ortam sıcaklığına ve
(4) Filtrenin kapasitesine
bağlıdır.
241
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
Gaz filtrelerinin test performansı: Gaz filtresi ömrü, test gazını 30 L/dak (bu da orta ağırlıkta
iş yapan ortalama insanların her dakikada kullandığı hava hacmine eşittir) da bir filtreden
geçirilmesi ile elde edilir.
13.20.3 ABEK ve P1, P2, P3 filtrelerin renk kodlandırılması
ABEK, çeşitli gaz ve buhar tehditlerine karşı uygun olan filtrelerin kodlandırılmasında
kullanılır. A, B, E ve K harfleri, solunum filtrelerinin kullanıcıyı koruyacak şekilde tasarlandığı
gaz kirleticilerinin tipini ifade eder. Özetle:
A (Kahverengi) – organik buharlar ve K.n. > 65°C olan alevlenir sıvıların gazları;
B (Gri) – karbon monoksit dışındaki tüm inorganik gazlar;
E (Sarı) – kükürt dioksit ve asidik gazlar;
K (Yeşil) – amonyak ve organik amonyak türevleri;
Diğer gaz ve buhar filtreleri aşağıdaki gibidir:
AX (Kahverengi) – organik buharlar ve K.n.<65 ° C olan alevlenir sıvıların gazları
Hg-P3 – civa (kırmızı-beyaz)
NO-P3 – azot oksitleri (mavi-beyaz)
CO – karbon monoksit (siyah)
13.20.4 Gaz maskesi filtreleri konusunda bilinmesi gereken önemli noktalar:
(1) Gaz filtresi, kullanıcının gaz kokusunu fark ettiği ve ağzına acı tat geldiği anda
kesinlikle değiştirilmelidir.
(2) Kullanıcı soluk almakta zorlanmaya başlamış ise kartuş filtre değiştirilmedir.
(3) Kişinin nefes alıp vermesi sıklaşmış ise kartuş filtre değiştirilmelidir.
(4) Filtrelerin, üreticilerin salık verdiği koşullarda depolanması sağlanmalıdır.
(5) Filtrelerin değişimi için 6 aydan fazla zaman geçirilmemelidir.
(6) Civa filtresinin kullanım süresi en çok 50 saattir.
242
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
(7) Radyoaktif maddeler, mikroorganizma parçacık ve enzim filtresi sadece tek
kullanımlık olarak üretilir.
(8) Havadaki oksijen oranı %19’un altında olması durumunda gaz maskesi
kullanılmamalıdır.
(9) Kullanılan filtrelerin yürürlükteki atık işlemleri yönetmeliklerine uygun olarak
bertaraf edilmesi sağlanmalıdır.
Şekil: 13.5 – ABEK2HgP3 RD tipi bir kartuş filtre (.......... Safety Protection)
13.20.5 Filtrelerin kullanım süresinin bağlı olduğu ölçütler
Filtrelerin kullanım süresi aşağıda belirtilen ölçütlere bağlıdır:
(1) Çalışılan ortamdaki kirleticinin derişimi ve karakteristiği.
(2) Filtre kapasitesi; ör. filtre sınıfı, çalışan ortamdaki derişimle test değerinin
karşılaştırılması.
(3) Nefes alıp verme hacmi ve çalışma süresi.
(4) Havadaki nem.
(5) Gaz filtresinin test performansı atmosfer sıcaklığına bağlıdır.
(6) Gaz filtresinin ömrü, test gazının 30 L/dakikada bir filtreden geçirilmesi ile test edilir.
Bu da orta ağırlıkta iş yapan ortalama insanın her dakikada kullandığı hava hacmine
eşittir.
243
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
(7) Filtre ömrü, iş yerindeki derişim ve her filtre tipi için gereken en düşük zaman değeri
ile hesaplanır.
(8) Kullanırken göz önünde bulundurulacak en önemli nokta, havadaki oksijen miktarının
% 16' dan daha az olmaması, zararlı gaz ya da buhar oranının % 0,5’i geçmemesi ve
karbon monoksitin ortamda hiç bulunmaması gerekir. Küçük tipleri, kısa süreli, büyük
tipleri ise uzun sürelidir.
(9) Gaz filtrelerinde kullanım süresi, gazlı ortamda gazın kokusu duyulduğunda, toz
filtresinde ise solunum zorlaştığında bitmiş olacağından atılıp yenisinin takılması
gerekir.
(10) Gaz filtrelerinin depolama süreleri:
A Tipi 5 yıl, B tipi 4 yıl, E, K, HgP3 tipi 3 yıldır. Mühürlü bandı ve tapası açıldığında,
kullanılmasa bile en çok 6 ay sonra atılmalıdır.
13.21 Kimyasallara ve mikroorganizmalara karşı kullanılacak koruyucu giysiler
Bu tür koruyucu giysiler, kişisel giysileri örten ya da bunların yerine geçen ve bir veya birden
çok riske karşı (ısı, soğuk, nem, toksik, kimyasallar, asitler, aşındırıcı maddeler, elektrik, biyolojik
ve fiziksel tehlikeler) koruma sağlayacak biçimde tasarımlanmış koruyucuları içeren giysilerdir.
Yönetsel kontroller ve mühendislik önlemleri ile önlenemeyen her türlü olası vücut yaralanması
ile karşı karşıya olan çalışanlar, yapılan işe uygun olan bir koruyucu giysi seçimi yapmalıdır.
İşyerinde olası vücut yaralanmalarına neden olabilecek kimi riskler şöyle sıralanabilir:
•
Aşırı yüksek sıcaklıklar;
•
Yüksek sıcaklıkta ergimiş metal ya da sıvı sıçramaları;
•
Makine, malzeme ve araç-gereç kaynaklı etkiler;
•
Tehlikeli kimyasallar.
Belirli risklere karşı üretilmiş olan birçok koruyucu giysi çeşidi bulunmaktadır. İşverenler,
çalışanlarının yalnızca vücutlarının olası yaralanmalardan etkilenebilecek bölgeleri kişisel
koruyucu donanım kullandıklarından emin olmalıdır. Koruyucu giyeceklere örnek olarak
laboratuvar önlükleri, tulumlar, yelekler, ceketler ve tüm vücuda giyilen giyecekler verilebilir.
244
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
Zehirli maddeler ya da zararlı fiziksel ajanlar gibi tehlikeler karşısında tüm vücudu
koruyacak koruyucu giysilerin kullanılması gerekebilir. Bu gibi durumlarda koruyucu giysi her
kullanımdan önce dikkatli şekilde incelenmeli, kullanım amacına yönelik olarak her çalışanın
vücut ölçüsüne uygun giyecek seçimi yapılmalı ve amacına uygun biçimde işlediğinden emin
olunmalıdır. Koruyucu giysiler, her biri farklı tehlikeye karşı koruma sağlayan birçok malzemeden
üretilebilir.
Çalışma soruları:
SORU: 13.1– CE işareti neyi açıklamaktadır?
SORU: 13.2– Gaz maskesi filtreleri ne zaman değiştirilmelidir?
SORU: 13.3– Organik buharlar için ne tür bir gaz filtresi kullanılmalıdır?
SORU: 13.4– Civa buharları ile çalışırken ne tür bir filtre kullanılmalıdır? Civa filtresi en çok ne
kadar süreyle kullanılabilir?
SORU: 13.5– Gaz filtresinin kullanma ömrü hangi ölçütlere bağlıdır? Bildiğiniz 3 tanesini yazın.
SORU: 13.6– İşyeri atmosferinde 3 mg/m3 kurşun tozu bulunduğu belirlenmiştir. Kurşunun OEL
değerinin 0,1mg/m3 olduğu bilindiğine göre, ne tip bir toz maskesi kullanılacağını
hesap yoluyla belirleyiniz.
SORU: 13.7– Seviye A tipi koruyucu donanım hangi ögeleri içerir?
SORU: 13.8– Kimyasallara ve mikroorganizmalara karşı hangi eldivenler kullanılır? Bildiğiniz
iki tanesinin adını yazınız.
Okuma önerisi:
1 - VWR North Safety Hand Protection Chemical Resistance Guide.
URL:https://etasafety.lbl.gov/sites/all/files/VWR%20Chemical%20Resistance%20Gloves%20Ch
art.pdf
2 – Ansell, Chemical Resistance Guide, 7th ed.
URL: https://www.ansellpro.com/download/Ansell_7thEditionChemicalResistanceGuide.pdf
245
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan
Kimyasallarla Çalışmalarda Kullanılacak Kişisel Koruyucu Donanımlar, Mustafa Cüneyt Gezen, MEng, SHE, TMGD
3 – North Silver Shield® /4H®, Chemical Protection Guide.
URL: https://ehs.research.uiowa.edu/sites/ehs.research.uiowa.edu/files/SSChemProGuide.pdf
4 – Glove Selection Guide University of Leicester, UK.
URL: https://studylib.net/doc/5904949/gloveselection-guide---university-of-leiceste r
5 – University of Wollongong, Selection and Use of Gloves Guidelines.
URL:
https://smah.uow.edu.au/content/groups/public/@web/@ohs/documents/doc/uow136685.pdf
6 – Chemical Protective Gloves and Suit Selection Process.
URL:
https://www.bnl.gov/esh/shsd/SBMS_Linked/ExhibitChemicalProtectiveGlovesandSuitSelectionP
rocessRev1.pdf
7– Chemical Safety in the Workplace, Guidance Notes on Personal Protective Equipment (PPE)
for Use and Handling of Chemicals, Hong Kong Occupational Safety and Health Branch Labour
Department, URL: https://www.labour.gov.hk/eng/public/os/C/equipment.pdf
8– İşçi Sağlığı Techizatı, Solunum Koruyucular, URL:
https://www.istikla.com.tr/Sayfalar/kisisel-koruyucu-ekipmanlar-8/ (s/e 18.10.2019)
9- SOP, Personal Protective Equipment for Chemical Exposures, Unv. of Nebraska, Lincoln, NE,
URL: https://ehs.unl.edu/sop/s-ppe.pdf
10- OSHA Best Practices for Protecting EMS Responders,
URL: https://www.osha.gov/Publications/OSHA3370-protecting-EMS-respondersSM.pdf
246
Endüstride ve Kimya Sanayiinde İş Sağlığı ve Güvenliği, M. C. Gezen, R. Uçan