ал азкор

Àáó Çàêàðè¸ ßµ± èáí Øàðàô Íàâàâèé ÀË-ÀÇÊÎÐ ìèí êàëàìè ñàééèäèë àáðîð (ßõøèëàð ñàééèäèíèíã êàëîìèäàí çèêðëàð) Àðàá òèëèäàí Àíâàð Àµìàä òàðæèìàñè «Ìîâàðîóííàµð» Òîøêåíò ¤çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè Âàçèðëàð Ìàµêàìàñè µóçóðèäàãè Äèí èøëàðè á´éè÷à ³´ìèòàíèíã 284-ñîíëè òàâñèÿñè áèëàí ÷îï ýòèëäè. Ìàñúóë ìóµàððèð: Øóµðàò ÈÑÌÎÈËÎÂ Ìóµàððèð: Àµìàä ÌÓ¥ÀÌÌÀÄ Íîøèð: Ìóáàøøèð À¥ÌÀÄ Òåõíèê ìóµàððèð: Àááîñ ÒÓÐÑÓÍÎÂ Ìóñàµµèµëàð Îòàõîí ÌÀ¥ÌÓÄ Çóµðà ¥ÀÌÄÀÌÎÂÀ "Fikr-media" ìàñúóëèÿòè ÷åêëàíãàí æàìèÿòè. Òîøêåíò øàµðè, Êîìèë ¡ðìàòîâ ê´÷àñè, 14-óé. www.fikr.uz E-mail: fikrmedia@list.ru © Fikr-media 2005-éèë. Ìóàëëèô âà óíèíã óøáó àñàðè µà³èäà Èìîì, µîôèç, ôà³èµ, ìóµàääèñ ßµ¸ èáí Øàðîôèääèí èáí Ìóððèé èáí ¥àñàí àë-¥èçîìèé àë-¥óâðîíèé àí-Íàâàâèé Èñëîì îëàìèíèíã ì´úòàáàð îëèìëàðèäàí ñàíàëàäè. Êóíÿëàðè Àáó Çàêàðè¸, ëà³àáëàðè Ìóµèääèí. Àììî Àëëîµãà òàâîçóú ³èëèá, Ìóµèääèí, äåá ëà³àáëàíèøíè êàðèµ ê´ðãàíëàð. ×óíêè äèí äîèìèé µà¸ò âà ñîáèò á´ëãàí íàðñàäèð, òèðèëòèðóâ÷è êèøèãà ìóµòîæ ýìàñäèð, äåá àéòàðäèëàð. («Ìóµèääèí» – äèííè òèðèëòèðóâ÷è, äåãàí ìàúíîíè àíãëàòàäè.) Ëàµìèé ó çîò µà³èäà: «Ìåíè Ìóµèääèí äåá àòàéäèãàíëàðíè ä´ñò òóòìàéìàí, äåá àéòäèëàð», äåéäèëàð. Èìîì Íàâàâèé µèæðàòíèíã 631 éèëè ìóµàððàì îéèäà Äàìàø³äàãè Íàâî øàµðèäà äóí¸ãà êåëäèëàð. ¨øëèêëàðèäà¸³ £óðúîííè ¸ä îëäèëàð. ¤í ò´³³èçãà êèðãàíëàðèäà îòàëàðè Äàìàø³³à îëèá áîðäèëàð âà «Ðàâîµèÿ» ìàäðàñàñèãà æîéëàøòèðäèëàð. Ìà³ñàä èëì òàµñèëèíè ÿíàäà êó÷àéòèðèø ýäè. Áó åðäà Èñµî³ èáí Àµìàä èáí Óñìîí Ìà²ðèáèé àë-Ìà³äèñèéäàí ôè³µíè òàúëèì îëäèëàð, Øåðîçèéíèíã «Ìóµàççàá» íîìëè êèòîáëàðèíè ´³èá ÷è³äèëàð. Èñµî³ èáí Àµìàä ó çîòíèíã ôè³µ èëìèäàãè áèðèí÷è óñòîçëàðè á´ëäè. Íàâàâèé µàçðàòëàðè µàð êóíè 12 õèë äàðñ áèëàí ìàø²óë ýäèëàð. Îðàäà òèá áèëàí µàì ìàø²óë á´ëèøãà ³àñä ³èëäèëàð. Ëåêèí Àëëîµ òàîëî ó çîòíè áó èëìäàí áóðèá ³´éäè. Áàëêè Äàìàø³äàãè «Äîðóë µàäèñ àë-Àøðàôèÿ»äà äàðñ áåðèøíè íàñèá ³èëäè. Áó µîäèñà µèæðàòíèíã 665 éèëè ð´é áåðäè. Èìîì Íàâàâèé µàçðàòëàðè íèµîÿòäà òà³âîäîð, çîµèä, ïàð-µåçëè êèøè ýäèëàð. Áèðîð ñîàòëàðèíè Àëëîµ òîàòèäàí áîø³à èøãà ñàðô ³èëìàñäèëàð. Êå÷àëàðèíè èáîäàò âà êèòîá òàñíèô ýòèø áèëàí ´òêàçàðäèëàð. ¥à³ ó êèøè ó÷óí µàììà íàðñàäàí óñòóí ýäè. Ïîäøîµ Çîµèð Áèáðèñ áèëàí á´ëèá ´òãàí µîäèñà ó çîòíèíã õóë³ëàðèäàãè àíà øó ³èððàíè î÷àäè. Ìàëèê Çîµèð áèð ôàòâîãà èìçî ÷åêèø ó÷óí ó çîòíè ÷à³èðòèðäè. Èìîì µàçðàòëàðè áîøëàðèãà êè÷èêêèíà ñàëëà ´ðàá áîðäèëàð. Ñàëëàëàðèãà ³àðàá ìåíñèìàñäàí: «Ýé øàéõ! Áó ôàòâîãà èìçî ÷åê», äåäè. Àììî Èìîì áîø òîðòäèëàð. Ïîäøîµ ²àçàá áèëàí: «Íèìà ó÷óí?» äåá ñ´ðàäè. Øóíäà Øàéõ µàçðàòëàðè: «Áó ôàòâîäà î²èðëèê êåëòèðóâ÷è çóëì áîð», äåäèëàð. Ïîäøîµ ÿíàäà ²àçàáëàíèá: «Óíè µàììà âàçèôàëàðèäàí á´øàòèíãëàð», äåá àìð ³èëäè. À¸íëàð ýñà: «Óíäà µå÷ ³àíà³à âàçèôà é´³», äåá æàâîá áåðèøäè. Ñ´íã ïîäøîµ ³àòë ³èëèøíè ³àñä ³èëäè. Ëåêèí óíãà Àëëîµ íèÿòèíè àìàëãà îøèðèøãà æóðúàò áåðìàäè. «Íåãà ´ëäèðìàäèíãèç, áóíà³à âàçèÿò áîø³à á´ëìàéäè?» äåéèøãàíèäà, ïîäøîµ: «Àëëîµãà ³àñàìêè, óíèíã âàæîµàòè ìåíè ³´ð³èòèá þáîðäè», äåá æàâîá áåðäè. Áó èø Àëëîµíèíã ôàçëèäèð. Óíè ñîëèµ áàíäàëàðèäàí õîµëàãàíèãà áåðàäè. Èìîì Íàâàâèé æóäà ê´ï êèòîá òàñíèô ýòãàíëàð. Ìèñîë òàðè³àñèäà óëàðíèíã áàúçèñèíè êåëòèðèá ´òàìèç: 1. «Øàðµè Ñàµèµè Ìóñëèì». 2. «Èðøîä». 3. «Òà³ðèá âà Òàéñèéð ôèé ìàúðèôàòè ñóíàíèë Áàøèéð àí-Íàçèéð». 4. «Òàµçèéáóë àñìî âàë ëó²îò». 5. «Òèáéîí Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 3 ôèé îäîáè µàìëàòèë £óðúîí». 6. «Ìèíµîæè àò-Òîëèáèéí». 7. «Áóñòîíèë îðèôèéí». 8. «Õóëîñàòóë àµêîì ôèé ìóµèììîòè ñóíàíè âà ³àâîèäèë èñëîì». 9. «Ðàâçàòóò òîëèáèéí âà óìäàòóë ìóôòèéí». 10. «Øàðµóë ìóµàççàá». 11. «Ðè¸çóñ ñîëèµèéí». 12. «¥óëÿòóë àáðîð âà øèîðóë àõáîð ôèé òàëõèéñè äàúâîò âàë àçêîð» (áóíèñè ³´ëèíãèçäàãè ìàçêóð êèòîáäèð). £óéèäàãè ñóííàò êèòîáëàðèíè øàéõëàðèäàí ýøèòãàíëàð: 1. «Æîìèú àñ-ñàµèµ àë-Áóõîðèé». 2. «Ñàµèµè Ìóñëèì». 3. «Ñóíàíè Àáó Äîâóä». 4. «Æîìèúóò Òåðìèçèé». 5. «Ñóíàíè Èáí Ìîæà». 6. «Ñóíàíè Íàñàèé». 7. «Ìóâàòòî Ìîëèê». 8. «Ìóñíàäè Øîôåúèé». 9. «Ìóñíàäè Àµìàä». 10. «Ìóñíàäè Äîðàìèé». 11. «Ìóñíàäè Àáó ßúëî». 12. «Ñàµèµè Àáó Àâîíà». 13. «Ñóíàíè Áàéµà³èé». 14. «Øàðµè ñóííà ëèë Áà²àâèé». 15. «Àìàëóë éàâì âàë ëàéëà ëè Èáí Ñóííèé». 16. «Àë-æîìèú ëè îäîáèð ðîâèé âàñ ñîìèú ëèëõàòèá Áà²äîäèé». 17. «Àíñîá ëè Çóáàéð èáí Áàêêîð». Äàìàø³äà èñòè³îìàò ³èëãàíëàðèäà ôè³µ, µàäèñ, óñóë êàáè µàð òóðëè èëìëàðíè ³óéèäàãè óñòîçëàðäàí òàúëèì îëãàíëàð: 1. Àáó Èáðîµèì Èñµî³ èáí Àµìàä èáí Óñìîí àë-Ìà²ðèáèé. 2. Àáäóðàµìîí èáí Àµìàä èáí Ìóµàììàä èáí £óäîìà Ìà³äèñèé àë-¥àíáàëèé. 3. Àáó Ìóµàììàä Àáäóðàµìîí èáí Íóµ Ìà³äèñèé àë-Äàìàø³èé. 4. Àáó ¥àôñ Óìàð èáí Àñúàä èáí Àáó Fîëèá Ðóáúèé àë-Èðáèëèé. 5. Àáóë ¥àñàí Ñàëëîð èáí ¥àñàí Èðáèëèé àë-Äàìàø³èé. 6. Àáó Èñµî³ Èáðîµèì èáí Óìàð àë-Âîñèòèé («Ñàµèµè Ìóñëèì»íè øó êèøèäàí ýøèòãàíëàð). 7. Àáóë Áà³î Õîëèä èáí Þñóô èáí Ñàúä Íîáèëèñèé. 8. Àáó Èñµî³ Èáðîµèì èáí Èñî àë-Ìóðîäèé àë-Àíäàëóñèé. 9. Èìîìóë ìóµàääèñ Çè¸ èáí Òàììîì ¥àíàôèé. 10. Øàéõ Àáóë Àááîñ Àµìàä èáí Ñîëèì Ìèñðèé Íàµâèé àë-Ëó²àâèé. 11. Àëëîìà Àáó Àáäóëëîµ Ìóµàììàä èáí Àáäóëëîµ èáí Ìîëèê Æàééàíèé. 12. £îçè Àáóë Ôàòµ Óìàð èáí Áàíäîð èáí Óìàð èáí Àëè Òàôëèñèé. 13. Àáóë Àááîñ Àµìàä èáí Àáäóääîèì Ìà³äèñèé. 14. Àáóë Ôàðàæ Àáäóðàµìîí èáí Øàéõ. 15. Àáó Ìóµàììàä Àáäóðàµìîí èáí Ñîëèì Àáó ßµ¸ Àíáîðèé. 16. Àáó Ìóµàììàä Èñìîèë èáí Èáðîµèì àò-Òàíóµèé. 17. Àáó Ìóµàììàä Àáäóëàçèç èáí Àáó Àáäóëëîµ Àáäóë Ìóµñèí Àíñîðèé. 18. Àëëîìà Àáó Øîìà Àáäóðàµìîí èáí Èñìîèë Äàìàø³èé. 19. Àáäóðàµìîí èáí Àáäóëëîµ èáí Ìóµàììàä èáí ¥àñàí Áîäèðîíèé Áî²äîäèé. 20. £îçè Èìîäóääèí Àáóë Ôîçèë Àáäóëêàðèì èáí Àáäóññàìàä Õèðèñòîíèé. 21. Ôàçë Ìóµàììàä èáí Ìóµàììàä èáí Ìóµàììàä èáí Ìóµàììàä Ôèêðèé. 22. Àáó Çàêàðè¸ ßµ¸ èáí Àáóëôàòµ Õèðîíèé Ñàéðóôèé. Èìîì Íàâàâèé µàçðàòëàðè 676 µèæðèé ñàíàíèíã 24 ðàæàáèäà ÷îðøàíáà êóíè êå÷àñè Íàâî øàµðèäà äîðóë áà³îãà ðèõëàò ³èëäèëàð âà øó åðãà äàôí ýòèëäèëàð. Áó çîòíèíã âàôîòëàðèäàí áóòóí Äàìàø³ àµëè ³àé²óãà áîòäè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 4 Ìóàëëèô ìó³àääèìàñè «Áàñ, Ìåíè ýñëàíãëàð, Ìåí µàì ñèçëàðíè ýñëàéìàí âà Ìåíãà øóêð ³èëèíãëàð âà Ìåíè èíêîð ýòìàíãëàð!» (Áà³àðà, 152-îÿò.) £àµµîð âà àçèç, ãóíîµëàðíè ìà²ôèðàò ýòóâ÷è, ³àäàðëàðíè ´ë÷îâ÷è, èøëàðíè òàñàððóô ³èëóâ÷è, ³àëáè óé²î³, ê´çè î÷è³ êèøèëàð òàôàêêóð ³èëèøëàðè ó÷óí êå÷àíè êóíäóçãà àëèøòèðóâ÷è ÿãîíà Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. Ó áàúçè áàíäàëàðèíè óé²î³ ³èëèá, ÿõøèëàð æóìëàñèãà êèðèòäè, áàúçèëàðèíè òàíëàá îëäè âà ´çèãà ìó³àððàá-ÿ³èí áàíäàëàðèäàí ³èëäè. Áó áàíäàëàð Óíèíã ðîçèëèãè ó÷óí áîð êó÷ëàðèíè ñàðôëàéäèëàð âà îõèðàòãà òàé¸ðãàðëèê ê´ðàäèëàð, Óíèíã ²àçàáèíè êåëòèðàäèãàí íàðñàëàðäàí ÷åòëàíèá, ä´çàõ àçîáèãà òóøèá ³îëèøäàí ýµòè¸ò á´ëàäèëàð, µàìèøà Óíèíã òîàòè âà çèêðèäà þðàäèëàð. Áàíäàëàðèíèíã ³àëáëàðèãà íóð áåðãàí Àëëîµãà µàìä àéòàìàí. Ôàçëó êàðàìèíèíã áóíäàí-äà çè¸äà á´ëèøèíè ñ´ðàá ³îëàìàí. Àçèéì, âîµèä, ñàìàä, àçèç, µàêèì ñèôàòëè Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³ëèãèãà, Ìóµàììàä ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Óíèíã áàíäàñè âà ðàñóëè, òàíëàá îëãàí ä´ñòè âà µàáèáè, ÿðàòãàíëàðèíèíã ýíã àôçàëè, ´òãàíäàãè âà êåëãóñèäàãè êèøèëàðíèíã ýíã µóðìàòëèñè ýêàíèãà èéìîí êåëòèðàìàí. Áó çîòãà âà áîø³à ïàé²àìáàðëàðãà, áàð÷àëàðèíèíã îèëàëàðèãà µàìäà áîø³à ñîëèµ êèøèëàðãà Àëëîµäàí ñàëîâîò âà ñàëîìëàð á´ëñèí. Àëëîµ òàîëî Áà³àðà ñóðàñèíèíã 152-îÿòèäà: «Áàñ, Ìåíè ýñëàíãëàð, Ìåí µàì ñèçëàðíè ýñëàéìàí», Çàðèéàò ñóðàñèíèíã 56-îÿòèäà: «Æèí âà èíñíè ôà³àò ¤çèìãà èáîäàò ³èëèøëàðè ó÷óíãèíà ÿðàòäèì», äåéäè. Áó îÿòëàðäàí áàíäà ó÷óí ýíã àôçàë èø îëàìëàð Ðàááèíè ¸ä ýòèø âà ïàé²àìáàðëàðíèíã ñàééèäè Ðàñóëóëëîµäàí(ñ.à.â.) âîðèä á´ëãàí çèêðëàð áèëàí ìàø²óë á´ëèø ýêàíè áèëèíàäè. Óëàìîëàð êå÷àþ êóíäóçäàãè àìàëëàð, óëàðäà ´³èëàäèãàí äóî âà çèêðëàð ò´²ðèñèäà ê´ïëàá êèòîáëàð òàñíèô ýòèøãàí. Ëåêèí óëàðäà çèêðëàðíèíã ñàíàäè óçóí âà òàêðîð-òàêðîð êåëãàí. Òàáèèéêè, áó µîë ´³óâ÷èíèíã ³èçè³èøèíè áèð îç ñóñàéòèðàäè. Øóíèíã ó÷óí áó áîðàäà åíãèë, ðàâîí ´³èëàäèãàí ðèñîëà òàñíèô ýòèøíè ³àñä ³èëäèì âà ê´ï ñàíàäëàðíè òóøèðèá þáîðäèì. ×óíêè ìà³ñàä ñàíàäëàðíè áèëèø ýìàñ, áàëêè çèêðëàðíè ´ðãàíèø âà óíãà àìàë ³èëèøäèð. Àììî áó ñàíàäëàð ´ðíèíè ìóµèìðî³ íàðñàëàð áèëàí ò´ëäèðäèì. ßúíè, µàäèñëàðíèíã µîëàòèíè – ñàµèµ, µàñàí, çàèô... ýêàíèíè áà¸í ýòäèì. ×óíêè îç ñîíëè ìóµàääèñëàðíè µèñîáãà îëìàãàíäà, ê´ï÷èëèê áó íàðñàíè áèëèøãà ìóµòîæäèð. Áó êèòîáãà µàäèñ èëìèäàí íàôèñ æóìëàëàðíè, ôè³µíèíã íîçèê òîìîíëàðèíè, ³îèäàëàðíèíã àµàìèÿòëè ´ðèíëàðèíè, íàôñ òàðáèÿñèãà òààëëó³ëè ìàòíëàðíè, ñîëèêëàð áèëèøè òàúêèäëàíãàí îäîáëàðíè ³´øèá ³´éäèì. Õóëëàñ êàëîì, àâîìó îëèìëàð åíãèë ôàµìëàøëàðè ó÷óí íèìà ëîçèì á´ëñà, øóíè çèêð ³èëäèì. Àáó ¥óðàéðàäàí (ðîçèéàëëîµó àíµó) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì (áèðîð êèøèíè) µèäîÿòãà ÷à³èðñà, µèäîÿòãà ýðãàøãàí êèøèíèíã àæðèäàí áèðîð íàðñà êàìàéòèðèëìàñäàí, óíèíã àæðè÷à àæð îëàäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Ìåí µàì îñîí é´ëëàðíè áà¸í ³èëèø áèëàí ÿõøèëèê àµëëàðèãà ¸ðäàì áåðèøíè õîµëàäèì. Êèòîáíèíã àââàëèäà µàììàìèç ìóµòîæ á´ëãàí ìóµèì áèð ôàñëíè çèêð ³èëäèì. Àãàð óí÷à ìàøµóð á´ëìàãàí ñàµîáèéíèíã íîìè êåëñà, áèëìàãàíëàðíè îãîµ ýòèø ó÷óí ôàëîí ñàµîáèéäàí, äåá àéòäèì. Áó êèòîáíè ¸çèøäà Èñëîì àñîñè á´ëìèø áåøòà ìàøµóð àñàð – «Ñàµèµóë Áóõîðèé», «Ñàµèµóë Ìóñëèì», «Ñóíàíè Àáó Äîâóä», «Ñóíàíè Òåðìèçèé», «Ñóíàíè Íàñàèé» êèòîáëàðèãà ñóÿíäèì. Æóäà îç ´ðèíëàðäà áîø³à òàíè³ëè àñàðëàðäàí ôîéäàëàíäèì. Àñîñàí ñàµèµ µàäèñëàðíè êåëòèðäèì. Çàèôëàðèíè çèêð ³èëèøäàí ñà³ëàíäèì. Áàúçè ´ðèíëàðäà çèêð ³èëãàí á´ëñàì µàì, çàèôëèãèíè áà¸í ýòäèì. Øóíèíã ó÷óí áó Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 5 êèòîáíèíã èøîí÷ëè ìàíáàëàðäàí á´ëèøèãà óìèä ³èëàìàí. Àëëîµäàí áó èøëàðíèíã ìóâàôôà³èÿòëè á´ëèøèíè, èíîáàòãà îëèøèíè, ¸ðäàì áåðèøèíè, µèäîÿòãà áîøëàøèíè, ¤çè ñà³ëàøèíè ñ´ðàéìàí. ßíà µàð òóðëè ìóêàððàì èøëàðäà áàðäàâîì á´ëèøíè âà ìåí áèëàí ä´ñòëàðèìíè êàðàìëè µîâëèäà æàì ³èëèøèíè ñ´ðàá ³îëàìàí. Ìåíãà Àëëîµ êèôîÿäèð. Âà Ó æóäà µàì ÿõøè âàêèë. ¤çãàðòèðèø âà ³óââàò ôà³àò µàêèì âà àçèç á´ëãàí Àëëîµíèêèäèð. Àëëîµ íèìàíè õîµëàñà, ´øà á´ëàäè. Àëëîµäàí áîø³àäà ³óââàò é´³. Àëëîµãà òàâàêêàë ³èëäèì. Óíè ìàµêàì òóòäèì. Óíäàíãèíà ¸ðäàì ñ´ðàäèì. Èøèìíè Óíãà òîïøèðäèì. Àëëîµäàí íàôñèìíèíã, îòà-îíàìíèíã, áèðîäàðëàðèìíèíã âà æàìèêè ìóñóëìîíëàðíèíã äóí¸þ îõèðàò èøëàðèäà áåðãàí íåúìàòëàðèíè ñà³ëàøèíè ñ´ðàá ³îëàìàí. Àãàð Àëëîµäàí áèðîð íàðñàíèíã ñà³ëàíèøèíè ñ´ðàñàíãèç, àëáàòòà, Ó ñà³ëàéäè. Ó ýíã ÿõøè ñà³ëîâ÷èäèð. Ôàñë: õîµ ìàõôèé, õîµ çîµèðèé á´ëñèí, áàð÷à àìàëëàðäà íèÿòíè ÷èðîéëè ³èëèø µàìäà èõëîñëè á´ëèø ëîçèì. Àëëîµ òàîëî Áàééèíà ñóðàñèíèíã 5-îÿòèäà àéòàäè: «¥îëáóêè, óëàð ôà³àò ÿãîíà Àëëîµãà, Ó çîò ó÷óí äèííè õîëèñ ³èëãàí, Ò´²ðè é´ëäàí î²ìàãàí µîëëàðèäà èáîäàò ³èëèøãà áóþðèëãàí ýäèëàð». ¥àæ ñóðàñèíèíã 37-îÿòèäà ýñà áóíäàé äåéäè: «Àëëîµãà (³èëãàí ³óðáîíëèêëàðèíãèçíèíã) ã´øòëàðè µàì, ³îíëàðè µàì åòìàñ, ëåêèí Ó çîòãà ñèçëàðíèíã òà³âî-èõëîñèíãèç åòàð». Èáí Àááîñ (ð.à.) «Ó çîòãà ñèçëàðíèíã òà³âî-èõëîñèíãèç åòàð» æóìëàñèíèíã ìàúíîñèíè «Óíãà ñèçëàðíèíã íèÿòèíãèç åòàäè», äåá òóøóíòèðãàíëàð. ¥îôèç Àáóëáà³î Õîëèä èáí Þñóô Ìà³äèñèé Àáóë ßìàí Êèíäèéäàí, áó çîò Ìóµàììàä èáí Àáäóëáî³èé àë-Àíñîðèéäàí, áó çîò Àáó Ìóµàììàä ¥àñàí èáí Àëè àë-Æàâµàðèéäàí, áó çîò Àáóë ¥óñàéí Ìóµàììàä èáí Ìóçàôôàð àë-¥îôèçäàí, áó çîò Àáó Áàêð Ìóµàììàä èáí Ìóµàììàä èáí Ñóëàéìîí àë-Âîñèòèéäàí, áó çîò Àáó Íóúàéì Óáàéä èáí ¥èøîì àë-Õàëàáèéäàí, áó çîò Èáí Ìóáîðàêäàí, áó çîò ßµ¸ èáí Ñàèääàí, áó çîò Ìóµàììàä èáí Èáðîµèì àò-Òàéìèéäàí, áó çîò Àë³àìà èáí Âà³³îñ àë-Ëàéñèéäàí, áó çîò Óìàð èáí Õàòòîáäàí ðèâîÿò ³èëàäèëàð. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àéòäèëàð: «Àëáàòòà, àìàëëàð íèÿò áèëàíäèð. ¥àð áèð êèøè íèÿò ³èëóâ÷èäèð. Êèìíèíã µèæðàòè Àëëîµ âà ðàñóëè ó÷óí á´ëñà, áàñ, Àëëîµ âà ðàñóëè ó÷óí µèæðàò ³èëèáäè. Êèìíèíã µèæðàòè äóí¸ãà åòèøèø ¸êè õîòèíãà óéëàíèø ó÷óí á´ëñà, óíèíã µèæðàòè ´øà íàðñàñèãà á´ëèáäè». Áó µàäèñíèíã ñàµèµëèãèãà âà äàðàæàñè óëó²ëèãèãà èòòèôî³ ³èëèíãàí. Áó µàäèñè øàðèô Èñëîì àñîñëàðèäàí áèðèíè èôîäà ýòãàíäèð. Óëàìîëàð áèð êèòîá òàñíèô ýòñàëàð, ìàíà øó µàäèñ áèëàí áîøëàãàíëàð âà áó áèëàí óíãà ´³óâ÷èíèíã äè³³àòèíè ³àðàòãàíëàð. Èìîì Àáó Ñàèä Àáäóðàµìîí èáí Ìàµäèéäàí ðèâîÿò ³èëèíèøè÷à, ó êèøè: «Êèì êèòîá òàñíèô ýòìî³÷è á´ëñà, ìàíà øó µàäèñ áèëàí áîøëàñèí», äåãàíëàð. Èìîì Àáó Ñóëàéìîí Õàòòîáèé àéòàäèëàð: «Èëãàðèãè øàéõëàðèìèç µàììà èøäà, õîµ äèíèé, õîµ óìóìèé µîæàòëàðäà á´ëñèí, «Àìàëëàð íèÿò áèëàíäèð» µàäèñèíè ìó³àääàì ýòèøíè ìàú³óë ê´ðèøãàí». Èáí Àááîñäàí áèçãà÷à åòèá êåëãàí áèð ãàï áîð. Ó çîò: «Êèøè íèÿòèãà ³àðàá ñà³ëàíàäè», äåãàí ýêàíëàð. Áîø³àëàð ýñà: «Íèÿòèãà ³àðàá áåðèëàäè», äåéèøãàí. Ñàééèä Àáó Àëè Ôóçàéë èáí È¸ç (ð.à.) àéòàäèëàð: «Èíñîíëàð ñàáàáëè áèð àìàëíè òàðê ³èëèø ðè¸ âà èíñîíëàð ñàáàáëè áèð àìàëíè áàæàðèø øèðêäèð. Àëëîµ áó èêêèòàñèäàí ñà³ëàãàíè µà³è³èé èõëîñäèð». Èìîì ¥îðèñ Ìóµîñèáèé: «Ðîñòã´é êèøè áîø³àëàðíèíã ³àëáèäàí ÷è³àäèãàí íàðñàãà ýúòèáîð áåðìàéäèãàí âà çàððà÷à ÿõøèëèãèäàí èíñîíëàð îãîµ á´ëèøèíè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 6 ¸³òèðìàéäèãàí µàìäà ¸ìîí àìàëëàðèäàí èíñîíëàð õàáàðäîð á´ëèøèíè êàðèµ ê´ðìàéäèãàí êèøèäèð», äåéäèëàð. ¥óçàéôà Ìàðúèøèé àéòàäèëàð: «Èõëîñ èíñîííèíã çîµèðè µàì, áîòèíè µàì áèð õèë á´ëãàíèäèð». Àáóë³îñèì £óøàéðèé äåéäèëàð: «Èõëîñ – òîàòäà Àëëîµ òàîëîíèíã ÿêêà ¤çèíè ³àñä ³èëèø, òîàòäàí ìà³ñàä Àëëîµãà ÿ³èí á´ëèøäèð, ìàõëó³³à ê´ðèíèø ó÷óí ¸êè èíñîíëàðäàí ìà³òîâ ýøèòèø, ìóµàááàòèíè ³îçîíèø êàáèëàð ýìàñ». Ñàééèä Àáó Ìóµàììàä Ñàµë èáí Àáäóëëîµ Òóñòàðèé áóíäàé äåéäèëàð: «Èõëîñíè à³ëëè êèøèëàð µàðàêàò, ñóêóò, áîòèí-ó çîµèð ôà³àò Àëëîµ ó÷óí á´ëèá, µàâîéè íàôñ µàì, äóí¸ µàì àðàëàøìàñëèãè êåðàê, äåá òóøóíèøãàí». Àáó Àëè Äà³³î³ àéòàäèëàð: «Èõëîñ – õàë³íèíã ðèîÿñèíè ³èëèøäàí ñà³ëàíèø. Ðîñòã´éëèê ýñà– íàôñãà òîàò ýòèøäàí îìîíäà á´ëèø. Èõëîñëè êèøèäà ðè¸ á´ëìàéäè, ðîñòã´éäà ìà²ðóðëàíèø». Çóííóí Ìèñðèé: «Èõëîñíèíã àëîìàòè ó÷òà íàðñàäà áèëèíàäè: îììàíèíã ìà³òîâè µàì, ìàëîìàòè µàì áèð õèë á´ëèøè; àìàëëàð è÷èäà ´çèíèíã àìàëèíè óíóòèø; àìàëëàðãà ñàâîáíè îõèðàòäà òàëàá ³èëèø», äåéäèëàð. £óøàéðèé (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðîñòã´éëèêíèíã ýíã ïàñò äàðàæàñè áîòèí áèëàí çîµèðíèíã áàðîáàð á´ëèøèäèð». Ñàµë Òóñòàðèé äåéäèëàð: «¤çèíè ¸êè áèðîâíè àëäàãàí êèøè ðîñòã´éëèêíèíã µèäèíè µàì µèäëàìàéäè». Áó ò´²ðèäà c´çëàðèìèç ê´ï, ëåêèí êèôîÿ äàðàæàñèäà èøîðà ³èëäèì. Ôàñë: àãàð áèðîðòà ôàçèëàòëè àìàëäàí õàáàð òîïñàíãèç, óíèíã àµëèäàí á´ëèø ó÷óí áèð ìàðòà á´ëñà µàì, àìàë ³èëèá ³´éèíã. Àñëî òàðê ýòìàíã. Ðàñóëóëëîµäàí âîðèä á´ëãàí ñàµèµ µàäèñäà: «Àãàð ñèçëàðãà áèðîð íàðñàíè áóþðñàì, ³îäèð á´ëãàíèíãèç÷à óíãà àìàë ³èëèíãëàð», äåá àéòèëãàí. Ôàñë: ìóµàääèñëàð, ôà³èµëàð âà áîø³à óëàìîëàð ìàâçóú-ò´³èìà á´ëãàíèäàí òàø³àðè áàð÷à ðà²áàòëàíòèðóâ÷è âà îãîµ ýòóâ÷è µàäèñëàðãà ôàçèëàòëè èáîäàòëàðäà àìàë ³èëèø æîèç, äåá àéòèøàäè. Àììî µàëîë-µàðîì, îëäè-ñîòäè, íèêîµ, òàëî³ êàáè µóêìëàðäà ôà³àò ñàµèµ âà µàñàí èñíîäëè µàäèñëàðãà àìàë ³èëèíàäè. Ìàáîäî, çàèô µàäèñëàð îëèíàäèãàí á´ëñà, æóäà ýµòè¸òêîðëèê áèëàí é´ë òóòèëàäè. Øóíãà ê´ðà, ñàâäî-ñîòè³ ¸êè íèêîµ ìàñàëàëàðèäà êàðèµ ê´ðèëãàí íàðñàëàð çàèô µàäèñëàðäà âîðèä á´ëñà, óíäàí ÷åòëàíèø ìóñòàµàáäèð âîæèá ýìàñäèð. Ôàñë: çèêð ³èëèø ìóñòàµàá á´ëãàíèäåê, çèêð µàë³àëàðèäà ´òèðèø µàì ìóñòàµàáäèð. Áóíãà î÷è³-îéäèí äàëèëëàð êåëãàí. Óëàðãà, èíøààëëîµ, ´ðíèäà áàòàôñèë ò´õòàëàìèç. ¥îçèð÷à èêêè-ó÷òà µàäèñíè çèêð ³èëèø áèëàí êèôîÿëàíàìèç. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð æàííàò áî²ëàðèäàí ´òñàíãèç, ñàéë ³èëèá (àéëàíèá) êåòèíãëàð», äåäèëàð. Øóíäà ñàµîáàëàð: «Æàííàò áî²ëàðè íèìà, ýé Ðàñóëóëëîµ?» äåá ñ´ðàøäè. Ðàñóëóëëîµ: «Çèêð µàë³àëàðè», äåá àéòäèëàð». ×óíêè Àëëîµ òàîëîíèíã ôàðèøòàëàðè çèêð µàë³àëàðèíè èñòàá äóí¸íè êåçèá þðèøàäè. Çèêð ³èëà¸òãàíëàðíè ó÷ðàòèá ³îëèøñà, óëàðíè ´ðàá îëèøàäè. Ìóîâèÿ (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð. Ñàµîáàëàð µàë³à á´ëèá ´òèðèøãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óëàðíèíã îëäèãà ÷è³èá: «Ñèçëàðíè áóíäàé ´òèðèøãà íèìà íàðñà óíäàäè?» äåá ñ´ðàäèëàð. «Àëëîµíè çèêð ³èëèø âà áèçíè Èñëîìãà µèäîÿò ³èëãàíèãà µàìä àéòèø ó÷óí ´òèðèáìèç», äåéèøäè ñàµîáàëàð. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.): «Ìàíà øóíèíã ó÷óí ´òèðäèíãèçëàðìè? Ñèçëàðãà òóµìàò ³èëãàí µîëäà îíò è÷ìàäèì, ëåêèí ìåíãà Æàáðîèë (àëàéµèññàëîì) êåëèá, Àëëîµ òàîëî ñèçëàð áèëàí ôàðèøòàëàðèãà ôàõðëàíà¸òãàíèíã õàáàðèíè áåðäè», äåäèëàð. Àáó Ñàèä Õóäðèé âà Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 7 ëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèð ³àâì ´òèðèá Àëëîµíè çèêð ³èëñà, óëàðíè ìàëîèêàëàð ´ðàá îëàäè âà ðàµìàò ³îïëàéäè. Óñòëàðèãà õîòèðæàìëèê òóøèðàäè. Àëëîµ óëàðíè ¤çèíèíã µóçóðèäàãèëàð (ÿúíè, ôàðèøòàëàð) áèëàí ýñëàéäè», äåäèëàð. ÈìîìÌóñëèì ðèâîÿòè. Ôàñë: çèêð ³àëá ¸êè òèë áèëàí á´ëàäè. Àôçàëè ³àëá âà òèë áèëàí áèðãà á´ëãà- íèäèð. Àãàð áèòòàñè èëà êèôîÿëàíèøíè õîµëàñàíãèç, ³àëá áèëàí á´ëãàíè àôçàë. Ðè¸äàí ³´ð³èá, ³àëá âà òèë áèëàí ³èëèíàäèãàí çèêðëàðíè òàðê ýòèø êåðàê ýìàñ. Áàëêè Àëëîµíèíã ðîçèëèãèíè òèëàá äîèì çèêð ³èëèá þðèø ëîçèì. Ôóçàéë (ð.à.) þ³îðèäà àéòãàíëàðèäåê, èíñîíëàð ãàïèäàí ³´ð³èá áèð àìàëíè òàðê ³èëèø ðè¸äèð. Àãàð îäàìëàðíèíã ìóëîµàçàñèãà ³àðàá èø òóòèëñà, ê´ï ÿõøèëèê ýøèêëàðè ¸ïèëàäè, äèííèíã ìóµèì àø¸ëàðè çîåú á´ëàäè. Áó é´ë îðèôëàðíèíã é´ëè ýìàñ. Îèøà (ð.à.) «Íàìîçèíãíè æàµðèé µàì, ìàõôèé µàì ³èëèá þáîðìà» (Èñðî ñóðàñè, 110) îÿòè äóî µà³èäà íîçèë á´ëäè», äåãàíëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ôàñë: Òàñáåµ, òàµëèë, òàêáèð ¸êè øóëàðãà ´õøàø íàðñàëàð áèëàí ÷åãàðàëàíèá ³îëìàãàí, áàëêè Àëëîµíèíã òîàòè ó÷óí á´ëãàí µàð áèð àìàë Àëëîµíè çèêð ³èëèø µèñîáëàíàäè. (Òàñáåµ – «Ñóáµîíàëëîµ», òàµìèä – «Àëµàìäó ëèëëàµ», òàµëèë – «Ëà èëàµà èëëàëëîµ», òàêáèð – «Àëëîµó àêáàð» äåá àéòèøäèð... – Òàðæ.) Ñàèä èáí Æóáàéð âà áîø³à óëàìîëàð àéòèøàäè: «¥àëîë-µàðîì µóêìëàðè çèêð ýòèëãàí ìàæëèñëàð, îëäè-ñîòäè, íàìîç ´³èø, ð´çà òóòèø, íèêîµ ³èëèø, òàëî³ ³´éèø, µàæãà áîðèø âà øóíãà ´õøàø ìàñàëàëàðäàí ñ´ç áîðãàí áàð÷à éè²èíëàð çèêð ìàæëèñëàðèäèð». Ôàñë: Àëëîµ òàîëî Àµçîá ñóðàñèíèíã 35-îÿòèäà: «Àëëîµíè ê´ï çèêð ³èëóâ÷è ýðêàêëàð âà (Àëëîµíè ê´ï) çèêð ³èëóâ÷è à¸ëëàð – óëàð ó÷óí Àëëîµ ìà²ôèðàò âà óëó² ìóêîôîò (ÿúíè, æàííàò) òàé¸ðëàá ³´éãàíäèð», äåéäè. «Ñàµèµè Ìóñëèì»äà ýñà Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ³óéèäàãè µàäèñ ðèâîÿò ³èëèíãàí: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìóôàððèäëàð îëäèíãà ´çèá êåòèøäè», äåäèëàð. Øóíäà ñàµîáàëàð: «Ìóôàððèäëàð êèìëàð, ýé Ðàñóëóëëîµ?» äåá ñ´ðàøäè. Ðàñóëóëëîµ: «Àëëîµíè çèêð ³èëóâ÷è ýðêàêëàð âà à¸ëëàð», äåäèëàð». Þ³îðèäàãè îÿò ò´²ðèñèäà èõòèëîôëè ôèêðëàð áîð. Èìîì Àáóë ¥àñàí Âîµèäèé àéòàäèëàð: «Èáí Àááîñ (ð.à.): «Áó îÿòäàãè çèêð ³èëóâ÷èëàðäàí ìóðîä µàð áèð íàìîç ñ´íããèäà âà êå÷àñèþ êóíäóçè, ò´øàêäà, óé³óäàí óé²îíãàíäà, µàð ãàë ìàíçèëäàí ÷è³³àíäà Àëëîµíè ¸ä ýòóâ÷èëàðäèð», äåäèëàð». Ìóæîµèä ýñà: «¨íáîøëàãàíèäà, ´òèðãàíèäà, òèê òóðãàíèäà Àëëîµíè çèêð ³èëìàãàí ýðêàê ¸êè à¸ë µà³è³èé çîêèð á´ëà îëìàéäè», äåãàíëàð. Àòî (ð.à.) àéòàäèëàð: «Êèì áåø âà³ò íàìîçíè µà³ëàðèíè àäî ýòèá ´³èñà, Àëëîµíèíã îÿòèäàãè çèêð ³èëóâ÷èëàð ñèðàñèãà êèðàäè». Àáó Ñàèä Õóäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð êèøè êå÷àñè àµëèíè óé²îòèá, áèðãàëèêäà èêêè ðàêàò íàìîç ´³èøñà, ê´ï çèêð ³èëóâ÷è ýðêàê âà à¸ëëàðäàí, äåá ¸çèëàäè», äåäèëàð. Áó µàäèñ ìàøµóðäèð. Àáó Äîâóä, Íàñàèé, Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. Øàéõ Àáó Àìð èáí Ñàëîµäàí (ð.à.) «£àíäàé ³èëèá êèøè çîêèð áàíäàãà àéëàíèøè ìóìêèí?» äåá ñ´ðàøãàíèäà, ó çîò: «Ñîáèò á´ëãàí ìàúñóð (ÿúíè, Ïàé²àìáàðèìèçäàí íà³ë ýòèëãàí) çèêðëàðíè òîíã îòãàíèäà, êå÷³óðóí, êóíäóçè, ÿðèì êå÷àñè âà µàð òóðëè µîëàòëàðäà äîèìèé ´³èá þðñà, àíà øóíäà îÿòäà êåëãàí ê´ï çèêð ³èëóâ÷èëàð ³àòîðèãà ³´øèëàäè», äåá æàâîá áåðäèëàð. Ôàñë: óëàìîëàðèìèç òàµîðàòñèç ¸õóä æóíóá á´ëãàí ýðêàêëàð, µàéç âà íèôîñäàãè à¸ëëàð òàñáåµ, òàµëèë, µàìä, òàêáèð, ñàëîâîò âà áîø³à äóîëàðíè òèëè âà ³àëáè áèëàí áàæàðèøè æîèç, äåéèøàäè. Ëåêèí æóíóá á´ëãàí ýðêàê, µàéç ¸êè íèôîñäàãè à¸ë £óðúîíäàí áèð ïàð÷à á´ëñà-äà, òèëîâàò ³èëèøè µàðîìäèð. Àììî Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 8 ëàôçñèç ³àëáäà àéòèøè âà íàçàð ñîëèøè æîèç, äåéèøàäè. Øóíèíãäåê, óëàð ìóñèáàò åòãàíèäà «Èííà ëèëëàµè âà èííà èëàéµè ðîæèúóí», äåá èñòèðæîú àéòñà, óëîâãà ìèíãàíëàðèäà «Ñóáµàíàëëàçèé ñàõõîðî ëàíà µàçà âà ìà êóííà ëàµó ìó³ðèíèéí», äåñà, «Ðîááàíà àòèíà ôèä äóíéà µàñàíàòàí âà ôèë àõèðîòè µàñàíàòàí âà ³èíà úàçàáàí íàð», äåá äóî ³èëñà, áèðîð êèøèãà «Êèòîáíè ³óââàò áèëàí îë» ¸êè «Îìîí âà ñàëîìàò µîëäà êèðèíãëàð», äåá áóþðñà, «Áèñìèëëàµ», «Âàëµàìäó ëèëëàµ», äåñà âà áóëàð áèëàí £óðúîí ´³èøíè ³àñä ³èëìàñà, ãóíîµêîð á´ëìàñëèêëàðèíè àéòèøãàí. Âà ÿíà óëàðíèíã àéòèøëàðè÷à, «Àø-øàéõó âàø-øàéõîòó èçà çàíàéà ôàðæóìóµóìà» êàáè ìàíñóõ îÿòëàðíè µàì ´³èøëàðè ìóìêèí. Àãàð ñóâ òîïà îëèøìàñà, òàÿììóì ³èëèá, £óðúîí òèëîâàò ³èëèøëàðè æîèç. Áóíäàí êåéèí òàµîðàò áóçèëñà-äà, ³èðîàò ³èëèø ìóìêèí. Øó ñèíãàðè ²óñë âà òàÿììóìäàí êåéèí òàµîðàò êåòãàíèäà µàì ³èðîàò ³èëèíàâåðàäè. Áàúçè ñîµèáëàðèìèç: «Ìó³èì (ÿúíè, ´ç þðòèäà á´ëãàí) êèøè òàÿììóì áèëàí íàìîç ´³èñà, ôà³àò íàìîçäà ³èðîàò ³èëèøè æîèç. Àììî íàìîçäàí òàø³àðèäà ìóìêèí ýìàñ. Ñàôàðäà á´ëñà, æîèç», äåéèøàäè. Ëåêèí þ³îðèäà àéòãàíèìèç ò´²ðèðî³äèð. ×óíêè òàÿììóì µàì ²óñë ´ðíèãà ´òàäè. Àãàð æóíóá êèøè òàÿììóì ³èëèá, êåéèí ñóâãà åòèøñà, ²óñë ³èëèøè ëîçèì á´ëèá, òàÿììóìè áèëàí ³èðîàò ýòèøè µàðîìäèð. Àãàð ýíäè òàÿììóì ³èëèá, íàìîç ´³èñà âà óíäà ³èðîàò ³èëñà, ñ´íã òàÿììóìè áóçèëèá, ÿíãèäàí òàÿììóì ³èëñà, óíãà ³èðîàò µàðîì á´ëìàéäè. Áóíäàí áîø³à ôèêðëàð µàì áîð, ëåêèí óëàð çàèôäèð. Ôàñë: çèêð ³èëà¸òãàí êèøè èøèãà æèääèé ³àðàøè ëîçèì. Àãàð áèð æîéäà ´òèðãàí á´ëñà, ³èáëàãà þçëàíèá, ´çèíè õîêèñîð òóòèá, õóøóú, ñîêèíëèê âà âè³îð áèëàí áîøèíè ýãèá ´òèðàäè. Áóíäàí áîø³à÷à ´òèðèøíèíã áèð îç êàðîµèÿòè áîð. Àãàð óçðñèç µîëäà ìàíà øó èøëàðíè òàðê ýòñà, àôçàë íàðñàíè áàæàðìàãàí á´ëàäè. Áàæàðìàñà, êàðîµèÿòè é´³ëèãèãà ³óéèäàãè îÿòíè äàëèë ³èëèøàäè: «Îñìîíëàð âà åðíèíã ÿðàëèøèäà µàìäà êå÷à âà êóíäóçíèíã àëìàøèíèá òóðèøèäà à³ë ýãàëàðè ó÷óí àëîìàòëàð áîðëèãè øóáµàñèçäèð. Óëàð òóðãàíëàðèäà µàì, ´òèðãàíëàðèäà µàì, ¸òãàíëàðèäà µàì Àëëîµíè ýñëàéäèëàð µàìäà îñìîíëàð âà åðíèíã ÿðàëèøè µà³èäà òàôàêêóð ³èëàäèëàð...» (Îëè Èìðîí, 190–191-îÿòëàð). Îèøà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) ìåí µàéç ê´ðãàí ïàéòèìäà òèççàìãà ñóÿíèá £óðúîí ´³èð ýäèëàð». Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Ìóñëèìíèíã ðèâîÿòëàðèäà ýñà «Ìåí µàéçëè ïàéòèìäà áîøëàðèíè òèççàìãà ³´éèá», äåá êåëãàí. ßíà Îèøà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Êóíäàëèê çèêð âàçèôàëàðèìíè ò´øàãèìãà ñóÿíèá ´³èð ýäèì». Ôàñë: çèêð ³èëèíàäèãàí ìàêîí õîëè, ïîê á´ëèøè ëîçèì. ×óíêè çèêðíè âà çèêð ³èëèíàæàê Àëëîµíè µóðìàò ³èëèøäà àæð ê´ïäèð. Øóíèíã ó÷óí çèêð ìàñæèääà âà óëó² ìàñêàíëàðäà á´ëèøè àôçàë ê´ðèëàäè. Óëó² èìîì Àáó Ìàéñàðà: «Àëëîµ ôà³àò ïîê ìàêîíäà çèêð ³èëèíàäè», äåá àéòãàíëàð. ßíà áèð øàðòè î²èç òîçà á´ëèøè êåðàê. Àãàð î²èçäà áèðîð ´çãàðèø á´ëñà, ìèñâîê áèëàí êåòêàçèëàäè, ¸ìîí íàðñàëàð á´ëñà, ñóâ áèëàí þâèá òàøëàíàäè. Ìàáîäî, î²èç þâèëìàñäàí Àëëîµ çèêð ³èëèíñà, ìàêðóµäèð, àììî µàðîì ýìàñ. Î²èç òîçàëàíìàñäàí òóðèá £óðúîí ´³èø µàì ìàêðóµ. Ôàñë: çèêð ³èëèø øàðèàò èñòèñíî ³èëãàí ´ðèíëàðäàí áîø³à µàð ³àíäàé µîëàòäà ìàµáóá àìàëäèð. ¥îæàò ÷è³àðà¸òãàíäà, æèìîú ïàéòèäà, õóòáà ´³èëà¸òãàíäà, ýñíà¸òãàí µîëàòëàðäà çèêð ³èëèø ìàêðóµ ñàíàëàäè. Àììî é´ëäà ìàêðóµ ýìàñ. Ôàñë: çèêðäàí ìà³ñàä ³àëáíèíã µóçóð îëèøèäèð. Êèøè çîêèð á´ëèøè ó÷óí çèêðãà ³èçè³èøè âà àéòà¸òãàíëàðèíèíã ìàúíîñèíè àíãëàøè-òàäàááóð ³èëèøè ëîçèì. £èðîàòäà òàäàááóð ìàòëóá á´ëãàíèäåê, çèêðäà µàì ìàòëóáäèð. Øóíèíã Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 9 ó÷óí «Ëà èëàµà èëëàëëîµ» êàëèìàñèíè ÷´çèá àéòèø èõòè¸ð ³èëèíãàí. ×óíêè áóíäà òàäàááóð ³èëèø èìêîíèÿòè á´ëàäè. Ôàñë: êèìíèíã êóíäóçè ¸êè êå÷àñèäà ¸ íàìîçäàí êåéèí ¸õóä áîø³à áèð ïàéòäà çèêðäàí âàçèôàñè á´ëñà, êå÷èêòèðìàñäàí àäî ³èëèø ëîçèì. Àãàð âà³òèäà áàæàðèøãà îäàòëàíñà, µå÷ ³à÷îí ´òêàçèá þáîðìàéäè. Àììî óíè áàæàðèøíè åíãèë ñàíàñà, çîå ³èëèøíè µàì åíãèë ñàíàéäè. Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì êóíëèê âàçèôàñèíè àäî ýòìàñäàí óõëàá ³îëèá, ñ´íã áîìäîä áèëàí ïåøèííèíã îðàñèäà ´³èá îëñà, ã´¸ êå÷àñè ´³èãàííèíã ñàâîáè ¸çèëàäè», äåäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Ôàñë: ãîµèäà êèøè çèêð ³èëà¸òèá áàúçè ñàáàáëàð áèëàí óíè ò´õòàòèøãà ìàæáóð á´ëèá ³îëàäè. Ìàñàëàí, ñàëîì áåðèëèøè ìóìêèí. Øóíäà àëèê îëèá, ñ´íã ÿíà çèêð ³èëèíàâåðàäè. Áèðîð êèøè àêñà óðñà, «Éàðµàìóêàëëîµ», äåá ³´éèëàäè, êåéèí ÿíà çèêðèäà äàâîì ýòàäè. Çèêð ³èëèíà¸òèá, àçîí ýøèòèëèá ³îëñà, îðàäà óíèíã êàëèìàëàðèãà æàâîá áåðèëàäè. Øóíèíãäåê, áèðîð ìóíêàð èøíè ê´ðñà, óíäàí ³àéòàðàäè, áèðîð ÿõøè èøãà äàúâàò ³èëàäè. Ñ´íãðà ÿíà äàâîì ýòàäè. Ýñíàãàíäà âà øó êàáè µîëëàðäà çèêðíè ò´õòàòèá òóðàäè. Ôàñë: ÿõøè áèëèíãêè, íàìîç ¸êè áîø³à èáîäàò-àìàëëàðäà ìàøðóú á´ëãàí çèêðëàð âîæèá ¸êè ìóñòàµàá á´ëñà, ´çè ýøèòàäèãàí ³èëèá òàëàôôóç ýòìàñà, µèñîáãà îëèíìàéäè. (Ìàñàëàí, íàìîçäà ³èðîàòèíè ´çè ýøèòàäèãàí ³èëèá ´³èøè êåðàê, é´³ñà, ³èðîàò ³èðîàò á´ëìàéäè... – Òàðæ.) Ôàñë: êóíäóç âà êå÷àñèäàãè àìàëëàð ò´²ðèñèäà èìîìëàðèìèç òîìîíèäàí íàôèñ êèòîáëàð òàñíèô ýòèëãàí. Óëàðíèíã ýíã ÿõøèñè Àáó Àáäóðàµìîí Íàñàèéíèíã «Êóíäóçè âà êå÷àñèäàãè àìàëëàð» íîìëè êèòîáëàðèäèð. Áóíäàí-äà íàôèñðî²è âà ôîéäàëèðî²è Èìîì Àáó Áàêð Àµìàä èáí Ìóµàììàä èáí Èñµî³ Ñóííèéíèíã «Êå÷à âà êóíäóçãè àìàëëàð» íîìëè ðèñîëàëàðèäèð. Ìåí Èáí Ñóííèéíèíã µàììà êèòîáëàðèíè øàéõèìèç Àáóëáà³î Õîëèä èáí Þñóô èáí Ñàúä èáí ¥àñàíäàí ýøèòäèì. Áó çîò ýñà 602 µèæðèé ñàíàäà àëëîìà Àáóë ßìàí Çàéä èáí ¥àñàí èáí Çàéä èáí ¥àñàí Êèíäèéäàí, ó êèøè øàéõ Àáóë ¥àñàí Ñàúäóëõàéð Ìóµàììàä èáí Ñàµë Àíñîðèéäàí, ó çîò øàéõ Àáó Ìóµàììàä Àáäóðàµìîí èáí Ñàúä èáí Àµìàä èáí ¥àñàí Äóâíèéäàí, ó êèøè £îçè Àáó Íàñð Àµìàä èáí ¥óñàéí èáí Ìóµàììàä èáí Êàññîð Äàéíóðèéäàí, ó çîò øàéõ Àáó Áàêð Àµìàä èáí Ìóµàììàä èáí Èñµî³ Ñóííèéäàí ýøèòãàíëàð. Áó äàëèëëàðíè êåëòèðèøèìäàí ìà³ñàä, èíøààëëîµ, Èáí Ñóííèéíèíã êèòîáèíè ´³óâ÷èãà èñáîòëàðè áèëàí òà³äèì ³èëèøäèð. Ãàïíè èñáîòè áèëàí êåëòèðèø µàäèñ èìîìëàðè íàçäèäà ÿõøè àìàë. Áó êèòîáäà æàìèêè çèêð ³èëãàíëàðèì ñàµèµ ðèâîÿòëàð á´ëèá, àëµàìäóëèëëàµ, ìóòòàñèë ýøèòèëèá êåëèíãàíäèð. Áóíäàí òàø³àðè, ÿíà áåøòà ñàµèµ êèòîáäàí ê´÷èðäèì. Óëàð: «Ñàµèµóë Áóõîðèé», «Ñàµèµóë Ìóñëèì», «Ñóíàíè Àáó Äîâóä», «Ñóíàíè Òåðìèçèé», «Ñóíàíè Íàñàèé». Øóíèíãäåê, Èìîì Ìîëèêíèíã «Ìóâàòòîú» êèòîáëàðèãà ¸êè Àµìàä èáí ¥àíáàëíèíã âà Àáó Àâîíàíèíã ìóñíàäëàðèãà ´õøàø ¸êè Èáí Ìîæà, Äîðà³óòíèé, Áàéµà³èéíèíã «Ñóíàí»ëàðèãà ´õøàø áîø³à êèòîáëàð µàì áîð. Ôàñë: áó êèòîáäà çèêð ³èëèíãàí µàäèñëàð ìàøµóð êèòîáëàðäàí ñàðàëàíäè, õóñóñàí, «Ñàµèµóë Áóõîðèé» âà «Ñàµèµóë Ìóñëèì»äàí. Áó èêêèñèäàí áîø³à ´ðèíëàðäà «ñóíàí» ¸êè øóíãà ´õøàø êèòîáëàðäàí ôîéäàëàíäèì âà óëàðäàí îëèíãàí µàäèñëàðíèíã ñàµèµ, µàñàí ¸êè çàèô ýêàíèíè áà¸í ³èëäèì. Óëàðíèíã îðàñèäàí ýíã ê´ï ê´÷èðãàíèì Àáó Äîâóäíèíã «Ñóíàí»è á´ëäè. Áó çîòíèíã ´çëàðè êèòîáëàðè µà³èäà øóíäàé äåãàíëàð: «Êèòîáèìäà ñàµèµ ¸êè øóíãà ÿ³èí µàäèñëàðíè çèêð ³èëäèì. Àãàð æóäà çàèô á´ëñà, çàèôëèãèíè áà¸í ýòäèì. Àììî µå÷ íàðñà äåìàãàí á´ëñàì, áèëèíãêè, ó ÿðî³ëèäèð. Øóíèíãäåê, µàäèñëàðíèíã áàúçèñè áàúçèñèäàí ñàµèµðî³äèð». Áó ñ´çëàð áèç ó÷óí µàì, áîø³àëàð ó÷óí µàì ôîéäàëèäèð. Äåìàê, Èìîì Àáó Äîâóääàí ðèâîÿò ³èëèíãàí µàäèñëàð çàèô, äåéèëìàãàí á´ëñà, Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 10 ó çàèô ýìàñ. Êèòîáíèíã àââàëèãà çèêð ôàçèëàòè µà³èäàãè áîáíè ³´éäèì. Êåéèíãèëàðè îñîí á´ëèøè ó÷óí áàúçè òóøóí÷àëàð êåëòèðäèì. Ñ´íã êèòîáíèíã ìà³ñàäèíè çèêð ýòäèì. Àëëîµäàí ìà²ôèðàò óìèä ³èëèá, óíè èñòè²ôîð áîáè áèëàí òóãàòäèì. Áó èøëàðãà Àëëîµíèíã ´çè ìóâàôôà³ ³èëóâ÷èäèð. Óíãàãèíà èøîíàìèç, òàâàêêàë ³èëàìèç – ñóÿíàìèç âà èøèìèçíè Óíãàãèíà òîïøèðàìèç. 1-áîá Âà³òè òàéèí ³èëèíìàãàí ôàçèëàòëè çèêðëàð Àëëîµ òàîëî Àíêàáóò ñóðàñèíèíã 45-îÿòèäà: «Àíè³êè, Àëëîµíè çèêð ³èëèø (áàð÷à íàðñàäàí) óëó²ðî³äèð», Áà³àðà ñóðàñèíèíã 152-îÿòèäà: «Áàñ, Ìåíè ýñëàíãëàð, Ìåí µàì ñèçëàðíè ýñëàéìàí», äåéäè. Ñ´íãðà Ñîôôàò ñóðàñèíèíã 143îÿòèäà: «Ýíäè àãàð ó (ÿúíè, Þíóñ àëàéµèññàëîì Àëëîµãà äîèìî) òàñáåµ àéòóâ÷èëàðäàí á´ëìàñà ýäè, àëáàòòà, ó (áàëè³) ³îðíèäà òî ³àéòà òèðèëàäèãàí êóíãà÷à (ÿúíè, ³è¸ìàòãà÷à) ³îëèá êåòãàí (ÿúíè, µàëîê á´ëãàí) á´ëóð ýäè», äåá õàáàð áåðàäè. Àíáè¸ ñóðàñèíèíã 20-îÿòèäà ýñà: «Óëàð òóí-ó êóí (Àëëîµíè) ïîêëàéäèëàð», äåá àéòàäè. 1/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Èêêè êàëèìà áîðêè, óëàð òèëãà åíãèë, òàðîçèäà î²èð âà Ðàµìîíãà ìàµáóáäèð. Óëàð: «Ñóáµàíàëëîµè âà áèµàìäèµè, ñóáµàíàëëîµèë úàçèéì»äèð», äåá àéòäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµíè µàìä àéòèø âà óëó²ëàø áèëàí ïîêëàéìàí».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 2/2. Àáó Çàððäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) ìåíãà: «Àëëîµ òàîëîãà ýíã ìàµáóá á´ëãàí êàëîìíè àéòàéìè? Àëëîµ òàîëî ó÷óí êàëîìëàðíèíã ýíã ÿõøèñè «Ñóáµàíàëëîµè âà áèµàìäèµè», äåá àéòèøèíãäèð», äåäèëàð». Áîø³à ðèâîÿòäà «Ðàñóëóëëîµäàí(ñ.à.â.) «£àéñè êàëîì àôçàë?» äåá ñ´ðàøäè. Ó çîò: «Àëëîµ ôàðèøòàëàðè ¸êè áàíäàëàðè àéòèøèíè èõòè¸ð ³èëãàí «Ñóáµàíàëëîµè âà áèµàìäèµè», êàëèìàñèäèð», äåäèëàð», äåéèëãàí. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 3/3. Ñàìóðà èáí Æóíäóáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµ òàîëîãà êàëîìëàðíèíã ýíã ÿõøèñè ò´ðòòàäèð: «Ñóáµàíàëëîµè, âàëµàìäó ëèëëàµè, âà ëà èëàµà èëëàëëîµó, âàëëîµó àêáàð». Óëàðíèíã ³àéñè áèðèäàí áîøëàñàíã, çàðàðè é´³», äåá àéòäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 4/4. Àáó Ìîëèê Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ïîêëèê èéìîííèíã ÿðìèäèð. «Àëµàìäó ëèëëàµ» êàëèìàñè òàðîçèíè ò´ëäèðàäè. «Ñóáµàíàëëîµè, âàëµàìäó ëèëëàµè» åð áèëàí îñìîííè ò´ëäèðàäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñ- ëèì ðèâîÿòè. 5/5. Óììóë ì´ìèíèéí Æóâàéðèÿäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ýðòàëàá ñóáµ íàìîçè ïàéòèäà áó îíàìèç µóçóðFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 11 ëàðèäàí ÷è³èá êåòäèëàð. Îíàìèç íàìîç ´³èéäèãàí õîíàëàðèäà ýäèëàð. Ñ´íãðà çóµî íàìîçèíè ´³èá á´ëèá ³àéòèá êåëñàëàð, Æóâàéðèÿ îíàìèç µàëè µàì ´òèðãàí ýäèëàð. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.): «×è³èá êåòãàíèìäàí áåðè øó µîëàòäà ´òèðèáñàíìè?» äåá ñ´ðàäèëàð. Îíàìèç (ð.à.): «¥à», äåÿ æàâîá áåðäèëàð. «Ìåí ñåíäàí êåéèí ò´ðòòà êàëèìàíè ó÷ ìàðòàäàí àéòäèì, àãàð óëàð òàðîçèäà ´ë÷àíñà, ñåí áóãóí àéòãàí íàðñàëàðäàí î²èð êåëàäè, – äåäèëàð Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.). – Óëàð: ! " # $ % «Ñóáµàíàëëîµè âà áèµàìäèµè úàäàäà õîë³èµè âà ðèçî íàôñèµè âà çèíàòà úàðøèµè âà ìèäàäà êàëèìàòèµè». (Ìàúíîñè: «ßðàòãàíëàðèíèíã àäàäè÷à, íàôñè ðîçè á´ëãóíè÷à, àðøíèíã âàçíè÷à, êàëèìàëàðíèíã óçóíëèãè÷à Àëëîµãà µàìä àéòàìàí âà Óíè ïîêëàéìàí».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Áîø³à áèð ðèâîÿòäà: ! " «Ñóáµàíàëëîµè úàäàäà õîë³èµè, ñóáµàíàëëîµè ðèçî íàôñèµè, ñóáµàíàëëîµè çèíàòà úàðøèµè, ñóáµàíàëëîµè ìèäàäà êàëèìàòèµè», äåéèëãàí. (Ìàúíîñè: «Õàë³èíèíã àäàäè÷à Àëëîµíè ïîêëàéìàí, íàôñè ðîçè á´ëãóí÷à Àëëîµíè ïîêëàéìàí, àðøíèíã î²èðëèãè÷à Àëëîµíè ïîêëàéìàí, êàëèìàëàðèíèíã óçóíëèãè÷à Àëëîµíè ïîêëàéìàí».) 6/6. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿò ³èëãàí µàäèñëàðíèíã ëàôçè ³óéèäàãè÷à: ! " # ! " # ! " # «Ñóáµàíàëëîµè úàäàäà õîë³èµè, ñóáµàíàëëîµè úàäàäà õîë³èµè, ñóáµàíàëëîµè úàäàäà õîë³èµè, ñóáµàíàëëîµè ðèçî íàôñèµè, ñóáµàíàëëîµè ðèçî íàôñèµè, ñóáµàíàëëîµè ðèçî íàôñèµè, ñóáµàíàëëîµè çèíàòà úàðøèµè, ñóáµàíàëëîµè çèíàòà úàðøèµè, ñóáµàíàëëîµè çèíàòà úàðøèµè, ñóáµàíàëëîµè ìèäàäà êàëèìàòèµè, ñóáµàíàëëîµè ìèäàäà êàëèìàòèµè, ñóáµàíàëëîµè ìèäàäà êàëèìàòèµè». 7/7. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìåí ó÷óí «Ñóáµàíàëëîµè âàëµàìäó ëèëëàµè âà ëà èëàµà èëëàëëîµó âàëëîµó àêáàð», äåéèøèì ³ó¸ø ÷è³èá íóð ñî÷ãàíèäàí ÿõøèðî³äèð», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 8/8. Àáó Àéþá Àíñîðèéäàí (ð.à.) àéòèëàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì !"# $% &' «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµó, ëàµóë ìóëêó âà ëàµóë µàìäó âà µóâà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð», äåá ´í ìàðòà àéòñà, Èñìîèë çóððè¸òèäàí ò´ðò êèøèíè îçîä ³èëãàíäåê á´ëàäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµäàí Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 12 áîø³à èëîµ é´³, Ó ¸ë²èç, Óíèíã øåðèãè µàì é´³, áóòóí ìóëê Óíèêè, µàìä µàì Óíãà õîñ âà Ó µàð áèð íàðñàãà ³îäèðäèð».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 9/9. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµó, ëàµóë ìóëêó âà ëàµóë µàìäó âà µóâà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð», äåá áèð êóíäà þç ìàðòà àéòñà, ´íòà ³óë îçîä ³èëãàí áàðîáàðèäà á´ëèáäè. Óíãà þçòà µàñàíîò ¸çèëèá, þçòà ¸ìîíëèãè ´÷èðèëàäè, êå÷ êèðãóíè÷à øàéòîíäàí îìîíäà á´ëàäè. Óíèíã áó àìàëèäàí àôçàëðî³ èøíè µå÷ êèì ³èëà îëìàéäè. Ôà³àò øó êàëèìàëàðíè ê´ïðî³ àéòãàí êèøè ´çèá êåòèøè ìóìêèí», äåäèëàð. Âà ÿíà Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.): «Êèì «Ñóáµàíàëëîµè âà áèµàìäèµè», äåá áèð êóíäà þç ìàðòà àéòñà, õàòîëàðè äåíãèç ê´ïèãè÷à á´ëñà µàì, êå÷èá þáîðèëàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 10/10. Æîáèð èáí Àáäóëëîµäàí ðèâîÿò ³èëèíãàí µàäèñäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áóíäàé äåãàíëàð: «Çèêðëàðíèíã àôçàëè «Ëà èëàµà èëëàëëîµ»äèð». Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. 11/11. Àáó Ìóñî àë-Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.): «Àëëîµíè çèêð ³èëàäèãàí êèøè áèëàí çèêð ³èëìàéäèãàí êèøèíèíã ìèñîëè õóääè òèðèê áèëàí ´ëèêíèíã ìèñîëè êàáèäèð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 12/12. Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñ (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèá àéòàäèëàð: «Áèð àúðîáèé Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà êåëèá: «Ìåíãà áèð êàëîì ´ðãàòèíã, àéòèá þðàé», äåäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ: !"# $ ! % &' ) ( * + & , - . /0 1 1' &2 «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµó, Àëëîµó àêáàð êàáèéðî âàëµàìäó ëèëëàµè êàñèéðî âà ñóáµàíàëëîµè ðîááèë úàëàìèéí, ëà µàâëà âà ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµèë úàçèéçèë µàêèéì, äåá àéò», äåá ´ðãàòäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³, Ó ÿêêàþ ¸ë²èçäèð. Óíèíã øåðèãè µàì é´³. Àëëîµ æóäà áóþê, Àëëîµãà ÷åêñèç µàìä á´ëñèí, îëàìëàð Ðàááè Àëëîµ áàð÷à àéáó íó³ñîíëàðäàí ïîêäèð, µàêèì âà àçèç á´ëãàí Àëëîµäàí ´çãàäà ´çãàðòèðèø µàì, ³óââàò µàì é´³».) Êåéèí µàëèãè àúðîáèé: «Ýé Àëëîµíèíã Ðàñóëè, áó àéòãàíëàðèíãèç Ðàááèì ó÷óí, ìåí ó÷óí-÷è?» äåäè. Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.): «Àëëîµóììà²ôèð ëèé âàðµàìíèé âàµäèíèé âàðçó³íèé, äåá àéò», äåäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåíè ìà²ôèðàò ³èë, ìåíãà ðàµì àéëà, ìåíè µèäîÿò ýò, ìåíè ðèç³ëàíòèð».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 13/13. ßíà Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñ ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Áèç Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã µóçóðëàðèäà ýäèê. Ó çîò: «Áèðîíòàíãèç áèð êóíäà ìèíãòà µàñàíîò êàñá ³èëà îëàäèìè?» äåá ñ´ðàäèëàð. ¤òèðãàíëàðäàí áèðè: «Ìèíãòà µàñàíîòíè ³àíäàé ³èëèá îëèø ìóìêèí?» äåäè. Ðàñóëóëëîµ: «Êèì þçòà òàñáåµ àéòñà, ìèíãòà µàñàíîò ¸çèëèá, ìèíãòà õàòîñè ´÷èðèëàäè», äåäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 14/14. Àáó Çàððäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðíèíã µàð áèòòà àúçîèíãèçãà ñàäà³à âîæèáäèð. ¥àð áèð òàñáåµèíãèç – ñàäà³à, µàð áèð òàµìèäèíãèç – ñàäà³à, µàð áèð òàµëèëèíãèç – ñàäà³à, µàð áèð òàêáèðèíãèç – ñàäà³à, ÿõøèëèêêà áóþðèøèíãèç – ñàäà³à, ¸ìîíëèêäàí ³àéòàðèøèíãèç – ñàäà³à. Ýíäè áóëàðíèíã µàììàñè ó÷óí èêêè ðàêàò çóµî íàìîçè ´³èøèíãèç êèôîÿäèð», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 13 15/15. Àáó Ìóñî àë-Àøúàðèé (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíãà: «Æàííàò õàçèíàëàðèäàí áèðèíè ñåíãà àéòàéìè?» äåäèëàð. Ìåí: «¥à, àéòèíã, ýé Ðàñóëóëëîµ», äåäèì. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ: «Ñåí«Ëà µàâëà âà ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµ»íè àéò, ó æàííàò õàçèíàëàðèäàíäèð», äåäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòè. 16/16. Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ó çîò Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì áèëàí áèð à¸ëíèíã µóçóðèãà êèðäèëàð. Óíèíã îëäèäà äàíàê (¸êè ìàéäà) òîøëàð áîð ýäè. À¸ë àíà øóëàðíè ñàíàá òàñáåµ àéòàðäè. Ðàñóëóëëîµ óíãà: «Áóíäàí åíãèëðî³ âà àôçàëðî³ íàðñàíè àéòàéìè? ! " # % $ & ' ( «Ñóáµàíàëëîµè úàäàäà ìà õîëà³î ôèñ-ñàìàè âà ñóáµàíàëëîµè úàäàäà ìà õîëà³î ôèëàðçè âà ñóáµàíàëëîµè úàäàäà ìà áàéíà çàëèêà âà ñóáµàíàëëîµè úàäàäà ìà µóâà õîëè³», äåá àéò», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Îñìîíäà ÿðàòãàí íàðñàëàðè àäàäè÷à Àëëîµíè ïîêëàéìàí, åðäà ÿðàòãàí íàðñàëàðè àäàäè÷à Àëëîµíè ïîêëàéìàí, ó èêêàëàñè îðàñèäàãè íàðñàëàð àäàäè÷à Àëëîµíè ïîêëàéìàí âà Ó ÿðàòàäèãàí íàðñàëàð àäàäè÷à Àëëîµíè ïîêëàéìàí».) «Àëëîµó àêáàð», «àëµàìäó ëèëëàµ», «ëà èëàµà èëëàëëîµ», «ëà µàâëà âà ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµ» êàëèìàëàðèíè µàì õóääè «ñóáµàíàëëîµ»íè àéòãàíäåê àéòàäè. (ßúíè, «Àëëîµó àêáàð úàäàäà ìà õîëà³î ôèñ-ñàìàè âà Àëëîµó àêáàð úàäàäà ìà õîëà³î ôèë-àðçè...» äåá.) Èìîì Òåðìèçèé âà Àáó Äîâóä ðèâîÿòëàðè. 17/17. Éóñàéðà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì òàêáèð, òàµëèë, òà³äèñãà ðèîÿ ³èëãàí µîëäà àéòèá þðèøãà áóþðèá, áàðìî³ áèëàí àäî ýòèøíè òàâñèÿ ýòàð ýäèëàð. ×óíêè áàðìî³ëàð ñ´ðàëèá íóò³ ³èëäèðèëàäè». Èìîì Òåðìèçèé âà Àáó Äîâóä ðèâîÿòëàðè. 18/18. Àáäóëëîµ èáí Óìàð (ð.à.): «Ðàñóëóëëîµíèíã (ñ.à.â.) ´íã ³´ëëàðè áèëàí ñàíàá òàñáåµ àéòà¸òãàíëàðèíè ê´ðäèì», äåéäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé, Àáó Äîâóä, Íàñàèé ðèâîÿò- ëàðè. 19/19. Àáó Ñàèä Õóäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì «Ðîçèéòó áèëëàµè ðîááàí âà áèë èñëàìè äèéíàí âà áèìóµàììàäèí ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìà ðîñóëà», äåñà, óíãà æàííàò âîæèá á´ëàäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµíè ðàááèì äåá, Èñëîìíè äèíèì äåá, Ìóµàììàä àëàéµèññàëîìíè ðàñóë äåá ðîçè á´ëäèì».) Àáó Äîâóä ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 20/20. Àáäóëëîµ èáí Áóñðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «Áèð êèøè: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, Èñëîì øàðèàòè ìåíãà ê´ïàéèá êåòäè. Ìåíãà áèð íàðñà ´ðãàòèíãêè, àíà øóíè ìàµêàì óøëàé», äåäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Äîèìî òèëèíã Àëëîµíèíã çèêðè áèëàí íàì á´ëèá þðñèí», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 21/21. Àáó Ñàèä Õóäðèé (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí: «£è¸ìàò êóíè Àëëîµíèíã µóçóðèäà äàðàæàñè óëó² èáîäàò ³àéñè?» äåá ñ´ðàøäè. Ðàñóëóëëîµ: «Àëëîµíè ê´ï çèêð ³èëóâ÷èëàð», äåá àéòäèëàð. Øóíäà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 14 ìåí: «Àëëîµíèíã é´ëèäà ²àçîò ³èëóâ÷èäàí µàì àôçàëìè?» äåäèì. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ³èëè÷è áèëàí êîôèð âà ìóøðèêëàðíè óðèá, ³èëè÷è ñèíèá, ³îíãà áåëàíèá êåòñà µàì, Àëëîµíè çèêð ³èëóâ÷èíèíã äàðàæàñè óíäàí àôçàëäèð», äåäèëàð». Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 22/22. Àáó Äàðäî (ð.à.) àéòàäèëàð: «Íàáèé ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ðàááèíãèç µóçóðèäà àìàëëàðíèíã ÿõøèñè, äàðàæàíãèçíè áàëàíä ³èëóâ÷èñè, ïóë âà îëòèíëàðíè èíôî³ ³èëèøäàí àôçàëðî³ á´ëãàí âà äóøìàíèíãèçãà é´ëè³èá, óíèíã á´éíèãà ³èëè÷ óðèøäàí µàì ÿõøè íàðñàíè àéòàéìè?» äåäèëàð. Ñàµîáàëàð: «Àéòèíã», äåéèøäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.): «Àëëîµíè çèêð ³èëèø», äåäèëàð». Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè ¥îêèì «Ìóñòàäðàê» íîìëè êèòîáëàðèäà áó µàäèñíèíã èñíîäèíè ñàµèµ, äåãàíëàð. 23/23. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàí µàäèñäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áóíäàé äåãàíëàð: «Èñðî êå÷àñè Èáðîµèì àëàéµèññàëîìãà é´ëè³äèì. Ó çîò: «Ýé Ìóµàììàä, óììàòèíãèçãà ìåíäàí ñàëîì àéòèíã âà æàííàòíèíã òóïðî²è ïîê, ñóâè øèðèí âà ´çè òåêèñ, ´ñèìëèãè «Ñóáµàíàëëîµè âàëµàìäó ëèëëàµè âà ëà èëàµà èëëàëëîµó âàëëîµó àêáàð» ýêàíèíè óëàðãà õàáàð áåðèíã», äåäèëàð». Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 24/24. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè «Ñóáµàíàëëîµè âà áèµàìäèµè», äåñà, ó êèøè ó÷óí æàííàòäà áèð õóðìî ýêèëàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 25/25. Àáó Çàðð (ð.à.) Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí: «Êàëîìëàðíèíã ³àéñè áèðè Àëëîµ òàîëîãà ìàµáóáðî³?» äåá ñ´ðàäèëàð. Ó çîò: «Àëëîµ ôàðèøòàëàðèãà èõòè¸ð ³èëãàí «Ñóáµàíà ðîááèé âà áèµàìäèµè, ñóáµàíà ðîááèé âà áèµàìäèµè» æóìëàñèíè àéòèø», äåäèëàð». Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. * * * Êèòîáíèíã àñîñèé ìà²çèíè âî³åúëèêäàãè òàðòèáãà ìóâîôè³ çèêð ³èëäèì, ÿúíè àââàë èíñîí ýðòàëàá óé³óäàí òóðãàíèäà ´³èøè ëîçèì á´ëãàí äóî-çèêðëàðíè, ñ´íã êèéèíèá, óéäàí ÷è³à¸òãàíèäà ´³èëàäèãàíëàðèíè, êåéèí ýñà ìàñæèäãà áîðà¸òèá àéòèëàäèãàí çèêðëàð âà µîêàçîëàðíè êóíëèê òàðòèáèãà ìîñ ðàâèøäà êåëòèðäèì. 2-áîá Óé³óäàí óé²îíãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 26/1. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àéòàäèëàð: «Óõëà¸òãàí âà³òèíãèçäà øàéòîí á´éíèíãèçãà ó÷òà òóãóí òóãèá ³´ÿäè. ¥àð òóãóííè µàðàêàòãà êåëòèðèá, êå÷à µàëè óçóí, ¸òàâåð, äåéäè. Àãàð êèøè óé²îíèá, Àëëîµíè çèêð ³èëñà, òóãóíëàðíèíã áèðè å÷èëàäè. Àãàð òàµîðàò ³èëñà, èêêèí÷èñè å÷èëàäè. Íàìîç ´³èñà, òóãóíëàðíèíã µàììàñè å÷èëàäè âà êèøè íàôñè ïîê, ôàîë âà ²àéðàòëè á´ëèá, òîíã îðòòèðàäè. Àììî óé³óäà ¸òàâåðñà, íàôñè èôëîñ, äàíãàñà á´ëèá óé²îíàäè». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 15 27/2. ¥óçàéôà èáí Éàìîí (ð.à.) âà Àáó Çàððíèíã (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèøëàðè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ò´øàêëàðèãà ¸òñàëàð: «Áèñìèêàëëîµóììà àµéà âà àìóòó», äåá àéòãàíëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåíèíã èñìèíã áèëàí òèðèëàìàí âà ´ëàìàí».) Óé²îíãàíëàðèäà: ! «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé àµéàíà áàúäà ìà àìàòàíà âà èëàé-µèí íóøóð», äåá àéòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Áèçíè ´ëäèðãàíäàí êåéèí òèðèëòèðãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. Âà áèç Óíãàãèíà ³àéòàìèç».) Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 28/3. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àéòäèëàð: «Àãàð ñèçëàðäàí áèðîíòàíãèç óé³óñèäàí óé²îíñà: ! # " $ «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé ðîääà úàëàééà ðóµèé âà úàôàíèé ôèé æàñàäèé âà àçèíà ëèé áèçèêðèµè», äåá àéòñèí». (Ìàúíîñè: «Ðóµèìíè ìåíãà ³àéòèá áåðãàí, æàñàäèìíè îôèÿòäà ³èëãàí âà ¤çèíè çèêð ³èëèø ó÷óí ìåíãà èçí áåðãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí».) Èáí Ñóííèé áó µàäèñíè ñàµèµ èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 29/4. Îèøà îíàìèçäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèð áàíäàãà Àëëîµ òàîëî ðóµèíè ³àéòèá áåðãàíèäà (óé²îíãàíäà): !"# $ % & ' «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµ, ëàµóë ìóëêó âà ëàµóë µàìäó âà µóâà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð», äåñà, ãóíîµëàðè äåíãèç ê´ïèãè÷à á´ëñà µàì, Àëëîµ òàîëî óíè êå÷èðèá þáîðàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 30/5. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àéòäèëàð: «Áèð êèøè óé³óñèäà îãîµ á´ëèá: !"# $ %&'( )* + , ./ "0 1 2 3 4$ ' 5 6 7+ 6 8' «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé õîëà³îí-íàâìà âàë-éà³çîòà, àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé áàúàñàíèé ñàëèìàí ñàâèééà, àøµàäó àííàëëîµà éóµéèë ìàâòà âà µóâà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð», äåá àéòñà, Àëëîµ òàîëî: «Áàíäàì ðîñò àéòäè», äåéäè». (Ìàúíîñè: «Óé³óíè âà óé²î³ëèêíè ÿðàòãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. Ìåíè ñàëîìàò âà ò´²ðè ³èëèá, µà¸òãà îëèá êåëãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. Àëáàòòà, Àëëîµ òèðèëòèðóâ÷è âà ´ëäèðãóâ÷è âà µàð áèð íàðñàãà ³îäèð, äåá ãóâîµëèê áåðàìàí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 31/6. Îèøà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êå÷àñè óé²îíèá ³îëñàëàð, ´í ìàðòà òàêáèð, ´í ìàðòà òàµìèä, ´í ìàðòà «Ñóáµàííàëëîµè âà áèµàìäèµè», ´í ìàðòà «Ñóáµàíàë³óäóñ»íè, ´í ìàðòà èñòè²ôîð, ´í ìàðòà òàµëèë àéòàðäèëàð. Ñ´íãðà: !"#$ «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèí çèé³èä äóíéà âà çèé³è éàâìèë ³èéàìàµ»íè ´í Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 16 ìàðòà àéòèá, íàìîçíè áîøëàðäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, äóí¸íèíã òàíãëèãèäàí, ³è¸ìàòíèíã òîðëèãèäàí Ñåíäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 32/7. ßíà Îèøà îíàìèçäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êå÷àñè óé²îíñàëàð: !" #" ! % $ " & $ ' ( $ ) * ! +$ , . / 0 12 345 " 7 6 /0 8 9 : 4 ;<4 «Ëà èëàµà èëëà àíòà, ñóáµàíàêàëëîµóììà âà áèµàìäèê, àñòà²ôèðóêà ëèçàíáèé âà àñ`àëóêà ðîµìàòàê, Àëëîµóììà çèäíèé úèëìàí âà ëà òóçè² ³îëáèé áàúäà èç µàäàéòàíèé âà µàá ëèé ìèí ëàäóíêà ðîµìàµ, èííàêà àíòàë âàµµàá», äåá àéòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³. Ñåíãà µàìä àéòèø áèëàí Ñåíè ïîêëàéìàí. Ãóíîµëàðèìãà èñòè²ôîð àéòàìàí. Ðàµìàòèíãíè ñ´ðàéìàí. Ýé Ðàááèì, èëìèìíè çè¸äà ýò. ¥èäîÿòãà ñîëãàíèíãäàí êåéèí ³àëáèìíè î²äèðìà. ¥óçóðèíãäàí ìåíãà ðàµìàò áåð. Àëáàòòà, Ñåí ê´ïëàá àòî ýòãóâ÷èñàí».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 3-áîá Êèéèì êèéèøäà ´³èëàäèãàí äóîëàð Êèéèì êèéèøäà âà øó ñèíãàðè àìàëëàðäà «Áèñìèëëàµ...»íè àéòèø ìàµáóá àìàëäèð. 33/1. Àáó Ñàèä Õóäðèé (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ê´éëàê, ðèäî ¸êè ñàëëà êèéñàëàð, «Áèñìèëëàµ...»íè àéòèá, ñ´íã: !"# $ $ «Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêà ìèí õîéðèµè âà õîéðè ìà µóâà ëàµó âà àúóçó áèêà ìèí øàððèµè âà øàððè ìà µóâà ëàµó», äåá ´³èð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåíäàí óíèíã ÿõøèñèíè âà óíãà áåðèëàäèãàí íàðñàíèíã ÿõøèñèíè ñ´ðàéìàí. Âà óíèíã ¸ìîíèäàí µàìäà óíãà áåðèëàäèãàí íàðñàíèíã ¸ìîíèäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 34/2. Ìóîç èáí Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì áèðîð êèéèì êèéèá, !"#$ %'& ( «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé êàñàíèé µàçà âà ðîçà³îíèéµè ìèí ²îéðè µàâëèí ìèííèé âà ëà ³óââàµ», äåñà, Àëëîµ óíèíã îëäèíãè ãóíîµëàðèíè êå÷èðàäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «¤çãàðòèðìàñäàí, ³óââàòèìíè êåòêàçìàñäàí ìåíãà ðèç³ áåðãàí âà ìåíè êèéèíòèðãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 4-áîá ßíãè êèéèì ¸êè ÿíãè ïîéàáçàë âà øóíãà ´õøàø íàðñàëàð êèéãàíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð ßíãè êèéèì êèéãàíäà «Áèñìèëëîµ...»íè àéòèø ìàµáóá àìàëäèð. 35/1. Àáó Ñàèä Õóäðèé (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèøëàðè÷à, Ðàñóëóëëîµ ÿíãè êèéèì êèéñàëàð, ñàëëàìè, ê´éëàêìè ¸êè ðèäîìè, «Áèñìèëëàµ...»íè àéòèá, ñ´íã ³óéèäàãè äóîíè ´³èð ýäèëàð: Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 17 $ % &' &' ( ! "# ) *+ $ % «Àëëîµóììà ëàêàë µàìäó àíòà êàñàâòàíèéµè, àñ`àëóêà õîéðàµó âà õîéðà ìà ñóíèúà ëàµó âà àúóçó áèêà ìèí øàððèµè âà øàððè ìà ñóíèúà ëàµó». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, ìåíè êèéèíòèðãàíèíã ó÷óí Ñåíãà µàìä á´ëñèí. Ñåíäàí áóíèíã ÿõøèëèãèíè âà óíãà ³èëèíãàí ÿõøèëèêíè ñ´ðàéìàí. Âà áóíèíã ¸ìîíëèãèäàí âà óíãà ³èëèíãàí ¸ìîíëèêäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé âà Íàñàèé ðèâîÿòëàðè. 36/2. Óìàð (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã: «Êèì ÿíãè êèéèì êèéèá, ñ´íã: ! "$# «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé êàñàíèé ìà óâàðèé áèµè úàâðîòèé âà àòàæàììàëó áèµè ôèé µàéàòèé» äóîñèíè ´³èá, ñ´íã ýñêèðãàí êèéèìèíè ñàäà³à ³èëèøíè ³àñä ³èëñà, ó Àëëîµíèíã µèôçó µèìîÿñèäà âà Óíèíã é´ëèäà á´ëàäè», äåãàíëàðèíè ýøèòäèì». (Ìàúíîñè: «Àâðàòëàðèìíè ò´ñèá, ìåíè êèéèíòèðãàí âà µà¸òèìíè ã´çàë ³èëãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí».) Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 5-áîá Áèðîäàðè ÿíãè êèéèì êèéãàíäà àéòèëàäèãàí äóîëàð 37/1.Óììó Õîëèääàí(ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ³îðà àñòàðëè ê´éëàê áåðèøäè. Ó çîò: «Áó ê´éëàêíè êèìãà ðàâî ê´ðàñèçëàð?» äåá ñ´ðàäèëàð. ¥å÷ êèì èíäàìàäè. Øóíäà: «Óììó Õîëèäíè êåëòèðèíãëàð», äåäèëàð. Óììó Õîëèä êåëãàíëàðèäàí êåéèí ó çîò ê´éëàêíè ìóáîðàê ³´ëëàðè áèëàí êèéäèðäèëàð âà: «Àáëèé âà àõëè³èé», ÿúíè «Êèéèá-êèéèá ò´çäèðãèí», äåá èêêè ìàðòà àéòäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 38/2. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Óìàðíèíã (ð.à.) ýãíèëàðèäà áèð êèéèì ê´ðèá: «Áó ÿíãèìè ¸êè þâèëãàíìè?» äåäèëàð. Óìàð (ð.à.): «Þâèëãàí», äåäèëàð. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.): «Èëáàñ æàäèéäàí âà úèø µàìèéäàí âà ìóò øàµèéäàí ñàúèéäàí», ÿúíè «ßíãèñèíè êèé, ìà³òîâëè ÿøà, øàµèä á´ëèá äóí¸äàí ´ò», äåäèëàð. Èáí Ìîæà âà Èáí Ñóííèé ðèâîÿò- ëàðè. 6-áîá Êèéèì âà ïîéàáçàëíè êèéèá-å÷èø òàðòèáè Êèéèì, ïîéàáçàë, èøòîí âà øóíãà ´õøàø åíãëè, ïî÷àëè ëèáîñëàðíè ´íã òîìîíèäàí êèéèá, ÷àï òîìîíèäàí å÷èø ìóñòàµàáäèð. Øó ñèíãàðè, ñóðìà ³´éèø, ìèñâîê èøëàòèø, òèðíî³ îëèø, ì´éëîâíè ³èñ³àðòèðèø, ³´ëòè³ òóêèíè þëèø, ñî÷ îëèø, íàìîçäàí ñàëîì áèëàí ÷è³èø, ìàñæèäãà êèðèø, µîæàòõîíàäàí ÷è³èø, òàµîðàò îëèø, ²óñë ³èëèø, òàîì åéèø, è÷èìëèê è÷èø, ³´ë áåðèá ñ´ðàøèø, ¥àæàðóë àñâàäíè óøëàø, áèðîâäàí íàðñà îëèø µàìäà áåðèø âà øóíãà ´õøàø èøëàð ´íã òîìîí áèëàí áîøëàíàäè. 39/1. Îèøà (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì µàð áèð íàðñàíè ´íã òàðàôäàí áîøëàøíè ¸³òèðàð ýäèëàð µàòòî, ïîêëàíèø âà ñî÷ òàðàøäà µàì». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 40/2. ßíà Îèøà (ð.à.) îíàìèç àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ´íã ³´ëëàðè ïîêëàíèø âà òàîì ó÷óí, ÷àï ³´ëëàðè ýñà õàëî µîæàòè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 18 âà áîø³à íîõóø íàðñàëàð ó÷óí ýäè». Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 41/3. ¥àôñà (ð.à.) îíàìèç õàáàð ³èëèøëàðè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ´íã ³´ëëàðè òàîì, è÷èìëèê âà êèéèì êèéèø, ÷àï ³´ëëàðè áóëàðäàí áîø³à èøëàð ó÷óí á´ëãàí. Àáó Äîâóä âà Áàéµà³èé ðèâîÿòëàðè. 42/4. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ëèáîñ êèéñàíãèç ¸êè òàµîðàò ³èëñàíãèç, ´íã òîìîíèíãèçäàí áîøëàíãëàð», äåá àéòäèëàð. Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Èáí Ìîæà, Áàéµà³èé ðèâîÿòëàðè. 7-áîá Óõëàø, þâèíèø ¸õóä áîø³à ýµòè¸æëàð ó÷óí êèéèì å÷èëãàíèäà àéòèëàäèãàí äóî 43/1. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìóñóëìîí êèøè êèéèìèíè å÷ìî³÷è á´ëñà: «Áèñìèëëàµèëëàçèé ëà èëàµà èëëà µóâà», äåá àéòñèí, øó ñ´ç îäàì áîëàñè àâðàòè áèëàí æèí ê´çè îðàñèäà ïàðäàäèð», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Óíäàí áîø³à èëîµ é´³ á´ëãàí Àëëîµíèíã èñìè áèëàí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 8-áîá Óéäàí ÷è³à¸òãàíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð 44/1. Óììó Ñàëàìà îíàìèç (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óéäàí ÷è³à¸òèá: «Áèñìèëëàµè, òàâàêêàëòó úàëàëëîµè. Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà àí àäèëëà àâ óäàëëà àâ àçèëëà àâ óçàëëà àâ àçëèìà àâ óçëàìà àâ àæµàëà àâ éóæµàëà úàëàééà», äåãàí äóîíè ´³èð ýäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµ íîìè áèëàí. Àëëîµãà òàâàêêàë ³èëäèì. Ýé Ðàááèì, àäàøèø âà àäàøòèðèëèøäàí, òîéèëèø âà òî-éèëòèðèëèøäàí, çóëì ³èëèø âà çóëì ê´ðèøäàí, æîµèëëèê ³èëèø âà ìåíãà íèñáàòàí æîµèëëèê ³èëèíèøèäàí Ñåíäàí ïàíîµ ñ´ðàéìàí».) Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèé, Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. 45/2. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì óéèäàí ÷è³³àíèäà: «Áèñìèëëàµè, òàâàêêàëòó úàëàëëîµè âà ëà µàâëà âà ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµ» («Àëëîµ íîìè áèëàí. Àëëîµãà òàâàêêàë ³èëäèì. Àëëîµäàí ´çãàäà ´çãàðòèðèø µàì, ³óââàò µàì é´³äèð»), äåñà, óíãà: «Êóôèéòà âà âó³èéòà âà µóäèéòà» («¥èäîÿò ³èëèíäèíã, øàéòîíäàí ñà³ëàíäèíã âà µèìîÿ ýòèëäèíã»), äåéèëàäè âà óíäàí øàéòîí óçî³ëàøòèðèëàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèé ðèâîÿòëàðè. Àáó Äîâóäíèíã ðèâîÿòëàðèäà ³óéèäàãè ñ´çëàð çè¸äà ³èëèíãàí: «Øàéòîí áîø³à áèð øàéòîíãà: «Áèð êèøè µèäîÿò ýòèëèá, ñåíäàí µèìîÿ ³èëèíèáäè. Ýíäè àµâîëèíã ³àíäàé á´ëàäè?!» äåéäè». 46/3. Àáó ¥óðàéðà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìàíçèëëàðèäàí ÷è³ñàëàð: «Áèñìèëëàµè òóêëàíó úàëàëëîµ, ëà µàâëà âà ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµè», äåá àéòàð Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 19 ýäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµ íîìè áèëàí. Àëëîµãà òàâàêêàë ³èëäèì. Àëëîµäàí ´çãàäà ´çãàðòèðèø µàì, ³óââàò µàì é´³äèð».) Èáí Ìîæà âà Èáí Ñóííèé ðèâîÿòëàðè. 9-áîá Óéãà êèðà¸òãàíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð Ìàíçèëãà êèðà¸òãàíäà «Áèñìèëëàµ...»íè àéòèá, çèêðíè ê´ïàéòèðèá, óéäà îäàì á´ëñèí-á´ëìàñèí, ñàëîì áåðèá êèðèø ìóñòàµàáäèð. Àëëîµ òàîëî Íóð ñóðàñèíèíã 61-îÿòèäà: «Áàñ, ³à÷îí óéëàðãà êèðñàíãèçëàð, áèð-áèðëàðèíãèçãà Àëëîµ µóçóðèäàí á´ëãàí ìóáîðàê ïîêèçà ñàëîìíè àéòèíãëàð (ÿúíè, àññàëîìó àëàéêóì, äåíãëàð)», äåá áóþðàäè. 47/1. Àíàñ (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) ìåíãà: «Ýé ´²èë÷àì, óéèíããà êèðñàíã, ñàëîì áåðèá êèð. Áó èøèíã ´çèíããà âà àµëè à¸ëèíããà áàðàêà êåëòèðàäè», äåäèëàð». Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 48/2. Àáó Ìîëèê Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì: «Êèøè óéèãà êèðà¸òãàíèäà: «Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêà õîéðàë ìàâëàæè âà õîéðàë ìàõðàæè, áèñìèëëàµè âàëàæíà âà áèñìèëëàµè õîðîæíà âà úàëàëëîµè ðîááèíà òàâàêêàëíà» («Ýé Ðàááèì, Ñåíäàí êèðèøíèíã µàì, ÷è³èøíèíã µàì ÿõøèñèíè ñ´ðàéìàí. Àëëîµíèíã èñìè áèëàí êèðäèê. Àëëîµíèíã èñìè áèëàí ÷è³äèê. Ðàááèìèç Àëëîµãà òàâàêêàë ³èëäèê»), äåá àéòèá, ñ´íãðà àµëèãà ñàëîì áåðñèí», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 49/3. Àáó Óìîìà Áîµèëèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ó÷ êèøè Àëëîµ òàîëîíèíã µèìîÿñèäàäèð: Àëëîµíèíã é´ëèäà ²àçîòãà ÷è³³àí êèøè òî øàµèä á´ëèá æàííàòãà êèðãóíè÷à ¸êè ´ëæà-ìóêîôîòëàðíè îëèá ³àéòãóíè÷à; ìàñæèäãà êåòà¸òãàí êèøè âàôîò ýòèá æàííàòãà êèðãóíè÷à ¸êè àæð-ñàâîáëàðíè îëèá (àµëèãà) ³àéòãóíè÷à; óéèãà ñàëîì áåðèá êèðãàí êèøè», äåäèëàð. ¥àñàí èñíîä áèëàí Àáó Äîâóä ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 50/4. Æîáèð èáí Àáäóëëîµ (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµäàí(ñ.à.â) : «Êèì óéèãà êèðà¸òãàíèäà âà òàîì ïàéòèäà Àëëîµíè çèêð ³èëñà, øàéòîí øåðèêëàðèãà: «Ñèçëàðãà ¸òî³ µàì, îâ³àò µàì é´³», äåá àéòàäè. Êèì óéèãà êèðà¸òèá, Àëëîµíè çèêð ³èëìàñà, øàéòîí øåðèêëàðèãà: «¨òî³ëàðèíãèçãà åòèøäèíãèç», äåéäè. Òàîì ïàéòèäà µàì Àëëîµíè çèêð ³èëìàñà, øàéòîí øåðèêëàðèãà: «Îâ³àòãàÿì åòèøäèíãèç», äåéäè», äåá ýøèòäèì. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 51/5. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óéëàðèãà êóíäóçè ³àéòñàëàð: «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé êàôàíèé âà àâàíèé âàëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé àòúàìàíèé âà ñà³îíèé âàëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé ìàííà úàëàééà, àñ`àëóêà àí òóæèéðîíèé ìèíàí íàð», äåá àéòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ìåíãà áîøïàíà áåðèá áåµîæàò ³èëãàí, ìåíè åäèðèá-è÷èðãàí âà ê´ï íåúìàòëàðíè èíúîì ýòãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. Óíäàí ìåíè ä´çàõäàí ñà³ëàøèíè ñ´ðàéìàí».) Èáí Ñóííèé çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Èìîì Ìîëèê «Ìóâàòòîú» êèòîáëàðèäà àéòèøëàðè÷à, êèøè ´çè ÿøàìàéäèãàí óéãà êèðãàíèäà: «Àññàëàìó úàëàéíà âà úàëà úèáàäèëëàµèñ ñîëèµèéí» («Áèçãà âà Àëëîµíèíã ñîëèµ áàíäàëàðèãà ñàëîì á´ëñèí»), äåá àéòèøè ìóñòàµàá. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 20 10-áîá Êå÷àñè óé²îíãàíäà âà óéèäàí ÷è³à¸òãàíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð Êå÷àñè óé²îíãàíäà âà óéèäàí ÷è³à¸òãàíäà, îñìîíãà ³àðàá, Îëè Èìðîí ñóðàñèíèíã 190-îÿòèäàí òî îõèðèãà÷à ´³èø ìóñòàµàá ñàíàëàäè. 52/1. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êå÷àñè óé²îíñàëàð ¸êè óéëàðèäàí ÷è³ñàëàð, Îëè Èìðîí ñóðàñèíè 190-îÿòèäàí áîøëàá îõèðèãà÷à ´³èð ýäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 53/2. Èáí Àááîñ (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèøëàðè÷à, «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êå÷àñè òóðñàëàð, òàµàææóä ´³èð, ñ´íã óøáó äóîíè àéòàð ýäèëàð: «Àëëîµóììà ðîááàíà ëàêàë µàìä, àíòà ³îééèìóñ-ñàìàâàòè âàë-àðçè âà ìàí ôèéµèííà âà ëàêàë µàìä, ëàêà ìóëêóñ-ñàìàâàòè âàë-àðçè âà ìàí ôèéµèííà âà ëàêàë µàìä, àíòà íóðóñ-ñàìàâàòè âàë-àðçè âà ìàí ôèéµèííà âà ëàêàë µàìä, àíòàë µà³³ âà âàúäóêàë µà³³ âà ëè³îóêà µà³³ âà ³îâëóêà µà³³ âàë-æàííàòó µà³³ âàí-íàðó µà³³ âà Ìóµàììàäóí µà³³ âàñ-ñàúàòó µà³³. Àëëîµóììà ëàêà àñëàìòó âà áèêà àìàíòó âà úàëàéêà òàâàêêàëòó âà èëàéêà àíàáòó âà áèêà õîñàìòó âà èëàéêà µàêàìòó, ôà²ôèðëèé ìà ³îääàìòó âà ìà àõõîðòó âà ìà àñðîðòó âà ìà àúëàíòó. Àíòàë ìó³àääèì âà àíòàë ìóàõõèð, ëà èëàµà èëëà àíòà». Áàúçè ðèâîÿòëàðäà: «Ëà µàâëà âà ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµ» çè¸äà ³èëèíãàí. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåíãà µàìä á´ëñèí. Ñåí îñìîíëàðó åð âà óíäàãè íàðñàëàðíè ñà³ëîâ÷èñàí. Ñåíãà µàìä á´ëñèí. Îñìîíëàðó åð âà óíäàãè íàðñàëàð Ñåíèíã ìóëêèíã. Ñåíãà µàìä á´ëñèí. Ñåí îñìîíëàðó åð âà óíäàãè íàðñàëàðíèíã íóðèñàí. Ñåíãà µàìä á´ëñèí. Ñåí µà³ñàí, âàúäàíã µà³, Ñåíãà é´ëè³èø µà³, ñ´çèíã µà³, æàííàò µà³, ä´çàõ µà³, Ìóµàììàä àëàéµèññàëîì µà³, ³è¸ìàò µà³. Ýé Ðàááèì, Ñåíãà á´éèí ýãäèì, Ñåíãà èéìîí êåëòèðäèì, Ñåíãà òàâàêêàë ³èëäèì, Ñåíãà ³àéòóâ÷èìàí, õóñóìàò ³èëèø Ñåíèíã ³´ëèíãäà, µóêì ÷è³àðèø µàì Ñåíèíã ³´ëèíãäà, îëäèíãèþ êåéèíãè, ìàõôèþ îøêîðà ãóíîµëàðèìíè ìà²ôèðàò ³èë. Ñåí ýíã àââàëãè âà ýíã îõèðãèñàí. Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 11-áîá ¥îæàòõîíàãà êèðà¸òãàíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð 54/1. Àíàñ (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ µîæàòõîíàãà êèðà¸òãàíëàðèäà: «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèíàë õóáñè âàë õîáàèñ» äóîñèíè ´³èð ýäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, ýðêàê âà à¸ë øàéòîííèíã ¸ìîíëèãèäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 55/2. Èìîì Òåðìèçèé, Àáó Äîâóä, Íàñàèéëàðíèíã ðèâîÿòëàðèäà: ! " # «Áèñìèëëàµ. Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèíàë õóáñè âàë õîáàèñ», äåá êåëãàí. 56/3. Àëèäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¥îæàòõîíàãà êèðà¸òãàíäà «Áèñìèëëàµ...»íè àéòèø îäàì áîëàñèíèíã àâðàòè áèëàí æèíëàð ê´çè îðàñèäà ïàðäà á´ëàäè», äåäèëàð. Áó µàäèñíè Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿò ³èëãàíëàð âà: «Èñíîäè óí÷àëèê êó÷ëè ýìàñ», äåá àéòãàíëàð. Þ³îðèäà çèêð ³èëãàíèìèçäåê, çàèô µàäèñëàðãà ôàçèëàòëè èøëàðäà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 21 àìàë ³èëèíàâåðàäè. Áàúçè áèðîäàðëàðèìèç «Áèñìèëëµ...» ò´ñèëãàí æîéäà ¸êè ñàµðîäà µàì àéòèëàâåðàäè, äåéèøàäè. Áàúçèëàðè ýñà: «Àââàë «Áèñìèëëîµ...», ñ´íã «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèíàë õóáñè âàë õîáàèñ» àéòèëàäè», äåá àéòèøãàí. 57/4. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µîæàòõîíàãà êèðñàëàð: «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèíàð ðèæñèí íàæàñè àë-õîáèéñèë ìóõáèñè àøøàéòîíèð ðîæèéì», äåá ´³èð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, êèð, íàæàñ, èôëîñ, èôëîñëèê ³èëóâ÷è, (Àëëîµíèíã äàðãîµèäàí) ³óâëàíãàí øàéòîíäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Èáí Ñóííèé âà Òàáàðîíèé ðèâîÿòëàðè. 12-áîá ¥îæàòõîíàäà ñ´çëàøèø âà çèêð ³èëèøäàí ³àéòàðè³ Õîµ ÿëàíãëèê-ñàµðîäà á´ëñèí, õîµ ïàíà æîéäà, µîæàò ÷è³àðà¸òèá ñ´çëàøèø âà çèêð ³èëèø ìàêðóµäèð. Ôà³àò çàðóðàò þçàñèäàí ðóõñàò áåðèëãàí. Áàúçè áèðîäàðëàðèìèçíèíã ôèêðè÷à, àêñà óðñà, µàìä àéòèëìàéäè, àêñà óðèá, µàìä àéòãàíãà æàâîá áåðèëìàéäè, ñàëîìãà àëèê îëèíìàéäè, ìóàççèíãà èæîáàò ³èëèíìàéäè. ×óíêè áó µîëàòèäà ìóñóëìîí êèøè æàâîáãà ìóñòàµè³ ýìàñ. Æàâîá áåðèøè ìàêðóµ µèñîáëàíàäè. Àììî µàðîì ýìàñ. Ëåêèí àêñà óðãàíèäà òèëèíè ³èìèðëàòìàñäàí, ³àëáè áèëàí µàìä àéòñà, çàðàðè é´³. 58/1. Èáí Óìàð (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áàâë ³èëà¸òãàíëàðèäà áèð êèøè ó çîòãà ñàëîì áåðäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíèíã ñàëîìèãà àëèê îëìàäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 59/2. Ìóµîæèð èáí £óíôóç (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèá àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà áîðñàì, ó çîò áàâë ³èëà¸òãàí ýêàíëàð. Ñàëîì áåðäèì, ó çîò òàµîðàò ³èëèá á´ëãóíëàðè÷à æàâîá áåðìàäèëàð. Ñ´íã ìåíãà óçð àéòèá: «Àëëîµíè íîïîê ¸êè òàµîðàòñèç µîëäà çèêð ³èëèøíè õóøëàìàäèì», äåäèëàð». Àáó Äîâóä, Íàñàèé âà Èáí Ìîæàëàð ñàµèµ èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëèøãàí. 13-áîá ¥îæàòäà ´òèðãàí êèøèãà ñàëîì áåðèøäàí ³àéòàðèø Áèðîäàðëàðèìèç àéòèøàäè: «¥îæàòäà ´òèðãàí êèøèãà ñàëîì áåðèø ìàêðóµäèð. Ìàáîäî, ñàëîì áåðèëñà, æàâîáè øàðò ýìàñ». Þ³îðèäàãè áîáäà êåëãàí Èáí Óìàð âà Ìóµîæèðëàð ðèâîÿò ³èëèøãàí µàäèñëàð áóíèíã äàëèëèäèð. 14-áîá ¥îæàòõîíàäàí ÷è³à¸òãàíäà àéòèëàäèãàí äóî Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì µîæàòõîíàäàí ÷è³³àíëàðèäà: ! "# «¢óôðîíàêà» («Ñåíèíã ìà²ôèðàòèíãíè ñ´ðàéìàí») âà «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé àçµàáà úàííèë àçà âà úàôàíèé» («Ìåíäàí àçèÿòëàðíè êåòêàçèá, îôèÿòäà ³èëãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí»), äåá àéòàð ýäèëàð. Àââàëãèñèíè Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé, êåéèíãèñèíè Íàñàèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿò ³èëèøãàí. 60/1. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µîæàòõîíàäàí ÷è³ñàëàð: Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 22 ! " «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé àçà³îíèé ëàççàòàµó âà àá³î ôèééà ³óââàòàµó âà äàôàúà úàííèé àçàµó», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ìåíè (òàîìíèíã) ëàççàòèäàí áàµðàìàíä ³èëãàí âà ìåíäà óíèíã ³óââàòèíè ³îëäèðãàí, ñ´íã ìåíäàí àçèÿòèíè äàô ³èëãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí».) Èáí Ñóííèé âà Òàáàðîíèé ðèâîÿòëàðè. 15-áîá Òàµîðàòäàí îëäèí ´³èëàäèãàí äóî Þ³îðèäà àéòèëãàíèäåê, «Áèñìèëëàµ...»íè àéòèø ìóñòàµàáäèð. 16-áîá Òàµîðàò ³èëãàíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð Òàµîðàòíèíã àââàëèäà «Áèñìèëëàµèð ðîµìàíèð ðîµèéì», äåá àéòèø ìóñòàµàá ³èëèíãàí. «Áèñìèëëàµ», äåñà µàì êèôîÿ. Áèðîäàðëàðèìèç àéòèøàäè: «Àãàð òàµîðàòíèíã àââàëèäà «Áèñìèëëàµ...»íè àéòìàñà, äàâîìèäà àéòàâåðàäè. Õîµ ³àñääàí, õîµ àäàøèá àéòìàé ³îëñà µàì, òàµîðàòè ìóêàììàë á´ëàäè». (Ìóàëëèô Èìîì Øîôåúèé ìàçµàáèäàëàð. Øóíèíã ó÷óí «Áèñìèëëàµ...»íè àéòèø ìóñòàµàá äåéèëÿïòè. Áó ñóííàò ìàúíîñèäàäèð. Áèçíèíã Èìîìè Àúçàì ìàçµàáèäàí áîø³à ìàçµàáëàðäà ñóííàò «ìóñòàµàá», äåá þðèòèëàäè... – Òàðæ.) «Áèñìèëëàµ...»íè àéòèø µà³èäà êåëãàí µàììà µàäèñëàð çàèôäèð. Àµìàä èáí ¥àíáàë: «Òàµîðàòäà «Áèñìèëëàµ...», äåéèø ò´²ðèñèäà áèðîðòà ñîáèò µàäèñ áèëìàéìàí», äåá àéòãàíëàð. 61/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Òàµîðàò ³èëà¸òãàíäà Àëëîµíè çèêð ³èëìàãàí êèøèíèíã òàµîðàòè é´³äèð», äåäèëàð. Áó µàäèñíè Àáó Äîâóä ðèâîÿò ³èëäèëàð, Áàéµà³èé âà áîø³àëàð µàì ðèâîÿò ³èëèøãàí âà çàèô, äåá àéòèøãàí. Ôàñë: Àáóë Ôàòµ Íàñð Ìà³ñèäèéíèíã àòèøëàðè÷à, «Áèñìèëëàµ...»äàí êåéèí òàµîðàòíèíã áîøèäà ³óéèäàãè äóîíè ´³èø ìóñòàµàáäèð: «Àøµàäó àëëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµó âà àøµàäó àííà Ìóµàììàäàí úàáäóµó âà ðîñóëóµ». (Ìàúíîñè: «Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³ âà Óíèíã øåðèãè µàì é´³, äåá âà Ìóµàììàä ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Àëëîµíèíã áàíäàñè âà ðàñóëè, äåá ãóâîµëèê áåðàìàí».) Ôàñë: Àáóë Ôàòµ Íàñð Ìà³ñèäèéíèíã ÿíà àéòèøëàðè÷à, òàµîðàò ³èëèá á´ëãàíäàí êåéèí óøáó äóî ´³èëàäè: «Àøµàäó àëëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµó âà àøµàäó àííà Ìóµàììàäàí úàáäóµó âà ðîñóëóµ. Àëëîµóììàæúàëíèé ìèíàò òàââàáèéíà âàæúàëíèé ìèíàë ìóòàòîµµèðèéí. Ñóáµàíàêàëëîµóììà âà áèµàìäèê. Àøµàäó àëëà èëàµà èëëà àíòà àñòà²ôèðóêà âà àòóáó èëàéêà». (Ìàúíîñè: «ßêêà Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³ âà Óíèíã øåðèãè µàì é´³, Ìóµàììàä ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Àëëîµíèíã áàíäàñè âà ðàñóëè, äåá ãóâîµëèê áåðàìàí. Ýé Ðàááèì, áèçëàðíè òàâáà ³èëóâ÷èëàðäàí âà ïîêëàíóâ÷èëàðäàí ³èë. Ýé Ðàááèì, Ñåíãà µàìä àéòèø áèëàí Ñåíè ïîêëàéìàí. Ãóâîµëèê áåðàìàíêè, Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³. Ñåíãà èñòè²ôîð àéòàìàí âà Ñåíãà òàâáà ³èëàìàí».) 62/2. Óìàð èáí Õàòòîáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì òàµîðàò ³èëèá á´ëèá: Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 23 «Àøµàäó àëëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµó âà àøµàäó àííà Ìóµàììàäàí úàáäóµó âà ðîñóëóµó», äåñà, óíãà æàííàòíèíã ñàêêèçòà ýøèãè î÷èëèá, õîµëàãàíèäàí êèðàâåðàäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Èìîì Òåðìèçèé «Àëëîµóììàæúàëíèé ìèíàò òàââàáèéíà âàæúàëíèé ìèíàë ìóòàòîµµèðèéí» êàëèìàñèíè çè¸äà ³èëãàíëàð. 63/3. Èáí Óìàðäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì òàµîðàò ³èëãàíèäàí êåéèí, ãàïèðèøäàí îëäèí: ! «Àøµàäó àëëà èëàµà èëëàëëîµó âà àøµàäó àííà Ìóµàììàäàí úàáäóµó âà ðîñóëóµ», äåñà, èêêè òàµîðàò îðàñèäàãè ãóíîµëàðè êå÷èðèëàäè», äåäèëàð. Áó µàäèñíè Äîðà³óòíèé çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 64/4. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì òàµîðàòèíè ÷èðîéëè ³èëèá, ñ´íã ó÷ ìàðòà: «Àøµàäó àëëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµó âà àøµàäó àííà Ìóµàììàäàí úàáäóµó âà ðîñóëóµ», äåñà, ó ó÷óí æàííàòíèíã ñàêêèçòà ýøèãè î÷èëàäè âà õîµëàãàí ýøèãèäàí êèðèá êåòàâåðàäè», äåäèëàð. Áó µàäèñíè Àµìàä èáí ¥àíáàë, Èáí Ìîæà, Èáí Ñóííèé çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëèøãàí. 65/5. Óñìîí èáí Àôôîí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëãàí µàäèñäà «Ëà èëàµà èëëàëëîµ» êàëèìàñèíè ó÷ ìàðòà òàêðîðëàø àéòèëãàí. Èáí Ñóííèé çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Áàúçè ôà³èµëàð óøáó çèêð âà äóîëàð òàµîðàòäàí êåéèí ³èáëàãà þçëàíãàí µîëäà àéòèëàäè, äåéèøàäè. Ôàñë: òàµîðàò ìîáàéíèäà µàð áèð àúçî þâèëà¸òãàíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð áîð, àììî óëàðíèíã áèðîðòàñè µàì Ðàñóëóëëîµäàí(ñ.à.â) âîðèä á´ëìàãàí. Ëåêèí ñàëàô óëàìîëàðèìèç áó çèêðëàðíè àéòèøíè ìóñòàµàá, äåéèøãàí. Òàµîðàò ³èëà¸òãàí êèøè «Áèñìèëëàµ...»äàí êåéèí: «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé æàúàëàë ìà-à òîµóðî» («Ñóâíè ïîê ³èëãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí»), äåéäè. Î²èç ÷àé³à¸òãàíäà: «Àëëîµóììàñ³èíèé ìèí µàâçè íàáèééèêà ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìà êàúñàí ëà àçìàó áàúäàµó àáàäà» («Ýé Ðàááèì, ìåíè ïàé²àìáàðíèíã µàâçèäàãè ñóâ áèëàí ñó²îð, óíäàí êåéèí µå÷ µàì ÷àí³àìàéèí»), äåéèëàäè. Áóðóí ÷àé³à¸òãàíäà: «Àëëîµóììà ëà òàµðèìíèé ðîèõàòà íàúèéìèêà âà æàííàòèê» («Ýé Ðàááèì, íåúìàòëàðèíã âà æàííàòèíãíèíã µèäèäàí ìåíè ìàµðóì ³èëìà»), äåéèëàäè. Þçíè þâà¸òãàíäà: Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 24 «Àëëîµóììà áàééèç âàæµèé éàâìà òàáéàççó âóæóµóí âà òàñâàääó âóæóµ» («Ýé Ðàááèì, þçëàð î³ âà ³îðà á´ëàäèãàí êóíäà þçèìíè î³ ³èëãèí»), äåéèëàäè. Èêêè ³´ë þâèëà¸òãàíäà: «Àëëîµóììà àúòèíèé êèòàáèé áèéàìèéíèé, Àëëîµóììà ëà òóúòèíèé êèòàáèé áèøèìàëèé» («Ýé Ðàááèì, íîìàè àúìîëèìíè ´íã ³´ëèìäàí áåð, ÷àï ³´ëèìäàí áåðìà»), äåéèëàäè. Áîøãà ìàñµ òîðòèëà¸òãàíäà: «Àëëîµóììà µàððèì øàúðèé âà áàøàðèé úàëàí íàðè âà àçîëëàíèé òàµòà úàðøèêà éàâìà ëà çèëëà èëëà çèëëóê» («Ýé Ðàááèì, ñî÷èìíè âà þçèìíè ä´çàõãà µàðîì ³èë âà ìåíè ñîÿëàð á´ëìàéäèãàí êóíäà àðøèíãíèíã îñòèäà ñîÿëàíòèð»), äåéèëàäè. Èêêè ³óëî³³à ìàñµ òîðòèëà¸òãàíäà: ! " # «Àëëîµóììàæúàëíèé ìèíàëëàçèéíà éàñòàìèúóíàë ³îâëà ôàéàòòàáèúóíà àµñàíàµ» («Ýé Ðàááèì, ñ´çëàðíè ýøèòèá, óëàðíèíã ÿõøèñèãà ýðãàøàäèãàíëàðäàí ³èë»), äåéèëàäè. Èêêè î¸³ þâèëà¸òãàíäà: «Àëëîµóììà ñàááèò ³îäàìàééà úàëàñ-ñèðîò» («Ýé Ðàááèì, ñèðîò ê´ïðèãèäà ³àäàìèìíè ñîáèò ³èë»), äåá ´³èëàäè. 66/6. Àáó Ìóñî Àøúàðèé (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµãà(ñ.à.â.) òàµîðàò ó÷óí ñóâ îëèá áîðäèì. Ó çîò òàµîðàò ³èëèá á´ëèá: «Àëëîµóììà²ôèðëèé çàíáèé âà âàññèú ëèé ôèé äàðèé âà áàðèê ëèé ôèé ðèç³èé» («Ýé Ðàááèì, ãóíîµëàðèìíè êå÷èð. ¥îâëèìíè êåíã ³èë âà ðèç³èìãà áàðàêà áåð»), äåãàí äóîíè ´³èäèëàð. Ìåí: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ñèçíèíã øóíäàé-øóíäàé äåá ´³è¸òãàí äóîèíãèçíè ýøèòäèì», äåäèì. Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.): «Áèðîð íàðñàíè ´³èìàé òàøëàá êåòäèììè?» äåäèëàð». Íàñàèé âà Èáí Ñóííèé ñàµèµ èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëèøãàí. 17-áîá ¢óñë ³èëà¸òãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð ¢óñë ³èëóâ÷è òàµîðàò îëãàíèäà íèìàíè çèêð ³èëñà, ´øàëàðíè àéòàäè. «Áèñìèëëàµ...»äàí òîðòèá µàììàñèíè. Æóíóá áèëàí µàéç ê´ðãàí à¸ëíèíã áóíäà ôàð³è é´³. Áàúçè áèðîäàðëàðèìèç: «Àãàð æóíóá á´ëãàí ¸êè µàéç ê´ðãàí á´ëñà, «Áèñìèëëîµ...»íè àéòìàéäè», äåéèøãàí. Ëåêèí óëàðíèíã «Áèñìèëëîµ...»íè çèêð ³èëèøëàðè àôçàëðî³äèð. Ôà³àò «Áèñìèëëîµ...»íè àéòèø áèëàí óëàð £óðúîí òèëîâàòèíè ³àñä ³èëìàñëèêëàðè êåðàê. 18-áîá Òàéàììóì ³èëãàíäà àéòèëàäèãàí äóî Òàéàììóì ³èëóâ÷è µîµ æóíóá êèøè, õîµ µàéç ê´ðãàí à¸ë á´ëñèí, «Áèñìèëëàµ...»íè àéòèøè ìóñòàµàá. Àììî þçè âà êàôòèãà òóðïî³ ñóðòãàíäàãè ´³èëàäèãàí äóîëàð µà³èäà áèðîð íàðñà ê´ðìàäèê. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 25 19-áîá Ìàñæèäãà êåòà¸òãàíäà ´³èëàäèãàí çèêðëàð 67/1. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ó çîò õîëàëàðè Ìàéìóíàíèíã (ð.à.) óéëàðèäà òóíàá ³îëãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ³óéèäàãè èøëàðèãà ãóâîµ á´ëãàíëàðèíè àéòàäèëàð: «Íàáèé ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìóàççèííèíã áîìäîäãà àéòãàí àçîíèíè ýøèòäèëàð, ñ´íã íàìîçãà êåòàòóðèá, ³óéèäàãè äóîíè ´³èäèëàð: «Àëëîµóììàæúàë ôèé ³îëáèé íóðîí âà ôèé ëèñàíèé íóðîí âàæúàë ôèé ñàìúèé íóðîí âàæúàë ôèé áàñîðèé íóðîí âàæúàë ìèí õîëôèé íóðîí âà ìèí àìàìèé íóðîí âàæúàë ìèí ôàâ³èé íóðîí âà ìèí òàµòèé íóðîí, Àëëîµóììàúòèíèé íóðî» («Ýé Ðàááèì, ³àëáèìäà íóð ³èë, òèëèìäà íóð ³èë, ³óëî²èìäà íóð ³èë, ê´çèìäà íóð ³èë, îð³àìäàí íóð ³èë, îëäèìäàí íóð ³èë, óñòèìäàí íóð ³èë, îñòèìäàí íóð ³èë, ýé Ðàááèì, ìåíãà íóð àòî ýò»). Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 68/2. Áèëîë (ð.à.) àéòèøëàðè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì íàìîçãà ÷è³ñàëàð, ³óéèäàãè äóîíè ´³èð ýäèëàð: «Áèñìèëëàµè àìàíòó áèëëàµè òàâàêêàëòó úàëàëëîµè ëà µàâëà âà ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµ. Àëëîµóììà áèµà³³èñ ñîèëèéíà úàëàéêà âà áèµà³³è ìàõðîæèé µàçà ôàèííèé ëàì àõðóæµó àøàðàí âà ëà áàòàðàí âà ëà ðèéà`àí âà ëà ñóìúàòàí, õîðîæòó èáòè²îà ìàðçîòèêà âàòòè³îà ñàõîòèê, àñ`àëóêà àí òóúèéçàíèé ìèíàí íàð âà òóäõèëàíèé àë-æàííàµ». (Ìàúíîñè: «Àëëîµíèíã èñìè áèëàí. Àëëîµãà èéìîí êåëòèðäèì. Àëëîµãà òàâàêêàë ³èëäèì. Àëëîµäàí áîø³àäà ´çãàðòèðèø âà ³óââàò é´³. Ýé Ðàááèì, ñ´ðîâ÷èëàð µà³³è âà ÷è³óâ÷èëàð µà³³è, ìåí òàêàááóðëèê, êóôðîíàëèê, ðè¸êîðëèê ¸êè îâîçà á´ëèø ó÷óí ÷è³³àíèì é´³. Áó ÷è³èøèìäàí ìà³ñàä ðîçèëèãèíãíè òàëàá ³èëèø, ²àçàáèíãäàí ³´ð³èø, ä´çàõäàí ïàíîµ òèëàá, æàííàòãà êèðèøíè ñ´ðàøäèð».) Èáí Ñóííèé áó µàäèñíè çàèô äåãàíëàð. 20-áîá Ìàñæèäãà Ìàñæèäãà êèðà¸òãàíäà âà óíäàí ÷è³à¸òãàíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð «Àúóçó áèëëàµèë úàçèéì âà áèâàæµèµèë êàðèéì âà ñóëòîíèµèë ³îäèéì ìèíàø øàéòîíèð ðîæèéì. Àëµàìäó ëèëëàµ. Àëëîµóììà ñîëëè âà ñàëëèì úàëà Ìóµàììàäèí âà úàëà àëè Ìóµàììàä. Àëëîµóììà²ôèðëèé çóíóáèé âàôòàµëèé àáâàáà ðîµìàòèê» («Óëó² Àëëîµíèíã êàðèì ñèôàòëè þçè âà àçàëèé ñóëòîíëèãè áèëàí øàéòîíäàí ïàíîµ òèëàéìàí. Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. Àëëîµèì, Ìóµàììàäàëàéµèññàëîìãà âà ó çîòíèíã îèëàëàðèãà ñàëîâîò âà ñàëîìëàð ¸²äèð. Ýé Ðàááèì, ãóíîµëàðèìíè êå÷èð âà ìåíãà ðàµìàòèíã ýøèêëàðèíè î÷»), äåá, «Áèñìèëëîµ...»íè àéòèá, ´íã î¸³ áèëàí êèðèëàäè. ×è³èøäà ýñà àââàë ÷àï î¸³ ³´éèëàäè. 69/1. Àáó ¥óìàéä ¸êè Àáó Óñàéäëàðäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àéòäèëàð: «Àãàð áèðîðòàíãèç ìàñæèäãà êèðñà, Ðàñóëóëëîµãà(ñ.à.â.) ñàëîì àéòèá, ñ´íã: Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 26 «Àëëîµóììàôòàµ ëèé àáâàáà ðîµìàòèê», äåá àéòñèí. ×è³³àíèäà ýñà: «Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêà ìèí ôàçëèê», äåñèí». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåíèíã ôàçëèíãíè ñ´ðàéìàí».) Áó µàäèñíè Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Ëåêèí ó çîòíèíã ðèâîÿòëàðèäà «Ðàñóëóëëîµãà(ñ.à.â.) ñàëîì àéòñèí», äåãàí ëàôç é´³. Èáí Ñóííèé áó ðèâîÿòãà «Àëëîµóììà àúèçíèé ìèíàø øàéòîíèð ðîæèéì» («Ýé Ðàááèì, ìåíè ëàúíàòè øàéòîíäàí ñà³ëà») æóìëàñèíè çè¸äà ³èëãàíëàð. 70/2. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññ (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìàñæèäãà êèðñàëàð: «Àúóçó áèëëàµèë úàçèéì âà áèâàæµèµèë êàðèéì âà ñóëòîíèµèë ³îäèéì ìèíàø øàéòîíèð ðîæèéì», äåð ýäèëàð «Øóíè Àéòèø êèôîÿ ³èëàäèìè?»äåá ñ´ðàëãàíèäà ìåí: «¥à», äåäèì. Àãàð ìàíà øó äóî ´³èëñà, øàéòîí: «Áîø³à êóíëàðäà µàì ìåíäàí ìóµîôàçà ³èëèíäè», äåá àéòàäè». Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 71/3. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìàñæèäãà êèðãàíëàðèäà µàì, ÷è³³àíëàðèäà µàì: «Áèñìèëëàµ, Àëëîµóììà ñîëëè úàëà Ìóµàììàäèí» («Àëëîµ íîìè áèëàí. Ýé Àëëîµèì, Ìóµàììàäàëàéµèññàëîìãà ðàµìàò ¸²äèð»), äåá àéòàð ýäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 72/4. Àáäóëëîµ èáí ¥àñàí îíàëàðèäàí, îíàëàðè ìîìîëàðèäàí ðèâîÿò ³èëàäèëàð. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìàñæèäãà êèðñàëàð, Àëëîµãà µàìä àéòèá, áèñìèëëàµ, äåð ýäèëàð. Ñ´íãðà: «Àëëîµóììà²ôèð ëèé âàôòàµëèé àáâàáà ðîµìàòèê»íè ´³èðäèëàð. Ìàñæèääàí ÷è³ñàëàð: «Àëëîµóììàôòàµ ëèé àáâàáà ôàçëèê» («Ýé Àëëîµèì, ìåíãà ôàçëèíã ýøèêëàðèíè î÷»), äåá ´³èð ýäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 73/5. Àáó Óìîìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì àéòäèëàð: «Àãàð áèðîðòàíãèç ìàñæèääàí ÷è³èøíè õîµëàñà, Èáëèñ àñêàðëàðèíè ÷à³èðàäè. Âà àñàëàðèëàð àìèðëàðèíèíã îëäèäà æàìëàíèøãàíäåê, óëàð µàì æàìëàíèøàäè. Øóíèíã ó÷óí ìàñæèä ýøèãè îëäèäà òóðñàíãèç: «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèí èáëèéñà âà æóíóäèµ» («Àëëîµèì, ìåí Èáëèñäàí âà óíèíã àñêàðëàðèäàí Ñåíèíã íîìèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí»), äåá àéòèíãëàð. Øóíäà øàéòîí çàðàð áåðìàéäè». Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 21-áîá Ìàñæèä è÷èäà ´³èëàäèãàí äóî Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 27 Ìàñæèääà çèêðëàð – òàñáåµ, òàµëèë, òàµìèä, òàêáèðëàð àéòèø âà £óðúîí òèëîâàò ³èëèø ìóñòàµàáäèð. Øóíèíãäåê, Ðàñóëóëëîµíèíã(ñ.à.â.) µàäèñëàðè, ôè³µ èëìè âà áîø³à øàðúèé èëìëàðíè ´³èø µàì ôàçèëàò ñàíàëàäè. Àëëîµ òàîëî £óðúîíè êàðèìíèíã Íóð ñóðàñè 36-îÿòèäà: «Àëëîµ óëàðíè (ìàñæèäëàðíè) áàëàíä ê´òàðèá (áèíî) ³èëèíèøèãà âà óëàðäà ´çèíèíã íîìè çèêð ýòèëèøèãà èçí áåðãàí (ÿúíè, àìð ³èëãàí) ýäè. Ó (ìàñæèäëàðäà) ýðòàþ êå÷ Ó çîòíè ïîêëàéäèãàí êèøèëàð áîðäèð...» äåéäè. ¥àæ ñóðàñèíèíã 30-îÿòèäà àéòàäèêè: «Êèì Àëëîµ µàðîì ³èëãàí íàðñàëàðíè µóðìàò (ðèîÿ) ³èëñà, áàñ, áó Ïàðâàðäèãîðè íàçäèäà ´çè ó÷óí ÿõøèäèð». ßíà ¥àæ ñóðàñèíèíã 32-îÿòèäà äåéäè: «Êèì Àëëîµíèíã ³îíóíëàðèíè µóðìàò ³èëñà, áàñ, àëáàòòà (áó µóðìàò) äèëëàðíèíã òà³âîäîðëèãè ñàáàáëè á´ëóð». 74/1. Áóðàéäàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìàñæèä íèìà ó÷óí ³óðèëãàí á´ëñà, ´øàíãà àñîñëàíãàíäèð», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 75/2. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìàñæèäãà áàâë ³èëãàí àúðîáèéãà: «Ìàñæèääà áàâë ýòèø ¸êè èôëîñëèê ³èëèø äóðóñò ýìàñ. Áàëêè óíäà Àëëîµ çèêð ³èëèíàäè, £óðúîí ´³èëàäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Áàúçè áèðîäàðëàðèìèç àéòèøàäèêè: «Êèì ìàñæèäãà êèðèá, òàµîðàòè é´³ëèãè ¸êè èøè çàðóðëèãè òóôàéëè «Òàµèéÿòóë ìàñæèä» íàìîçèíè ´³èé îëìàñà, ò´ðò ìàðòà «Ñóáµàíàëëîµè âàëµàìäó ëèëëàµè âà ëà èëàµà èëëàëëîµó âàëëîµó àêáàð», äåá àéòèøè ìóñòàµàáäèð. Áàúçè ñàëàô îëèìëàðè øóíäàé ³èëèøãàí. Óíäà çàðàð é´³äèð». 22-áîá Ìàñæèääà é´³îëãàí íàðñàñèíè èçëàãàííè âà îëäè-ñîòäè ³èëãàííè òàú³èá ýòèø ¸êè ëàúíàòëàø 76/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì é´³îëãàí íàðñàñèíè ìàñæèääà îâîçà ³èëèá, àõòàðèëèøèíè ñ´ðàãàí êèøèíè ýøèòèá ³îëñà, «Àëëîµ óíè ñåíãà ³àéòàðìàñèí», äåá àéòñèí. Àëáàòòà ìàñæèäëàð áóíèíã ó÷óí ³óðèëìàãàí», äåá òàéèíëàãàíëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 77/2. Áóðàéäà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Áèð êèøè ìàñæèääà «Êèì ìåíãà é´³îëãàí ³èçèë òóÿìíè îëèá êåëàäè?» äåäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Òîïà îëìà. Ìàñæèäëàð íèìà ó÷óí ³óðèëãàí á´ëñà, ´øàíãà àñîñëàíãàíäèð», äåäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 78/3. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àéòäèëàð: «Ìàñæèääà îëäè-ñîòäè ³èëà¸òãàí êèøèíè ê´ðñàíãëàð, Àëëîµ òèæîðàòèíããà ôîéäà áåðìàñèí, äåá àéòèíãëàð. É´³îëãàí íàðñàñèíè îâîçà ³èëèá, àõòàðèëèøèíè ñ´ðàãàííè ê´ðñàíãëàð, Àëëîµ ñåíãà ³àéòàðìàñèí, äåíãëàð». Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 23-áîá Ìàñæèääà èñëîìèé âà àõëî³èé á´ëìàãàí øåúðëàðíè àéòãàí êèøèíè ëàúíàòëàø 79/1. Ñàâáîíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì ìàñæèääà øåúð àéòãàí êèøèíè ê´ðñà, Àëëîµ òèëèíãíè êåññèí, äåá ó÷ ìàðòà àéòñèí», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 24-áîá Àçîííèíã ôàçèëàòè 80/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì: «Àãàð èíñîíëàð àçîí áèëàí áèðèí÷è ñàôäà íèìà áîðëèãèíè áèëãàíëàðèäà, ÷åê òàøëàá á´ëñà µàì, óíãà ýðèøàð ýäèëàð», äåá àéòäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 28 81/2. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð íàìîçãà àçîí àéòèëñà, øàéòîí îð³àñèäàí åë ÷è³àðèá, òî àçîí ýøèòèëìàéäèãàí åðãà÷à ³î÷àäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòè. 82/3. Ìóîâèÿ (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîìíèíã: «£è¸ìàò êóíè èíñîíëàðíèíã ýíã á´éíè óçóíè ìóàççèíëàðäèð», äåãàíëàðèíè ýøèòäèì». Èìîì Ìóñ- ëèì ðèâîÿòè. 83/4. Àáó Ñàèä Õóäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìóàççèííèíã îâîçèíè ýøèòãàí èíñ µàì, æèí µàì ³è¸ìàò êóíè óíãà ãóâîµëèê áåðàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. Áèðîäàðëàðèìèç àçîíìè ¸êè èìîìëèê àôçàëëèãè ò´²ðèñèäà èõòèëîô ³èëèøäè. Áó áîðàäàãè áàµñ ò´ðò ôèêðäàí èáîðàò á´ëäè: 1) àçîí àéòèø àôçàë; 2) èìîìëèê àôçàë; 3) óëàðíèíã ìà³îìëàðè áèð õèë; 4) èìîìëèê µó³ó³èíè áèëñà, èìîìëèê àôçàë, áèëìàñà, àçîí àéòèø àôçàë. 25-áîá Àçîííèíã ñèôàòè ! ! " # $ % & ' % ( " #$ % &' % ( ) # * % & ' % ( ) #* % &' % ( «Àëëîµó àêáàð, Àëëîµó àêáàð, Àëëîµó àêáàð, Àëëîµó àêáàð (Àëëîµ óëó²äèð). Àøµàäó àëëà èëàµà èëëàëëîµ, Àøµàäó àëëà èëàµà èëëàëëîµ (Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³, äåá ãóâîµëèê áåðàìàí). Àøµàäó àííà Ìóµàììàäàð ðîñóëóëëîµ, Àøµàäó àííà Ìóµàììàäàð ðîñóëóëëîµ (Ìóµàììàä àëàéµèññàëîì Àëëîµíèíã ðàñóëè, äåá ãóâîµëèê áåðàìàí). ¥àééà úàëàñ ñîëàµ, ¥àééà úàëàñ ñîëàµ (Íàìîçãà êåëèíãëàð). ¥àééà úàëàë ôàëàµ, ¥àééà úàëàë ôàëàµ (Íàæîòãà êåëèíãëàð). Àëëîµó àêáàð, Àëëîµó àêáàð. Ëà èëàµà èëëàëëîµ (Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³)». Áîìäîä íàìîçèäà «¥àééà úàëàë ôàëàµ»íè àéòèá á´ëãàíäàí êåéèí «Àññîëàòó õîéðóì ìèíàí íàâì, Àññîëàòó õîéðóì ìèíàí íàâì» («Íàìîç óé³óäàí ÿõøèðî³äèð»), äåá àéòàäè. (Áèçíèíã µàíàôèÿ ìàçµàáèìèçäà àçîí òàðæèéú – èêêèòà «Àøµàäó...» áèð ãàë ïàñò îâîçäà, áèð ãàë áàëàíä îâîçäà ³èëèá àéòèëìàéäè. Ëåêèí òàñâèá – àçîí áèëàí è³îìàò îðàñèäà ´øà øàµàð òóøóíàäèãàí ëàôç èëà íàìîçíè áèëäèðóâ÷è êàëèìàíè àéòñà á´ëàâåðàäè. Áàúçèëàð àíà øó òàñâèá ôà³àò áîìäîä íàìîçèäà æîèç, õîëîñ, äåá àéòèøàäè... – òàðæ.) Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 29 26-áîá È³îìàòíèíã ñèôàòè ! ! " # $ % &' % ( " #$ % &' % ( ) # * % &' % ( ) #* % &' % ( " #$ + !, - " #$ + !, - . . . È³îìàòíèíã êàëèìàëàðè èìîì Øîôåúèé ìàçµàáëàðèäà ´í áèð êàëèìàäàí èáîðàòäèð. (ßúíè, «£îä ³îìàòèñ ñîëàµ»äàí áîø³à êàëèìàëàð áèð ìàðòàäàí àéòèëàäè. Áèçíèíã µàíàôèÿ ìàçµàáèìèçäà ýñà è³îìàò ´í åòòèòà êàëèìàäàí èáîðàò. Óëàð àçîí êàëèìàëàðè áèëàí áèð õèë á´ëèá, ôà³àò «¥àééà úàëàë ôàëàµ»äàí êåéèí èêêè ìàðòà «£îä ³îìàòèñ ñîëàµ» çè¸äà ³èëèíàäè âà áèð îç òåçëàòèá àéòèëàäè... – òàðæ.) Ôàñë: àçîí âà è³îìàò ñóííàò àìàëäèð. Àãàð øàµàð àµëè àçîííè òàðê ýòèøãà æàìëàíñàëàð, óëàðãà ³àðøè óðóø ýúëîí ³èëèíàäè. ×óíêè àçîí Èñëîìíèíã çîµèð øèîðëàðèäàíäèð. Ôàñë: àçîííè òàðòèá áèëàí, îðàñèíè óçèá âà îâîçèíè áàëàíäëàòèá, è³îìàòíè ýñà áèð-áèðèãà óëàá, àçîíãà íèñáàòàí ïàñòðî³ îâîçäà àéòèø ìóñòàµàá àìàëäèð. Ìóàççèí ÷èðîéëè îâîçëè, èøîí÷ëè, âà³òäàí õàáàðäîð, òàæðèáàëè êèøè á´ëèøè êåðàê. Âà àçîííè òèê òóðèá, òàµîðàò áèëàí, áàëàíä æîéäà, ³èáëàãà þçëàíèá àéòèø µàì ìóñòàµàá àìàëäèð. Ôàñë: àçîí àéòèø ôà³àò áåø âà³ò íàìîç ó÷óí ìàøðóúäèð. Óëàð áîìäîä, ïåøèí, àñð, øîì, õóôòîíäèð. Ó õîµ âà³òèäà, õîµ ³àçî, õîµ ìó³èìëèêäà, õîµ ìóñîôèðëèêäà, õîµ ÿêêà, õîµ æàìîàò áèëàí ´³èëà¸òãàí á´ëñèí, àãàð áèð êèøè àçîí àéòñà, ³îëãàíëàðãà µàì êèôîÿ ³èëàäè. Áèð âà³òíèíã ´çèäà áèð íå÷òà ³àçî íàìîçëàðèíè ´³èñà, ôà³àò áèðèí÷èñèãà àçîí àéòèá, ³îëãàíëàðèãà è³îìàò àéòàäè. Ôàñë: è³îìàò ôà³àò íàìîçãà êèðèëà¸òãàíäà àéòèëàäè, àçîí ýñà íàìîç âà³òè êèðãàíäà. 27-áîá Àçîí âà è³îìàòíè ýøèòãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Àçîí âà è³îìàòíè ýøèòãàí êèøè ìóàççèí íèìà äåñà, ´øàíè òàêðîðëàéäè. Ôà³àò «¥àééà úàëàë ñîëàµ, ¥àééà úàëàë ôàëàµ», äåãàíäà «Ëà µàâëà âà ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµ», äåá àéòàäè. «Àññîëàòó õîéðóì ìèíàí íàâì», äåñà, Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 30 «ñîäà³òà âà áàðîðòà» ¸êè " # $% ! «ñîäà³à ðîñóëóëëîµ àññîëàòó õîéðóì ìèíàí íàâì», äåéäè. Àãàð «£îä ³îìàòèñ ñîëàµ», äåñà, «À³îìàµàëëîµó âà àäàìàµà», äåéäè. Àãàð «Àøµàäó àííà Ìóµàììàäàð ðîñóëóëëîµ», äåñà, «Âà àíà àøµàäó àííà Ìóµàììàäàð ðàñóëóëëîµ», äåá îðòèäàí: «Ðîçèéòó áèëëàµè ðîááàí âà áè Ìóµàììàäèí ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìà ðîñóëàí âà áèë Èñëàìè äèéíà», äåéäè. Àçîííèíã µàììàñèíè ýøèòèá á´ëãàíèäàí êåéèí Ðàñóëóëëîµãà(ñ.à.â.) ñàëîâîò àéòèá, îðòèäàí ìàíà áó äóîíè ´³èéäè: «Àëëîµóììà ðîááà µàçèµèä äàúâàòèò òàììàµ âàññîëàòèë ³îèìàµ, àòè Ìóµàììàäàíèë âàñèéëàòà âàë ôàçèéëàµ âàáúàñ-µó ìà³îìàì ìàµìóäàíèëëàçèé âàúàäòàµ» («Ýé áó êîìèë äóîíèíã âà ³îèì á´ëãàí íàìîçíèíã ýãàñè Àëëîµèì, Ìóµàììàä àëàéµèññàëîìãà âàñèëà âà ôàçèëàò áåð, ó çîòíè âàúäà ³èëãàíèíã ìà³òîâëè ìà³îìäà òèðèëòèð»). Ñ´íãðà õîµëàãàíè÷à äóí¸âèé âà óõðîâèé äóîëàðíè ³èëàâåðàäè. 84/1. Àáó Ñàèä Õóäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àçîííè ýøèòãàíèíãëàðäà ìóàççèí íèìà äåñà, ´øàíè àéòèíãëàð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 85/2. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìóàççèííèíã àçîí àéòà¸òãàíèíè ýøèòñàíãëàð, ó àéòãàíèäåê àéòèíãëàð. Ñ´íãðà ìåíãà ñàëîâîò é´ëëàíãëàð. Êèì ìåíãà ñàëîâîò àéòñà, Àëëîµ òàîëî óíãà ´íòà ñàëîâîò àéòàäè. Êåéèí ìåíãà Àëëîµäàí âàñèëàíè ñ´ðàíãëàð. Ó (ÿúíè, âàñèëà) æàííàòäàãè áèð ìàêîíäèð. Ó ìàêîí Àëëîµíèíã áàíäàëàðèäàí áèòòàñèãà íàñèá ýòàäè. ¤øà áàíäà ìåí á´ëèøèìãà óìèä ³èëàìàí. Êèì ìåíãà âàñèëà ñ´ðàñà, óíãà øàôîàòèì íàñèá ýòàäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 86/3. Óìàð èáí Õàòòîáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àéòäèëàð: «Ìóàççèí «Àëëîµó àêáàð, Àëëîµó àêáàð», äåãàíèäà, ýøèòóâ÷è µàì: «Àëëîµó àêáàð, Àëëîµó àêáàð», äåñà, «Àøµàäó àëëà èëàµà èëëàëëîµ», äåãàíèäà, «Àøµàäó àëëà èëàµà èëëàëëîµ», äåá òàêðîðëàñà, «Àøµàäó àííà Ìóµàììàäàð ðàñóëóëëîµ», äåãàíèäà, ó µàì «Àøµàäó àííà Ìóµàììàäàð ðàñóëóëëîµ»íè àéòñà, «¥àééà úàëàñ ñîëàµ», äåãàíèäà, «Ëà µàâëà âà ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµ», äåñà, «¥àééà úàëàë ôàëàµ», äåãàíèäà µàì, «Ëà µàâëà âà ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµ»íè àéòñà, «Àëëîµó àêáàð, Àëëîµó àêáàð», äåãàíèäà, «Àëëîµó àêáàð, Àëëîµó àêáàð», äåñà, «Ëà èëàµà èëëàëëîµ», äåãàíèäà, «Ëà èëàµà èëëàëëîµ», äåá ³àëáäàí àéòñà, æàííàòãà êèðàäè». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 87/4. Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áóíäàé äåãàíëàð: «Êèì ìóàççèííè ýøèòãàí ïàéòäà: «Àøµàäó àëëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµó âà àííà Ìóµàììàäàí úàáäóµó âà ðîñóëóµ, ðîçèéòó áèëëàµè ðîááàí âà áè Ìóµàììàäèí ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ðîñóëàí âà áèë-Èñëàìè äèéíà», äåñà, óíèíã ãóíîµëàðè êå÷èðèFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 31 ëàäè». Áîø³à ðèâîÿòäà: «Âà àíà àøµàäó», äåñà, äåéèëãàí. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 88/5. Îèøà (ð.à.) îíàìèç àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìóàççèííèíã: «Àøµàäó àëëà èëàµà èëëàëëîµó âà àøµàäó àííà Ìóµàììàäàð ðîàñóëóëëîµ», äåá àéòãàí îâîçèíè ýøèòñàëàð, «Ìåí µàì, ìåí µàì øàµîäàò êåëòèðàìàí», äåá àéòàð ýäèëàð». Èìîì Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 89/6. Æîáèð èáí Àáäóëëîµäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì àçîí ýøèòãàíèäà «Àëëîµóììà ðîááà µàçèµèä äàúâàòèò òàììàµ âàññîëàòèë ³îèìàµ, àòè Ìóµàììàäàíèë âàñèéëàòà âàëôàçèéëàµ âàáúàñµó ìà³îìàì ìàµìóäàíèëëàçèé âàúàäòàµ», äåñà, óíãà øàôîàòèì µîñèë á´ëàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 90/7. Ìóîâèÿ (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìóàççèííèíã «¥àééà úàëàë ôàëàµ», äåãàíèíè ýøèòñàëàð: «Àëëîµóììàæúàëíà ìóôëèµèéí», äåð ýäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ýé Àëëîµèì, áèçëàðíè íàæîò òîïãàíëàðäàí ³èë».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 91/8. Àáó Óìîìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèëîë (ð.à.) è³îìàòäà «£îä ³îìàòèñ ñîëàµ»ãà åòãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «À³îìàµàëëîµó âà àäàìàµà» («Àëëîµ óíè ³îèì ýòèá, áàðäàâîì ³èëñèí»), äåð ýäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. È³îìàòíèíã áîø³à ëàôçëàðè àçîííèêè êàáèäèð. Óíè ³àíäàé àéòèøíè þ³îðèäà ¥àçðàòè Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàí µàäèñäàí áèëäèê. 92/9. Àáó ¥óðàéðà (ð.à.) ìóàççèí è³îìàò àéòà¸òãàíèíè ýøèòñàëàð: «Àëëîµóììà ðîááà µàçèµèä äàúâàòèò òàììàµ âàññîëàòèë ³îèìàµ, ñîëëè úàëà Ìóµàììàäèí âà àòèµè ñóúëàµó éàâìàë ³èéàìàµ», äåá àéòàð ýäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Àçîí ¸êè è³îìàòíè íàìîçäà òóðãàíèäà ýøèòãàí êèøè óíãà æàâîá ³àéòàðìàéäè. Àììî íàìîçèíè òóãàòãàíèäàí ñ´íã ³àéòàðèá îëàäè. ¥îæàòõîíàäà ýøèòèá ³îëñà µàì, ìóàççèíãà ´øà ïàéòäà æàâîá ³àéòàðìàéäè, áàëêè ÷è³³àíèäàí êåéèí æàâîá áåðàäè. Ëåêèí £óðúîí ¸êè µàäèñ ´³è¸òãàí, òàñáåµ àéòà¸òãàí âà áîø³à èøëàð áèëàí øó²óëëàíà¸òãàí á´ëñà, äàðµîë ò´õòàá, ìóàççèíãà æàâîá áåðàäè. Ñ´íãðà ÿíà ìàø²óëîòèäà äàâîì ýòàäè. ×óíêè ìóàççèíãà æàâîá áåðèø ôóðñàòè òåçäà ´òèá êåòàäè. Áîø³à èøëàðíè êåéèí µàì äàâîì ýòòèðèø ìóìêèí. 28-áîá Àçîíäàí êåéèíãè äóîëàð 93/1. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àçîí áèëàí è³îìàòíèíã îðàñèäàãè äóî ðàä ³èëèíìàéäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä, Íàñàèé, Èáí Ñóííèé âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. Èìîì Òåðìèçèéíèíã ðèâîÿòëàðèäà ³óéèäàãè æóìëà çè¸äà ³èëèíãàí: «(Ó çîòäàí):«Ýé Ðàñóëóëëîµ, áó èêêàëàñèíèíã îðàñèäà íèìà äåéìèç?» äåá ñ´ðàøäè. Ó çîò Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 32 ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµäàí äóí¸ âà îõèðàòäà îôèÿò áåðèøèíè ñ´ðàíãëàð», äåäèëàð». 94/2. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññ (ð.à.) àéòàäèëàð: «Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîìäàí: «Ìóàççèíëàð ôàçèëàòëè á´ëèøäà áèçäàí ´çèá êåòèøÿïòè», äåäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñåí µàì ìóàççèí àéòãàíèäåê àéò âà àçîí òóãàãàíäàí êåéèí äóî ³èëèá ñ´ðà, ñåíãà µàì óíèêèäåê ôàçèëàò áåðèëàäè», äåäèëàð». Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 95/3. Ñàµë èáí Ñàúääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Èêêè íàðñà ðàä ³èëèíìàéäè. Áèðè àçîí ïàéòèäàãè äóî, èêêèí÷èñè óðóø ïàéòèäà ³èéèí÷èëèêäàãè äóî», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 29-áîá Áîìäîäíèíã èêêè ðàêúàò ñóííàòèäàí êåéèí àéòèëàäèãàí äóî 96/1. Àáó Ìàëèéµ îòàëàðèäàí ðèâîÿò ³èëàäèëàð. Îòàëàðè áîìäîäíèíã èêêè ðàêàò ñóííàòèíè ´³è±òãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µàì áîìäîäíèíã èêêè ðàêàò ñóííàòèíè óíèíã ¸íèäà åíãèë ´³èá, ìàíà áóíäàé äóî ³èëãàíëàð: «Àëëîµóììà ðîááà Æèáðèéëà âà Èñðîôèéëà âà Ìèéêàèéëà âà Ìóµàììàäèíèí íàáèééè ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì, àúóçó áèêà ìèíàí íàð». «Àúóçó áèêà ìèíàí íàð»íè ó÷ ìàðòà àéòãàíëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Æàáðîèë, Èñðîôèë, Ìèêîèë âà Ìóµàììàä àëàéµèññàëîìíèíã Ðàááè á´ëãàí Àëëîµèì, Ñåíäàí ä´çàõäàí ïàíîµ áåðèøèíãíè ñ´ðàéìàí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 97/2. Àíàñ (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì æóìà êóíè ýðòàëàáêè íàìîçäàí îëäèí !" «Àñòà²ôèðóëëîµàëëàçèé ëà èëàµà èëëà µóâàë µàééóë ³îééóì âà àòóáó èëàéµ», äåá ó÷ ìàðòà àéòñà, Àëëîµ òàîëî óíèíã ãóíîµëàðèíè äåíãèç ê´ïèãè÷à á´ëñà µàì, êå÷èðèá þáîðàäè», äåäèëàð». (Ìàúíîñè: «¥àé âà ³àééóì ñèôàòèãà ýãà á´ëãàí Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Óíãà èñòè²ôîð àéòèá, Óíãà òàâáà ³èëàìàí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 30-áîá Ñàôãà òèçèëãàíäàí êåéèí ´³èëàäèãàí äóî 98/1. Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñ (ð.à.) àéòàäèëàð: «Áèð êèøè íàìîçãà êåëäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì íàìîçíè áîøëàãàí ýäèëàð. Ó êèøè ñàôãà òóðãàíèäàí êåéèí: «Àëëîµóììà àòèíèé àôçîëà ìà òóúòèé úèáàäàêàñ ñîëèµèéí» («Ýé Ðàááèì, ìåíãà ñîëèµ áàíäàëàðèíããà áåðàäèãàí íàðñàëàðèíãíèíã ýíã àôçàëèíè áåð»), äåäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì íàìîçíè òóãàòãàíëàðèäàí ñ´íã: «¥îçèðãè ãàïèðãàí êèì?» äåäèëàð. ¥àëèãè êèøè: «Ìåí, ýé Ðàñóëóëëîµ», äåá æàâîá áåðäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì: «Îòèíã ´ëäèðèëèá, ´çèíã Àëëîµ é´ëèäà øàµèä á´ëàñàí», äåäèëàð». Èáí Ñóííèé âà Íàñàèé ðèâîÿòëàðè. Áóõîðèé µàì òàðèõ êèòîáëàðèäà Ìóµàììàä èáí Ìóñëèìíèíã òàðæèìàè µîëèäà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 33 øó ðèâîÿòíè êåëòèðãàíëàð. 31-áîá Íàìîçãà òóðèøíè õîµëàãàí ïàéòäà ´³èëàäèãàí äóî 99/1. Óììó Ðîôèú (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ìåí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ìåíãà áèð àìàëíè ê´ðñàòèíãêè, ó áèëàí Àëëîµ ìåíãà àæð áåðñèí», äåäèì. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ýé Óììó Ðîôèú, àãàð íàìîçãà òóðñàíã, Àëëîµãà ´í ìàðòà òàñáåµ, ´í ìàðòà òàµëèë, ´í ìàðòà òàµìèä, ´í ìàðòà òàêáèð, ´í ìàðòà èñòè²ôîð àéò. Òàñáåµ àéòãàíèíãäà, Àëëîµ: «Áó Ìåí ó÷óí», äåéäè. Òàµëèë àéòñàíã µàì, Àëëîµ: «Áó Ìåí ó÷óí», äåéäè. ¥àìä àéòñàíã µàì, «Áó Ìåí ó÷óí», äåéäè. Òàêáèð àéòãàíèíãäà µàì, «Áó Ìåí ó÷óí», äåéäè. Àãàð èñòè²ôîð àéòñàíã, «Áóíè áàæàðäèì» (ÿúíè, ãóíîµëàðèíè àâô ýòäèì), äåéäè», äåäèëàð». Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 32-áîá È³îìàò ïàéòèäà ´³èëàäèãàí äóî 100/1. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì àéòäèëàð: «Äóî èæîáàò á´ëèøèíè àñêàðëàð äóøìàíãà ò´³íàøãàíèäà, íàìîçãà è³îìàò àéòèëãàíèäà âà ¸ì²èð ¸²à¸òãàí ïàéòäà èçëàíãëàð». Áó µàäèñíè Èìîì Øîôåúèé ìóðñàë µîëàòäà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 33-áîá Íàìîçãà êèðãàíäà ´³èëàäèãàí çèêðëàð Áó áîá æóäà êåíãäèð. Æóäà ê´ï ñàµèµ µàäèñëàð òóðëè äàðàæàäà êåëãàí. Àììî áèç áó åðäà àñë ìà³ñàäëàðäàí îãîµ ýòãàí µîëäà, íîçèê âà íîäèðëàðèãà ò´õòàëàìèç. Ê´ï äàëèëëàðíè ³èñ³àðòèðäèê. Áó êèòîáíè ¸çèøèìèçäàí ìà³ñàä, áîøäà àéòèëãàíèäåê, äàëèëëàðíè áà¸í ³èëèø ýìàñ, áàëêè àìàë ³èëèíèøè ëîçèì á´ëãàí íàðñàëàðíè àéòèøäèð. Àëëîµ ¤çè ìóâàôôà³ ³èëñèí. 34-áîá Òàêáèðè òàµðèìà ¥àð ³àíäàé íàìîçíèíã áîøèäà, ó õîµ ôàðç á´ëñèí, õîµ íàôë, òàêáèðè òàµðèìàíè (íàìîç àìàëëàðèäàí áîø³à íàðñàëàðíè µàðîì ³èëóâ÷è òàêáèðíè) àéòèø áèëàíãèíà íàìîç äóðóñò á´ëàäè. (Áèçíèíã µàíàôèé ìàçµàáèäà áóíè àéòèø íàìîçíèíã áèðèí÷è ôàðçèäèð.) Òàêáèðè òàµðèìàíèíã ëàôçè «Àëëîµó àêáàð» êàëèìàñèäèð. Áó òàêáèð èêêè ðàêàòëè íàìîçäà ´í áèð ìàðòà òàêðîðëàíàäè. Ó÷ ðàêàòëè íàìîçäà ´í åòòè, ò´ðò ðàêàòëè íàìîçäà éèãèðìà èêêè ìàðòà òàêðîðëàíàäè. ßúíè, µàð áèð ðàêàòäà áåøòàäàí òàêáèð àéòèëàäè. Áóëàðíèíã áèòòàñè ðóêóúäà, ò´ðòòàñè èêêèòà ñàæäàãà áîðèøäà âà óíäàí ê´òàðèëèøäà, ÿíà àââàëãè òàøàµµóääàí òóðà¸òãàíäàãè òàêáèð µàì áîð. Áó òàêáèðëàðíè àéòèø ñóííàòäèð. Óëàðíè ³àñääàí ¸êè õàòî ³èëèá òàðê ýòãàí áèëàí íàìîç áóçèëìàéäè, ñàµâ ñàæäàñè µàì ³èëèíìàéäè. Ôà³àò íàìîçíèíã àââàëèäàãè òàêáèðè òàµðèìà áóíäàé ýìàñ. 35-áîá Òàêáèðè òàµðèìàäàí êåéèíãè äóîëàð Áèçíèíã µàíàôèÿ ìàçµàáèìèçäà òàêáèðè òàµðèìàäàí êåéèí óøáó äóî ´³èëàäè: «Ñóáµàíàêàëëîµóììà âà áèµàìäèêà âà òàáàðîêàñìóêà âà òàúàëà æàääóêà âà ëà èëàµà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 34 ²îéðóê». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåíãà µàìä àéòèø áèëàí Ñåíè àéáó íó³ñîíëàðäàí ïîêëàéìàí. Ñåíèíã èñìèíã ìóáîðàêäèð. Àçàìàòèíã îëèéäèð. Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³äèð».) Áó áîðàäà æóäà ê´ï µàäèñëàð êåëãàí. Óëàð óìóìèé µîëäà ³óéèäàãè÷à äóîëàð ³èëèøíè òà³îçî ýòàäè: , * / 01 ( 2 4 3 5 6 7 89 :;& %<5 + < 5 # / 0= 5 " / > ? C ! , D 5 6 ! E ; ? 5 E F G , H J I , 5 @ A %K, ! 5 : , 0 ! 5 %> 7D5 %K #= G L C ! , D , !5 , &7! % ? DM %*N, 9 %D ; ? + 9 O ' 5 % 7*D + & P Q ' , D5 %I ? + D 0 S 5 E F H 5 E 0 + D B 5 @ . , 1 7( 4 3 :F T #U 4 3 C 7( 4 3 %DV 5 + D E & + D R & G &7 J DW ; *XF DY 9 , H0 < E 0 J K5 Q *XO + 0 , HK5 + , K E 0 5 E ? , D E 0 Z 0 [ L 5 E F F % 9 W & «Àëëîµó àêáàð êàáèéðî, âàëµàìäó ëèëëàµè êàñèéðî âà ñóáµàíàëëîµè áóêðîòàí âà àñèéëà, âàææàµòó âàæµèé ëèëëàçèé ôàòàðîñ ñàìàâàòè âàë-àðçà µàíèéôàì ìóñëèìàí âà ìà àíà ìèíàë ìóøðèêèéí, èííà ñîëàòèé âà íóñóêèé âà ìàµéàéà âà ìàìàòèé ëèëëàµè ðîááèë îëàìèéíà ëà øàðèéêà ëàµó âà áèçàëèêà óìèðòó âà àíà ìèíàë ìóñëèìèéí. Àëëîµóììà àíòàë ìàëèêó ëà èëàµà èëëà àíòà ðîááèé âà àíà úàáäóêà çîëàìòó íàôñèé âàúòàðàôòó áèçàíáèé, ôà²ôèðëèé çóíóáèé æàìèéúà, ôàèííàµó ëà éà²ôèðóç çóíóáà èëëà àíòà, âàµäèíèé ëèàµñàíèë àõëî³è ëà éàµäèé ëèàµñàíèµà èëëà àíòà, âàñðèô úàííèé ñàééèàµà ëà éàñðèô ñàééèàµà èëëà àíòà, ëàááàéêà âà ñàúäàéêà âàëõîéðó êóëëóµó ôèé éàäàéêà âàøøàððó ëàéñà èëàéêà àíà áèêà âà èëàéêà òàáîðîêòà âà òàúàëàéòà, àñòà²ôèðóêà âà àòóáó èëàéêà». (Ìàúíîñè: «Àëëîµ áóþêëàðíèíã áóþãèäèð. Àëëîµãà áèñ¸ð µàìä á´ëñèí. Àëëîµíè ýðòàþ êå÷ ïîêëàá ¸ä ýòóðìàí. Þçèìíè µàíèô âà ìóñóëìîí á´ëãàí µîëäà åðó îñìîííè ÿðàòãàí Çîòãà þçëàíòèðäèì. Ìåí ìóøðèêëàðäàí ýìàñìàí. Àëáàòòà, íàìîçèì, ³óðáîíëèãèì, òèðèêëèãèì âà ´ëèìèì îëàìëàðíèíã Ðàááè Àëëîµ ó÷óíäèð. Óíèíã áèðîð øåðèãè é´³äèð. Ìåí øóíè àéòèøãà áóþðèëãàíìàí âà ìåí ìóñóëìîíëàðäàíìàí. Ýé Ðàááèì, Ñåí ìàëèêäèðñàí, Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³. Ñåí Ðàááèìñàí, ìåí ýñà áàíäàíãìàí. Ìåí íàôñèìãà çóëì ³èëäèì. Ãóíîµëàðèìíè ýúòèðîô ³èëäèì. Ãóíîµëàðèìíèíã áàð÷àñèíè êå÷èðãèí, ÷óíêè ãóíîµëàðèìíè Ñåíãèíà êå÷èðàñàí, õîëîñ. Õóë³ëàðíèíã ýíã ÿõøèñèãà ìåíè µèäîÿò ³èë. Ñåíäàí áîø³àñè µèäîÿò ³èëà îëìàñ. Âà ìåíè ¸ìîíëèêëàðäàí ÷åòëàòãèí. Ñåíäàí áîø³àñè ÷åòëàòà îëìàñ. Èæîáàò ³èëàìàí, ÿõøèëèêíèíã áàð÷àñè Ñåíèíã ³´ëèíãäà. ¨ìîíëèê ýñà Ñåíãà ýìàñ. Ìåí ýñà Ñåíèíã íîìèíã èëà Ñåíãà ³àéòàìàí. Ñåí áàðàêîòëè âà îëèéñàí. Ñåíãà èñòè²ôîð àéòàìàí âà Ñåíãà òàâáà ³èëàìàí».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Ìóµàääèñëàð, ôó³àµîëàð, ñàµîáàëàð, òîáåúèíëàð âà óëàðäàí êåéèí êåëãàí ìóñóëìîí óëàìîëàðíèíã áàð÷àëàðè ÿõøèëèê- ¸ìîíëèê âà ôîéäà- çàðàðíèíã µàììàñè Àëëîµíèíã µîµèøè âà òà³äèðè áèëàí á´ëèøèãà èòòèôî³ ³èëèøãàí. Øóíèíã ó÷óí äóîäàãè «¸ìîíëèê ýñà Ñåíãà ýìàñ», äåãàí èáîðàíè áèð îç òàúâèë ³èëèøãà ò´²ðè êåëàäè. Óëàìîëàðèìèç æàâîáëàðè ³óéèäàãè÷à á´ëãàí: Íàçð èáí Øóìàéë «¨ìîíëèê Ñåíãà ÿ³èí á´ëìàéäè», äåãàíëàð. Èêêèí÷èëàðè, «¨ìîíëèê Ñåíãà ê´òàðèëìàéäè, Ñåíãà ôà³àò ÿõøè ñ´çëàð ê´òàðèëàäè», äåãàíëàð. Ó÷èí÷èëàðè «Îäîá æèµàòèäàí Óíãà íèñáàò ³èëèíìàéäè, ÿúíè µà³è³àòäà ÷´÷³àíè ÿðàòãàí á´ëñà µàì, ýé ÷´÷³àíè ÿðàòóâ÷è, äåéèëìàé-äè-êó!», äåãàíëàð. Ò´ðòèí÷èëàðè ýñà «Ñåíèíã µèêìàòèíãäà ¸ìîíëèêêà íèñáàò áåðèëàäèãàí íàðñà é´³äèð, ÷óíêè Ñåí áèðîð íàðñàíè áåµóäà ÿðàòìàéñàí», äåãàíëàð. Òàêáèðè òàµðèìàäàí êåéèí øó äóîëàðäàí áèðè ³óéèäàãè÷àäèð: «Àëëîµóììà áàúèä áàéíèé âà áàéíà õîòîéàéà êàìà áàúàäòà áàéíàë ìàøðè³è âàë ìà²ðèá. Àëëîµóììà íà³³èíèé ìèí õîòîéàéà êàìà éóíà³³èñ ñàâáóë àáéàçó ìèíàä-äàíàñè, Àëëîµóììà à²ñèëíèé ìèí õîòîéàéà áèñ-ñàëæè âàë-ìàè âàë-áàðîä». («Ìàúíîñè: Ýé Ðàááèì, ìåí áèëàí õàòîëàðèì îðàñèíè ìàøðè³ áèëàí ìà²ðèáFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 35 íèíã îðàñèíè óçî³ ³èëãàíèíã÷àëèê óçî³ ³èë. Ýé Ðàááèì, î³ êèéèìíè êèðëàðäàí òîçàëàãàíèíãäåê, ìåíè õàòîëàðèìäàí òîçàëà. Ýé Ðàááèì, ìåíèíã õàòîëàðèìíè ³îð, ñóâ âà ä´ëëàð áèëàí þâ».) 101/1. Îèøà îíàìèç (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì íàìîçíè áîøëàñàëàð: «Ñóáµàíàêàëëîµóììà âà áèµàìäèêà âà òàáàðîêàñìóêà âà òàúàëà æàääóêà âà ëà èëàµà ²îéðóê», äåð ýäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåíãà µàìä àéòèø áèëàí Ñåíè àéáó íó³ñîíëàðäàí ïîêëàéìàí. Ñåíèíã èñìèíã ìóáîðàêäèð. Àçàìàòèíã îëèéäèð. Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³äèð».) Áó µàäèñíè «Ñóíàí» ñîµèáëàðè ðèâîÿò ³èëèøãàí âà çàèô, äåéèøãàí. Ëåêèí Óìàð èáí Õàòòîáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàí õóääè øó ëàôçäàãè µàäèñíè ñàµèµ, äåá àéòèøãàí. 102/2. Àëè (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì íàìîçãà êèðñàëàð: «Ëà èëàµà èëëà àíòà ñóáµàíàêà çîëàìòó íàôñèé âà úàìèëòó ñóúàí ôà²ôèðëèé, èííàµó ëà éà²ôèðóç çóíóáà èëëà àíòà, âàææàµòó âàæµèé»íè îõèðèãà÷à ´³èð ýäèëàð». Èìîì Áàéµà³èé ðèâîÿòè. Áó µàäèñ çàèôäèð, ÷óíêè Àëèäàí ðèâîÿò ³èëãàí ðîâèé ¥îðèñ àë-Àúâàðíèíã ¸ë²îí÷è ýêàíèãà èòòèôî³ ³èëèíãàí. Øàúáèé: «¥îðèñ ¸ë²îí÷è ýäè», äåá àéòãàíëàð. 36-áîá Íàìîçíè î÷óâ÷è äóîäàí êåéèí «Àúóçó...»íè àéòèø Íàìîçäà òàêáèðè òàµðèìàäàí êåéèí «Àúóçó áèëëàµè ìèíàø øàéòîíèð ðîæèéì»íè àéòèø ñóííàò àìàëäèð. £óðúîíè êàðèìíèíã Íàµë ñóðàñè 98-îÿòèäà: «Àãàð £óðúîí ´³èñàíã, ëàúíàòè øàéòîíäàí Àëëîµíèíã (íîìè) èëà ïàíîµ òèëà», äåéèëãàí. Áó îÿòäàí èõòè¸ð ³èëèíãàí íàðñà «Àúóçó áèëëàµè ìèíàø øàéòîíèð ðîæèéì»íè àéòèøäèð. Áàúçèëàð áóíäàí «Àúóçó áèëëàµèñ ñàìèéúóë úàëèéì ìèíàø øàéòîíèð ðîæèéì»íè àéòèø ³àñä ³èëèíãàí, äåéèøãàí. Ëåêèí àââàëãè ëàôç áèëàí àéòèø ìàøµóðäèð. 103/1. Ðàñóëóëëîµ (ñ.à.â) íàìîçäà ³èðîàòäàí îëäèí: «Àúóçó áèëëàµè ìèíàø øàéòîíèð ðîæèéì ìèí íàôõèµè âà íàôñèµè âà µàìçèµè» («Àëëîµíèíã (íîìè) èëà ëàúíàòè øàéòîííèíã ïóôëàøèäàí, ñåµðèäàí, âàñâàñàñèäàí ïàíîµ òèëàéìàí»), (áîø³à áèð ðèâîÿòäà: «Àúóçó áèëëàµèñ ñàìèéúóë úàëèéì ìèíàø øàéòîíèð ðîæèéì ìèí µàìçèµè âà íàôõèµè âà íàôñèµè», äåðäèëàð. Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 37-áîá «Àúóçó...»äàí êåéèíãè ³èðîàò Íàìîçäà ³èðîàò ³èëèø ôàðçäèð. Óíèíã ´ðíèíè áîø³àñè áîñìàéäè. Áóíãà ³óéèäàãè ñàµèµ µàäèñ äàëèë: «Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì: «Ôîòèµà ñóðàñè ´³èëìàãàí íàìîç µèñîáãà ´òìàéäè», äåäèëàð». Èáí ¥óçàéìà âà Èáí ¥èááîí ðèâîÿòëàðè. ßíà: «Íàìîç Ôîòèµà ñóðàñè áèëàíãèíà íàìîçäèð», äåá àéòãàíëàð Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 104/1. ¥óçàéôà èáí Éàìîí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Áèð êå÷àñè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèëàí áèðãà íàìîç ´³èäèì. Ó çîò Áà³àðà ñóðàñèíè áîøëàäèëàð. Þç îÿòäà ðóêóú ³èëñàëàð êåðàê, äåá ´éëàäèì. Àììî íàìîçäà äàâîì ýòäèëàð. ¥àììàñèíè ´³èá á´ëèá, ðóêóú ³èëñàëàð êåðàê, äåá ´éëàäèì. Àììî íàìîçäà äàâîì ýòäèëàð. Ñ´íã Îëè Èìðîí ñóðàñèíè áîøëàäèëàð. Êåéèí Íèñî ñóðàñèíè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 36 øó òàõëèò ´³èäèëàð. Îµèñòà âà øîøèëìàé ³èðîàò ³èëäèëàð. Áèðîð îÿòíè ´³è¸òãàíëàðèäà òàñáåµ êåëñà, òàñáåµ àéòäèëàð, ñ´ðàëàäèãàí íàðñà êåëñà, ñ´ðàäèëàð, ïàíîµ òèëàéäèãàí îÿò êåëñà, ïàíîµ òèëàäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Ñîµèáëàðèìèç àéòèøàäè: «Èìîìãà, ýðãàøóâ÷èãà, ¸ë²èç ´³è¸òãàí êèøèãà íàìîçäà ¸êè áîø³à íàðñàäà òàñáåµ àéòèø, ñ´ðàø, ïàíîµ òèëàø îÿòëàðè êåëãàíèäà, àíà øóëàðíè ³èëèø ìóñòàµàáäèð. Øóíèíãäåê, Âàò-òèéí ñóðàñèíèíã: «Àõèð Àëëîµ µóêì ³èëãóâ÷èëàðíèíã ýíã àäîëàòëèñè ýìàñìè?!» îÿòè ´³èëãàíèíè ýøèòñà, «¥à, Àëëîµ òàîëî ³è¸ìàò êóíèäà ýíã îäèë µóêì ³èëãóâ÷è ýêàíèãà è³ðîðìàí», äåá àéòèø, £è¸ìàò ñóðàñèíèíã 40-îÿòèäàãè: «Àíà øó (Àëëîµ) ´ëèêëàðíè òèðèëòèðèøãà ³îäèð ýìàñìè?!» îÿòèíè ýøèòãàíèäà, «Àëáàòòà, Àëëîµ áóíãà ³îäèðäèð!» äåá æàâîá ³èëèø ¸êè Àúëî ñóðàñèäàãè: «Ýíã îëèé çîò á´ëìèø Ïàðâàðäèãîðèíãèçíèíã íîìèíè (µàð ³àíäàé àéáó íó³ñîíäàí) ïîêëàíã!» îÿòè ´³èëãàíèäà, Ñóáµàíà ðîááèÿë àúëî «Îëèé ðàááèì Àëëîµ àéá-íó³ñîíëàðäàí ïîêäèð», äåéèø ìóñòàµàáäèð. 38-áîá Ðóêóúäàãè çèêðëàð Íàìîç ´³è¸òãàí êèøè ðóêóúãà ò´ëà ýãèëñà: «Ñóáµàíà ðîááèéàë úàçèéì», äåá ðóêóú çèêðëàðèíè àéòàäè. (Ìàúíîñè: «Óëó² Ðàááèì íó³ñîíëàðäàí ïîêäèð».) (Áèçíèíã µàíàôèÿ ìàçµàáèìèçäà ðóêóúäà òóðèëãàíäà êàìèäà ó÷ ìàðòà «Ñóáµàíà ðîááèéàë úàçèéì», äåá àéòèø áèëàí ðóêóú ìóêàììàë á´ëàäè...– òàðæ.) 105/1. ¥óçàéôà (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ðóêóúëàðèíè Áà³àðà, Íèñî âà Îëè Èìðîí ñóðàëàðèíè ´³èø äàðàæàñèäà óçóí ³èëàð ýäèëàð. Óíäà «Ñóáµàíà ðîááèéàë úàçèéì»íè òàêðîðëàðäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. «Ñóíàíè Àáó Äîâóä»äà ýñà ³óéèäàãè÷à êåëãàí: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ñèçëàðäàí áèðèíãèç «Ñóáµàíà ðîááèéàë úàçèéì», äåá ó÷ ìàðòà àéòñà, ðóêóúñè êîìèë á´ëàäè», äåäèëàð». 106/2. Îèøà îíàìèç (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ðóêóúëàðè âà ñàæäàëàðèäà: «Ñóáµàíàêàëëîµóììà ðîááàíà âà áèµàìäèê, Àëëîµóììà²ôèðëèé», äåá àéòàð ýäèëàð». Áóíè £óðúîíäàí òàúâèë ³èëàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåíãà µàìä àéòèá, Ñåíè ïîêëàéìàí. Ýé Ðàááèì, ãóíîµëàðèìíè ìà²ôèðàò ³èë».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 107/3. Àëè (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ðóêóú ³èëñàëàð: «Àëëîµóììà ëàêà ðàêàúòó âà áèêà àìàíòó âà ëàêà àñëàìòó õîøàúà ëàêà ñàìúèé âà áàñîðèé âà ìóõõèé âà úàçìèé âà úàñàáèé» («Àëëîµèì, Ñåíãà ðóêóú ³èëäèì âà Ñåíãà èéìîí êåëòèðäèì. Ñåíãà á´éèí ýãäèì âà Ñåíãà ³óëî²èì, ê´çèì, ìèÿì, ñóÿãèì, ïàéëàðèì á´éñóíäè»), äåð ýäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. «Ñóíàí» êèòîáëàðèäà ýñà «Õîøàúà ñàìúèé âà áàñîðèé âà ìóõõèé âà úàçìèé âà ìàñòà³îëëàò áèµè ³îäàìèé ëèëëàµè ðîááèë úàëàìèéí» ëàôçè áèëàí êåëãàí. (Ìàúíîñè: «£óëî²èì, ê´çèì, ìèÿì, ñóÿãèì, þðóâ÷è î¸²èì îëàìëàðíèíã ðàááè Àëëîµ ó÷óí á´éñóíäè.» ) 108/4. Îèøà îíàìèç (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 37 ëàì ðóêóú âà ñàæäàëàðèäà: «Ñóááóµóí ³óääóñóð ðîááóë ìàëàèêàòè âàððóµ» «Ôàðèøòàëàð âà Æàáðîèëíèíã Ðàááè ñóááóµ âà ³óääóñ ñèôàòëè Àëëîµäèð», äåá àéòàð ýäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 109/5. Àâô èáí Ìîëèê (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèëàí áèðãà íàìîç ´³èãàíèìäà, ó çîò Áà³àðà ñóðàñèíè ´³èäèëàð. Ðàµìàò îÿòè êåëñà, ðàµìàò ñ´ðàäèëàð, àçîá îÿòè ´òñà, ò´õòàá ïàíîµ òèëàäèëàð. Ñ´íã ³è¸ìäà òóðãàíëàðè÷à ðóêóú ³èëäèëàð. Ðóêóúëàðèäà: «Ñóáµàíà çèë æàáàðóòè âàë ìàëàêóòè âàë êèáðèéàè âàë úàçîìàò» «Æàáàðóò, ìàëàêóò, êèáðè¸ ñèôàòëè Àëëîµíè ïîêëàá ¸ä ýòóðìàí», äåá ´³èäèëàð. Ñ´íã ñàæäàëàðèäà µàì õóääè øóíäàé ³èëäèëàð». Àáó Äîâóä âà Íàñàèé ðèâîÿòëàðè. 110/6. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ðóêóúãà áîðãàíèíãèçäà Ðàááèíãèçíè óëó²ëàíãëàð», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Áó µàäèñäàí Àëëîµ òàîëîíè ³àéñè ëàôç áèëàí á´ëñà µàì, ðóêóúäà óëó²ëàø òóøóíèëàäè. (Áèçíèíã µàíàôèÿ ìàçµàáèìèçäà («Ñóáµàíà ðîááèéàë úàçèéì»íè àéòèø þ³îðèäàãè µàäèñäà àéòèëãàíèäåê, Àëëîµíè óëó²ëàø µèñîáëàíàäè... – òàðæ.) 111/7. Àëè (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ðóêóúäà ¸êè ñàæäàäà ³èðîàò ³èëèøäàí ³àéòàðäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 112/8. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì: «Îãîµ á´ëèíãëàðêè, ìåí ðóêóúäà ¸êè ñàæäàäà £óðúîí ´³èøäàí ³àéòàðèëäèì», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 39-áîá Ðóêóúäàí áîø ê´òàðãàíäà âà òèê òóðãàíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð Ðóêóúäàí áîø ê´òàðèëãàíèäà «Ñàìèúàëëîµó ëèìàí µàìèäàµ», äåéèëèøè ñóííàò àìàëäèð. 113/1. Àáó ¥óðàéðà (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ðóêóúäàí ³îìàòëàðèíè ê´òàðãàíëàðèäà: «Ñàìèúàëëîµó ëèìàí µàìèäàµ» «Êèì µàìä àéòñà, Àëëîµ óíè ýøèòàäè», òèê á´ëãàíëàðèäà ýñà: «Ðîááàíà ëàêàë µàìä» «Ðàááèìèç, Ñåíãà µàìä á´ëñèí»), äåá àéòàð ýäèëàð (áàúçè ðèâîÿòëàðäà «Ðîááàíà âà ëàêàë µàìä» á´ëèá êåëãàí). Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 114/2. Àëè (ð.à.) âà Èáí Àáó Àâôî (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ðóêóúäàí áîøëàðèíè ê´òàðãàíëàðèäà: «Ñàìèúàëëîµó ëèìàí µàìèäàµ, Ðîááàíà ëàêàë µàìäó ìèë`àñ ñàìàâàòè âà ìèë`à ëàðçè âà ìèë`à ìà øè`òà ìèí øàé`èí áàúä», äåð ýäèëàð». (Ìàúíîñè: «Êèì µàìä àéòñà, Àëëîµ óíè ýøèòàäè. Ðàááèìèç, Ñåíãà îñìîí ò´ëàëèãè÷à, åð ò´ëàëèãè÷à âà óíäàí êåéèí íèìàíè õîµëàñàíã, ´øàíèíã ò´ëàëèãè÷à µàìä á´ëñèí».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 115/3. Àáó Ñàèä Õóäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ðóêóúäàí áîøëàðèíè ê´òàðñàëàð: «Àëëîµóììà ðîááàíà ëàêàë µàìäó ìèë`àñ ñàìàâàòè âàë àðçè âà ìèë`à ìà øè`òà ìèí Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 38 øàé`èí áàúä, àµëàñ ñàíàè âàë ìàæä. Àµà³³ó ìà ³îëàë úàáäó âà êóëëóíà ëàêà úàáä. Àëëîµóììà ëà ìàíèúà ëèìà àúòîéòà âà ëà ìóúòèéà ëèìà ìàíàúòà âà ëà éàíôàúó çàë æàääè ìèíêàë æàää», äåð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Àëëîµèì, Ñåíãà åðó îñìîí ò´ëàëèãè÷à âà óíäàí êåéèí íèìàíè õîµëàñàíã, ´øàíèíã ò´ëàëèãè÷à µàìä á´ëñèí. Ýé Àëëîµ, Ñåí ñàíî âà óëó²ëèê àµëèäàíñàí. Áàíäà àéòàäèãàí íàðñàãà µà³ëèðî³ñàí. Âà áàð÷àìèç Ñåíãà áàíäàìèç. Ýé Ðàááèì, Ñåí áåðãàí íàðñàíè ìàí ³èëóâ÷è é´³. Ñåí ìàí ³èëãàí íàðñàíè áåðóâ÷è é´³. Áîø³àëàðíèíã áóþêëèãè µå÷ íàðñà ýìàñ, áóþêëèê ôà³àò Ñåíäàíäèð».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 116/4. Èáí Àááîñ (ð.à.) ðèâîÿòëàðèäà «Ðîááàíà ëàêàë µàìäó ìèë`àñ ñàìàâàòè âà ìèë`àë àðçè âà ìà áàéíàµóìà âà ìèë`à ìà øè`òà ìèí øàé`èí áàúä» ëàôçèäà êåëãàí. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 117/5. Ðèôîúàòà èáí Ðîôèú Çàð³èé (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèá àéòàäèëàð: «Áèð êóíè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì îðòëàðèäà íàìîç ´³è¸òãàíèìèçäà, ó çîò ðóêóúäàí áîøëàðèíè ê´òàðèá: «Ñàìèúàëëîµó ëèìàí µàìèäàµ», äåäèëàð. Øóíäà áèð êèøè: «Ðîááàíà âà ëàêàë µàìä, µàìäàí êàñèéðîí òîééèáàí ìóáàðîêàí ôèéµ» («Ýé Ðàááèì, Ñåíãà ê´ï, ÿõøè, ìóáîðàêëè µàìä á´ëñèí»), äåäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì íàìîçíè òóãàòèá: «Áó êàëèìàëàðíè êèì àéòäè?» äåá ñ´ðàäèëàð. ¥àëèãè êèøè: «Ìåí», äåá æàâîá áåðäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¤òòèçäàí îðòè³ ôàðèøòà óíè áèðèí÷è á´ëèá ¸çèøãà øîøèëà¸òãàíèíè ê´ðäèì», äåäèëàð». Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 40-áîá Ñàæäàäàãè çèêðëàð ¥óçàéôà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Áà³àðà, Îëè Èìðîí, Íèñî ñóðàëàðèíè áèð ðàêàòäà ´³èãàíëàðèäà ðàµìàò îÿòè êåëñà, óíè ñ´ðàð, àçîá îÿòè êåëñà, óíäàí ïàíîµ òèëàð, ñ´íã ñàæäà ³èëàð ýäèëàð, ñàæäàëàðè ³è¸ìëàðèãà ÿ³èí á´ëàðäè. Óíäà «Ñóáµàíà ðîááèéàë àúëà»íè àéòàðäèëàð». (Ìàúíîñè: «Îëèé Ðàááèì àéáó íó³ñîíëàðäàí ïîêäèð».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. (Áèçíèíã µàíàôèÿ ìàçµàáèìèçäà ñàæäàäà òóðèëãàíäà êàìèäà ó÷ ìàðòà «Ñóáµàíà ðîááèéàë àúëà», äåá àéòèø áèëàí ñàæäà ìóêàììàë á´ëàäè... – òàðæ.) 118/1. Ì´ìèíëàð îíàñè Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì ðóêóú âà ñàæäàëàðèäà: «Ñóáµàíàêàëëîµóììà ðîááàíà áèµàìäèê, Àëëîµóììà²ôèðëèé», äåð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåíãà µàìä àéòèá, Ñåíè ïîêëàéìàí. Ýé Ðàááèì, ìåíèíã ãóíîµëàðèìíè ìà²ôèðàò ³èë».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 119/2. ßíà Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ðóêóú âà ñàæäàäà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 39 «Ñóááóµóí ³óääóñóð ðîááóë ìàëàèêàòè âàððóµ»íè àéòàð ýäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 120/3. Àëè (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð ñàæäà ³èëñàëàð: «Àëëîµóììà ëàêà ñàæàäòó âà áèêà àìàíòó âà ëàêà àñëàìòó, ñàæàäà âàæµèé ëèëëàçèé õîëà³îµó âà ñîââàðîµó âà øà³³î ñàìúàµó âà áàñîðîµ, òàáàðîêàëëîµó àµñàíóë õîëè³èéí», äåá àéòàð ýäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåíãà ñàæäà ³èëäèì, Ñåíãà èéìîí êåëòèðäèì âà Ñåíãà á´éèí ýãäèì. Þçèì õàë³ ³èëóâ÷è, ñóâðàò áåðóâ÷è âà ê´çíè, ³óëî³íè î÷óâ÷è Çîòãà ñàæäà ³èëäè. Õàë³ ³èëóâ÷èëàðíèíã ýíã ÿõøèñè Àëëîµ áàðàêîòëè á´ëäè».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 121/4. Àâô èáí Ìîëèêäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óçî³ ðóêóú ³èëèá, óíäà «Ñóáµàíà çèë æàáàðóòè âàë ìàëàêóòè âàë êèáðèéàè âàë úàçîìàò»íè àéòàð ýäèëàð. Ñàæäàëàðèäà µàì õóääè øóíäàé ³èëàðäèëàð. «Ñóíàí» êèòîáëàðèäà ðèâîÿò ³èëèíãàí. 122/5. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì: «Àãàð áèðîðòàíãèç ñàæäà ³èëñà, êàìèäà ó÷ ìàðòà: «Ñóáµàíà ðîááèéàë àúëà», äåá àéòñèí», äåäèëàð. «Ñóíàí» êèòîáëàðèäà ðèâîÿò ³èëèíãàí. 123/6. Îèøà (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèá àéòàäèëàð: «Áèð êóíè Ðàñóëóëëîµíè(ñ.à.â.) òîïîëìàé ³îëäèì. Àõòàðèá áîðñàì, ðóêóú (¸êè ñàæäà) ³èëà¸òãàí ýêàíëàð. Óíäà «Ñóáµàíàêà âà áèµàìäèêà ëà èëàµà èëëà àíòà»íè àéòà¸òãàí ýäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ñåíãà µàìä àéòèø áèëàí Ñåíè ïîêëàéìàí. Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Èìîì Ìóñëèìíèíã áîø³à áèð ðèâîÿòëàðèäà Îèøà îíàìèç àéòàäèëàð: «Ìåíèíã ³´ëèì Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã î¸³ëàðèãà òåãèá êåòäè. Ó çîò î¸³ëàðèíè óçàòèá, ñàæäàäà òóðãàíëàðèäà: «Àëëîµóììà àúóçó áèêà áèðèçîêà ìèí ñàõîòèêà âà áèìóúàôàòèêà ìèí úó³óáàòèêà âà àúóçó áèêà ìèíêà, ëà àõñèé ñàíààí úàëàéê, àíòà êàìà àñíàéòà úàëà íàôñèê»íè ´³è¸òãàí ýäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåíèíã ðîçèëèãèíã áèëàí ²àçàáèíãäàí, îôèÿòèíã áèëàí ó³óáàòèíãäàí ïàíîµ òèëàéìàí. Ñåíèíã íîìèíã èëà Ñåíäàí ïàíîµ òèëàéìàí (ÿúíè ²àçàáèíãäàí). Ñåíãà ñàíî àéòà îëìàñëèêäàí ïàíîµ òèëàéìàí. Ñåí ¤çèíããà ñàíî àéòãàíèíãäåêñàí».) 124/7. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ðóêóúäà Àëëîµíè óëó²ëàíãëàð, ñàæäàäà äóîíè ê´ïàéòèðèíãëàð, ÷óíêè (ñàæäàäàãè äóî) èæîáàò á´ëèøãà ëîéè³äèð», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 125/8. Àáó ¥óðàéðà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áàíäàíèíã Ðàááèãà ýíã ÿ³èí á´ëàäèãàí ïàéòè ñàæäàäà òóðãàíèäàäèð. Óíäà (ñàæäàäà) äóîíè ê´ïàéòèðèíãëàð», äåäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 126/9. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñàæäàëàðèäà % !" #$" Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 40 «Àëëîµóììà²ôèðëèé çàìáèé êóëëàµó, äè³³îµó âà æèëëàµó âà àââàëàµó âà àõèðîµó âà úàëàíèéàòàµó âà ñèððîµ»íè àéòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Àëëîµèì, ãóíîµëàðèìíèíã µàììàñèíè, îçèíè âà ê´ïèíè, àââàëãèñè âà îõèðãèñèíè, î÷è³÷àñèíè âà ìàõôèéèíè êå÷èð».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Àãàð èìêîíè á´ëñà, þ³îðèäàãè çèêð ³èëãàí äóîëàðèìèçíèíã µàììàñèíè æàìëàá, áèòòà ñàæäàäà ´³èø ìóñòàµàáäèð. Àììî èìêîíè á´ëìàñà, ó÷ ìàðòà «Ñóáµàíà ðîááèéàë àúëà», äåñà êèôîÿ ³èëàäè. Ôàñë: òèëîâàò ñàæäàñèíè ³èëãàíäà íàìîç ñàæäàñèíèíã äóîëàðè ´³èëàâåðàäè. Óëàðãà ³´øèì÷à ³óéèäàãè äóîíè ´³èø ìóñòàµàáäèð: «Àëëîµóììàæúàëµà ëèé úèíäàêà çóõðîí âà àúçèì ëèé áèµà àæðîí âà çîú úàííèé áèµà âèçðîí âà òà³îááàëµà ìèííèé êàìà òà³îááàëòàµà ìèí Äàâóäà úàëàéµèññàëàì». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, óíè ìåíãà µóçóðèíãäà çàõèðà ³èë, ó ñàáàáëè àæðèìíè ê´ïàéòèð, ó òóôàéëè ãóíîµëàðíè ìåíäàí êåòêàç, Äîâóä àëàéµèññàëîìäàí ³àáóë ³èëãàíèíãäåê, ìåíäàí µàì ³àáóë ýò».) 127/10. Îèøà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì £óðúîí ñàæäàñèäà: " ! # «Ñàæàäà âàæµèé ëèëëàçèé õîëà³îµó âà øà³³î ñàìúàµó âà áàñîðîµó áèµàâëèµè âà ³óââàòèµ», äåð ýäèëàð». (Ìàúíîñè: «Þçèìíè ÿðàòãàí âà óíäà êó÷-³óââàòè áèëàí ê´ç-³óëî³íè î÷ãàí Çîòãà þçèì ñàæäà ³èëäè».) Òåðìèçèé, Àáó Äîâóä, Íàñàèé ðèâîÿòëàðè. 41-áîá Ñàæäàäàí áîøèíè ê´òàðãàíäà âà èêêè ñàæäà îðàñèäà ´³èëàäèãàí äóîëàð 128/1. ¥óçàéôà (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèá àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì òóíãè íàìîçäà ³è¸ìíè óçóí ³èëèá, Áà³àðà, Íèñî, Îëè Èìðîí ñóðàëàðèíè ´³èðäèëàð. Ðóêóúëàðè âà ñàæäàëàðè ³è¸ì ìè³äîðè÷à á´ëàð ýäè. Èêêè ñàæäà ´ðòàñèäà: «Ðîááè²ôèðëèé, ðîááè²ôèðëèé» («Ðàááèì, ìåíè ìà²ôèðàò ýò»), äåð âà îðàäà ñàæäà ìè³äîðè÷à ´òèðàð ýäèëàð». Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèé, Áàéµà³èéëàð ðèâîÿòè. 129/2. Èáí Àááîñ (ð.à.) õîëàëàðè Ìàéìóíàíèíã (ð.à.) óéëàðèäà ¸òèá ³îëãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµíèíã(ñ.à.â.) òóíãè íàìîçëàðè µà³èäà ê´ðãàíëàðèíè ³óéèäàãè÷à ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñàæäàäàí áîøëàðèíè ê´òàðñàëàð: «Ðîááè²ôèðëèé âàðµàìíèé âàæáóðíèé âàðôàúíèé âàðçó³íèé âàµäèíèé âà úàôèíèé», äåá àéòàð ýäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, ãóíîµëàðèìíè êå÷èð, ìåíãà ðàµì ³èë, ìåíãà ¸ðäàì áåð, ìåíè îëèé ìàðòàáàëàðãà ê´òàð, ìåíãà ðèç³ áåð, ìåíè µèäîÿòäà âà îôèÿòäà ³èë».) Áàéµà³èé âà Àáó Äîâóä ðèâîÿòëàðè. 42-áîá Èêêèí÷è ðàêàòäàãè çèêðëàð Áèðèí÷è ðàêàòäà íèìàëàð ´³èëãàí á´ëñà, èêêèí÷è ðàêàòäà µàì øóëàð àéòèëàäè. Ôà³àò òàêáèðè òàµðèìà, ñàíî âà «Àúóçó...» àéòèëìàéäè. Âà èêêèí÷è ðàêàòäàãè ³èðîàò àââàëãèñèãà ³àðàãàíäà ³èñ³àðî³ á´ëàäè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 41 43-áîá Âèòðäàãè ³óíóò äóîñè (Áèçíèíã µàíàôèÿ ìàçµàáèìèçäà âèòð íàìîçèäà ³óéèäàãè ³óíóò äóîñèíè ´³èø âîæèáäèð... – òàðæ.) 130/1. «Àëëîµóììà èííà íàñòàúèéíóêà âà íàñòàµäèéêà âà íàñòà²ôèðóêà âà íàòóáó èëàéêà âà íó`ìèíó áèêà âà íàòàâàêêàëó úàëàéêà âà íóñíèé úàëàéêàë õîéðî êóëëàµ, íàøêóðóêà âà ëà íàêôóðóêà âà íàõëàúó âà íàòðóêó ìàé éàôæóðóê. Àëëîµóììà èééàêà íàúáóäó âà ëàêà íóñîëëèé âà íàñæóäó âà èëàéêà íàñúà âà íàµôèäó íàðæó ðîµìàòàêà âà íàõøà úàçàáàêà èííà úàçàáàêàë æèääà áèëêóôôàðè ìóëµè³». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåíèíã ¸ðäàì áåðèøèíãíè, µèäîÿò ³èëèøèíãíè, ãóíîµëàðíè êå÷èøèíãíè ñ´ðàéìàí. Ñåíãà òàâáà ³èëäèì, èéìîí êåëòèðäèì âà Ñåíãà ñóÿíäèì. ßõøèëèêëàðíèíã áàð÷àñè áèëàí Ñåíè ñèôàòëàéìèç. Ñåíãà øóêð ³èëàìèç, íîøóêðëèê ³èëìàéìèç. Ñåíãà ôîæèðëèê ³èëãàíëàðäàí ÷åòëàøàìèç. Ýé Ðàááèì, Ñåíãà èáîäàò, íàìîç, ñàæäà ýòàìèç. Âà Ñåíèíã é´ëèíãäà ñàúé-µàðàêàò ³èëèá, ðàµìàòèíãíè óìèä ³èëàìèç. Àçîáèíãäàí ³´ð³àìèç. Àëáàòòà, µà³ àçîáèíã êîôèðëàðãà ð´ïàðà ³èëèíóâ÷èäèð».) Èáí Àáó Øàéáà ðèâîÿòè. 131/2. ¥àñàí èáí Àëè (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ àëàéµècñàëîì ìåíãà áèð ³àí÷à êàëèìàëàðíè ´ðãàòäèëàð. Óëàðíè ìåí âèòðäà àéòàìàí: «Àëëîµóììàµäèíèé ôèéìàí µàäàéòà âà úàôèíèé ôèéìàí úàôàéòà âà òàâàëëàíèé ôèéìàí òàâàëëàéòà âà áàðèê ëèé ôèéìà àúòîéòà âà ³èíèé øàððî ìà ³îçîéòà ôàèííàêà òà³çèé âà ëà éó³çî úàëàéêà âà èííàµó ëà éàçèëëó ìàí âàëàéòà òàáàðîêòà ðîááàíà âà òàúàëàéòäèð». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, µèäîÿò ³èëãàí êèøèëàðèíã ³àòîðè ìåíè µèäîÿò ³èë, îôèÿòäà ³èëãàí êèøèëàðèíãäåê ìåíè îôèÿòäà ³èë, ¸ðäàì áåðãàí êèøèëàðèíãäåê ìåíãà µàì ¸ðäàì áåð. Áåðãàí íàðñàëàðèíãíè ìåíãà áàðàêàëè ³èë. ¥óêì ³èëãàí íàðñàëàðèíãíèíã ¸ìîíèäàí ñà³ëà. Ñåí µóêì ³èëóâ÷èñàí. Ñåíãà µóêì ³èëèíìàéäè. Ñåíãà ä´ñò á´ëãàí êèøèëàð àñëî õîð á´ëìàéäè. Ýé Ðàááèì, Ñåí áàðàêîòëè âà îëèé Çîòñàí».) Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèé, Èáí Ìîæà, Áàéµà³èéëàð ðèâîÿòè. Áàúçèëàð Óìàð èáí Õàòòîá (ð.à.) ðèâîÿòëàðèäà êåëãàí ³óéèäàãè äóîíè µàì ´³èøàäè: ! " # $ %& ' ( ) & ' * + , -# " . / 0 - . / 12 & 3 4, 56 + 1 ' ) ' 178 . B . 9): 0 5" ; < =, 0 5. 7 # ) = / 0 > 8 . - ? # @ . 7 / 5 " C" 1 D E 6 5 " C" ) F 7: ( ) G H I J: G 3 '3 K 3 '3 G ( !3 K ( !3 L. - 5 D" 5 0 : /M: - = N ) / P O 1- J P Q 5 = , R - 1 / &S T R 3 # U 0 3V ( ( 6 * S U N W S / S / 1 / W 8 N )/ ; W/ «Àëëîµóììà èííà íàñòàúèéíóêà âà íàñòà²ôèðóêà âà ëà íàêôóðóê âà íó`ìèíó áèêà âà íàõëàúó ìàé éàôæóðóê. Àëëîµóììà èééàêà íàúáóäó âà ëàêà íóñîëëèé âà íàñæóäó âà èëàéêà íàñúà âà íàµôèäó íàðæó ðîµìàòàêà âà íàõøà úàçàáàêà èííà úàçàáàêàë æèääà áèëêóôôàðè ìóëµè³. Àëëîµóììà úàççèáèë êàôàðîòàëëàçèéíà éàñóääóíà úàí ñàáèéëèêà âà éóêàççèáóíà ðîñóëàêà âà éó³îòèëóíà àâëèéààê. Àëëîµóììà²ôèð ëèëìó`ìèíèéíà âàë ìó`ìèíàò âàë ìóñëèìèéíà âàë ìóñëèìàò âàñëèµ çàòà áàéíèµèì âà àëëèô áàéíà ³óëóáèµèì âàæúàë ôèé ³óëóáèµèìóë èéìàíà âàë µèêìàòà âà ñàááèòµóì úàëà ìèëëàòè Ðîñóëèëëàµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì âà àâçèúµóì àé éóôó áèúàµäèêàëëàçèé àúµàäòàµóì úàëàéµè âàíñóðµóì úàëà úàäóââèêà âà úàäóââèµèì èëàµàë µà³³è âàæúàëíà ìèíµóì». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåíäàí ¸ðäàì ñ´ðàéìèç âà Ñåíãà èñòè²ôîð àéòàìèç, êóôð êåëòèðìàéìèç, Ñåíãà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 42 èéìîí êåëòèðèá, Ñåíãà ôîæèðëèê ³èëàäèãàíëàðäàí ÷åòëàíàìèç. Ýé Àëëîµèì, Ñåíãà ñàæäà ³èëèá, íàìîç ´³èá, èáîäàò ³èëàìèç. ¥àðàêàò ýòèá Ñåíãà èíòèëàìèç. Ðàµìàòèíãíè óìèä ³èëàìèç, àçîáèíãäàí ³´ð³àìèç. Àëáàòòà, µà³è³èé àçîáèíã êîôèðëàðãà ð´ïàðà ³èëèíóâ÷èäèð. Ýé Àëëîµèì, Ñåíèíã é´ëèíãäàí ò´ñàäèãàí, ðàñóëëàðèíãíè ¸ë²îí÷èãà ÷è³àðàäèãàí âà ä´ñòëàðèíãíè ´ëäèðàäèãàí êîôèðëàðíè àçîáëà. Ýé Ðàááèì, ì´ìèí-ìóñóëìîí ýðêàêëàðíèíã âà ì´ìèíà-ìóñëèìà à¸ëëàðíèíã ãóíîµëàðèíè êå÷èð. Óëàðíèíã îðàëàðèíè èñëîµ ýòèá, ³àëáëàðèíè óëôàò ³èë, ³àëáëàðèãà èéìîí âà µèêìàò óðó²ëàðèíè ñî÷. Óëàðíè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìèëëàòëàðèäà ñîáèò³àäàì ³èë âà àµäëàøãàí íàðñàëàðèäà Ñåíèíã àµäèíã áèëàí âàôî ³èëèøíè óëàðãà íàñèá ýò. ¤çèíãíèíã âà óëàðíèíã äóøìàíëàðèãà ³àðøè óëàðãà ¸ðäàì áåð. Ýé µà³ Èëîµ, áèçíè óëàðäàí (ÿúíè, íóñðàò áåðèëãàíëàðäàí) ³èë».) Èìîì íàìîçäà áó äóîëàðíè ´³è¸òãàíèäà ôà³àò ´çèãà õîñëàá ýìàñ, áàëêè æàìîàò ó÷óí ³èëàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì ³óéèäàãè µàäèñëàðèäà øóíäàé ³èëèøãà áóþðãàíëàð 132/3. Ñàâáîíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì: «£àâìãà èìîì á´ëãàí êèøè äóîäà ´çèíè õîñëàá îëìàñèí. Àãàð øóíäàé ³èëàäèãàí á´ëñà, æàìîàòäàãèëàðãà õè¸íàò ³èëèáäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. (Ìàñàëàí, èìîì «ãóíîµëàðèìíè êå÷èð», äåìàñäàí, «ãóíîµëàðèìèçíè êå÷èð», äåá ê´ïëèê ëàôçèäà àéòàäè... – Òàðæ.) 44-áîá Òàøàµµóä 133/1. Èáí Ìàñúóä (ð.à.) Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí ðèâîÿò ³èëàäèëàð: P X / 1/ ( )/ Y Z ' N ;[ P R " 34, 1 > ( >: ) / Y Z ' G )S \ G 5 J P G )+ & N "5=, ] / ^ 3 + 0 - : _: P O $ - N $ 0 : _: K + 8 «Àòòàµèééàòó ëèëëàµè âàññîëàâàòó âàòòîééèáàò àññàëàìó úàëàéêà àééóµàí íàáèééó âà ðîµìàòóëëîµè âà áàðîêàòóµ. Àññàëàìó úàëàéíà âà úàëà úèáàäèëëàµèñ ñîëèµèéí. Àøµàäó àëëà èëàµà èëëàëëîµó âà àøµàäó àííà Ìóµàììàäàí úàáäóµó âà ðîñóëóµ». (Ìàúíîñè: «Ñàëîìëàð, äóîëàð âà ÿõøèëèêëàðíèíã áàð÷àñè Àëëîµ ó÷óíäèð. Ýé Ïàé²àìáàð, ñèçãà ñàëîì âà Àëëîµíèíã ðàµìàòèþ áàðàêîòè á´ëñèí. Áèçëàðãà âà Àëëîµíèíã ñîëèµ áàíäàëàðèãà µàì ñàëîì á´ëñèí. Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³, äåá ãóâîµëèê áåðàìàí. Âà ÿíà Ìóµàììàä Àëëîµíèíã áàíäàñè âà ðàñóëè, äåá ãóâîµëèê áåðàìàí».) (Áèçíèíã µàíàôèÿ ìàçµàáèìèçäà øó µàäèñäàãè ëàôç èõòè¸ð ³èëèíãàí... – òàðæ.) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 134/2. Èáí Àááîñ (ð.à.) Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Àòòàµèéàòóë ìóáàðîêàòóñ ñîëàâàòóò òîééèáàòó ëèëëàµ. Àññàëàìó úàëàéêà àééóµàí íàáèééó âà ðîµìàòóëëîµè âà áàðîêàòóµ. Àññàëàìó úàëàéíà âà úàëà úèáàäèëëàµèñ ñîëèµèéí. Àøµàäó àëëà èëàµà èëëàëëîµó âà àøµàäó àííà Ìóµàììàäàð ðîñóëóëëîµ». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 135/3. Àáó Ìóñî Àøúàðèé (ð.à.) Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí ³èëãàí ðèâîÿòëàðèäà òàøàµµóä ³óéèäàãè ëàôçäà êåëãàí: «Àòòàµèééàòóò òîééèáàòóñ ñîëàâàòó ëèëëàµ. Àññàëàìó úàëàéêà àééóµàí íàáèééó âà ðîµìàòóëëîµè âà áàðîêàòóµ. Àññàëàìó úàëàéíà âà úàëà úèáàäèëëàµèñ ñîëèµèéí. Àøµàäó àëëà èëàµà èëëàëëîµó âà àííà Ìóµàììàäàí úàáäóµó âà ðîñóëóµ». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 136/4. £îñèìãà (ð.à.) Îèøà îíàìèç (ð.à.) Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîìíèíã òàøàµµóäëàðè, äåÿ ³óéèäàãèëàðíè ´ðãàòãàíëàð: «Àòòàµèééàòó ëèëëàµè âàññîëàâàòó âàòòîééèáàò. Àññàëàìó úàëàéêà àééóµàí íàáèééó âà ðîµìàòóëëîµè âà áàðîêàòóµ. Àññàëàìó úàëàéíà âà úàëà úèáàäèëëàµèñ ñîëèµèéí. Àøµàäó àëëà èëàµà èëëàëëîµó âà àøµàäó àííà Ìóµàììàäàí úàáäóµó âà ðîñóëóµ». Èìîì Áàéµà³èé ÿõøè èñíîä áèëàí ðèâîÿò Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 43 ³èëãàíëàð. 137/5. Àáäóðàµìîí èáí Óìàð £îðèéäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ó êèøè Óìàð èáí Õàòòîá (ð.à.) ìèíáàðäà òóðèá ³óéèäàãè òàøàµµóäíè êèøèëàðãà ´ðãàòà¸òãàíëàðèíè ýøèòãàí ýêàíëàð: «Àòòàµèééàòó ëèëëàµ, àççàêèéàòó ëèëëàµ, àòòîééèáàòóñ ñîëàâàòó ëèëëàµ, àññàëàìó úàëàéêà àééóµàí íàáèééó âà ðîµìàòóëëîµè âà áàðîêàòóµ, àññàëàìó úàëàéíà âà úàëà úèáàäèëëàµèñ ñîëèµèéí. Àøµàäó àëëà èëàµà èëëàëëîµó âà àøµàäó àííà Ìóµàììàäàí úàáäóµó âà ðîñóëóµ». Èìîì Ìîëèê âà Áàéµà³èé ðèâîÿò- ëàðè. 138/6. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó îíàìèç òàøàµµóä ´³èéäèãàí á´ëñàëàð, ³óéèäàãèëàðíè àéòàð ýäèëàð: «Àòòàµèééàòóò òîééèáàòóñ ñîëàâàòóç çàêèéàòó ëèëëàµ. Àøµàäó àëëà èëàµà èëëàëëîµó âà àííà Ìóµàììàäàí úàáäóµó âà ðîñóëóµ. Àññàëàìó úàëàéêà àééóµàí íàáèééó âà ðîµìàòóëëîµè âà áàðîêàòóµ. Àññàëàìó úàëàéíà âà úàëà úèáàäèëëàµèñ ñîëèµèéí». Îèøà îíàìèçäàí ³èëèíãàí áîø³à ðèâîÿòäà ýñà, ³óéèäàãè÷à: «Àòòàµèééàòóñ ñîëàâàòóò òîééèáàòóç çàêèéàòó ëèëëàµ. Àøµàäó àëëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµó âà àííà Ìóµàììàäàí úàáäóµó âà ðîñóëóµ. Àññàëàìó úàëàéêà àééóµàí íàáèééó âà ðîµìàòóëëîµè âà áàðîêàòóµ. Àññàëàìó úàëàéíà âà úàëà úèáàäèëëàµèñ ñîëèµèéí». Èìîì Ìîëèê, Áàéµà³èé âà áîø³àëàð ðèâîÿòè. 139/7. Ìîëèê Íîôåúäàí, ó êèøè Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð. «Èáí Óìàð (ð.à.) òàøàµµóäíè ³óéèäàãè÷à àéòàð ýäèëàð: «Áèñìèëëàµ, àòòàµèééàòó ëèëëàµ, àññîëàâàòó ëèëëàµ, àççàêèéàòó ëèëëàµ, àññàëàìó úàëàí íàáèééè âà ðîµìàòóëëîµè âà áàðîêàòóµ. Àññàëàìó úàëàéíà âà úàëà úèáàäèëëàµèñ ñîëèµèéí. Øàµèäòó àëëà èëàµà èëëàëëîµó. Øàµèäòó àííà Ìóµàììàäàð ðîñóëóëëîµ». Èìîì Ìîëèê âà Áàéµà³èé ðèâîÿòëàðè. Ìàíà øó çèêð ³èëãàíëàðèìèç òóðëè òàøàµµóä äóîëàðè á´ëèá, àââàëãè ó÷òàñè, ÿúíè Èáí Ìàñúóä, Èáí Àááîñ, Àáó Ìóñîëàðäàí (ðîçèéàëëîµó àíµóì) ³èëèíãàí ðèâîÿòëàð Ðàñóëóëëîµäàí(ñ.à.â.) ñîáèò á´ëãàíäèð. 140/8. Òàøàµµóäíè ìàõôèé ´³èø ñóííàò àìàëäèð. Áóíãà Àáäóëëîµ èáí Ìàñúóäíèíã (ð.à.): «Òàøàµµóäíè ìàõôèé ³èëèø ñóííàòäèð», äåá àéòãàí ãàïëàðè äàëèë á´ëàäè. Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Áàéµà³èé ðèâîÿòëàðè. 45-áîá Òàøàµµóääàí êåéèí Íàáèé ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñàëîâîò àéòèø Íàìîç îõèðèäà òàøàµµóääàí êåéèí Íàáèé ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñàëîâîò àéòèø Øîôåúèé ìàçµàáëàðèäà âîæèáäèð. Êèì óíè òàðê ýòñà, íàìîçè íàìîç ýìàñ. Íàáèéíèíã àµëèãà ñàëîâîò àéòèø âîæèá ýìàñ, áàëêè ìóñòàµàáäèð. Àììî âîæèá, äåãàíëàð µàì é´³ ýìàñ. (Áèçíèíã µàíàôèÿ ìàçµàáèìèçäà íàìîç òàøàµµóä ìè³äîðèäà ´òèðèø áèëàí òóãàëëàíàäè. Òàøàµµóääàí êåéèí óøáó ñàëîâîòíè àéòèø ýñà ñóííàòäèð...òàðæ.) .` ) ` )34 )W Q a 1 / )W 1/ b )-J 3[ c 3 + Q a 1 / c 3 + 1 / 17J ` ) ` )34 )W Q a 1/ )W 1/ b [ , 3[ c 3 + Q a 1 / c 3 + 1 / , «Àëëîµóììà ñîëëè úàëà Ìóµàììàäèí âà úàëà àëè Ìóµàììàä, êàìà ñîëëàéòà úàëà Èáðîµèéìà âà úàëà àëè Èáðîµèéì, èííàêà µàìèéäóì ìàæèéä. Àëëîµóììà áàðèê úàëà Ìóµàììàäèí âà úàëà àëè Ìóµàììàä, êàìà áàðîêòà úàëà Èáðîµèéìà âà úàëà àëè Èáðîµèéì, èííàêà µàìèéäóì ìàæèéä». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Èáðîµèì àëàéµèññàëîìíè âà ó çîòíèíã îèëàëàðèíè ÿõøèëèê âà ðàµìàòäà ³èëãàíèíã êàáè Ìóµàììàä àëàéµèññàëîìíè âà ó çîòíèíã îèëàëàðèíè µàì ÿõøèëèê âà ðàµìàòäà ³èë. Àëáàòòà, Ñåí ìà³òîâëè óëó² Çîòñàí. Àëëîµèì, Èáðîµèì àëàéµèññàëîìíè âà ó çîòíèíã îèëàëàðèíè áàðàêîòëè ³èëãàíèíãäåê, Ìóµàììàä àëàéµèññàëîìíè âà ó Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 44 çîòíèíã îèëàëàðèíè µàì áàðàêîòëè ³èë. Àëáàòòà, Ñåí ìà³òîâëè óëó² Çîòñàí».) Òàøàµµóääàí êåéèíãè ñàëîâîòëàðäàí áèðè óøáóäèð: )W 1 / b )- J 3[ N &, SH " N 6 M: c 3 + Q a 1 / 1Sd O 1 S ( 5=, / c 3 + 1/ E 7 J 1 / )W 1 / b [ , 3[ N &, SH " N 6 M: c 3 + Q a 1 / 1 S Sd O 1 S ( c 3 + 1/ , )W Q a 1 / ` ) ` )34 K 3 1D )W Q a «Àëëîµóììà ñîëëè úàëà Ìóµàììàäèí úàáäèêà âà ðîñóëèêàí íàáèééèë óììèééè âà úàëà àëè Ìóµàììàäèí âà àçâàæèµè âà çóððèééàòèµè êàìà ñîëëàéòà úàëà Èáðîµèéìà âà úàëà àëè Èáðîµèéìà âà áîðèê úàëà Ìóµàììàäèí íàáèééèë óììèééè âà úàëà àëè Ìóµàììàäèí âà àçâàæèµè âà çóððèééàòèµè êàìà áàðîêòà úàëà Èáðîµèéìà âà úàëà àëè Èáðîµèéìà ôèë úàëàìèéíà èííàêà µàìèéäóì ìàæèéä». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ³óëèíã, ðàñóëèíã, îìè íàáèééèíã Ìóµàììàä àëàéµèññàëîìíè, à±ëëàðè âà çóððè¸òëàðèíè ðàµìàò âà ÿõøèëèêäà ³èë, õóääè Èáðîµèì àëàéµèññàëîìíè âà îèëàëàðèíè ðàµìàò âà ÿõøèëèêäà ³èëãàíèíãäåê. Îìè íàáèé Ìóµàììàä àëàéµèññàëîìíè, ó çîòíèíã à±ëëàðè âà çóððè¸òëàðèíè áàðàêîòëè ³èë, õóääè Èáðîµèì àëàéµèññàëîìíè îëàìëàðäà áàðàêîòëè ³èëãàíèíãäåê. Àëáàòòà Ñåí ìà³òîâãà ëîéè³ óëó² Çîòñàí».) 46-áîá Îõèðãè òàøàµµóääàí êåéèí ´³èëàäèãàí äóî Òàøàµµóääàí êåéèí äóî ³èëèø µå÷ áèð èõòèëîôñèç æîèç èøäèð. 141/1. Àáäóëëîµ èáí Ìàñúóä (ð.à.): «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì îäàìëàðãà òàøàµµóäíè ´ðãàòèá, óíäàí êåéèí õîµëàãàí äóîíè ´³èøíè àéòäèëàð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòëàðèäà: «Ó çîò õîµëàãàí íàðñàëàðèíè ñ´ðàðäèëàð», äåá àéòèëãàí. 142/2. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð áèðîðòàíãèç îõèðãè òàøàµµóäíè ´³èá á´ëñà, ò´ðòòà íàðñàäàí ïàíîµ ñ´ðàñèí: æàµàííàì àçîáèäàí, ³àáð àçîáèäàí, µà¸ò âà ´ëèì ôèòíàñèäàí, Ìàñèµ Äàææîëíèíã ¸ìîíëèãèäàí», äåá àéòäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Èìîì Ìóñëèìíèíã áîø³à áèð ðèâîÿòëàðèäà: «Àãàð áèðîðòàíãèç òàøàµµóääà á´ëñà, ò´ðò íàðñàäàí ïàíîµ òèëàá: Q 6 I ) 'e R ( &D S _ G 33 )+3 R (&D < @ . / ( 6 @ . / H " 5/: 1 f «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèí úàçàáè æàµàííàìà âà ìèí úàçàáèë ³îáðè âà ìèí ôèòíàòèë ìàµéà âàë ìàìàò âà ìèí øàððè ôèòíàòèë ìàñèéµèä äàææàë», äåñèí», äåéèëãàí. 143/3. Îèøà îíàìèç (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì íàìîçäà: G 3 3 )+e R (&D H " 5/: Q 6 I )'3 R ( &D H " 5/: < @ ./ H " 5/: 1 f Y %3 Tg 3 H " 5/: 1 f «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèí úàçàáèë ³îáðè âà àúóçó áèêà ìèí ôèòíàòèë ìàñèéµèä äàææàë âà àúóçó áèêà ìèí ôèòíàòèë ìàµéà âàë ìàìàò. Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèíàë ìà`ñàìè âàë ìà²ðîì» (ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ³àáð àçîáèäàí, Ìàñèµ Äàææîëíèíã ôèòíàñèäàí, òèðèêëèê âà ´ëèì ôèòíàñèäàí, ãóíîµêîð âà ³àðçäîð á´ëèøäàí ïàíîµ òèëàéìàí»), äåá äóî ³èëàäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 144/4. Àëèäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì íàìîçãà òóðñàëàð, òàøàµµóä áèëàí ñàëîìíèíã îðàñèäà (ÿúíè, ñàëîâîòäàí êåéèí) «Àëëîµóììà²ôèðëèé ìà ³îääàìòó âà ìà àõõîðòó âà ìà àñðîðòó âà ìà àúëàíòó âà ìà àñðîôòó âà ìà àíòà àúëàìó áèµè ìèííèé, àíòàë ìó³îääèì âà àíòàë ìóàõõèð, ëà èëàµà èëëà àíòà»íè ´³èð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, îëäèíãèþ êåéèíãè, Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 45 îøêîðàþ ìàõôèé âà èñðîôãàð÷èëèê áèëàí ³èëãàí ãóíîµëàðèìíè µàìäà ìåíäàãè ¤çèíã áèëãàí ãóíîµëàðèìíè êå÷èð. Àëáàòòà, Ñåí àââàëãè âà îõèðãèäèðñàí, Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 145/5. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññ (ð.à.) Àáó Áàêð Ñèääè³äàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð. Ó çîò Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí íàìîçäà ´³èá þðèøëàðè ó÷óí áèð äóî ´ðãàòèøëàðèíè ñ´ðàäèëàð. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Àáó Áàêðãà: , 5"% b : 1(34, (/ ? h % 1 B D b : $ - @ 5i. % $ ^jk [ ^3 l " 1' b 3l 1S )4 «Àëëîµóììà èííèé çîëàìòó íàôñèé çóëìàí êàñèéðîí âà ëà éà²ôèðóç çóíóáà èëëà àíòà ôà²ôèðëèé ìà²ôèðàòàí ìèí úèíäèêà âàðµàìíèé èííàêà àíòàë ²îôóðóð ðîµèéì», äåá àéòèíã», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåí íàôñèìãà ê´ï çóëì ³èëäèì. Ãóíîµëàðíè Ñåíäàí áîø³à µå÷ êèì êå÷èðà îëìàéäè. ¤çèíãíèíã µóçóðèíãäàí á´ëãàí ìà²ôèðàò èëà ãóíîµëàðèìíè êå÷èð âà ìåíãà ðàµì ³èë. Àëáàòòà, Ñåí êå÷èðãóâ÷è µàìäà ðàµìëè Çîòñàí».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 146/6. Àáó Ñîëèµ Çàêâîíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèð êèøèãà: «Íàìîçäà ³àíäàé äóî ³èëàñàí?» äåá ñ´ðàäèëàð. ¥àëèãè êèøè: «Òàøàµµóä ´³èéìàí âà: , ( H " 5/: R (m "g =: 1S «Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêàë æàííàòà âà àúóçó áèêà ìèíàííàð» («Ýé Ðàááèì, Ñåíäàí æàííàòíè ñ´ðàéìàí âà ä´çàõäàí ïàíîµ òèëàéìàí), äåá àéòàìàí. Àììî ñèç âà Ìóîç êàáè ñ´ðàøíè ã´çàë ³èëîëìàéìàí», äåäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Øóíãà ÿ³èí ³èëèá ñ´ðà», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. ¥àð áèð ´ðèíäà «Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêàë úàôâà âàë úàôèéàµ. Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêàë µóäà âàòòó³î âàë úèôàôà âàë ²èíà», äåá àéòèø ìóñòàµàá àìàëäèð. (Ìàúíîñè: «Ýé Àëëîµèì, Ñåíäàí àôâ âà îôèÿòíè ñ´ðàéìàí. Ýé Àëëîµèì, Ñåíäàí µèäîÿò, òà³âî, èôôàò âà áîéëèêíè ñ´ðàéìàí».) 47-áîá Íàìîçäàí ñàëîì áèëàí ÷è³èø Øîôåúèé ìàçµàáèäà íàìîçäàí ñàëîì áèëàí ÷è³èø óíèíã àñîñèé ðóêíëàðèäàí áèðè, ôàðçëàðèäàí áèð ôàðçäèð. Óíèíãñèç íàìîç íàìîçãà ´òìàéäè. (Áèçíèíã µàíàôèÿ ìàçµàáèìèçäà ñàëîì áèëàí ÷è³èø âîæèá ñàíàëàä... – òàðæ.) ¤íã òîìîíãà áóðèëãàíäà µàì, ÷àï òîìîíãà áóðèëãàíäà µàì «Àññàëàìó úàëàéêóì âà ðîµìàòóëëîµ», äåá àéòàäè. Àììî «âà áàðîêàòóµ»íè ³´øìàéäè. 48-áîá Êèøè íàìîçäà òóðãàíèäà áèð îäàì ãàïèðñà, óíãà íèìà äåéäè? 147/1. Ñàµë èáí Ñàúä Ñîèäèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìíèíã íàìîçèäà áèðîð µîäèñà þç áåðñà: P 0 + = «Ñóáµàíàëëîµ», äåá àéòñèí», äåäèëàð. Áîø³à áèð ðèâîÿòäà: «Àãàð áèðîð èø ñîäèð á´ëñà, ýðêàêëàð òàñáåµ àéòñèí, à¸ëëàð ³àðñàê ÷àëñèí», äåéèëãàí. ßíà áîø³à áèð ðèâîÿòäà: «Òàñáåµ ýðêàêëàð ó÷óí, ³àðñàê à¸ëëàð ó÷óí», äåéèëàäè. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 46 49-áîá Íàìîçäàí êåéèíãè çèêðëàð 148/1. Àáó Óìîìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîìäàí: «£àéñè äóî ê´ïðî³ ýøèòèëàäè?» äåá ñ´ðàøäè, ó çîò: «Êå÷àíèíã îõèðãè ³èñìè âà ôàðç íàìîçëàðè ñ´íããèäà ³èëèíãàí äóî», äåá æàâîá áåðäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 149/2. «Ñàµèµàéí»äà êåëòèðèëãàí µàäèñäà Èáí Àááîñ (ð.à.): «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì íàìîçëàðèíè òàêáèð áèëàí òóãàòãàíëàðèíè áèëàìàí», äåá õàáàð áåðãàíëàð. Ó çîò áîø³à áèð ðèâîÿòäà ÿíà àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì çàìîíëàðèäà îäàìëàð ôàðç íàìîçèäàí òàð³àëà¸òèá, îâîçëàðèíè áàëàíä ³èëèá òàêáèð àéòèøàð ýäè». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 150/3. Ñàâáîíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì íàìîçíè òóãàòñàëàð, ó÷ ìàðòà «Àñòà²ôèðóëëîµ», äåá ñ´íãðà: Y [ V Q Z m H b [ , ; Y Z ' ( Y Z ' b : «Àëëîµóììà àíòàñ ñàëàì âà ìèíêàñ ñàëàì, òàáàðîêòà éà çàë æàëàëè âàë èêðîì», äåá àéòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Àëëîµèì, Ñåí ñàëîìñàí âà ñàëîì Ñåíäàíäèð. Ýé óëó² âà µóðìàòëè Çîò, Ñåí áàðàêîòëèñàí».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 151/4. Ìó²èéðà èáí Ø´úáà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì íàìîçäàí ôîðè² á´ëñàëàð: $ b )\/: 3 $ n` C o c 1_ E 7 [ " 1/ 5 W 3+ N 3 N N _ $ ] 4 P O $ - N $ > m ( S m H ( $ b ( 3 1 \ «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµó, ëàµóë ìóëêó âà ëàµóë µàìäó âà µóâà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèð. Àëëîµóììà ëà ìàíèúà ëèìà àúòîéòà âà ëà ìóúòèéà ëèìà ìàíàúòà âà ëà éàíôàúó çàë æàääè ìèíêàë æàää»íè ´³èð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµäàí ´çãà èëîµ é´³, Óíèíã øåðèãè µàì é´³. Ìóòëà³ ìóëê Óíèêè âà µàìä µàì Óíãàäèð. Ó µàð íàðñàãà ³îäèðäèð. Ýé Ðàááèì, Ñåí áåðãàí íàðñàíè ìàí ³èëóâ÷è é´³. Âà Ñåí ìàí ³èëãàí íàðñàíè áåðóâ÷è é´³. Áóþêëèê Ñåíäàíäèð, áîø³àíèíã áóþêëèãè ôîéäà áåðìàéäè».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 152/5. Àáäóëëîµ èáí Çóáàéð (ð.à.): «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µàð íàìîç êåòèäàí òàµëèë àéòàð ýäèëàð», äåéäèëàð. ¤çëàðè µàì µàð íàìîç êåòèäàí: P O $ - N $ P $ - ? 5 C" $ Q 5 4 $ ` C o c 1_ E 7 [ " 1/ 5 W 3U N 3 N N _ $ ] 4 P O $ - N $ 0 D # ] [ 5 S N K 8 P O $ - N $ ' U o O ( k- N E " p R "3 (S N ] $ - $ «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµ, ëàµóë ìóëêó âà ëàµóë µàìäó âà µóâà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð. Ëà µàâëà âà ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµ, ëà èëàµà èëëàëëîµó âà ëà íàúáóäó èëëà èééàµ, ëàµóí íèúìàòó âàë ôàçëó âà ëàµóñ ñàíàóë µàñàí, ëà èëàµà èëëàëëîµó ìóõëèñèéíà ëàµóä äèéíà âà ëàâ êàðèµàë êàôèðóí», äåá àéòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «ßêêà Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Óíèíã øåðèãè µàì é´³. Ìóòëà³ ìóëê Óíèêè âà µàìä µàì Óíãàäèð. Ó µàð áèð èøãà ³îäèðäèð. Àëëîµäàí áîø³àäà ´çãàðòèðèø âà ³óââàò é´³. Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Óíãàãèíà èáîäàò ³èëàìèç. Íåúìàò, ôàçë, ÷èðîéëè ñàíî Ó ó÷óíäèð. Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Ó ó÷óí äèí õîëèñ ³èëèíàäè, ãàð÷è êîôèðëàð êàðèµ ê´ðñàëàð µàì».) Èìîì Ìóñëèì ðèâî- ÿòè. 153/6. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà êàìáà²àë ìóµîæèðëàð êåëèá: «Áàäàâëàò êèøèëàð îëèé äàðàæàëàðãà ê´òàðèëèá, íåúìàòäà áèçäàí ´çèá êåòèøäè. Óëàð áèç íàìîç ´³èãàíäåê íàìîç ´³èéäèëàð, áèç ð´çà òóòãàíäåê ð´çà òóòàäèëàð, øóëàðíèíã óñòèãà, ìîëëàðèíè ñàðôëàá, µàæ, óìðà, ñàäà³à µàìäà æèµîä ³èëàäèëàð», äåá àéòèøäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðãà áèð íàðñà ´ðãàòàéìè? Ó Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 47 áèëàí ñèçëàðäàí ´çèá êåòãàíëàðãà åòèá îëàñèç âà êåéèíãèëàðäàí ´çèá êåòàñèçëàð, áèðîð êèøè ñèçëàðäàí àôçàë á´ëîëìàéäè. Ôà³àò ñèçëàð ³èëãàí àìàëíè ³èëñà, àôçàë á´ëàäè», äåäèëàð. Ñàµîáàëàð: «¤ðãàòèíã, ýé Ðàñóëóëëîµ», äåéèøäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¥àð áèð íàìîçíèíã îðòèäàí ´òòèç ó÷ ìàðòàäàí «Ñóáµàíàëëîµ», «Àëµàìäóëèëëàµ», «Àëëîµó àêáàð», äåá àéòèíãëàð», äåá áóþðäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 154/7. Êàúá èáí Óæðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì µàð áèð ôàðç íàìîç ñ´íããèäà ´òòèç ó÷ ìàðòà «Ñóáµàíàëëîµ» ´òòèç ó÷ ìàðòà «Àëµàìäóëèëëàµ, ´òòèç ò´ðò ìàðòà «Àëëîµó àêáàð» òàñáåµëàðèíè àéòñà, ìóâàôôà³èÿòñèçëèêêà ó÷ðàìàéäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 155/8. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì: «Êèì µàð áèð íàìîç ñ´íããèäà ´òòèç ó÷ ìàðòàäàí «Ñóáµàíàëëîµ», «Àëµàìäóëèëëàµ», «Àëëîµó àêáàð», äåá þçèí÷èñèíè ` C o c 1 _ E 7 "[ 1 / 5 W 3U N 3 N N _ $ ] 4 P O $ - N $ «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµ, ëàµóë ìóëêó âà ëàµóë µàìäó âà µóâà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð», äåá àéòñà, ãóíîµëàðè äåíãèç ê´ïèãè÷à á´ëñà µàì, êå÷èðèëàäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 156/9. Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µàð íàìîç ñ´íããèäà óøáó êàëèìàëàðíè àéòèá, ïàíîµ òèëàð ýäèëàð: @ . / H " 5 /: ) > R (&D H " 5/: 3 Q M ,: 1 X , : 0 : H " 5/ m " H " 5/: 1S < «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèíàë æóáíè âà àúóçó áèêà àí àðóääà èëà àðçàëèë úóìóðè âà àúóçó áèêà ìèí ôèòíàòèä äóíéà âà àúóçó áèêà ìèí úàçàáèë ³îáð». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, ³´ð³î³ëèêäàí, óìðíèíã çîå á´ëèøèäàí, äóí¸ ôèòíàñèäàí âà ³àáð àçîáèäàí ïàíîµ áåðèøèíãíè òèëàéìàí».) Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 157/10. Àáäóëëîµ èáí Àìðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «Èêêè õèñëàò áîð. £àéñè áèð ìóñóëìîí áàíäà óíè äîèì áàæàðèá þðñà, æàííàòãà êèðàäè, – äåäèëàð Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì. – Óëàð åíãèë, àììî àìàë ³èëàäèãàíëàð îç. Áèðèí÷èñè, µàð áèð íàìîç ñ´íããèäà ´í ìàðòàäàí «Ñóáµàíàëëîµ», «Àëµàìäóëèëëàµ», «Àëëîµó àêáàð», äåéèø. Áó áèð êóíäà òèëäà 150 òà, ìåçîíäà, 1500 òàäèð. Èêêèí÷èñè, ò´øàêêà êèðãàíäà, óõëàøäàí îëäèí ´òòèç ó÷ ìàðòàäàí «Ñóáµàíàëëîµ», «Àëµàìäóëèëëàµ» âà ´òòèç ò´ðò ìàðòà «Àëëîµó àêáàð», äåñà, òèëèäà 100 òà, ìåçîíäà ýñà 1000 òà á´ëàäè». Ðàñóëóëëîµ áóíè ³´ëëàðè áèëàí òàúêèäëàäèëàð. Ñàµîáàëàð: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, íèìà ó÷óí åíãèë á´ëñà µàì, óíè áàæàðàäèãàíëàð îç?» äåá ñ´ðàøäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèð êèøè óõëàøíè õîµëàãàí ïàéòäà øàéòîí êåëèá, ìàíà øó êàëèìàëàðíè àéòèøäàí îëäèí óõëàòèá ³´ÿäè. Íàìîç ´³èá á´ëãàíèäàí êåéèí µàì øàéòîí êåëèá, ìàíà øó êàëèìàëàðíè àéòèøèäàí îëäèí óíãà áèð çàðóð èøíè ýñëàòàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèé ðèâîÿòëàðè. 158/11. Ó³áà èáí Îìèð (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíãà èêêè «£óë àúóçó...»íè µàð íàìîç ñ´íããèäà ´³èøíè áóþðäèëàð». Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèé ðèâîÿòëàðè. Àáó Äîâóäíèíã ðèâîÿòëàðèäà: «£óë µóâàëëîµó àµàä...», «£óë àúóçó áèðîááèë ôàëà³», «£óë àúóçó áèðîááèííàñ...»íè ´³èø ëîçèì», äåéèëãàí. 159/12. Ìóîç (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíèíã ³´ëëàðèìäàí óøëàá: «Ýé Ìóîç, Àëëîµãà ³àñàìêè, ìåí ñåíè ÿõøè ê´ðàìàí âà ñåíãà µàð íàìîç ñ´íãèäà ;X / '4 # _ [ H 1/ 1S( / : Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 48 «Àëëîµóììà àúèííèé úàëà çèêðèêà âà øóêðèêà âà µóñíè úèáàäàòèê»íè àéòèøíè òàâñèÿ ³èëàìàí», äåäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ýé Àëëîµèì, Ñåíè çèêð ýòèøäà, Ñåíãà øóêð ³èëèøäà âà èáîäàòèíãíè ã´çàë áàæàðèøäà ìåíãà ¸ðäàì áåð».) Àáó Äîâóä âà Íàñàèé ðèâîÿòëàðè. 160/13. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì íàìîçëàðèíè òàìîìëàñàëàð, ´íã ³´ëëàðèíè ïåøîíàëàðèãà ñóðòèá: 0 q + r 1 (S / s W H : )4 3 4 P O $ - N $ 0 : _: «Àøµàäó àëëà èëàµà èëëàëëîµóð ðîµìàíóð ðîµèéì. Àëëîµóììàçµèá úàííèë µàììà âàë µàçàí», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ðàµìîí âà ðàµèéì ñèôàòëè Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³, äåá ãóâîµëèê áåðàìàí. Ýé Ðàááèì, ìåíäàí ²àì âà õàôà÷èëèêëàðíè êåòêàç».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 161/14. Àáó Óìîìà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà áèðîð ôàðç ¸êè íàôë íàìîç ñ´íããèäà ÿ³èíëàøñàì, ó çîòíèíã: $ N t Z uvd Q 3 /vd I 8 1 W 1 6 1( 2 : - [ " L \ u 15H " 1 B b : $ - w)S = x 8 $ + 8 L «Àëëîµóììà²ôèðëèé çóíóáèé âà õîòîéàéà êóëëàµà. Àëëîµóììàíúèøíèé âàæáóðíèé âàµäèíèé ëèñîëèµèë àúìàëè âàë àõëà³, èííàµó ëà éàµäèé ëèñîëèµèµà âà ëà éàñðèôó ñàééèàµà èëëà àíòà», äåá àéòà¸òãàíëàðèíè ýøèòàð ýäèì». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, ãóíîµëàðèì âà õàòîëàðèìíèíã µàììàñèíè êå÷èð. Ýé Ðàááèì, ìåíè èøëàðèìäà ôàîë ³èë, èñëîµ ýò âà õóë³, àìàëëàðíèíã ÿõøèñèãà µèäîÿò ³èë. Ñåíäàí ´çãàñè èøëàðíèíã ÿõøèñèãà µèäîÿò ³èëèá, ¸ìîíèäàí áóðîëìàéäè».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 162/15. Àáó Ñàèä Õóäðèé (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì íàìîçíè òóãàòñàëàð (ñàëîì áåðèøäàí îëäèí ¸êè êåéèí – àíè³ áèëìàéìàí): K 3 @ S , P 3+ K = 3 1 / ỲZ= 0 5"8 3/ ? q @ S , S, 0 + = «Ñóáµàíà ðîááèêà ðîááèë úèççàòè úàììà éàñèôóí âà ñàëàìóí úàëàë ìóðñàëèéí âàëµàìäó ëèëëàµè ðîááèë úàëàìèéí», äåá àéòàð ýäèëàð». (Ìàúíîñè: «Èççàò ýãàñè á´ëãàí Ïàðâàðäèãîðèíãèç óëàð ñèôàòëà¸òãàí íàðñàäàí ïîêäèð. Áàð÷à ïàé²àìáàðëàðãà ñàëîì á´ëñèí, îëàìëàðíèíã Ðàááèãà µàìä á´ëñèí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 162-á/16. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì íàìîçäàí ôîðè² á´ëñàëàð: < : Y 5 1 : )u E 6 N 3 ;5u 13 / )u ] u a L3 / )u E 6 «Àëëîµóììàæúàë õîéðà úóìóðèé àõèðîµó âà õîéðî úàìàëèé õîâàòèìàµó âàæúàë õîéðî àééàìèé éàâìà àë³îêà», äåá àéòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Àëîµèì, óìðèìíèíã ÿõøèñèíè îõèðè, àìàëèìíèíã ÿõøèñèíè õîòèìàñè âà êóíëàðèìíèíã ÿõøèñèíè Ñåíãà é´ëè³àäèãàí êóí ³èë».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 163/17. Àáó Áàêðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì íàìîç ñ´íããèäà: < @ . / < # " H " 5/: 1S «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèíàë êóôðè âàë ôà³ðè âà úàçàáèë ³îáð», äåá àéòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, êóôðäàí, êàìáà²àëëèêäàí âà ³àáð àçîáèäàí Ñåíäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 164/18. Ôàçîëà èáí Óáàéäóëëîµäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 49 ëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ñèçëàðäàí áèðèíãèç íàìîç ´³èñà, Àëëîµãà µàìä âà ñàíî àéòèø áèëàí áîøëàñèí. Êåéèí Ðàñóëóëëîµãà ñàëîâîò àéòèá, ñ´íãðà õîµëàãàíè÷à, äóî ³èëñèí», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð 50-áîá Áîìäîä íàìîçèäàí êåéèí Àëëîµíè çèêð ³èëèøãà óíäàø Áèëèíã, êóíäóçãè çèêð âà³òëàðèíèíã ýíã øàðàôëèñè áîìäîä íàìîçèäàí êåéèíãè çèêðëàðäèð. 165/1. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì áîìäîä íàìîçèíè æàìîàò áèëàí ´³èá, ñ´íã ³ó¸ø ÷è³³óíè÷à Àëëîµíè çèêð ³èëñà, êåéèí èêêè ðàêàò íàôë íàìîçè ´³èñà, õóääè ò´ëà-ò´êèñ µàæ âà óìðà ³èëãàííèíã ñàâîáèíè îëãàíäåê á´ëàäè», äåá «ò´ëà-ò´êèñ»íè ó÷ ìàðòà àéòäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 166/2. Àáó Çàððäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àéòäèëàð: «Êèì áîìäîä íàìîçèäàí ñ´íã áèð ãàï ãàïèðèøèäàí îëäèí: ` C o c 1 _ E 7 [ " 1 / 5 W b )3 1 + 3U N 3 N yN _ $ ] 4 P O $ - N $ «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµ, ëàµóë ìóëêó âà ëàµóë µàìäó éóµéè âà éóìèéòó âà µóâà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð», äåá ´í ìàðòà àéòñà, ó êèøèãà ´íòà ÿõøèëèê ¸çèëèá, ´íòà ¸ìîíëèê ´÷èðèëàäè âà ´íòà äàðàæàãà ê´òàðèëàäè. Øó êóíèäà ¸ìîí ê´ðãàí íàðñàñèäàí ñà³ëàíàäè. Øàéòîí óíãà ÿ³èíëàøà îëìàéäè. Âà øó êóíè áèðîðòà µàì ãóíîµ óíè òîïìàéäè, ÿúíè ãóíîµè ³îëìàéäè. Ôà³àò Àëëîµãà øèðê áóíäàí ìóñòàñíî». Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 167/3. Ìóñëèì èáí ¥îðèñ Òàìèìèéãà (ð.à.) Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì øèâèðëàá: «Øîì íàìîçèíè ´³èá á´ëñàíã, , ( 16: «Àëëîµóììà àæèðíè ìèíàí íàð» («Àëëîµèì, ìåíãà ä´çàõäàí íàæîò áåð»), äåá åòòè ìàðòà àéò. Øóíè àéòãàí êå÷àíãäà âàôîò ýòñàíã, ñåíãà ä´çàõäàí îìîíëèê ¸çèëàäè. Àãàð àíà óíè áîìäîä íàìîçèäà àéòñàíã âà øó êóíè âàôîò ýòñàíã, ñåíãà ä´çàõäàí îìîíëèê ¸çèëàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 168/4. Óììó Ñàëàìà îíàìèç (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñóáµ íàìîçèäà: ^ )Sz hCM, Z h < & Z h 3 / ^ D ^3 / "g=: 1S «Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêà úèëìàí íàôèúàí âà úàìàëàí ìóòà³îááàëàí âà ðèç³îí òîééèáàí», äåá àéòàð ýäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíäàí ôîéäàëè èëì, ³àáóë á´ëóâ÷è àìàë, ïîê ðèç³ ñ´ðàéìàí».) Èìîì Àµìàä, Èáí Ìîæà âà Èáí Ñóííèé ðèâîÿòëàðè. 169/5. Ñóµàéá (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áîìäîä íàìîçèäàí êåéèí èêêè ëàáëàðèíè ³èìèðëàòàð ýäèëàð. Ìåí: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, áó àéòà¸òãàí íàðñàíãèç íèìà?» äåá ñ´ðàäèì. Øóíäà Íàáèé ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: E " ;C:" Q " J:" Q " 4:" «Àëëîµóììà áèêà óµàâèëó âà áèêà óñîâèëó âà áèêà ó³îòèëó», äåá àéòÿïìàí», äåäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíèíã íîìèíã áèëàí µàðàêàò ³èëàìàí, Ñåíèíã íîìèíã áèëàí ²îëèá á´ëàìàí âà Ñåíèíã íîìèíã áèëàí óðóø ³èëàìàí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Àáó Ìóµàììàä Áà²àâèé «Øàðµè ñóíàí»äà ³óéèäàãèëàðíè êåëòèðãàíëàð: «Àë³àìà èáí £àéñ: «Áèçãà åòèá êåëèøè÷à, ñóáµ íàìîçèäàí êåéèí îëèì êèøè óõëàñà, Àëëîµ Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 50 òàîëîãà åð óíèíã óñòèäàí àðç ³èëàäè», äåá àéòäèëàð». 51-áîá Òîíã âà êå÷³óðóíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð Áó áîá æóäà êåíãäèð. Áó êèòîáäà óíäàí êàòòà áîá é´³. Ìåí, èíøààëëîµ, æóìëàëàðíè ìóõòàñàð ³èëàìàí. Êèì àéòèëãàíëàðíèíã µàììàñèãà àìàë ³èëèøãà ìóâàôôà³ á´ëñà, Àëëîµ òîìîíèäàí óíãà ôàçëäèð. Êèì µàììàñèíè æàìëàá àéòèøãà îæèç á´ëñà, õîµëàãàí áèòòà çèêðíè àéòñèí. Áó áîáíèíã àñëè £óðúîíè êàðèìäàäèð: «£ó¸ø ÷è³èøèäàí èëãàðè âà áîòèøèäàí àââàë Ïàðâàðäèãîðèíãèçãà µàìä àéòèø áèëàí (Ó çîòíè) ïîêëàíã» (Òîµà, 130-îÿò); «Òóíó êóí Ðàááèíãèçãà µàìä àéòèø áèëàí (Óíè) ïîêëàíã» (¢îôèð, 55-îÿò); «Ïàð- âàðäèãîðèíãèçíè è÷èíãèçäà ¸ëâîðèá, ³´ð³èá, äèëäàí ýðòàþ êå÷ ¸ä ³èëèíã âà ²îôèë êèìñàëàðäàí á´ëìàíã!» (Àúðîô, 205-îÿò); «Ýðòàþ êå÷ Ïàðâàðäèãîðëàðèíèíã þçèíè èñòàá Óíãà èëòèæî ³èëàäèãàí çîòëàðíè (µóçóðèíãèçäàí) µàéäàìàíã!» (Àíúîì, 52-îÿò); «Ó (ìàñæèäëàðäà) ýðòàþ êå÷ Ó çîòíè ïîêëàéäèãàí êèøèëàð áîðäèðêè, óëàðíè òèæîðàò µàì, îëäè-ñîòäè µàì Àëëîµíè çèêð ³èëèøäàí ìàø²óë ³èëà îëìàñ» (Íóð, 36-îÿò). 170/1. Øàääîä èáí Àâñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì ñàééèäóë èñòè²ôîð – b ( J S _ H " 5/: b \ & = / / 1/ : / : 1(& < u b : $ - N $ 1S, b : b : $ - @ 5i. % $ N { D 1 B D 1 . o O 5 : 1 / & 3 ( o O 5: «Àëëîµóììà àíòà ðîááèé ëà èëàµà èëëà àíòà õîëà³òàíèé âà àíà úàáäóêà âà àíà úàëà úàµäèêà âà âàúäèêà ìàñòàòîúòó àúóçó áèêà ìèí øàððè ìà ñîíàúòó, àáó`ó ëàêà áèíèúìàòèêà úàëàééà âà àáó`ó áèçàìáèé ôà²ôèðëèé ôàèííàµó ëà éà²ôèðóç çóíóáà èëëà àíòà»íè êå÷êè ïàéò àéòèá, òîíã îòãóíè÷à âàôîò ýòñà, æàííàòãà êèðàäè. Êèì òîíãäà àéòèá, øó êóíè âàôîò ýòñà, óíäà µàì æàííàòãà êèðàäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåí ïàðâàðäèãîðèìñàí, Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³. Ìåíè õàë³ ³èëäèíã âà ìåí Ñåíèíã ³óëèíãìàí. Ìåí Ñåíãà áåðãàí âàúäàìäà âà Ñåíãà áåðãàí àµäèìäà ³îäèð á´ëãàíèì÷à òóðèáìàí. £èëãàí íàðñàëàðèìíèíã ¸ìîíèäàí Ñåíèíã íîìèíã áèëàí ïàíîµ òèëàéìàí. Ìåíãà àòî ³èëãàí íåúìàòëàðèíããà è³ðîð á´ëäèì. Âà ÿíà ãóíîµëàðèìãà µàì è³ðîð á´ëäèì. Ìåíèíã ãóíîµëàðèìíè êå÷èð. ×óíêè Ñåíäàí áîø³àñè ãóíîµëàðíè êå÷èðà îëìàéäè».) Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 171/2. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì ýðòàëàá ¸êè êå÷³óðóí: ] 3+ P 0 + = «Ñóáµàíàëëîµè âà áèµàìäèµè» («Àëëîµãà µàìä àéòèø áèëàí Óíè àéáó íó³ñîíëàðäàí ïîêëàá ¸ä ýòàìàí»), äåá þç ìàðòà àéòñà, ³è¸ìàò êóíè áèðîð êèøè óíäàí àôçàë á´ëìàéäè. Ôà³àò àíà øó êèøè àéòãàíèäåê ¸êè óíäàí îøèðèá àéòñàãèíà, á´ëèøè ìóìêèí», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Àáó Äîâóäíèíã ðèâîÿòëàðèäà: ] 3+ )| P 0 + = «Ñóáµàíàëëîµèë úàçèéì âà áèµàìäèµè» á´ëèá êåëãàí. 172/3. Àáäóëëîµ èáí ¥óáàéá (ð.à.) àéòàäèëàð: «Áèç çóëìàòëè ¸ì²èðëè êå÷àäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì íàìîç ´³èá áåðèøëàðè ó÷óí ó çîòíè àõòàðèá ê´÷àãà ÷è³äèê. Ó çîòíè òîïãàíèìèçäà, «Àéò», äåäèëàð. Ìåí µå÷ áèð íàðñà àéòà îëìàäèì. Ñ´íãðà ÿíà: «Àéò», äåäèëàð. Ìåí µå÷ íàðñà àéòà îëìàäèì. Ñ´íãðà ÿíà: «Àéò», äåäèëàð. Ìåí: «Ýé Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.), íèìàíè àéòàìàí?» äåäèì. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ: «£óë µóâàëëîµó àµàä...», «£óë àúóçó áèðîááèë ôàëà³...», «£óë àúóçó áèðîááèííàñ» ñóðàëàðèíè êå÷êè ïàéò âà ýðòàëàá ó÷ ìàðòàäàí àéòñàíã, ñåíãà µàð Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 51 áèð íàðñàäà êèôîÿ ³èëàäè», äåäèëàð». Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèéëàð ðèâîÿòè. 173/4. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì òîíã îòãàíèäà: , 5 2(> ) G 5 3 ) + ( ) ': (+ J: «Àëëîµóììà áèêà àñáàµíà âà áèêà àìñàéíà âà áèêà íàµéà âà áèêà íàìóòó âà èëàéêàí íóøóð» («Àëëîµèì, Ñåíèíã íîìèíã èëà òîíã îòòèðäèê, Ñåíèíã íîìèíã èëà êå÷ êèðãèçäèê, Ñåíèíã íîìèíã èëà òèðèëàìèç âà Ñåíèíã íîìèíã èëà ´ëàìèç. Âà Ñåíãà ³àéòàæàêìèç»), äåð ýäèëàð. Êå÷ êèðãàíèäà ýñà: , 52(> ) G 53 ) + ( )': «Àëëîµóììà áèêà àìñàéíà âà áèêà íàµéà âà áèêà íàìóòó âà èëàéêàí íóøóð» («Àëëîµèì, Ñåíèíã íîìèíã èëà êå÷ êèðãèçäèê, Ñåíèíã íîìèíã èëà òèðèëàìèç âà Ñåíèíã íîìèíã èëà âàôîò ýòàìèç Âà Ñåíãà ³àéòàæàêìèç»), äåá àéòàð ýäèëàð. Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 174/5. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñàôàðäà á´ëñàëàð, ýðòà òîíãäà: , ( P h. 9/ ()/ E pD : ( 4 J ( , ()/ N 9Z '4 P 3+ ` = 3 = «Ñàììàúà ñàìèúóí áèµàìäèëëàµè âà µóñíè áàëàèµè úàëàéíà ðîááàíà ñîµèáíà âà àôçèë úàëàéíà úàèçàí áèëëàµè ìèíàí íàð», äåá àéòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: Ýøèòãóâ÷è Àëëîµãà µàìä àéòãàíèìèçíè âà áèçãà ÷èðîéëè ñèíîâëàð áåðãàíèíè ýøèòòèðäè. Ýé Ðàááèìèç, áèçíè ä´ñò àéëà. ¤çèíãíèíã íîìèíã èëà ä´çàõäàí ïàíîµ òèëàøíè áèçãà ýíã àôçàë àìàë ³èë».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 175/6. Àáäóëëîµ èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êå÷ êèðñà: o c 1 _ iE [ " 1 / 5 W 3+ N 3 N yN _ $ ] 4 P O $ - N $ P 3U P 3 1' ( )': @ S , W S _ R ) ] . W 1D S_ H " 5/: W )u R ) ] . W 1D )u "g =: @ S , ` C < 1 D @ c . / , ( 1D @ c . / H " 5/: # o 5= Y E ' # H " 5/: «Àìñàéíà âà àìñàë ìóëêó ëèëëàµ, âàëµàìäó ëèëëàµè ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµ, ëàµóë ìóëêó âà ëàµóë µàìäó âà µóâà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð. Ðîááè àñ`àëóêà õîéðî ìà ôèé µàçèµèë ëàéëàòè âà õîéðî ìà áàúäàµà âà àúóçó áèêà ìèí øàððè ìà ôèé µàçèµèë ëàéëàòè âà øàððè ìà áàúäàµà, ðîááè àúóçó áèêà ìèíàë êàñàëè âàëµàðîìè âà ñó`óë êèáàð. Àúóçó áèêà ìèí úàçàáèí ôèí íàðè âà úàçàáèí ôèë ³îáð», äåá àéòàð ýäèëàð. Àãàð òîíã îòñà: «Àñáàµíà âà àñáàµàë ìóëêó ëèëëàµ», äåá ³îëãàíèíè ´øàíäàé äàâîì ýòòèðàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Áèç µàì, áóòóí ìóëê µàì Àëëîµíèêè á´ëãàí µîëäà êå÷ êèðãèçäèê. Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Óíèíã øåðèãè µàì é´³. Ìóòëà³ ìóëê Óíèêèäèð. Ìà³òîâ µàì Óíãà õîñäèð. Ó µàð íàðñàãà ³îäèðäèð. Ýé Ðàááèì, Ñåíäàí áó êå÷àíèíã ÿõøèëèêëàðèíè âà óíäàí êåéèíãè ÿõøèëèêëàðíè ñ´ðàéìàí. Áó êå÷àíèíã ¸ìîíëèãèäàí âà óíäàí êåéèíãè êå÷àíèíã ¸ìîíëèãèäàí Ñåíäàí ïàíîµ òèëàéìàí. Ýé Ðàááèì, Ñåíèíã íîìèíã èëà äàíãàñàëèêäàí, æóäà ³àðèá êåòèøäàí âà ¸ìîí êèáðëèêäàí ïàíîµ òèëàéìàí. ßíà ä´çàõ âà ³àáð àçîáèäàí µàì ïàíîµ òèëàéìàí».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 176/7. Àáó ¥óðàéðà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà áèð êèøè êåëèá: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, êå÷à ìåíè ÷à¸í ÷à³èá îëäè», äåäè. Øóíäà Íàáèé ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êå÷ êèðãàíèäà: «Àúóçó áèêàëèìàòèëëàµèò òàììàòè ìèí øàððè ìà õîëà³», äåñàíã, ñåíãà µå÷ íàðñà çàðàð áåðìàéäè», äåäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµíèíã µàììà êàëèìàëàðè áèëàí Ó ÿðàòFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 52 ãàí íàðñàëàðíèíã ¸ìîíëèãèäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 177/8. Àáó Áàêð Ñèääè³ (ð.à.): «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ìåíãà áèðîð êàëèìàíè ´ðãàòèíã, óíè òîíã îòãàíèäà âà êå÷ êèðãàíäà àéòèá þðàé», äåäèëàð. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: H " 5 / : b : $ - N $ 0 : _: N # ) o c 1 _ E 7 [ " @ , ? X 2 s )% / } ,vd G 3' z D N [ _ 0 \ ) 2 S _ 1 ' S_ «Àëëîµóììà ôàòèðîñ ñàìàâàòè âàë àðçè úàëèìàë ²îéáè âàø øàµàäàòè ðîááà êóëëè øàé`èí âà ìàëèéêàµ, àøµàäó àëëà èëàµà èëëà àíòà, àúóçó áèêà ìèí øàððè íàôñèé âà øàððèø øàéòîíè âà øèðêèµè», äåá òîíã îòãàíèäà, êå÷ êèðãàíèäà âà ò´øàãèíãèçãà ¸òãàíèíãèçäà àéòèá þðèíã», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé åðó îñìîííè áîð ³èëãàí Àëëîµèì, ýé ²îéèáíè âà øîµèäíè áèëóâ÷è Ðàááèì, Ñåí µàð áèð íàðñàíèíã Ïàðâàðäèãîðè âà Ïîäøîµèäèðñàí. Ãóâîµëèê áåðàìàíêè, Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³. Íàôñèìíèíã ¸ìîíëèãèäàí âà øàéòîííèíã ¸ìîíëèãèþ µèéëàñèäàí Ñåíèíã íîìèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí».) Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. 178/9. Àáó Ìîëèê Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð íå÷à ñàµîáà: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, áèçãà áèð êàëèìàíè ´ðãàòèíãêè, áèç óíè ýðòàëàá âà êå÷³óðóí µàìäà ò´øàãèìèçãà ¸òãàíèìèçäà àéòèá þðàéëèê», äåéèøäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì þ³îðèäàãè äóîíè àéòèá, óíãà: c ' 1 ] : ( ' " : 1 / ~o5= x &< 0 - : «âà àí íà³òàðèôà ñó`àí úàëà àíôóñèíà àâ íàæóððîµó èëà ìóñëèì»íè ³´øèá ³´éäèëàð. (Ìàúíîñè: «Íàôñèìèçãà ¸ìîíëèê á´ëèøèäàí âà ìóñóëìîííèíã µàì ¸ìîíëèêêà ãèðèôòîð á´ëèøèäàí ïàíîµ òèëàéìèç».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 179/10. Óñìîí èáí Àôôîíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèðîð áèð áàíäà µàð òîíãäà âà òóíäà: ) )3 ' 5 W o3 ' 1 D $ } ,vd 1D o1_ N 3 = >p $ L. - P = «Áèñìèëëàµèëëàçèé ëà éàçóððó ìàúàñìèµè øàé`óí ôèë àðçè âà ëà ôèñ ñàìàè âà µóâàñ ñàìèéúóë úàëèéì», äåá ó÷ ìàðòà àéòñà, óíãà áèðîð íàðñà çàðàð áåðìàéäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Øóíäàé Àëëîµíèíã èñìè áèëàí áîøëàéìàíêè, Óíèíã èñìè òóôàéëè åðó îñìîíäà áèðîð íàðñà çàðàð áåðà îëìàéäè. Ó ýøèòóâ÷è âà áèëóâ÷è Çîòäèð».) Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. 180/11. Ñàâáîíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì êå÷ êèðãàí ïàéòäà: ) - = N )/ P O 1- J c 3+ 3 ^( X Y Z =V , P b ) , «Ðîçèéòó áèëëàµè ðîááàí âà áèë Èñëàìè äèéíàí âà áè Ìóµàììàäèí ñîëëàëëîµó úàëàéµè âàñàëëàìà íàáèééà», äåñà, Àëëîµ óíè ðîçè ³èëèøè (áåðàæàê íåúìàòëàðè áèëàí) µà³è³àò á´ëàäè», äåäèëàð. Áó µàäèñíè Èìîì Òåðìèçèé çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Ëåêèí Àáó Äîâóä âà Íàñàèéëàð Ðàñóëóëëîµãà(ñ.à.â.) õèçìàò ³èëãàí áèð êèøèäàí êåëòèðãàí áîø³à ðèâîÿò ýñà ñàµèµäèð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµíè Ðàááèì, Èñëîìíè äèíèì, Ìóµàììàä ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíè ïàé²àìáàð, äåá ðîçè á´ëäèì».) 181/12. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì òîíã îòãàíèäà ¸êè êå÷ êèðãàíèäà: ^ 3+ 0 - : b : $ - N $ b : : < u )36 &# 9Z _ / R 3 4 _": _": b + J: 1S "5 =, / «Àëëîµóììà èííèé àñáàµòó óøµèäóêà âà óøµèäó µàìàëàòà úàðøèêà âà ìàëàèêàòèFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 53 êà âà æàìèéúà õîë³èê, àííàêà àíòà ëà èëàµà èëëà àíòà âà àííà Ìóµàììàäàí úàáäóêà âà ðîñóëóê», äåá àéòñà, Àëëîµ òàîëî òàíàñèíèíã ò´ðòäàí áèðèíè ä´çàõäàí õàëîñ ³èëàäè. Êèì øóíè èêêè ìàðòà àéòñà, Àëëîµ òàîëî óíèíã ÿðìèíè ä´çàõäàí õàëîñ ³èëàäè. Êèì ó÷ ìàðòà àéòñà, Àëëîµ òàîëî óíèíã ò´ðòäàí ó÷ ³èñìèíè ä´çàõäàí õàëîñ ýòàäè. Êèì ò´ðò ìàðòà àéòñà, Àëëîµ òàîëî óíè áóòóíëàé ä´çàõäàí õàëîñ ³èëàäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, àëáàòòà, ìåí òîíã îòòèðäèì. Ñåíè, àðøèíãíè ê´òàðóâ÷è ôàðèøòàëàðèíãíè âà µàììà õàë³ ³èëãàí íàðñàëàðèíãíè ãóâîµ ³èëèá àéòàìàíêè, Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³, Ìóµàììàä ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Ñåíèíã áàíäàíã âà ðàñóëèíãäèð».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 182/13. Àáäóëëîµ èáí ¢àííîìäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì òîíã îòãàíèäà: # >2 3+ y _ $ 4 (3D R c3 1 I J: «Àëëîµóììà ìà àñáàµà áèé ìèí íèúìàòèí ôàìèíêà âàµäàêà ëà øàðèéêà ëàê, ëàêàë µàìäó âà ëàêàø øóêð», äåñà, êóíäóçíèíã øóêðèíè àäî ³èëèáäè. Êèì øó äóîíè êå÷ êèðãàíèäà àéòñà, êå÷àíèíã øóêðèíè àäî ýòèáäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåí áèëàí òîíã îòòèðãàí íåúìàòëàð Ñåí òîìîíäàíäèð. Ñåí ÿêêàþ ¸ë²èçäèðñàí, Ñåíèíã øåðèãèíã é´³. Ñåíãà µàìä âà øóêðëàð á´ëñèí».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 183/14. Èáí Óìàð (ð.à.) àéòèøëàðè÷à,: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³óéèäàãè äóîëàðíè êå÷ êèðãàíèäà âà òîíã îòãàíèäà µå÷ òàðê ³èëìàñ ýäèëàð: 1 1 W: L ) X 1 ( X 1 D R ) D 5 "g=: 1S ? u ) > 1D R )D "g=: 1S 1 C5D 13 _ / 1 ( )3 / 1 u L ) 1( | 4 1;/, a 1;,5/ & = 1 & +; Q & B :" 0 : &3 | H " 5/: «Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêàë úàôèéàòà ôèääóíéà âàë àõèðîµ. Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêàë úàôâà âàë úàôèéàòà ôèé äèéíèé âà äóíéàéà âà àµëèé âà ìàëèé. Àëëîµóììàñòóð úàâðîòèé âà àìèí ðàâúàòèé. Àëëîµóììàµôàçíèé ìèí áàéíè éàäàééà âà ìèí õîëôèé âà úàí éàìèéíèé âà úàí øèìàëèé âà ìèí ôàâ³èé âà àúóçó áèúàçîìàòèêà àí ó²òàëà ìèí òàµòèé». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåí Ñåíäàí äóí¸ âà îõèðàòäà îôèÿò ñ´ðàéìàí. Ýé Ðàááèì, äèíèìäà âà äóí¸èìäà, àµëèìäà âà ìîëèìäà àâô âà îôèÿò ñ´ðàéìàí. Ýé Ðàááèì, àâðàòèìíè áåêèò, õàâôëàðèìíè îìîíëèêêà àéëàíòèð. Ýé Àëëîµèì, ìåíè îëäèìäàí, îð³àìäàí, ´íã òîìîíèìäàí, ÷àï òîìîíèìäàí, óñòèìäàí ñà³ëàãèí. Ýé Ðàááèì, îñòèìäàí µàëîê ³èëèøèíãäàí Ñåíèíã àçàìàòèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí».) Àáó Äîâóä, Íàñàèé, Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 184/15. Àëè (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ò´øàêëàðèãà ¸òà¸òãàíëàðèäà: Y %3 F 2# ; b : N &) J ( . u a b : S_ R & ;3 # # 65 H " 5/: 1S 3+ + = > m ( S m H ( $ / F $ (6 Y q $ Tg 3 «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèâàæµèêàë êàðèéì âà áèêàëèìàòèêàò òàììàòè ìèí øàððè ìà àíòà àõèçóì áèíàñèéàòèµ. Àëëîµóììà àíòà òàêøèôóë ìà²ðîìà âàë ìà`ñàìà. Àëëîµóììà ëà éóµçàìó æóíäóêà âà ëà éóõëàôó âàúäóêà âà ëà éàíôàúó çàëæàääè ìèíêàë æàää, ñóáµàíàêà âà áèµàìäèê», äåð ýäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, êàðèì þçèíã èëà áàð÷à êàëèìàëàðèíãíè ´ðòàãà ³´éèá, ïåøîíàñèäàí óøëàøèíããà ñàáàá á´ëóâ÷è ¸ìîíëèêäàí ïàíîµ òèëàéìàí. Ýé Ðàááèì, Ñåí õàñîðàò âà ãóíîµëàðíè ôîø ³èëóâ÷èñàí. Ýé Ðàááèì, Ñåíèíã àñêàðëàðèíã àñëî åíãèëìàñäèð. Ñåíèíã âàúäàíã õèëîô ³èëèíìàñ. Ñåíèíã áóþêëèãèíã îëäèäà áîø³à óëó²ëèê ôîéäà áåðìàñ. Ñåíãà µàìä àéòèø èëà Ñåíè ïîêëàéìàí».) Àáó Äîâóä âà Íàñàèéëàð ðèâîÿòè. 185/16. Àáó Àééîøäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì: «Êèì òîíã îòãàíèäà: Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 54 ` C o c 1 _ iE [ " 1 / 5 W 3+ N 3 N yN _ $ ] 4 P O $ - N $ «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµ, ëàµóë ìóëêó âà ëàµóë µàìäó âà µóâà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð», äåñà, Èñìîèë àëàéµèñàëîì áîëàëàðèäàí ³óëíè îçîä ³èëãàí áàðîáàðèäà á´ëàäè âà óíãà ´íòà ÿõøèëèê ¸çèëèá, ´íòà ¸ìîíëèãè ´÷èðèëàäè µàìäà äàðàæàñè ´í áàðîáàð ê´òàðèëàäè, êå÷ êèðãóíè÷à øàéòîíäàí µèìîÿ ³èëèíàäè. Àãàð øó êàëèìàëàðíè êå÷ êèðãàíèäà àéòñà, òîíããà÷à øàéòîíäàí µèìîÿäà á´ëàäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè þ³îðèäà ´òäè.) Àáó Äîâóä âà Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè 186/17. Àáó Ìîëèê Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðäàí áèðèíãèç òîíã îòãàíèäà: N & [ ] , 5 ] 8 N +&D Y 5 ) . W )u "g=: .K 3 @ S , P 3 I J: (+ J: ] S _ N )D S_ H " 5/: ] W «Àñáàµíà âà àñáàµàë ìóëêó ëèëëàµè ðîááèë úàëàìèéí. Àëëîµóììà àñ`àëóêà õîéðà µàçàë éàâìè ôàòµàµó âà íàñðîµó âà íóðîµó âà áàðîêàòàµó âà µóäàµó âà àúóçó áèêà ìèí øàððè ìà ôèéµè âà øàððè ìà áàúäàµ», äåá àéòñèí. Ñ´íãðà êå÷ êèðãàíèäà µàì õóääè øóíäàé äåñèí», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Áèç µàì, ìóëê µàì îëàìëàð ïàðâàðäèãîðè Àëëîµíèêè á´ëãàí µîëäà òîíã îòòèðäèê. Ýé Ðàááèì, áó êóííèíã ÿõøèñèíè, ôàòµ á´ëèøèíè, ²àëàáàñèíè, íóðèíè, áàðàêàñèíè, µèäîÿòèíè ñ´ðàéìàí. Âà Ñåíäàí áó êóííèíã âà áó êóíäàí êåéèíãèñèíèíã ¸ìîíëèãèäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 187/18. Àáäóðàµìîí èáí Àáó Áàêðà îòàëàðèãà: «Ýé îòàæîí, µàð òîíãäà ó÷ ìàðòà âà êå÷³óðóí ó÷ ìàðòà: # " H " 5 / : 1 S L 8 1 D 1(D / 1 3= 1D 1( D / 1 1D 1(D / b : $ - N $ < @ . / H " 5/: 1S < «Àëëîµóììà úàôèíèé ôèé áàäàíèé, Àëëîµóììà úàôèíèé ôèé ñàìúèé, Àëëîµóììà úàôèíèé ôèé áàñîðèé, Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèíàë êóôðè âàë ôà³ðè, Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèí úàçàáèë ³îáð, ëà èëàµà èëëà àíòà» («Àëëîµèì, áàäàíèìíè, ³óëî²èìíè âà ê´çèìíè îôèÿòäà ³èë. Ýé Ðàááèì, Ñåíèíã íîìèíã èëà êóôðäàí, êàìáà²àëëèêäàí âà ³àáð àçîáèäàí ïàíîµ òèëàéìàí. Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³»), äåÿ¸òãàíèíãèçíè ýøèòàìàí», äåäèëàð. Àáó Áàêðà (ð.à.): «Ìåí Ðàñóëóëëîµíèíã(ñ.à.â.) øóíäàé äóî ³èëãàíëàðèíè ýøèòãàíìàí âà ìåí ó çîòíèíã ñóííàòëàðèãà àìàë ³èëèøíè ÿõøè ê´ðàìàí», äåá æàâîá áåðäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 188/19. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì òîíã îòãàíèäà: 0 | ; K 4 ) 2 / } ,vd G 3 ' 1 D 3+ N 0 5+ 8; )4 0 5 ' 3; )4 P 0 + ' D 0 56 ; . [ ;5 } ,vd 1 + 1 S + b S)3 b )S3 1 + «Ôàñóáµàíàëëîµè µèéíà òóìñóíà âà µèéíà òóñáèµóí. Âà ëàµóë µàìäó ôèñ ñàìàâàòè âàë àðçè âà úàøèééàí âà µèéíà òóçµèðóí. Éóõðèæóë µàééà ìèíàë ìàééèòè âà éóõðèæóë ìàééèòà ìèíàë µàééè âà éóµéèë àðçà áàúäà ìàâòèµà âà êàçàëèêà òóõðîæóí», äåá àéòñà, øó êóíãè é´³îòãàí íàðñàëàðèíè òîïèáäè. Êèì áóëàðíè êå÷êè ïàéò àéòñà, òóíäà é´³îòãàí íàðñàëàðèíè òîïèáäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Êå÷ êèðà¸òãàíèäà, òîíã îòà¸òãàíèäà, î³øîìäà âà ïåøèí ïàéòèäà Àëëîµãà òàñáåµ àéòèíãëàð. Îñìîíëàðó åðäàãè µàìäó ñàíîëàð Ó ó÷óíäèð. Ó ´ëèêäàí òèðèêíè âà òèðèêäàí ´ëèêíè ÷è³àðóð. Âà åðíè ´ëãàíèäàí êåéèí òèðèëòèðóð. Ñèçëàð µàì ìàíà øóíäàé òèðèëòèðóðñèçëàð» (Ðóì, 17-19)äèð.). Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 55 Áó µàäèñíè Àáó Äîâóä ðèâîÿò ³èëãàíëàð, ëåêèí Èìîì Áóõîðèé óíè «Òàðèõóëêàáèéð» âà «Êèòîáó çóàôî» íîìëè êèòîáëàðèäà çàèô, äåá àéòãàíëàð. 189/20. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³èçëàðèíèíã áèòòàñèäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ó çîò ³èçëàðèãà òîíã îòãàíèäà: P v 0 - : ` C o c 1 _ E 7 [ " 1 / P v 0 - : /: "# g 2 0 [ P O o v _ P $ - ? 5 C" $ ] 3+ P 0 + = ^3 / o c 1_ E 7 # " 4: C «Ñóáµàíàëëîµè âà áèµàìäèµè, ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµè ìàøà`àëëîµó êàíà âà ìà ëàì éàøà` ëàì éàêóí. Àúëàìó àííàëëîµà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð. Âà àííàëëîµà ³îä àµàòî áèêóëëè øàé`èí úèëìà», äåá àéòèøíè ´ðãàòàð ýäèëàð. ×óíêè áó êàëèìàëàðíè òîíã îòãàíèäà àéòãàí êèøè êå÷ êèðãóíè÷à ìóµîôàçà ³èëèíàäè. Êå÷ êèðãàíèäà àéòñà, òîíã îòãóíè÷à ìóµîôàçà ýòèëàäè. (Ìàúíîñè: «Àëëîµãà µàìä àéòèø áèëàí Óíè ïîêëàá ¸ä ýòàìàí. Àëëîµäàí áîø³àäà ³óââàò é´³. Àëëîµ õîµëàãàí íàðñà á´ëàäè. Õîµëàìàãàí íàðñà á´ëìàéäè. Áèëàìàíêè, Àëëîµ µàð áèð íàðñàãà ³îäèðäèð. Âà, àëáàòòà, Àëëîµ µàð áèð íàðñàíè èëìè áèëàí èµîòà ³èëãàíäèð».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 190/21. Àáó Ñàèä Õóäðèé (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèð êóíè ìàñæèäãà êèðñàëàð, Àáó Óìîìà äåãàí àíñîðèé ñàµîáà ´òèðãàí ýäèëàð. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèñàëîì: «Ýé Àáó Óìîìà, íàìîç âà³òèäàí áîø³à ïàéòäà ìàñæèääà ´òèðãàíèíã áîèñè íèìà?» äåá ñ´ðàäèëàð. «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ìåíè ²àì âà ³àðç øó àµâîëãà ñîëèá ³´éäè», äåäèëàð. Øóíäà Íàáèé ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñåíãà áèð äóîíè ´ðãàòàéìè? Óëàðíè àéòèá þðñàíã, Àëëîµ ²àìèíãíè êåòêàçèá, ³àðçèíãäàí õàëîñ ýòàäè. Àãàð òîíã îòñà âà êå÷ êèðñà: R B H " 5/: E m " H " 5/: E ' # q H " 5/: 0 q U S H " 5/: 1S Q 6 S C «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèíàë µàììè âàë µàçàíè âà àúóçó áèêà ìèíàë úàæçè âàë êàñàëè âà àúóçó áèêà ìèíàë æóáíè âàë áóõëè âà àúóçó áèêà ìèí ²îëàáàòèä äàéíè âà ³îµðèð ðèæàë»íè àéò» («Àëëîµèì, Ñåíèíã íîìèíã èëà ²àìòàøâèøäàí, îæèçëèê âà äàíãàñàëèêäàí, ³´ð³î³ëèê âà áàõèëëèêäàí, ³àðç ýçèá ³´éèøè âà êèøèëàðíèíã ³àµðèäàí ïàíîµ òèëàéìàí»), äåá áóþðäèëàð. Àáó Óìîìà: «Ñ´íã Íàáèé ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã àéòãàíëàðèãà àìàë ³èëäèì. Àëëîµ ìåíèíã ²àì-²óññàìíè êåòêàçèá, ³àðçäàí õàëîñ ýòäè», äåá àéòàäèëàð». Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 191/22. Àáäóëëîµ èáí Àáçîäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì òîíã îòòèðñàëàð: h)(4 )W R - - = N ) / P O 1-J c 3+ ( )S X Z uV R 3 [ Y Z =V ? \ D 1 / ( + J: K [ 23 : ^3 ' «Àñáàµíà úàëà ôèòðàòèë Èñëàì âà êàëèìàòèë èõëàñè âà äèéíè íàáèééèíà Ìóµàììàäèí ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì âà ìèëëàòè Èáðîµèéìà µàíèéôàì ìóñëèìàí âà ìà àíà ìèíàë ìóøðèêèéí», äåá àéòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ìóøðèê á´ëìàñäàí, ìóñóëìîí µîëèìèçäà, ò´²ðè é´ëäà á´ëãàí Èáðîµèì àëàéµèññàëîìíèíã ìèëëàòëàðèäà, ïàé²àìáàðèìèç Ìóµàììàä àëàéµèññàëîìíèíã äèíëàðèäà, èõëîñ êàëèìàñè âà Èñëîì ôèòðàòèäà òîíã îòòèðäèê».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 192/23. Àáäóëëîµ èáí Àâôî (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì òîíã îòãàíèäà: # = , ( E " )- vd * P R "3 | o O # P 3U E - 6 q / P 3 I J: ( + J: Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 56 K 3 4 4 ,: ^4Z D ] u a ^4 N \ = : ^4Z J , ( .W Q : E 6 1 ; P 3 )D «Àñáàµíà âà àñáàµàë ìóëêó ëèëëàµè àççà âà æàëëà âàëµàìäó ëèëëàµè âàë êèáðèéàó âàë úàçîìàòó ëèëëàµè âàë õîë³ó âàë`àìðó âàë ëàéëó âàí íàµàðó âà ìà ñàêàíà ôèéµèìà ëèëëàµè òàúàëà, Àëëîµóììàæúàë àââàëà µàçàí íàµàðè ñîëàµàí âà àâñàòàµó íàæàµàí âà àõèðîµó ôàëàµàí éà àðµàìàððîµèìèéí», äåá àéòàð ýäèëàð». (Ìàúíîñè: «Áèç µàì, áóòóí áîðëè³ µàì Àëëîµíèêè á´ëãàí µîëäà òîíã îòòèðäèê. ¥àìä, êèáð, óëó²ëèê, ÿðàòèø, áóþðèø, êå÷àñè âà êóíäóçè µàìäà óëàð îðàñèäà òóðàäèãàí íàðñàëàðíèíã áàð÷àñè Àëëîµ ó÷óíäèð. Àëëîµèì, áó êóííèíã àââàëèíè èñëîµ, ´ðòàñèíè íàæîò, îõèðèíè þòó³ ³èë, ýé ðàµì ³èëóâ÷èëàðíèíã Ðàµìëèñè».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 193/24. Ìàú³àë èáí Éàñîðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Òîíã îòãàíèäà êèì ó÷ ìàðòà: )6 0 \)2 ) )3' P H " 5/: «Àúóçó áèëëàµèñ ñàìèéúèë úàëèéì ìèíàø øàéòîíèð ðîæèéì», äåá ¥àøð ñóðàñèäàí ó÷ îÿò ´³èñà, Àëëîµ òàîëî óíãà êå÷ êèðãóíè÷à ñàëîâîò àéòèá òóðàäèãàí åòìèø ìèíã ôàðèøòàíè âàêèë ³èëèá ³´ÿäè. Àãàð âàôîò ýòñà, øàµèä êåòàäè»äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýøèòóâ÷è âà áèëóâ÷è Àëëîµíèíã íîìè èëà ëàúíàòëàíãàí øàéòîíäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ñóííèé çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëèøãàí. 194/25. Ìóµàììàä èáí Èáðîµèì îòàëàðèäàí ðèâîÿò ³èëàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèçíè áèð ñàðèééàãà (´çëàðè èøòèðîê ýòìàãàí óðóø) þáîðàòóðèá, òîíãäà âà êå÷ êèðãàíèäà: kh/ "[ (< u 3: & ' + D : «Àôàµàñèáòóì àííàìà õîëà³íàêóì úàáàñàí» («Ñèçëàðíèíã ãóìîíèíãèç÷à, Áèç ñèçëàðíè áåµóäà ÿðàòäèêìè?!») îÿòèíè ´³èøíè áóþðäèëàð (Ì´ìèíëàð ñóðàñè, 115-îÿò). Áèç øó îÿòíè ´³èãàíèìèçäà ²àëàáà ³èëèá, ²àíèìàòëàðíè ³´ëãà êèðèòàð ýäèê». Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 195/26. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð òîíã îòñà âà êå÷ êèðñà: S 2 ? g D H " 5/: ) ? gD "g =: «Àëëîµóììà àñ`àëóêà ìèí ôàæ`àòèë õîéðè âà àúóçó áèêà ìèí ôàæ`àòèø øàðð», äåãàí äóîíè ´³èð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ò´ñàòäàí ÿõøèëèê á´ëèøèíè Ñåíäàí ñ´ðàéìàí âà ò´ñàòäàí ¸ìîíëèê á´ëèøèäàí Ñåíäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 196/27. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì Ôîòèìàãà (ð.à.): «Âàñèÿò ³èëãàí íàðñàìíè ýøèòèøäàí ñåíè íèìà ò´ñàäè? ¥àð òîíã âà êå÷³óðóí: c )/ R D z 1 ' 1 1( # ; $ N - [ " 1g _ 1 I JgD " )% &=: Y 5>)C 1 > 4 «Éà µàééó éà ³îééóìó áèêà àñòà²èéñó ôàñëèµ ëèé øà`íèé êóëëàµó âà ëà òàêèëíèé èëà íàôñèé òîðôàòà úàéí», äåá àéò», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé µàé-òèðèê âà ³àééóì ñèôàòèãà ýãà á´ëãàí Çîò, Ñåíäàí ¸ðäàì ñ´ðàéìàí. Øàúíèìíè µàð áèð íàðñàäà èñëîµ ýò âà ê´ç þìèá î÷ãóí÷àëèê ìóääàò µàì ´ç µîëèìãà òàøëàá ³´éìà».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 197/28. Èáí Àááîñ (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà áèð êèøè îôàò åòà¸òãàíèäàí øèêîÿò ³èëäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð òîíã îòòèðñàíã: 1 1W: 1' 1/ P = Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 57 «Áèñìèëëàµè úàëà íàôñèé âà àµëèé âà ìàëèé», äåá àéò, øóíäà ñåíãà áèðîð íàðñà åòìàéäè», äåÿ íàñèµàò ³èëäèëàð. ¥àëèãè êèøè øó äóîíè ´³èãàí ýäè, óíäàí îôàòëàð ê´òàðèëäè». (Ìàúíîñè: «Íàôñèìäà, àµëèìäà âà ìîëèìäà Ñåíèíã èñìèíã áèëàí áîøëàéìàí».) Èáí Ñóííèé çàèô èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 198/29. Óììó Ñàëàìà îíàìèçäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì òîíã îòñà: Z h < & Z h 3/ ^ )Sz hCM, ^ D ^3 / "g=: 1S «Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêà úèëìàí íàôèúàí âà ðèç³îí òîééèáàí âà úàìàëàí ìóòà³îááàëà», äåá àéòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíäàí ôîéäàëè èëì, ïîêèçà ðèç³, ³àáóë á´ëàäèãàí àìàë ñ´ðàéìàí».) Èáí Ìîæà âà Èáí Ñóííèé ðèâîÿòëàðè. 199/30. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Òîíã îòãàíèäà: ? u ) > 1 D & = & )D / 1 / & 3 ;gD c &= R c )D / R c3 1D ( b + J: 1S «Àëëîµóììà èííèé àñáàµòó ìèíêà ôèé íèúìàòèí âà úàôèéàòèí âà ñàòðèí ôààòèììà íèúìàòàêà úàëàééà âà úàôèéàòàêà âà ñàòðîêà ôèääóíéà âàë àõèðîµ», äåá ó÷ ìàðòà âà êå÷³óðóí ó÷ ìàðòà àéòãàí êèøèãà Àëëîµ øó äóîäà êåëãàíèäåê, µàììàñèíè ìóêàììàë ³èëèá áåðàäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíèíã íåúìàòèíãäà, îôèÿòèíãäà, àéáëàð ¸ïèëãàí µîëäà òîíã îòòèðäèì. Ìåíèíã äóí¸þ îõèðàòäà íåúìàòäà, îôèÿòäà, àéáëàð ¸ïèëãàí µîëàòäà á´ëèøèìíè ìóêàììàë ³èë».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 200/31. Çóáàéð èáí Àââîìäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áàíäà òîíã îòòèðñà, áèð íèäî ³èëóâ÷è íèäî ³èëèá: «Ìàëèê âà ³óääóñ ñèôàòëè Àëëîµíè ïîêëàá ¸ä ýòèíãëàð», äåéäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. Èáí Ñóííèéíèíã ðèâîÿòëàðèäà: «Ýé õàëîéè³, ìàëèê âà ³óääóñ ñèôàòëè Àëëîµíè ïîêëàá ¸ä ýòèíãëàð, äåá áèð æàð÷è æàð ñîëàäè», äåéèëãàí. 201/32. Áóðàéäàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì òîíãäà âà êå÷ êèðãàíèäà: o v _ )| 1 > P O $ - N $ )| @ > , 5 W b [ - 5 ; N )/ 5 W $ - N $ N )/ b [ - 5 ; P O 1 S, 3 ^ / o c 1 _ E 7 # " 4 : P v 0 - : ` C o c 1 _ E 7 [ " 1 / P v 0 - : /: # " g 2 0 [ P O «Ðîááèéàëëîµ, òàâàêêàëòó úàëàéµè ëà èëàµà èëëà µóâ, úàëàéµè òàâàêêàëòó âà µóâà ðîááóë úàðøèë úàçèéì, ëà èëàµà èëëàëëîµóë úàëèééóë úàçèéì. Ìà øà`àëëîµó êàíà âà ìà ëàì éàøà` ëàì éàêóí. Àúëàìó àííàëëîµà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð. Âà àííàëëîµà ³îä àµàòî áèêóëëè øàé`èí úèëìà», äåá àéòñà, ñ´íã âàôîò ýòñà, æàííàòãà êèðàäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ðàááèì Àëëîµäèð. Óíãà òàâàêêàë ³èëäèì. Óíäàí áîø³à èëîµ é´³. Óíãà òàâàêêàë ³èëäèì. Ó óëó² àðøíèíã Ðàááèäèð. Óëó² âà îëèé Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Ó õîµëàãàí íàðñà á´ëàäè. Ó õîµëàìàãàí íàðñà á´ëìàéäè. Àëëîµ µàììà íàðñàãà ³îäèð ýêàíèíè áèëàìàí. Àëáàòòà, Àëëîµ µàììà íàðñàíè èëìè áèëàí èõîòà ³èëãàí Çîòäèð».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 202/33. Àíàñ (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàð Àáó Çàìçàìäåê á´ëîëìàéñèçëàðìè?» äåäèëàð. Ñàµîáàëàð: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, Àáó Çàìçàì êèì?» äåá ñ´ðàøäè. Øóíäà Íàáèé ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ó µàð òîíã îòãàíèäà: ! "$ # % &'(! )* +, «Àëëîµóììà èííèé ³îä âàµàáòó íàôñèé âà úèðçèé ëàê» («Àëëîµèì, ìåí íàôñèìíè, îáð´éèìíè Ñåíãà òîïøèðäèì»), äåð, áèðîð êèøè óíè ñ´êñà, ó ñ´êìàñ, áèðîð êèøè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 58 óíãà çóëì ³èëñà, ó çóëì ³èëìàñ, áèðîð êèøè óíè óðñà, ó óðìàñ ýäè», äåäèëàð». Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 203/34. Àáó Äàðäîäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì µàð êóíè òîíã îòãàíèäà âà êå÷ êèðãàíèäà: )| @ > , 5 W b [ - 5 ; N )/ 5 W $ - N $ P O 1 '4 «¥àñáèéàëëîµó ëà èëàµà èëëà µóâ, úàëàéµè òàâàêêàëòó âà µóâà ðîááóë úàðøèë úàçèéì» («Àëëîµ ìåíãà êèôîÿ ³èëàäè. Óíäàí áîø³à èëîµ é´³. Óíãà òàâàêêàë ³èëäèì. Ó óëó² àðøíèíã Ðàááèäèð»), äåá åòòè ìàðòà àéòñà, óíèíã äóí¸ âà îõèðàòäàãè ìóµèì èøëàðèäà Àëëîµíèíã ¤çè êèôîÿ ³èëàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 204/35. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì òîíã îòãàíèäà «¥à, Ìèéì»äàí «èëàéµèë ìàñèéð»ãà÷à (¢îôèð ñóðàñè, 1--3) âà Îÿòóë êóðñèíè ´³èñà, êå÷ êèðãóíè÷à ìóµîôàçà ³èëèíàäè. Êèì ó èêêèñèíè êå÷ êèðãàíèäà ´³èñà, òîíã îòãóíè÷à ìóµîôàçà ³èëèíàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ñóííèé çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëèøãàí.. 205/36. Òàë³ èáí ¥àáèáäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè Àáó Äàðäîíèíã (ð.à.) îëäëàðèãà êåëèá: «Ýé Àáó Äàðäî, óéèíãèç ¸íèá êåòäè», äåäè. Àáó Äàðäî ýñà: «Àëëîµ àççà âà æàëëà áóíäàé ³èëèøè ìóìêèí ýìàñ. ×óíêè ìåí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí áèð íå÷òà êàëèìàíè ýøèòãàíìàí. Êèì óëàðíè êóíäóçè àéòñà, êå÷ êèðãóíè÷à óíãà áèðîð ìóñèáàò åòìàéäè. Êèì óëàðíè êå÷êè ïàéò àéòñà, òîíã îòãóíè÷à óíãà áèðîð ìóñèáàò åòìàéäè, äåãàíëàð. Ó äóî ³óéèäàãè÷à: $ "# g 2 0 [ P O o v _ )| @ > , b : b [ - 5 ; )/ b : $ - N $ 1S, b : 3 ^ / o c 1_ E 7 "# 4: C P v 0 - : ` C o c 1_ E 7 "[ 1/ P v 0 - : /: )| P $ - ? 5C" $ Q 54 )<& ' c J 1 / 1 S, 0 - & ) J ( . u a b : R c X E 7 [ " S_ 1' S_ H " 5/: 1S «Àëëîµóììà àíòà ðîááèé, ëà èëàµà èëëà àíòà úàëàéêà òàâàêêàëòó âà àíòà ðîááóë úàðøèë úàçèéì. Ìàøà`àëëîµó êàíà âà ìà ëàì éàøà` ëàì ÿêóí. Ëà µàâëà âà ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµè úàëèééèë úàçèéì. «Àúëàìó àííàëëîµà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð âà àííàëëîµà ³îä àµàòî áèêóëëè øàé`èí úèëìà. Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèí øàððè íàôñèé âà ìèí øàððè êóëëè äàááàòèí àíòà aõèçóí áèíañèéàòèµà, èííà ðîááèé úàëà ñèðîòèì ìóñòà³èéì». (Ìàúíîñè: Àëëîµèì, Ñåí Ïàðâàðäèãîðèìñàí. Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³. Ñåíãà òàâàêêàë ³èëäèì. Ñåí óëó² àðø Ðàááèäèðñàí. Ñåí õîµëàãàí íàðñà á´ëàäè, õîµëàìàãàíèíã á´ëìàéäè. Óëó² âà îëèé Àëëîµäàí áîø³àäà ´çãàðòèðèø âà ³óââàò é´³. Àëáàòòà, Àëëîµ µàð áèð íàðñàãà ³îäèð ýêàíèíè áèëàìàí. Àëáàòòà, Àëëîµ µàð áèð íàðñàíè èëìè áèëàí èõîòà ³èëãàíäèð. Ýé Ðàááèì, íàôñèìíèíã ¸ìîíëèãèäàí âà ïåøîíàñèäàí òóòàäèãàíèíã µàð áèð µàéâîííèíã ¸ìîíëèãèäàí Ñåíèíã íîìèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí. Àëáàòòà, ýé Ðàááèì, Ñåíèíã é´ëèíã ò´²ðè é´ëäèð».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Ëåêèí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ñàµîáàëàðèäàí áèðèíèíã ðèâîÿòèäà êåëòèðèëèøè÷à, áèð êèøè ó ñàµîáàíèíã îëäèëàðèãà êåëèá, óéèíãèç ¸íèá êåòäè, äåá õàáàð áåðãàíèäà, áó ñàµîáà: «¡íèøè ìóìêèí ýìàñ. ×óíêè ìåí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã «Êèìêè òîíã îòãàíèäà øó êàëèìàëàðíè ´³èñà, íàôñèãà, àµëèãà, ìîëèãà ±ìîí ê´ðãàí áèðîð íàðñà åòìàéäè», äåãàíëàðèíè ýøèòèá, áóãóí øó êàëèìàëàðíè ´³èãàí ýäèì», äåäèëàð. Ñ´íãðà ó êèøè áèëàí áèðãà µîâëèñèãà áîðèøñà, µîâëè àòðîôè ¸íèá, óéãà çàðàð åòìàãàí ýêàí. 52-áîá Æóìà òîíãèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 206/1. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì æóìà êóíè áîìäîä íàìîçèäàí îëäèí: Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 59 N ) @ 5 ;: Y 5 >)< 1 > U 5 W $ - N $ L. - P v %&=: «Àñòà²ôèðóëëîµàëëàçèé ëà èëàµà èëëà µóâàë µàééóë ³îééóì âà àòóáó èëàéµ», äåá ó÷ ìàðòà àéòñà, Àëëîµ òàîëî óíèíã ãóíîµëàðèíè äåíãèç ê´ïèãè÷à á´ëñà µàì, êå÷èðèá þáîðàäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «¥àé âà ³àééóì ñèôàòëè Çîòäàí áîø³à èëîµ é´³ âà Óíãà èñòè²ôîð àéòàìàí, Óíãà òàâáà ³èëàìàí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòëàðè Æóìà êóíè ³ó¸ø ÷è³³àíèäàí áîøëàá òî ³ó¸ø áîòãóíèãà÷à èæîáàò ñîàòèãà é´ëè³èø óìèäèäà äóî áèëàí ìàø²óë á´ëèø ìóñòàµàá àìàëäèð. Áó èæîáàò âà³òè õóñóñèäà èõòèëîôëàð ê´ï. Áóëàðíèíã ýíã ò´²ðèñè Àáó Ìóñî Àøúàðèé Ðàñóëóëëîµäàí(ñ.à.â.) ³èëãàí ³óéèäàãè ðèâîÿòëàðèäèð:«Àëáàòòà, ó âà³ò æóìà êóíè èìîì ìèíáàðãà ´òèðèøè áèëàí íàìîçäàí ñàëîì áåðãóíèãà÷à á´ëãàí ïàéò îðàëè²èäàäèð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 53-áîá £ó¸ø ÷è³³àíèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 207/1. Àáó Ñàèä Õóäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³ó¸ø ÷è³ñà: G _ ' ( N G _ 3 _: b +J: \ 32 o v 6 N & )D / Y 5) ( - 6 L. - P 3U s&[ :" )#+ q q b : $ - N $ '< 9< b : $ - N $ P O b : : < u )36 _ / R " 3 4 & # 9Z N 0 : Y [V Q Z m H "g =: Y Z ' ) Y Z ' ( Y Z ' b : 1": & # 9Z ? X _ 1;X _ 5 W L. - 1 (X 1 I J < u (/ N &)( B : 3/ () (%; 0 : ( & B , ()\ ; 0 : ( ;5 /X ( s )& '; 1 < ( ) 1 &- 1; ua 1 I J: 1& 2) )D 1 &- L ) X 1 I J: L : R "3 8/ «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé æàëëàëàíàë éàâìà úàôèéàòàµó âà æàà áèø øàìñè ìèí ìàòëàúèµà. Àëëîµóììà àñáàµòó àøµàäó ëàêà áèìà øàµèäòà áèµè ëèíàôñèêà âà øàµèäàò áèµè ìàëàèêàòóêà âà µàìàëàòó úàðøèêà âà æàìèéúó õîë³èêà àííàêà àíòàëëîµó ëà èëàµà èëëà àíòàë ³îèìó áèë³èñò, ëà èëàµà èëëà àíòà úàçèéçóë µàêèéì. Óêòóá øàµàäàòèé áàúäà øàµàäàòè ìàëàèêàòèêà âà óëèë úèëì. Àëëîµóììà àíòàñ ñàëàìó âà ìèíêàñ ñàëàìó âà èëàéêàñ ñàëàìó àñ`àëóêà éà çàë æàëàëè âàë èêðîìè àí òàñòàæèéáà ëàíà äàúâàòàíà âà àí òó`òèéàíà ðî²áàòàíà âà àí òó²íèéàíà úàììàí à²íàéòàµó úàííà ìèí õîë³èê. Àëëîµóììà àñëèµ ëèé äèéíèéàëëàçèé µóâà úèñìàòó àìðèé âà àñëèµ ëèé äóíéàéàëëàòèé ôèéµà ìàúèéøàòèé âà àñëèµ ëèé àõèðîòèéàëëàòèé èëàéµà ìóí³îëàáèé», äåá àéòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Áóãóí áèçãà îôèÿòèíè áóþê ýòãàí âà ³ó¸øíè ÷è³àäèãàí òàðàôèäàí êåëòèðãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. Ýé Ðàááèì, òîíã îòòèðäèì âà ¤çèíããà ãóâîµëèê áåðãàí íàðñàíããà, ôàðèøòàëàðèíã, àðøèíãíè ê´òàðèá òóðóâ÷èëàð âà áóòóí ìàõëó³îòëàð ãóâîµëèê áåðãàí íàðñàëàðãà ãóâîµëèê áåðàìàí. Àëáàòòà, Ñåí Àëëîµñàí, Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³. Ñåí îäèëëèê áèëàí òóðóâ÷è Çîòñàí. Àçèç âà µàêèì ñèôàòëè Çîòäàí áîø³à èëîµ é´³. Ôàðèøòàëàðèíã âà èëì ýãàëàðè øàµîäàòëàðèäàí êåéèí ìåíèíã øàµîäàòèìíè µàì ¸ç. Ýé Ðàááèì, Ñåí ñàëîì ñèôàòëè Çîòñàí. Ñàëîì Ñåíäàíäèð. Ñàëîì Ñåíãà ³àéòàæàêäèð. Ýé óëó² âà µóðìàòëè Çîò, Ñåíäàí äóîëàðèìèçíèíã èæîáàò á´ëèøèíè, ðà²áàòëàðèìèçíèíã µîñèë á´ëèøèíè âà ìàõëó³ëàðèíãíèíã áåµîæàòëàðè ³àòîðè áèçëàðíè µàì áåµîæàò ³èëèøèíãíè ñ´ðàéìàí. Ýé Ðàááèì, èøëàðèìíèíã ïîêëàãóâ÷èñè á´ëãàí äèíèìíè èñëîµ ³èë, ÿøàøèì óíäà á´ëãàí äóí¸èìíè èñëîµ ýò âà ³àéòèøèì óíãà á´ëàäèãàí îõèðàòèìíè µàì èñëîµ ³èë».) Èáí Ñóííèé çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 208/2. Àáäóëëîµ èáí Ìàñúóääàí (ð.à.)Ìàâ³óô µîëäà ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ó çîò ³ó¸ø ÷è³èøèíè êóçàòèøãà áèð êèøèíè òàéèíëàð ýäèëàð. Àíà øó êèøè ³ó¸ø ÷è³³àíèíèíã õàáàðèíè áåðñà: Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 60 (;k / N )D (C : Y 5) . W ( s W L.- P 3+ «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé âàµàáà ëàíà µàçàë éàâìà âà à³îëàíà ôèéµè ìèí àñàðîòèíà», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Áèçãà áó êóííè áåðãàí âà õàòîëàðèìèçíè àôâ ýòãàí Àëëîµãà µàìäëàð á´ëñèí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 54-áîá £ó¸ø ê´òàðèëãàíèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 209/1. Àìð èáí Àáàñà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «£ó¸ø ê´òàðèëãàíèäà õàë³ ³èëèíãàí íàðñàëàðíèíã áàð÷àñè Àëëîµãà µàìä âà òàñáåµ àéòàäè. Ôà³àòãèíà øàéòîí âà îäàì áîëàëàðèíèíã àúòîëàðè áóíäàé ³èëìàéäè», äåäèëàð. Ìåí: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, îäàì áîëàëàðèíèíã àúòîëàðè êèì?» äåá ñ´ðàäèì. Ó çîò: «Õàë³íèíã ýíã ¸ìîíëàðè», äåá æàâîá áåðäèëàð». Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 55-áîá £ó¸ø çàâîëãà êåòãàíèäàí êåéèí àñðãà÷à á´ëãàí âà³ò îðàñèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 210/1. Àáäóëëîµ èáí Ñîèáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³ó¸ø çàâîëãà î²ãàíèäàí êåéèí ïåøèíäàí îëäèí ò´ðò ðàêàò íàìîç ´³èð âà: «Áó áèð ñîàòêè, óíäà îñìîí ýøèêëàðè î÷èëàäè. Ìåí ó÷óí ñîëèµ àìàëëàðèì àíà øó ñîàòäà ê´òàðèëèøèíè ÿõøè ê´ðàìàí», äåð ýäèëàð. Èìîì Òåðìè- çèé ðèâîÿòëàðè ¢îôèð ñóðàñèíèíã 55-îÿòèäàãè Àëëîµíèíã: «Âàñàááèµ áèµàìäè ðîááèêà áèë úàøèééè âàë`èáêàð» (£ó±ø î²ãàíèäà âà êå÷³óðóí Ðàááèíãèçãà µàìä àéòèø èëà (Óíè) ïîêëàíã), äåãàí ñ´çèãà áèíîàí ïåøèíäàí êåéèí çèêðíè ê´ïàéòèðèø ìóñòàµàáäèð. Òèëøóíîñëàð «àë-úàøèééè» ñ´çèíè «³ó¸ø çàâîëãà êåòãàíèäàí òî áîòãóíèãà÷à á´ëãàí ïàéò», äåá àéòèøàäè. Àðàáëàðäà µàì óíäàí ³ó¸ø çàâîëãà êåòãàíèäàí òî áîòãóíèãà÷à á´ëãàí ôóðñàò òóøóíèëàäè. 56-áîá Àñðäàí êåéèí ³ó¸ø áîòãóíèãà÷à á´ëãàí ôóðñàòäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Áó âà³òäà µàì çèêðëàðíè ê´ïàéòèðèø ìóñòàµàáäèð. Ñàëàô âà õàëàô óëàìîëàðè îÿòäàãè «ñîëàòóë âóñòî» (´ðòà íàìîç)íè àñð íàìîçè, äåá èòòèôî³ ³èëèøãàí. Àëëîµíèíã: «£ó¸ø ÷è³èøèäàí îëäèí âà áîòèøèäàí àââàë Ïàðâàðäèãîðèíãèçãà µàìä àéòèø èëà (Óíè) ïîêëàá ¸ä ýòèíã» (Òîµà ñóðàñè, 130-îÿò), äåãàí ñ´çè µàì óøáó ñ´çèìèçãà äàëèë á´ëàäè. Áó áîðàäàãè îÿòëàð æóäà ê´ï: «£ó±ø î²ãàíèäà âà êå÷³óðóí Ðàááèíãèçãà µàìä àéòèø èëà (Óíè) ïîêëàíã» (¢îôèð ñóðàñè, 55-îÿò); «Ïàðâàðäèãîðèíãèçíè è÷èíãèçäà ¸ëâîðèá, ³´ð³èá, äèëäàí ýðòàþ êå÷ ¸ä ýòèíã» (Àúðîô ñóðàñè, 205-îÿò); «Ó (ìàñæèäëàðäà) ýðòàþ êå÷ Ó çîòíè ïîêëàá ¸ä ýòàäèãàí êèøèëàð áîðäèðêè, óëàðíè òèæîðàò µàì, îëäè-ñîòäè µàì Àëëîµíè çèêð ³èëèøäàí ò´ñà îëìàñ» (Íóð ñóðàñè, 36-îÿò). 211/1. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àñð íàìîçèäàí òî ³ó¸ø áîòãóíèãà÷à Àëëîµíè çèêð ³èëóâ÷è áèð ³àâì áèëàí ´òèðèøèì Èñìîèë àëàéµèññàëîì çóððè¸òëàðèäàí ñàêêèçòà ³óëíè îçîä ³èëèøäàí ìàµáóáðî³äèð», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 57-áîá Øîì àçîíèíè ýøèòãàíäà àéòèëàäèãàí äóî 212/1. Óììó Ñàëàìà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ àëàé-µèññàëîì ìåíãà øîìãà àçîí àéòèëãàíèäà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 61 1 B D ;/X G 5J: , , X ) Q " C . W «Àëëîµóììà µàçà è³áàëó ëàéëèêà âà èäáàðó íàµàðèêà âà àñâàòó äóúàòèêà ôà²ôèðëèé», äåá àéòèøíè ´ðãàòäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, áó (øîì àçîíè) êå÷àíãíèíã êåëèøè, êóíäóçèíãíèíã êåòèøè, Ñåíãà äóî ³èëóâ÷èëàðíèíã îâîçèäèð. Áàñ, Ìåíèíã ãóíîµëàðèìíè êå÷èð».) Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. 58-áîá Øîì íàìîçèäàí êåéèí àéòèëàäèãàí äóîëàð 213/1. Óììó Ñàëàìà îíàìèçäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì øîì íàìîçèäàí ôîðè² á´ëñàëàð, óéëàðèãà êèðèá, èêêè ðàêàò íàìîç ´³èð, ñ´íãðà: (X 1 / ( 5"C" bS T , 8 d v @ 5" < " s 7 < «Éà ìó³îëëèáàë ³óëóáè âàë`àáñîð, ñàááèò ³óëóáàíà úàëà äèéíèê», äåá äóî ³èëàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé ³àëá âà ê´çëàðíè ´çãàðòèðóâ÷è Çîò, ³àëáèìèçíè äèíèíãäà ñîáèò ³èë».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 214/2. Àììîðà èáí Øóáàéëäàí (ðàµìàòóëëîµè àëàéµ) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì øîì íàìîçèäàí êåéèí ´í ìàðòà ` C o c 1 _ E 7 "[ 1 / 5 W b )3 1 + 3+ N 3 N yN _ $ ] 4 P O $ - N $ «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµ, ëàµóë ìóëêó âà ëàµóë µàìäó éóµéèé âà éóìèéòó âà µóâà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð», äåñà, Àëëîµ òàîëî óíãà ³´ðè³÷èëàðíè þáîðàäè. Ó ³´ðè³÷èëàð óíè ñóáµãà÷à êàôèëëèêêà îëàäèëàð âà Àëëîµ óíãà ´íòà ÿõøèëèê ¸çàäè, ´íòà ¸ìîíëèêíè ´÷èðàäè, óíãà ´íòà ì´ìèí ³óë îçîä ³èëãàííèíã ñàâîáèíè áåðàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 59-áîá Âèòð íàìîçèäà ´³èëàäèãàí âà óíäàí êåéèí àéòèëàäèãàí íàðñàëàð 215/1. Óáàé èáí Êàúáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì âèòð íàìîçèäà ñàëîì áåðñàëàð: > "< 3 0 + = «Ñóáµàíàë ìàëèêèë ³óääóñ», äåá àéòàð ýäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. Íàñàèé âà Èáí Ñóííèéíèíã ðèâîÿòëàðèäà «Ñóáµàíàë ìàëèêèë ³óääóñ»íè ó÷ ìàðòà àéòèøëàðè ðèâîÿò ³èëèíãàí. (Ìàúíîñè: «Ìàëèê âà ³óääóñ ñèôàòëè Àëëîµ ïîêäèð».) 216/2. Àëèäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì âèòðëàðèíèíã îõèðèäà: 1/ b )(T : 3[ b : )/ o ~ (T 184": $ H " 5/: & 5"</ ;D 3 H " 5/: \ = H " 5/: 1S ' «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèðèçîêà ìèí ñàõîòèêà âà àúóçó áèìóúàôàòèêà ìèí úó³óáàòèêà âà àúóçó áèêà ëà óõñèé ñàíà`àí úàëàéêà àíòà êàìà àñíàéòà úàëà íàôñèê», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíèíã ðîçèëèãèíã èëà ²àçàáèíãäàí ïàíîµ òèëàéìàí, îôèÿòèíã èëà ó³óáàòèíãäàí ïàíîµ òèëàéìàí,,Ñåíãà ñàíî àéòà îëìàñëèêäàí ïàíîµ òèëàéìàí. Ñåí ´çèíããà ñàíî àéòãàíèíãäåêñàí».) Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèé ðèâîÿòëàðè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 62 Ó÷ ðàêàòëè âèòð íàìîçèíè ´³è¸òãàí êèøè àââàëãè ðàêàòäà Ôîòèµà ñóðàñèäàí êåéèí «Ñàááèµèñìà ðîááèêàë àúëà...» ñóðàñèíè, èêêèí÷è ðàêàòäà «£óë éà àééóµàë êàôèðóí...» ñóðàñèíè, ó÷èí÷è ðàêàòäà ýñà «£óë µóâàëëîµó àµàä...» ¸êè Ôàëà³ âà Íîñ ñóðàëàðèíè ´³èø ñóííàò àìàëäèð. Àãàð «Ñàááèµèñìà ðîááèêàë àúëà...»íè àââàëãè ðàêàòäà ´³èøíè óíóòñà, èêêèí÷è ðàêúàòäà «£óë éà àééóµàë êàôèðóí...» áèëàí áèðãà ³´øèá ´³èéäè. Àãàð èêêèí÷è ðàêàòäà «£óë éà àééóµàë êàôèðóí...»íè ´³èøíè óíóòñà, ó÷èí÷è ðàêàòäà «£óë µóâàëëîµó àµàä...» ¸êè Ôàëà³ âà Íîñ ñóðàëàðèãà ³´øèá ´³èéäè. 60-áîá Óõëàø ó÷óí ò´øàêêà ¸òãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Àëëîµ òàîëî Îëè Èìðîí ñóðàñèíè 190-îÿòèäà: «Àëáàòòà, îñìîíëàð âà åðíèíã ÿðàòèëèøèäà, êå÷à âà êóíäóçíèíã àëìàøèíèá òóðèøèäà à³ë ýãàëàðè ó÷óí îÿò-àëîìàòëàð áîðäèð. Óëàð òóðãàíëàðèäà µàì, ´òèðãàíëàðèäà µàì, ¸òãàíëàðèäà µàì Àëëîµíè çèêð ³èëàäèëàð», äåéäè. 217/1. ¥óçàéôà (ð.à.) âà Àáó Çàððäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ´ðèíëàðèãà ¸òñàëàð: G 5: ) 4: 3 = «Áèñìèêàëëîµóììà àµéà âà àìóòó», äåð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíèíã èñìèíã áèëàí òèðèëàìàí âà ´ëàìàí».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 218/2. Àëèäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Ôîòèìà áèëàí Àëèãà (ðîçèéàëëîµó àíµóìî): «Ò´øàêêà ¸òñàíãèç, ´òòèç ó÷ ìàðòàäàí «Ñóáµàíàëëîµ», «Àëµàìäóëèëëàµ», «Àëëîµó àêáàð», äåá àéòèíãëàð», äåá òàéèíëàãàíëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áîø³à ðèâîÿòäà: «Òàñáåµíè ´òòèç ò´ðò ìàðòà àéòèíãèç», ÿíà áèòòàñèäà: «Òàêáèðíè ´òòèç ò´ðò ìàðòà àéòèíãèç», äåãàíëàð. Àëè (ð.à.): «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí ýøèòãàíèìäàí áåðè óëàðíè àéòèøíè òàðê ³èëãàíèì é´³», äåãàí ýäèëàð, «Ñèôôèí êå÷àñèäà µàì òàðê ³èëìàäèíãèçìè?» äåá ñ´ðàøäè. «É´³», äåäèëàð Àëè (ð.à.). 219/3. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèøè ò´øàêêà ¸òà¸òãàíèäà ê´ðïà âà èçîðèíè ³î³èá òàøëàñèí. ×óíêè óíèíã îðàñèäà íèìà áîðëèãèíè áèëìàéäè. Ñ´íã: N " +; 3 | 4D & = ,: 0 34,D 1 ' b # ' : 0 N D ,: 1(6 b 1S, 3 = K + 8 X / «Áèñìèêà ðîááèé âàçîúòó æàìáèé âà áèêà àðôàúóµó, èí àìñàêòà íàôñèé ôàðµàìµà âà èí àðñàëòàµà ôàµôàçµà áèìà òàµôàçó áèµè úèáàäàêàñ ñîëèµèéí», äåá àéòñèí», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåíèíã èñìèíã áèëàí ¸òäèì âà Ñåíèíã èñìèíã áèëàí òóðàìàí. Àãàð ìåíèíã ðóµèìíè îëñàíã, óíãà ðàµì ³èë. Àãàð óíè ³´éèá þáîðñàíã, õóääè ñîëèµ áàíäàëàðèíãíè ñà³ëàãàíèíãäåê, óíè µàì µèôçó µèìîÿíããà îë».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 220/4. Îèøà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ò´øàêëàðèãà ¸òñàëàð, ³´ëëàðèãà ñóôëàá, èêêèòà «£óë àúóçó...»íè ´³èð, ñ´íã òàíàëàðèãà ñóðòàð ýäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 221/5. ßíà Îèøà îíàìèç (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð ê´ðïàëàðèãà êèðñàëàð, èêêè êàôòëàðèíè æàìëàá òóðèá, óíãà «£óë µóâàëëîµó àµàä...», «£óë àúóçó áèðîááèë ôàëà³...», «£óë àúóçó áèðîááèííàñ...»íè ´³èá, ³´ëëàðè åòãàí æîéëàðèãà÷à ñóðòàð ýäèëàð. Ó èêêè êàôòëàðèíè áîøëàðè, þçëàðè âà æàñàäëàðèíèíã îëä òîìîíèäàí áîøëàá ó÷ ìàðòàäàí áàæàðàðäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 222/6. Àáó Ìàñúóä Àíñîðèé Áàäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áà³àðà ñóðàñèíèíã îõèðèäà èêêè îÿò áîðêè, êèì Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 63 óëàðíè êå÷àñè ´³èñà, ´øà êå÷à îôàòëàðäàí óíãà êèôîÿ ³èëàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 223/7. Áàððî èáí Îçèá (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì ìåíãà: «Àãàð ò´øàãèíããà êåëñàíã, íàìîçãà òàµîðàò ³èëãàíèíãäåê òàµîðàò ³èë, ñ´íã ´íã òîìîíèíããà ¸íáîøëàá: ( 1( $ g $ ) R h W, R h B , ) Ll G g : ) L: b 5D ) 1' b 3=: b =,: L. - S) b q : L. - &# b (a ) $ - «Àëëîµóììà àñëàìòó íàôñèé èëàéêà âà ôàââàçòó àìðèé èëàéêà âà àëæà`òó çîµðèé èëàéê, ðî²áàòàí âà ðîµáàòàí èëàéê, ëà ìàëæà`à âà ëà ìàíæà ìèíêà èëëà èëàéê, àìàíòó áèêèòàáèêàëëàçèé àíçàëòà âà íàáèééèêàëëàçèé àðñàëòà», äåá àéò. Àãàð âàôîò ýòñàíã, Èñëîì ôèòðàòèäà ´ëàñàí. ¨òèøäàí îëäèí îõèðãè àéòàäèãàíèíã øó á´ëñèí», äåäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, íàôñèìíè Ñåíãà òàñëèì ýòäèì. Èøèìíè Ñåíãà òîïøèðäèì. Ñåíèíã íåúìàòèíããà ðà²áàò ³èëèá, ²àçàáèíãäàí ³´ð³èá, Ñåíãà ñóÿíäèì. Ñåíäàí áîø³à ³î÷àäèãàíèì µàì, íàæîò òîïàäèãàíèì µàì é´³. Íîçèë ³èëãàí êèòîáëàðèíããà âà þáîðãàí ïàé²àìáàðëàðèíããà èéìîí êåëòèðäèì».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 224/8. Àáó ¥óðàéðà (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíè ðàìàçîí çàêîòèãà ³´ðè³÷è ³èëäèëàð. Øóíäà áèð êèøè êåëèá, òàîìäàí µîâó÷ëàá îëà áîøëàäè. Ìåí óíè óøëàá: «Àëëîµãà ³àñàìêè, ñåíè Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) µóçóðëàðèãà îëèá áîðàìàí», äåäèì. Ó: «Áîëàëàðèì ê´ï, æóäà ìóµòîæìàí», äåá àéòãàí ýäè, ³´éèá þáîðäèì. Òîíã îòòèðãàíèìäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ýé Àáó ¥óðàéðà, êå÷àãè àñèðèíã íèìà ³èëäè?» äåäèëàð. Ìåí: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ýµòè¸æè æóäà ³àòòè³ëèãèíè âà áîëàëàðè ê´ïëèãèíè àéòãàí ýäè, óíãà ðàµì ³èëèá ³´éèá þáîðäèì», äåäèì. Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.): «Ó ñåíãà ¸ë²îí ãàïèðãàí á´ëìàñèí, ÿíà êåëàäè», äåäèëàð. Ìåí Ðàñóëóëëîµíèíã(ñ.à.â.) ñ´çëàðèäàí óíèíã òà²èí êåëèøèíè áèëèá, êóòäèì. Ó êåëèá, ÿíà òàîìäàí µîâó÷ëàá îëà áîøëàäè. Óøëàá îëèá: «Ñåíè Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) µóçóðëàðèãà îëèá áîðàìàí», äåäèì. Ó ÿíà: «Ìåíè ³´éèá þáîð, áîëàëàðèì ê´ï, øóíãà æóäà ìóµòîæìàí, áîø³à ³àéòèá êåëìàéìàí», äåá àéòäè. Ðàµìèì êåëèá, ÿíà ³´éèá þáîðäèì. Òîíã îòãà÷, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ýé Àáó ¥óðàéðà, àñèðèíã íèìà ³èëäè?» äåäèëàð. Ìåí: «Ýµòè¸æè æóäà ³àòòè³ëèãèíè âà áîëàëàðè ê´ïëèãèíè àéòãàí ýäè, ðàµì ³èëèá ³´éèá þáîðäèì», äåäèì. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñåíãà ¸ë²îí ãàïèð¸òãàí á´ëìàñèí, ó ÿíà ³àéòàäè», äåäèëàð. Ó÷èí÷è áîðà êóòà áîøëàäèì. Ó êåëèá, ÿíà òàîìäàí µîâó÷ëàá îëà áîøëàäè. Óíè óøëàá îëäèì âà: «Êåëìàéìàí, äåéñàí-äà, ÿíà ³àéòèá êåëàâåðàñàí, áó îõèðãèñè, ñåíè Ðàñóëóëëîµíèíã(ñ.à.â.) µóçóðëàðèãà îëèá áîðàìàí», äåäèì. Øóíäà ó: «Ìåíè ³´éèá þáîð, àãàð ³´éèá þáîðñàíã, ñåíãà áèð íå÷òà êàëèìàëàðíè ´ðãàòèá ³´ÿìàí, ó áèëàí Àëëîµ ñåíãà íàô áåðàäè», äåäè. «£àéñè êàëèìàëàð?» äåãàíèìäà, «Ò´øàãèíããà ¸òñàíã, Îÿòóë êóðñèíè ´³è, Àëëîµíèíã ³´ðè³÷èñè äîèì ñåíè ³´ðè³ëàá òóðàäè, òîíã îòãóíè÷à øàéòîí ñåíãà ÿ³èíëàøà îëìàéäè», äåäè, ñ´íã ìåí óíè ³´éèá þáîðäèì. Òîíã îòãà÷, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êå÷àãè àñèðèíã íèìà ³èëäè?» äåá ñ´ðàäèëàð. Ìåí: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ó Àëëîµ ôîéäà áåðàäèãàí êàëèìàëàðíè ´ðãàòóâäè, ³´éèá þáîðäèì», äåäèì. Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.): «£àéñè êàëèìàëàð ýêàí?» äåäèëàð. Ìåí: «(Ó) «Àãàð ò´øàãèíããà ¸òñàíã, Îÿòóë êóðñèéíè ´³è, Àëëîµíèíã ³´ðè³÷èñè äîèì ñåíè ³´ðè³ëàá òóðàäè, òîíã îòãóíè÷à øàéòîí ñåíãà ÿ³èíëàøà îëìàéäè», äåá àéòäè», äåäèì. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¤çè ¸ë²îí÷è á´ëñà µàì, ðîñò ãàïèðèáäè. Ýé Àáó ¥óðàéðà, ó÷ êóíäàí áåðè ñåí áèëàí ãàïëàøà±òãàí êèøè êèìëèãèíè áèëàñàíìè?» äåäèëàð. «É´³», äåäèì. «Ó øàéòîí ýäè», äåá àéòäèëàð Íàáèé àëàéµèññàëîì». Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 225/9. ¥àôñà îíàìèçäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ¸òèøíè õîµëàñàëàð, ´íã ³´ëëàðèíè ÷àêêàëàðèíèíã òàãèãà ³´éèá: Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 64 X / " ; Y 5 . / 1(C «Àëëîµóììà ³èíèé úàçàáàêà éàâìà òàáúàñó úèáàäàê», äåá ó÷ ìàðòà àéòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, áàíäàëàðèíãíè ³àéòà òèðèëòèðàäèãàí êóíäàãè àçîáèíãäàí ñà³ëà».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 226/10. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ò´øàêëàðèãà ¸òñàëàð: ? ,5 & Q " q S ( L5 ( s S + * D o c 1_ E 7 [ " @ , ( , )| @ , } ,vd @ , G 53 ' @ , u b : o1 _ C )D Q " d v b : nN &) J ( .u a b : S_ LH E 7 [ " S_ H " 5/: 0 a"< E ) V ( (B : ( / C o1_ X )D z b : o1_ C 5D )D W -| b : o1_ )D < «Àëëîµóììà ðîááàñ ñàìàâàòè âà ðîááàë àðçè âà ðîááàë úàðøèë úàçèéì, ðîááàíà âà ðîááà êóëëè øàé`èí. Ôàëè³óë µàááè âàí íàâà ìóíàççèëóò Òàâðîòè âàë Èíæèéëè âàë £óðúàí. Àúóçó áèêà ìèí øàððè êóëëè çèé øàððèí àíòà àõèçóí áèíàñèéàòèµ, àíòàë àââàëó ôàëàéñà ³îáëàêà øàé`óí âà àíòàë àõèðó ôàëàéñà áàúäàêà øàé`óí âà àíòàççîµèðó ôàëàéñà ôàâ³îêà øàé`óí âà àíòàë áàòèíó ôàëàéñà äóíàêà øàé`óí è³çè úàííàä äàéíà âà²íèíà ìèíàë ôà³ð», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåí åðó îñìîííèíã âà óëó² àðøíèíã Ïàðâàðäèãîðèñàí. Ýé Ðàááèìèç, Ñåí µàììà íàðñàíèíã òàðáèÿêóíàíäàñèñàí, óðó², äàíàêëàðíèíã ¸ðóâ÷èñèñàí. Òàâðîò, Èíæèë âà £óðúîííè òóøèðãàí Çîòñàí. (Áàíäàëàðèíãíèíã) ïåøîíàñèäàí óøëàøèíããà ñàáàá á´ëóâ÷è ¸ìîíëèêíèíã µàð ³àíà³àñèäàí Ñåíèíã íîìèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí. Ýé Àëëîµ, Ñåí àââàëñàí, Ñåíäàí îëäèí áèðîð íàðñà é´³. Âà Ñåí îõèðñàí, Ñåíäàí êåéèí áèðîð íàðñà é´³. Ñåí çîµèðñàí, Ñåíèíã óñòèíãäà áèðîð íàðñà é´³. Ñåí áîòèíñàí, Ñåíèíã ïàñòèíãäà áèðîð íàðñà é´³. Ýé Ðàááèì, ³àðçëàðèìíè ìåíäàí å÷, êàìáà²àëëèêäàí ìåíè áåµîæàò ³èë».) Èìîì Ìóñëèì, Òåðìèçèé, Íàñàèé, Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 227/11. Àëè (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì ´ðèíëàðèãà ¸òà¸òãàí ïàéòëàðèäà: Tg 3 Y %3 F 2# ; b : nN &) J ( .u a b : S_ R & ;3 [ # 65 H " 5/: 1S 3+ + = > ( S H ( $ / F $ (6 Y q $ «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèâàæµèêàë êàðèéì âà êàëèìàòèêàò òàììàµ, ìèí øàððè ìà àíòà àõèçóí áèíàñèéàòèµè, Àëëîµóììà àíòà òàêøèôóë ìà²ðîìà âàë ìà`ñàì, Àëëîµóììà ëà éóµçàìó æóíäóêà âà ëà éóõëàôó âàúäóêà âà ëà éàíôàúó çàë æàääè ìèíêàë æàää. Ñóáµàíàêàëëîµóììà âà áèµàìäèê», äåá àéòàðäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, êàðèì ñèôàòëè þçèíã áèëàí âà ìóêàììàë êàëèìàëàðèíã áèëàí (áàíäàíãíèíã) ïåøîíàñèäàí óøëàøèíããà ñàáàá á´ëóâ÷è ¸ìîíëèêëàðäàí ïàíîµ òèëàéìàí. Ýé Ðàááèì, Ñåí çè¸í âà ãóíîµëàðíè î÷óâ÷è Çîòñàí. Ýé Ðàááèì, Ñåíèíã àñêàðëàðèíã åíãèëìàéäè, âàúäàíã õèëîô ³èëèíìàéäè. Áóþêëèê Ñåíäàíäèð. Áîø³àíèíã áóþêëèãè ôîéäà áåðìàéäè. Ýé Ðàááèì, Ñåíãà µàìä àéòèø èëà Ñåíè ïîêëàá ¸ä ýòóðìàí».) Àáó Äîâóä âà Íàñàèéëàð ðèâîÿòè. 228/12. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ò´øàêëàðèãà ¸òàäèãàí á´ëñàëàð: L ! $ N 1 D [ $ 3 #D a [ <= (3 z : L. - P 3U «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé àòúàìàíà âà ñà³îíà âà êàôàíà âà àâàíà ôàêàì ìèììàí ëà êàôèéà ëàµó âà ëà ìó`âèé», äåá àéòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Áèçíè åäèðãàí, è÷èðãàí, êèôîÿ ³èëãàí âà áîøïàíà áåðãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. £àí÷àäàí-³àí÷à êèøèëàðFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 65 íèíã ñà³ëàãóâ÷èñè âà áîøïàíà áåðãóâ÷èñè é´³».) Èìîì Ìóñëèì, Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. 229/13. Àáó Çóµàéð Àíìîðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì êå÷àñè æîéëàðèãà ¸òñàëàð: 1 /vd L S ( 1D 1( 6 1W, "D 1\ )_ o 1'u: 1 H B 1 (6 b P = «Áèñìèëëàµè âàçîúòó æàìáèé, Àëëîµóììà²ôèð çàíáèé âà àõñèú øàéòîíèé âà ôóêêà ðèµàíèé âàæúàëíèé ôèí íàäèééèë àúëà», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ãóíîµëàðèìíè êå÷èð, øàéòîíèìíè µàéäà, ãàðîâäàãè íàðñàëàðèìíè å÷ âà ìåíè îëèé æàìîàëàð (ÿúíè, ôàðèøòàëàð) ìàæëèñèäà ³èë».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 230/14. Íàâôàë Àøæàèé (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð»: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíãà: «Óõëàøãà øàéëàíãàíèíãäà «£óë éà àééóµàë êàôèðóí...»íè ´³è, øèðêäàí ñåíè óçî³ ³èëàäè», äåäèëàð». Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. Àáó ßúëî Ìàâñèëèéíèíã «Ìóñíàä»ëàðèäà Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàí µàäèñäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµãà øèðê êåëòèðèøäàí ñà³ëàéäèãàí êàëèìàëàðíè ´ðãàòàéìè? Óõëàøãà øàéëàíãàí ïàéòèíãèçäà «£óë éà àééóµàë êàôèðóí...»íè ´³èíãëàð», äåãàíëàð. 231/15. Èðáîç èáí Ñîðèÿäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óõëàøäàí îëäèí «Ñàááàµà, þñàááèµó, ñóáµàíà»ëàð áèëàí áîøëàíàäèãàí ñóðàëàðíè ´³èãàíëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. 232/16. Îèøà îíàìèçäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Áàíè Èñðîèëãà òààëëó³ëè ñóðàëàðíè âà Çóìàðíè ´³èìàãóíëàðè÷à óõëàìàñ ýäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè 233/17. Èáí Óìàð (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ¸òèøãà øàéëàíñàëàð: 3+ yQq 6g D 1 \ /: L. - E pD g D 1 / L. - 1< = 1(3 z : 1a 1[ L.- P 3+ , ( H " 5 /: o c 1 _ E 7 [ " N N # ) o c 1_ E 7 [ " @ , ncQ4 E 7 [ " 1/ P «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé êàôàíèé âà àâàíèé âà àòúàìàíèé âà ñà³îíèé âàëëàçèé ìàííà úàëàééà ôààôçîëà âàëëàçèé àúòîíèé ôààæçàëà. Àëµàìäó ëèëëàµè úàëà êóëëè µàë. Àëëîµóììà ðîááà êóëëè øàé`èí âà ìàëèéêàµó âà èëàµà êóëëè øàé`èí. Àúóçó áèêà ìèíàí íàð», äåá àéòàðäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ìåíãà êèôîÿ ³èëãóäåê íàðñà âà ìàñêàí áåðãàí, ìåíè òàîìëàíòèðãàí, ñó²îðãàí âà ìåíãà àôçàë íàðñàëàðíè áåðèá, ò´ëà-ò´êèñ ³èëãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. ¥àð ³àíäàé µîëàòäà Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. Ýé Ðàááèì, Ñåí µàð áèð íàðñàíèíã òàðáèÿ÷èñè, ìîëèêè âà µàð áèð íàðñàíèíã èëîµèñàí. Ñåíèíã íîìèíã èëà ä´çàõäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 234/18. Àáó Ñàèä Õóäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì ò´øàãèãà ¸òà¸òãàí ïàéòäà: N ) @ 5 ;: Y 5 )>< 1 + 5 W $ - N $ L. - P v %&=: «Àñòà²ôèðóëëîµàëëàçèé ëà èëàµà èëëà µóâàë µàééóë ³îééóì âà àòóáè èëàéµ», äåá ó÷ ìàðòà àéòñà, ãóíîµëàðè äåíãèç ê´ïèãè÷à ¸ þëäóçëàð àäàäè÷à ¸êè áèð-áèðèãà æèïñ ³óìëàð ñîíè÷à ¸õóä äóí¸ êóíëàðèíèíã àäàäè÷à á´ëñà µàì, Àëëîµ òàîëî êå÷èðàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 235/19. Ñàµîáàëàðäàí áèðè àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèäà ´òèðãàí ýäèì, áèð ñàµîáèé êåëèá: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ìàíà øó êå÷à ÷à¸í ÷à³èá îëèá, òîíã îòãóíèãà÷à óõëàãàíèì é´³», äåäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð êå÷ êèðãàíèäà: * u S_ G & P G 3 # H " 5/: «Àúóçó áèêàëèìàòèëëàµèò òàììàòè ìèí øàððè ìà õîëà³», äåñàíã, èíøààëëîµ, áèðîð Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 66 íàðñà çàðàð áåðìàéäè», äåäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµíèíã ìóêàììàë êàëèìàëàðè èëà Ó õàë³ ³èëãàí íàðñàëàðíèíã ¸ìîíëèãèäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 236/20. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèð êèøèãà âàñèÿò ³èëàòóðèá: «Ò´øàãèíããà ¸òñàíã, ¥àøð ñóðàñèíè ´³è. Àãàð øó êóíè ´ëñàíã, øàµèä µîëàòäà ´ëàñàí ¸êè æàííàò àµëèäàí á´ëàñàí», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 237/21. Èáí Óìàð (ð.à.) áèð êèøèãà: «Ò´øàêêà ¸òà¸òãàíèíãäà: 1 S y B D & : 0 | 4D &))4: 0 )+ ;3 W-D5 & ; b : 1' b < u b : R )D "g=: «Àëëîµóììà àíòà õîëà³òà íàôñèé âà àíòà òàòàâàôôàµà, ëàêà ìàìàòóµà âà ìàµéàµà, èí àµéàéòàµà ôàµôàçµà âà èí àìàòòàµà ôà²ôèð ëàµà, Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêàë úàôèéàµ», äåá àéò, áó äóîíè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí ýøèòãàíìàí», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: Àëëîµèì, Ñåí ìåíèíã íàôñèìíè õàë³ ³èëäèíã âà Ñåí óíè ´ëäèðóâ÷èñàí. Óíèíã òèðèêëèãè µàì, ´ëèìè µàì Ñåíèíã ³´ëèíãäà. Àãàð óíè òèðèê ³´éñàíã, ìóµîôàçà ³èë. Àãàð ´ëäèðñàíã, ìà²ôèðàò ýò. Ýé Ðàááèì, Ñåíäàí îôèÿò ñ´ðàéìàí».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 238/22. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Àáó Áàêð Ñèääè³ (ð.à.): «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ìåíãà áèðîð êàëèìà ´ðãàòèíã, ìåí óíè ýðòàëàá âà êå÷³óðóí àéòèá þðàé», äåãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «(Ñåí) H " 5 /: b : $ - N $ 0 : _: N #) o c 1 _ E 7 [ " @ , ? X 2 s )% / } ,vd G 3' z D N [ _ 0 \ ) 2 S _ 1 ' S_ «Àëëîµóììà ôàòèðîñ ñàìàâàòè âàë àðçè úàëèìàë ²îéáè âàø øàµàäàòè ðîááà êóëëè øàé`èí âà ìàëèéêàµ, Àøµàäó àëëà èëàµà èëëà àíòà, àúóçó áèêà ìèí øàððè íàôñèé âà øàððèø øàéòîíè âà øèðêèµ», äåá ýðòà òîíãäà, êå÷ êèðãàíäà âà æîéèíããà ¸íáîøëàá ¸òãàíèíãäà àéò», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé åðó îñìîííè áîð ³èëãàí Ðàááèì, ýé ²îéèáíè âà øîµèäíè áèëóâ÷è Ðàááèì, Ñåí µàð áèð íàðñàíèíã Ïàðâàðäèãîðè âà Ïîäøîµèäèðñàí. Ãóâîµëèê áåðàìàíêè, Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³. Íàôñèìíèíã ¸ìîíëèãèäàí, øàéòîííèíã ¸ìîíëèãèþ øèðêèäàí Ñåíèíã íîìèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí».) Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. 239/23. Øàääîä èáí Àâñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìóñóëìîí êèøè ò´øàãèãà ¸òàòóðèá, Àëëîµíèíã êèòîáèäàí áèðîð ñóðàíè ´³èñà, Àëëîµ òàîëî óíãà áèð ôàðèøòàíè âàêèë ³èëèá ³´ÿäè. Ôàðèøòà óíãà çàðàð áåðàäèãàí íàðñàíè ÿ³èíëàøòèðìàéäè, ³à÷îí áèðîð íàðñàäàí îãîµ á´ëñà îãîµëàíòèðàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ñóííèé çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëèøãàí. 240/24. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð êèøè ò´øàãèãà ¸òàäèãàí á´ëñà, ôàðèøòà âà øàéòîí ìóñîáà³àëàøàäè. Ôàðèøòà: «Ýé Ðàááèì, ÿõøèëèê áèòãèí», äåéäè. Øàéòîí: «¨ìîíëèê áèòãèí», äåéäè. Àãàð êèøè Àëëîµíè çèêð ³èëñà, ñ´íã óõëàñà, ôàðèøòà óíè ìóµîôàçà ³èëãàí µîëäà òîíã îòòèðàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 241/25. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì óé³óãà ¸íáîøëàñàëàð: 1 H 1 B D 1(6 b 1S, 3 = «Àëëîµóììà áèñìèêà ðîááèé âàçîúòó æàìáèé ôà²ôèðëèé çàíáèé», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíèíã èñìèíã áèëàí ¸íáîøèìíè ³´éäèì. Ìåíèíã ãóíîµëàðèìíè êå÷èð».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 242/26. Àáó Óìîìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì ò´øàãèãà ïîê µîëàòäà ¸òñà, òî ýñíàá óé³óñè êåëãóíè÷à Àëëîµíè çèêð ³èëñà âà øó êå÷àäà Àëëîµäàí îõèðàò âà äóí¸ ÿõøèëèêëàðèíè ñ´ðàñà, Àëëîµ Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 67 òàîëî óíãà ÿõøèëèêíè áåðàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 243/27. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµèññàëîì àãàð ò´øàêëàðèãà ¸òìî³÷è á´ëñàëàð: nL,g T N ( 1, : LS / 1/ 18 1S( , 5 3 6 L8 1 3' 1( & ) p w N {D 5 R B H " 5/: 1S «Àëëîµóììà àìòèúíèé áèñàìúèé âà áàñîðèé âàæúàëµóìàë âàðèñà ìèííèé, âàíñóðíèé úàëà úàäóââèé âà àðèíèé ìèíµó ñà`ðèé. Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèí ²îëàáàòèä äàéíè âà ìèíàë æóúè ôàèííàµó áè`ñàç çîæèú», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ³óëî²èì âà ê´çèìíè ôîéäàëàíèøèì ó÷óí ³îëäèðèá, óëàðíè ìåíãà ìåðîñõ´ð ³èë (ÿúíè, ´ëãóíèì÷à ñàëîìàò ³èë) âà äóøìàíëàðèìãà ³àðøè ìåíãà ¸ðäàì áåð âà ´÷ îëèøíè ìåíãà ê´ðñàò. Ýé Ðàááèì, ìåíãà ³àðç ²îëèá êåëèøèäàí âà î÷ëèêäàí Ñåíèíã íîìèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí. ×óíêè î÷ëèê ¸ìîí ¸òèá ³îëàäèãàí µàìðîµäèð».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 244/28. Îèøà îíàìèç (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óõëàéäèãàí á´ëñàëàð, ³´ð³î³ëèêäàí, äàíãàñàëèêäàí, çåðèêèøäàí, áàõèëëèêäàí, êèáðäàí, àµëè âà ìîëèäàãè ¸ìîí ê´ðèíèøäàí, ³àáð àçîáèäàí, øàéòîí âà óíèíã øèðêèäàí ïàíîµ òèëàð ýäèëàð. Øó àìàëëàðèíè âàôîò ýòãóíëàðè÷à äàâîì ýòòèðäèëàð». Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 245/29. Îèøà îíàìèçíèíã (ð.à.) ´çëàðè µàì óõëàìî³÷è á´ëñàëàð: ?, )B R h D RH [ )B R h C X J R h+ J , "g =: 1S «Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêà ðó`éà ñîëèµàòàí, ñîäè³àòàí ²îéðî êàçèáàµ, íàôèúàòàí ²îéðî çîððîµ», äåá àéòàð ýäèëàð âà ñ´íã µå÷ áèð ñ´ç ãàïèðìàñ ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíäàí ñîëèµ, ¸ë²îí á´ëìàãàí, ðîñòã´é, çàðàðëè á´ëìàãàí, ôîéäàëè òóøíè ñ´ðàéìàí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 246/30. Àëè (ð.à.): «À³ëëè êèøèíèíã Áà³àðà ñóðàñèíèíã îõèðãè ó÷ îÿòèíè ´³èìàé óõëàãàíèíè ê´ðìàäèì», äåá àéòàð ýäèëàð. Àáó Áàêð èáí Àáó Äîâóä ñàµèµ èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 247/31. ßíà Àëè (ð.à.) àéòàäèëàð: «Èñëîìãà êèðãàí à³ëëè êèøèëàðíèíã Îÿòóë êóðñèíè ´³èìàñäàí îëäèí óõëàãàíèíè ê´ðìàäèì». Áó ðèâîÿòíè µàì Àáó Áàêð èáí Àáó Äîâóä íà³ë ³èëãàíëàð. 248/32. Èáðîµèì Íàõàèé àéòàäèëàð: «Àãàð ò´øàêëàðèãà ¸òàäèãàí á´ëñàëàð, èêêèòà «£óë àúóçó...»íè ´³èøíè ´ðãàòàð ýäèëàð». Áîø³à ðèâîÿòäà àéòèøëàðè÷à,: «¥àð êå÷à ó÷ ìàðòàäàí «£óë µóâàëëîµó àµàä...», «£óë àúóçó áèðîááèë ôàëà³...», «£óë àúóçó áèðîááèí íàñ...»íè ´³èø ìóñòàµàá àìàë...», äåá ñàíàðäèëàð. Ìóñëèìíèíã øàðòëàðèãà áèíîàí ñàµèµ. 61-áîá Àëëîµíè çèêð ³èëìàñäàí óõëàøíèíã êàðîµèÿòè 249/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì áèð ´ðèíãà ´òèðèá Àëëîµíè çèêð ³èëìàñà, ó êèøèãà Àëëîµ òîìîíèäàí íî³èñëèê áîðäèð. Êèì áèð ñóÿí÷è³³à ¸íáîøëàá Àëëîµíè çèêð ³èëìàñà, Àëëîµ òîìîíèäàí ó êèøè ó÷óí µàì íî³èñëèê áîðäèð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 62-áîá Êå÷àñè óé²îíèá, ÿíà óõëàøíè õîµëàãàí êèøè àéòàäèãàí çèêðëàð Êå÷àñè óé²îíàäèãàí êèøè èêêè µîëàòäàí áèðèäà á´ëàäè: ¸ óé²îíãàíèäàí êåéèí óõëàìàéäè (óíèíã çèêðëàðè êèòîá àââàëèäà àéòèá ´òèëäè) ¸êè ÿíà óõëàøíè õîµëàéäè. Áóíäà óé³ó ²îëèá êåëãóíè÷à Àëëîµ òàîëîíè çèêð ³èëèø ìóñòàµàá àìàëäèð. Áó ò´²ðèäà çèêðëàð æóäà ê´ï. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 68 250/1. Óáîäà èáí Ñîìèòäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàí µàäèñäà àéòèëèøè÷à, Íàáèé ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì êå÷àñè óé²îíèá: P 0 + = P 3+ ` C o c 1 _ E 7 [ " 1 / 5 W 3U N 3 N yN _ $ ] 4 P O $ - N $ P $ - ? 5 "C $ Q 5 4 $ [ : P O P O $ - N $ «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµ, ëàµóë ìóëêó âà ëàµóë µàìäó âà µóâà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð, âàëµàìäó ëèëëàµè âà ñóáµàíàëëîµè âà ëà èëàµà èëëàëëîµó âàëëîµó àêáàð, âà ëà µàâëà âà ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµ» ¸êè 1 B «Àëëîµóììà è²ôèð ëèé», («ýé Àëëîµèì, ãóíîµëàðèìíè êå÷èð»), äåñà ¸êè äóî ³èëñà, èæîáàò á´ëàäè. Àãàð òàµîðàò îëñà, ´³èãàí íàìîçëàðè µàì ³àáóë ³èëèíàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. 251/2. Îèøà îíàìèç (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êå÷àñè óé²îíñàëàð: H 1 C q ; $ ^3 / 1 XM & 3 4, "g=: 1 . %&=: + = b : $ - N $ @ W5 b : R h3 4, 1 sW 1(& W «Ëà èëàµà èëëà àíòà ñóáµàíàêàëëîµóììà àñòà²ôèðóêà ëèçàìáèé âà àñ`àëóêà ðîµìàòàê. Àëëîµóììà çèäíèé úèëìàí âà ëà òóçè² ³îëáèé áàúäà èç µàäàéòàíèé âà µàá ëèé ìèë ëàäóíêà ðîµìàòàí èííàêà àíòàë âàµµàá», äåá àéòàð ýäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³. Ýé Ðàááèì, Ñåíè ïîêëàá ¸ä ýòóðìàí. Ãóíîµëàðèìãà èñòè²ôîð àéòàìàí. Ñåíäàí ðàµìàòèíãíè ñ´ðàéìàí. Ýé Ðàááèì, èëìèìíè çè¸äà ³èë. Ìåíè µèäîÿòãà áîøëàãàíèíãäàí êåéèí ³àëáèìíè óíäàí î²äèðèá ³´éìà. Âà ´çèíãíèíã µóçóðèíãäàí ðàµìàò áåð. Àëáàòòà, Ñåí ê´ïëàá àòî ýòãóâ÷è Çîòñàí».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 252/3. ßíà óììóë ì´ìèíèí Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êå÷àñè óé²îíñàëàð: , -% q q 3 () } ,vd G 3 ' @ > , , < 45 P O $ - N $ «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµèäóë ³îµµàð ðîááóñ ñàìàâàòè âàë àðçè âà ìà áàéíàµóìàë úàçèéçóë ²îôôàð», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «£àµµîð ñèôàòëè ÿêêàþ ¸ë²èç Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Ó åðó îñìîí âà óíèíã îðàñèäàãè áîð íàðñàëàðíèíã Ðàááè á´ëãàí àçèç âà ²àôôîð ñèôàòëè Çîòäèð.) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 253/4. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì: «Àãàð Àëëîµ áèð ìóñóëìîí áàíäàãà êå÷àñè ´ç íàôñèíè ³àéòàðèá áåðñà (ÿúíè, ´ëäèðìàñà), Àëëîµãà òàñáåµ, èñòè²ôîð àéòñèí âà äóî ³èëñèí, óíäàí äóîëàðèíè ³àáóë ³èëàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 254/5. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ñèçëàðäàí áèðèíãèç êå÷àñè ò´øàãèäàí òóðèá, ñ´íã óíãà ³àéòñà, óíè èçîðèíèíã áèð òàðàôè áèëàí ó÷ ìàðòà ³î³èá þáîðñèí. ×óíêè óíäà íèìà áîðëèãèíè áèëìàéäè. Àãàð ¸íáîøëàñà: X / N " +; 3 | 4D ;XX, 0 34,D 1' b # ' : 0 N D ,: 1 (6 b 3 = K + 8 «Áèñìèêàëëîµóììà âàçîúòó æàìáèé âà áèêà àðôàúóµ, èí àìñàêòà íàôñèé ôàðµàìµà âà èí ðîäàäòàµà ôàµôàçµà áèìà òàµôàçó áèµè úèáàäàêàñ ñîëèµèéí», äåá àéòñèí», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíèíã íîìèíã èëà ¸íáîøèìíè åðãà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 69 ³´éäèì âà Ñåíèíã íîìèíã èëà òóðàìàí. Àãàð ìåíèíã íàôñèìíè îëñàíã, ðàµì ³èë. Àãàð óíè ÿíà µà¸òãà ³àéòàðñàíã, ñîëèµ áàíäàëàðèíãíè ñà³ëàãàíèíãäåê ìóµîôàçà ³èë».) Èìîì Òåðìèçèé, Èáí Ìîæà, Èáí Ñóííèé ðèâîÿòëàðè. 255/6. Èìîì Ìîëèêäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè. Àáó Äàðäî (ð.à.) àãàð ÿðèì êå÷àñè òóðñàëàð: Y5>)C 14 b : Y 5(> G , B 0 " 5) b «Íàìàòèë úóéóíó âà ²îðîòèí íóæóì âà àíòà µàééóí ³îééóì», äåá àéòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ê´çëàð óõëàäè, þëäóçëàð áîòäè. Ñåí ýñà, Àëëîµèì, òèðèê âà ³îéèìñàí».) 63-áîá Ò´øàêäà áåçîâòà á´ëèá, óõëàé îëìàãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 256/1. Çàéä èáí Ñîáèò (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà óé³óñèçëèêäàí øèêîÿò ³èëäèì, ó çîò: : 1 ) L W: Y 5 >)C 1 > 4 Ỳ5 $ R( = . " u g ; $ Y5>)C 14 b : 0 " 5) G : W Y 5(> G , B 1 ( )/ «Àëëîµóììà ²îðîòèí íóæóìó âà µàäà`àòèë úóéóíó âà àíòà µàééóí ³îééóì, ëà òà`õóçóêà ñèíàòóí âà ëà íàâì, éà µàééó, éà ³îééóìó, àµäèé ëàéëèé âà àíèì úàéíèé, äåá àéò», äåäèëàð. Øó äóîíè àéòãàí ýäèì, Àëëîµ ìåíäàí óé³óñèçëèêíè êåòêàçäè». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, þëäóçëàð áîòäè, ê´çëàð òèíäè. Ñåí òèðèê, ³îéèìäèðñàí. Ñåíè ìóäðî³ µàì, óé³ó µàì îëìàéäè. Ýé òèðèê âà ³îéèì á´ëãàí Çîò, êå÷àìíè òèí÷ ³èëèá, ê´çèìãà óé³ó áåð».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 257/2. Ìóµàììàä èáí ßµ¸ èáí ¥àááîíäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè. Õîëèä èáí Âàëèä (ð.à.) óé³óñèçëèêêà ÷àëèíãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµãà(ñ.à.â.) øèêîÿò ³èëäèëàð. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Óõëà¸òãàí ïàéòèíãäà Àëëîµíèíã ìóêàììàë êàëèìàëàðè áèëàí Óíèíã ²àçàáèäàí, áàíäàëàðíèíã ¸ìîíèäàí, øàéòîí µîçèð á´ëèá âàñâàñà ³èëèøèäàí ïàíîµ òèëà», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 258/3. Áóðàéäàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Õîëèä èáí Âàëèä (ð.à.) Ðàñóëóëëîµãà(ñ.à.â.) óé³óñèçëèêäàí øèêîÿò ýòãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì: «Àãàð ò´øàãèíããà ¸òñàíã: 0 : ^ )36 7 [ " < u , ^ 6 1 "[ b- : K z ) 2 @ , b- C : K ,vd @ , b-l : ' G 3' @ , b : $ - N $ )B N $ (T E - 6 , 6 q / 1 / 1 % 0 : ( ` 4 : 1 / «Àëëîµóììà ðîááàñ ñàìàâàòèñ ñàáúè âà ìà àçàëëàò, âà ðîááàë àðçèéíà âà ìà à³îëëàò âà ðîááàø øàéàòèéíè âà ìà àçàëëàò, êóí ëèé æàðîí ìèí õîë³èêà êóëëèµèì æàìèéúàí àí éàôðóòà úàëàééà àµàäóí ìèíµóì âà àí éàá²èéà úàëàééà, úàççà æàðóêà âà æàëëà ñàíàóêà âà ëà èëàµà ²îéðóêà âà ëà èëàµà èëëà àíòà», äåá àéò», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåí åòòè îñìîí âà óíè ñîÿëàíòèðàäèãàí íàðñàëàðíèíã Ïàðâàðäèãîðèñàí, åð âà ó ê´òàðèá òóðãàí íàðñàëàðíèíã Ïàðâàðäèãîðèñàí, øàéòîí âà ó àäàøòèðãàí íàðñàëàðíèíã Ïàðâàðäèãîðèñàí. Ìåíãà áèðîð êèøè ç´ðàâîíëèê ³èëèá, µàääàí îøìàñëèãè ó÷óí µàììàñèíèíã óñòèäàí ¤çèíã ìåíãà µèìîÿ÷è á´ë. Ñåíèíã µèìîÿíã àçèç, ñàíîèíã îëèé á´ëäè. Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³. Ôà³àò Ñåíãèíà èëîµäèðñàí».) Èìîì Òåðìèçèé áó µàäèñíè çàèô, äåãàíëàð. 64-áîá Óé³óäà ³´ð³³àíäà àéòèëàäèãàí äóî 259/1. Àìð èáí Øóàéá îòàëàðèäàí, îòàëàðè áîáîëàðèäàí ðèâîÿò ³èëàäèëàð. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óé³óñèäà ³´ð³³àíëàðãà: Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 70 0 p+ 0 : K z ) 2 G q 3W ] X / S_ N p B v R & P G 3 # H " 5/: «Àúóçó áèêàëèìàòèëëàµèò òàììàµ ìèí ²îçîáèµè âà øàððè úèáàäèµè âà ìèí µàìàçàòèø øàéàòèéíè âà àí éàµçóðóíè», äåá àéòèøíè ´ðãàòãàíëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµíèíã ìóêàììàë êàëèìàëàðè áèëàí Óíèíã ²àçàáèäàí, áàíäàëàðèíèíã ¸ìîíëèãèäàí, øàéòîí µîçèð á´ëèá, âàñâàñà ³èëèøèäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé âà Èáí Ñóííèé ðèâîÿòëàðè. Àáäóëëîµ èáí Àìð øó äóîíè à³ëè êèðãàí áîëàëàðèãà ´ðãàòàð ýäè. Àãàð à³ëè êèðìàãàí á´ëñà, óíè ¸çèá á´éíèãà îñèá ³´ÿðäè. 65-áîá Òóøèäà ÿõøè ¸êè ¸³òèðìàãàí íàðñàíè ê´ðãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 260/1. Àáó Ñàèä Õóäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèðîíòàíãèç òóøèäà ÿõøè íàðñà ê´ðñà, ó òóøè Àëëîµ òîìîíèäàíäèð. Áóíèíã ó÷óí Óíãà µàìä àéòñèí âà óíè îäàìëàðãà ñ´éëàéâåðñèí. (Áàúçè ðèâîÿòëàðäà: «Ôà³àò ÿõøè ê´ðãàí êèøèñèãà ñ´éëàñèí», äåéèëãàí.) Àãàð ¸ìîí òóø ê´ðñà, ó øàéòîíäàíäèð. Óíèíã ¸ìîíëèãèäàí ïàíîµ ñ´ðàñèí âà óíè µå÷ êèìãà ñ´éëàìàñèí. Øóíäàé ³èëñà, óíãà çàðàð áåðìàéäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 261/2. Àáó £àòîäàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «ßõøè òóø (áîø³à ðèâîÿòäà àéòèøëàðè÷à «ñîëèµ òóø») Àëëîµ òîìîíèäàíäèð. Àë²îâ òóø ýñà øàéòîíäàíäèð. Êèì ¸³òèðìàãàí íàðñàñèíè ê´ðñà, ÷àï òîìîíèãà ó÷ ìàðòà òóôëàá, øàéòîíäàí ïàíîµ òèëàñèí. Àíà øóíäàé ³èëñà, óíãà çàðàð áåðìàéäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 262/3. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèðîíòàíãèç ¸ìîí òóø ê´ðñà, ÷àï òîìîíèãà ó÷ ìàðòà òóôëàá, øàéòîíäàí Àëëîµíèíã íîìè èëà ó÷ ìàðòà ïàíîµ òèëàñèí. Ñ´íã áîø³à òîìîíãà à²äàðèëèá îëñèí», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 263/4. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ìàðôóú µîëàòäà ðèâîÿò ³èëèíãàí µàäèñäà ó êèøè àéòãàíëàð: «Àãàð áèðîíòàíãèç ¸ìîí òóø ê´ðñà, µå÷ êèìãà ãàïèðìàñèí âà òóðèá íàìîç ´³èñèí». Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 264/5. Èáí Ñóííèéíèíã ðèâîÿòëàðèäà Àáó ¥óðàéðà (ð.à.) áóíäàé äåãàíëàð: «Àãàð áèðîðòàíãèç ´çè ¸³òèðìàãàí òóø ê´ðñà, ó÷ ìàðòà òóôëàá: Y Z 4vd G w )S= 0 \)2 E 3 / H " 5/: 1S «Èííèé àúóçó áèêà ìèí úàìàëèø øàéòîíè âà ñàééèàòèë àµëàìè», äåñà, óíãà µå÷ íàðñà á´ëìàéäè». (Ìàúíîñè: «Ìåí øàéòîííèíã àìàëèäàí âà áóë²àíãàí òóøäàí Ñåíèíã èñìèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí».) 66-áîá Òóøèíè àéòèá áåðãàí êèøèãà ³èëèíàäèãàí æàâîá 265/1. Èáí Ñóííèéíèíã êèòîáëàðèäà ðèâîÿò ³èëèíèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà êèì òóø ê´ðäèì, äåñà: 0 " 5 "# ^)u b :, ^)u «Õîéðîí ðîàéòà âà õîéðîí éàêóí» («ßõøèñèíè ê´ðäèíã, ÿõøè á´ëàäè»), äåðäèëàð. Áîø³à ðèâîÿòäà àéòèøëàðè÷à, K 3 @ S , P 3+ (9 /: 1/ _ ( ^)u ] -C5 ; _ ] < ; ^)u «Õîéðîí òàë³îµó âà øàððîí òàâà³³îµó, õîéðîí ëàíà âà øàððîí úàëà àúäàèíà, âàëµàìäó ëèëëàµè ðîááèë úàëàìèéí» («ßõøèñèãà é´ëè³àñàí âà ¸ìîíèFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 71 äàí ñà³ëàíàñàí. Áó ê´ðãàí òóøèíã áèçíèíã ôîéäàìèçãà, äóøìàíëàðèìèç çàðàðëàðèãà á´ëñèí. Îëàìëàð Ðàááè Àëëîµãà µàìä á´ëñèí»), äåá àéòàð ýäèëàð. 67-áîá Êå÷àíèíã èêêèí÷è ÿðìèäà èñòè²ôîð àéòèø âà äóî ³èëèøãà óíäàø 266/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êå÷àíèíã îõèðãè ó÷äàí áèðè ³îëãàíèäà Ðàááèìèç äóí¸ îñìîíèãà òóøèá: «Êèì Ìåíãà äóî ³èëàäè, èæîáàò ýòàìàí, êèì Ìåíäàí ñ´ðàéäè, ñ´ðàãàíèíè áåðàìàí, êèì Ìåíãà èñòè²ôîð àéòàäè, ãóíîµëàðèíè êå÷èðàìàí», äåéäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. Èìîì Ìóñëèìíèíã ðèâîÿòëàðèäà øóíäàé äåéèëàäè: «Êå÷àíèíã ó÷äàí áèðè ´òãàí ïàéòäà Àëëîµ òàîëî äóí¸ îñìîíèãà òóøèá: «Ìåí ïîäøîµìàí, Ìåí ïîäøîµìàí, êèì Ìåíãà äóî ³èëñà, èæîáàò ýòàìàí, êèì Ìåíäàí ñ´ðàñà, áåðàìàí, êèì Ìåíãà èñòè²ôîð àéòñà, óíè êå÷èðàìàí», äåéäè. Ìàíà øó µîëàò òîíã îòãóíèãà÷à, (áîø³à áèð ðèâîÿòäà: «êå÷àíèíã ÿðìèãà÷à ¸êè ó÷äàí èêêèñè ´òãóí÷à», äåéèëàäè) äàâîì ýòàäè». 267/2. Àìð èáí Àáàñàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áàíäà Ðàááèãà ÿ³èí á´ëàäèãàí ïàéò êå÷àíèíã èêêèí÷è ÿðìèäèð. Àíà øó ñîàòäà Àëëîµíè çèêð ³èëèøãà ³îäèð á´ëñàíã, çèêð ³èë», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè, 68-áîá Èæîáàò á´ëàäèãàí ñîàòëàðãà ò´²ðè êåëèøèíè óìèä ýòèá, êå÷àíèíã µàììàñèäà äóî ³èëèø 268/1. Æîáèð èáí Àáäóëëîµäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êå÷àñèäà áèð ñîàò áîð. Ìóñóëìîí êèøè àíà øó ñîàòãà ò´²ðè êåëèá, Àëëîµäàí äóí¸ âà îõèðàò ÿõøèëèêëàðèíè ñ´ðàñà, Àëëîµ óíãà áåðàäè. Áó ñîàò µàð êå÷àäà á´ëàäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 69-áîá Àëëîµíèíã ã´çàë èñìëàðè Àúðîô ñóðàñèíèíã 180-îÿòèäà: «Àëëîµíèíã ÷èðîéëè èñìëàðè áîð. Ó áèëàí äóî ³èëèíãëàð», äåá àéòèëãàí. 269/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµ òàîëîíèíã ò´³ñîí ò´³³èçòà – áèð êàì þçòà èñìè áîð. Êèì óíè ñàíàñà, æàííàòãà êèðàäè. Àëëîµ òî³äèð, òî³íè ÿõøè ê´ðàäè», äåäèëàð. Áó µàäèñíè øó åðãà÷à Èìîì Áóõîðèé âà Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿò ³èëèøãàí. Äàâîìèäà Èìîì Òåðìèçèé âà áîø³àëàð Àëëîµ òàîëîíèíã èñìëàðèíè êåëòèðèøãàí: Àëëîµ òàîëîíèíã èñìëàðè: , -% , 5 S 83 , * S# &3 , q q 3 )3 !3 Y Z ' > < " 3 )4 3 4 P O # + j 8 )3 ' iQ. 3 q > 3 D D " = < ) & t M @ W5 , < E " ) s ) ' + b )<3 " )+ j # 1 > , 5"#2 , 5 "% )| )+ j F )\ - Q " 1 > 5 K & 3 L > 5 < E " )[ 5 * > + ) 2 " / )3 X X5 )#+ = 5 s )3 s )C # Y S <3 , &< 3 , X < 3 8 4 5 6 3 6 5 Y 5>) < 1 > + b )33 1) +3 ) 3 o O L 3 18+3 )3+ Q Z m "H 3 x 5 > " <& (3 @ 5& > Q &3 15 z W -| u Q " d v u S ! 3 Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 72 , 5 8 ) _ " , 5 1C LX , 5>( D ( , > p 3 1( %3 1 > (% " ' < 3 Y [ V 1. Àëëîµ. «Àëëîµ» ëàôçè «àëàµà» ôåúëèäàí îëèíãàí «èëîµ» ìàñäàðèãà ìàíñóá á´ëèá, «ìàúáóä-èáîäàò ³èëèíãàí çîò» ìàúíîñèíè àíãëàòàäè. Àðàáëàðäà «èëîµ» àëèô âà ëîì µàðôëàðè êèðèòèëãàí âà «àëèëîµó» µîñèë á´ëãàí. Ñ´íãðà µàìçàíèíã µàðàêàòè ëîìè òàúðèôãà íà³ë ³èëèíãàí âà áèð æèíñäàãè èêêè µàðô èä²îì ³èëèíãàíäàí êåéèí «Àëëîµ» ëàôçè µîñèë á´ëãàí. «Àëëîµ» ëàôçè ÿêêàþ ÿãîíà ìàúáóäè ¥à³³à èñì á´ëèá ³îëãàí. Ó Çîòäàí áîø³àãà áó èñì èøëàòèëìàãàí. 2. Ðàµìîí. Óëó² íåúìàòëàðíè áåðóâ÷è. Áó ñèôàò ôà³àò Àëëîµãà õîñ á´ëèá, áàð÷àãà– êîôèðãà µàì, ì´ìèíãà µàì ìåµðèáîí âà íåúìàò áåðóâ÷è, äåãàí ìàúíîñèíè àíãëàòàäè. Ðàµìîí ñèôàòèíè Àëëîµ òàîëîäàí áîø³à µå÷ êèìãà íèñáàòàí èøëàòèá á´ëìàéäè. 3. Ðàµèéì. «Ðàµèéì»– ëàòèô íåúìàòëàðíè áåðóâ÷è. Áó ñèôàò õîñðî³ á´ëèá, ³è¸ìàò êóíè ôà³àò ì´ìèíëàðãà ðàµì ³èëóâ÷è, äåãàí ìàúíîíè àíãëàòàäè. Âà Àëëîµäàí ´çãàëàðãà, æóìëàäàí, Ïàé²àìáàð àëàéµèññàëîìãà íèñáàòàí µàì èøëàòèëàäè. 4. Ìàëèê. Áàð÷à íàðñàíèíã ýãàñè. «Ìàëèê» µà³è³èé ýãàäèð. Óíäàí ´çãà Ýãà é´³äèð. Øóíèíã ó÷óí áàíäàëàð ôà³àò óíãà ³óë á´ëàäèëàð. ¥å÷ âà³òäà áèð ³óëãà èêêè õ´æàéèí á´ëìàéäè. Øóíèíã ó÷óí èíñîíëàð ´çëàðèãà ´õøàãàí èíñîíëàðãà ýìàñ, áàëêè ÿãîíà ÿðàòãàíãà, µà³è³èé Ìàëèêêà ³óë á´ëèøëàðè ëîçèì. 5. £óääóñ. «£óääóñ»– áàð÷à àéáëàðäàí õîëè, íîëîéè³ ñèôàòëàðäàí ìóíàççàµ, ìóòëà³ ìó³àääàñëèê âà ìóòëà³ ïîêëèê Àëëîµíèíã ´çèãàãèíà õîñäèð. 6. Ñàëîì. «Ñàëîì»– áàð÷à íó³ñîíëàðäàí ñàëîìàò. Øóíèíãäåê, òèí÷ëèê, õîòèðæàìëèê âà ðîµàò áåðóâ÷è, äåãàíè µàìäèð. Àëëîµ «Ñàëîì» ñèôàòè èëà áàíäàëàðãà òèí÷ëèê, îìîíëèê, õîòèðæàìëèê àòî ³èëàäè. 7. Ì´ìèí. Ì´ìèí-èéìîí âà îìîíëèêíè áåðóâ÷è. 8. Ìóµàéìèí. ¥àììà íàðñàíè ³àìðàá îëóâ÷è. Àëëîµ áàíäàëàðíèíã áàð÷à µîëàòëàðèãà ãóâîµ á´ëèá òóðàäè. Óíäàí µå÷ íàðñà ìàõôèé ³îëìàéäè. 9. Àçèç. Áàð÷àíèíã óñòèäàí ²îëèá. Óíäàí áèðîð íàðñà ²îëèá êåëîëìàéäè. 10. Æàááîð. «Æàááîð»– îëèé ³àäàð óëó², Óíèíã îëäèäà µàììà ´çèíè õîð òóòàäè. 11. Ìóòàêàááèð. «Ìóòàêàááèð»– êèáðè¸ñè âà óëó²ëèãè áåµàä. Óíèíã îëäèäà áîø³àëàð ³óë á´ëèá òóðàäè. 12. Õîëè³. Àñëè âà ´õøàøè é´³ íàðñàíèíã ´ë÷îâèíè ìîñ ³èëèá ÿðàòóâ÷è. Àëëîµ ìàõëó³ëàðíè ÿðàòèøäàí îëäèí µàì Õîëè³, äåãàí âàñôãà ýãà ýäè. Ó õàëîéè³íè õàë³ ³èëãàíèäàí êåéèí Õîëè³ èñìèíè îëãàíè é´³. Õîëè³ ìóòëà³ âóæóäãà êåëòèðóâ÷èäèð. 13. Áîðèú. É´³äàí ïàéäî ³èëóâ÷è, âóæóäãà êåëòèðóâ÷è. Áîðèúíèíã âóæóäãà êåëòèðèøèäà òàôîâóò é´³äèð. 14. Ìóñàââèð. Ìóñàââèð– ìàµëó³îòëàðíèíã ñóâðàòèíè øàêëëàíòèðóâ÷è, µàð áèð íàðñàãà ´çèãà õîñ ñóâðàò áåðóâ÷è. 15. ¢àôôîð. Ê´ïëàá ìà²ôèðàò ³èëèá, áàíäàëàðíèíã àéáèíè ´ç ôàçëè èëà êå÷èá þáîðóâ÷è. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 73 16. £àµµîð. Áàð÷à ìàõëó³îòëàðíè ³àáçàñèäà òóòèá, óëàðíè ´ç µóêìèãà þðèòèá âà ³óäðàòè èëà á´éñóíäèðèá òóðóâ÷è. 17. Âàµµîá. Íåúìàòëàðíè áåµèñîá áåðóâ÷è. 18. Ðàççî³. Ê´ïëàá ðèç³ áåðóâ÷è. Ðèç³ëàðíè âà óëàðíèíã âîñèòàëàðèíè ÿðàòóâ÷è. Ðàççî³ ìàõëó³îòëàðèãà µå÷ áèð î²èðëèêñèç, ³èéèí÷èëèêñèç, ¸ðäàì ñ´ðàìàñäàí ðèç³ áåðóâ÷èäèð. 19. Ôàòòîµ. Ê´ïëàá íàðñàëàðíè î÷óâ÷è. ¤ç ðàµìàòè õàçèíàñèíè áàíäàëàðãà î÷óâ÷è. 20. Àëèéì. ¥àð áèð íàðñàíè áèëóâ÷è. Á´ëãàí âà á´ëàäèãàí, àââàëãè âà îõèðãè, çîµèð âà áîòèí íàðñàëàðíèíã áàð÷àñèíè áèëóâ÷è. 21. £îáèç. Ðóµëàðíè ³àáç ³èëóâ÷è. Õîµëàãàí êèøèñèíèíã ðèç³èíè ³àáç ³èëóâ÷è. £àëáëàðíè ³àáç ³èëóâ÷è. 22. Áîñèò. Ðóµëàðíè êåíãëèêêà ³´éèá þáîðóâ÷è. Õîµëàãàí êèøèñèíèíã ðèç³èíè êåíã ³èëèá ³´þâ÷è. £àëáëàðíè êåíã ³èëóâ÷è. 23. Õîôèç. Ïàñàéòèðóâ÷è. Ìèñîë ó÷óí, êîôèð âà ôîñè³ëàðíèíã ìàðòàáàñèíè óëàðíè õîðó çîð ³èëèá ïàñàéòèðàäè. 24. Ðîôåú. Ê´òàðóâ÷è. Ìèñîë ó÷óí, ì´ìèí âà òà³âîäîðëàðíèíã ìàðòàáàñèíè àçèçó ìóêàððàì ³èëèá ê´òàðàäè. 25. Ìóúèçç. Àçèç ³èëóâ÷è. Êèìíè õîµëàñà, ò´²ðè é´ëãà ñîëèá àçèç ³èëàäè. 26. Ìóçèëë. Õîð ³èëóâ÷è. Êèìíè õîµëàñà, ýãðè é´ëãà þðãàíè ó÷óí õîð ³èëàäè. 27. Ñàìèéú. ¥àð áèð íàðñàíè ýøèòóâ÷è. 28. Áàñèéð. ¥àð áèð íàðñàíè ê´ðóâ÷è. 29. ¥àêàì. ¥óêì ³èëóâ÷è. 30. Àäë. Ìóòëà³ àäîëàò ³èëóâ÷è. 31. Ëàòèéô. ¤òà ëóòô ê´ðñàòóâ÷è. Áàð÷à íàðñàëàðíèíã íîçèê âà äà³è³ æîéëàðèãà÷à áèëóâ÷è. 32. Õàáèéð. ¥àììà íàðñàäàí ´òà õàáàðäîð. 33. ¥àëèéì. ¢àçàáè ³´çèìàéäèãàí âà è³îá ³èëèøãà øîøèëìàéäèãàí. 34. Àçèéì. À³ë òàñàââóð ³èëà îëìàéäèãàí äàðàæàäà àçàìàòëè âà óëó². 35. ¢àôóð. Ê´ï ìà²ôèðàò ³èëóâ÷è. 36. Øàêóð. Îç àìàë ó÷óí ê´ï ñàâîá áåðóâ÷è. 37. Àëèé. Ìàðòàáàñè îëèéëèêäà áåíèµîÿ. 38. Êàáèéð. ¥àð áèð íàðñàäàí êàòòà. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 74 39. ¥àôèéç. ¥àð áèð íàðñàíè êîìèë ìóµîôàçà ³èëóâ÷è. 40. Ìó³èéò. Áàð÷à ìîääèé âà ðóµèé ðèç³ëàðíè ÿðàòóâ÷è. 41. ¥àñèéá. Êèôîÿ ³èëóâ÷è. £è¸ìàòäà áàíäàëàðíèíã µèñîáèíè ³èëóâ÷è. 42. Æàëèéë. Ñèôàòëàðèäà óëó²ëèêêà ýãà. 43. Êàðèéì. Áèðîâ ñ´ðàìàñà µàì, µå÷ áèð ýâàç îëìàñäàí, íàðñàëàðíè ê´ïëàá àòî ³èëóâ÷è. £àðàìà-³àðøèëèêëàðäàí ïîê. Êàðàìëè èøëàð âà õèñëàòëàð ñîµèáè. 44. Ðà³èéá. ¥å÷ áèð çàððàíè µàì ³´éìàé òåêøèðèá òóðóâ÷è. 45. Ìóæèéá. Äóîëàðíè èæîáàò ³èëóâ÷è. 46. Âîñåú. Êåíã– ¥àììà íàðñàíè êåíã èëìè èëà èµîòà ³èëãàí. Áàð÷àíè êåíã ðàµìàòè èëà ³àìðàá îëãàí. 47. ¥àêèéì. ¥àð áèð íàðñàíè µèêìàò èëà ³èëóâ÷è. 48. Âàäóä. Áàð÷àãà ÿõøèëèêíè ðàâî ê´ðóâ÷è. 49. Ìàæèéä. Øîí-øàðàôè âà ³àäðè áåµàä þêñàê. 50. Áîúèñ. Õàë³ëàðãà ïàé²àìáàðëàð þáîðóâ÷è. Êèøèëàðãà µèììàò þáîðóâ÷è. ¤ëèêëàðíè ³àéòà òèðèëòèðóâ÷è. 51. Øàµèéä. ¥àð áèð íàðñàãà µîçèðó íîçèð. Áàð÷àãà øîµèäëèê áåðóâ÷è. 52. ¥à³. ¤çãàðìàñ, ñîáèò Çîò. ¥à³íè þçàãà ÷è³àðóâ÷è. 53. Âàêèéë. Áàð÷àíèíã èøè óíãà òîïøèðèëãàí Çîò. 54. £àâèé. £óââàòëè Çîò. 55. Ìàòèéí. Ìàòîíàòëè Çîò. 56. Âàëèé. Ìóµàááàò ³èëóâ÷è, íóñðàò áåðóâ÷è âà õàë³èíèíã èøèíè þðèòóâ÷è Çîò. 57. ¥àìèéä. Áàð÷àãà ìà³òîâëàð èëà ìà³òàëãàí Çîò. 58. Ìóµñèé. Áàð÷à íàðñàíèíã µèñîáèíè îëóâ÷è Çîò. 59. Ìóáäèú. Áàð÷à íàðñàëàðíè àââàë áîøäàí áîð ³èëãàí Çîò. 60. Ìóúèéä. É´³ á´ëãàí íàðñàëàðíè ÿíà ³àéòàäàí áîð ³èëóâ÷è. 61. Ìóµéè. Òèðèëòèðóâ÷è. Ó Çîò ´ëèêëàðíè òèðèëòèðóâ÷èäèð. Áó èñìãà ìàõëó³ëàðíè ³àéòà òèðèëòèðèøäàí îëäèí µàì ñàçîâîðäèð. Àëëîµ ´ëèêëàðãà æîí êèðèòèá, òèðèëòèðãàíèäàí êåéèí òèðèëòèðóâ÷è, äåá àòàëãàíèäåê, óëàðíè õàë³ ³èëèøäàí îëäèí, µà¸ò áåðèøèäàí îëäèí µàì òèðèëòèðóâ÷è, äåéèëàâåðàäè, õóääè õàëîéè³íè õàë³ ³èëèøäàí îëäèí Õîëè³ á´ëãàíèäåê. Àëëîµ ³è¸ìàò êóíè ´ëèêëàðíè òèðèëòèðàäè, øóíèíã ó÷óí òèðèëòèðóâ÷è íîìè áåðèëäè. Òèðèëòèðèø ñèôàòè Àëëîµ òàîëîäà ìàõëó³ëàðíè òèðèëòèðèøäàí îëäèí µàì ñîáèò á´ëãàí. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 75 62. Ìóìèéò. ¤ëäèðóâ÷è. Áàð÷à æîíçîòëàðíèíã æîíèíè îëóâ÷è. 63. ¥àéé. Òèðèê. Ó µàìèøà òèðèêäèð, Ó ´ëìàéäè. ßúíè, Àëëîµíèíã µà¸òè àáàäèéäèð, ´ëèì èëà é´³ á´ëìàñ. Øóíèíãäåê, Àëëîµíèíã µà¸òè àçàëèé, îëäèí é´³ á´ëãàí ýìàñ. ßãîíà Àëëîµíèíã òèðèêëèãè ´çèãàãèíà õîñ àëîµèäà µà¸ò á´ëèá, áàíäàëàð µà¸òèãà ´õøàø áîø³à ìàñäàðäàí áåðèëãàí ýìàñ. Áó µà¸ò àçàëèé âà àáàäèéäèð. Èáòèäîñè µàì, èíòèµîñè µàì é´³. Àëëîµíèíã òèðèêëèãè µå÷ áèð æèµàòäà áàíäàëàðíèíã µà¸òèãà ´õøàìàéäè. 64. £àééóì. ¤çè ³îéèì á´ëãàí âà áîø³àëàðíè ³îéèì ³èëãàí Çîò. Àëëîµíèíã «³àééóì»ëèê ñèôàòè ìàúíîñè Àëëîµ òàáîðàêà âà òàîëîíèíã µàð áèð íàðñà óñòèäà òóðóâ÷è ýêàíè âà µàð áèð òóðóâ÷è íàðñà Óíèíã ñàáàáèäàíãèíà òóðèøèíè àíãëàòàäè. Øó áèëàí Àëëîµíèíã ³îéèìëèãè áîø³àíèêèãà ´õøàìàéäè âà äîèìèéäèð. 65. Âîæèä. Òîïóâ÷è. Õîµëàãàí íàðñàñèíè òîïóâ÷è. Áó èøäà áèðîâ Óíè ò´ñà îëìàéäè. 66. Ìîæèä. Óëó²ëèê âà øàðàô ñîµèáè. 67. Âîµèä. ßãîíà, áèòòà. Ó Çîò çîòèäà µàì, ñèôàòëàðèäà, èøëàðèäà µàì ÿãîíàäèð. 68. Ñîìàä. Ñîìàä ñèôàòè ê´ï ìàúíîëàðíè ´ç è÷èãà îëàäè: èòîàò ³èëèíãàí, óëó², Óñèç µå÷ áèð èø áèòìàéäè; µå÷ êèìãà µîæàòè òóøìàéäè, áàð÷àíèíã µîæàòè Óíãà òóøàäè; áóòóí ìàõëó³îò áèòèá òóãàñà µàì, ¤çè äîèì áî³èéäèð âà µîêàçî. 69. £îäèð. ×åêñèç ³óäðàò ñîµèáè. Ó Çîò µàð áèð íàðñàãà ³îäèðäèð. ¥àð áèð èø Óíãà îñîíäèð. Àëëîµ òàîëî àçàëäàí µàð áèð íàðñàãà ³îäèðäèð. Àãàð àçàëäàí ³îäèð á´ëìàñà, ³à÷îí âà ³àíäàé ³èëèá µàð áèð íàðñàãà ³îäèð á´ëà îëàäè?! 70. Ìó³òàäèð. Æóäà µàì ³óäðàòëè. 71. Ìó³àääèì. Îëäèíãà ñóðóâ÷è. Ó Çîò õîµëàãàí øàõñ âà íàðñàíè õîµëàãàí øàõñ âà íàðñàñèäàí îëäèíãà ñóðàäè. 72. Ìóàõõèð. Îð³àãà ñóðóâ÷è. Ó Çîò õîµëàãàí øàõñ âà íàðñàíè õîµëàãàí øàõñ âà íàðñàñèäàí îð³àãà ñóðàäè. 73. Àââàë. Ó µàììà íàðñàäàí àââàë, ÿúíè áàð÷à ìàâæóäîòëàð é´³ëèãèäà Àëëîµ áîð ýäè. Ìàâæóäîòëàðíè «Àââàë» ñèôàòèãà ýãà á´ëãàí Àëëîµ ÿðàòäè. ßúíè, Àëëîµíèíã âóæóäãà êåëèøèíèíã áîøëàíèøè é´³äèð. 74. Îõèð. ¥àììà íàðñà é´³ á´ëèá êåòãàíäà µàì, Óíèíã ¤çè ³îëàäè. 75. Çîµèð. Óíèíã ìàâæóäëèãè îøêîð, î÷è³-îéäèíäèð. Ó µàììà íàðñàäàí çîµèð-óñòóíäèð. 76. Áîòèí. Ó ê´çãà ê´ðèíìàéäè. ¥àììàäàí ïèíµîí-ìàõôèé íàðñàëàðíè áèëèá òóðóâ÷èäèð. 77. Âîëèé. ¥àð áèð íàðñàãà âîëèé-ýãà. 78. Ìóòàúîëèé. Íó³ñîíëàðäàí þ³îðè òóðóâ÷è Çîò. 79. Áàðð. Óëó² ÿõøèëèê ³èëóâ÷è. 80. Òàââîá. Áàíäàëàðíè òàâáàãà é´ëëîâ÷è âà óëàðíèíã òàâáàñèíè ê´ïëàá ³àáóë ³èëóâ÷è Çîò. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 76 81. Ìóíòà³èì. Çîëèì âà îñèéëàðäàí èíòè³îì îëóâ÷è. 82. Àôóââ. Àôâ ³èëóâ÷è. 83. Ðà`óô. ¤òà øàô³àòëè âà ìåµðèáîí. 84. Ìîëèêóë ìóëê. Ìóëê ýãàñè. Áó äóí¸äàãè èøëàðíè ¤çè õîµëàãàíè÷à ³èëàäè. Óíèíã ³àçîñèíè ³àéòàðàäèãàí âà µóêìèíè ´çãàðòèðàäèãàí é´³. 85. Çóë æàëîë âàë èêðîì. Øàðàô âà êàìîë ýãàñè. Êàðàì âà èêðîì ýãàñè. 86. Ìó³ñèò. Àäîëàòè èëà ìàçëóìëàðãà íóñðàò âà çîëèìëàðãà æàçî áåðóâ÷è. 87. Æîìåú. Æàìëîâ÷è. Áàð÷à µà³è³àòëàðíè æàìëîâ÷è. Îäàìëàðíè ³è¸ìàò êóíè æàìëîâ÷è. 88. ¢àíèé. Áåµîæàò. Óíèíã µå÷ êèìãà âà µå÷ íàðñàãà µîæàòè òóøìàéäè. 89. Ìó²íèé. Áåµîæàò ³èëóâ÷è. Ó Çîò ¤ç áàíäàëàðèäàí õîµëàãàíèíè áåµîæàò ³èëèá ³´ÿäè. 90. Ìîíåú. Ìàí ³èëóâ÷è. 91. Çîðð. Õîµëàãàíèãà çàðàð ³èëóâ÷è. 92. Íîôåú. Ìàíôààò áåðóâ÷è. 93. Íóð. ¤çè ¤çè èëà çîµèð á´ëãàí âà ´çãàëàðíè çîµèð ³èëãàí. 94. ¥îäèé. ¥èäîÿò ³èëóâ÷è. Ó Çîò ¤ç ôàçëè èëà õîµëàãàí êèìñàíè µèäîÿò ³èëàäè. ßúíè, Àëëîµ êèìíè ò´²ðè é´ëãà µèäîÿò ³èëñà, àëáàòòà, ¤ç õîµèøè âà ôàçëè èëà µèäîÿò ³èëàäè. 95. Áàäèéú. ¤õøàøè é´³ íàðñàëàðíè êåëòèðóâ÷è. 96. Áî³èé. Áî³èé ³îëóâ÷è. Ó äîèìèé áîðäèð, óíãà ôîíèéëèê åòìàéäè. 97. Âîðèñ. Ìàâæóäîòëàð é´³ á´ëãàíäà µàì áî³èé ³îëóâ÷è Çîò. 98. Ðàøèéä. Ò´²ðè é´ëãà èðøîä ³èëóâ÷è. 99. Ñàáóð. ¤òà ñàáðëè. Îñèéëàðíè àçîáëàøãà øîøèëìàéäè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 77 £ÓÐÚÎÍ ÒÈËÎÂÀÒ £ÈËÈØ ÊÈÒÎÁÈ 70-áîá £óðúîí òèëîâàòè £óðúîí ´³èø çèêðëàðíèíã àôçàëèäèð. £èðîàòäà òàäàááóð ³èëèø – òóøóíèá ´³èø ìàòëóá èø ñàíàëàäè. £èðîàòíèíã ´çèãà õîñ îäîá âà ìà³ñàäëàðè áîð. £îðè âà ³èðîàòíèíã îäîáëàðè, ñèôàòëàðè âà óëàðãà òààëëó³ëè íàðñàëàð µà³èäà áèð êèòîá µàì æàìëàãàí ýäèì. ×óíêè µîôèçè £óðúîí ó÷óí øóíãà ´õøàø íàðñàëàð ìàõôèé ³îëèøè ìóìêèí ýìàñ. Ìåí áó êèòîáäà ýñà ìà³ñàäãà ìóâîôè²èíè ³èñ³à µîëäà êåëòèðàìàí. Ôàñë: £óðúîí ´³óâ÷è êèøè ýðòàìè-êå÷ìè, ìóñîôèðìè-ìó³èììè, óíèíã òèëîâàòèíè òàðê ³èëìàñëèãè, áàðäàâîì á´ëèøè ëîçèì. Ñàëàô óëàìîëàðèìèçíèíã £óðúîííè õàòì ³èëèø îäàòëàðè òóðëè÷à ýäè. Áàúçèëàðè èêêè îéäà, áàúçèëàðè µàð îéäà, áîø³àëàðè µàð ´í êóí, ñàêêèç êóí ¸êè åòòè êóíäà £óðúîííè õàòì ³èëèøàðäè. Ê´ï÷èëèêíèíã îäàòè øó ýäè. Îëòè, áåø, ò´ðò ¸êè ó÷ êóíäà õàòì ³èëóâ÷è óëàìîëàð µàì áîð ýäè. Áóíäàí òàø³àðè µàð êå÷à âà êóíäóçè õàòì ³èëóâ÷èëàð á´ëãàí. Ñàééèä Æàëèë èáí Êîòèá àñ-Ñóâôèé êå÷àñè ò´ðò ìàðòà, êóíäóçè µàì ò´ðò ìàðòà £óðúîííè õàòì ³èëàðäèëàð. Òîáåúèí Ìàíñóð èáí Çîçîí èáí Èáîä ýñà ïåøèí áèëàí àñð îðàñèäà õàòì ³èëàðäèëàð. Èáí Àáó Äîâóä ðèâîÿòëàðèäà êåëòèðèëèøè÷à Ìóæîµèä (ð.à.) ðàìàçîíäà £óðúîííè øîì íàìîçè áèëàí õóôòîí îðàñèäà õàòì ³èëãàíëàð. Àììî £óðúîííè áèð ðàêàòäà õàòì ³èëàäèãàíëàð ê´ïëèãèäàí óëàðíè ñàíàá àäî²èãà åòèá á´ëìàéäè. Ìàñàëàí, óëàð Óñìîí èáí Àôôîí, Òàìèéì àä-Äîðèé, Ñàèä èáí Æóáàéðëàðäèð. Ëåêèí îëäèíãè æàìîàëàð £óðúîííè áèð êå÷à- êóíäóçäà õàòì ³èëèøíè ìàêðóµ, äåá ³óéèäàãè µàäèñíè äàëèë ³èëèá êåëòèðèøãàí: 270/1. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì £óðúîíè êàðèìíè ó÷ êóíäàí îç ôóðñàòäà õàòì ³èëñà, ìàúíîëàðèíè àíãëàìàéäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèé ðèâîÿòëàð. Àììî £óðúîí ´³èøíè ³à÷îí áîøëàø âà õàòì ³èëèø–òóãàòèø âà³òè ³îðè èõòè¸ðèäàäèð. Ìàñàëàí, Óñìîí (ð.à.) áèð µàôòàëèê õàòìëàðèäà æóìà êå÷àñè áîøëàá, ïàéøàíáà êå÷àñè òóãàòàð ýäèëàð. Àáó ¥îìèä Fàççîëèé «Èµ¸ó óëóìèääèí» êèòîáëàðèäà àéòèøëàðè÷à, õàòìëàðíèíã àôçàëè êå÷àñèäàãè õàòì âà êóíäóçèäàãè õàòìäèð. Êóíäóçãè õàòì äóøàíáà êóíè áàìäîä íàìîçèíèíã èêêè ðàêàòèäà ¸êè óíäàí êåéèí òóãàòèëàäè. Êå÷àñèäàãè õàòì æóìà êóíè øîì íàìîçèíèíã èêêè ðàêúàòèäà ¸êè óíäàí êåéèí òóãàòèëàäè äåá àéòãàíëàð. Øóíäà êóíäóçèíèíã àââàëè âà îõèðèãà åòèøàäè. Èáí Àáó Äîâóä òîáåúèí Àìð èáí Ìóððàäàí ³èëãàí ðèâîÿòëàðèäà: «Ó Çîò £óðúîííè êå÷àíèíã àââàëèäà ¸êè êóíäóçíèíã àââàëèäà õàòì ³èëèøíè ÿõøè ê´ðàðäèëàð», äåéäèëàð. Òîáåúèíëàðäàí Òàëµà èáí Ìàñðàô àéòàäèëàð: «Êèì £óðúîííè êóíäóçè õàòì ³èëñà, ôàðèøòàëàð êå÷ êèðãóíãà÷à ó êèøèãà ñàëîâîò àéòèøàäè. Âà êå÷àñè õàòì ³èëñà, òîíã îòãóí÷à ñàëîâîò àéòèøàäè». 271/2. Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñ (ð.à.) àéòàäèëàð: «£óðúîííè õàòì ³èëóâ÷èíèíã õàòìè êå÷àíèíã àââàëèãà ò´²ðè êåëñà, ôàðèøòàëàð òîíã îòãóí÷à óíãà ñàëîâîò àéòèøàäè. Àãàð êå÷àíèíã îõèðèãà ò´²ðè êåëñà, ýðòàñè êóííèíã êå÷³óðóíèãà÷à ñàëîâîò àéòèøàäè». Èìîì Àµìàä ðèâîÿòè. Ôàñë: £óðúîí ³èðîàòè ó÷óí èõòè¸ð ³èëèíãàí âà³òíèíã ýíã ÿõøèñè íàìîçäà á´ëãàíèäèð. Íàìîçäà ³è¸ìíè ³èðîàò áèëàí óçóí ³èëèø ñàæäà âà óíäàí áîø³à ´ðèíëàðäà óçî³ òóðèøäàí àôçàëðî³äèð. Íàìîçäàí òàø³àðèäàãè ³èðîàòíèíã ýñà êå÷àñè á´ëãàíè ÿõøèðî³. Êå÷àíèíã èêêèí÷è ÿðìèäà á´ëãàíè ýñà àââàëèäà á´ëãàíèäàí ÿõøèðî³. Øîì íàìîçè áèëàí õóôòîí îðàñèäà á´ëãàí òèëîâàò µàì ìàµáóáäèð. Àììî êóíäóçãè òèëîâàòëàðíèíã ýíã ÿõøèñè áîìäîä íàìîçèäàí êåéèíãèñèäèð. Áèðîð âà³ò µàì £óðúîí òèëîâàò ³èëèøíèíã êàðîµèÿòè é´³. ¥àòòî íàìîç ´³èø ìàí ³èëèíãàí ïàéòëàðäà µàì òèëîâàò ³èëèíàâåðàäè. Èáí Àáó Äîâóäíèíã Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 78 (ð.à.) Ìóîç èáí Ðóôîàäàí µèêîÿ ³èëèá: «Óëàð àñðäàí êåéèí òèëîâàòíè êàðèµ ê´ðàð ýäèëàð», äåá êåëòèðãàí ñ´çëàðè ýñà íîìà³áóë âà àñîññèç ãàïäèð. Òèëîâàò ó÷óí èõòè¸ð ³èëèíãàí êóíëàð æóìà, äóøàíáà, ïàéøàíáà âà àðàôà êóíëàðèäèð. ¤í êóíëèêëàðäà ýñà çóë- µèææà îéèíèíã àââàëãè ´í êóíè âà ðàìàçîí îéèíèíã îõèðãè ´í êóíèäèð. Îéëàð è÷èäà ýñà ðàìàçîíäàãèñè àôçàëðî³. Õàòìíèíã îäîáè âà óíãà òààëëó³ëè íàðñàëàð ßêêà õàòì ³èëóâ÷è ³îðè õàòìíè íàìîçäà òóãàòèøè ìóñòàµàáäèð. Àììî íàìîçäàí òàø³àðèäà õàòì ³èëóâ÷è âà ê´ï÷èëèê á´ëèá õàòì ³èëóâ÷èëàð, êå÷àíèíã àââàëèäà ¸êè êóíäóçíèíã àââàëèäà ³èëèøëàðè ÿõøèäèð. Õàòì êóíèäà ð´çà òóòèø µàì ìóñòàµàá. Ôà³àò øàðèàò ð´çà òóòèøíè ìàí ³èëãàí êóíëàðäàãèíà ð´çà òóòèëìàéäè. Ìàñàëàí, òîáåúèíëàðäàí Òàëµà èáí Ìóñàððàô, Ìóñàééèá èáí Ðîôèú âà ¥àáèá èáí Àáó Ñîáèòëàð £óðúîííè õàòì ³èëàäèãàí êóíëàðè ð´çàäîð á´ëàðäèëàð. Õàòì ìàæëèñëàðèäà ´³èøíè áèëàäèãàíëàð µàì, áèëìàéäèãàíëàð µàì µîçèð á´ëèøè ìóñòàµàáäèð. 272/3. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µàéèò êóíëàðè µàéç ê´ðãàí à¸ëëàðãà äàúâàò âà áîø³à ÿõøèëèêëàðäà èøòèðîê ýòèøíè áóþðàð ýäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 273/4. Ðèâîÿò ³èëèíèøè÷à, Èáí Àááîñ (ð.à.) áèð êèøèãà £óðúîí ´³èéäèãàí áèð îäàìíè êóçàòèá þðèøíè òàéèíëàðäèëàð. ¥àëèãè ³îðè £óðúîí õàòì ³èëèøíè áîøëàñà, òàéèí ³èëèíãàí êèøè Èáí Àááîñãà õàáàðèíè áåðàð ýäè. Èáí Àááîñ ýñà àíà øó õàòìäà èøòèðîê ýòàðäèëàð. Èìîì Äîðàìèé ðèâîÿòè. 274/5. Àíàñ èáí Ìîëèêíèíã ñîµèáëàðèäàí á´ëãàí óëó² òîáåúèí £àòîäà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Àíàñ èáí Ìîëèê (ð.à.) ³à÷îí õàòì ³èëñàëàð (ÿúíè, £óðúîííè ´³èá òóãàòñàëàð), àµëè à¸ëëàðèíè ò´ïëàá äóî ³èëàðäèëàð». ¥àêàì èáí Óòáàäàí ³èëèíãàí ñàµèµ ðèâîÿòäà ó êèøè àéòàäèëàð: «Ìåíãà Ìóæîµèä áèëàí Àáäà èáí Àáó Ëóáîáàíè þáîðèøèáäè. Óëàð: «Áèç £óðúîííè õàòì ³èëèøíè µîµëàéìèç, ÷óíêè äóîëàð £óðúîííè õàòì ³èëèíãàíäà èæîáàò ³èëèíàäè», äåá àéòèøäè». Èáí Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. Áàúçè ñàµèµ ðèâîÿòëàðäà, £óðúîí õàòì ³èëèíãàíäà ðàµìàò ¸²èëèá òóðàäè, äåá àéòèëãàí. Ôàñë: £óðúîí õàòì ³èëèíãàíäà ÿõøèëàá, òàúêèäëàá, ³àáóë á´ëèøèãà èøîíãàí µîëäà äóî ³èëèø ìóñòàµàá àìàëäèð. 275/6. ¥óìàéä Àúðàæ (ð.à.) àéòàäèëàð: «Êèì £óðúîí ´³èá, ñ´íãðà äóî ³èëñà, óíèíã äóîñèãà ò´ðò ìèíã ôàðèøòà îìèéí, äåá òóðàäè». Äîðàìèé ðèâîÿòè. 276/7. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àìàëëàðíèíã ÿõøèñè àë-µàëëó âàððèµëà», äåäèëàð. Øóíäà ñàµîáàëàð: «Àëµàëëó âàððèµëà íèìà äåãàíèíãèç, ýé Ðàñóëóëëîµ?» äåá ñ´ðàøäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «£óðúîííèíã áîøëàíèøè âà óíèíã õàòìè-îõèðè», äåäèëàð. Îäàòëàíèëãàí âàçèôà âà âèðäëàðíè áàæàðìàñäàí óõëàá ³îëãàí êèøè µà³èäà 277/8. Óìàð èáí Õàòòîáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì êå÷àñèäàãè âàçèôàëàðèíè ¸êè óëàðäàí áèðîðòàñèíè áàæàðìàñäàí óõëàá ³îëñà, ñ´íã óëàðíè áîìäîä íàìîçè áèëàí ïåøèí îðàñèäà ´³èá îëñà, ã´¸ êå÷àñè ´³èãàíäåê á´ëàäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. £óðúîííè ìàµêàì òóòèø âà óíè óíóòèøäàí ýµòè¸ò á´ëèø ò´²ðèñèäà 278/9. Àáó Ìóñî Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «£óðúîííè ¸äëàãàíäàí êåéèí ìàµêàì òóòèíãëàð. Ìóµàììàäíèíã íàôñè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 79 Óíèíã ³´ëèäà á´ëãàí Çîòãà ³àñàìêè, £óðúîí àð³îíè å÷èëãàí òóÿíèíã ³î÷ãàíèäàí µàì ³àòòè³ðî³ ³î÷àäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 279/10. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «£óðúîí ñîµèáè (ÿúíè, óíè ¸ä îëãàí êèøè) áî²ëàá ³´éèëãàí òóÿãà ´õøàéäè. Àãàð óíè ìàµêàì òóòñàíã, ´ðíèäà òóðàäè. Àãàð á´ø ³´éñàíã, êåòèá ³îëàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 280/11. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìåíãà óììàòèìíèíã ñàâîáëàðè ê´ðñàòèëäè. Áóëàðíèíã è÷èäà êèøè ìàñæèääàí ÷è³àðèá òàøëàãàí àõëàòëàð (ó÷óí îëãàí ñàâîáè) µàì áîð ýäè. ßíà ìåíãà óììàòèìíèíã ãóíîµëàðè ê´ðñàòèëäè. Áèð êèøèãà £óðúîíäàí áèðîð ñóðà ¸êè îÿò áåðèëãàíèäàí ñ´íã óíè óíóòèá þáîðãàíèäàí êàòòàðî³ ãóíîµíè ê´ðìàäèì», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. 281/12. Ñàúä èáí Óáîäàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì £óðúîííè ´³èá, ñ´íã óíè óíóòèá þáîðñà, ³è¸ìàò êóíè Àëëîµ òàîëîãà ³´ëè êåñèê µîëäà é´ëè³àäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Äîðàìèé ðèâîÿòëàðè. Ôàñë: £óðúîí ´³óâ÷è êèøè óíäàãè îäîáëàðãà àµàìèÿò áåðèøè ëîçèì. Àââàëî, ³èðîàòèäà èõëîñëè á´ëèø âà ó áèëàí Àëëîµíèíã ðîçèëèãèíè òàëàá ³èëèø, áîø³à íàðñàíè ìà³ñàä ³èëìàñëèê, £óðúîí õóë³è áèëàí õóë³ëàíèø, çåµííè áèð æîéãà ³´éèá, óíäàãè ìàúíîëàðíè òàäàááóð ³èëèø òàëàá ýòèëàäè. £óðúîí òèëîâàò ³èëà¸òãàíäà Àëëîµãà ìóðîæààò ³èëà¸òãàíèíè âà Óíè ê´ðèá òóðãàí êèøèäåê µèñ ³èëèøè, àãàð Óíè ê´ðìà±òãàí á´ëñà, Àëëîµ óíè ê´ðèá òóðãàíèíè çåµíèãà æîéëàøè ëîçèì. Ôàñë: £óðúîí òèëîâàò ³èëèøíè µîµëàãàí êèøè î²çèíè ìèñâîê âà øóíãà ´õøàø íàðñàëàð áèëàí òîçàëàøè ëîçèì á´ëàäè. Ìèñâîê àðîê äàðàõòè øîõèäàí á´ëèøè ÿõøèðî³. Àãàð ó òîïèëìàñà, áîø³à íàðñàëàð áèëàí òîçàëàøèíèíã çàðàðè é´³äèð. Ìèñâîê èñòåúìîë ³èëèíà±òãàíäà î²èçíè ´íã òîìîíèäàí áîøëàø âà ñóííàòíè áàæàðà±òãàíèíè íèÿò ³èëèø êåðàê. Ìèñâîê èñòåúìîë ³èëèíà±òèá: «Àëëîµóììà áàðèê ëèé ôèéµè éà àðµàìàð ðîµèìèéí», ÿúíè «Ýé ðàµì ³èëóâ÷èëàðíèíã Ðàµìëèñè á´ëãàí Àëëîµèì, óíäà ìåí ó÷óí áàðàêà ³èëãèí», äåá àéòàäè. Ôàñë: £óðúîííè õóøóú-õóçóú âà òàäàááóð áèëàí ´³èø ëîçèì. Ìàíà øó òàëàá ³èëèíãàí íàðñàäèð. Øóíäà ³àëá þìøàá, íóðãà ò´ëàäè. Ñàëàô óëàìîëàðè è÷èäà òàäàááóð ³èëèá áèð îÿòíè êå÷àñè áèëàí ¸êè ê´ï ³èñìèäà ´³èá ÷è³³àíëàðè áîðäèð. Âà ÿíà £óðúîí ´³èá òóðèá µóøäàí êåòãàíëàðè âà âàôîò ýòãàíëàðè áîð. £óðúîí ´³óâ÷è £óðúîí ´³è¸òãàíèäà éè²ëàøè, àãàð éè²ëàé îëìàñà, ´çèíè éè²ëàøãà ìàæáóðëàøè ìóñòàµàáäèð. Àíà øóíäôé ³èëèø îðèôëàðíèíã ñèôàòè âà ñîëèµ áàíäàëàðíèíã øèîðèäèð. Áóíãà Àëëîµ òàîëîíèíã êèòîáèäà: «Óëàð éè²ëàãàí µîëëàðèäà þçëàðè áèëàí éè³èëóðëàð âà áó (£óðúîí) óëàðíèíã õóøóúõîêèñîðëèêëàðèíè çè¸äà ³èëóð» (Àë-Èñðî ñóðàñè, 109-îÿò), äåãàí äàëèë áîð. Ñàééèä Èáðîµèì àë-Õàââîñ (ð.à.) àéòàäèëàð: «£àëáíèíã äàâîñè áåøòà íàðñàäà á´ëèá, óëàð òàäàááóð áèëàí £óðúîí ´³èø, ³îðèííèíã á´ø á´ëèøè, êå÷àñè ³îèì òóðèø, ñàµàð òîíãäà òàçàððóú ³èëèø, ñîëèµ êèøèëàð áèëàí ´òèðèø». Ôàñë: £óðúîí òèëîâàò ³èëóâ÷èíèíã £óðúîí êèòîáèäàí ´³èøè ¸ääàí ´³èãàíèäàí àôçàëäèð. Ñàëàô óëàìîëàðè øóíäàé äåéèøãàí. Àììî êèìíèíã òàäàááóðè, ôèêðëàøè, ³àëáèíè æàìëàøè £óðúîíäàí ´³èãàíèäàí ê´ðà ¸ääàí ´³èãàíèäà çè¸äàðî³ á´ëñà, ¸ääàí ´³èãàíè àôçàëäèð. Èêêàëàñè áàðîáàð á´ëñà, £óðúîí êèòîáèäàí á´ëãàíè àôçàë. Ôàñë: òèëîâàòäà îâîçíè áàëàíä ³èëèøíèíã, øó áèëàí áèðãà îâîçíè ÷è³àðìàñëèêíèíã ôàçèëàòè µà³èäà µàì óëàìîëàðíèíã ñ´çëàðè áîð. Ðè¸äàí ³´ð³³àí êèøè îâîçèíè ÷è³àðìàñäàí ´³èãàíè àôçàëäèð. Àãàð ³´ð³ìàñà, áàëàíä îâîç áèëàí ´³èãàíè ÿõøè. Øó øàðò áèëàíêè, àòðîôèäàãèëàð íàìîç ´³è±òãàí, óõëà±òãàí Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 80 á´ëìàñëèãè êåðàê. Áàëàíä îâîç áèëàí ´³èãàíäà áîø³àëàðãà µàì ôîéäà áîð. ×óíêè ³àëáíè óé²îòàäè, áóòóí âóæóäèíè ôèêðëàøãà ÷îðëàéäè, óé³óíè êåòêàçèá, ôàîëëèêíè çè¸äà ³èëàäè. Ôàñë: òèëîâàò ³èëà±òãàíäà îâîç ÷èðîéëè ³èëèíàäè. Àììî æóäà ÷´çèá þáîðèëìàéäè. Áèðîð µàðô çè¸äà ³èëèíèøè ¸êè òóøèðèá ³îëäèðèëèøè µàðîìäèð. ×´çèá ´³èø, àãàð µàääàí îøìàñà, çàðàðè é´³. Îâîçíè ÷èðîéëè ³èëèø µà³èäà ìàøµóð µàäèñëàð áîð. Áèç áó åðäà îçãèíàñèíè çèêð ³èëäèê, õîëîñ. Ôàñë: òèëîâàò ³èëóâ÷è êèøè ñóðàíèíã ´ðòàñèäàí áîøëàñà, áèð-áèðèãà áî²ëè³ ñ´çëàðíèíã àââàëèäàí áîøëàøè êåðàê. Ò´õòàòãàíäà µàì áèð-áèðèãà áî²ëè³ ñ´çëàð áèëàí ò´õòàòàäè. Áîøëàíèøè âà³ô, æóçú, µèçá, ´íäàí áèðè äåá ýúòèáîð ³èëìàéäè. Øóíèíã ó÷óí óëàìîëàð: «Áèð ñóðàíèíã µàììàñèíè ´³èø óçóí ñóðàäàí áèð ìè³äîð ´³èãàíäàí àôçàë», äåéèøãàí. ×óíêè ê´ï µîëàò âà ´ðèíëàðäà áèðáèðèãà áî²ëè³ íàðñàëàð áèëèíìàé ³îëàäè. Ôàñë: êèøèëàðãà òàðîâåµ íàìîçèíè ´³èá áåðóâ÷è áàúçè æîµèëëàð, åòòèí÷è êå÷àäà îõèðãè ðàêúàòäà Àíúîì ñóðàñèíè, áèð é´ëà íîçèë á´ëãàí, äåá ãóìîí ³èëèá, µàììàñèíè ´³èø ìóñòàµàá àìàë, äåá àéòèøàäè. Áóíäàí òàø³àðè áó àìàëëàðèãà ÿíà µàð òóðëè á´ëìàãóð äàëèëëàðíè µàì êåëòèðàäèëàð. Áó àìàëëàðè áèäúàòíèíã ´çãèíàñèäèð. Ôàñë: Áà³àðà, Îëè Èìðîí, Íèñî, Àíêàáóò âà áîø³à ñóðàëàðíè ´ç íîìè èëà çèêð ³èëèø ëîçèì. Áó ò´²ðèäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí áèð ³àí÷à µàäèñëàð êåëãàí. Øóíèíãäåê, Àáó Àìðíèíã ³èðîàòëàðè, Èáí Êàñèðíèíã ³èðîàòëàðè âà áóëàðäàí áîø³àëàðíè ³èðîàòëàðè, äåá àéòèøíèíã µàì êàðîµèÿòè é´³äèð. Áó ãàïëàðíè êåëòèðèøèìèçäàí ìà³ñàä áàúçè ñàëàô îëèìëàðè áóíäàé äåéèøíè ìàêðóµ, äåá àéòèøãàí. Ìàñàëàí, Èáðîµèì Íàõàèé: «Óëàð ôàëîí÷èíèíã ñóííàòè, ôàëîí÷èíèíã ³èðîàòè, äåá ñ´éëàøíè êàðèµ ê´ðàðäèëàð», äåá àéòãàíëàð. Àììî, þ³îðèäà àéòãàíèìèçäåê, áóëàðíèíã çàðàðè é´³. 282/13. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðäàí áèðîðòàíãèç ôàëîí-ôàëîí îÿòíè óíóòäèì, äåìàñèí. Áàëêè óíóòòèðèëäè, äåñèí», äåäèëàð. Áîø³à ðèâîÿòäà: «Ñèçëàðäàí áèðîðòàíãèçíèíã ôàëîí-ôàëîí îÿòíè óíóòäèì, äåéèøè ìóí÷à µàì ¸ìîí, áàëêè óíóòòèðèëäè, äåñèí», äåéèëãàí. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. ßúíè, óíóòãàíèíè õîòèðæàì ãàïèðìàñèí. 283/14. Îèøà îíàìèçäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèð êèøè £óðúîí ´³è¸òãàíèíè ýøèòèá: «Àëëîµ óíãà ðàµì ³èëñèí, ìåí òóøèðèá ³îëäèðãàí îÿòíè ìåíãà ýñëàòäè», äåäèëàð. Áîø³à áèð ðèâîÿòäà: «ìåíäàí óíóòèëãàí», äåéèëãàí. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëà- ðè. Ôàñë: «£îðè âà ³èðîàò îäîáëàðè» µà³èäà ìàúëóìîòíè áèð íå÷òà ìóæàëëàä êèòîáëàð µàì ³àìðàá îëîëìàéäè. Ýíäè, êèì £óðúîí îäîáëàðè µà³èäà ê´ïðî³ ìàúëóìîò îëèøíè õîµëàñà, «Àò-òèáéàí ôèé àäàáè µàìàëàòèë £óðúàí» êèòîáèãà ìóðîæààò ³èëñèí. 284/15. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèð êå÷à âà êóíäóçäà ýëëèê îÿò ´³èãàí îäàì ²îôèëëàð ³àòîðèäà ¸çèëìàéäè, þç îÿò ´³èãàí êèøè êå÷àíè èµ¸ ³èëèá, Àëëîµíèíã èáîäàòèäà óçî³ òóðóâ÷è, äåá ¸çèëàäè, èêêè þç îÿò ´³èãàí êèøè áèëàí £óðúîí ³è¸ìàò êóíè µóææàò òàëàøìàéäè, áåø þç îÿò ´³èãàí îäàìãà ýñà, áèð íå÷à ³èíòîð àæð ¸çèëàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ³èëèíãàí ðèâîÿòäà ýñà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì ´íòà îÿò ´³èñà, ²îôèëëàð ³àòîðèäà ¸çèëìàéäè», äåãàíëàð. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 81 Áèð êå÷à âà êóíäóçäà ´³èëèøè ëîçèì á´ëãàí ñóðàëàð µà³èäàãè ê´ï µàäèñëàðíè çèêð ³èëäèê. Óëàð ¨ñèí, Òàáîðàê-Ìóëê, Âî³åúà, Äóõîí ñóðàëàðèäèð. Áó ñóðàëàðíè µàð êóíè ´³èá þðèø ëîçèì. 285/16. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì áèð êå÷à âà êóíäóçäà Àëëîµíèíã ðîçèëèãèíè òàëàá ³èëèá ¨ñèí ñóðàñèíè ´³èñà, óíèíã ãóíîµëàðè êå÷èðèëàäè», äåäèëàð. Áîø³à áèð ðèâîÿòäà: «Êèì êå÷àñè Äóõîí ñóðàñèíè ´³èñà, ãóíîµëàðè êå÷èðèëãàí µîëäà òîíã îòòèðàäè», äåéèëãàí. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ³èëèíãàí ðèâîÿòäà ýñà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì µàð êå÷à Âî³åúà ñóðàñèíè ´³èñà, óíãà êàìáà²àëëèê åòìàéäè», äåãàíëàð. Æîáèðäàí (ð.à.) ³èëèíãàí ðèâîÿòäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã «Àëèô, ëàì, ìèéì. Òàíçèéëóë êèòàá...» âà Òàáîðàê ñóðàëàðèíè ´³èìàñäàí óõëàìàãàíëàðè àéòèëãàí. 286/17. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì: «Êèì êå÷àñè «Èçà çóëçèëàòèë àðçó...» ñóðàñèíè ´³èñà, £óðúîííèíã ÿðìèíè ´³èãàíäåê á´ëàäè. Êèì «£óë éà àééóµàë êàôèðóí...»íè ´³èñà, £óðúîííèíã ò´ðòäàí áèðèíè ´³èãàíäåê á´ëàäè. Êèì «£óë µóâàëëîµó àµàä...»íè ´³èñà, £óðúîííèíã ó÷äàí áèðèíè ´³èãàíäåê á´ëàäè», äåäèëàð. 287/18. Áîø³à áèð ðèâîÿòäà àéòèøëàðè÷à, Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.): «Êèì Îÿòóë êóðñèé âà «¥à, ìèéì...»íèíã àââàëèíè ´³èñà, øó êóíè µàð ³àíäàé ¸ìîíëèêäàí ñà³ëàíèáäè», äåãàíëàð. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 82 ÀËËÎ¥ ÒÀÎËÎÃÀ ¥ÀÌÄ ÀÉÒÈØ ÊÈÒÎÁÈ 71-áîá Àëëîµ òàîëîãà µàìä àéòèø Àëëîµ òàîëî àéòàäè: «Àëëîµãà µàìä á´ëñèí âà Óíèíã ´çè (ïàé²àìáàðëèê ó÷óí) òàíëàãàí áàíäàëàðèãà äóîþ ñàëîìëàð á´ëñèí», äåá àéòèíã» (Íàìë ñóðàñè, 59îÿò); «Àéòèíã: «Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. ß³èíäà Ó ñèçëàðãà ´ç îÿò-ì´úæèçàëàðèíè ê´ðñàòóð» (Íàìë ñóðàñè, 93-îÿò); «Áîëà-÷à³à ³èëìàãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí» (Èñðî ñóðàñè, 111-îÿò); «Àãàð áåðãàí íåúìàòëàðèìãà øóêð ³èëñàíãèçëàð, àëáàòòà, ñèçëàðãà çè¸äà ³èëàìàí» (Èáðîµèì ñóðàñè, 7-îÿò); «Áàñ, Ìåíè ýñëàíãëàð, Ìåí µàì ñèçëàðíè ýñëàéìàí âà Ìåíãà øóêð ³èëèíãëàð âà Ìåíè èíêîð ýòìàíãëàð!» (Áà³àðà ñóðàñè, 152-îÿò). Àëëîµãà µàìä àéòèø âà Óíãà øóêð ³èëèø ò´²ðèñèäàãè îÿòëàð æóäà ê´ïäèð. 288/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¥àð áèð ìóµèì èø Àëëîµãà µàìä àéòèø áèëàí áîøëàíìàñà, îõèðè êåñèêäèð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. Áîø³à áèð ðèâîÿòäà: «¥àð áèð ìóµèì èø «Áèñìèëëàµèð ðîµìàíèð ðîµèéì» áèëàí áîøëàíìàñà, ó êåñèêäèð», äåéèëãàí. Óëàìîëàð: «Êèòîá òàñíèô ³èëóâ÷è, äàðñ îëóâ÷è, äàðñ áåðóâ÷è, õóòáà àéòóâ÷è Àëëîµãà µàìä áèëàí áîøëàøëàðè ìóñòàµàá», äåéäèëàð. Áóëàðäàí òàø³àðè åá-è÷ãàíäàí êåéèí, àêñà óðãàíäà, à¸ëãà ñîâ÷è ³´éãàíäà, íèêîµ ´³èëà¸òãàíèäà, µîæàòõîíàäàí ÷è³à¸òãàíäà, øóíèíãäåê, áîø³à èøëàðäà µàì Àëëîµãà µàìä àéòèø ìóñòàµàáäèð. Áèç áóëàðíè, èíøààëëîµ, ´ðíèäà çèêð ³èëàìèç. Ôàñë: äóîíèíã õîòèìàñèäà µàì, áîøëàíèøèäà µàì Àëëîµãà µàìä àéòèø ìóñòàµàá ³èëèíäè. Áóíãà äàëèë Àëëîµ òàîëîíèíã: «Îõèðãè èñòàêëàðè îëàìëàð Ðàááè Àëëîµãà µàìä àéòèøäèð» (Þíóñ ñóðàñè, 10-îÿò), äåãàí ñ´çèäèð. Áèðîð íåúìàòãà åòèøãàíäà ¸êè ¸ìîí ê´ðãàí íàðñàñèäàí óçî³ëàøãàíäàµàì, Àëëîµãà µàìä µàì àéòèø ìóñòàµàáäèð. ¥àìä àéòèøíèíã ýíã ÿõøè èáîðàñè «Àëµàìäóëèëëàµè ðîááèë úàëàìèéí»äèð. 289/2. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà Èñðî êå÷àñèäà èêêèòà ³àäàµ êåëòèðèëäè. Óëàðíèíã áèðèäà øàðîá, èêêèí÷èñèäà ñóò áîð ýäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñóòíè îëäèëàð. Øóíäà Æàáðîèë (àëàéµèññàëîì): «Ñèçíè ôèòðàòãà µèäîÿò ³èëãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. Àãàð øàðîáíè îëãàíèíãèçäà, óììàòèíãèç çàëîëàòãà êåòàð ýäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 290/3. Àáó Ìóñî Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð áèð êèøèíèíã ôàðçàíäè âàôîò ýòñà, Àëëîµ òàîëî ôàðèøòàëàðèãà: «Áàíäàìíèíã ôàðçàíäèíè îëäèíãëàðìè?» äåéäè. Ôàðèøòàëàð: «¥à», äåá æàâîá áåðèøàäè. Àëëîµ: «Áàíäàìíèíã ³àëáèíèíã ìåâàñèíè îëäèíãëàðìè?» äåéäè. Ôàðèøòàëàð ÿíà: «¥à», äåéèøàäè. Àëëîµ òàîëî: «Áàíäàì íèìà äåäè?» äåá ñ´ðàéäè. Ôàðèøòàëàð: «Ñåíãà µàìä âà èñòèðæîú (ÿúíè, «Èííà ëèëëàµè âà èííà èëàéµè ðîæèúóí», äåá) àéòäè», äåéèøàäè. Øóíäà Àëëîµ òàîëî: «Áàíäàì ó÷óí æàííàòäà áèð óé ³óðèíãëàð âà óíè µàìä óéè, äåá àòàíãëàð», äåéäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. Ôàñë: õóðîñîíëèê ä´ñòëàð àéòèøäè: «Êèìêè µàììà µàìäíè ´ç è÷èãà îëãàí µàìä áèëàí Àëëîµãà µàìä àéòàìàí, äåá ³àñàì è÷ñà, «Àëµàìäó ëèëëàµè µàìäàí éóâàôèé íèúàìàµó âà éóêàôèó ìàçèéäàµó», äåá àéòèøè áèëàí ³àñàìèíè áàæàðãàí á´ëàäè». (Ìàúíîñè: «Íåúìàòëàðèíè µîñèë ³èëãàí âà çè¸äàëèãèíè ìóêîôîò ³èëãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí».) Êèìêè ìà³òîâëàðíèíã ýíã ÷èðîéëèñè áèëàí Àëëîµíè ìà³òàéìàí, äåá ³àñàì è÷ñà, «Ëà óõñèé ñàíààí úàëàéêà àíòà êàìà àñíàéòà úàëà íàôñèêà», äåá àéòèøè áèëàí ³àñàìèíè áàæàðãàí á´ëàäè. (Ìàúíîñè àââàë êåëãàí.) Áàúçèëàð «ÔàëàêàëFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 83 µàìäó µàòòî òàðçî» («Ðîçè á´ëãóíèíã÷à Ñåíãà µàìä á´ëñèí»), äåéèëãàí ãàïíè çè¸äà ³èëèøãàí. Àáó Íàñð Òàììîð Ìóµàììàä èáí Íàçðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèá êåëòèðèøëàðè÷à, Îäàì àëàéµèññàëîì: «Ýé Ðàááèì, êàñáè êîðèì ìåíè ìàø²óë ³èëèá ³´éäè. Ìåíãà áèð íàðñà ´ðãàòãèíêè, àíà øó µàììà µàìä âà òàñáåµëàðíè ´ç è÷èãà îëñèí», äåäèëàð. Øóíäà Àëëîµ òàîëî ó çîòãà âàµèé ³èëèá: «Ýé Îäàì, àãàð òîíã îòòèðñàíã, ó÷ ìàðòà âà êå÷ êèðãèçñàíã, ó÷ ìàðòà «Àëµàìäó ëèëëàµè ðîááèë úàëàìèéíà µàìäàí éóâàôèé íèúàìàµó âà éóêàôèúó ìàçèéäàµó», äåá àéò, áó µàìä âà òàñáåµëàðíèíã µàììàñèíè ´ç è÷èãà îëãàíäèð», äåá àéòäè. (Ìàúíîñè þ³îðèäà êåëãàí.) ÐÀÑÓËÓËËÎ¥ ÑÎËËÀËËÎ¥Ó ÀËÀÉ¥È ÂÀÑÀËËÀÌÃÀ ÑÀËÎÂÎÒ ÀÉÒÈØ ÊÈÒÎÁÈ Àëëîµ òàîëî Àµçîá ñóðàñèíèíã 56-îÿòèäà: «Àëáàòòà, Àëëîµ âà Óíèíã ôàðèøòàëàðè ïàé²àìáàðãà ñàëîâîò àéòóðëàð. Ýé èéìîí êåëòèðãàíëàð, ñèçëàð µàì ó çîòãà ñàëîâîò âà ñàëîì àéòèíãëàð!» äåéäè. 72-áîá Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñàëîâîò àéòèø 291/1. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì ìåíãà ñàëîâîò àéòñà, Àëëîµ òàîëî óíãà ´íòà ñàëîâîò àéòàäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 292/2. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì: «Êèì ìåíãà áèòòà ñàëîâîò àéòñà, Àëëîµ òàîëî óíãà ´íòà ñàëîâîò àéòàäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 293/3. Àáäóëëîµ èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «£è¸ìàò êóíè ìåíãà ýíã ÿ³èí á´ëàäèãàí êèøèëàð ìåíãà ê´ï ñàëîâîò àéòàäèãàíëàðäèð», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 294/4. Àâñ èáí Àâñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êóíëàðèíãèçíèíã ýíã ÿõøèñè æóìà êóíèäèð. Àíà øó êóíäà ìåíãà ñàëîâîòíè ê´ïàéòèðèíãëàð. ×óíêè ìåíãà øó êóíè ñàëîâîòëàðèíãèç ê´ðñàòèëàäè», äåäèëàð. Øóíäà ñàµîáàëàð: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ñèçíèíã ñóÿêëàðèíãèç ÷èðèá êåòñà, ³àíäàé ³èëèá ê´ðñàòèëàäè?» äåéèøäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµ òàîëî ïàé²àìáàðëàðíèíã æàñàäëàðèíè åéèøíè åðãà µàðîì ³èëäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä, Íàñàèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 295/5. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «£àáðèìíè áàéðàì ´òêàçèëàäèãàí æîé ³èëèá îëìàíãëàð. Áàëêè ìåíãà ñàëîâîò àéòèíãëàð. £àåðäà á´ëñàíãëàð µàì, ìåíãà ñàëîâîòëàðèíãèç åòèá êåëàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 296/6. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèðîð êèøè ìåíãà ñàëîì àéòñà, Àëëîµ òàîëî ðóµèìíè ìåíãà ³àéòàðàäè. Ìåí ñàëîì àéòãàí êèøèãà àëèê îëàìàí», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 73-áîá Êèìíèíã µóçóðèäà Ðàñóëóëëîµ çèêð ³èëèíñà, ó çîòãà ñàëîâîò âà ñàëîì àéòèøãà áóþðèø 297/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèð êèøèíèíã µóçóðèäà çèêð ³èëèíñàì, ëåêèí ó ìåíãà ñàëîâîò àéòìàñà, óíèíã áóðíè åðãà èø³àëñèí», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 298/2. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 84 ëàì: «Êèìíèíã µóçóðèäà çèêð ³èëèíñàì, ìåíãà ñàëîâîò àéòñèí. ×óíêè êèì ìåíãà áèð ìàðòà ñàëîâîò àéòñà, Àëëîµ óíãà ´íòà ñàëîâîò àéòàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 299/3. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìíèíã µóçóðèäà çèêð ³èëèíñàì-ó, ìåíãà ñàëîâîò àéòìàñà, áàòàµ³è³, ó áàäáàõò á´ëèáäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 300/4. Àëèäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèð êèøèíèíã µóçóðèäà çèêð ³èëèíñàì-ó, ìåíãà ñàëîâîò àéòìàñà, àíà øó êèøè áàõèëäèð», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. Áàúçè àµëè èëìëàðäàí ðèâîÿò ³èëèíèøè÷à, êèøè ìàæëèñäà áèð ìàðòà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñàëîâîò àéòñà êèôîÿ ³èëàäè. 74-áîá Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñàëîâîò àéòèøíèíã ñèôàòè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ³àíäàé ñàëîâîò àéòèëèøè µà³èäà «Íàìîç çèêðëàðè» êèòîáèäà àéòèá ´òäèê. Àììî Èáí Àáó Çàéä Ìîëèêèé âà ó êàáèëàð àíà øó ñàëîâîòãà «Âàðµàì Ìóµàììàäàí âà îëà Ìóµàììàä» («Ìóµàììàäãà âà ó çîòíèíã îèëàëàðèãà ðàµì ³èë») êàáè àñëè é´³, áèäúàò ñ´çëàðíè êèðèòèøãàí. Èìîì Àáó Áàêð Àðàáèé «Òåðìèçèéãà øàðµ» íîìëè êèòîáëàðèäà Èáí Àáó Çàéä àéòãàí ãàï õàòîëèãèíè âà óíãà àìàë ³èëèø æîµèëëèê ýêàíèíè çèêð ýòãàíëàð. ×óíêè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñàëîâîò ³àíäàé àéòèëèøèíè ñàµèµ µàäèñëàðèäà ê´ðñàòèá ³´éãàíëàð. Áóíãà çè¸äà ³èëèø Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíè êàì÷èëèêäà àéáëàø á´ëàäè. 75-áîá Äóîíè Àëëîµãà µàìä àéòèø âà Ðàñóëóëëîµãà ñàëîâîò àéòèø áèëàí áîøëàø 301/1. Ôàçîëà èáí Óáàéääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèð êèøè Àëëîµíè óëó²ëàìàñäàí âà Ðàñóëóëëîµãà(ñ.à.â.) ñàëîâîò àéòìàñäàí äóî ³èëà¸òãàíèíè ýøèòèá: «Áó êèøè äóî ³èëèøäà øîøèëäè», äåäèëàð. Ñ´íã ÿíà àéòäèëàð: «Ñèçëàðäàí áèðîðòàíãèç äóî ³èëñà, Àëëîµãà ñàíî àéòèá, Óíè óëó²ëàá âà Ðàñóëóëëîµãà(ñ.à.â.) ñàëîâîò é´ëëàá, êåéèí õîµëàãàíè÷à äóî ³èëàâåðñèí». Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèé ðèâîÿòè. 302/2. Óìàð èáí Õàòòîá (ð.à.): «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñàëîâîò àéòèëìàãàí äóî ê´òàðèëìàñäàí åð áèëàí îñìîí îðàñèäà ò´õòàá òóðàäè», äåãàíëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè Óëàìîëàð äóîíè Àëëîµãà µàìäó ñàíî, Ðàñóëóëëîµãà(ñ.à.â.) ñàëîâîò àéòèø áèëàí áîøëàø âà òóãàòèø ìàµáóá àìàëäèð, äåá àéòèøãàí. 76-áîá Ïàé²àìáàðëàðãà ñàëîâîò àéòãàíäà îèëàëàðèíè µàì ³´øèá àéòèø Ïàé²àìáàðèìèçãà «ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì», äåá ñàëîâîò àéòèøãà óëàìîëàð èòòèôî³ ³èëèøãàí. Øóíèíãäåê, áîø³à ïàé²àìáàðëàð âà ôàðèøòàëàðãà µàì àëîµèäà ñàëîâîò àéòèø æîèç. Àììî àíáè¸ëàðäàí áîø³àëàðãà æîèç ýìàñ. Ìàñàëàí, Àáó Áàêðãà «ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì», äåéèëìàéäè, áàëêè ó çîòãà «ðîçèéàëëîµó àíµó», äåéèëàäè. ×óíêè ñàëàô óëàìîëàðè ñàëîâîò âà ñàëîìíè ôà³àò àíáè¸ëàðãà àéòãàíëàð. Øóíèíãäåê, «àççà âà æàëëà» ñ´çè Àëëîµ òàîëîãàãèíà õîñäèð. ¥å÷ ³à÷îí ïàé²àìáàðèìèç Ìóµàììàä àëàéµèññàëîìãà «àççà âà æàëëà», äåá àéòèëìàéäè, ãàð÷è ó çîò àçèç âà óëó² á´ëñàëàð µàì. Øó ñèíãàðè Àáó Áàêð ¸êè Àëèãà «ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì», äåéèëìàéäè, ãàð÷è ìàúíîñè ò´²ðè êåëñà µàì. Àììî àíáè¸ëàðãà ñàëîâîò àéòãàíäà îèëàëàðè, àñµîáëàðè, çóððè¸òëàðè âà àòáîúëàðèíè ³´øèá àéòèø æîèç. Ôàñë: ñàµîáàëàð, òîáåúèíëàð, óëàðäàí êåéèíãè óëàìî âà îáèäëàðíèíã èñìëàðèFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 85 ãà «ðîçèéàëëîµó àíµó» ¸êè «ðîµèìàµóëëîµ»ãà ´õøàø äóîëàð àéòèëàäè. Ëåêèí áàúçèëàð «ðîçèéàëëîµó àíµó» ñàµîáàëàðãà õîñ, áîø³àëàðãà «ðîµèìàµóëëîµ», äåá àéòèëàäè, äåéèøàäè. Àììî àââàë àéòãàíèìèç ñàµèµðî³äèð. ÔÀÂ£ÓËÎÄÄÀ ¥ÎËÀÒËÀÐÄÀ £ÈËÈÍÀÄÈÃÀÍ ÄÓÎ ÂÀ ÇÈÊÐËÀÐ ÊÈÒÎÁÈ Þ³îðèäàãè çèêð ýòãàí äóîëàðèìèç µàð êå÷à âà êóíäóç òàêðîð ³èëèíàäè. ßúíè, µàììàñèíèíã ìóàéÿí âà³òè áîð. Àììî ³óéèäà êåëòèðèëàäèãàí äóî âà çèêðëàðãà ìàúëóì áèð âà³ò òàéèíëàíìàãàí, óëàð ôàâ³óëîääà µîëàòëàð þçàãà êåëãàíèäà àéòèëàâåðàäè. 77-áîá Èñòèõîðà äóîñè 303/1. Æîáèð èáí Àáäóëëîµ (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèçãà µàììà èøëàðäà èñòèõîðàíè (ÿõøèëèê ñ´ðàø) õóääè £óðúîíäàí ñóðà ´ðãàòãàíäåê ´ðãàòàð ýäèëàð. Ó çîò: «Áèðîðòàíãèç áèð èøíè ³àñä ³èëñà, ôàðçäàí òàø³àðè èêêè ðàêúàò íàìîç ´³èñèí. Ñ´íã: $ ; , C : $ , < ; {D )| pD "g =: ;, < " , < &=: 3 j &=: 1S L : E 6/ Q C : L: R C / 1_ 1(X 1D 1 `)u vd .W 0 - : ; b ("[ 0 n@5)% Y Z - / b : /: L : R C / 1 _ 1 ( X 1 D 1 _ vd . W 0 - : ; b ("[ 0 N )D 1 , T" 1 ] S' 1 ] , C D N 6 a N 1( S, "T 0 [ )4 ) 1 , C 1 S(/ N D JD N 6 a L : E 6/ : Q C : «Àëëîµóììà èííèé àñòàõèéðóêà áèúèëìèêà, âà àñòà³äèðóêà áè³óäðîòèêà âà àñ`àëóêà ìèí ôàçëèêàë úàçèéì. Ôàèííàêà òà³äèðó âà ëà à³äèðó âà òàúëàìó âà ëà àúëàìó âà àíòà úàëëàìóë ²óéóá. Àëëîµóììà èí êóíòà òàúëàìó àííà µàçàë àìðî õîéðóí ëèé ôèé äèéíèé âà ìàúàøèé âà úà³èáàòè àìðèé, úàæèëè àìðèé âà àæèëèµè, ôà³äóðµó ëèé âà éàññèðµó ëèé, ñóììà áàðèê ëèé ôèéµè âà èí êóíòà òàúëàìó àííà µàçàë àìðî øàððóí ëèé ôèé äèéíèé âà ìàúàøèé âà úà³èáàòè àìðèé, úàæèëè àìðèé âà àæèëèµè ôàñðèôµó úàííèé âà³äóðëèéàë õîéðî µàéñó êàíà ñóììà ðîççèíèé áèµ», äåá µîæàòèíè àéòñèí», äåäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíèíã èëìèíã áèëàí Ñåíäàí ÿõøèëèê ñ´ðàéìàí. Ñåíèíã ³óäðàòèíã áèëàí Ñåíäàí ³îäèðëèê âà óëó² ôàçëèíãíè ñ´ðàéìàí. Ñåí (µàð íàðñàãà) ³îäèðñàí, ìåí ³îäèð ýìàñìàí. Ñåí (µàð íàðñàíè) áèëóâ÷èñàí, ìåí áèëìàéìàí. Ñåí ²àéáíè áèëóâ÷èñàí. Ýé Ðàááèì, àãàð ìàíà øó ³èëà¸òãàí èøèì (µîæàòèíèíã íîìèíè àéòàäè) äèíèìäà, ÿøàøèìäà, èøëàðèìíèíã î³èáàòèäà, äóí¸ âà îõèðàòèìäà ìåí ó÷óí ÿõøè á´ëñà, óíè ìåíãà íàñèá ýò âà îñîí ³èë. Ñ´íã óíè ìåíãà áàðàêîòëè ³èë. Àãàð ìàíà øó èøèì (µîæàòèíèíã íîìèíè àéòàäè) äèíèìäà, ÿøàøèìäà, èøëàðèìíèíã î³èáàòèäà, äóí¸ âà îõèðàòèìäà ìåí ó÷óí ¸ìîí á´ëñà, ìåíäàí óíè óçî³ëàøòèð, ³àåðäà á´ëñà µàì, ìåí ó÷óí ÿõøèëèêíè òà³äèð ³èë âà ìåíè óíäàí ðîçè ýò».) Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. Óëàìîëàð: «Íàìîç âà ìàçêóð äóî áèëàí èñòèõîðà ³èëèø ìóñòàµàá àìàëäèð», äåéèøäè. Ó èêêè ðàêàò á´ëèá, ôàðç íàìîçèäàí îëäèíãè ¸ êåéèíãè ñóííàò íàìîçëàðèäà, òàµèééàòóë ìàñæèä âà áóíäàí áîø³à íàôë íàìîçëàðèäà µàì µîñèë á´ëàâåðàäè. Ôîòèµà ñóðàñèäàí êåéèí áèðèí÷è ðàêàòäà «£óë éà àééóµàë êàôèðóí...»íè, èêêèí÷è ðàêàòäà ýñà «£óë µóâàëëîµó àµàä...»íè ´³èéäè. Äóîíè þ³îðèäà çèêð ³èëãàíèìèç áèëàí áîøëàá, Àëëîµãà µàìä âà Ðàñóëóëëîµãà(ñ.à.â.) ñàëîâîò âà ñàëîì àéòèø áèëàí ÿêóíëàéäè. ¥àäèñè øàðèôäà çèêð ³èëèíãàíèäåê, èñòèõîðàíè µàð áèð èøäà ³èëèø ìóñòàµàáäèð. Àãàð èñòèõîðà ³èëãàíäàí êåéèí ³àëáè ³àéñè òîìîíãà ìîéèë á´ëñà, ´øàíè áàæàðàâåðàäè. 304/2. Àáó Áàêð (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèð èø ³èëèøíè õîµëàñàëàð: 1 &u 1 u Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 86 «Àëëîµóììà õèð ëèé âàõòàð ëèé», äåá àéòàðäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåíãà ÿõøèëèê èõòè¸ð ³èë») Èìîì Òåðìèçèé çàèô ñàíàä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 305/3. Àíàñ (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíãà: «Ýé Àíàñ, àãàð áèðîð èøíè ³àñä ³èëñàíã, Ðàááèíããà åòòè ìàðòà èñòèõîðà ³èë, ñ´íãðà ³àëáèíããà ÿ³èíèãà ³àðà, ÿõøèëèê àíà øóíäàäèð», äåäèëàð». Èáí Ñóííèé ²àðèá ñàíàä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. £èéèí÷èëèê âà ²àìãèíëèêäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð áîáè 78-áîá Ìóµèì èøëàðäà âà ³èéèí÷èëèêäàãè äóîëàð 306/1. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìàµçóíëèêäà: @ > , } ,vd @ > , G 53 ' @ > , P O $ - N $ )| @ > , P O $ - N $ )U )| P O $ - N $ # «Ëà èëàµà èëëàëëîµóë úàçèéìóë µàëèéì, Ëà èëàµà èëëàëëîµó ðîááóë úàðøèë úàçèéì, Ëà èëàµà èëëàëëîµó ðîááóñ ñàìàâàòè âà ðîááóë àðçè ðîááóë úàðøèë êàðèéì», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «¥àëèì âà óëó² Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Óëó² àðøíèíã ðàááè á´ëãàí Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Ìóêàððàì àðøíèíã âà åðó îñìîíëàðíèíã ðàááè á´ëãàí Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 307/2. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà áèðîð èø ìàøà³³àò ¸êè ìàµçóíëèê êåëòèðñà: " )%& =: & 3 4 Y 5>) C 1 > 4 «Éà µàééó éà ³îééóìó áèðîµìàòèêà àñòà²èñó», äåð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé µàé âà ³àééóì ñèôàòëè Çîò, Ñåíèíã ðàµìàòèíã èëà ¸ðäàì ñ´ðàéìàí».) Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. 308/3. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà áèðîð èø õàôàëèê îëèá êåëñà, áîøëàðèíè îñìîíãà ê´òàðèá: )| P 0 + = «Ñóáµàíàëëîµèë úàçèéì», äåð, äóî ³èëìî³÷è á´ëñàëàð: Y 5>)C 1> 4 «Éà µàé, éà ³îééóì»íè àéòàð ýäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 309/4. Àíàñ (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ê´ïèí÷à: , ( @ . / ( C R h ( ' 4 ? u 1D R h (' 4 ) > 1D ( ;a «Àëëîµóììà àòèíà ôèä äóí¸ µàñàíàòàí âà ôèë àõèðîòè µàñàíàòàí âà ³èíà úàçàáàí íàð», äåá äóî ³èëàð ýäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ýé Àëëîµèì, äóí¸äà µàì, îõèðàòäà µàì ÿõøèëèêíè áåð. Ä´çàõ àçîáèäàí áèçëàðíè ñà³ëà».) Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòëàðèäà áóíäàé äåéèëàäè: «Àíàñ (ð.à.) äóî ³èëñàëàð, àíà øó äóî áèëàí áîøëàð ýäèëàð. Àãàð áîø³à äóîíè ´³èñàëàð, óíãà ´øà äóîíè ³´øàðäèëàð». 310/5. Àëè (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð ìåíãà áèðîð ³èéèí÷èëèê ¸êè õàôà÷èëèê åòñà, ³óéèäàãè êàëèìàëàðíè àéòèøíè áóþðäèëàð: K 3 @ S , P 3+ )| @ > , P O , ; N + = )| # P O $ - N $ «Ëà èëàµà èëëàëëîµó êàðèìóë úàçèéì. Ñóáµàíàµó òàáàðîêàëëîµó ðîááóë úàðøèë úàçèéì. Àëµàìäó ëèëëàµè ðîááèë úàëàìèéí». (Ìàúíîñè: «Óëó² âà êàðèì ñèôàòëè Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Óëó² àðø Ðàááè Àëëîµ áàðàêîòëè âà ïîêäèð. Îëàìëàð Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 87 Ðàááè Àëëîµãà µàìä á´ëñèí».) Íàñàèé âà Èáí Ñóííèé ðèâîÿòëàðè. 311/6. Àáó Áàêðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³èéèí÷èëèê ïàéòëàðèäà: b : $ - N $ N -[ " 1g _ 1 I J: c )/ R D z 1' 1 1( # ; Z D 56,: &3 4, «Àëëîµóììà ðîµìàòàêà àðæó ôàëà òàêèëíèé èëà íàôñèé òîðôàòà úàéíèí âà àñëèµ ëèé øà`íèé êóëëàµó ëà èëàµà èëëà àíòà» äóîñèíè ´³èðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ðàµìàòèíãíè óìèä ³èëàìàí. Ìåíè ´ç µîëèìãà áèð ëàµçà µàì òîïøèðèá ³´éìà âà èøëàðèìíèíã µàììàñèíè èñëîµ ³èë. Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 312/7. Àñìî áèíòè Óìàéñ (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíãà: «£èéèí÷èëèê ïàéòëàðèäà àéòèëàäèãàí êàëèìàëàðíè ñåíãà ´ðãàòàéìè? gh ) _ N _: $ 1S, P O P O «Àëëîµó Àëëîµó ðîááèé, ëà óøðèêó áèµè øàé`à», äåá àéò», äåäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµ, ðàááèì Àëëîµ. Óíãà áèðîð íàðñàíè øåðèê ³èëìàéìàí».) Àáó Äîâóä, Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè 313/8. Àáó £àòîäàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì õàôàëèê ïàéòèäà Îÿòóë êóðñèé âà Áà³àðà ñóðàñèíèíã îõèðãè îÿòëàðèíè ´³èñà, Àëëîµ òàîëî óíãà ¸ðäàì áåðàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 314/9. Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìåí áèð êàëèìàíè áèëàìàí, óíè ìàµçóíëèêêà òóøèá ³îëãàí êèøè àéòñà, íàæîò òîïàäè. Ó êàëèìà áèðîäàðèì Þíóñ àëàéµèññàëîì (áàëè³íèíã ³îðíèãà òóøèá ³îëãàíëàðèäàí êåéèí) çóëìàòëàðäà òóðèá: K 3 -| b ("[ 1S + = b : $ - N $ «Ëà èëàµà èëëà àíòà ñóáµàíàêà èííèé êóíòó ìèíàç çîëèìèéí» (Àíáè¸ ñóðàñè, 87îÿò), äåÿ ³èëãàí äóîëàðèäèð», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³. Ýé ïîê Ïàðâàðäèãîð, àëáàòòà, ìåí (´ç æîíèìãà) çóëì ³èëóâ÷èëàðäàí á´ëäèì». Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Ñàúäíèíã ðèâîÿòëàðèäà àéòèëèøè÷à, «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèðîð ìóñóëìîí êèøè Þíóñ àëàéµèññàëîìíèíã áàëè³ ³îðíèäà Ðàááëàðèãà ³èëãàí äóîëàðè – «Ëà èëàµà èëëà àíòà ñóáµàíàêà èííèé êóíòó ìèíàç çîëèìèéí»íè àéòèá, äóî ³èëñà, äóîñè èæîáàò á´ëàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 79-áîá Áèðîð íàðñàäàí ³´ð³³àíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 315/1. Ñàâáîíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíè áèðîð íàðñà ÷´÷èòñà: N _ $ 1S, P O yOP 5 W «¥óâàëëîµ, Àëëîµó ðîááèé ëà øàðèéêà ëàµ», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ó Àëëîµäèð. Àëëîµ ìåíèíã Ðàááèìäèð. Óíèíã øåðèãè é´³äèð».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 316/2. Àìð èáí Øóàéá îòàëàðèäàí, îòàëàðè áîáîëàðèäàí ðèâîÿò ³èëàäèëàð. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèðîð íàðñàäàí ³´ð³³àí êèøèëàðãà: 0 p+ 0 : K z )2 G q3W ] X / S_ N p B R & P G 3 # H " 5/: «Àúóçó áèêàëèìàòèëëàµèò òàììàµ ìèí ²îçîáèµè âà øàððè úèáàäèµè âà ìèí Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 88 µàìàçàòèø øàéàòèéíè âà àí éàµçóðóíè», äåá àéòèøíè ´ðãàòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµíèíã ìóêàììàë êàëèìàëàðè áèëàí ²àçàáèäàí âà áàíäàëàðèíèíã ¸ìîíëèãèäàí âà øàéòîí âàñâàñà ³èëèá, ìåíèíã ¸íèìäà µîçèð á´ëèøèäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. 80-áîá ¢àì ¸êè òàøâèø åòãàíèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 317/1. Àáó Ìóñî Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìãà ²àì-òàøâèø åòñà, óøáó êàëèìàëàð áèëàí äóî ³èëñèí», äåãàíëàðèäà, áèð êèøè: «Ýé Ðàñóëóëëîµ ìàíà øó êàëèìàëàðäàí áåáàµðà ³îëãàí êèøè õàñîðàòäàìè?» äåäè. Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.): «¥à», äåá æàâîá áåðäèëàð. Ñ´íãðà: «Áó êàëèìàëàðíè ´çèíãëàð àéòèá, áîø³àëàðãà µàì ´ðãàòèíãëàð. Êèì áèð íàðñà òàëàáèäà àíà øó êàëèìàëàðíè àéòñà, Àëëîµ óíäàí õàôàëèêíè êåòêàçèá, õóðñàíä÷èëèãèíè çè¸äà ³èëàäè», äåá ´øà êàëèìàëàðíè àéòäèëàð: 5 W c = E 7 # " "g =: n pC 1 D Q / 3 # 4 1 D } c ) 1&) J & p C 1D & : / / : , 5 0 a"< E ; 0 : (/ s )% / 1D N G Tg &= : < u ^ 4 : N & 3-/ : & [ 1D N & q : : ' N b )3= 1S3W @ WH 1q4 o vZ 6 1 C ), L, J «Àíà úàáäóêà, èáíó úàáäèêà, èáíó àìàòèêà ôè ³îáçîòèê, íàñèéàòèé áèéàäèê, ìàçèí ôèééà µóêìóê, úàäëóí ôèééà ³îçîóê, àñ`àëóêà áèêóëëè èñìèí µóâà ëàêà ñàììàéòà áèµè íàôñàêà àâ àíçàëòàµó ôè êèòàáèêà àâ úàëëàìòàµó àµàäàí ìèí õîë³èêà àâ èñòà`ñàðòà áèµè ôèé úèëìèë ²îéáè úèíäàêà àí òàæúàëàë £óðúàíà íóðî ñîäðèé âà ðîáèéúà ³îëáèé âà æèëàà µóçíèé âà çàµàáà µàììèé». (Ìàúíîñè: «Ìåí Ñåíèíã ³óëèíãìàí, ³óëèíãíèíã ´²ëèìàí, ÷´ðèíãíèíã çóððè¸òèìàí. Êîêèëèì Ñåíèíã ³´ëèíãäà. ¥óêìèíã ìåíèíã óñòèìäà æîðèéäèð. Ñåíèíã µóêìèíã îäèëäèð. ¤çèíãíè íîìëàãàí ¸êè êèòîáèíãäà íîçèë ³èëãàí ¸êè õàë³èíãäàí áèðîð êèøèãà ´ðãàòãàí ¸êè ²àéá èëìèíãäà ñà³ëàá ³´éãàí èñìëàðèíã èëà ñ´ðàéìàíêè, £óðúîííè äèëèìíèíã íóðè, ³àëáèìíèíã áàµîðè, ìàµçóíëèãèìíè àðèòóâ÷è âà ²àìèìíè êåòêèçóâ÷è ³èë».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 81-áîá £èéèí àµâîëãà òóøèá ³îëãàíäà àéòèëàäèãàí äóî 318/1. Àëè (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíãà: «Ýé Àëè, ³èéèí àµâîëãà òóøèá ³îëãàíäà àéòèëàäèãàí êàëèìàëàðíè ´ðãàòàéìè?» äåäèëàð. «Àëëîµ ìåíè ñèçãà ôèäî ³èëñèí, ´ðãàòèíã», äåäèì. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ³èéèí àµâîëãà òóøèá ³îëñàíã, )| 1 S P $ - ? 5 "C $ Q 54 $ )4 3 4 P ' «Áèñìèëëîµèð ðîµìàíèð ðîµèéì. Âà ëà µàâëà âà ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµèë úàëèééèë úàçèéì», äåá àéò. ×óíêè Àëëîµ ìàíà øó äóî áèëàí õîµëàãàíè÷à µàð òóðëè áàëîëàðäàí õàëîñ ³èëàäè», äåäèëàð». Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 82-áîá Áèð ³àâìäàí ³´ð³³àíäà àéòèëàäèãàí äóî 319/1. Àáó Ìóñî Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð áèðîð ³àâìäàí õàâôñèðàñàëàð: W, _ H " 5 W, 5+ 1D " «Àëëîµóììà èííà íàæúàëóêà ôèé íóµóðèµèì âà íàúóçó áèêà ìèí øóðóðèµèì», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, áèç Ñåíè óëàðãà ð´ïàðà ³´ÿìèç âà Ñåíèíã íîìèíã èëà óëàðíèíã ¸ìîíëèãèäàí ïàíîµ òèëàéìèç».) Àáó Äîâóä âà Íàñàèé Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 89 ðèâîÿòëàðè. 83-áîá Ñóëòîíäàí ³´ð³³àíäà àéòèëàäèãàí äóî 320/1. Èáí Óìàð (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíãà: «Àãàð ñóëòîíäàí ¸êè áîø³à êèøèäàí ³´ð³ñàíã: E - 6 , 6 q / b : $ - N $ )| @ S , ' G 53 ' @ S , P 0 + = )#U )U P O $ - N $ ( T «Ëà èëàµà èëëàëëîµóë µàëèéìóë µàêèéì. Ñóáµàíàëëîµè ðîááèñ ñàìàâàòèñ ñàáúè âà ðîááèë úàðøèë úàçèéì, ëà èëàµà èëëà àíòà úàççà æàðóêà âà æàëëà ñàíàóêà», äåá àéò», äåäèëàð». (Ìàúíîñè: «¥àêèì âà µàëèì ñèôàòëè Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Åòòè îñìîí âà óëó² àðøíèíã Ðàááè Àëëîµ ïîêäèð. Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³. ¥èìîÿíã àçèç á´ëäè. Ñàíîèíã óëó² á´ëäè».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. (Þ³îðèäà êåëòèðèëãàí Àáó Ìóñîäàí ðèâîÿò ³èëèíãàí äóîíè àéòñà µàì, æîèç âà ìóñòàµàáäèð.) 84-áîá Äóøìàíãà ³àðàãàíäà àéòèëàäèãàí äóî 321/1. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì äóøìàíãà é´ëè³³àíëàðèäà: K & =: /: S Y 5 «Éà ìàëèêà éàâìèääèí èééàêà àúáóäó âà èééàêà àñòàúèéí», äåá àéòãàíëàðèäà, êèøèëàðíè åðãà ¸ò³èçèá ôàðèøòàëàð îëäèäàí âà îð³àñèäàí óðà±òãàíèíè ê´ðäèì». (Ìàúíîñè: «Ýé ³è¸ìàò êóíèíèíã Ïîäøîµè, Ñåíãàãèíà èáîäàò ³èëàìàí, Ñåíäàíãèíà ¸ðäàì ñ´ðàéìàí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 85-áîá Øàéòîí é´ëè³³àíäà ¸êè øàéòîíäàí ³´ð³³àíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Àëëîµ òàîëî Àúðîô ñóðàñèíèíã 200-îÿòèäà: «Àãàð øàéòîííèíã âàñâàñàñè ñèçíè é´ëäàí óðìî³÷è á´ëñà, Àëëîµäàí ïàíîµ ñ´ðàíã. Àëáàòòà, Ó ýøèòóâ÷è âà áèëóâ÷è Çîòäèð»; Èñðî ñóðàñèíèíã 45-îÿòèäà: «£à÷îí ñèç £óðúîí ³èðîàò ³èëãàíèíãèçäà, ñèç áèëàí îõèðàòãà èéìîí êåëòèðìàéäèãàí êèìñàëàð ´ðòàñèäà ê´ðèíìàñ ïàðäà ³èëèá ³´ÿìèç (óëàð £óðúîííè àíãëàé îëìàñëàð)», äåéäè. 322/1. Àáó Äàðäî (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì íàìîçãà òóðäèëàð âà áèç ó çîòíèíã: «Àúóçó áèëëàµè ìèíêà. Àëúàíóêà áèëàúíàòèëëàµè ñàëàñà» («Àëëîµíèíã íîìè áèëàí ñåíäàí ïàíîµ òèëàéìàí âà ó÷ ìàðòà Àëëîµíèíã ëàúíàòè èëà ñåíè ëàúíàòëàéìàí»), äåãàíëàðèíè âà ÿíà ³´ëëàðèíè ¸çèá, ã´¸ áèð íàðñàíè îëà¸òãàíãà ´õøàø µàðàêàòëàðèíèíã ãóâîµè á´ëäèê. Ó çîò íàìîçäàí ôîðè² á´ëãàíëàðèäàí êåéèí: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, íàìîçäà íèìàäèð äåãàíèíãèçíè ýøèòäèê, óíè îëäèí ýøèòìàãàí ýäèê âà ³´ëèíãèçíè ¸çãàíèíãèçíè ê´ðäèê, óíè îëäèí ê´ðìàãàí ýäèê», äåäèê. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµíèíã äóøìàíè Èáëèñ áèð ïàð÷à ´ò áèëàí þçèìãà óðèø ó÷óí êåëäè. «Àúóçó áèëëàµè ìèíêà» («Àëëîµíèíã íîìè èëà ñåíäàí ïàíîµ òèëàéìàí»), äåá ó÷ ìàðòà àéòäèì, ñ´íã «Àëúàíóêà áèëàúíàòèëëàµè àò-òîììàòè» («Àëëîµíèíã ìóêàììàë ëàúíàòëàðè áèëàí ëàúíàòëàéìàí»), äåäèì, àììî «ó÷ ìàðòà» ñ´çè îð³àäà ³îëäè. Øóíäà ìåí óíè îëèø ó÷óí ³´ëèìíè ¸çäèì. Àëëîµãà ³àñàìêè, àãàð áèðîäàðèì Ñóëàéìîííèíã äóîëàðè á´ëìàãàíèäà, ó ìàµêàì áî²ëàíàð âà Ìàäèíà áîëàëàðè óíè ýðìàê ³èëèá ´éíàá þðàð ýäè», äåäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 323/2. Ñóµàéë èáí Àáó Ñîëèµ (ð.à.) àéòàäèëàð: «Îòàì ìåíè Áàíè ¥îðèñàãà þáîðFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 90 äèëàð. Ìåí áèëàí áèðãà áèð ä´ñòèì µàì áîð ýäè. Äåâîð îðòèäàí ä´ñòèìíè áèð êèøè ÷à³èðäè. Ä´ñòèì äåâîð ¸íèãà áîðäè, àììî µå÷ êèìíè òîïîëìàäè. Áó µîäèñàíè îòàìãà çèêð ³èëãàí ýäèì, îòàì: «Àãàð øóíäàé á´ëèøèíè áèëãàíèìäà, ñåíè þáîðìàñ ýäèì. Ëåêèí áóíäàí êåéèí áèðîð îâîç ýøèòñàíã, íàìîçãà àçîí àéò. ×óíêè ìåí Àáó ¥óðàéðàíèíã (ð.à.) Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí: «Àãàð íàìîçãà àçîí àéòèëñà, øàéòîí îð³à ´ãèðèá êåòàäè», äåãàí µàäèñíè ðèâîÿò ³èëãàíëàðèíè ýøèòãàíìàí», äåäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 86-áîá Áèðîð èø î²èð êåëãàíèäà àéòèëàäèãàí äóîëàð 324/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êó÷ëè ì´ìèí Àëëîµ òàîëîãà êó÷ñèç ì´ìèíäàí ÿõøèðî³ âà ìàµáóáðî³äèð. ¥àð èêêàëàñèäà ÿõøèëèê áîð. Ñåíãà ôîéäà áåðàäèãàí íàðñàãà µàðèñ á´ë. Àëëîµäàí ¸ðäàì òàëàá ³èë. Îæèçëèê ³èëìà. Àãàð ñåíãà áèðîð ìóñèáàò åòñà, àãàð óíäàé ³èëãàíèìäà áóíäàé á´ëàðäè, äåá àéòìà. Áàëêè Àëëîµíèíã òà³äèðè, Ó õîµëàãàí íàðñà á´ëàäè, äå. ×óíêè «àãàð» êàëèìàñè øàéòîí àìàëèíè î÷àäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 325/2. Àâô èáí Ìîëèêäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì èêêè êèøè ´ðòàñèäà µóêì ³èëäèëàð. Çàðàðèãà µóêì ³èëèíãàí êèøè: E " )[5 P O 1 '4 «¥àñáèéàëëîµó âà íèúìàë âàêèéë» äåá àéòäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµ òàîëî îæèçíè ìàëîìàò ³èëàäè. Ñåí êó÷ëèëèêíè ìàµêàì òóò. Àãàð ñåí ¸³òèðìàéäèãàí áèðîð èø ñîäèð á´ëñà, «¥àñáèéàëëîµó âà íèúìàë âàêèéë», äåá àéò», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµíèíã ¤çè ìåíãà êèôîÿ ³èëàäè. Ó ³àíäàé ÿõøè âàêèë».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 87-áîá Áèð èø î²èðëèê ³èëãàíèäà àéòèëàäèãàí äóî 326/1. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: Z h = b w _ H 0 q U E " ; b : Z h = N & 6 $ - E = $ «Àëëîµóììà ëà ñàµëà èëëà ìà æàúàëòàµó ñàµëàí âà àíòà òàæúàëóë µàçíà èçà øè`òà ñàµëà», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåí åíãèë ýòãàí íàðñàãèíà åíãèëäèð. Àãàð Ñåí õîµëàñàíã, ³àòòè³ åðíè µàì òåêèñ ³èëóâ÷èñàí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 88-áîá ßøàø ³èéèíëàøãàíäà àéòèëàäèãàí çèêð 327/1. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèðîðòàíãèçíèíã ÿøàøè ³èéèíëàøèá ³îëñà, óéèäàí ê´÷àãà ÷è³à¸òèá, ³óéèäàãè äóîëàðíè àéòèøäàí íèìà ìàí ³èëàäè? 1 , 9 p < 1( S , 1( X 1 1' 1/ P ' G u: E ) ; s 4 : $ 1&4 1 , S C" 3)D b / j u g ; $ «Áèñìèëëàµè úàëà íàôñèé âà ìàëèé âà äèíèé. Àëëîµóììà ðîççèíèé áè³îçîèêà âà áàðèê ëèé ôèéìà ³óääèðî ëèé µàòòà ëà óµèááà òàúæèéëà ìà àõõîðòà âà ëà òà`õèéðî ìà úàææàëòà». (Ìàúíîñè: «Íàôñèì, ìîëèì âà äèíèìãà Àëëîµíèíã èñìèíè àéòàìàí. Ýé Ðàááèì, ³àçîè ³àäàðèíãäàí ìåíè ðîçè ýò. Âà òà³äèð ³èëãàí íàðñàíãíè ìåí ó÷óí áàðàêàëè ³èë. Òîêè, êå÷èêòèðãàí íàðñàíãíè øîøèëòèðèøFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 91 íè âà øîøèëòèðãàí íàðñàíãíè êå÷èêòèðèøíè ÿõøè ê´ðìàéèí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 89-áîá Îôàòíè äàô ³èëèø ó÷óí àéòèëàäèãàí äóî 328/1. Àíàñ èáí Ìîëèêäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµ òàîëî áèð áàíäàãà àµëè à¸ëè, ìîëè âà ôàðçàíäèäà áèð íåúìàò áåðñà âà ó: P $ - ? 5 C" $ P O o v _ «Ìà øà`àëëîµó ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµè,» äåá àéòñà, øó íåúìàòëàðäà ´ëèìäàí áîø³à îôàò ê´ðìàéäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµíèíã õîµëàãàíè á´ëàäè. Àëëîµäàí áîø³àäà ³óââàò é´³».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 90-áîá Êàòòà-êè÷èê ìóñèáàò åòãàíèäà àéòèëàäèãàí äóî Àëëîµ òàîëî Áà³àðà ñóðàñèíèíã 155–156-îÿòëàðèäà: «Áèðîð ìóñèáàò åòñà: «Àëáàòòà, áèç Àëëîµíèíã (áàíäàëàðèìèç) âà àëáàòòà, áèç Ó çîòãà ³àéòãóâ÷èëàðìèç», äåéäèãàí ñîáèðëàðãà õóøõàáàð áåðèíã. Àíà ´øàëàðãà Ïàðâàðäèãîðëàðè òîìîíèäàí ñàëîâîò (ìà²ôèðàò) âà ðàµìàò áîðäèð. Àíà ´øàëàð µà³ é´ëíè òîïãóâ÷èëàðäèð», äåá àéòãàí. 329/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¥àð áèð íàðñàäà èñòèðæîú (ÿúíè, «Èííà ëèëëàµè âà èííà èëàéµè ðîæèúóí», äåá) àéòèíã, µàòòî î±³ êèéèìèíãèçíèíã èïè (óçèëãàíè) ó÷óí µàì, ÷óíêè ó µàì ìóñèáàòäèð», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 91-áîá £àðçèíè ò´ëàøãà ³óðáè åòìàãàíèäà àéòèëàäèãàí äóî 330/1. Àëèäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð ³óë îçîä á´ëèø ó÷óí øàðòëàøèëãàí áàµîäàãè ìàáëà²íè òîïîëìàé, µàçðàò Àëèäàí (ð.à.) ¸ðäàì ñ´ðàäè. Øóíäà ó çîò: «Ñåíãà Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) ´ðãàòãàí êàëèìàëàðíè ´ðãàòàéìè? Àãàð 5 = 3/ p 1(( B : 4 / Z + 1( [ «Àëëîµóììà àêôèíèé áèµàëàëèêà úàí µàðîìèêà âà à²íèíèé áèôàçëèêà úàììàí ñèâàêà» äóîñèíè ´³èá þðñàíã, ³àðçèíã òî²íèíã áèð òàðàôè÷à á´ëñà µàì, õàëîñ á´ëàñàí», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, µàðîì (àðàëàøòèðìàé) µàëîëèíã áèëàí ìåíãà êèôîÿ ýò. Ôàçëèíã èëà ¤çèíãäàí áîø³àëàðäàí áåµîæàò ³èë».) Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 92-áîá £´ð³³àíäà àéòèëàäèãàí äóîëàð 331/1. Âàëèä èáí Âàëèä (ð.à.) Íàáèé ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ìåí ³´ð³ÿïìàí», äåãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ò´øàãèíããà ¸òãàíèíãäà: 0 p+ 0 : K z ) 2 G q 3W ] X / S_ N </ N p B R & P G 3 # H " 5/: «Àúóçó áèêàëèìàòèëëàµèò òàììàòè ìèí ²îçîáèµè âà úè³îáèµè âà øàððè úèáàäèµè âà ìèí µàìàçàòèø øàéàòèéíè âà àí éàµçóðóíè», äåá àéò, øóíäà ñåíãà áèðîð íàðñà çàðàð áåðìàéäè âà ÿ³èíëàøà îëìàéäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµíèíã ìóêàììàë êàëèìàëàðè áèëàí Óíèíã ²àçàáèäàí, àçîáèäàí, áàíäàëàðèíèíã ¸ìîíëèãèäàí, øàéòîí âàñâàñà ³èëèá, ìåíèíã µóçóðèìäà µîçèð á´ëèøèäàí Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 92 ïàíîµ òèëàéìàí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 332/2. Áàðî èáí Îçèáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã îëäèëàðèãà áèð êèøè êåëèá, áåçîâòàëèêäàí øèêîÿò ³èëäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «(Ñåí) G m ? q } ,vd G 3 ' b - 6 > R # 9Z e @ S , > < " 3 0 + = «Ñóáµàíàë ìàëèêèë ³óääóñ, ðîááèë ìàëàèêàòè âàððóµ, æàëëàëòàñ ñàìàâàòè âàë àðçà áèë úèççàòè âàë æàáàðóò», äåá àéòèøíè ê´ïàéòèð», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ôàðèøòàëàð âà Æàáðîèë àëàéµèññàëîìíèíã Ðàááè âà ³óääóñ, ìàëèê ñèôàòëè Àëëîµíè ïîêëàá ¸ä ýòóðìàí. Åðó îñìîíëàðíè èççàòèíã âà æàáàðóò ñèôàòèíã èëà óëó² ³èëäèíã».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 93-áîá Âàñâàñàãà é´ëè³³àíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Àëëîµ òàîëî Ôóññèëàò ñóðàñèíèíã 36-îÿòèäà: «Àãàð ñèçíè øàéòîí òîìîíèäàí áèðîð âàñâàñà é´ëäàí îçäèðñà, Àëëîµäàí ïàíîµ ñ´ðàíã. Àëáàòòà, Ó ýøèòóâ÷è âà áèëóâ÷è Çîòäèð», äåäè. 333/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðäàí áèðîðòàíãèçãà øàéòîí êåëèá: «Óíè êèì ÿðàòäè?», «Áóíè êèì ÿðàòäè?» äåá ñàâîë áåðàäè, µàòòî, «Ðàááèíãíè êèì ÿðàòäè?» äåéèøãà÷à áîðàäè. Àíà øóíäà ó Àëëîµäàí ïàíîµ ñ´ðàñèí âà (ôèêðèãà) áàðµàì áåðñèí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áîø³à ñàµèµ ðèâîÿòäà àéòèëàäè: «Èíñîíëàð ñ´ðàøäà äàâîì ýòèøàäè, µàòòî: «Àëëîµ áóòóí ìàõëó³îòíè ÿðàòäè. Óíäà Àëëîµíè êèì ÿðàòäè?» äåéèøàäè. Êèìíèíã ³àëáèäà øó ñàâîë ïàéäî á´ëñà, N = , P b ( a «Àìàíòó áèëëàµè âà ðóñóëèµè» («Àëëîµãà âà Óíèíã ðàñóëëàðèãà èéìîí êåëòèðäèì»), äåá àéòñèí». 334/2. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìíèíã ôèêðèãà âàñâàñà êåëñà, «Àìàííà áèëëàµè âà áèðîñóëèµ», äåá ó÷ ìàðòà àéòñèí. Øó äóîíè àéòñà, óíäàí âàñâàñà êåòàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 335/3. Óñìîí èáí Àáóë Îñèé (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «(Ìåí)«Ýé Ðàñóëóëëîµ, øàéòîí ìåí áèëàí íàìîçèì âà ³èðîàòèì îðàñèäà õàëà³èò ³èëèá, ÷àëêàøòèðèá þáîðÿïòè», äåäèì. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àíà øó øàéòîíäèð. Ó Õèíçàá, äåéèëàäè. Àãàð ñåí óíè µèñ ³èëñàíã, Àëëîµ íîìè èëà óíäàí ïàíîµ òèëà âà ÷àï òîìîíèíããà ó÷ ìàðòà òóôëàá ³´é», äåäèëàð. Ìåí ó çîòíèíã àéòãàíëàðèíè ³èëãàí ýäèì, Àëëîµ òàîëî ìåíäàí óíè êåòêàçäè». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 336/4. Àáó Çóìàéë (ð.à.) àéòàäèëàð: «Èáí Àááîñãà (ð.à.): «£àëáèìäà íèìàíèäèð µèñ ³èëÿïìàí», äåäèì. Ó çîò: «Íèìà ó?» äåäèëàð. «Àëëîµãà ³àñàìêè, óíè áèðîð êèøèãà àéòìàéìàí», äåäèì. Ó çîò: «Áèðîð øàê á´ëÿïòèìè?» äåá êóëäèëàð. Ñ´íã: «Áèðîð êèøè øàê-øóáµàäàí îìîíäà á´ëìàãàí. ¥àòòî, Àëëîµ òàîëî: «Àãàð Áèç ñèçãà òóøèðãàí íàðñàãà øóáµàäà á´ëñàíãèç...» (Þíóñ ñóðàñè, 94) îÿòèíè íîçèë ³èëãàí. Íàôñèíãäà áèðîð íàðñà òîïñàíã, «¥óâàë àââàëó âàë àõèðó âàç çîµèðó âàë áàòèíó âà µóâà áèêóëëè øàé`èí úàëèéì», äåá àéò», äåäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ó àââàë âà îõèðäèð, Ó çîµèð âà áîòèíäèð. Ó µàð áèð íàðñàíè áèëóâ÷èäèð».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. Óñòîç Àáóë³îñèì £óøàéðèéíèíã ðèñîëàëàðèäà Àµìàä èáí Àòî Ðóçáîðèéäàí ðèâîÿò êåëòèðèëãàí. Ó çîò àéòàäèëàð: «Òàµîðàò ³èëãàíèìäà ñóâíè ê´ï èøëàòèá þáîðãàíäàé á´ëäèì, è÷èìäà ²àøëèê ïàéäî á´ëäè. Êåéèí: «Ýé Ðàááèì, àâô ýò, àâô ýò», äåäèì. Øóíäà: «Àâô èëìäàäèð», äåãàí íèäî ýøèòèëäè. Ñ´íãðà ìåíäàí Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 93 µàëèãè ²àøëèê êåòäè». Áàúçè óëàìîëàð: «Íàìîç, òàµîðàò âà øóëàðãà ´õøàø íàðñàäà âàñâàñàãà òóøãàí êèøè «Ëà èëàµà èëëàëëîµ» êàëèìàñèíè àéòèøè ìóñòàµàáäèð. ×óíêè øó êàëèìàíè øàéòîí ýøèòñà, óçî³ëàøàäè», äåéèøãàí. «Ëà èëàµà èëëàëëîµ» êàëèìàñè çèêðíèíã áîøèäèð. Øóíèíã ó÷óí óììàòíèíã óëó²ëàðè, ñîëèµëàðíèíã òàðáèÿ÷èëàðè, ìóðèäëàðãà îäîá áåðóâ÷èëàð øó êàëèìàíè äîèìî àéòèá þðèøíè áóþðèøãàí. Ñàééèä Àµìàä èáí Àáóë ¥àâîðèé àéòàäèëàð: «Àáó Ñóëàéìîí Äîðîíèéãà âàñâàñà îðàëàãàíè ò´²ðèñèäà øèêîÿò ³èëäèì. Ó çîò: «Àãàð ñåíäàí âàñâàñà êåòèøèíè õîµëàñàíã, ³àé âà³ò á´ëñà µàì, õóðñàíä á´ë. ×óíêè ì´ìèííèíã õóðñàíä÷èëèãèäàí ê´ðà øàéòîííè ²àçàáëàíòèðàäèãàí íàðñà é´³äèð», äåäèëàð». Áàúçè óëàìîëàð: «Èéìîíè êîìèë êèøè âàñâàñà áèëàí ñèíàëàäè. ×óíêè ´²ðè µå÷ ³à÷îí õàðîáà óéíè ´ìàðèøíè ³àñä ³èëìàéäè. Øó ñèíãàðè øàéòîí µàì èéìîíè çàèôíè ýìàñ, áàëêè èéìîíè êîìèëíè ³àñä ³èëàäè». äåá àéòèøäè. 94-áîá Ýñè î²èá âà áèðîð íàðñà ÷à³³àíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð 337/1. Àáó Ñàèä Õóäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ñàµîáàëàðèäàí áèð íå÷òàñè ñàôàðãà ÷è³èøäè. Óëàð àðàá ìàµàëëàëàðèäàí áèðèãà òóøèá ìåµìîí ³èëèøèíè ñ´ðàøäè. Ìàµàëëàäàãèëàð ýñà óëàðíè ìåµìîí ³èëèøäàí áîø òîðòèøäè. Íîãàµîí, àíà øó ìàµàëëà î³ñî³îëèíè áèð íàðñà ÷à³èá îëäè. Óíãà µàììà íàðñàíè ³èëèá ê´ðèøäè, àììî ôîéäà áåðìàäè. Áàúçèëàð: «Àíà ó ìåµìîíëàðãà áîðèíãëàð-÷è, øîÿä, óëàðäà áèðîð íàðñà á´ëñà?» äåéèøäè. Óëàð áîðèá: «Ýé ìåµìîíëàð æàìîàñè, áèçíèíã áîøëè²èìèçíè áèð íàðñà ÷à³èá îëäè. ¥àììà µàðàêàòíè ³èëèá ê´ðäèê, àììî ôîéäà áåðìàäè. Ñèçëàðäà áèðîð íàðñà áîðìè?» äåá ñ´ðàøäè. Ìåµìîíëàðäàí áèòòàñè: «Àëëîµãà ³àñàìêè, ìåí äàì ñîëèíàäèãàí áèð äóîíè áèëàìàí. Ëåêèí ñèçëàðäàí áèçíè ìåµìîí ³èëèøèíãèçíè ñ´ðàãàíèìèçäà ðàä ýòäèíãëàð. Áèçãà áó äóîíèíã ýâàçèãà áèðîð íàðñà áåðìàñàíãëàð, óíè àéòìàéìàí», äåäè. Óëàð áèð ò´äà ³´é áåðèøãà êåëèøèá îëèøäè. Øóíäà ó ñàµîáà «Àëµàìäó ëèëëàµè ðîááèë úàëàìèéí...»íè (ÿúíè, Ôîòèµà ñóðàñèíè) ´³èá ñóôëàäè. Î³ñî³îë ã´¸ àð³îíäàí ÷è³³àíäåê µàðàêàòãà êåëäè. Óíäà áèðîð î²ðè³ ³îëìàé þðèá êåòäè. Êåéèí óëàð êåëèøèëãàí íàðñàíè áåðèøäè. Ñàµîáàëàð: «Óíè òà³ñèìëàíãëàð», äåéèøãàí ýäè, äàì ñîëãàí êèøè: «Ðàñóëóëëîµäàí(ñ.à.â.) áó ò´²ðèäà ñ´ðàá, áèçãà áèðîð íàðñàíè áóþðìàãóíëàðè÷à òà³ñèìëàìàíãëàð», äåäè. Ñàµîáàëàð Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) µóçóðëàðèãà áîðèá, áó âî³åàíè àéòèá áåðèøäè. Íàáèé ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñåí óíèíã (Ôîòèµà ñóðàñèíèíã) øèôî ýêàíèíè ³àåðäàí áèëäèíã?» äåäèëàð: ñ´íãðà, Ò´²ðè ³èëèáñèçëàð, óëàðíè òà³ñèìëàíãëàð. Ìåíãà µàì óëóø àæðàòèíãëàð», äåá êóëèá ³´éäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áîø³à ðèâîÿòäà ýñà: «Ôîòèµàíè ´³èá, ñóôëàá ³´éäè. Ñ´íã µàëèãè êèøè òóçàëèá êåòäè», äåéèëàäè. 338/2. Àáäóðàµìîí èáí Àáó Ëàéëîäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà êåëèá: «Ìåíèíã èíèì êàñàë», äåäè. Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.): «Óíèíã êàñàëè íèìà?» äåá ñ´ðàäèëàð. Ó êèøè: «Áèð îç æóíóíëèãè áîð», äåäè. Íàáèé: «Óíè ìåíãà îëèá êåë», äåäèëàð. Ó êèøèíè îëèá êåëèøäè. Íàáèé (ñ.à.â.) áåìîðíè îëäèëàðèãà ´ò³èçèá, óíãà Ôîòèµà ñóðàñèíè, Áà³àðàíèíã àââàëãè ò´ðò îÿòèíè âà ´ðòàäàãè èêêè îÿòèíè (ÿúíè, 163-164-îÿòëàðèíè), Îÿòóë êóðñèíè, ÿíà Áà³àðàíèíã îõèðãè ó÷ îÿòèíè, Îëè Èìðîííèíã èëê âà 18-îÿòèíè, Àúðîôíèíã 54-îÿòèíè, Ì´ìèíóííèíã 116-îÿòèíè, Æèí ñóðàñèíèíã 3-îÿòèíè, Ñîôôàò ñóðàñèíèíã àââàëãè ´í îÿòèíè, ¥àøðíèíã îõèðãè ó÷ îÿòèíè, «£óë µóâàëëîµó àµàä...»íè, «£óë àúóçó áèðîááèë ôàëà³...»íè, «£óë àúóçó áèðîááèí íàñ...»íè ´³èäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 339/3. Õîðèæà èáí Ñàëò àìàêèëàðèäàí ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 94 àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà áîðäèì âà ìóñóëìîí á´ëäèì. £àéòèøäà áèð ³àâìíèíã ¸íèäàí ´òèá êåòà¸òãàíèìäà, óëàðíèíã îëäèäà áèð æèííè îäàìíè ê´ðäèì. Ó çàíæèð áèëàí áî²ëàíãàí ýäè. Øóíäà óíèíã àµëè: «Áèç ýøèòäèêêè, ñèçíèíã ä´ñòèíãèç ÿõøè íàðñà êåëòèðãàí ýìèø (ÿúíè, Ðàñóëóëëîµíèíã(ñ.à.â.) ðèñîëàòëàðèíè íàçàðäà òóòÿïòè). Ñèçäà äàâîëàéäèãàí áèðîð íàðñà áîðìè?» äåá ñ´ðàøäè. Ìåí Ôîòèµà ñóðàñèíè ´³èá äàì ñîëäèì. Óëàð ìåíãà þçòà ³´é áåðèøäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà áîðèá, áóíèíã õàáàðèíè áåðäèì. Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.): «Áóíäàí áîø³àñèíè µàì àéòäèíãìè?» äåäèëàð. Ìåí: «É´³», äåäèì. «Óíè îë, óìðèì µà³³è, êèìäèð áîòèë áèëàí äàì ñîëèá ðèç³ëàíàäè. Ñåí µà³ áèëàí äàì ñîëèá, óíèíã îð³àñèäàí ðèç³ëàíäèíã», äåäèëàð». Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 340/4. Õîðèæà (ð.à.) àìàêèëàðèäàí ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) µóçóðëàðèäàí êåëàòóðèá, àðàá ìàµàëëàëàðèäàí áèðèãà åòãàíèìèçäà: «Ñèçëàðäà äàâî (á´ëàäèãàí áèðîð íàðñà) áîðìè?» äåéèøäè. Óëàð ìàµêàì ³èëèá áî²ëàíãàí, ýñè êåòèá ³îëãàí êèøèíè îëèá êåëèøäè. Ìåí óíãà ó÷ êóí ýðòàëàá âà êå÷³óðóí Ôîòèµà ñóðàñèíè ´³èá ñóôëàá ³´éäèì. Óíèíã êàñàëè òóçàëäè. Áóíèíã ýâàçèãà ìåíãà íàðñà áåðèøäè. Ìåí îëìàäèì. «Óíäàé á´ëñà, Ðàñóëóëëîµäàí(ñ.à.â.) ñ´ðà», äåéèøäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîìäàí ñ´ðàãàí ýäèì, ó çîò: «Óìðèì µà³³è, êèìäèð áîòèë áèëàí åéäè. Ñåí ýñà µà³ áèëàí åäèíã», äåäèëàð». Àáó Äîâóä âà Èáí Ñóííèé ðèâîÿòëàðè 341/5. Àáäóëëîµ èáí Ìàñúóä (ð.à.) äàðäãà ÷àëèíãàí áèð êèøèíèíã ³óëî²èãà íèìàíèäèð ´³èäèëàð. Ó ñî²àéèá êåòäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Óíèíã ³óëî²èãà íèìà äåá àéòäèíã?» äåãàíëàðèäà, Ì´ìèíóí ñóðàñèíèíã 115-îÿòèäàí òî îõèðèãà÷à ´³èãàíëàðèíèíã õàáàðèíè áåðäèëàð. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð áèðîð êèøè ìàíà øó îÿòëàðíè èøîí÷ áèëàí ´³èñà, òî²íè µàì ìàéäàëàá þáîðàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 95-áîá. Áîëàëàðãà âà áîø³àëàðãà ïàíîµ òèëàíàäèãàí äóî 342/1. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ¥àñàí âà ¥óñàéíëàðãà R$ )/ E 7 [ " R W 0 \ )_ E 7 [ " R & P G 3 # 3[ " . " )/: «Óúèéçóêóìà áèêàëèìàòèëëàµèò òàììàòè ìèí êóëëè øàéòîíèí âà µàììàµ âà ìèí êóëëè úàéíèí ëàììàµ» äóîñèíè ´³èá ïàíîµ òèëàð âà: «Áó äóî îòàíãèç Èñìîèë âà Èñµî³ àëàéµèìîññàëîìëàðíèíã ïàíîµ òèëàéäèãàí äóîëàðè ýäè», äåá àéòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµíèíã ìóêàììàë êàëèìàëàðè áèëàí µàð áèð øàéòîíäàí, çàðàðëè µàøàðîòëàðäàí âà ¸ìîí ê´çäàí ñèçëàðãà ïàíîµ òèëàéìàí».) Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 96-áîá Éèðèíãëàãàíäà, ÿëëè²ëàíãàíäà âà àúçîëàðãà òîøàäèãàí íàðñàëàðãà àéòèëàäèãàí äóî 343/1. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã à¸ëëàðèäàí áèðè ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíèíã µóçóðèìãà êèðäèëàð. Áàðìî²èì ÿëëè²ëàíãàí ýäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.): «Ñåíäà ²àðîâ ³àìèøè (¥èíäèñòîíäàí êåëòèðèëãàí ´ñèìëèê) áîðìè?» äåá ñ´ðàäèëàð. Óíè áàðìî²èìãà ³´éäèëàð âà: «(Ýíäè) 1 S%J j % 8 S# j # % S8 «Àëëîµóììà ìóñà²²èðîë êàáèéð âà ìóêàááèðîñ ñî²èéð, ñî²²èð ìà áèé», äåá àéò, øóíäà ó ñåíäàí é´³îëàäè», äåäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ýé êàòòàíè êè÷èê, êè÷èêíè êàòòà ³èëóâ÷è Çîò, ìåíäàãè íàðñàíè êè÷èê ³èë».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 95 ÊÀÑÀËËÈÊ ÂÀ ¤ËÈÌ ¥ÀÌÄÀ Ó ÈÊÊÈÑÈÃÀ ÒÀÀËËÓ£ËÈ ÇÈÊÐËÀÐ ÊÈÒÎÁÈ 97-áîá ¤ëèìíè ýñëàøíè ê´ïàéòèðèøíèíã ìàµàáóáëèãè 344/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì: «Ëàççàòëàðíè êåòêàçóâ÷è (´ëèìíè) ê´ï çèêð ³èëèíãëàð», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé, Íàñàèé, Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. 98-áîá Êàñàëíèíã àµâîëèíè óíèíã àµëè âà ³àðèíäîøëàðèäàí ñ´ðàø µàìäà ñ´ðàëãàí êèøèíèíã æàâîáè ò´²ðèñèäà 345/1. Èáí Àááîñ (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ´ëèì ò´øàãèäà ¸òãàí ýäèëàð. Àëè èáí Àáó Òîëèá (ð.à.) ó çîòíèíã µóçóðëàðèäàí ÷è³³àíëàðèäà, îäàìëàð: «Ýé Àáóë ¥àñàí, Ðàñóëóëëîµíèíã(ñ.à.â.) àµâîëëàðè ³àíäàé?» äåá ñ´ðàøäè. Øóíäà Àëè (ð.à.): «Àëµàìäóëèëëàµ, øèôî òîïãàí µîëäà òîíã îòòèðäèëàð», äåäèëàð». Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 99-áîá Êàñàë àéòàäèãàí, óíèíã µóçóðèäà àéòèëàäèãàí âà ´³èëàäèãàí çèêðëàð µà³èäà 346/1. Îèøà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ò´øàêëàðèãà ¸òèøäà èêêè êàôòëàðèíè æàìëàá, ñ´íã óíãà ñóôëàð âà: «£óë µóâàëëîµó àµàä...», «£óë àúóçó áèðîááèë ôàëà³...», «£óë àúóçó áèðîááèí íàñ...» ñóðàëàðèíè ´³èð, èêêè êàôòëàðè áèëàí ³îäèð á´ëãàíëàðè÷à òàíàëàðèãà ñóðòàð ýäèëàð. Ñóðòèøíè áîøëàðè, þçëàðè âà òàíàëàðèíèíã îëä òîìîíèäàí áîøëàðäèëàð. Ó÷ ìàðòà øóíäàé ³èëàðäèëàð. Øèêîÿò ³èëñàì, ìåíãà µàì àíà øóíäàé ³èëèøíè áóþðàð ýäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áîø³à áèð ñàµèµ ðèâîÿòäà: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ´ëèì ò´øàãèäà ¸òãàíëàðèäàãè êàñàëëèêëàðèäà µàì èêêèòà «£óë àúóçó...»íè ´³èá, ´çëàðèãà äàì ñîëàðäèëàð», äåéèëàäè. Îèøà (ð.à.): «Ðàñóëóëëîµíèíã(ñ.à.â.) àµâîëëàðè î²èðëàøãàíèäà, àíà øóëàðíè ³´ëëàðèãà ´³èá ñóôëàá, áàðàêàëè á´ëãàíè ó÷óí ´ç ³´ëëàðèíè ´çëàðèãà ñóðòàð ýäèì», äåéäèëàð. 347/2. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà áèðîâ áèð íàðñàäàí – ÷à³àìè, æàðîµàòìè – øèêîÿò ³èëàäèãàí á´ëñà, ê´ðñàòãè÷ áàðìî³ëàðèíè åðãà ³´éèá, ñ´íãðà ê´òàðèá ³óéèäàãè äóîíè ´³èð ýäèëàð: ( S, 0 H { ( 3 )< = N 1 2 ( p R < ( ,: R " ; P ' «Áèñìèëëàµè òóðáàòó àðçèíà áèðèé³îòè áàúçèíà éóøôà áèµè ñà³èéìóíà áèèçíè ðîááèíà». (Ìàúíîñè: «Àëëîµíèíã èñìè áèëàí, åðëàðèìèçíèíã òóïðî²è áèëàí, áàúçèëàðèìèçíèíã òóïóãè áèëàí Ðàááèìèçíèíã èçíè èëà êàñàëëàðèìèç øèôî òîïàäè».) Èìîì Áóõîðèé, Ìóñëèì, Àáó Äîâóä âà áîø³àëàð ðèâîÿò ³èëèøãàí. 348/3. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àµëëàðèäàí áàúçèëàðèãà ´íã ³´ëëàðèíè ñóðòèá, ïàíîµ òèëàá ³óéèäàãè äóîíè ´³èðäèëàð: ^3< = , X % $ o ~ _ _ $ - o v _ $ 1D2 b : F _ g sWH : ( @ , Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 96 «Àëëîµóììà ðîááàí íàñè àçµèáèë áà`ñà èøôè àíòà øàôèé ëà øèôàà èëëà øèôàóêà øèôààí ëà éó²îäèðó ñà³îìà». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåí èíñîíëàðíèíã Ðàááèñàí, ³èéèí÷èëèêëàðíè êåòêàç, øèôî áåð, Ñåí øèôî áåðóâ÷èñàí. Ñåíèíã øèôîèíãäàí áîø³à øèôî é´³. Ñåí áåðãàí øèôî áèðîðòà µàì êàñàëëèê ³îëäèðìàéäè».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áîø³à ðèâîÿòäà: «Ýé èíñîíëàð Ðàááè, êàñàëëèêíè êåòêàç. Øèôî Ñåíèíã ³´ëèíãäà, Ñåíäàí áîø³à óíè î÷óâ÷è é´³», äåéèëãàí. 349/4. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò Ñîáèòãà (ð.à.): «Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) äàì ñîëèá ´³èéäèãàíëàðè áèëàí äàì ñîëàéìè?» äåá ³óéèäàãèëàðíè àéòäèëàð: «Àëëîµóììà ðîááàí íàñ, ìóçµèáàë áà`ñè èøôè àíòà øàôèé, ëà øàôèÿ èëëà àíòà øèôà`à ëà éó²îäèðó ñà³îìà». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåí èíñîíëàðíèíã Ðàááèñàí, ³èéèí÷èëèêëàðíè êåòêàç, øèôî áåð, Ñåí øèôî áåðóâ÷èñàí. Ñåíèíã øèôîèíãäàí áîø³à øèôî é´³. Ñåí áåðãàí øèôî áèðîðòà µàì êàñàëëèê ³îëäèðìàéäè».) Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 350/5. Óñìîí èáí Àáóë Îñèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ó çîòãà êàñàëëèê åòãàíèäàí Ðàñóëóëëîµãà(ñ.à.â.) øèêîÿò ³èëäèëàð. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ó çîòãà: «Î²ðè¸òãàí åðèíããà ³´ëèíãíè ³´é, «Áèñìèëëàµ...»íè ó÷ ìàðòà àéòèá: , H 4: 6: S_ N ;, C" P ? q H " 5/: «Àúóçó áèúèççàòèëëàµè âà ³óäðîòèµè ìèí øàððè ìà àæèäó âà óµàçèðó», äåá åòòè ìàðòà ´³è», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµíèíã èççàòè âà ³óäðàòè èëà ´çèìäà òîïàäèãàí âà µàçàð ³èëàäèãàí íàðñàíèíã ¸ìîíëèãèäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 351/6. Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñ (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êàñàëëèãèìäà ìåíè ê´ðãàíè êèðèá: ^ = F _ ^ = F _ ^ = F _ «Àëëîµóììà èøôè Ñàúäàí, Àëëîµóììà èøôè Ñàúäàí, Àëëîµóììà èøôè Ñàúäàí» («Ñàúäãà øèôî áåð»), äåá àéòäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 352/7. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì êàñàë ê´ðãàíè áîðãàíèäà, àãàð àæàëè åòìàãàí á´ëñà, óíèíã µóçóðèäà åòòè ìàðòà: ) 2 0 : )| @ S , | P v Q " g =: «Àñ`àëóëëîµàë úàçèéì ðîááàë úàðøèë úàçèéì àí éàøôèéàêà», äåñà, Àëëîµ òàîëî óíè êàñàëèäàí õàëîñ ³èëàäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Óëó² Àëëîµäàí, áóþê àðø Ðàááèäàí ñåíãà øèôî áåðèøèíè ñ´ðàéìàí».) Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. 353/8. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð áèð êèøè áåìîðíèíã çè¸ðàòèãà êåëñà: ? cZ J 1 123 : / g" # ( / F _ «Àëëîµóììà èøôè úàáäàêà éàíêàó ëàêà úàäóââàí àâ éàìøèé ëàêà èëà ñîëàòèí», äåá àéòñèí», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåíèíã äóøìàíèíããà çàðáà áåðóâ÷è ¸êè Ñåí ó÷óí íàìîçãà þðóâ÷è êèøèãà øèôî áåð».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 354/9. Àëè (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ìåí êàñàëèìäàí øèêîÿò ³èëèá: «Ýé Ðàááèì, àãàð àæàëèì ÿ³èíëàøãàí á´ëñà, ìåíè ðîµàòëàíòèð, àãàð àæàëèìíè êå÷èêòèðãàí á´ëñàíã, ìåíäàí êàñàëëèêíè ê´òàð. Àãàð áàëî êåëòèðãàí á´ëñàíã, ìåíãà ñàáð áåð», äåá àéòà¸òãàíèìäà, íîãàµîí îëäèìäàí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ´òèá ³îëäèëàð. Âà: «Íèìà äåäèíã?» äåá ñ´ðàäèëàð. Ìåí àéòãàíëàðèìíè òàêðîðëàäèì. Ó çîò î¸³ëàðè áèëàí ìåíè òóðòèá: «É´³, Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 97 N _ : N D / «Àëëîµóììà úàôèµè» ¸êè «Àëëîµóììà èøôèµè» («Ýé Ðàááèì, îôèÿòäà ³èë» ¸êè «Øèôî áåð»), äåá àéò», äåäèëàð. Ìåí àíà øó êóíäàí êåéèí êàñàëëèêäàí øèêîÿò ³èëìàäèì». Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 355/10. Àáó Ñàèä Õóäðèé âà Àáó ¥óðàéðàëàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì [ P O P O $ - N $ «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàëëîµó àêáàð» («Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³, Àëëîµ óëó²äèð), äåñà, Ïàðâàðäèãîð óíè òàñäè³ëàá: «Ìåíäàí áîø³à èëîµ é´³, Ìåí óëó²ìàí», äåéäè. Êèì N _ $ ] 4 P O $ - N $ «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµ», äåñà, Ïàðâàðäèãîð: «Ìåíäàí áîø³à èëîµ é´³, Ìåíèíã øåðèãèì µàì é´³», äåéäè. Àãàð áàíäà: 3+ N 3 N P O $ - N $ «Ëà èëàµà èëëàëëîµó ëàµóë ìóëêó âà ëàµóë µàìä», äåñà, Ïàðâàðäèãîð: «Ìåí èëîµìàí, ìóëê Ìåíèêè, µàìä µàì Ìåí ó÷óí», äåéäè. Àãàð áàíäà: P $ - ? 5 "C $ Q 54 $ P O $ - N $ «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âà ëà µàâëà âà ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµ», äåñà, Ïàðâàðäèãîð: «Ìåí èëîµìàí, ´çãàðòèðèø µàì, ³óââàò µàì ôà³àò Ìåíäàäèð», äåéäè. Êèì ìàíà øó êàëèìàëàðíè êàñàëëèãèäà àéòèá, ñ´íãðà âàôîò ýòñà, óíãà ä´çàõ ´òè òåãìàéäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 356/11. Àáó Ñàèä Õóäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Æàáðîèë (à.ñ.) Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) µóçóðëàðèãà êåëèá: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, òîáèíãèç é´³ìè?» äåá ñ´ðàäèëàð. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¥à», äåá æàâîá áåðãàíëàðèäà, Æàáðîèë (à.ñ.): )C,: P ' ) 2 P O c =4 c )/ : c E 7 [ " S_ H! o c 1_ E 7 [ " )C,: P ' «Áèñìèëëàµè óð³èéêà, ìèí êóëëè øàé`èí éó`çèéêà, ìèí øàððè êóëëè íàôñèí àâ úàéíèí µàñèäèí, Àëëîµó éàøôèéêà, áèñìèëëàµè óð³èéêà», äåá àéòäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµíèíã èñìè èëà äàì ñîëàìàí. ¥àð áèð àçèÿò áåðóâ÷è íàðñàäàí, µàð áèð íàôñíèíã ¸ìîíëèãèäàí ¸êè µàñàä ³èëóâ÷è ê´çäàí Àëëîµ ñèçãà øèôî áåðñèí. Àëëîµíèíã èñìè áèëàí ñèçãà äàì ñîëàìàí».) Èìîì Ìóñëèì, Òåðìèçèé, Íàñàèé, Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. 357/12. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèð àúðîáèéíè êàñàëëèãèäà ê´ðãàíè êèðäèëàð. Àãàð êàñàë ê´ðãàíè êèðñàëàð, P O o v _ 0 ,̀5z " g $ «Ëà áà`ñà òîµóðóí èíøààëëîµ» («Çàðàðè é´³, èíøààëëîµ, áó êàñàëëèê ñåíè ïîêëàéäè»), äåá àéòèø ó çîò ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã îäàòëàðè ýäè. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 358/13. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð àúðîáèé èñèòìà á´ëèá ¸òãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíè ê´ðãàíè êèðèá: «Áó êàñàëëèê ãóíîµëàðãà êàôôîðàò á´ëóâ÷è âà ïîêëîâ÷èäèð», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 359/14. Àáó Óìîìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 98 «Êàñàëíè çè¸ðàò ³èëèø óíèíã ïåøîíàñèãà ³´ëíè ³´éèø ¸êè ³´ëèíè óøëàá, àµâîëè íå÷óê ýêàíèíè ñ´ðàø áèëàí ìóêàììàë á´ëàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. Èáí Ñóííèéíèíã ðèâîÿòëàðèäà: «Êàñàë ê´ðèøíèíã ìóêàììàëëèãè êàñàëãà ³´ëíè ³´éèá òóðèá: «£àíäàé òîíã îòòèðäèíã?» ¸êè «Íå÷óê êå÷ëàòäèíã?» äåá àéòèøäèð», äåéèëàäè. 360/15. Ñàëìîí (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíè êàñàëëèãèìäà ê´ðãàíè êèðèá: «Ýé Ñàëìîí, 6 : ? 1 3 '6 (X 1D D/ H B 3 < = P O 1_ «Øàôàëëîµó ñà³îìàêà âà ²îôàðî çàíáàêà âà úàôàêà ôèé äèéíèêà âà æèñìèêà èëà ìóääàòè àæàëèêà», äåäèëàð».(Ìàúíîñè: «Àëëîµ ñåíãà øèôî áåðèá, ãóíîµèíãíè êå÷èðñèí. Àæàëèíã êåëãóíè÷à æèñìèíã âà äèíèíãíè îôèÿòäà ³èëñèí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 361/16. Óñìîí èáí Àôôîí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ìåí êàñàë á´ëãàíèìäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíãà ïàíîµ òèëàðäèëàð. Áèð êóíè: S _ ` 4: ^5 " [ " N "# 5 L. - 3 8 4 d v P . " )/:" )4 34 P ' ; «Áèñìèëëàµèð ðîµìàíèð ðîµèéì. Óúèéçóêà áèëëàµèë àµàäèñ ñîìàä, àëëàçèé ëàì éàëèä âà ëàì éóëàä âà ëàì éàêóëëàµó êóôóâàí àµàä. Ìèí øàððè ìà òàæèäó», äåá ìåíãà ïàíîµ òèëàäèëàð. Áóíè àéòèá á´ëãàíëàðèäàí êåéèí òèê òóðèá: «Ýé Óñìîí, ìàíà øó êàëèìàëàð áèëàí ïàíîµ òèëà, áîø³àñè áèëàí óëàðäåê ïàíîµ òèëàé îëìàéñàí», äåäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ðàµìîí âà Ðàµèì ñèôàòëè Àëëîµ íîìè èëà áîøëàéìàí.ßêêà, áåµîæàò, òó²ìàãàí, òó²èëìàãàí âà áèðîð òåíãè é´³ Àëëîµ íîìè èëà åòàäèãàí íàðñàíèíã ¸ìîíëèãèäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 100-áîá Êàñàëíèíã îèëàñèãà âà óíãà õèçìàò ³èëà¸òãàíëàðãà êàñàëãà ÿõøè ³àðàøíè âà ³èéèí÷èëèêëàðãà ñàáð ýòèøíè íàñèµàò ³èëèøíèíã ìàµáóáëèãè 362/1. Èìðîí èáí ¥óñàéíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà Æóµàéíà ³àáèëàñèäàí çèíîäàí µîìèëàäîð á´ëãàí áèð à¸ë êåëèá: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ìåíãà µàä óðèø ëîçèì á´ëèá ³îëäè. Óíè ìåíãà ³îèì ³èëèíã», äåäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíèíã ÿ³èíëàðèíè ÷à³èðäèëàð. «Óíãà ÷èðîéëè ìóîìàëà ³èë âà µîìèëàñèíè òó²èá á´ëãàíèäàí êåéèí îëèá êåë», äåäèëàð. Õîòèí òó³³àíèäàí êåéèí óíè êåëòèðèøäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ó à¸ëíèíã ê´éëàãèíè ìàµêàì áî²ëàøíè, ñ´íã òîøá´ðîí ³èëèøíè áóþðäèëàð. Áó èøëàðäàí êåéèí óíãà æàíîçà íàìîçèíè ´³èäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 101-áîá Áîø î²ðè²è, èñèòìà âà áîø³à î²ðè³ëàðãà àéòèëàäèãàí äóî 363/1. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì áàð÷à êàñàëëèêëàðãà âà èñèòìà ÷è³³àíèäà: , ( S 4 S _ , c t c / S_ )| P H " 5 j # P ' «Áèñìèëëàµèë êàáèéð, íàúóçó áèëëàµèë úàçèéì, ìèí øàððè úèð³èí íàúúàð, âà ìèí øàððè µàððèí íàð», äåá àéòèøíè ´ðãàòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Áóþê Àëëîµíèíã èñìè áèëàí áîøëàéìàí. Óëó² Àëëîµíèíã íîìè èëà òîìèðäàí øîâóëëàá Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 99 î³óâ÷è ³îííèíã ¸ìîíèäàí âà ä´çàõ ´òèíèíã ¸ìîíèäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 102-áîá Áåìîðíèíã: «Êàñàëèì ³àòòè³» ¸êè «Î²ðè²èì êó÷ëè» ¸êè «Âîé áîøèì», äåéèøè, ²àçàáëàíèø âà ñàáðñèçëèê ê´ðèíèøèäà á´ëìàñà, æîèçëèãè µà³èäà 364/1. Àáäóëëîµ èáí Ìàúñóä (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà êèðñàì, î²ðè³ëàðè êó÷àÿ¸òãàí ýêàí. Ó çîòíè óøëàá òóðèá: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ³àòòè³ î²ðèÿïñèçìè?» äåäèì. «¥à, ìåí ñèçëàðäàí èêêè êèøèãà áåðèëàäèãàí î²ðè³ áèëàí êàñàëëàíàìàí», äåäèëàð Íàáèé àëàéµèññàëîì». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 365/2. Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñ (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «£àòòè³ êàñàë á´ëèá ¸òãàíèìäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíè ê´ðãàíè êèðäèëàð. «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ê´ðèá òóðãàíèíãèçäåê, áàäàâëàò êèøèìàí. Áèòòà ³èçèìäàí áîø³à ìåðîñõ´ðèì é´³», äåäèì...» Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 366/3. £îñèì èáí Ìóµàììàääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «Îèøà (ð.à.): «Âîé áîøèì!» äåãàíäèëàð, (Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Îèøàãà (ð.à.) ¸³òèðìàéäèãàí áèð ñ´ç àéòäèëàð. Îèøà (ð.à.) ýñà áó àéòãàí ñ´çëàðèãà ýúòèðîç áèëäèðãàíëàðèäàí êåéèí) Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Óíäàé á´ëñà, ´çèìíèíã áîøèì î²ðèÿïòè», äåäèëàð». ¥àäèñíèíã ìàíà øó ëàôçè ìóðñàëäèð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 103-áîá Çàðàð åòãàíèäà ´ëèìíè îðçó ³èëèøíèíã êàðîµèÿòè, ôà³àò äèíèãà ôèòíà á´ëèøèäàí ³´ð³ñàãèíà, óíè îðçó ³èëèø æîèçëèãè 367/1. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðäàí áèðîðòàíãèçãà çàðàð åòñà, ´ëèìíè îðçó ³èëìàñèí. Àãàð èëîæè á´ëìàñà: 1 ^)u G D5 b [ H 1( D- 5 ; 1 ^)u ? " )U b [ 1()4: «Àëëîµóììà àµéèíèé ìà êàíàòèë µàéàòó õîéðîí ëèé âà òàâàôôàíèé èçà êàíàòèë âàôàòó õîéðîí ëèé», äåá àéòñèí», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, àãàð ìåíèíã µà¸òäà ÿøàøèì ÿõøè á´ëñà, ìåíè òèðèê ³îëäèð. Àãàð âàôîòèì ÿõøè á´ëñà, ìåíè âàôîò ýòòèð».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 104-áîá Ìó³àääàñ øàµàðëàðäà ´ëèøíè ñ´ðàøíèíã ìóñòàµàáëèãè 368/1. ¥àôñà áèíòè Óìàð (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Óìàð (ð.à.): - = N )/ P O 1- J 5 =, 1 D 1;5 E 6 )= 1D ? hX _ 1( C M , «Àëëîµóììà óðçó³íèé øàµàäàòàí ôèé ñàáèéëèêà âàæúàë ìàâòèé ôèé áàëàäè ðîñóëèêà ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì» («Àëëîµèì, ìåíè ¤çèíãíèíã é´ëèíãäà øàµèäëèê áèëàí ðèç³ëàíòèð âà ðàñóëèíãíèíã øàµðèäà âàôîò òîïäèð»), äåá äóî ³èëäèëàð. Øóíäà: «Áó ³àíäàé á´ëàäè?» äåäèì. Óìàð (ð.à.): «Àãàð Àëëîµ õîµëàñà, á´ëàäè», äåäèëàð». Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 105-áîá Êàñàëíè øîä ³èëàäèãàí ñ´çëàð àéòèø ìóñòàµàáëèãè 369/1. Àáó Ñàèä Õóäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ (ñ.à.â.): «Êàñàë Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 100 µóçóðèãà êèðñàíãëàð, óíèíã àæàëè µà³èäà òàñêèí áåðóâ÷è ãàïëàðíè àéòèíãëàð. Ó ãàï àæàëèíè ³àéòàðà îëìàñà µàì, íàôñèãà õîòèðæàìëèê áåðèá, õóðñàíä ³èëàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëèøãàí. 106-áîá Êàñàëíè ÿõøè àìàëëàðè áèëàí ìà³òàø, óíäà õàâô ê´ðñà, óíè êåòêàçèø, Àëëîµãà á´ëãàí ãóìîíèíè ÿõøèëàø ò´²ðèñèäà 370/1. Èáí Àááîñ (ð.à.) Óìàð èáí Õàòòîáãà (ð.à.) ñóè³àñä ³èëèíãàíèäà, ó çîòãà òàñàëëè áåðàòóðèá: «Ýé ì´ìèíëàð àìèðè, áó µàììàñè ýìàñ. Ñèç Ðàñóëóëëîµíèíã(ñ.à.â.) ÷èðîéëè ñóµáàòëàðèäà á´ëãàíñèç. Ó çîò ñèçäàí ðîçè µîëàòäà äóí¸äàí êåòäèëàð. Êåéèí Àáó Áàêðíèíã (ð.à.) ÷èðîéëè ñóµáàòëàðèäà á´ëäèíãèç. Áó çîò µàì ñèçäàí ðîçè µîëàòäà äóí¸äàí ´òäèëàð. Êåéèí ìóñóëìîíëàð áèëàí ÷èðîéëè ñóµáàòäà á´ëäèíãèç. Àãàð äóí¸äàí êåòñàíãèç, àëáàòòà, óëàð µàì ñèçäàí ðîçèäèðëàð...» äåãàíëàðèäà, Óìàð (ð.à.): «Àíà øó Àëëîµíèíã ìåíãà áåðãàí íåúìàòèäèð», äåá àéòäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 371/2. Èáí Øóìîñà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Áèç Àìð èáí Îññ (ð.à.) µóçóðëàðèäà ýäèê. Ó çîò ´ëèì ò´øàãèäà ýäèëàð, þçëàðèíè äåâîð òîìîíãà ³àðàòèá, óçî³ éè²ëàðäèëàð. Øóíäà ´²èëëàðè: «Ýé îòàæîí, Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) ñèçãà óíäî²-áóíäî² äåá áàøîðàò ³èëìàãàíëàðìè?» äåãàíëàðèäà, þçëàðèíè áóðèá: «Áèç µèñîáëàéäèãàí ýíã àôçàë íàðñà «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âà àííà Ìóµàììàäàð ðàñóëóëëîµ» øàµîäàòèäèð», äåäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 372/3. £îñèì èáí Ìóµàììàä èáí Àáó Áàêðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Îèøà (ð.à.) êàñàë á´ëèá ³îëäèëàð. Øóíäà Èáí Àááîñ (ð.à.) êåëèá: «Ýé ì´ìèíëàð îíàñè, ñèç Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) âà îòàíãèç Àáó Áàêðãà(ð.à.) åòèøèøäà (ÿúíè, µàâçãà ýðèøèøäà) àââàëãèëàðäàí á´ëäèíãèç», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. Èáí Àáó Ìóëàéêàíèíã ðèâîÿòëàðèäà ýñà ³óéèäàãè÷à àéòèëàäè: «Èáí Àááîñ (ð.à.) Îèøàíèíã (ð.à.) ´ëèìëàðèäàí îëäèí, çàèôëàøèá òóðãàíëàðèäà µóçóðëàðèãà êèðèøãà èçí ñ´ðàäèëàð. Îèøà îíàìèç: « Ìåíè ìà³òàøëàðèäàí ³´ð³àìàí», äåäèëàð. Øóíäà: «Ìóñóëìîíëàð íîìèäàí Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) àìàêèëàðèíèíã ´²èëëàðè», äåéèëäè. Ó çîò: «Èçí áåðèíãëàð», äåäèëàð. Èáí Àááîñ: «¤çèíãèçíè ³àíäàé µèñ ³èëÿïñèç?» äåá ñ´ðàäèëàð. Îèøà îíàìèç: «Àãàð òà³âîäà á´ëñàì, æóäà ÿõøè µèñ ³èëÿïìàí», äåäèëàð. Øóíäà Èáí Àááîñ(ð.à.): «Èíøààëëîµ, ñèçãà ÿõøè á´ëàäè, ÷óíêè ñèç Ðàñóëóëëîµíèíã(ñ.à.â.) õîòèíëàðèñèç. Ó çîò ñèçäàí áîø³à ³èçãà óéëàíìàãàíëàð, áóíäàí òàø³àðè ñèçãà îñìîíäàí àâô-óçð òóøãàí», äåá ÿõøè õèñëàòëàðèíè çèêð ³èëäèëàð». 107-áîá Êàñàëíèíã èøòàµàñèíè êåëòèðàäèãàí íàðñà ò´²ðèñèäà 373/1. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êàñàë êèøèíè ê´ðãàíè êèðèá: «Ê´íãëèíã áèðîð íàðñà òóñàÿïòèìè? Áèðîí øèðèíëèê åéèøíè õîµëàéñàíìè?» äåá ñ´ðàäèëàð. Ó êèøè: «¥à», äåá æàâîá áåðäè. Ðàñóëóëëîµ (ñ.à.â.) óíãà áèð åãóëèê êåëòèðèøíè áóþðäèëàð. Èáí Ìîæà âà Èáí Ñóííèé çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëèøãàí. 374/2. Ó³áà èáí Îìèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì: «Áåìîðëàðèíãèçãà îâ³àò âà è÷èìëèêíè ìàæáóðëàìàíãëàð. ×óíêè Àëëîµíèíã ¤çè óëàðíè åäèðèá-è÷èðèá òóðàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. 108-áîá Çè¸ðàòãà êåëãàíëàð êàñàëäàí äóî ³èëèøèíè ñ´ðàø õóñóñèäà 375/1. Ìàéìóí èáí Ìàµðîíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 101 àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð êàñàëíèíã îëäèãà êèðñàíã, µà³èíããà äóî ³èëèøèíè ñ´ðà. ×óíêè óëàðíèíã äóîëàðè õóääè ôàðèøòàëàðíèíã äóîñèãà ´õøàéäè», äåäèëàð. Èáí Ìîæà âà Èáí Ñóííèé ðèâîÿòëàðè. 109-áîá Êàñàë êèøè òóçàëãàíèäàí êåéèí ´çèíè ´íãëàøè âà Àëëîµãà òàâáà ³èëèøíè àµä ýòãàíèäàí êåéèí óíãà âàôî ³èëèøè õóñóñèäà Àëëîµ òàîëî: «Àµäãà âàôî ³èëèíãëàð. Çåðî, àµä (³è¸ìàò êóíè) ìàñúóë á´ëèíàäèãàí èøäèð» (Èñðî ñóðàñè, 34-îÿò); «Àµäëàøãàíëàðèäà àµäëàðèãà âàôî ³èëóâ÷èëàð...» (Áà³àðà ñóðàñè, 177-îÿò), äåá àéòãàí. 376/1. Õàââîò èáí Æóáàéð (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êàñàëëèãèìäà ìåíè ê´ðãàíè êèðèá: «Ýé Õàââîò, æèñìèíã ñî²àéñèí», äåäèëàð. Ìåí ýñà: «Ñèçíèíã æèñìèíãèç µàì, ýé Ðàñóëóëëîµ», äåá àéòäèì. Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.): «Âàúäàíãäà Àëëîµãà âàôî ³èë», äåäèëàð. Ìåí: «Àëëîµãà µå÷ íàðñà âàúäà ³èëìàäèì», äåäèì. Ðàñóëóëëîµ (ñ.à.â.): «Áàíäà êàñàë á´ëñà, ñ´íã Àëëîµ óíãà ÿõøèëèê êåëòèðàäè, Óíãà áåðãàí âàúäàíããà âàôî ³èë», äåäèëàð». Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 110-áîá ¤ëèì ÿ³èíëàøãàíäà àéòèëàäèãàí íàðñàëàð 377/1. Îèøà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ´ëèìëàðè ÿ³èíëàøãàí ýäè. Îëäèëàðèäà áèð ³àäàµäà ñóâ áîð ýäè. Óíãà ³´ëëàðèíè òè³äèëàð, ñ´íã ñóâèíè þçëàðèãà ñóðòèá: G 5 3 G # = G 53 G 3 B 1/ 1S( / : «Àëëîµóììà àúèííèé úàëà ²îìàðîòèë ìàâòè âà ñàêàðîòèë ìàâò», äåá àéòäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ´ëèì øèääàòè âà ´ëèì òàëâàñàñèäà ìåíãà ¸ðäàì áåð».) Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. 378/2. ßíà Îèøà îíàìèç (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíãà ñóÿíèá òóðèá: 1 /vd * )D 1(< + : 1(34, 1 B «Àëëîµóììà²ôèðëè âàðµàìíèé âà úàëµè³íèé áèððîôè³èë àúëà», äåãàíëàðèíè ýøèòäèì». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåíè ìà²ôèðàò ³èë âà ìåíãà ðàµì ýò. Ìåíè Îëèé ä´ñò(¤çèíã) áèëàí ³îâóøòèð».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. ¤ëèìè ÿ³èíëàøãàí êèøè £óðúîí òèëîâàò ³èëèøè âà çèêðëàðíè ê´ïàéòèðèøè ìóñòàµàáäèð. Àììî áåñàáðëèê ê´ðñàòèø, íî´ðèí µàðàêàòëàð ³èëèø, áèðîâ áèëàí ñ´êèøèø, õóñóìàòëàøèø âà òîðòèøèø êàðèµ ê´ðèëãàí àìàëëàðäèð. Êèøè ³àëáè âà òèëè áèëàí Àëëîµãà øóêð ýòèøè, óìðèíèíã ñ´íããè äà³è³àëàðèíè ÿõøèëèê áèëàí õîòèìàëàøãà µàðàêàò ³èëèá, áîð çåµíèíè ñàðôëàøè âà òèðèøèøè, øóíèíãäåê, Àëëîµãà íèñáàòàí ÿõøè ãóìîíäà á´ëèøè, ÿúíè Àëëîµíèíã óíãà ðàµì ³èëèøèãà óìèä áî²ëàøè âà àµëèãà ñàáð ýòèøëàðèíè, âàôîò ýòñà, éè²ëàìàñëèêëàðèíè, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí âîðèä á´ëãàí «¤ëèê ´ç àµëè éè²èñè ñàáàáëè àçîáëàíàäè», äåéèëãàí ñàµèµ µàäèñíè ýñëàòèøè µàìäà âàôîòèäàí êåéèí ä´ñòëàðèãà ÿõøèëèê ³èëèøíè âà æàíîçàäà îäàò òóñèãà êèðèá ³îëãàí áèäúàòëàðäàí ÷åòëàíèøíè âàñèÿò ³èëèøè ëîçèì. 379/3. Ìóîç èáí Æàáàëäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìíèíã îõèðãè êàëîìè «Ëà èëàµà èëëàëëîµ» á´ëñà, æàííàòãà êèðàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 380/4. Àáó ¥óðàéðà âà Àáó Ñàèä Õóäðèéëàð (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ´ëèì ò´øàãèäà ¸òãàíëàðãà «Ëà èëàµà èëëàëëîµ»íè àéòèá Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 102 òóðèøíè áóþðäèëàð». Èìîì Ìóñëèì, Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèé ðèâîÿòëàðè. Óëàìîëàð: «Àãàð «Ëà èëàµà èëëàëëîµ»íè àéòà îëìàñà, àíà øó åðäà µîçèð á´ëãàíëàð ìóëîéèìëèê áèëàí îµèñòà àéòèá òóðàäèëàð», äåéèøãàí. 111-áîá ¤ëãàí êèøèíèíã ê´çèíè þìãàíäàí êåéèí àéòèëàäèãàí çèêðëàð 381/1. Óììó Ñàëàìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Àáó Ñàëàìàíèíã îëäèãà êèðãàíëàðèäà, ó çîò âàôîò ýòèá, ê´çëàðè î÷è³ ³îëãàí ýäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíèíã ê´çëàðèíè þìèá ³´éäèëàð. Ñ´íãðà: «Àãàð ðóµ îëèíñà, ê´ç óíãà ýðãàøàäè», äåäèëàð. Àáó Ñàëàìàíèíã àµëëàðèäàí á´ëãàí êèøèëàð áàëàíä îâîç èëà ³è÷³èðèá þáîðèøäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¤çèíãèçãà äóî ³èëà¸òãàíèíãèçäà, ôà³àò ÿõøèëèê ñ´ðàíãëàð, ÷óíêè ôàðèøòàëàð àéòà¸òãàí íàðñàíãèçãà îìèéí, äåá òóðèøàäè», äåá ³óéèäàãè äóîíè ´³èäèëàð: K 3 @ , N ( B % 1D N < / 1D N " u K S e 1D N &6 , X D , R 3 = 1d v B N )D N ,S5 ] C 1D N I'D «Àëëîµóììà²ôèð ëèàáèé Ñàëàìàòà âàðôàú äàðîæàòàµó ôèë ìàµäèééèéíà âàõëóôµó ôèé úà³èáèµè ôèë ²îáèðèéíà âà²ôèðëàíà âà ëàµó éà ðîááàë úàëàìèéí âàôñàµ ëàµó ôèé ³îáðèµè âà íàââèð ëàµó ôèéµè». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Àáó Ñàëàìàíè ìà²ôèðàò ³èë. Óíèíã äàðàæàñèíè µèäîÿò òîïãàíëàð ³àòîðèãà ê´òàð. Îð³àñèäà ³îëãàíëàð ó÷óí ¤çèíã óíèíã ´ðíèíè áîñ. Ýé îëàìëàð Ðàááè, óíè âà áèçíè ìà²ôèðàò ³èë. Óíèíã ³àáðèíè êåíã ³èë, íóðãà ò´ëäèð».) (Áó äóîíè ´³è¸òãàíäà «Àáó Ñàëàìà»íèíã ´ðíèãà ´ëãàí êèøèíèíã èñìè àéòèëàäè.) Èìîì Ìóñëèì ðèâî- ÿòè. 382/2. Óëó² òîáåúèíëàðäàí áèðè Áàêð èáí Àáäóëëîµ: «Àãàð ìàééèòíèíã ê´çèíè ¸ïèá ³´éñàíã, P Q 5 =, R - 1 / P ' «Áèñìèëëàµè âà úàëà ìèëëàòè ðîñóëèëëàµ», äåá àéò. Àãàð ê´òàðñàíã, «Áèñìèëëàµ...», äå. Àãàð ê´òàðèøäà ÿíà äàâîì ýòñàíã, òàñáåµ àéò», äåäèëàð. Áàéµà³èé ðèâîÿòè. 112-áîá Ìàééèòíèíã µóçóðèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 383/1. Óììó Ñàëàìà îíàìèç (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð êàñàë ¸êè ìàééèòíèíã îëäèäà µîçèð á´ëñàíãèç, ôà³àò ÿõøè ãàïíè àéòèíãëàð. ×óíêè ôàðèøòàëàð àéòà¸òãàí íàðñàíãèçãà îìèéí, äåá òóðèøàäè», äåäèëàð. Àáó Ñàëàìà âàôîò ýòãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà êèðèá: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, Àáó Ñàëàìà âàôîò ýòäè», äåäèì, ó çîò: R h ('4 1 < / N ( 1( < /: N 1 B «Àëëîµóììà²ôèðëèé âà ëàµó âà àú³èáíèé ìèíµó úó³áà µàñàíà» («Àëëîµèì, ìåíè âà óíè ìà²ôèðàò ³èë µàìäà ìåíãà óíäàí ÿõøèñèíè ³îëäèð»), äåá àéò», äåäèëàð. Ìåí øó äóîíè àéòãàíèìäà, Àëëîµ òàîëî ìåíãà ýðèìäàí µàì àôçàë Ðàñóëóëëîµíè(ñ.à.â.) áåðäè (ÿúíè, ìåíè íèêîµëàðèãà îëäèëàð)». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 384/2. Ìàú³àë èáí ßñîðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¤ëèêëàðèíãèçãà ¨ñèí ñóðàñèíè ´³èíãëàð», äåäèëàð. Àáó Äîâóääàí áîø³àëàð áó µàäèñíè çàèô ñàíàøãàí. ×óíêè ñàíàäèäà èêêèòà íîàíè³ êèøè áîð. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 103 113-áîá Êèøèíèíã ÿ³èíè âàôîò ýòãàíèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 385/1. Óììó Ñàëàìà îíàìèç (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì: «Áèðîð áàíäàãà ìóñèáàò åòãàíèäà: ( ^)u 1 F"u 1& )8 1D 16 n0 5 6 , N ) P «Èííà ëèëëàµè âà èííà èëàéµè ðîæèúóí, Àëëîµóììà àæóðíèé ôèé ìóñèéáàòèé âàõëóôëèé õîéðîì ìèíµà» («Áèç Àëëîµíèêèìèç âà Àëëîµãà ³àéòóâ÷èìèç. Ýé Ðàááèì, ìóñèáàòèìäà àæð ³èë âà ìåíãà óíäàí ÿõøèðî²èíè áåð»), äåá àéòñà, Àëëîµ òàîëî ìóñèáàòèãà àæð áåðèá, óíäàí ÿõøèñèíè àòî ýòàäè», äåäèëàð. Ýðèì Àáó Ñàëàìà âàôîò ýòãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) áóþðãàíëàðèäåê, ´øà äóîíè àéòäèì. Àëëîµ òàîëî ýðèì Àáó Ñàëàìàäàí µàì ÿõøèðî²èãà – Ìóµàììàä àëàéµèññàëîìíèíã íèêîµëàðèãà ìóøàððàô ³èëäè». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 386/2. ßíà Óììó Ñàëàìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ñèçëàðíèíã áèðîðòàíãèçãà ìóñèáàò åòñà: ( ^)u 1( : )D 16g D 1& )8 s ' &4 (/ y05 6 , N ) P «Èííà ëèëëàµè âà èííà èëàéµè ðîæèúóí. Àëëîµóììà úèíäàêà àµòàñèáó ìóñèéáàòèé ôààæóðíèé ôèéµà âà àáäèëíèé áèµà õîéðîì ìèíµà», äåá àéòñèí», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Áèç Àëëîµíèêèìèç âà Àëëîµãà ³àéòóâ÷èìèç. Ýé Ðàááèì, ìóñèáàòèìãà Ñåíèíã µóçóðèíãäàí ñàâîá óìèä ³èëàìàí. Ìåíãà ìóñèáàòèìäà àæð áåð âà óíè óíäàí ÿõøèðî²èãà àëìàøòèð».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 387/3. Àáó Ìóñî Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð áèðîð áàíäàíèíã ôàðçàíäè âàôîò ýòñà, Àëëîµ òàîëî ôàðèøòàëàðèãà: «Áàíäàìíèíã ôàðçàíäè ðóµèíè îëäèíãëàðìè?» äåéäè. «¥à», äåá æàâîá áåðèøàäè óëàð. «£àëáèíèíã ìåâàñèíè ³àáç ³èëäèíãëàðìè?» äåéäè ñ´íã. «¥à», äåá æàâîá áåðèøàäè ÿíà. «Áàíäàì íèìà äåäè?» äåá ñ´ðàéäè Àëëîµ òàîëî. Ôàðèøòàëàð: «Ñåíãà µàìä âà èñòèðæîú («Èííà ëèëëàµè âà èííà èëàéµè ðîæèúóí», äåá) àéòäè», äåéèøàäè. Øóíäà Àëëîµ òàîëî: «Áàíäàì ó÷óí æàííàòäà áèð óé ³óðèíãëàð âà óíè µàìä óéè, äåá àòàíãëàð», äåéäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 388/4. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àéòäèëàð: «Àëëîµ òàîëî: «Áèð ì´ìèí áàíäàíèíã äóí¸ àµëèäàí ýíã ÿ³èí ä´ñòèíèíã ðóµèíè ³àáç ³èëñàì, ó ñàáð ýòèá, øèêîÿò ³èëìàñà, Ìåí µóçóðèìäà óíãà æàííàò äåãàí ìóêîôîòíè òàé¸ðëàá ³´éãàíìàí», äåá àéòäè». Øó ìàúíîäàãè µàäèñ Èìîì Áóõîðèéäàí ðèâîÿò ³èëèíãàí. 114-áîá Ä´ñòèíèíã ´ëèìè õàáàðè åòãàíèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 389/1. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¤ëèì ³´ð³èí÷äèð. Ñèçëàðíèíã áèðèíãèçãà áèðîäàðèíèíã ´ëèìè õàáàðè åòñà: K S)7 / 1 D N &[ E 6 K ( ' +3 1 D (/ N &[ y0 5 < (3 (S, 1 y0 5 6 , N ) P ] ( & ; $ ] 6: ( +; $ % 1D N W: 1D N " u «Èííà ëèëëàµè âà èííà èëàéµè ðîæèúóí âà èííà èëà ðîááèíà ëàìóí³îëèáóí, Àëëîµóììàêòóáµó úèíäàêà ôèë ìóµñèíèéíà âàæúàë êèòàáàµó ôèé úèëëèééèí âàõëóôµó ôèé àµëèµè ôèë ²îáèðèéí âà ëà òàµðèìíà àæðîµó âà ëà òàôòèííà áàúäàµ», äåá Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 104 àéòñèí», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Áèç Àëëîµíèêèìèç âà Óíãà ³àéòóâ÷èìèç. Âà, àëáàòòà, áèç Ðàááèìèçãà ³àéòàæàêìèç. Ýé Ðàááèì, ¤çèíãíèíã µóçóðèíãäà óíè ÿõøèëàðäàí, äåá ¸ç. Âà óíèíã êèòîáèíè Èëëèééèíäà (åòòèí÷è îñìîíäà íîìàè àúìîëëàð áèòèëãàí ìàêîíäà) ³èë. Îð³àñèäà ³îëãàíëàðãà ¤çèíã óíèíã ´ðíèíè áîñ. Óíèíã àæðèíè áèçëàðäàí ìàµðóì ³èëìà. Óíäàí êåéèí áèçëàðíè ôèòíàãà ñîëìà».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 115-áîá Èñëîìãà äóøìàí á´ëãàí îäàìíèíã ´ëèìè õàáàðè åòãàíèäà àéòèëàäèãàí çèêð 390/1. Èáí Ìàñúóä (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà áîðèá: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, Àëëîµ òàîëî Àáó Æàµëíè ³àòë ýòäè», äåäèì, ó çîò: N ( X q /: ] / 8 L. - P 3U «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé íàñîðî úàáäàµó âà àúàççà äèéíàµó», äåá àéòäèëàð». (Ìàúíîñè: «£óëèãà íóñðàò áåðèá, äèíèíè àçèç ³èëãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 116-áîá Ìàééèòãà éè²ëàø âà æîµèëèÿò äàúâîëàðè áèëàí äîä-âîéëàø µàðîìëèãè µà³èäà 391/1. Àáäóëëîµ èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì þçèãà óðèá, ¸³àëàðèíè éèðòèá, æîµèëèÿò äàúâîëàðè áèëàí âîé-äîä ³èëñà, áèçäàí ýìàñ», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 392/2. Àáó Ìóñî Àøúàðèé (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì éè²è áèëàí îâîçèíè áàëàíä ³èëóâ÷èäàí, ìóñèáàò ÷î²èäà ñî÷èíè ³èðèá òàøëîâ÷èäàí âà êèéèìëàðèíè éèðòóâ÷èäàí éèðî³äèðëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 393/3. Óììó Àòèééà (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìàééèòãà îâîç ÷è³àðèá éè²ëàìàñëèêêà áèçäàí áàéúàò îëäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 394/4. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Èíñîíëàðäà èêêè õèñëàò áîðêè, óëàð àíà øó èêêè õèñëàò áèëàí êóôðäàäèðëàð: íàñàáèíè µà³îðàò ³èëèø âà ìàééèòãà. áàëàíä îâîç áèëàí éè²ëàø», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 395/5. Àáó Ñàèä Õóäðèé (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ´ëèêêà áàëàíä îâîç áèëàí éè²ëîâ÷èíè âà ´²ðèí÷à ³óëî³ òóòèá ýøèòóâ÷èíè ëàúíàòëàäèëàð». Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. Ëàúíàòëàíãàí éè²è îâîçíè áàëàíä ³´éèá, ìàééèòíèíã ÿõøèëèêëàðèíè çèêð ³èëèá éè²ëàøäèð. Àììî áà³èðìàé, âîé-äîä ³èëìàé éè²ëàø µàðîì ýìàñ. 396/6. Èáí Óìàð (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Àáäóðàµìîí èáí Àâô, Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñ, Àáäóëëîµ èáí Ìàñúóäëàð áèëàí áèðãà Ñàúä èáí Óáîäàíè ê´ðãàíè êèðäèëàð. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíãà ³àðàá òóðèá éè²ëàá þáîðäèëàð. Ðàñóëóëëîµ éè²ëàãàíëàðèíè ê´ðèá ³àâìäàãèëàð µàì éè²ëàøäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ýøèòìàäèíãëàðìè, Àëëîµ ê´ç ¸øèãà âà ³àëáíèíã õàôàëèãèãà àçîáëàìàéäè! Ëåêèí ìàíà áóíãà àçîáëàéäè ¸êè ðàµì ³èëàäè», äåäèëàð òèëëàðèíè ê´ðñàòèá». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 397/7. Óñîìà èáí Çàéääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³èçëàðèíèíã ´²ëè âàôîò ýòãàíè õàáàðè êåëãàíèäà, ê´çëàðèäàí ¸ø î³äè. Øóíäà Ñàúä: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, áó íèìàñè?» äåäèëàð. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áó Àëëîµ áàíäàëàðèíèíã ³àëáèãà ³èëãàí ðàµìàòäèð. Àëáàòòà Àëëîµ ðàµìëè áàíäàëàðèãà ìåµðèáîíëèê ³èëàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 105 398/8. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ´²èëëàðè Èáðîµèì âàôîò ýòãàíèäà, ê´çëàðèäàí ê´ï ¸ø î³äè. Àáäóðàµìîí èáí Àâô: «Ñèç øóíäî³ ³èëÿïñèçìè, ýé Ðàñóëóëëîµ?» äåãàí ýäèëàð, ó çîò: «Ýé Èáí Àâô, áó ðàµìàòäèð, – äåäèëàð, êåéèí ³´øèá ³´éäèëàð: – Ê´ç ¸ø î³èçàäè. £àëá õàôà á´ëàäè. Áèç ýñà Ðàááèìèç ðîçè á´ëãàí íàðñàíè àéòàìèç. Àëáàòòà, áèç, ýé Èáðîµèì, ñåíäàí àæðàá ³îëãàíèìèçãà õàôàìèç». Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 117-áîá Òàúçèÿ µà³èäà 399/1. Àáäóëëîµ èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì: «Êèì ìóñèáàò åòãàí êèøèãà òàúçèÿ (µàìäàðäëèê) áèëäèðñà, óíèíã ñàâîáèäåê àæðãà ýãà á´ëàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé âà Áàéµà³èéëàð çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëèøãàí. 400/2. Àáó Áàðçà Àñëàìèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì ôàðçàíäèäàí àéðèëãàí à¸ëãà òàúçèÿ áèëäèðñà, óíãà æàííàòäà êèéèì êèéãèçèëàäè», äåäèëàð. Òåðìèçèé ðèâîÿò ³èëèá, èñíîäè êó÷ëè ýìàñ, äåá àéòãàíëàð. 401/3. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Ôîòèìàãà (ð.à.): «Ýé Ôîòèìà, óéèíãäàí íèìà ñàáàá áèëàí ÷è³äèíã?» äåá ñ´ðàäèëàð. Ôîòèìà (ð.à.): «Ìàíà áó ìàééèòãà ðàµì ³èëèá, òàúçèÿ áèëäèðèø ó÷óí ÷è³äèì», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Íàñàèé ðèâîÿòëàðè. 402/4. Àìð èáí ¥àçìäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì: «£àéñè áèð ì´ìèí áèðîäàðèíèíã ìóñèáàòèãà òàúçèÿ áèëäèðñà, Àëëîµ òàîëî óíãà ³è¸ìàò êóíè êàðîìàò êèéèìèíè êèéãèçàäè», äåäèëàð. Èáí Ìîæà âà Áàéµà³èé ðèâîÿòëàðè. Òàúçèÿ ñàáðãà ÷à³èðèø, ìàééèò ýãàëàðèãà òàñàëëè áåðàäèãàí íàðñàëàðíè çèêð ³èëèø âà õàôàëèê, ìóñèáàòëàðèíè åíãèëëàòèø, äåãàíèäèð. Áóíãà Àëëîµ òàîëîíèíã: «ßõøèëèê âà òà³âîäà áèð-áèðèíãèçãà ¸ðäàì áåðèíãëàð», äåãàí ñ´çè âà Ðàñóëóëëîµíèíã(ñ.à.â.): «Àëëîµ áèðîäàðèíèíã ¸ðäàìèäà á´ëãàí áàíäàíèíã ¸ðäàìèäàäèð», äåãàí µàäèñëàðè ÷èðîéëè ìèñîë á´ëàäè. 403/5. Óñîìà èáí Çàéä (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ³èçëàðèäàí áèðè îòàñèãà áèð îäàì þáîðèá, íåâàðàëàðè ´ëèì á´ñà²àñèäà ¸òãàíèíè àéòäè. Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) êåëãàí êèøèãà: «Áîðèá ³èçèìãà àéò, Àëëîµ áåðãàíèíè îëóâ÷èäèð. ¥àð áèð íàðñàíèíã àæàëè Óíèíã µóçóðèäà áåëãèëàá ³´éèëãàíäèð. £èçèìãà ñàâîá ó÷óí ñàáð ³èëèøíè áóþð», äåá àéòäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ìàíà øó µàäèñè øàðèô äèí óñóëëàðè, ôóðóúëàðè, îäîáëàðèíè ´ç è÷èãà îëãàí ýíã êàòòà ³îèäàëàðèäàíäèð. Ó ìóñèáàòëàðãà, ²àì âà êàñàëëèêëàðãà µàìäà áîø³à ³èéèí÷èëèêëàðãà ñàáð ³èëèøíè ´ðãàòàäè. 404/6. Ìóîâèÿ èáí £óððà èáí È¸ñ îòàëàðèäàí ðèâîÿò ³èëàäèëàð. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ê´ðèíìàé ³îëãàí áèð ñàµîáàñèíè ñ´ðàäèëàð. «Ýé Ðàñóëóëëîµ, µàëèãè ñèç òàíèéäèãàí áîëàñè âàôîò ýòäè», äåéèøäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ´øà ñàµîáàíèíã îëäèãà áîðèá, ´²ëèíè ñ´ðàãàí ýäèëàð, ó êèøè ´²ëèíèíã âàôîò ýòãàíèíè àéòäè. Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) ó êèøèãà òàúçèÿ áèëäèðäèëàð, ñ´íãðà: «Ýé ôàëîí÷è, ñåíãà ´²ëèíãíè µà¸òäà á´ëèøè ÿõøèìè ¸êè ýðòàãà æàííàò ýøèãè òàãèãà ñåíäàí îëäèí áîðèá, ñåíãà ýøèêíè î÷èá êóòèá îëãàíèìè?» äåäèëàð. ¥àëèãè ñàµîáà: «Ýé Àëëîµíèíã ïàé²àìáàðè, ìåíäàí îëäèí áîðèá, ýøèêíè î÷èá êóòèá îëãàíè ÿõøè», äåá æàâîá ³èëäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Óíäàé á´ëñà, êåéèíãèñè (ÿúíè, æàííàòäà êóòèá îëãàíè) ñåíãà», äåäèëàð. Íàñîèé ðèâîÿòè. Èìîì Øîôåúèé òàúçèÿ µà³èäà: «Ìåí ñåíãà òàúçèÿ áèëäèðàìàí, àììî ´çèì µàì àáàäèé ³îëèøãà èøîíìàéìàí, áóíè äèí áóþðãàíè ó÷óí áàæàðàìàí. Òàúçèÿ àéòèëãàí êèøè µàì ìàééèòëèãèäà áî³èé ³îëóâ÷è ýìàñ. Òàúçèÿ àéòóâ÷è µàì óçî³ Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 106 ìóääàò ÿøîâ÷è ýìàñ», äåãàí ìàúíîäà áàéò àéòãàíëàð. 118-áîá Ìàééèòíèíã ´ëèìèíè ä´ñòëàðè âà ³àðèíäîøëàðèãà áèëäèðèø æîèçëèãè âà æàð÷èëàðíè þáîðèá ´ëèì õàáàðèíè åòêàçèø êàðîµèÿòè 405/1. ¥óçàéôà (ð.à.): «Àãàð âàôîò ýòñàì, ´ëèìèì õàáàðèíè æàð÷èëàð îð³àëè àéòòèðèá, ìåí òóôàéëè áèðîð êèøèãà îçîð áåðìàíãëàð. ×óíêè ìåí Ðàñóëóëëîµíèíã(ñ.à.â.) æàð÷èëàð îð³àëè ´ëèì õàáàðè áåðèëèøèäàí ³àéòàðãàíëàðèíè ýøèòãàíìàí», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 406/2. Àáäóëëîµ èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¤ëèì õàáàðèíè æàð÷èëàð âîñèòàñèäà àéòèøäàí ñà³ëàíèíãëàð. ×óíêè ó æîµèëèÿò àìàëëàðèäàíäèð», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 407/3. Èìîì Áóõîðèé âà Èìîì Ìóñëèìíèíã «Ñàµèµ»ëàðèäà àéòèëàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Íàæîøèé ´ëèìè õàáàðèíè ñàµîáàëàðãà õàáàð ³èëäèëàð». Áóõîðèé âà Ìóñëèìíèíã áîø³à ðèâîÿòëàðèäà: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êå÷àñè µå÷ êèìãà áèëäèðìàñäàí ê´ìèëãàí ìàééèò µà³èäà ýøèòèá: «Íåãà ìåíãà àéòìàäèíãëàð!» äåäèëàð», äåéèëàäè. Áàúçè óëàìîëàð ìàíà øó èêêèòà µàäèñíè ìàééèòíèíã ´ëèìè õàáàðèíè ä´ñòëàðèãà, ³àðèíäîø-óðó²ëàðèãà åòêàçèø æîèç ýêàíèãà äàëèë ³èëèøãàí. Ìàí ³èëèíãàí ´ëèì õàáàðè ýñà æîµèëèÿò äàâðèäàãèäåê, áèð óëó² êèøè âàôîò ýòñà, ³àáèëàëàðãà îòëè³ëàð þáîðèá, ôàëîí÷è ´ëäè, óíèíã ´ëèìè áèëàí áóòóí àðàáëàð ´ëäè, äåá æàð ñîëèø êàáèäèð, äåéèøãàí. 119-áîá Ìàééèòíè þâà¸òãàíäà âà êàôàíëà¸òãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Áó àìàëëàðíè áàæàðà¸òãàíäà Àëëîµíè çèêð ³èëèá, ìàééèòíè äóî ³èëèá òóðèø ìóñòàµàáäèð. Àãàð ²àññîë ìàééèòíè þâà¸òãàíèäà, óíèíã þçèäà íóð ¸êè õóø á´é ñåçñà, óíè îäàìëàðãà àéòèøè ÿõøè àìàëëàðäàíäèð. Àììî áóíèíã àêñèíè ê´ðñà, îäàìëàðãà àéòèøè µàðîìäèð. 408/1. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¤ëèêëàðèíãèçíèíã ÿõøèëèêëàðèíè çèêð ³èëèíãëàð, ¸ìîíëèêëàðèäàí òèéèëèíãëàð», äåá àéòäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. Èìîì Òåðìèçèé áóíè çàèô, äåãàíëàð. 409/2. Àáó Ðîôåúäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè.Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì áèð ìàééèòíè þâèá, óíèíã àéáëàðèíè áåêèòñà, Àëëîµ òàîëî óíè ³èð³ ìàðòà ìà²ôèðàò ³èëàäè», äåäèëàð. Èìîì ¥îêèì ðèâîÿòè. 120-áîá Ìàééèòíèíã æàíîçàñèäà ´³èëàäèãàí çèêðëàð Ìàééèòãà æàíîçà íàìîçèíè ´³èø ôàðçè êèôîÿäèð. Øó ñèíãàðè óíè þâèø, êàôàíëàø, äàôí ³èëèø µàì ôàðçè êèôîÿäèð. Áóíãà µàììà áèð îâîçäàí èòòèôî³ ³èëèøãàí. Æàíîçà íàìîçè ³óéèäàãè÷à ´³èëàäè: àââàë «Àëëîµó àêáàð», äåá, ÿúíè òàêáèðè òàµðèìàíè àéòèá ³óëî³ ³î³àäè. Ñ´íã ñàíî – «Ñóáµàíàêàëëîµóììà âà áèµàìäèêà âà òàáàðîêàñìóêà âà òàúàëà æàääóêà âà ëà èëàµà ²îéðóê» äóîñè ´³èëàäè. Ñ´íãðà ÿíà òàêáèð àéòàäè, àììî ³´ëèíè ê´òàðìàéäè. Êåéèí Ðàñóëóëëîµãà(ñ.à.â.) áèðîð ñàëîâîòíè àéòàäè. Ñ´íã «Àëëîµó àêáàð», äåá æàíîçà äóîñèíè ´³èéäè. Æàíîçà äóîñè: 1 / N )4gD ( N &))4 k :" [ H j [ j % J ( 9B W _ (& )S ( )S+ B ] (& ; $ ] 6: (+; $ n0 3 V 1/ N D- 5 &D ( N &)-D 5 ; Y Z =V Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 107 «Àëëîµóììà²ôèð ëèµàééèíà âà ìàééèòèíà âà øàµèäèíà âà ²îèáèíà âà ñî²èéðèíà âà êàáèéðèíà âà çàêàðèíà âà óíñàíà. Àëëîµóììà ìàí àµéàéòàµó ìèííà ôààµéèµè úàëàë èñëàì âà ìàí òàâàôôàéòàµó ìèííà ôàòàâàôôàµó úàëàë èéìàí. Àëëîµóììà ëà òàµðèìíà àæðîµó âà ëà òàôòèííà áàúäàµó». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, òèðèãó ´ëèãèìèçíè, µîçèðó ²îéèáèìèçíè, êè÷èãó êàòòàìèçíè, ýðêàãó à¸ëèìèçíè ìà²ôèðàò ³èë. Ýé Ðàááèì, êèìèìèçíè µà¸òäà ³îëäèðàäèãàí á´ëñàíã, óíè Èñëîìäà ³èë, êèìèìèçíè ´ëäèðàäèãàí á´ëñàíã, óíè èéìîí áèëàí âàôîò ýòòèð. Áèçíè óíèíã àæðèäàí ìàµðóì ³èëìà. Óíäàí êåéèí áèçíè ôèòíàãà ñîëìà».) Àãàð ìàééèò ¸ø áîëà á´ëñà, ³óéèäàãè äóîíè ´³èéäè: 3 (& ; $ 3 5"C" 1 / 8 D : 3 ( M5 N E < 7 T ^u"H 3 N 6 h = 3 N 6 hz D 3 N 6 ] 6: 3 +; $ ] «Àëëîµóììàæúàëµó ëàµóìà ôàðîòàí âàæúàëµó ëàµóìà ñàëàôàí âàæúàëµó ëàµóìî çóµðîí âà ñà³³èë áèµè ìàâàçèéíàµóìà âà àôðè²èñ ñîáðî úàëà ³óëóáèµèìà âà ëà òàôòèíµóìà áàúäàµó âà ëà òàµðèìµóìà àæðàµ», ñ´íã ÿíà «Àëëîµó àêáàð». Ñ´íã èêêè òîìîíãà ñàëîì áåðèá íàìîçíè òóãàòàäè. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, áó ã´äàêíè îòàîíàëàðè ó÷óí àæð, ôàçë âà çàµèðà ³èë. Ó ñàáàáëè îòà-îíàñèíèíã òàðîçèëàðèíè î²èð ³èë, ³àëáëàðèãà ñàáð ¸²äèð. Óíäàí ñ´íã óëàðíè ôèòíàãà ñîëìà, óëàðíè óíèíã àæðèäàí ìàµðóì ³èëìà».) 410/1. Èáí Ìàúñóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì æàíîçà íàìîçèäà £óðúîíäàí áèðîð íàðñà ´³èøíè òàéèíëàìàãàíëàð. 411/2. Àâô èáí Ìîëèê (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì æàíîçà íàìîçè ´³èãàíëàðèäàãè äóîëàðèíè ¸äëàá îëäèì, óíäà: \ N 7< X k- o 3 N ' B N u S= N q Y[ : N (/ F / N D / N 34, N B R ( m N u X: N 6 M ^)u ^6M N W: ^ )u Z h W: ] , X ^)u ^,X N : ) d v @ 5-k b )-< 3[ , ( @ . / < @ . / ] . / : «Àëëîµóììà²ôèð ëàµó âàðµàìµó âà àúôèµó âàúôó àíµó âà àêðèì íóçóëàµó âà âàññèú ìóäõîëàµó âà²ñèëµó áèë ìàè âàñ ñàëæè âàë áàðîäè âà íà³³èµè ìèíàë õîòîéà êàìà íà³³îéòàñ ñàâáàë àáéàçî ìèíàä äàíàñè âà àáäèëµó äàðîí õîéðîí ìèí äàðèµè âà àµëàí õîéðîí ìèí àµëèµè âà çàâæàí õîéðîí ìèí çàâæèµè âà àäõèëµóë æàííàòà âà àúèçµó ìèí úàçàáèë ³îáðè âà ìèí úàçàáèí íàð», äåá àéòãàíëàð, ´øàíäà µàòòî ìåí ´øà ìàééèòíèíã ´ðíèäà á´ëèøíè îðçó ³èëèá ³îëäèì». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, óíè ìà²ôèðàò ³èë, óíãà ðàµì ýò. Óíè îôèÿòäà ³èë âà àâô ýò. Òóøàäèãàí åðèíè ìóêàððàì, êèðàäèãàí åðèíè êåíã ³èë. Óíè ñóâ, ³îð, ä´ë áèëàí þâ. Î³ êèéèì êèðäàí òîçà á´ëãàíè êàáè óíè õàòîëàðäàí ïîêëà. Óíãà µîâëèñèäàí ÿõøèðî³ µîâëè, àµëèäàí ÿõøèðî³ àµë, æóôòèäàí ÿõøèðî³ æóôò áåð. Óíè æàííàòãà êèðãèç, ³àáð âà ä´çàõ àçîáèäàí ñà³ëà».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 412/3. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì æàíîçà íàìîçèäà: Y Z =V 1 / N )4gD ( N &)) 4 k : [ H j [ j % J ( 9B W _ (& S) ( )S+ B ] ( & ; $ ] 6: (+; $ n0 3V 1/ N D- 5 & D ( N &)-D5 ; «Àëëîµóììà²ôèð ëèµàééèíà âà ìàééèòèíà âà øàµèäèíà âà ²îèáèíà âà ñî²èéðèíà âà êàáèðèéíà âà çàêàðèíà âà óíñàíà, Àëëîµóììà ìàí àµéàéòàµó ìèííà ôààµéèµè úàëàë èñëàì âà ìàí òàâàôôàéòàµó ìèííà ôàòàâàôôàµó úàëàë èéìàí. Àëëîµóììà ëà òàµðèìíà àæðîµó âà ëà òàôòèííà áàúäàµó», äåá àéòäèëàð. (Ìàúíîñè þ³îðèäà ´òäè.) Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 108 413/4. Àáó ¥óðàéðà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã: «Àãàð ìàééèòãà íàìîç ´³èñàíãëàð, ó ó÷óí äóîíè õîëèñ ³èëèíãëàð», äåá àéòãàíëàðèíè ýøèòäèì». Àáó Äîâóä âà Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. 414/5. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì æàíîçà íàìîçèäà: (w 6 &) Z / W S ' /: b : 4 , b pC b : Y Z = & W b : &< u b : >, b : N B D o v "_ «Àëëîµóììà àíòà ðîááóµà âà àíòà õîëà³òàµà âà àíòà µàäàéòàµà ëèë èñëàì âà àíòà ³îáàçòà ðóµàµà âà àíòà àúëàìó áèñèððèµà âà úàëàíèééàòèµà æèúíà øóôàúà ôà²ôèðëàµó», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåí óíèíã Ðàááèñàí, Ñåí óíè õàë³ ³èëäèíã, Èñëîìãà µèäîÿò ýòäèíã âà ðóµèíè îëäèíã. Ñåí óíèíã ñèðèíè âà îøêîðàñèíè áèëóâ÷è Çîòñàí. Áèç óíãà øàôåú á´ëèá êåëäèê, óíèíã ãóíîµëàðèíè êå÷èð».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 415/6. Âîñèëà èáí Àñ³àú (ð.à.) àéòèøëàðè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèð ìóñóëìîí êèøèíèíã æàíîçàñèäà ³óéèäàãè äóîíè ´³èäèëàð: n 3U o D 5 E " W: b : , ( @ . / < R (&D N < D , 56 E 4 & H 1D R Z D" 0 Z D" 0 - )4 , 5 "% b : N 34, N B D «Àëëîµóììà èííà Ôóëàí èáí Ôóëàíà ôèé çèììàòèêà âà µàáëè æèâàðèêà ôà³èµè ôèòíàòàë ³îáðè âà úàçàáàí íàðè âà àíòà àµëóë âàôà âàë µàìä. Àëëîµóììà ôà²ôèð ëàµó âàðµàìµó èííàêà àíòàë ²îôóðóð ðîµèéì». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ôàëîí÷èíèíã ´²ëè ôàëîí÷è Ñåíèíã çèììàíãäà âà µèìîÿíãäàäèð. Óíè ³àáð ôèòíàñè âà ä´çàõ àçîáèäàí ñà³ëà. Ñåí âàôî âà µàìä àµëèñàí. Ýé Ðàááèì, óíè ìà²ôèðàò ³èë, ðàµì àéëà Àëáàòòà, Ñåí êå÷èðóâ÷è âà ðàµìëè Çîòñàí».) Àáó Äîâóä âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 121-áîá Òîáóò ê´òàðóâ÷èëàð íèìà ³èëàäè? Òîáóò ³àáðèñòîíãà îëèá êåòèëà¸òãàí ïàéòäà Àëëîµíèíã çèêðè áèëàí ìàø²óë á´ëèø, øóíèíãäåê, ìàééèòíèíã î³èáàòè, ³àåðãà êåòà¸òãàíè µà³èäà ôèêð þðèòèø, ôîéäàñèç ñ´çëàðäàí òèéèëèø ëîçèì. ×óíêè áó âà³ò ²îôèëëèê, áåôîéäà ñ´çëàð ñ´éëàø ìàâðèäè ýìàñ. Àñëèäà-êó, ôîéäàñèç ñ´çëàð µå÷ áèð æîéäà ãàïèðèëìàñëèãè êåðàê. Õóñóñàí, æàíîçà ìàµàëè óìóìàí ìóìêèí ýìàñ. Áóíäà ýíã ò´²ðè èø ñàëàô îëèìëàðè òàúêèäëàãàíëàðèäåê, ñóêóò ñà³ëàø, çèêð, ³èðîàò âà äóîëàðíè îâîçíè áàëàíäëàòìàñäàí àéòèøäèð. 122-áîá Ìàééèò îëèá êåòèëà±òãàíèíè ê´ðãàíäà àéòèëàäèãàí çèêð Òîáóòíè ê´ðãàíäà: G 53 $ L. - 1 S + 0 + = «Ñóáµàíàë µàééèëëàçèé ëà éàìóò» («¥àðãèç ´ëìàéäèãàí, àáàäèé òèðèê Çîò Àëëîµ ïîêäèð»), äåá àéòèø ìóñòàµàáäèð. ¨êè Àáóëìàµîñèí Ðàâéîíèé «Áàµð» íîìëè êèòîáëàðèäà êåëòèðãàíëàðèäåê, G 5 3 $ L.- 1 > + P O $ - N $ «Ëà èëàµà èëëàëëîµóë µàééóëëàçèé ëà éàìóò», äåá àéòèëèá, ñ´íã ìàééèò ÿõøèëèê áèëàí ýñëàíàäè âà óíèíã µà³³èãà äóî ³èëèíàäè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 109 123-áîá Ìàééèòíè ³àáðãà ³´ÿ¸òãàíäà ´³èëàäèãàí äóî 416/1. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì ìàééèòíè ³àáðãà ³´ÿ¸òãàíëàðèäà: - = N )/ P O 1-J P Q 5=, R ( = 1 / P ' «Áèñìèëëàµè âà úàëà ñóííàòè ðîñóëèëëàµ», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµíèíã èñìè áèëàí, Ðàñóëóëëîµíèíã(ñ.à.â.) ñóííàòëàðèãà ìóâîôè³».) Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Áàéµà³èé- ëàð ðèâîÿòè. (Áèçíèíã ìàçµàáäà «úàëà ñóííàòè»íèíã ´ðíèãà «úàëà ìèëëàòè», äåéèëàäè... – òàðæ.) 124-áîá Äàôíäàí êåéèí àéòèëàäèãàí çèêðëàð Ìàééèòíè ³àáðãà ³´ÿ¸òãàí êèøè ìàééèòíèíã áîø òîìîíèãà ó÷ ÷èìäèì òóïðî³ ñî÷èá ³´éèøè ñóííàòäèð. Áàúçèëàð: «Áèðèí÷è ñî÷èøäà «Ìèíµà õîëà³íàêóì» («Ñèçëàðíè óíäàí (òóïðî³äàí) ÿðàòäèê»), èêêèí÷è ñî÷èøäà «Âà ôèéµà íóúèéäóêóì» («Óíãà ÿíà ñèçëàðíè ³àéòàðóðìèç»), ó÷èí÷è ñî÷èøäà «Âà ìèíµà íóõðèæóêóì òàðîòàí óõðî» («Ñèçëàðíè ÿíà áèð áîð óíäàí ÷è³àðóðìèç»), äåéäè», äåéèøàäè. Ìàééèòíè ê´ìèá á´ëãàíäàí êåéèí ³àáðèñòîíäà µàéâîí ñ´éèá, ã´øòèíè òàð³àòèø ìè³äîðè÷à ìóääàò ´òèðèø ìóñòàµàáäèð. ¤òèðóâ÷èëàð £óðúîí òèëîâàòè, ìàééèò µà³³èãà äóî, âàúç-íàñèµàò, ñîëèµ âà ÿõøèëàð µà¸òèäàí èáðàòëè ñ´çëàð àéòèø áèëàí ìàø²óë á´ëàäèëàð. 417/1. Àëè (ð.à.) àéòàäèëàð: «Áèç «Áà³èéúóë ²àð³àä»äà æàíîçàäà á´ëãàíèìèçäà Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) ³´ëëàðèäà áèð íîâäà îëèá êåëäèëàð âà óíèíã ó÷è áèëàí ÷èçè³ ÷èçèá, ñ´íãðà: «Ñèçëàðäàí á´ëãàí êèøèëàðíèíã æàííàò ¸êè ä´çàõäàãè á´ëãàí ìàêîíëàðè ¸çèá ³´éèëãàíäèð», äåäèëàð. Øóíäà ñàµîáàëàð: «Ýé Ðàñóëóëëîµ! Áèç óíäà íîìàè àúìîëèìèçäàãè ¸çèëãàí íàðñàëàðãà ñóÿíèá àìàë ³èëìàé ³´ÿ³îëàð êàíìèç-äà?!» äåéèøäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àìàë ³èëèíãëàð, çåðî µàð áèð êèøè õàë³ ³èëèíãàí íàðñàñèãà á´ëãàí é´ë îñîí ³èëèá ³´éèëãàíäèð», äåäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 418/2. Àìð èáí Îñ (ð.à.): «Ìåíè äàôí ³èëãàíëàðèíãäàí êåéèí áèð µàéâîí ñ´éèá, ã´øòèíè òà³ñèìëàø ìè³äîðè÷à ôóðñàò ³àáðèì òåïàñèäà òóðèíãëàð. Òîêè, ñèçëàðíèíã µàìðîµëèãèíãèçäà Ðàááèìíèíã ýë÷èñèãà æàâîá ³àéòàðèá îëàé», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 419/3. Óñìîíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìàééèòíè äàôí ³èëãàíëàðèäàí êåéèí óíèíã òåïàñèäà òóðäèëàð âà: «Áèðîäàðèíãèç ó÷óí èñòè²ôîð àéòèíãëàð âà ó ñîáèò òóðèøèíè ñ´ðàíãëàð, ÷óíêè µîçèð ó ñ´ðî³ ³èëèíìî³äà», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Áàéµà³èé ðèâîÿòëàðè. 420/4. Èáí Óìàð (ð.à.) äàôíäàí êåéèí ³àáð óñòèäà Áà³àðà ñóðàñèíèíã àââàëèíè âà îõèðèíè ´³èøíè ÿõøè àìàë äåá áèëãàíëàð. Áàéµà³èé ðèâîÿòè. Äàôíäàí êåéèí ìàééèòãà ³óéèäàãè÷à òàë³èí ³èëèøíè óëàìîëàð ìóñòàµàá, äåéèøãàí. Óëàðäàí Øàéõ Íàñð Ìà³äèñèé «Òàµçèá» íîìëè êèòîáëàðèäà ³óéèäàãèëàðíè êåëòèðàäèëàð: «Àãàð êèøè ìàééèòíè äàôí ³èëèá á´ëñà: «Ýé ôàëîí÷è ´²ëè ôàëîí÷è, äóí¸ãà ÷è³³àíèíãäàãè àµäèíãíè âà «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµó âà àííà Ìóµàììàäàí úàáäóµó âà ðîñóëóµ» øàµîäàòèíè çèêð ³èë, ³è¸ìàò, øàê-øóáµàñèç, ³îéèì á´ëóâ÷èäèð, Àëëîµ ³àáðëàðäàí ³àéòà òèðèëòèðóâ÷èäèð. Ðàááèì Àëëîµ, äèíèì Èñëîì, ïàé²àìáàðèì Ìóµàììàä ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì, ³èáëàì Êàúáà, é´ëáîø÷èì £óðúîí, ìóñóëìîíëàð áèðîäàðèì, Ðàááèì Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Ó óëó² àðø Ðàááèäèð», äåá àéòñèí». Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 110 125-áîá Êèøè ´ëèìèäàí îëäèí æàíîçàñèíè ´³èøãà áèð îäàìíè òàéèíëàøè, ìàõñóñ ñèôàò âà ìàõñóñ ´ðèíãà äàôí ýòèëèøèíè âàñèÿò ³èëèøè, øóíèíãäåê, êàôàíëàø âà áîø³à èøëàðäà âàñèÿò ³èëèøè õóñóñèäà 421/1. Îèøà (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Àáó Áàêð (ð.à.) êàñàëëèê ïàéòëàðèäà îëäèëàðèãà êèðãàíèìäà ìåíäàí: «Ðàñóëóëëîµíè(ñ.à.â.) íå÷òà êàôàí áèëàí êàôàíëàãàí ýäèíãëàð?», äåá ñ´ðàäèëàð. «Ó÷òà áèëàí», äåá æàâîá ³èëäèì. Ñ´íã: «Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) ³àéñè êóíè âàôîò ýòãàíëàð?», äåäèëàð. «Äóøàíáà êóíè», äåá æàâîá áåðäèì. ßíà: «£àéñè êóíè?», äåá ñ´ðàäèëàð. «Äóøàíáà êóíè», äåäèì. Øóíäà ó êèøè: «Ìåí êå÷àñè ´ëèøíè èñòàéìàí», äåá ê´éëàêëàðèãà ³àðàäèëàð. Ê´éëàêäà êàñàëëèêëàðèäà èøëàòèëãàí çàúôàðîííèíã èçè ³îëãàí ýäè. «Ìàíà øó ê´éëàãèìíè þâèá, óíãà ÿíà èêêèòà ê´éëàê ³´øèá, ´øà ó÷òàñè áèëàí ìåíè êàôàíëàíãëàð», äåäèëàð. Øóíäà ìåí: «Áó ýñêè-êó?» äåäèì. Ó çîòè øàðèô: «ßíãèñèãà ´ëèêëàðäàí ê´ðà òèðèêëàð µà³ëè, áó ýñêè ê´éëàãèì ýñà éèðèíãíè àðòèø ó÷óí», äåäèëàð. Ñ´íã áó çîò ñåøàíáà êå÷àñèäà âàôîò ýòäèëàð âà òîíã îòèøèäàí îëäèí äàôí ³èëèíäèëàð». Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 422/2. Óìàð èáí Õàòòîáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò æàðîµàòëàíãàíëàðèäà: «Âàôîò ýòñàì, ìåíè Îèøàíèíã(ð.à.) îëäèãà ê´òàðèá áîðèíãëàð. Ñàëîì áåðèá, Óìàð èçí ñ´ðàÿïòè, äåíãëàð. Àãàð èçí áåðñà, ìåíè ó åðãà êèðãèçèíãëàð (äàôí ³èëèíãëàð). Àãàð ðàä ýòñà, ìåíè ìóñóëìîíëàð ³àáðèñòîíèãà îëèá áîðèá ê´ìèíãëàð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 423/3. Îìèð èáí Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñ (ð.à.): «Ìåíãà ³àáðíè ëàµàä ³èëèá ³àçèíãëàð âà õóääè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ³àáðëàðèãà ³´éãàíèíãèçäåê, ìåíèíã ³àáðèìãà µàì ²èøò ³´éèíãëàð», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 424/4. Àìð èáí Îññ (ð.à.) ´ëèì ò´øàãèäà ¸òãàíëàðèäà: «Àãàð âàôîò ýòñàì, âîéäîä ñîëèá éè²ëàéäèãàíëàðíè âà ´ò ¸³óâ÷èëàðíè îðòèìäàí ýðãàøòèðìàíãëàð. Àãàð äàôí ³èëñàíãëàð, òóïðî³íè îç-îçäàí òàøëàíãëàð. Ñ´íã ³àáðèì òåïàñèäà áèð µàéâîí ñ´éèá, ã´øòèíè òà³ñèìëàãóí÷à âà³ò òóðèíãëàð. Ìåí ñèçëàðãà µàìðîµ á´ëèá, Ðàááèì ýë÷èñèãà íèìà äåá æàâîá áåðèøãà òàé¸ðëàíèá îëàéèí», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè Ìàééèò âàñèÿò ³èëãàí µàììà íàðñà µàì áàæàðèëàâåðìàéäè. Áàëêè óíèíã âàñèÿòëàðè èëì àµëëàðèãà åòêàçèëàäè. Àãàð ðóõñàò áåðèøñà, àìàë ³èëèíàäè. Ðóõñàò áåðèøìàñà, ó âàñèÿò áàæàðèëìàéäè. Ìàñàëàí, «Ìåíè òîáóò áèëàí äàôí ýòèíãëàð», äåñà, ó âàñèÿòèãà àìàë ³èëèíìàéäè. Ôà³àò ýµòè¸æ òóôàéëè àìàë ³èëèíèøè ìóìêèí. ßíà ³àáðíèíã áîø³à åðãà ê´÷èðèøëàðèíè âàñèÿò ³èëñà, óíãà µàì àìàë ³èëèíìàéäè. Ôà³àò Ìàêêà, Ìàäèíà ¸êè Áàéòóë Ìà³äèñ êàáè ìóáîðàê åðëàðãà ê´÷èðèëèøè æîèç. Øóíèíãäåê, äàôí ýòèëà¸òãàíèäà áîøèíèíã òàãèãà ¸ñòè³ âà øóíãà ´õøàø íàðñàëàð ³´éèøíè, èïàê áèëàí êàôàíëàøíè, øàðèàòäà áåëãèëàíãàíèäàí îøè³÷à êàôàí ³èëèøíè, áàäàíèíè ¸ïèøãà åòìàéäèãàí êèéèì áèëàí êàôàíëàøíè, æàíîçàñèíè àí÷à êå÷èêòèðèøíè, çè¸ðàò ³èëèøëàðè ó÷óí ³àáðèãà ìà³áàðà ³óðèøíè âà øóíãà ´õøàø øàðèàòäà æîèç ê´ðèëìàãàí èøëàðíè âàñèÿò ³èëñà, óëàðíèíã áèðîðòàñè áàæàðèëìàéäè. Àììî ³àáðè ¸íèäà £óðúîí òèëîâàò ³èëèíèøèíè, ñàäà³à áåðèëèøèíè âà øó êàáè Àëëîµãà ³óðáàò-ÿ³èíëèê µîñèë ³èëàäèãàí èøëàðíè ¸êè øàµðèäàãè óëó²ëàð ¸òàäèãàí ³àáðèñòîíãà ê´ìèøíè âàñèÿò ³èëñà, ó âàñèÿòëàðè àäî ýòèëàäè. 126-áîá Áîø³àëàðíèíã ñ´çèäàí ìàééèò ìàíôààò îëèøè µà³èäà Óëàìîëàð ìàééèòãà ³èëèíãàí äóî ôîéäà áåðàäè, ñàâîáè åòàäè, äåãàí ôèêðäà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 111 ÿêäèëäèðëàð. Áó ñ´çëàðèãà £óðúîíè êàðèìíèíã ¥àøð ñóðàñèäàãè 10-îÿòíè µóææàò ³èëèøãàí: «Óëàðäàí êåéèí (äóí¸ãà) êåëãàí çîòëàð: «Ïàðâàðäèãîðî, ¤çèíã áèçëàð- íè âà áèçëàðäàí èëãàðè èéìîí áèëàí ´òãàí áèðîäàðëàðèìèçíè ìà²ôèðàò ³èë...» äåá àéòóðëàð». Áó õóñóñäà Ðàñóëóëëîµäàí ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì âîðèä á´ëãàí ìàøµóð µàäèñëàð µàì áîð: «Ýé Ðàááèì, “Áà³èéúèë ²àð³àä” ³àáðèñòîíè àµëèíè ìà²ôèðàò ³èë» ¸êè «Ýé Ðàááèì, òèðèêëàðèìèç-ó ´ëèêëàðèìèçíè ìà²ôèðàò àéëà» êàáè. 425/1. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ñàµîáàëàð áèð æàíîçà îëäèäàí ´òèá òóðèá, ìàééèòíè ÿõøèëèê áèëàí ñèôàòëàøäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì: «Âîæèá á´ëäè», äåäèëàð. Ñ´íãðà áîø³à æàíîçà îëäèäàí ´òèá, ìàééèòíè ¸ìîíëèê áèëàí ñèôàòëàøäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì «Âîæèá á´ëäè», äåäèëàð. Óìàð èáí Õàòòîá (ð.à.): «Íèìà âîæèá á´ëäè?» äåãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¥àëèãè ÿõøèëèê áèëàí ñèôàòëàíãàí êèøèãà æàííàò, ¸ìîíëèê áèëàí ñèôàòëàíãàí êèøèãà ä´çàõ âîæèá á´ëäè. Ñèçëàð ýñà Àëëîµíèíã åðäàãè ãóâîµëàðèäèðñèç», äåá àéòäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 426/2. Àáóë Àñâàä (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ìàäèíàãà áîðèá Óìàð èáí Õàòòîá (ð.à.) µóçóðëàðèäà ´òèðãàí ýäèì. Áèð òîáóòíè îëèá ´òèá ³îëèøäè. Øóíäà ìàééèò ÿõøèëèê èëà ñèôàòëàíäè. Óìàð èáí Õàòòîá (ð.à.): «Âîæèá á´ëäè», äåäèëàð. Ñ´íãðà áîø³àñè îëèá ´òèëäè. Óíäàãè ìàééèò µàì ÿõøè ñèôàò èëà ìà³òàëäè. Óìàð èáí Õàòòîá (ð.à.) ÿíà: «Âîæèá á´ëäè», äåäèëàð. Êåéèí ó÷èí÷è ìàééèòíè îëèá ´òèøäè. Óíè ¸ìîíëèê èëà ñèôàòëàøäè. Óìàð èáí Õàòòîá (ð.à.): «Âîæèá á´ëäè», äåäèëàð. Øóíäà ìåí: «Íèìà âîæèá á´ëäè, ýé ì´ìèíëàð àìèðè?» äåá ñ´ðàãàí ýäèì, Óìàð èáí Õàòòîá (ð.à.) õóääè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àéòãàíëàðèäåê: «£àé áèð ìóñóëìîí êèøèíèíã ÿõøè ýêàíèãà ò´ðò êèøè ãóâîµëèê áåðñà, Àëëîµ óíè æàííàòèãà êèðãèçàäè», äåäèëàð. Øóíäà áèç: «Ó÷òà á´ëñà-÷è?» äåá ñ´ðàäèê, «Ó÷òà á´ëñà µàì», äåäèëàð. «Èêêèòà á´ëñà-÷è?» äåãàí ýäèê, «Èêêèòà á´ëñà µàì», äåäèëàð. Àììî «Áèòòà á´ëñà-÷è?» äåá ñ´ðàìàäèê». Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 127-áîá ¤ëãàíëàðíè ñ´êèøäàí ìàí ³èëèø 427/1. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¤ëãàíëàðíè ñ´êìàíãëàð, ÷óíêè àìàëëàðè áèëàí áîðàäèãàí æîéëàðèãà áîðèá á´ëäèëàð», äåá àéòäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 428/2. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¤ëèêëàðèíãèçíèíã ÿõøèëèêëàðèíè çèêð ³èëèíãëàð, ¸ìîíëèêëàðèíè àéòèøäàí òèéèëèíãëàð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé çàèô èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëèøãàí. Àììî ¸ìîíëèê áèëàí äîíã òàðàòãàí êèøèëàðíèíã ¸ìîíëèãèíè çèêð ýòèø æîèç, áîø³àëàðãà èáðàò á´ëàäè. Àëëîµ òàîëîíèíã ¤çè áèçãà £óðúîíäà ¸ìîíëàðíèíã ¸ìîíëèêëàðèäàí õàáàð áåðãàí âà óíè òèëîâàò ³èëèøíè µàìäà áîø³àëàðãà åòêàçèøíè áóþðãàí. ¥àäèñè øàðèôëàðäà µàì Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Àìð èáí Ëóõàé, Àáó Ðè²îë, Èáí Æóäúîí âà áîø³àëàðíèíã ³èññàëàðèíè çèêð ³èëãàíëàð. Þ³îðèäàãè µàäèñäà ¸ìîííèíã ¸ìîíëèãè àéòèëãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) ìàí ýòìàäèëàð, áàëêè «Âîæèá á´ëäè», äåäèëàð. 128-áîá £àáðëàðíè çè¸ðàò ³èëóâ÷è àéòàäèãàí íàðñàëàð 429/1. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Îèøà îíàìèçíèíã íàâáàòëàðèäàãè êå÷à îõèðèäà µàìèøà Áà³èéú ³àáðèñòîíèãà ÷è³èá: E Wvd B n0 5 < "4 $ # " P O o v _ 0 0 5" 6 ! ^ B 0 / 5; "[ ;: K ( ! Y c 5C , X "#)/ Y Z ' Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 112 C% )< «Àññàëàìó úàëàéêóì äàðî ³îâìèí ìó`ìèíèéíà âà úàòîêóì ìà òóúàäóí, ²îäàí ìóàææàëóíà âà èííà èíøààëëîµó áèêóì ëàµè³óí, Àëëîµóììà²ôèð ëèàµëè áà³èéúèë ²îð³îä», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àññàëîìó àëàéêóì, ýé ì´ìèíëàð µîâëèñèäàãè ³àâìëàð. Ñèçëàðãà âàúäà ³èëèíãàí íàðñà êåëäè. Èíøààëëîµ, ýðòàãà êå÷èêèá á´ëñà µàì, ñèçëàðãà é´ëè³àìèç. Ýé Ðàááèì, «Áà³èéú ²àð³àä» ³àáðèñòîíèäàãèëàðíè ìà²ôèðàò ³èë».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 430/2. Îèøà (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Íàáèé ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ³àáðëàðíè çè¸ðàò ³èëãàíèìäà íèìàíè àéòàé?» äåá ñ´ðàäèì, ó çîò ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì:– «(Ñåí) P O o v _ 0 u g &'"e ( # " ( K < & '"e P O 4 K 3 '"e K ( !"e , S E W: 1/ Y Z ' 0 5"<4 $ "# «Àññàëàìó úàëà àµëèä-äèéàðè ìèíàë ìóúìèíèéíà âàë ìóñëèìèéí âà éàðµàìóëëîµóë ìóñòà³äèìèéíà ìèíêóì âà ìèííà âàëìóñòàú`õèðèéíà âà èííà èíøààëëîµó áèêóì ëàµè³óí», äåá àéò», äåäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ýé ì´ìèí âà ìóñóëìîíëàðäàí èáîðàò äè¸ð àµëè, ñèçëàðãà ñàëîì á´ëñèí. Àëëîµ ñèçëàðäàí âà áèçëàðäàí îëäèí ´òãàíëàðãà âà êåéèí êåëàäèãàíëàðãà ðàµì ³èëñèí. Èíøààëëîµ, áèç µàì ñèçëàðãà é´ëè³óðìèç».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 431/3. Àáó ¥óðàéðà (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ (ñ.à.â) ³àáðèñòîíãà ÷è³èá: 0 5 "<4 $ "# P O o v _ 0 K ( ! Y c 5C , X "#)/ Y Z ' «Àññàëàìó úàëàéêóì äàðî ³îâìèí ìó`ìèíèéíà âà èííà èíøààëëîµó áèêóì ëàµè³óí», äåá àéòàðäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ì´ìèíëàð ³àâìè µîâëèñèäàãèëàð, ñèçëàðãà ñàëîì á´ëñèí. Àëëîµ õîµëàñà, áèçëàð µàì ñèçëàðãà ³´øèëàìèç».) Àáó Äîâóä, Íàñàèé, Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 432/4. Èáí Àááîñ (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Ìàäèíà àµëè ³àáðèñòîíèäàí ´òàòóðèá: Td v + ( " = & : "# ( P O % , 5 < " E W: "#) / Y Z ' «Àññàëàìó úàëàéêóì éà àµëàë ³óáóð, éà²ôèðóëëîµó ëàíà âà ëàêóì. Àíòóì ñàëàôóíà âà íàµíó áèë àñàð», äåá àéòäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àññàëîìó àëàéêóì, ýé ³àáð àµëëàðè, Àëëîµ áèçó ñèçíè ìà²ôèðàò ³èëñèí. Ñèçëàð áèçäàí îëäèí êåòäèíãëàð, áèçëàð èçèíãèçäàí åòèá îëàìèç».) Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 433/5. Áóðàéäà (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ (ñ.à.â.) àãàð ³àáðèñòîíãà ÷è³àäèãàí á´ëñàëàð: R )D "# ( P v Q " g =: 0 5"< 4 $ "# P O o v _ 0 K ( !"e , S E W: "#) / Y Z ' «Àññàëàìó úàëàéêóì àµëàä äèéàðè ìèíàë ìó`ìèíèéíà âà èííà èíøààëëîµó áèêóì ëàëàµè³óí, àñ`àëóëëîµà ëàíà âà ëàêóìóë úàôèéàµ», äåá àéòèøíè ´ðãàòàðäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ì´ìèíëàð äè¸ðè àµëè, ñèçëàðãà ñàëîì á´ëñèí. Èíøààëëîµ, áèçëàð µàì ñèçëàðãà ³´øèëàìèç. ¤çèìèçãà âà ñèçëàðãà îôèÿò ñ´ðàéìàí».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Íàñàèé âà Èáí Ìîæàëàðíèíã ðèâîÿòëàðèäà: ` ; "# + D ( & : «Àíòóì ëàíà ôàðîòóí âà íàµíó ëàêóì òàáàúóí» ëàôçè çè¸äà ³èëèíãàí. (Ìàúíîñè: «Ñèçëàð áèçäàí îëäèí ´òäèíãëàð. Áèçëàð ýñà ñèçëàðãà ýðãàøóâ÷èìèç».) 434/6. Îèøà (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Áà³èéú ³àáðèñòîíèãà êåëèá: Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 113 W ( - p ; $ W 6: (+; $ n0 5"<4 $ "# D ( & : K ( ! Y c 5C , X "#) / Y Z ' «Àññàëàìó úàëàéêóì äàðî ³îâìèí ìó`ìèíèéí, àíòóì ëàíà ôàðîòóí âà èííà áèêóì ëàµè³óí, Àëëîµóììà ëà òàµðèìíà àæðîµóì âà ëà òóçèëëàíà áàúäàµóì», äåäèëàð». (Ìàúíîñè: Àññàëîìó àëàéêóì, ì´ìèíëàð ³àâìè µîâëèñèäàãèëàð. Ñèçëàð áèçäàí îëäèí êåòäèíãëàð. Áèçëàð ñèçëàðãà ³´øèëãóâ÷èëàðìèç. Àëëîµèì, óëàðíèíã àæðèäàí áèçíè ìàµðóì ³èëìà âà óëàðäàí êåéèí áèçëàðíè àäàøòèðìà.) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòëàðè £àáðëàðíè çè¸ðàò ýòóâ÷è êèøè £óðúîí ³èðîàòè âà çèêðëàðíè ê´ïàéòèðèá, ³àáðèñòîíäàãè áîø³à ìóñóëìîíëàðíè µàì äóî ³èëèøè ìóñòàµàáäèð. 129-áîá Çè¸ðàò ³èëóâ÷è ³àáðèñòîíäà éè²ëà¸òãàí îäàìíè éè²èäàí âà áîø³à øàðèàò ìàí ³èëãàí íàðñàëàðäàí ³àéòàðèøè, óíè ñàáðãà óíäàøè õóñóñèäà 435/1. Àíàñ (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ (ñ.à.â.) ³àáð ¸íèäà éè²ëà¸òãàí áèð õîòèííèíã îëäèäàí ´òèá, óíãà: «Àëëîµäàí ³´ð³ âà ñàáð ³èë», äåäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 436/2. Áàøèéð èáí Ìàúáàä (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ìåí Ðàñóëóëëîµ (ñ.à.â.) áèëàí êåòà¸òãàí ýäèì, ó çîò ³àáðëàð îðàñèäà ïîéàáçàëè áèëàí þðãàí êèøèíè ê´ðèá: «Ýé ïîéàáçàë ñîµèáè, î¸³ êèéèìèíãíè å÷èá ³´é», äåäèëàð». Àáó Äîâóä, Íàñàèé, Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. 130-áîá Çîëèìëàð ³àáðè ¸íèäàí ´òãàíäà, ³´ð³èá éè²ëàø, Àëëîµãà ìóµòîæëèêíè èçµîð ³èëèø âà ²àôëàòäà ³îëèøäàí ñà³ëàíèø õóñóñèäà 437/1. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Ñàìóä ³àâìèíèíã äè¸ðè ¥èæðãà åòãàíëàðèäà, ñàµîáàëàðèãà: «Àíà áó àçîáëàíà¸òãàíëàð åðèãà ôà³àò éè²ëàãàí µîëäà êèðèíãëàð. Àãàð éè²ëàìàñàíãëàð, êèðìàíãëàð. Àíà øóíäà óëàðãà åòãàí íàðñà ñèçëàðãà åòìàéäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. ÌÀÕÑÓÑ ÍÀÌÎÇËÀÐÄÀÃÈ ÇÈÊÐËÀÐ ÊÈÒÎÁÈ 131-áîá Æóìà êóíè âà êå÷àñèäà àéòèëèøè ìóñòàµàá á´ëãàí çèêð âà äóîëàð Æóìà êóíè âà êå÷àñè £óðúîí òèëîâàò ³èëèø, çèêð, äóî, ñàëîâîò àéòèø âà Êàµô ñóðàñèíè ´³èø áèëàí ìàø²óë á´ëèø ìóñòàµàá àìàëäèð. 438/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì æóìà êóíèíè çèêð ³èëàòóðèá: «Óíäà áèð ñîàò áîð. Áèð ìóñóëìîí áàíäà íàìîçäà ³îèì á´ëñà âà áó (èáîäàòè) àíà øó ïàéòãà ò´²ðè êåëèá ³îëñà, Àëëîµ óíãà ñ´ðàãàí íàðñàñèíè áåðàäè», äåäèëàð âà ó ôóðñàò æóäà îç ýêàíèíè ³´ëëàðè áèëàí ê´ðñàòäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 439/2. Àáó Ìóñî Àøúàðèé (ð.à.)Ðàñóëóëëîµíèíã(ñ.à.â.): «Ó ñîàò èìîì ìèíáàðãà ´òèðèøèäàí íàìîçèíè òóãàòãóíãà÷à á´ëãàí âà³ò», äåá àéòãàíëàðèíè ýøèòäèì», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Æóìà êóíè Êàµô ñóðàñèíè ´³èø âà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñàëîâîò àéòèø ò´²ðèñèäà ìàøµóð µàäèñëàð ê´ï á´ëèá, µàììà áèëãàíè ó÷óí êèòîá óçàéèá êåòìàñèí, äåÿ óëàðíè êåëòèðèá ´òèðìàäèì. 440/3. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì æóìà êóíè òîíãäà áîìäîä íàìîçèäàí îëäèí: Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 114 N ) @ 5;: Y5>) < 1 > U 5 W $ - N $ L. - P v %&=: «Àñòà²ôèðóëëîµàëëàçèé ëà èëàµà èëëà µóâàë µàééóë ³îééóì âà àòóáó èëàéµ» («Àëëîµãà èñòè²ôîð àéòàìàí. Òèðèê âà ³àééóì ñèôàòëè Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³»), äåá ó÷ ìàðòà àéòñà, ãóíîµè àãàð äåíãèç ê´ïèãè÷à á´ëñà µàì, Àëëîµ òàîëî êå÷èðèá þáîðàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 441/4. Àáó ¥óðàéðà (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì æóìà êóíè ìàñæèäãà êèðñàëàð, ýøèêíèíã êåñàêèñèäàí óøëàá: ) s B, g = E p D : ) @ < ; @ C : ) N 6 5 ; N 6 : 1( 6 «Àëëîµóììàæúàëíèé àâæàµà ìàí òàâàææàµà èëàéêà âà à³ðîáà ìàí òà³îððîáà èëàéêà âà àôçîëà ìàí ñà`àëàêà âà ðî²èáà èëàéê», äåá àéòàð ýäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ýé Àëëîµèì, ìåíè ¤çèíããà þçëàíóâ÷èëàðíèíã þçëàíóâ÷èðî²è, ÿ³èí á´ëãóâ÷èëàðíèíã ÿ³èíðî²è, ñ´ðîâ÷è âà ðà²áàò ýòãóâ÷èëàðíèíã àôçàëðî²è ³èë».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 442/5. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì æóìà íàìîçèäàí êåéèí «£óë µóâàëëîµó àµàä...», «£óë àúóçó áèðîááèë ôàëà³...» âà «£óë àúóçó áèðîááèí íàñ...» ñóðàëàðèíè åòòè ìàðòà ´³èñà, Àëëîµ òàîëî óíè êåéèíãè æóìàãà÷à ¸ìîíëèêäàí ñà³ëàéäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Ôàñë: æóìà íàìîçèäàí êåéèí Àëëîµíè ê´ï çèêð ³èëèø ìóñòàµàáäèð. Àëëîµ òàîëî Æóìúà ñóðàñèíèíã 10-îÿòèäà àéòàäè: «Ýíäè ³à÷îí íàìîç àäî ³èëèíãà÷, åð-þçèãà òàð³àëèá, Àëëîµíèíã ôàçëó ìàðµàìàòèäàí (ðèç³ó ð´ç) èñòàéâåðèíãëàð. Àëëîµíè ê´ï çèêð ³èëèíãëàðêè, øîÿä, íàæîò òîïóðñèçëàð». 132-áîá Èêêè µàéèò íàìîçèäà ìàøðóú á´ëãàí çèêðëàð Èêêè µàéèò êå÷àñèäà Àëëîµíèíã çèêðè, íàìîç âà áîø³à òîàòëàð áèëàí ìàø²óë á´ëèø ìóñòàµàáäèð. ¥àäèñäà âîðèä á´ëãàíèäåê, «Êèì µàéèò êå÷àëàðèíè èµ¸ ³èëñà (óé²î³ ´òêàçñà), ³àëáëàð ´ëàäèãàí êóíäà óíèíã ³àëáè ´ëìàéäè» ¸êè «Êèì èêêè µàéèò êå÷àñèäà Àëëîµ ó÷óí ñàâîá óìèä ³èëãàí µîëäà ³îéèì á´ëñà, ³àëáëàð ´ëàäèãàí ïàéòäà óíèíã ³àëáè ´ëìàéäè». Øîôåúèé âà Èáí Ìîæàëàð çàèô èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëèøãàí. Èêêè µàéèò êóíëàðè òàêáèð àéòèø µàì ìóñòàµàá. Ôèòð (Ðàìàçîí) µàéèòè êóíè óéäàí ÷è³³àíèäàí òî íàìîçãîµãà êåëãóí÷à òàêáèð àéòèëàäè. £óðáîí µàéèòèäà ýñà àðàôà êóíèíèíã áîìäîäèäàí áîøëàá òî òàøðè³ êóíè îõèðèãà÷à (àñðäàí êåéèíãà÷à) àéòàäè. Òàêáèð ³óéèäàãè÷à àéòèëàäè: 3U P [ : P O [ : P O P O $ - N $ [ : P O [ : P O [ : P O «Àëëîµó àêáàð, Àëëîµó àêáàð, Àëëîµó àêáàð, ëà èëàµà èëëàëëîµó âàëëîµó àêáàð, Àëëîµó àêáàð âà ëèëëàµèë µàìä». (Ìàúíîñè: «Àëëîµ óëó²äèð, Àëëîµ óëó²äèð, Àëëîµ óëó²äèð. Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Àëëîµ óëó²äèð, Àëëîµ óëó²äèð. Àëëîµãà µàìä á´ëñèí».) Áàúçèëàðíèíã àéòèøè÷à, ] $ - $ P O $ - N $ Z h ) J: ? h # P 0 + = ^j k[ P 3+ ^j [ [ : P O $ ] 4 @ q 4vd Y q W ] / 8 ] / t J ] 4 P O $ - N $ 0 D # ] [ 5 S N K 8 [ : P O P O $ - N «Àëëîµó àêáàð êàáèéðîí, âàëµàìäó ëèëëàµè êàñèéðîí âà ñóáµàíàëëîµè áóêðîòàí âà àñèéëà, ëà èëàµà èëëàëëîµ âà ëà íàúáóäó èëëà èééàµó ìóõëèñèéíà ëàµóääèéíà âà ëàâ êàðèµàë êàôèðóí, ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ñîäà³î âàúäàµó âà íàñîðî úàáäàµó âà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 115 µàçàìàë àµçàáà âàµäàµó ëà èëàµà èëëàëëîµó âàëëîµó àêáàð», äåá àéòñà µàì ÿõøè (Ìàúíîñè: «Àëëîµ óëó²ëàðíèíã óëó²èäèð, óíãà ê´ï µàìäëàð á´ëñèí. Ýðòàþ êå÷ Àëëîµíè ïîêëàá ¸ä ýòóðìàí. Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Óíãà èáîäàò ³èëèá, Óíèíã äèíèäà õîëèñ á´ëàìèç, ãàð÷è êîôèðëàð êàðèµ ê´ðñàëàð µàì. ßêêà Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Àëëîµ óëó²äèð».) 133-áîá Çóëµèææà îéèíèíã àââàëãè ´í êóíèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Àëëîµ òàîëî ¥àæ ñóðàñèíè 28-îÿòèäà: «Ìàúëóì êóíëàðäà Àëëîµíèíã íîìèíè çèêð ³èëèíãëàð», äåá àéòãàí. Èáí Àááîñ (ð.à.) «Ìàúëóì êóíëàð»íè çóëµèææà- íèíã àââàëãè ´í êóíè, äåãàíëàð. 443/1. Èáí Àááîñ (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìàíà áóíäà (ÿúíè, çóëµèææà îéèíèíã àââàëãè ´í êóíèäà) ³èëèíãàíèäàí-äà àôçàëðî³ àìàë é´³», äåäèëàð. Øóíäà ñàµîáàëàð: «Àëëîµ é´ëèäàãè æèµîääàí µàììè?» äåéèøäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¥à, ëåêèí áèð êèøè ìîëè âà íàôñèíè õàòàðãà ³´éèá ê´÷àãà ÷è³ñà–þ, µå÷ áèð íàðñà áèëàí ³àéòìàñà, àíà ´øà àôçàëäèð», äåäèëàð». Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. Èìîì Òåðìèçèéíèíã ðèâîÿòëàðèäà: «Ñîëèµ àìàëëàð ³èëèíãàí êóíëàð è÷èäà çóëµèææà îéèíèíã ´í êóíèäàí ê´ðà Àëëîµãà ìàµáóáðî³ êóí é´³äèð», äåá êåëàäè. 444/2. Àáäóëëîµ èáí Àáäóðàµìîí Äîðàìèéíèíã «Ìóñíàä»ëàðèäà ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Íàáèé ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Çóëµèææà îéèíèíã ´í êóíèäàãè àìàëäàí ê´ðà àôçàëðî³ àìàë é´³äèð», äåãàíëàðèäà, «Æèµîääàí µàììè?» äåéèøäè». (Ðîâèé µàäèñíè îõèðèãà÷à çèêð ³èëãàí.) 445/3. Àìð èáí Øóàéá îòàëàðèäàí, îòàëàðè áîáîëàðèäàí ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Äóîëàðíèíã ÿõøèñè àðàôà êóíèäàãè äóîäèð. Ìåí âà ìåíäàí îëäèíãè ïàé²àìáàðëàð àéòãàí êàëèìàëàðíèíã ÿõøèñè ` C o c 1 _ E 7 "[ 1 / 5 W 3U N 3 N yN _ $ ] 4 P O $ - N $ «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµ, ëàµóë ìóëêó âà ëàµóë µàìäó âà µóâà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèð», äåá àéòèøäèð», äåäèëàð». Èìîì Òåðìèçèé çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 446/4. Èìîì Ìîëèêíèíã «Ìóâàòòî»ëàðèäà ýñà: «Äóîëàðíèíã àôçàëè àðàôà êóíèäàãè äóîäèð. Ìåí âà ìåíäàí îëäèíãè ïàé²àìáàðëàðíèíã àéòãàí êàëèìàëàðèíèíã àôçàëè N _ $ ] 4 P O $ - N $ «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµ»äèð», äåá êåëãàí. Èìîì Ìîëèê áó µàäèñíè ìóðñàë µîëàòäà ëàôçèäà íî³èñëèê áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Ñîëèì èáí Àáäóëëîµ èáí Óìàð (ð.à.) àðàôà êóíè áèð òèëàí÷è îäàìëàðäàí òèëàíèá þðãàíè ê´ðèá: «Ýé îæèç, áó êóíäà Àëëîµäàí áîø³àäàí µàì ñ´ðàëàäèìè?» äåäèëàð. 134-áîá £ó¸ø òóòèëãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð £ó¸ø ¸êè îé òóòèëãàíäà Àëëîµíè çèêð ³èëèøíè ê´ïàéòèðèá, äóîëàð èëà ìàø²óë á´ëèø ñóííàòäèð. 447/1. Îèøà îíàìèç (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «£ó¸ø âà îé Àëëîµíèíã àëîìàòëàðèäàí áèðèäèð. Ó áèðîð êèøèíèíã ´ëèøè ¸êè òó²èëèøè òóôàéëè òóòèëìàéäè. Àãàð àíà øóíäàé á´ëãàíèíè (òóòèëFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 116 ãàíèíè) ê´ðñàíãëàð, Àëëîµãà äóî ³èëèíãëàð, òàêáèð àéòèíãëàð âà ñàäà³à áåðèíãëàð», äåäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. «Èêêè ñàµèµ»äà êåëãàí áîø³à áèð ðèâîÿòäà: «Àãàð àíà øóíäàé á´ëãàíèíè ê´ðñàíãëàð, Àëëîµ òàîëîíè çèêð ³èëèíãëàð», äåéèëãàí. ßíà Àáó Ìóñî Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð øóíäà áèðîð íàðñà á´ëãàíèíè ê´ðñàíãëàð, Àëëîµíèíã çèêðèãà, Óíãà äóî ³èëèøãà âà èñòè²ôîð àéòèøãà øîøèëèíãëàð», äåãàíëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ìó²èéðà èáí Ø´úáàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàíäà ýñà: «Àãàð óíè ê´ðñàíãëàð, Àëëîµãà äóî ³èëèá, íàìîç ´³èíãëàð», äåéèëãàí. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 448/2. Àáäóðàµìîí èáí Ñàìóðà (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «£ó¸ø òóòèëãàíèäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³´ëëàðèíè ê´òàðèá, íàìîçäà òóðãàíäåê òóðèá, òàñáåµ, òàµëèë, òàêáèð, µàìä àéòèá äóî ³èëäèëàð. £ó¸ø ê´ðèíãóíè÷à øóíäàé ³èëäèëàð. £ó¸ø ê´ðèíãàíèäàí êåéèí èêêè ðàêàòëè íàìîçãà òóðèá, óíäà èêêèòà ñóðà ´³èäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 449/3. Àñìîäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³ó¸ø òóòèëãàíèäà, ³óëëàðíè îçîä ³èëèøíè áóþðàð ýäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 135-áîá ¨ì²èð ñ´ðàëàäèãàí íàìîçäàãè çèêðëàð £óð²î³÷èëèê á´ëãàíèäà, õóçóú áèëàí Àëëîµãà ´çèíè õîð òóòèá, èñòè²ôîð, çèêð âà äóî ³èëèøè ê´ïàéòèðèëàäè. Àíà øó ïàéòäà ´³èëàäèãàí äóîëàðäàí áèðè óøáóäèð: 0 5 "\ 2 b ( @ 7| 1 / n^39X h<z / += Z h 7 hC B hw hw)(W hk )% hk )B (< = ( ; $ )% (< = n^,, ()/ o v 3' E = ,g D ^,- B b ("[ %&' nRX vd D, n},vd G [ ( b : o 3' G [ (< = p ( , X : ,q ( b : K \ < )B N " 2# $ o Z ( / F 2[ L 5 m (/ «Àëëîµóììà àñ³èíà ²îéñàí ìó²èéñàí µàíèéúàí ìàðèéúàí ²îäà³àí ìóæàëëèëàí ñàµµàí úàììàí òîáà³àí äàèìàí. Àëëîµóììà àëàççèðîáè âà ìàíàáèòèø øàæàðè âà áóòóíèë àâäèéàµ. Àëëîµóììà èííà íàñòà²ôèðóêà èííàêà êóíòà ²îôôàðî. Ôààðñèëèñ ñàìàà úàëàéíà ìèäðîðî. Àëëîµóììà àñ³èíàë ²îéñà âà ëà òàæúàëíà ìèíàë ³îíèòèéí. Àëëîµóììà àíáèò ëàíàççàðúà âà àäèððî ëàí àççàðúà âàñ³èíà ìèí áàðîêàòèñ ñàìàè âàíáèò ëàíà ìèí áàðîêàòèë àðçè. Àëëîµóììà èðôàú àííàë æàµäà âàë æóâúà âàëúóðéà. Âàêøèô úàííà ìèíàë áàëàè ìàà ëàà éàêøèôóµó ²îéðóêà». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, áèçíè ¸³èìëè, ôîéäàëè, ÿõøè, óíóìëè, ³îïëàéäèãàí, øàëäèðàá î³óâ÷è, øîìèë, áèð-áèðèãà ¸ïèøãàí ¸ì²èð áèëàí ñó²îð. Ýé Ðàááèì, áó ¸ì²èðíè ÷åêêà æîéëàðãà, äàðàõòçîðëàðãà, âîäèéëàðãà ¸²äèð. Ýé Ðàááèì, Ñåíãà èñòè²ôîð àéòàìàí. Àëáàòòà, Ñåí êå÷èðóâ÷è Çîòñàí. Áèçãà îñìîíäàí ê´ï ¸²óâ÷è ¸ì²èðíè þáîð. Ýé Ðàááèì, áèçíè ¸ì²èð èëà ñó²îð âà áèçíè íîóìèäëàðäàí ³èëìà. Ýé Ðàááèì, áèçãà ´ñèìëèêëàðíè ´ñòèð, ¸ì²èðíè ê´ï ìè³äîðäà ¸²äèð. Îñìîí áàðàêàñèäàí áèçíè ñó²îð. Åð áàðàêàñèäàí ´ñèìëèêëàðèìèçíè ´ñòèð. Ýé Ðàááèì, áèçäàí ³èéèí÷èëèê, î÷ëèê, ÿëàí²î÷ëèêíè ê´òàð. Âà áèçäàí áàëîíè îëèá òàøëà, ÷óíêè Ñåíäàí áîø³à êèøè îëèá òàøëàé îëìàéäè».) Àãàð ³àâìíèíã îðàñèäà áèðîð ñîëèµ êèøè á´ëñà, óíè ´ðòàãà ³´éèá, ¸ì²èð ñ´ðàëàäè. ßúíè: 0 c Z "D ) - 2& 1<'&' «Àëëîµóììà èííà íàñòàñ³èé âà íàòàøàôôàúó èëàéêà áèúàáäèêà ôóëàí», äåéèëàFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 117 äè. (Ìàúíîñè: «Ýé Ïàðâàðäèãîðèì, ôàëîí÷è áàíäàíãíèíã µà³³è Ñåíäàí ¸ì²èð ñ´ðàéìèç».) 450/1. Óìàð èáí Õàòòîáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ó çîò ³óð²î³÷èëèê á´ëñà, Àááîñ èáí Àáäóëìóòòàëèáíè (ð.à.) ´ðòàãà ³´éèá: «Ýé Ðàááèì, áèç Ñåíäàí ïàé²àìáàðèìèç Ìóµàììàä ñîëëàëëîµó àëàéµè âñàëëàìíè ´ðòàãà ³´éèá ¸ì²èð ñ´ðàðäèê, ¸ì²èð áåðàð ýäèíã. Ýíäè áèç Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã àìàêèëàðèíè ´ðòàãà ³´éèá ¸ì²èð ñ´ðàéìèç, áèçãà ¸ì²èð áåð», äåá èëòèæî ³èëàð, Àëëîµ ¸ì²èð þáîðàð ýäè. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 451/2. Æîáèð èáí Àáäóëëîµäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëàì Áàâîê äåãàí æîéäàí êåëèá: E c 6a )B Z h 6 / , )B ^ D ^ = hk )% hk )B (< = «Àëëîµóììà àñ³èíà ²àéñàí ìó²èéñàí, ìàðèééàí ñàðèéúàí íîôèúàí ²îéðà çîððèí, úàæèëàí ²îéðà îæèëèí» («Áèçãà ¸³èìëè, òåç, ôîéäàëè, çàðàðñèç, êå÷èêìàéäèãàí ¸ì²èðíè ¸²äèðèá, ó áèëàí áèçíè ñó²îð»), äåá àéòãàíëàðèäà, óëàðãà îñìîíäàí ¸ì²èð ±²äè. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 452/3. Àìð èáí Øóàéá îòàëàðèäàí, îòàëàðè áîáîëàðèäàí ðèâîÿò ³èëàäèëàð. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð ñóâ òàëàá ³èëñàëàð: b S)3 1 4: &3 4, 2 3 9 X / * = «Àëëîµóììà èñ³è úèáîäàêà âà áàµîèìàêà âàíøóð ðîµìàòàêà âà àµéè áàëàäàêàë ìàééèòà» («Ýé Ðàááèì, áàíäàëàðèíã âà µàéâîíëàðèíãíè ñóâ èëà ñó²îð, ðàµìàòèíãíè ±é âà ´ëèê øàµàðëàðèíãíè òèðèëòèð»), äåá äóî ³èëàðäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâî- ÿòè. 453/4. Îèøàäàí (ð.à,) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Îäàìëàð Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ¸ì²èð ¸²ìà¸òãàíèäàí øèêîÿò ³èëèøãàíèäà, ó çîò íàìîçãîµãà áèð ìèíáàð ³´éèøíè áóþðäèëàð âà ó åðãà ÷è³èøãà âàúäà áåðäèëàð. £ó¸ø ê´ðèíà áîøëàãàíèäà ÷è³èá ìèíáàðãà ´òèðäèëàð, Àëëîµãà òàêáèð âà µàìä àéòäèëàð, ñ´íã: «Ñèçëàð äè¸ðèíãèç ³óðèá, ¸ì²èð êå÷èêêàíèäàí øèêîÿò ³èëÿïñèçëàð. Àëëîµ òàîëî ñèçëàðãà äóî ³èëèøíè áóþðèá âà óíè èæîáàò ýòèøíè âàúäà ³èëãàí», äåäèëàð âà: b : $ - N $ P O b : n E " P O $ - N $ S Y 5 )4 3 4 K 3 @ S , P 3U K c 4 1 hBZ ? h5 "C ( b q : E 6 )% ()/ Q q : o O < " + 1 > (% «Àëµàìäó ëèëëàµè ðîááèë úàëàìèéí. Àððîµìàíèð ðîµèéì, ìàëèêè éàâìèääèéí, ëà èëàµà èëëàëëîµó éàôúàëó ìà éóðèéä. Àëëîµóììà àíòàëëîµó ëà èëàµà èëëà àíòàë ²îíèééó âà íàµíóë ôó³îðîó àíçèë úàëàéíàë ²îéñà âàæúàë ìà àíçàëòà ëàíà ³óââàòàí âà áàëà²îí èëà µèéí» («Îëàìëàð Ðàááè Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. Ó ðàµìîí âà ðàµèì ñèôàòëè Çîòäèð, ³è¸ìàò êóíèíèíã ïîäøîñèäèð. Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³, Ó õîµëàãàí íàðñàñèíè ³èëàäè. Ýé Ðàááèì, Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³, Ñåí áîéäèðñàí, áèçëàð êàìáà²àëìèç. Áèçãà ¸ì²èðíè ¸²äèð, ¸ì²èðèíãíè áèçãà ³óââàò âà óçî³ âà³òãà åòàäèãàí ³èë»), äåãàí äóîíè ´³èäèëàð. Ñ´íãðà ³´ëëàðèíè ê´òàðèá äóî ³èëèøäà áàðäàâîì á´ëäèëàð, µàòòî ³´ëòè³ëàðèíèíã î³è ê´ðèíäè. Ñ´íãðà èíñîíëàðãà îð³àëàðèíè ³èëèá, ðèäîëàðèíè ÿõøèëàá òóçàòèá îëäèëàð-äà, ³´ëëàðè ê´òàðèëãàí µîëäà îäàìëàðãà þçëàíäèëàð âà òóøèá èêêè ðàêàò íàìîç ´³èäèëàð. Øóíäà Àëëîµ òàîëî áóëóòëàðíè êåëòèðäè, ìîìà³àëäèðî³ ãóìáóðëàá ÷à³ìî³ ÷à³äè. Ñ´íãðà Àëëîµíèíã èçíè áèëàí ¸ì²èð ¸²äè. Ìàñæèäëàðèãà åòìàñäàí òóðèá, ñåë î³à áîøëàäè. Êèøèëàðíèíã óéëàðèãà øîøà¸òãàíëàðèíè ê´ðèá Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êóëèá þáîðäèëàð, ³îçè³ òèøëàðè ê´ðèíèá êåòäè. Êåéèí: Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 118 N "5 =, P / 1 S: ` C o c 1_ E 7 [ " 1/ P v 0 - : _: «Àøµàäó àííàëëîµà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð, âà àííèé úàáäóëëîµè âà ðîñóëóµ» («Ãóâîµëèê áåðàìàíêè, Àëëîµ µàð áèð íàðñàãà ³îäèð, ìåí Àëëîµíèíã ³óëè âà ðàñóëèäèðìàí»), äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. Èñòèñ³î íàìîçè µàéèò íàìîçèãà ´õøàá ´³èëàäè âà øó òàðçäà õóòáà ³èëèíàäè. Óíäà Àëëîµãà òàêáèð, µàìä âà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñàëîâîò àéòèëàäè. Èëîæè áîðè÷à èñòè²ôîð ê´ïàéòèðèëàäè âà: «Èñòà²ôèðó ðîááàêóì èííàµó êàíà ²àôôàðî, éóðñèëèñ ñàìà`à úàëàéêóì ìèäðîðî» («Ïàðâàðäèãîðèí- ãèç Àëëîµäàí ìà²ôèðàò ñ´ðàíãëàð, àëáàòòà, Ó ´òà ìà²ôèðàòëè á´ëãàí Çîòäèð. (Øóíäà) Ó çîò óñòëàðèíãèçãà îñìîíäàí ¸ì²èð ³óéäèðóð») (Íóµ ñóðàñè, 10-11) îÿòëàðè ´³èëàäè. Óìàð (ð.à.) àãàð ¸ì²èð ñ´ðàñàëàð, äóîëàðèíèíã àêñàðè èñòè²ôîð á´ëàð ýäè. 136-áîá £àòòè³ øàìîë á´ëãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 454/1. Îèøà îíàìèç (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Àãàð ³àòòè³ øàìîë á´ëñà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: N b = ,: S_ )D S_ W S_ H " 5/: N b= , )u )D )u W )u "g=: 1S «Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêà õîéðîµà âà õîéðî ìà ôèéµà âà õîéðî ìà óðñèëàò áèµè âà àúóçó áèêà ìèí øàððèµà âà øàððè ìà ôèéµà âà øàððè ìà óðñèëàò áèµè», äåá àéòàð ýäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåíäàí óíèíã ÿõøèñèíè, óíäàãè ÿõøèëèêíè âà ó áèëàí þáîðèëãàí íàðñàíèíã ÿõøèñèíè ñ´ðàéìàí. Ýé Ðàááèì, Ñåíäàí óíèíã ¸ìîíèäàí, óíäàãè ¸ìîíëèêäàí âà ó áèëàí þáîðèëãàí íàðñàíèíã ¸ìîíëèãèäàí ïàíîµ ñ´ðàéìàí».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 455/2. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ (ñ.à.â): «Øàìîë áàíäàëàðãà þáîðèëãàí ðàµìàòäèð. Ãîµèäà ó ðàµìàò áèëàí êåëàäè, ãîµèäà àçîá áèëàí. Àãàð øàìîë ýññà, óíè ñ´êìàíãëàð. Àëëîµäàí óíèíã ÿõøèñèíè ñ´ðàá, ¸ìîíèäàí ïàíîµ òèëàíãëàð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. 456/3. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì îñìîí óô³èäà ò´ïëàíãàí áóëóòíè ê´ðñàëàð, ³èëèá òóðãàí èøëàðèíè ò´õòàòàðäèëàð, àãàð íàìîçäà á´ëñàëàð: W S_ H " 5/: 1S «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèí øàððèµà» («Ýé Ðàááèì, Ñåíèíã íîìèíã èëà óíèíã ¸ìîíëèãèäàí ïàíîµ òèëàéìàí»), äåá àéòàðäèëàð. Àãàð ¸ì²èð ¸²ñà: hw )( W ^ )S J «Àëëîµóììà ñàééèáàí µàíèé`àí» («Ýé Ðàááèì, øàëäèðàá î³óâ÷è ¸³èìëè ¸ì²èð ¸²äèð»), äåá àéòàðäèëàð. Àáó Äîâóä, Íàñàèé, Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. 457/4. Óáàé èáí Êàúáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Øàìîëíè ñ´êìàíãëàð, àãàð áèðîð êàðèµ íàðñàíè ê´ðñàíãëàð: S _ I S ] . W S _ H " 5 N G :" )u )D )u I S ] . W )u "g ' N G : S_ )D «Àëëîµóììà èííà íàñ`àëóêà ìèí õîéðè µàçèµèð ðèéµè âà õîéðè ìà ôèéµà âà õîéðè ìà óìèðîò áèµè âà íàúóçó áèêà ìèí øàððè µàçèõèð ðèéµè âà øàððè ìà ôèéµà âà øàððè ìà óìèðàò áèµè», äåá àéòèíãëàð», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíäàí øàìîëíèíã ÿõøèñèíè âà óíäàãè ÿõøèëèêëàðíè âà ó áèëàí áóþðèëãàí íàðñàëàðFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 119 íèíã ÿõøèëèãèíè ñ´ðàéìàí. Âà Ñåíäàí øàìîëíèíã ¸ìîíèäàí, óíäàãè ¸ìîíëèêëàðäàí âà ó áèëàí áóþðèëãàí ¸ìîíëèêëàðäàí ïàíîµ ñ´ðàéìàí».) Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 458/5. Ñàëàìà èáí Àêâàúäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð øàìîë êó÷àéñà: ^3)</ $ ^+< «Àëëîµóììà ëà³µàí ëà à³èéìàí», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, áóëóòíè ñóâëè ³èë, ñóâñèç ³èëèá ³´éìà».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 459/6. Àíàñ èáí Ìîëèê âà Æîáèð èáí Àáäóëëîµäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð áèðîð êàòòà èø ñîäèð á´ëñà ¸êè ³àòòè³ øàìîë ýññà, ê´ï òàêáèð àéòèíãëàð, ÷óíêè ó ³îðà òóòóííè óçî³ëàøòèðàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 460/7. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîì àãàð øàìîë ýññà, òèççàëàðèíè åðãà ³´éèá: ^+, ; $ ^4, 6 ^. / ; $ R h3 4, 6 «Àëëîµóììàæúàëµà ðîµìàòàí âà ëà òàæúàëµà úàçàáà. Àëëîµóììàæúàëµà ðèéàµàí âà ëà òàæúàëµà ðèéµà», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, óíè ðàµìàò àéëà, àçîá ³èëìà. Àëëîµèì, óíè îñîéèøòàëèãèäàí ³èë, êó÷ëèëèãèäàí ³èëìà».) Èìîì Øîôåúèé «Àë-óìì» êèòîáëàðèäà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Àëëîµ òàîëî êèòîáèäà àéòàäè: «Áèç óëàðíèíã óñòèãà äàâîìëè íàµñ êóíèäà áèð äàµøàòëè á´ðîííè þáîðäèê» (£àìàð ñóðàñè, 19-îÿò); «Áèç óëàðíèíã óñòèãà òó²ìàñ (ôîéäàñè é´³) á´ðîííè þáîðãàí ýäèê» (Âàç-çîðè¸ò ñóðàñè, 41-îÿò); «Áèç øàìîëëàðíè (áóëóòëàðãà) µîìèëàäîð á´ëãàí µîëëàðèäà þáîðäèê» (¥èæð ñóðàñè, 22-îÿò); «(Àëëîµíèíã ³óäðàòè èëîµèéèãà äàëîëàò ³èëàäèãàí) îÿòëàðèäàí (áèðè) – (¸ì²èð µà³èäà) õóøõàáàð îëèá êåëóâ÷è øàìîëëàðíè þáîðèøèäèð» (Ðóì ñóðàñè, 46-îÿò). 461/8. Èìîì Øîôåúèé àéòàäèëàð: «Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ àëàéµèññàëîìãà êàìáà²àëëèãèäàí øèêîÿò ³èëãàíèäà, ó çîò: «Ñåí øàìîëíè ñ´êêàíñàí, øåêèëëè», äåäèëàð». Èìîì Øîôåúèé áó µàäèñ øàðµèäà: «Áèðîð êèøè øàìîëíè ñ´êèøè æîèç ýìàñ. ×óíêè óëàð Àëëîµãà èòîàò ³èëóâ÷è ìàõëó³ âà àñêàðëàðíèíã áèðèäèð. Óíè õîµëàñà, ðàµìàòãà àéëàíòèðèøè, ÿíà õîµëàñà, ´÷ ³èëèøè ìóìêèí», äåãàíëàð. 137-áîá Þëäóç ó÷ãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 462/1. Èáí Ìàñúóä (ð.à.) àéòàäèëàð: «Àãàð þëäóç ó÷ñà, óíãà ³àðàìàñëèêêà âà: P $ - ? 5 C" $ P O o v _ «Ìà øà`àëëîµó ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµ», äåá àéòèøãà áóþðèëäèê». (Ìàúíîñè: «Àëëîµ íèìàíè õîµëàñà, á´ëàäè. Àëëîµäàí áîø³àäà áèðîð ³óââàò é´³».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 138-áîá Þëäóç âà ÷à³ìî³³à ³àðàá èøîðà ³èëìàñëèê õóñóñèäà Óðâà èáí Çóáàéð (ð.à.) àéòàäèëàð: «Àãàð áèðîðòàíãèç ÷à³ìî³ ¸êè ¸ì²èðíè ê´ðñà, óíãà èøîðà ³èëìàñèí, áàëêè óíè ñèôàòëàñèí». Èìîì Øîôåúèé «Àë-óìì» êèòîáëàðèäà ðèâîÿò ³èëãàíëàð âà: «¥àëè µàì àðàáëàð èøîðà ³èëèøíè êàðèµ ê´ðèøàäè», äåãàíëàð. 139-áîá Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 120 Ìîìà³àëäèðî³ îâîçèíè ýøèòãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 463/1. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð ìîìà³àëäèðî³ âà ãóìáóðëàãàí ÷à³ìî³ îâîçèíè ýøèòñàëàð: H E C ( D / . ( # ; $ p % ( &< ; $ «Àëëîµóììà ëà òà³òóëíà áè²îçîáèêà âà ëà òóµëèêíà áèúàçàáèêà âà úàôèíà ³îáëà çàëèêà», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, ²àçàáèíã áèëàí áèçíè ´ëäèðìà, àçîáèíã áèëàí µàëîê ³èëìà âà àíà øóíäàí (ÿúíè, æîíèìèçíè îëèøèíãäàí) îëäèí áèçíè îôèÿòäà ³èë».) Èìîì Òåðìèçèé çàèô èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 464/2. Àáäóëëîµ èáí Çóáàéð (ð.à.) ìîìà³àëäèðî³ ãóìáóðëàãàíèíè ýøèòñàëàð, ãàïäàí ò´õòàá: N & )u R " # 9Z e ] 3+ / I S' L. - 0 + = «Ñóáµàíàëçèé éóñàááèµóð ðîúäó áèµàìäèµè âàë ìàëàèêàòó ìèí õèéôàòèµ», äåá àéòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµíè ïîêëàá ¸ä ýòàìàí. Ìîìà³àëäèðî³ Àëëîµãà µàìä àéòèø áèëàí òàñáåµ àéòóð. Ôàðèøòàëàð µàì óíäàí ³´ð³èá òàñáåµ àéòóð».) Èìîì Ìîëèê «Ìóâàòòîú» êèòîáèäà ñàµèµ èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 140-áîá ¨ì²èð ¸³³àíäà àéòèëàäèãàí íàðñàëàð 465/1. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ (ñ.à.â.) àãàð ¸ì²èð ¸³³àíèíè ê´ðñàëàð: «Àëëîµóììà ñîééèáàí íàôèúàí», äåá àéòàðäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 466/2. Ðàñóëóëëîµ (ñ.à.â): «Äóîëàð èæîáàòèíè àñêàðëàð äóøìàíãà é´ëè³³àíäà, íàìîçãà òóðèëãàíäà âà ¸ì²èð ¸²à¸òãàíäà òàëàá ³èëèíãëàð», äåäèëàð. Èìîì Øîôåúèé «Àë-óìì» êèòîáëàðèäà ìóðñàë µîëäà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 141-áîá ¨ì²èðäàí êåéèí àéòèëàäèãàí çèêðëàð 467/1. Çàéä èáí Õîëèä Æóµàíèé (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ¥óäàéáèÿäà êå÷àñè ¸³³àí ¸ì²èðäàí íàìè³³àí åðäà áèçãà áîìäîä íàìîçèíè ´³èá áåðäèëàð. Íàìîç òóãàãàíèäàí êåéèí îäàìëàðãà þçëàíèá: «Ïàðâàðäèãîðëàðèíãèç íèìà äåá àéòãàíèíè áèëàñèçëàðìè?» äåäèëàð. Ñàµîáàëàð: «Àëëîµ âà Óíèíã ðàñóëè áèëãóâ÷èðî³», äåéèøäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµ òàîëî áàíäàëàðèì Ìåíãà ì´ìèí ¸êè êîôèð á´ëãàí µîëäà òîíã îòòèðàäèëàð. Êèì Àëëîµíèíã ôàçëè âà ðàµìàòè ñàáàáëè ¸ì²èð ¸²äèðèëäè, äåñà, àíà øó êèøè Ìåíãà èéìîí âà ñàé¸ðàãà êóôð êåëòèðãàí á´ëàäè. Àììî êèìêè ñàé¸ðàäàãè óíäî³ âà áóíäî³ ´çãàðèøëàð ñàáàáëè ¸ì²èð ¸²äèðèëäè, äåñà, àíà øó êèøè Ìåíãà êóôð âà ñàé¸ðàãà èéìîí êåëòèðãàí á´ëàäè», äåäè», äåäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 142-áîá ¨ì²èðíèíã çàðàðèäàí ³´ð³èëãàíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð 468/1. Àíàñ (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Áèð êèøè æóìà êóíè ìàñæèäãà êèðäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì òèê òóðèá õóòáà àéòà¸òãàí ýäèëàð. ¥àëèãè êèøè: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ìîëëàð µàëîê á´ëèá, ê´÷àëàð µóâèëëàá ³îëäè. Àëëîµäàí ñ´ðàá áåðèíã, áèçãà ¸ì²èð þáîðñèí», äåäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³´ëëàðèíè ê´òàðèá: ( k B : (k B : (k B : «Àëëîµóììà à²èñíà, Àëëîµóììà à²èñíà, Àëëîµóììà à²èñíà», («Ýé Ðàááèì, ¸ì²èð áåð, ýé Ðàááèì, ¸ì²èð áåð, ýé Ðàááèì, ¸ì²èð áåð»), äåäèëàð. ¤øàíäà îñìîíäà áèðîð ò´ï Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 121 ¸ òàð³î³ áóëóò é´³ ýäè. Áèçãà Ñàëú òî²è øóíäî³ ê´ðèíèá òóðàðäè, ´ðòàìèçäà áèðîð óé, µîâëè é´³ ýäè. Àíà øó òî² îð³àñèäàí ³àë³îíäåê áèð áóëóò ÷è³èá, îñìîí ´ðòàñèãà êåëèá ¸éèëäè, ñ´íã ¸ì²èð ¸²äè. Àëëîµãà ³àñàìêè, (ê´ï ¸³³àíèäàí) áèð ³àí÷à ïàéò ³ó¸ø ê´ðèíìàé ³îëäè. ¥àëèãè êèøè êåëàñè æóìàäà ÿíà ´øà ýøèêäàí êèðèá êåëäè. Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) ´øàíäà µàì òèê òóðèá õóòáà àéòà¸òãàí ýäèëàð. Ó: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ìîëëàð µàëîê á´ëèá, ê´÷àëàð µóâèëëàá ³îëäè. Àëëîµãà äóî ³èëèíã, ¸ì²èðíè ò´õòàòñèí», äåäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì èêêè ³´ëëàðèíè ê´òàðèá: 2 b ( R X vd 0 5 "\ @ 7| Y [ 1/ ()/ $ ()54 «Àëëîµóììà µàâàëèéíà âà ëà úàëàéíà, Àëëîµóììà úàëàë àêàìè âàççèðîáè âà áóòóíèë àâäèéàòè âà ìàíàáèòèø øàæàðè» («Ýé Ðàááèì, àòðîôèìèçãà ¸²äèð, óñòèìèçäàí ¸²äèðìà, ýé Ðàááèì, óíè òåïàëèêëàðãà, òî²ëàðãà, âîäèéëàðãà, äàðàõòçîðëàðãà ¸²äèð»), äåäèëàð. Êåéèí ¸ì²èð ò´õòàäè, áèç ê´÷àãà ÷è³äèê âà ³ó¸ø íóðè îñòèäà þðèá êåòäèê». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 143-áîá Òàðîâåµ íàìîçèäàãè çèêðëàð Áèëèíãêè, òàðîâåµ íàìîçè ñóííàò àìàëäèð. Áóíãà µàììà óëàìîëàð èòòèôî³ ³èëèøãàí. Ó éèãèðìà ðàêàòäèð. ¥àð èêêè ðàêàòäà ñàëîì áåðèëàäè. Òàðîâåµíèíã ñèôàòè õóääè áîø³à íàìîçëàð ñèíãàðèäèð. Áóíè þ³îðèäà ê´ðèá ´òäèê. 144-áîá ¥îæàò íàìîçèäàãè çèêðëàð 469/1. Àáäóëëîµ èáí Àáó Àâôîäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì Àëëîµ òàîëîãà ¸êè îäàì áîëàëàðèäàí áèðîðòàñèãà µîæàòè á´ëñà, ÷èðîéëè òàµîðàò îëèá, èêêè ðàêàò íàìîç ´³èñèí âà Àëëîµãà ñàíî, Ðàñóëóëëîµãà(ñ.à.â.) ñàëîâîò àéòèá, ñ´íã óøáó äóîíè ´³èñèí: & 3 4, G 6 5 "g=: K 3 @ S , P 3U )| @ S , P 0 + = # )U P O $ - N $ $ N &6D $ - 3W $ N ;B $ - ^ H 1 ; $ c T E 7 [ " R Z ' E 7 [ " R 3 )(% ; % 9q/ K 3 4 4 ,: &)pC $ - ^, 1 W R h6 4 «Ëà èëàµà èëëàëëîµóë µàëèéìóë êàðèéì. Ñóáµàíàëëîµè ðîááèë úàðøèë úàçèéì. Àëµàìäó ëèëëàµè ðîááèë úàëàìèéí. Àñ`àëóêà ìóæèáàòè ðîµìàòèêà âà úàçîèìà ìà²ôèðîòèêà âàë ²îíèéìàòà ìèí êóëëè áèððèí, âàññàëàìàòà ìèí êóëëè èñìèí, ëà òàäàú ëèé çàíáàí èëëà ²îôàðòàµó âà ëà µàììàí èëëà ôàððîæòàµó âà ëà µàæàòàí µèéà ëàêà ðèçîí èëëà ³îçàéòàµà éà àðµàìàð ðîµèìèéí». (Ìàúíîñè: «¥àëèì âà êàðèì ñèôàòëè Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Óëó² àðø Ðàááè Àëëîµíè ïîêëàá ¸ä ýòàìàí. Îëàìëàð Ðàááè Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. Ðàµìàòèíããà ìóñòàµè³ á´ëàäèãàí íàðñàíè, ìà²ôèðàòèíãíè âîæèá ³èëàäèãàí íàðñàíè, µàð áèð ÿõøèëèêäà ²àíèìàòíè âà µàð áèð ãóíîµäàí ñàëîìàò á´ëèøíè ñ´ðàéìàí. Ìåíäà áèðîð ãóíîµ ³îëäèðìàñäàí ìà²ôèðàò ³èëèøèíãíè, áèðîð ²àì ³îëäèðìàñäàí î÷èá þáîðèøèíãíè âà ¤çèíã ðîçè á´ëàäèãàí áèðîð µîæàò ³îëäèðìàñäàí ðàâî ³èëèøèíãíè ñ´ðàéìàí, ýé ðàµì ³èëãóâ÷èëàðíè Ðàµìëèñè».) Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. 470/2. Óñìîí èáí ¥óíàéô (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ê´çè îæèç áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà êåëèá: «Àëëîµ ìåíãà îôèÿòñèµàò áåðèøèíè ñ´ðàá äóî ³èëñàíãèç», äåäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Õîµëàñàíã, äóî ³èëàìàí, õîµëàñàíã, ñàáð ³èë, àíà øó ñàáð ³èëèøèíã ñåí ó÷óí ÿõøèäèð», äåäèëàð. ¥àëèãè êèøè äóî ³èëèøëàðèíè ñ´ðàäè, Íàáèé àëàéµèññàëîì óíãà ÷èðîéëè òàµîðàò îëèøíè, ñ´íã óøáó äóîíè àéòèøíè áóþðFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 122 äèëàð: b 65 ; 1 S 3 + - = N )/ 1- J R 3 4 1 S c 3 + )S ( ) N 6 5 ;: "g =: 1S 1 D N 7 2D 1 1 p< & ] . W 1&6 4 1D 1S, 1 «Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêà âà àòàâàææàµó èëàéêà áèíàáèééèêà Ìóµàììàäèí íàáèééèð ðîµìàòè ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì, éà Ìóµàììàäó, èííèé òàâàææàµòó áèêà èëà ðîááèé ôèé µàæàòèé µàçèµè ëèòó³çî ëèé. Àëëîµóììà ôàøàôôèúµó ôèééà». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåí ïàé²àìáàðèíã Ìóµàììàä àëàéµèññàëîì áèëàí Ñåíãà þçëàíèá, Ñåíäàí ñ´ðàéìàí. Ýé Ìóµàììàä àëàéµèññàëîì, ìåí áó µîæàòèì ðàâî á´ëèøè ó÷óí ñèç áèëàí Ðàááèìãà þçëàíäèì. Ýé Ðàááèì, àíà øóíäà ó êèøèíè ìåíãà øàôîàò÷è ³èë».) Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 145-áîá Òàñáåµ íàìîçèäàãè çèêðëàð Àáó Âàµá àéòàäèëàð: «Àáäóëëîµ èáí Ìóáîðàêäàí òàñáåµ àéòèá ´³èëàäèãàí íàìîç µà³èäà ñ´ðàãàíèìèçäà ó çîò: «Òàêáèð àéòèá ³óëî³ ³î³àäè, ñ´íãðà: )B N $ > 6 1 ; 3 = , ; 3+ + = «Ñóáµàíàêàëëîµóììà âà áèµàìäèêà âà òàáàðîêàñìóêà âà òàúàëà æàääóêà âà ëà èëàéµà ²îéðóê»íè ´³èá, îðòèäàí [ : P O P O $ - N $ P 3+ P 0 + = «Ñóáµàíàëëîµè âàëµàìäó ëèëëàµè âà ëà èëàµà èëëàëëîµó âàëëîµó àêáàð»íè ´í áåø ìàðòà àéòàäè, ñ´íãðà «Àúóçó...» áèëàí «Áèñìèëëàµ...»íè, Ôîòèµà âà çàì ñóðàíè ´³èéäè, êåéèí ´í ìàðòà ÿíà «Ñóáµàíàëëîµè âàëµàìäó ëèëëàµè âà ëà èëàµà èëëàëîµó âàëëîµó àêáàð»íè àéòèá, ðóêóú ³èëàäè, àíà øó êàëèìàëàðíè ´í ìàðòà àéòàäè. Ñ´íã ðóêóúäàí áîøèíè ê´òàðèá, ÿíà ´í ìàðòà àéòàäè. Ñ´íãðà ñàæäàäà ´í ìàðòà âà ñàæäàäàí áîøèíè ê´òàðãàíèäà µàì ´í ìàðòà àéòàäè. Èêêèí÷è ñàæäàäà ÿíà ´í ìàðòà àíà øó êàëèìàëàðíè àéòàäè. Ìàíà øóíäàé ³èëèá, ò´ðò ðàêàò ´³èéäè. Áóëàð µàð ðàêàòäà åòìèø áåøòàäàí á´ëèá ò´ðò ðàêàòäà ó÷ þçòà á´ëàäè», äåäèëàð». 471/1. Àáó Ðîôåúäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Àááîñãà (ð.à.): «Ýé àìàêè, ìåí ñèçãà ³àðèíäîøëèê ³èëìàéìè, ñèçíè ÿõøè ê´ðìàéèíìè, ñèçãà ìàíôààò áåðìàéìè?» äåãàíëàðèäà, Àááîñ (ð.à.): «Àëáàòòà, áóëàðíèíã µàììàñèíè ³èëèíã, ýé Ðàñóëóëëîµ», äåá æàâîá ³èëäèëàð. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Óíäà ò´ðò ðàêàò íàìîç ´³èíã âà µàð áèð ðàêàòèäà Ôîòèµà áèëàí çàì ñóðàíè ´³èíã. Àãàð ³èðîàòíè òóãàòñàíãèç, ðóêóúäàí îëäèí «Àëëîµó àêáàð âàëµàìäó ëèëëàµè âà ñóáµàíàëëîµè», äåá ´í áåø ìàðòà àéòèíã, ñ´íã ðóêóú ³èëèá, ó êàëèìàíè ´í ìàðòà àéòèíã. Ðóêóúäàí áîøèíãèçíè ê´òàðèá, ÿíà ´í ìàðòà àéòèíã, ñ´íã ñàæäà ³èëèá, òà²èí ´í ìàðòà àéòèíã. Ñàæäàäàí áîøèíãèçíè ê´òàðãàíèíãèçäà òóðèøäàí îëäèí µàì ´í ìàðòà àéòèíã. (Èêêèí÷è ñàæäàäà µàì ´í ìàðòà àéòèëàäè.) Àíà øóíäà µàð ðàêàòäà åòìèø áåøòà á´ëàäè. Ò´ðò ðàêàòäà ó÷ þçòà á´ëàäè. Àãàð ãóíîµèíãèç çè÷ ³óì çàððàëàðè ñîíè÷à á´ëñà µàì, Àëëîµ òàîëî êå÷èðèá þáîðàäè», äåäèëàð. Àááîñ (ð.à.): «Ýé Ðàñóëóëëîµ, áèð êóíäà áóëàðíè àéòèøãà êèì ³îäèð á´ëà îëàðäè?» äåá ñ´ðàäèëàð. Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.): «Àãàð áèð êóíäà ³îäèð á´ëìàñàíãèç, µàð æóìà êóíè àäî ýòèíã. ¥àð æóìà àäî ýòîëìàñàíãèç, µàð îéäà àäî ýòèíã. Ìàíà øóíäàé àéòèøäà äàâîì ýòèá, óíè áèð éèëäà áèð ìàðòà á´ëñà µàì, àäî ýòèíã», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. Òåðìèçèé áóíè ²àðèá µàäèñ, äåá àéòãàíëàð. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 123 146-áîá Çàêîòãà òààëëó³ëè çèêðëàð Àëëîµ òàîëî Òàâáà ñóðàñèíèíã 103-îÿòèäà: «(Ýé Ìóµàììàä), ñèç óëàðíèíã ìîëëàðèäàí áèð ³èñìèíè ´çëàðèíè òîçàëàá ïîêëàéäèãàí ñàäà³à ñèôàòèäà îëèíã âà óëàðíèíã µà³ëàðèãà äóî ³èëèíã», äåá àéòãàí. 472/1. Àáäóëëîµ èáí Àáó Àâôîäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèðîð ³àâì ñàäà³à îëèá êåëàäèãàí á´ëñà, )/ E 7 J «Àëëîµóììà ñîëëè àëàéµèì» («Ýé Ðàááèì, óëàðãà ðàµìàòèíãíè þáîð»), äåá àéòàðäèëàð. Àáó Àâôî ñàäà³à áèëàí êåëãàíëàðèäà µàì: 1 D: 1: Q a 1/ E 7 J «Àëëîµóììà ñîëëè úàëà àëè Àáè Àâôà» («Àëëîµèì, Àáó Àâôî îèëàñèãà ðàµìàòèíãíè þáîð»), äåá àéòãàíëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè Èìîì Øîôåúèé çàêîò îëóâ÷è çàêîò áåðóâ÷èãà àãàð õîµëàñà, «Àæàðîêàëëîµó ôèéìà àúòîéòà âà æàúàëàµó ëàêà òîµóðîí âà áàðîêà ëàêà ôèéìà àá³îéòà», äåá àéòñèí, äåéäèëàð. (Ìàúíîñè: «Áåðãàíèíãèçãà Àëëîµ àæð àòî ýòñèí, óíè ñèçãà ïîêëîâ÷è ³èëñèí, ³îëãàíèãà Àëëîµ áàðàêà áåðñèí».) Ôàñë: çàêîò, ñàäà³à, íàçð, êàôôîðàò ¸êè øóíãà ´õøàø íàðñàëàðíè áåðóâ÷è êèøè: «Ðîááàíà òà³îááàë ìèííà èííàêà àíòàñ ñàìèéúóë úàëèéì», äåá àéòèø ìóñòàµàáäèð. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèìèç, áèçäàí ³àáóë ýò, àëáàòòà, Ñåí ýøèòãóâ÷è âà áèëãóâ÷è Çîòñàí».) Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 124 Ð¤ÇÀ ÇÈÊÐËÀÐÈ ÊÈÒÎÁÈ 147-áîá Îéíè ÿíãè ÷è³³àíäà ¸êè êåéèí ê´ðãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 473/1. Òàëµà èáí Óáàéäóëëîµäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ÿíãè ÷è³³àí îéíè ê´ðñàëàð: P O >, 1S, Y Z =V R Z ' 0 3V 3) () / N -W : «Àëëîµóììà àµèëëàµó úàëàéíà áèëéóìíè âàë èéìàíè âàññàëàìàòè âàë èñëàì. Ðîááèé âà Ðîááóêàëëîµ», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Àëëîµèì, áèçãà áó îéíè áàðàêîòëè, èéìîí, ñàëîìàòëè âà Èñëîì îéè ³èë. (Ýé µèëîë!) Ìåíèíã Ðàááèì µàì, ñåíèíã Ðàááèíã µàì Àëëîµäèð».) Äîðàìèé âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè 474/2. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ÿíãè ÷è³³àí îéíè ê´ðñàëàð: P O >, (>, 1 ; s > +; 3 * )D 5& Y Z =V R Z ' 0 3V vd ()/ N - W : [ : OP «Àëëîµó àêáàð, Àëëîµóììà àµèëëàµó úàëàéíà áèë àìíè âàë èéìàíè âàññàëàìàòè âàë èñëàìè âàòòàâôè³è ëèìà òóµèááó âà òàðçî. Ðîááóíà âà Ðîááóêàëëîµ», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµ óëó²äèð, ýé Ðàááèì, áèçãà áó îéíè îìîíëèê, èéìîí, ñàëîìàòëèê, Èñëîì, òàâôè³, ¤çèíã ÿõøè ê´ðàäèãàí âà ðîçè á´ëàäèãàí îé ³èë. (Ýé µèëîë!) Ìåíèíã Ðàááèì µàì, ñåíèíã Ðàááèíã µàì Àëëîµäèð».) Äîðàìèé ðèâîÿòè. 475/3. £àòîäàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð ÿíãè îéíè ê´ðñàëàð: < u L. - P b (a c _, c )u Q " Z W c _, c )u Q " Z W c _, c )u Q " Z W «¥èëàëó õîéðèí âà ðóøäèí, µèëàëó õîéðèí âà ðóøäèí, µèëàëó õîéðèí âà ðóøäèí. Àìàíòó áèëëàµèëëàçèé õîëà³îêà», äåá ó÷ ìàðòà àéòàð, ñ´íãðà: . [ 2 o v 6 . [ 2 s W H L. - P 3+ «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé çàµàáà áèøøàµðè êàçà âà æà`à áèøøàµðè êàçà», äåð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «ßõøèëèê âà µèäîÿò îéè, ÿõøèëèê âà µèäîÿò îéè, ÿõøèëèê âà µèäîÿò îéè. Ñåíè õàë³ ³èëãàí Àëëîµãà èéìîí êåëòèðäèì. Ó îéíè êåòêàçèá, áó îéíè êåëòèðãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. Îéíè ê´ðãàíäà àéòèëàäèãàí äóîëàð 476/4. Îèøà (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì îé ÷è³³àíèäà, ìåíèíã ³´ëèìäàí óøëàá: «Çóëìàòãà ÷´ìãàí êå÷àíèíã ¸ìîíëèãèäàí Àëëîµäàí ïàíîµ ñ´ðà», äåäèëàð». Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 477/5. Çàé¸ä Íàìèéðèé (ð.à.) ³èëãàí ðèâîÿòëàðèäà: «Ðàæàá îéè êåëñà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: 0 p , (%7 0 _ s 6 , 1D ( , «Àëëîµóììà áàðèê ëàíà ôèé ðàæàá âà øàúáàíà âà áàëëè²íà ðîìàçîíà», äåá àéòàðäèëàð», äåéèëàäè. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, áèçãà ðàæàá âà øàúáîí îéèäà áàðàêà àòî àéëà âà áèçíè ðàìàçîíãà åòêàç».) «¥óëéàòóë àâëè¸»äà çàèô èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëèíãàí. 148-áîá Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 125 Ð´çàäà àéòèëàäèãàí ìóñòàµàá çèêðëàð 478/1. Àáó ¥óðàéðà (ð.à.) ðèâîÿò ³èëäèëàð. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ð´çà øàµâàòëàðäàí ò´ñóâ÷èäèð, àãàð áèðîðòàíãèç ð´çà òóòàäèãàí á´ëñà, íîëîéè³ ñ´çëàðíè àéòèá, æîµèëëèê ³èëìàñèí, áèðîð êèøè óðóøèá ¸êè ñ´êàäèãàí á´ëñà, ìåí ð´çàäîðìàí, ìåí ð´çàäîðìàí äåá àéòñèí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 479/2. ßíà Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ó÷ òîèôà êèøèíèíã äóîñè ðàä ýòèëìàéäè. Óëàð: ð´çàäîðíèíã î²çèíè î÷ãóíè÷à ³èëãàí äóîñè, îäèë èìîìíèíã äóîñè, ìàçëóìíèíã äóîñè». Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. 149-áîá Èôòîð ïàéòèäà àéòèëàäèãàí äóîëàð 480/1. Èáí Óìàð (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð î²èçëàðèíè î÷ñàëàð: «Çàµàáà àç-çàìàó âàáòàëëàòèë óðó³ó âà ñàáàòàë àæðó èíøààëëîµó òàúàëà», äåá àéòàðäèëàð». (Ìàúíîñè: «×àí³î³ëèê êåòèá, òîìèðëàð µ´ëëàíèá, Õóäî õîµëàñà, àæð ñîáèò á´ëäè».) Àáó Äîâóä âà Íàñàèé ðèâîÿòëàðè. 481/2. Ìóîç èáí Çóµðà (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì èôòîð ³èëñàëàð: G \D : C M, 1/ b 3J «Àëëîµóììà ëàêà ñóìòó âà úàëà ðèç³èêà àôòîðòó», äåá àéòàðäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåí ó÷óí ð´çà òóòäèì âà Ñåí áåðãàí ðèç³ èëà èôòîð ³èëäèì».) Àáó Äîâóä ìóðñàë µîëàòäà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 482/3. Ìóîç èáí Çóµðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð èôòîð ³èëñàëàð: G \D g D 1 ( C M , b 38D 1( /: L. - P 3+ «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé àúàíàíèé ôàñóìòó âà ðîçà³îíèé ôààôòîðòó», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. Ó ìåíãà ¸ðäàì áåðäè, ð´çà òóòäèì, ìåíãà ðèç³ áåðäè, èôòîð ³èëäèì».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 483/4. Èáí Àááîñ (ð.à.) àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì èôòîð ³èëñàëàð: ) )3' b : ( E < &D \D : C M, 1 / ( 3J «Àëëîµóììà ëàêà ñóìíà âà úàëà ðèç³èêà àôòîðíà, ôàòà³îááàë ìèííà èííàêà àíòàñ ñàìèúóë úàëèéì», äåá àéòàðäèëàð». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèìèç, Ñåí ó÷óí ð´çà òóòäèê âà Ñåí áåðãàí ðèç³ áèëàí èôòîð ³èëäèê. Áèçäàí ³àáóë ýò. Àëáàòòà, Ñåí áèëãóâ÷è âà ýøèòãóâ÷è Çîòñàí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 484/5. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ð´çàäîðíèíã èôòîð ïàéòèäà ³èëãàí äóîñè ðàä ³èëèíìàéäè», äåäèëàð. Èáí Àáó Ìóëàéêà: «Àáäóëëîµ èáí Àìð èôòîð ³èëñàëàð: 1 %; 0 : o c 1 _ E - "[ b = 1& - & 3 4 "g=: 1S «Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêà áèðîµìàòèêà àëëàòèé âàñèúàò êóëëà øàé`èí àí òà²ôèðî ëèé», äåá àéòàðäèëàð», äåéäè. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, µàð áèð íàðñàäà êåíã ³èëèá ³´éãàí ðàµìàòèíãíè ñ´ðàéìàí, ìåíè ìà²ôèðàò àéëà».) Èáí Ìîæà âà Èáí Ñóííèé ðèâîÿòëàðè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 126 150-áîá Áèðîð ³àâìíèíã µóçóðèäà èôòîð ³èëãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 485/1. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Ñàúä èáí Óáîäàíèêèãà èôòîðëèê ³èëãàíè áîðãàíëàðèäà, ó íîí âà ¸² ³´éäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëéµè âàñàëëàì óëàðäàí òàíîâóë ³èëèá, ñ´íã: «Àôòîðà úèíäàêóì ñîèìóíà âà àêàëà òîúàìàêóì àë-àáðîðî âà ñîëëàò úàëàéêóì àë-ìàëàèêàµ», äåá àéòäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ð´çàäîðëàð ñèçëàðíèíã µóçóðèíãèçäà èôòîð ³èëèøäè. ßõøèëàð îâ³àòëàðèíãèçäàí òàíîâóë ³èëèøäè. Âà ôàðèøòàëàð ñèçëàðãà ñàëîâîò àéòèøäè».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 486/2. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèðîð ³àâì µóçóðèäà èôòîð ³èëèá î²èçëàðèíè î÷ñàëàð: «Àôòîðî úèíäàêóìóñ ñîèìóí...», äåá þ³îðèäàãè äóîíè îõèðèãà÷à àéòàð ýäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 151-áîá Ëàéëàòóë ³àäðäà àéòèëàäèãàí äóî 487/1. Îèøà (ð.à.): «Ýé Àëëîµíèíã Ðàñóëè! Àãàð Ëàéëàòóë ³àäð ýêàíèíè áèëñàì, íèìà äåá àéòàìàí?», äåá ñ´ðàäèëàð, øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì:– «(Ñåí) 1S(/ F /D 5 s > + ; 5 "/ «Àëëîµóììà èííàêà úàôóââóí, òóµèááóë úàôâà ôàúôó úàííèé», äåá àéò», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåí àôâ ³èëãóâ÷èñàí âà àôâ ³èëèøíè ÿõøè ê´ðàñàí. Ìåíè àôâ ýò».) Èìîì Òåðìèçèé, Íàñàèé, Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. Óëàìîëàð £àäð êå÷àñèäà ìàíà øó äóîíè ´³èøíè, £óðúîí òèëîâàò ³èëèøíè âà áîø³à äóî-çèêðëàðíè ê´ï àéòèøíè ìàµàáóá, äåéèøãàí. 152-áîá Ýúòèêîôäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Ýúòèêîôãà ´òèðãàí êèøè £óðúîí òèëîâàòè âà çèêðëàð áèëàí ìàø²óë á´ëèøè ìàµàáóá àìàëëàðäèð. ¥ÀÆ ÇÈÊÐËÀÐÈ ÊÈÒÎÁÈ 153-áîá ¥àæ çèêðëàðè áîáè Áèëèíãêè, µàæíèíã çèêð âà äóîëàðè æóäà ê´ïäèð. Ëåêèí óëàðäàí ìóµèìëàðèíè àéòèá ´òàìèç. Áó çèêðëàð èêêè ³èñì: 1) ñàôàðäàãè çèêðëàð; 2) µàæíèíã ´çèäàãè çèêðëàð. Ñàôàðäàãè çèêðëàðíè, èíøààëëîµ, ´ðíèäà çèêð ³èëàìèç. Àììî µàæäàãè çèêðëàðíè µàæ àìàëëàðè òàðòèáèãà áèíîàí áà¸í ýòàìèç. Áó áîá æóäà óçóí á´ëãàíè ñàáàáëè ´³óâ÷èãà ìàëîë êåëìàñëèãè ó÷óí ìóõòàñàð óñëóáíè òàíëàäèê. Êèì ýµðîì êèéìî³÷è á´ëñà, àââàë òàµîðàò îëàäè, ñ´íã ²óñë ³èëèá, èçîð âà ðèäîñèíè êèÿäè. Òàµîðàò, ²óñë âà êèéèì êèéèøäàãè äóîëàðíè îëäèíãè áîáëàðäà çèêð ³èëäèê, ´øàëàðíè àéòàäè. Êåéèí èêêè ðàêàò íàìîç ´³èéäè. Áèðèí÷è ðàêàòäà «£óë éà àééóµàë êàôèðóí...»íè, èêêèí÷è ðàêàòèäà «£óë µóâàëëîµó àµàä»íè ´³èéäè. Íàìîçäàãè çèêðëàðíè àéòàäè. Íàìîçíè òóãàòãàíèäàí êåéèí õîµëàãàíè÷à äóî ³èëàäè. Àãàð ýµðîì êèéèøíè õîµëàñà, ³àëáè áèëàí íèÿò ³èëèá, óøáó äóîëàðíè ´³èéäè: «Íàâàéòóë µàææà âà àµðàìòó áèµè ëèëëàµè àççà âà æàëëà». (Ìàúíîñè: «¥àæíè íèÿò ³èëèá, Àëëîµ àççà âà æàëëà é´ëèäà ýµðîì êèéäèì».) ¨êè: «Àëëîµóììà èííèé óðèéäóë µàææà ôàéàññèðµó ëèé âà òà³îááàëµó ìèííèé». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, µàæ ³èëèøíè õîµëàéìàí, óíè ìåíãà îñîí ³èëèá, Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 127 ìåíäàí ³àáóë ýò».) Âà ÿíà: _ $ 3 R 3 (S 3+ 0 - ) _ $ ) ) ) «Ëàááàéêàëëîµóììà ëàááàéê, ëàááàéêà ëà øàðèéêà ëàêà ëàááàéê, èííàë µàìäà âàííèúìàòà ëàêà âàë ìóëê, ëà øàðèéêà ëàê». (Ìàúíîñè: «Ëàááàé, Àëëîµèì, Ñåíãà èòîàòäàìàí. Ñåíãà èòîàòäàìàí. Ñåíèíã øåðèãèíã é´³. Ëàááàé Ñåíãà. Àëáàòòà, µàìä, íåúìàò âà ìóëê Ñåíèêèäèð. Ñåíèíã øåðèãèíã é´³».) Áèëèíãêè, òàëáèÿ àéòèø ñóííàòäèð. Óíè òàðê ³èëñà µàì, µàæ âà óìðàñè ñàµèµ á´ëàâåðàäè, ëåêèí Ðàñóëóëëîµãà(ñ.à.â.) è³òèäî ³èëèíìàãàí á´ëàäè. Áàúçèëàð óíè âîæèá, äåá, µàæè ñàµèµ á´ëèøè ó÷óí àéòèøíè øàðò ³èëèøãàí. Ëåêèí àââàëãè ñ´çèìèç êó÷ëèðî³äèð. Áîø³à êèøè ó÷óí ýµðîì êèÿäèãàí á´ëñà: «Íàâàéòóë µàææà âà àµðîìòó áèµè ëèëëàµè òàúàëà úàí ôóëàí», äåá òàëáèÿíè îõèðèãà÷à ´³èéäè âà êèìíèíã íîìèäàí µàæ ³èëà¸òãàí á´ëñà, ´øàíèíã èñìèíè àéòàäè. Òàëáèÿäàí êåéèí Ðàñóëóëëîµãà(ñ.à.â.) ñàëîâîò àéòèëàäè, ´çèãà âà äóí¸þ îõèðàò èøëàðèäà õîµëàãàí êèøèñè µà³³èãà äóî ³èëàäè, Àëëîµíèíã ðîçèëèãè âà æàííàòèíè ñ´ðàá, ä´çàõäàí ïàíîµ òèëàéäè. Ñ´íã ÿíà òàëáèÿíè àéòèøíè áîøëàéäè, èëîæè áîðè÷à ê´ïàéòèðàäè. Òèê òóðãàíäà, ´òèðãàíäà, ïè¸äà þðãàíäà, áèðîð íàðñà ìèíèá êåòà¸òãàíäà, ¸íáîøëàá ´òèðãàíäà, áèðîð åðäàí òóøà¸òãàíäà, ñàéð ³èëèá þðãàíäà, òàµîðàòñèç, æóíóá, µàéç µîëàòèäà, êóíäóçè, êå÷àñè, ñàµàðäà, ä´ñòëàð áèëàí æàì á´ëèíãàíäà, íàìîç ñ´íããèäà, ìàñæèäëàðäà, ³´éèíãêè, òàâîô áèëàí ñàúéäàí òàø³àðè µàììà âà³ò òàëáèÿ àéòèø ìóñòàµàáäèð. Òàâîô áèëàí ñàúéäà ýñà ´çèíèíã ìàõñóñ äóîëàðè áîð, àíà øó äóîëàð èëà ìàø²óë á´ëèíàäè. Òàëáèÿíè àéòèøäà óíãà ìàøà³³àò á´ëìàñà, îâîçèíè áàëàíäëàòàäè. Ëåêèí à¸ëëàð îâîçèíè ê´òàðìàéäè. Òàëáèÿ µàð ãàë ó÷ ìàðòàäàí ³àéòàðèëàäè. Óíèíã îðàñè ãàï áèëàí á´ëèíìàéäè. Àãàð áèðîð êèøè ñàëîì áåðñà, æàâîá ³àéòàðàäè. Ëåêèí òàëáèÿ àéòà¸òãàí êèøèãà ñàëîì áåðèø êàðèµ àìàëäèð. Àãàð áèðîð àæàáëàíàðëè íàðñà ê´ðñà: «Ëàááàéêà èííàë úàéøà úàéøóë àõèðîòè», äåá Ðàñóëóëëîµãà(ñ.à.â.) è³òèäî ³èëãàí µîëäà àéòàäè. (Ìàúíîñè: «Òîàòèíãäàìàí, µà³è³èé ÿøàø îõèðàòäàãè ÿøàøäèð».) Àíà øó òàëáèÿíè íàµð êóíè À³àáàäà òîø îòãóí÷à ¸êè èôîäà òàâîôèíè àäî ýòãóíè÷à àéòàäè. Ìàíà øó àìàëëàðäàí áèðîðòàñèãà êèðèøñà, òàëáèÿíè ò´õòàòèá, òàêáèð áèëàí ìàø²óë á´ëàäè. Ôàñë: àãàð ýµðîìäàãè êèøè Ìàêêàäàãè µàðàìãà åòñà (Àëëîµ óíèíã øàðàôèíè çè¸äà ³èëñèí), ³óéèäàãè äóîíè ´³èøè ìóñòàµàáäèð: E W: 9) : 1 ( 6 X / " ; Y 5 . / 1S( S : , ( 1/ 1(S+ D (: 4 . W & / z «Àëëîµóììà µàçà µàðîìóêà âà àìíóêà ôàµàððèìíèé úàëàí íàðè âà àììèííèé ìèí úàçàáèêà éàâìà òàáúàñó úèáàäàêà âàæúàëíèé ìèí àâëèéàèêà âà àµëè òîúàòèê». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, áó Ñåíèíã µàðàìèíã âà îìîíëèê åðèíãäèð. Ä´çàõíè ìåíãà µàðîì ýò. Àçîáèíãäàí ìåíè îìîí ñà³ëà. Ìåíè àâëè¸ëàðèíã âà òîàò àµëè ³àòîðèäà ³èë».) Ôàñë: êèì Ìàêêàãà êèðãà÷, ê´çè Êàúáàãà òóøñà, ³óéèäàãè äóîíè ´³èéäè, ÷óíêè Êàúáàíè ê´ðãàíäà ìóñóëìîííèíã ³èëãàí äóîñè èæîáàò ³èëèíàäè, äåéèëãàí: 3 ^ # ; h2; ] 3&/ : N 4 3 N [ N D _ XM R h ^ # ; ^3)| ; h2; b ) . W XM ^3)| ; «Àëëîµóììà çèä µàçàë áàéòà òàøðèéôàí âà òàúçèéìàí âà òàêðèéìàí âà ìàµàáàòàí âà çèä ìàí øàððîôàµó âà êàððîìàµó ìèììàí µàææàµó àâ èúòàìàðîµó òàøðèéôàí Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 128 âà òàêðèéìàí âà òàúçèéìàí âà áèððîí». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, áó óéíèíã øàðàôèíè, óëó²ëèãèíè, µóðìàòèíè, µàéáàòèíè çè¸äà ³èë. Âà óíè øàðàôëàãàí, µóðìàòëàãàí, µàæ ³èëãàí, óìðàíè áàæàðãàí êèøèëàðíèíã øàðàôèíè, óëó²ëèãèíè, ÿõøèëèãèíè çè¸äà ýò»). ßíà: Y Z ' (, ()S4 Y Z ' ( Y Z ' b : «Àëëîµóììà àíòàñ ñàëàìó âà ìèíêàñ ñàëàìó µàééèíà ðîááàíà áèññàëàì», («Ýé Ðàááèì, Ñåí ñàëîì ñèôàòëè Çîòñàí, ñàëîìàòëèê Ñåíäàí. Áèçíè ñàëîìàòëèê èëà òèðèëòèð».), äåá àéòàäè. Ñ´íãðà äóí¸ âà îõèðàò ÿõøèëèêëàðèíè ñ´ðàá õîµëàãàíè÷à äóî ³èëàäè. Ìàñæèäãà êèðãàíäà ýñà ìàñæèäãà êèðèø äóîñèíè ´³èéäè. Àòîäàí ³èëèíãàí ðèâîÿòäà àéòèëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) àãàð Áàéòóëëîµãà é´ëè³ñàëàð, < @ . / , 8 * ) < # " b ) @ S H " 5/: «Àúóçó áèðîááèë áàéòè ìèíàë êóôðè âàë ôà³ðè âà çèé³èñ ñîäðè âà úàçàáèë ³îáðè», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Áàéòóëëîµíèíã Ðàááè èñìè èëà êóôðäàí, êàìáà²àëëèêäàí, ³àëá çè³íàëèãèäàí, ³àáð àçîáèäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Áàéòóëëîµãà êèðèëãàíèäà ³óéèäàãè äóîíè ´³èø µàì ÿõøè àìàëäèð: «Àëëîµóììà àíòàñ ñàëàì âà ìèíêàñ ñàëàì âà èëàéêà éàðæèúóñ ñàëàì, µàééèíà ðîááàíà áèñ ñàëàì âà àäõèëíà äàðîêà äàðîñ ñàëàì. Òàáàðîêòà ðîááàíà âà òàúàëàéòà éà çàë æàëàëè âàë èêðîì». (Ìàúíîñè: «Ýé Àëëîµèì, Ñåí ñàëîìñàí, ñàëîì Ñåíäàíäèð. Ñàëîì Ñåíãà ³àéòóâ÷èäèð. Ýé Ðàááèìèç, áèçíè ñàëîì áèëàí òèðèëòèð, µîâëèíã á´ëìèø ñàëîì µîâëèñèãà áèçëàðíè êèðèò. Ýé Ðàááèìèç, áèçíè áàðàêîòëè âà îëèé ³èë. Ñåí óëó² âà µóðìàòëè Çîòñàí».) Ôàñë: ¥àæàðóë àñâàäíè óøëàãàíäà âà òàâîôíèíã áîøëàíèøèäà: - = N )/ 1- J S) R ( ' / ^ ;S o ~ D & # hC 8; ^3 [ : P O P ' «Áèñìèëëàµè âàëëîµè àêáàð, Àëëîµóììà èéìàíàí áèêà âà òàñäèé³îí áè êèòàáèêà âà âàôà`àí áèàµäèêà âàòòèáàúàí ëèñóííàòè íàáèééêà ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì», äåá àéòèø ìóñòàµàá àìàë. (Ìàúíîñè: «Àëëîµ íîìè áèëàí Óíè óëó²ëàá, Ýé Ðàááèì, Ñåíãà èéìîí êåëòèðèá, êèòîáèíãíè òàñäè³ëàá, àµäèíããà âàôî ³èëèá, Ïàé²àìáàðèíãíèíã ñóííàòèãà òîáåú á´ëèá áîøëàéìàí».) ¥àð ãàë ¥àæàðóë àñâàäãà åòãàíèäà àíà øó äóîíè ´³èéäè. Àââàëãè ó÷ àéëàíèøäà: ^,5"# 2 ^) = ^,5"% ^ H ^, 4 N 6 «Àëëîµóììàæúàëµó µàææàí ìàáðóðîí âà çàíáàí ìà²ôóðîí âà ñàúéàí ìàøêóðîí», äåéäè. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, µàæíè ³àáóë á´ëàäèãàí, ãóíîµíè êå÷èðèëàäèãàí âà µàðàêàòíè ìà³òàëàäèãàí ³èë».) £îëãàí ò´ðò àéëàíèøäà: ? u D R h ( '4 ) > 1 D (;a (, Y[ d v q >/ d v b : ; 3/ F / 4, B , ( @ . / (C R h ( ' 4 «Àëëîµóììà²ôèð âàðµàì âàúôó úàììà òàúëàì âà àíòàë àúàççóë àêðîì. Àëëîµóììà ðîááàíà àòèíà ôèääóíéà µàñàíàòàí âà ôèë àõèðîòè µàñàíàòàí âà ³èíà úàçàáàí íàð», äåá àéòàäè. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìà²ôèðàò ³èë, ðàµì àéëà, áèëãàí íàðñàëàðèíãíè àôâ ýò. Ñåí àçèç âà êàðàìëè Çîòñàí. Ýé Ðàááèì, äóí¸þ îõèðàòäà áèçãà ÿõøèëèê áåð âà áèçíè ä´çàõ àçîáèäàí ñà³ëà».) Òàâîôäà àéòèëàäèãàí íàðñàëàðíè ýíã ÿõøèñè «Àëëîµóììà ðîááàíà àòèíà ôèääóíéà µàñàíàòàí âà ôèë àõèðîòè µàñàíàòàí âà ³èíà úàçàáàí íàð», äèð. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 129 Êèøè òàâîôäàí êåéèí äèíè âà äóí¸ñèäà ÿõøè ê´ðãàí íàðñàëàðèíè ñ´ðàéäè. Àãàð áèð êèøè äóî ³èëèá, ³îëãàíëàð îìèéí, äåá òóðñà µàì á´ëàäè. ¥àñàíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíèøè÷à, äóîëàð ³óéèäàãè ´í áåø ´ðèíäà èæîáàò ýòèëàäè: òàâîôäà, ìóëòàçàìäà, ìåçîá îñòèäà, Áàéòóëëîµäà, Çàìçàì ³óäó²è îëäèäà, Ñàôî âà Ìàðâà óñòèäà, óëàð îðàñèäàãè ñàúé ³èëèíàäèãàí åðäà, ìà³îìè Èáðîµèì îð³àñèäà, Àðàôîòäà, Ìóçäàëèôàäà, Ìèíîäà âà ó÷òà òîø îòèëàäèãàí åðäà. Êèì ìàíà øó ´ðèíëàðäà äóî ³èëèøãà æèääó æàµä ýòìàñà, ê´ï íàðñàäàí ìàµðóì á´ëèáäè. Èáí Óìàð (ð.à.) òàâîôäà: «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµ, ëàµóë ìóëêó âàë ëàµóë µàìäó âà µóâà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð», äåá àéòàðäèëàð. Àáó ¥óðàéðà (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì Êàúáàòóëëîµíè åòòè ìàðòà òàâîô ³èëèá, ãàïèðìàñäàí ôà³àò «Ñóáµàíàëëîµè âàëµàìäó ëèëëàµè âà ëà èëàµà èëëàëîµó âàëëîµó àêáàð âà ëà µàâëà âà ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµèë úàëèééèë úàçèéì», äåá àéòñà, ó êèøèíèíã ´íòà ¸ìîíëèãè ´÷èðèëèá, ´íòà µàñàíîò ¸çèëàäè âà äàðàæàñè ´í áàðîáàð ê´òàðèëàäè», äåäèëàð». Òàâîôíè òóãàòãà÷, óíäàí êåéèí ´³èëàäèãàí èêêè ðàêàòíè µàì àäî ýòãà÷, èñòàãàíè÷à äóî ³èëàäè, ñ´íã ³óéèäàãè äóîíè µàì ´³èéäè: 1 B D , ( . 9 Y < . W R c w)S= Q 3/: ? cj k [ @ c 5. " &);: / / : )4 , 5"% b : «Àëëîµóììà àíà úàáäóêà âàáíó úàáäèêà àòàéòóêà áèçóíóáèí êàñèðîí âà àúìàëèí ñàééèàµ âà µàçà ìà³îìóë úàèçè áèêà ìèíàí íàðè ôà²ôèðëèé èííàêà àíòàë ²îôóðóð ðîµèéì». (Ìàúíîñè: «Ýé Àëëîµèì, ìåí Ñåíèíã ³óëèíãìàí âà ³óëèíãíèíã ´²ëèìàí, µóçóðèíããà ê´ï ãóíîµëàð âà ¸ìîí àìàëëàð èëà êåëäèì. Áó åð ä´çàõäàí ïàíîµ òèëàíàäèãàí ìà³îìäèð. Ìåíèíã ãóíîµëàðèìíè êå÷èð, Ñåí ãóíîµëàðíè êå÷èðóâ÷è ðàµìëè Çîòñàí».) Ôàñë. Ìóëòàçàì, ÿúíè Êàúáà áèëàí ¥àæàðóë àñâàä îðàñèäà ³èëèíàäèãàí ìàúñóð äóî: 1 / /: ( b 3/ + )3 3 4: q o O 1D# 3 1D5 ^ 34 3U nc 3 + Q a 1 / c 3 + 1 / 7 = E 7 J ncQ4 E 7 [ " 1/ /: ( b 3 / 3 )36 1 ( 6 nN )D 1 , 1 (& C M , 3 1 ( (S C o c 5 = E 7 [ " 1. / : )6 0 \ )2 1. / : K 3 @ , <: 1 & 4 R <& =V E ) = 1( q : )/ D Y [: «Àëëîµóììà ëàêàë µàìäó µàìäàí éóâàôèé íèúàìàêà âà éóêàôèó ìàçèéäàêà, àµìàäóêà áèæàìèúè ìàµàìèäèêà ìà úàëèìòó ìèíµà âà ìà ëàì àúëàì úàëà æàìèúè íèúàìèêà ìà úàëèìòó ìèíµà âà ìà ëàì àúëàì âà úàëà êóëëè µàë. Àëëîµóììà ñîëëè âà ñàëëèì úàëà Ìóµàììàäèí âà úàëà àëè Ìóµàììàä. Àëëîµóììà àúèçíèé ìèíàø øàéòîíèð ðîæèéì âà àúèçíèé ìèí êóëëè ñóèí âà ³îííèúíèé áèìà ðîçà³òàíèé âà áàðèê ëèé ôèéµè. Àëëîµóììàæúàëíèé ìèí àêðîìè âàôäèêà úàëàéêà âà àëçèìíèé ñàáèéëàë èñòè³îìàòè µàòòà àë³îêà éà ðîááàë úàëàìèéí». Ñ´íã õîµëàñà, ´çè ÿõøè ê´ðãàí áîø³à äóîëàðíè µàì ´³èéäè. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåíãà µàìä á´ëñèí, àíà øó µàìä èëà íåúìàòëàðèíãíè ò´ëà-ò´êèñ ³èëèá, çè¸äàëèãèíã èëà ìóêîôîòëà. Ìåí áèëãàí âà áèëìàãàí íåúìàòëàðèíãíèíã µàììàñèãà, ìåí áèëãàí âà áèëìàãàí µàìä àéòèø ëîçèì á´ëãàí íàðñàëàðíèíã áàðèãà µàð áèð µîëàòäà µàìä àéòàìàí. Ýé Ðàááèì, Ìóµàììàä àëàéµèññàëîìãà âà ó êèøèíèíã îèëàëàðèãà ñàëîâîòëàð á´ëñèí. Ýé Ðàááèì, ìåíè ëàúíàòëàíãàí øàéòîíäàí àñðà. ¥àð áèð ¸ìîíëèêäàí ñà³ëà. Ðèç³ ³èëèá áåðãàí íàðñàíãäà ìåíè ³àíîàòëè ýò, óíè ìåíãà áàðàêîòëè ³èë. Ýé Ðàááèì, ìåíè ¤çèíããà ìåµìîí á´ëèá êåëãàíëàðíèíã ýíã Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 130 µóðìàòëèñè ³èë. Ýé îëàìëàð Ðàááè, Ñåíãà é´ëè³³óíèì÷à ìåíè ò´²ðè é´ëäà ìóñòàµêàì ³èë, èñòè³îìàò é´ëèäà ìóñòàµêàì àéëà».) Ôàñë: Êàúáàíèíã øèìîë òàðàôèäàãè «µèæð»äà, ÿúíè ìåéçîá îñòèäà µàì äóîëàð èæîáàò á´ëàäè. Ó åðäà ³óéèäàãè ìàúñóð äóî ´³èëàäè: 5= x / N 1( )(%; D hD 1( gD D Z h S! ? c ) R c< -_ &);: @ S , x 3 hD «Éà Ðîááè, àòàéòóêà ìèí øó³³àòèí áàúèéäàòèí ìóàììèëàí ìàúðóôàêà ôààíèëíèé ìàúðóôàí ìèí ìàúðóôèêà òó²íèíèé áèµè úàí ìàúðóôè ìàí ñèâàêà éà ìàúðóôàí áèëìàúðóôè». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåíèíã ÿõøèëèêëàðèíã óìèäèäà óçî³ ìàñêàíëàðäàí êåëäèì. ßõøèëèêëàðèíããà ìåíè åòêàç. ¤çèíãäàí áîø³àëàðíèíã ÿõøèëèãèäàí ìåíè áåµîæàò ³èë, ýé ÿõøèëèê ³èëóâ÷èëàðíè ßõøèñè».) Ôàñë: Êàúáàäà ³èëèíàäèãàí äóîëàð ³óéèäàãèëàðäèð: 488/1. Óñîìà èáí Çàéääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Êàúáàãà êèðñàëàð, þçëàðè âà ÷àêêàëàðèíè óíãà ³´ÿð, ñ´íã Àëëîµãà µàìäó ñàíî àéòèá, ñ´ðàéäèãàí íàðñàëàðèíè ñ´ðàð âà èñòè²ôîð àéòàð ýäèëàð. Ñ´íãðà Êàúáàíèíã µàð áèð óñòóíëàðèãà áîðèá, Àëëîµãà òàêáèð, òàµëèë, òàñáåµ, ñàíî, èëòèæî, èñòè²ôîð àéòàðäèëàð. Êåéèí ÷è³èá êåòàðäèëàð. Èìîì Íàñàèé ðèâîÿòè. Ôàñë: Ñàôî âà Ìàðâà ´ðòàñèäàãè ñàúéäà µàì äóî ³èëèíñà, èæîáàò á´ëàäè. Ñàúéäà «Èííàñ ñàôà âàë ìàðâàòà ìèí øà`àúèðèëëàµè, èáäàó áèìà áàäààëëîµó áèµè», äåá ´³èéäè. Ñàôîäà óçî³ òóðèá, Êàúáàãà þçëàíãàí µîëäà òàêáèð àéòàäè, ñ´íã óøáó äóîíè ´³èéäè: _ $ ] 4 P O $ - N $ $ : 1 / P 3U W 1/ [ : P O 3+ P [ : P O [ : P O [ : P O Y q W ] / 8 ] / q : P O $ - N $ ` C o c 1_ E 7 [ " 1 / 5 W ) ] ) b )3 1 + 3+ N 3 N s&= N 15/X :b C" n0 D # ] [ 5 S N K 8 ] $ - $ P O $ - N $ ] 4 @ q4vd ` ' : 1 -D5 & ; 1 &4 1 S( N /q (; $ 0 : Y Z = 1(& W 3 [ "g=: 1S X )3 F ; $ "# «Àëëîµó àêáàð, Àëëîµó àêáàð, Àëëîµó àêáàð âà ëèëëàµèë µàìä, Àëëîµó àêáàð úàëà ìà µàäàíà âàëµàìäó ëèëëàµè úàëà ìà àâëàíà ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµó ëàµóë ìóëêó âà ëàµóë µàìäó é´µéèé âà é´ìèéòó áèéàäèµèë õîéðó âà µóâà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð. Ëà èëàµà èëëàëëîµó àíæàçà âàúäàµó âà íàñîðî úàáäàµó âà µàçàìàë àµçàáà âàµäàµó ëà èëàµà èëëàëëîµó âà ëà íàúáóäó èëëà èééàµó ìóõëèñèéíà ëàµóä äèéíà âà ëàâ êàðèµàë êàôèðóí, Àëëîµóììà èííàêà ³óëòà: Óäúóíèé àñòàæèá ëàêóì âà èííàêà ëà òóõëèôóë ìèéúàä âà èííèé àñ`àëóêà êàìà µàäàéòàíèé ëèë èñëàì àí ëà òàíçèúàµó ìèííèé µàòòà òàòàâàôôàíèé âà àíà ìóñëèì». (Ìàúíîñè: «Àëëîµ óëó²äèð, Àëëîµ óëó²äèð, Àëëîµ óëó²äèð, Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. Áèçíè µèäîÿòãà áîøëàãàí Àëëîµ óëó²äèð. Áèçíè âàëèé - ä´ñò ³èëãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. ßêêà Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Óíèíã øåðèãè µàì é´³. Ìóëê âà µàìä Óíèêèäèð. Ó ´ëäèðàäè âà òèðèëòèðàäè. ßõøèëèê Óíèíã ³´ëèäà. Ó µàð áèð íàðñàãà ³îäèðäèð. Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Ó âàúäàñèíè áàæàðäè, ³óëèíè ²îëèá ýòäè, ãóðóµëàðíè ¸ë²èç ¤çè ìà²ëóá ³èëäè. Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Óíãàãèíà èáîäàò ³èëàìèç. Óíèíã äèíèãàãèíà èõëîñ ³èëàìèç, ãàð÷è êîôèðëàð õóøëàìàñàëàð µàì. Ýé Ðàááèì, «Ìåíãà äóî ³èëèíãëàð, èæîáàò ³èëàìàí», äåãàí ýäèíã. Àëáàòòà, Ñåí âàúäàíããà õèëîô ³èëìàéñàí. Ìåíè Èñëîìãà µèäîÿò ³èëãàíèíãäåê, óíè ìåíäàí òîðòèá îëìàñëèãèíãíè, ìóñóëìîí µîëèìäà âàôîò ýòòèðèøèíãíè ñ´ðàéìàí».) Èáí Óìàð (ð.à.) Ñàôîäà òóðãàíëàðèäà ³óéèäàãè äóîíè ´³èð ýäèëàð: Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 131 s > + > + ( 6 X 4 ( (S6 - = N )/ P O 1-J 5=, R )/ 5z &) / 5z ( ( 38/ = , 9) : 1 &# 9Z 1 ) ( S 4 K + 8 X / s > + = , o v ) : & # 9Z K < &3 R 3 9: ( 6 1 Od ? u 1D ( B L' ( (S 6 L') S' K + 8 X / 1 «Àëëîµóììà àúñèìíà áèäèéíèêà âà òîâàúèéàòèêà âà òîâàúèéàòè ðîñóëèêà ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì âà æàííèáíà µóäóäàêà, Àëëîµóììàæúàëíà íóµèááóêà âà íóµèááó ìàëà`èêàòàêà âà àíáèéààêà âà ðóñóëàêà âà íóµèááó úèáàäàêàñ ñîëèµèéí, Àëëîµóììà µàááèáíà èëàéêà âà èëà ìàëà`èêàòèêà âà èëà àíáèéàèêà âà ðóñóëèêà âà èëà úèáàäèêàñ ñîëèµèéí, Àëëîµóììà éàññèðíà ëèëéóñðî âà æàííèáíàë úóñðî, âà²ôèðëàíà ôèë àõèðîòè âàë óëà âàæúàëíà ìèí àèììàòèë ìóòòà³èéí». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, äèíèíãäà áèçíè ìóñòàµêàì ýò, ¤çèíãíèíã âà ðàñóëèíãíèíã òîàòèäà ³èë. ¥óäóäëàðèíãäàí îøèá ´òèøäàí áèçíè ñà³ëà. Ýé Ðàááèì, áèçíè ¤çèíãíè, ôàðèøòàëàðèíãíè, ðàñóëëàðèíãíè âà ñîëèµ áàíäàëàðèíãíè ÿõøè ê´ðàäèãàíëàðäàí ³èë. Àëëîµèì, áèçíè ¤çèíã, ôàðèøòàëàðèíã ïàé²àìáàð âà ðàñóëëàðèíã µàìäà ñîëèµ áàíäàëàðèíã ÿõøè ê´ðàäèãàíëàðäàí ³èë. Àëëîµèì, áèçãà îñîí ³èë âà ³èéèí÷èëèêíè êåòêàç. Äóí¸ âà îõèðàòäà áèçíè ìà²ôèðàò ýòèá, ìóòòà³èéëàðíèíã ïåøâîëàðèäàí ³èë».) Ó çîò Ñàôî âà Ìàðâà îðàëè²èäàãè ñàúéäàí ³àéòèøëàðèäà ³óéèäàãè äóîíè ´³èðäèëàð: ? u 1 D R h ( ' 4 ) > 1 D (;a nY [d v q > /d v b : ; 3/ M; 4, B @ S , , ( @ . / ( C R h (' 4 «Ðîááè²ôèð âàðµàì âà òàæàâàç úàììà òàúëàìó èííàêà àíòàë àúàççóë àêðîì. Àëëîµóììà àòèíà ôèä äóí¸ µàñàíàòàí âà ôèë àõèðàòè µàñàíàòàí âà ³èíà úàçàáàí íàð». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, ìà²ôèðàò ³èë, ðàµì àéëà âà ìåíäàãè áèëãàí íàðñàëàðèíãíè êå÷èá þáîð. Àëáàòòà, Ñåí àçèç âà êàðàìëè Çîòñàí. Àëëîµèì, äóí¸äà âà îõèðàòäà ÿõøèëèêëàð áåð âà ä´çàõ àçîáèäàí áèçíè ñà³ëà».) Ñàúé ³èëèíãàíèäà µàð áèð ìàêîíäà ³óéèäàãè äóî àéòèëàäè: ; % 9q / & 3 4, G 6 5 "g =: 1 S ( X 1 / 1 C b ST @ 5 " < " s 7 < n1 (% x 1 <&> L "g =: 1 S n, ( ? ( R ( m M 5" c T E 7 [ " R Z ' /: N ( b 3/ N 7 [ " ) "g=: 1S n;X / '4 # _ [ H 1 / 1S(/ : H " 5 /: E c 3/ : Q c 5 C ) @ C R (m "g =: /: N ( b 3 / N 7 [ " S2 H " 5/: E c 3/ : Q c 5 C ) @ C , ( «Àëëîµóììà éà ìó³îëëèáàë ³óëóá, ñàááèò ³îëáèé úàëà äèéíèê, Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêà ìóæèáàòè ðîµìàòèêà âà úàçà`èìà ìà²ôèðîòèêà âàñ ñàëàìàòà ìèí êóëëè èñìèí âàë ôàâçà áèë æàííàòè âàí íàæàòà ìèíàí íàð. Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêàë µóäà âàò òó³î âàë úàôàô âàë ²èíà. Àëëîµóììà àúèííèé úàëà çèêðèêà âà øóêðèêà âà µóñíè úèáàäàòèê. Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêà ìèíàë õîéðè êóëëèµè ìà úàëèìòó ìèíµó âà ìà ëàì àúëàì âà àúóçó áèêà ìèíàø øàððè êóëëèµè ìà úàëèìòó ìèíµó âà ìà ëàì àúëàì. Âà àñ`àëóêàë æàííàòà âà ìà ³îððîáà èëàéµà ìèí ³îâëèí àâ úàìàëèí âà àúóçó áèêà ìèíàí íàðè âà ìà ³îððîáà èëàéµà ìèí ³îâëèí àâ úàìàëèí». (Ìàúíîñè: «Ýé ³àëáëàðíè áóðóâ÷è Çîò, ³àëáèìíè äèíèíãäà ñîáèò ³èë. Ýé Àëëîµèì, ðàµìàòèíããà ìóñòàµè³ á´ëàäèãàí íàðñàíè, ìà²ôèðàòèíãíè âîæèá ³èëàäèãàí µàð ãóíîµäàí ñàëîìàò á´ëèøíè, æàííàò áèëàí çàôàð ³îçîíèøíè, ä´çàõäàí íàæîò òîïèøíè ñ´ðàéìàí. Àëëîµèì, Ñåíäàí µèäîÿòíè, òà³âîíè, èôôàòíè, áåµîæàòëèêíè òèëàéìàí. Àëëîµèì, Ñåíè çèêð ³èëèøäà, øóêðèíãíè áàæî êåëòèðèøäà âà èáîäàòèíãíè ÷èðîéëè ³èëèøäà ¸ðäàì áåðèøèíãíè ñ´ðàéìàí. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 132 Àëëîµèì, Ñåíäàí áèëãàí-áèëìàãàíèì áàð÷à ÿõøèëèêëàðíè ñ´ðàéìàí. Âà Ñåíäàí áèëãàí-áèëìàãàíèì ¸ìîíëèêëàðäàí ïàíîµ ñ´ðàéìàí. ßíà ìåí æàííàòèíãíè âà óíãà ÿ³èí ³èëóâ÷è ñ´ç âà àìàëíè ñ´ðàéìàí, ä´çàõèíãäàí âà ä´çàõèíããà ÿ³èí ³èëóâ÷è ñ´ç âà àìàëäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Áóíäàí òàø³àðè, ñàúé ìàµàëè çèêð, äóî âà £óðúîí òèëîâàòè áèëàí µàì ìàø²óë á´ëàâåðàäè. Ôàñë: Ìàêêàäàí Ìèíîãà ÷è³èá êåòà¸òãàíäà ³óéèäàãè äóîíè ´³èø ìóñòàµàáäèð: &/ z E W: 1 / N b (( 3 1 / ( 15H " 1 B 1 : I J 1(%7 D 5/X: 56,: ` C o c 1_ E 7 [ " 1 / «Àëëîµóììà èééàêà àðæó âà ëàêà àäúó, ôàáàëëè²íèé ñîëèµà àìàëèé âà²ôèðëèé çóíóáèé, âàìíóí úàëàééà áèìà ìàíàíòà áèµè úàëà àµëè òîúàòèêà èííàêà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð». (Ìàúíîñè: «Ýé Àëëîµ, Ñåíäàí óìèä ýòàìàí, Ñåíãà äóî ³èëàìàí, îðçóëàðèìíèíã ÿõøèñèãà ìåíè åòêàç, ãóíîµëàðèìíè êå÷èð, òîàò àµëèíããà áåðãàí íàðñàíãíè ìåíãà µàì áåð. Àëáàòòà, Ñåí µàð íàðñàãà ³îäèð Çîòñàí».) Ìèíîäàí Àðîôàòãà êåòà¸òãàíäà óøáó äóî ´³èëàäè: 1 / 1 ( )S+ ; $ 1 (34, ^, 1S4 ^,5" % 1 H E 6D G X,: # 6 b 65 ; ) ` C o c 1_ E 7 [ " «Àëëîµóììà èëàéêà òàâàææàµòó âà âàæµàêàë êàðèéìà àðîäòó ôàæúàë çàíáèé ìà²ôóðîí âà µàææèé ìàáðóðîí âàðµàìíèé âà ëà òóõàééèáíèé èííàêà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð». (Ìàúíîñè: «Ýé Àëëîµèì, Ñåíãà þçëàíäèì, ìóêàððàì þçèíãíè èðîäà ³èëäèì. Ãóíîµëàðèìíè ìà²ôèðàò, µàæèìíè ³àáóë ³èë. Ìåíãà ðàµì àéëà, íîóìèä ³èëìà, àëáàòòà, Ñåí µàð íàðñàãà ³îäèð Çîòñàí».) Áó äóîäàí òàø³àðè òàëáèÿ, £óðúîí òèëîâàòè âà áîø³à äóî-çèêðëàð áèëàí µàì ìàø²óë á´ëàäè. Øóíèíãäåê: , ( @ . / (C R h (' 4 ? u 1D R h ( ' 4 ) > 1D ( ;a «Àëëîµóììà àòèíà ôèä äóíéà µàñàíàòàí âà ôèë àõèðîòè µàñàíàòàí âà ³èíà úàçàáàí íàð»íè àéòàäè. Àðàôîòäà àéòèëèøè ìóñòàµàá á´ëãàí äóî âà çèêðëàð Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àéòäèëàð: «Äóîëàðíèíã ýíã ÿõøèñè àðàôà êóíèäàãèñèäèð. Ìåí âà ìåíäàí îëäèíãè ïàé²àìáàðëàð àéòãàí íàðñàëàðíèíã ýíã ÿõøèñè ` C o c 1 _ E 7 "[ 1 / 5 W 3+ N 3 N yN _ $ ] 4 P O $ - N $ «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµó ëàµóë ìóëêó âà ëàµóë µàìäó âà µóâà úàëà êóëëè øàé`èí ³îäèéð»äèð». Àðàôîòäà çèêð âà äóîëàð ê´ïàéòèðèëàäè. ×óíêè áó êóí éèëíèíã äóî ³èëèø ó÷óí ýíã ÿõøè ôóðñàòèäèð, µàæíèíã ýíã óëó² àìàëè, ìà³ñàäè âà ýúòèìîä ³èëèíãàíèäèð. Øóíäàé óëó² êóíäà áàíäà çèêð, äóî, £óðúîí òèëîâàòèãà, ´çè, îòà-îíàñè, ³àðèíäîøëàðè, ä´ñòó áèðîäàðëàðè âà æàìèêè ìóñóëìîíëàð µà³³èãà äóî ³èëèøãà áîð êó÷³óââàòèíè ñàðô ýòàäè, óëó² êóííèíã áóþê èìêîíèÿòëàðèäàí áåáàµðà ³îëèá, âà³òèíè áåµóäà ´òêàçèøäàí ´çèíè ñà³ëàéäè. Ó êóíäà äóîëàð ñàæú – ³îôèÿ áèëàí àéòèëìàéäè. ×óíêè ñàæú ³àëáäàí õóøóú âà õóçóúíè, ´çíè õîð òóòèø êàáè íàðñàëàðíè êåòêàçàäè. Ëåêèí ¸äëàíãàí äóîëàð ³îôèÿëè á´ëñà, çàðàðè é´³. Äóî ³èëà¸òãàíäà îâîçèíè ïàñàéòèðèá àéòèø ñóííàòäèð. ßíà øó êóíäà ÷èí ³àëáäàí èñòè²ôîð àéòèëàäè, òàâáà ³èëèíàäè. Äóîëàð òàêðîð-òàêðîð àéòèëàâåðàäè. Äóîëàð Àëëîµãà µàìäó Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 133 ñàíî âà Ðàñóëóëîµãà(ñ.à.â.) ñàëîâîò âà ñàëîì àéòèø áèëàí òóãàòèëàäè. Äóî ³èëà¸òãàíäà, àëáàòòà, òàµîðàòëè á´ëèá, ³èáëàãà þçëàíãàí µîëäà òóðèëàäè. 489/2. Àëè (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àðàôà êóíè ´øà æîéäà: @ S , 1 ) 1;3 L ) + 1#' 1;Z J n"Q5"< 3 ^)u Q " 5"< L. -[ 3+ N o O 1 ; S_ H " 5/: 1S nvd G &_ , 8 R = 5 = < @ . / H " 5/: 1S n1T; I S «Àëëîµóììà ëàêàë µàìäó êàëëàçèé íà³óëó âà õîéðîí ìèììà íà³óëó, Àëëîµóììà ëàêà ñîëàòè âà íóñóêèé âà ìàµéàéà âà ìàìàòèé âà èëàéêà ìààëèé âà ëàêà ðîááè òóðîñèé, Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèí úàçàáèë ³îáðè âà âàñâàñàòèñ ñîäðè âà øàòòîòèë àìðè, «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèí øàððè ìà òàæèéúó áèµèððèéµó», äåá ê´ï àéòàð ýäèëàð». (Ìàúíîñè: Àëëîµèì, àéòãàí íàðñàëàðèìèçäà âà àéòãàí íàðñàëàðèìèçíèíã ÿõøèñèäà Ñåíãà µàìä á´ëñèí. Ýé Ðàááèì, íàìîçèì, µàæèì, µà¸òó ìàìîòèì Ñåí ó÷óíäèð. Î³èáàòèì âà ìåðîñèì µàì Ñåíãàäèð. Ýé Ðàááèì, Ñåíäàí ³àáð àçîáèäàí, ³àëá âàñâàñàñèäàí âà èøëàð µàð òóðëè á´ëèá êåòèøèäàí ïàíîµ òèëàéìàí. Àëëîµèì, Ñåíäàí íîìèíã èëà øàìîë îëèá êåëàäèãàí ¸ìîíëèêäàí µàì ïàíîµ ñ´ðàéìàí».) Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. Àðàôà êóíè µîæèëàð Ïàé²àìáàðèìèç àéòãàí óøáó äóîíè ê´ï òàêðîðëàéäè, îðàäà òàëáèÿ âà áîø³à äóîëàðíè µàì àéòàäè, áóíäà µàì èõòè¸ð ³èëèíãàí äóî «Ðîááàíà àòèíà ôèä äóíéà µàñàíàòàí âà ôèë àõèðîòè µàñàíàòàí âà ³èíà úàçàáàí íàð»äèð. Øóíèíãäåê, óøáó äóîëàðíè µàì ´³èéäè: b : 1 (34, (/ ? h % 1 B D b : $ - @ 5i. % $ N ^j k[ ^3 l " 1' b 3 l 1S )4 , 5"% «Àëëîµóììà èííèé çîëàìòó íàôñèé çóëìàí êàñèéðîí âà èííàµó ëà éà²ôèðóç çóíóáà èëëà àíòà ôà²ôèðëèé ìà²ôèðîòàí ìèí úèíäèêà âàðµàìíèé èííàêà àíòàë ²îôóðóð ðîµèéì». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, ìåí ´ç íàôñèìãà ê´ï çóëì ³èëäèì. Àëáàòòà, Ñåí ãóíîµëàðíè ìà²ôèðàò ³èëàñàí. Ìåíèíã ãóíîµëàðèìíè µóçóðèíãäà êå÷èð, ìåíãà ðàµì ³èë, àëáàòòà, Ñåí êå÷èðóâ÷è, ðàµìëè Çîòñàí».) 1 / s ; , 1 D =: R h 3 4, 1 (34, , 1D 1g _ I 8; ? h % 1 B ^ : (/ " M: $ R <& =V E ) = 1( q : ^ : k"# " : $ ^458 R h 5; «Àëëîµóììà²ôèðëèé ìà²ôèðîòàí òóñëèµó áèµà øà`íèé ôèääàðîéíè âàðµàìíèé ðîµìàòàí àñúàäó áèµà ôèääàðîéíè âà òóá úàëàééà òàâáàòàí íàñóõàí ëà àíêóñóµà àáàäàí. Âà àëçèìíèé ñàáèéëàë èñòè³îìàòè ëà àçèé²ó úàíµà àáàäàí». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì! Ìåíè ìà²ôèðàò ³èëãèíêè, àíà øó áèëàí èêêè äóí¸äà øàúíèì èñëîµ á´ëñèí. Ìåíãà ðàµì ³èëãèíêè, àíà øó áèëàí èêêè äóí¸äà áàõòëè á´ëàé. Ìåíãà íàñóõ òàâáàñè èëà òàâáàëàíèøíè íàñèá ýòãèíêè, àáàäèé ó òàâáàíè áóçìàé. Âà ìåíãà ò´²ðè é´ëäà á´ëèøíè ìóñòàµêàì ýò, àáàäèé óíäàí î²ìàé».) p &) 8 / &/ \ 4 / Z + 1( (B : R / -\ q S/ 1 R ) 8 3 Q 7 M 1( < " 5= 3/ «Àëëîµóììà óí³óëíèé ìèí çóëëèë ìàúñèéàµ èëà úèççèò òîúàµ âà à²íèíèé áèµàëàëèêà úàí µàðîìèêà âà áèòîúàòèêà úàí ìàúñèéàòèêà âà áèôàçëèêà úàììàí ñèâàêà». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, ãóíîµ õîðëèãèäàí òîàòíèíã èççàòèãà ê´÷èð. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 134 ¥àëîëèíã áèëàí µàðîìäàí, ôàçëèíã áèëàí ¤çèíãäàí áîø³àëàðäàí áåµîæàò ³èë».) N - [ " ) 1 3 6 N 7 [ " S2 1. / : L C 1 C ,S5 «Âà íàââèð ³îëáèé âà ³îáðèé âà àúèçíèé ìèíàø øàððè êóëëèµè âàæìàúëèéàë õîéðî êóëëàµó». (Ìàúíîñè: «£àëáèì âà ³àáðèìíè íóðëàíòèð, ¸ìîíëèêíèíã µàììàñèäàí ñà³ëà âà ìåíäà áàð÷à ÿõøèëèêëàðíè æàìëà».) Ôàñë: Àðàôîòäàí Ìóçäàëèôàãà êåòà¸òãàíäà, òàëáèÿ àéòèá, £óðúîí òèëîâàòè âà äóîëàðíè ê´ïàéòèðèá, «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàëëîµó àêáàð...»íè òàêðîðëàá áîðàäè. £óéèäàãè äóîíè µàì ´³èéäè: 1 ( )S ; $ s " z : k [ : ) N )D 1( C M , 1( < D7 1#' E < &D 56,: s B ,: ) # X 5m P O b : «Èëàéêà Àëëîµóììà àð²àáó âà èééàêà àðæó, ôàòà³îááàë íóñóêèé âà âàôôè³íèé âàðçó³íèé ôèéµè ìèíàë õîéðè àêñàðî ìà àòëóáó âà ëà òóµàééèáíèé èííàêà àíòàëëîµóë æàâàäóë êàðèéì». (Ìàúíîñè: «Ýé Àëëîµèì, Ñåíãà ðà²áàò ýòàìàí, Ñåíäàí óìèä ³èëàìàí, µàæèìíè ³àáóë àéëà, óíè ìóâîôè³ ³èë. Ìåíè òàëàá ³èëãàíèìäàí µàì ê´ïðî³ ÿõøèëèêëàð èëà ðèç³ëàíòèð. Íîóìèä ³èëìà, àëáàòòà, Ñåí ñàõèé âà ³´ëè î÷è³ Àëëîµñàí».) Ìàíà øó êå÷à µàéèò êå÷àñèäèð. ¥àéèò êóíèäàãè çèêðëàð âà êå÷àíè ³îèì á´ëèá ´òêàçèø ôàçëè µà³èäà þ³îðèäà àéòèëäè. Áó êå÷à áèëàí áèðãà ó ìàêîí µàì øàðàôëèäèð. Ìóçäàëèôà âà Ìàøúàðóë µàðîìäà àéòèëèøè ìóñòàµàá á´ëãàí çèêðëàð Àëëîµ òàîëî Áà³àðà ñóðàñèíèíã 198-îÿòèäà: «Àðàôîòäàí òóøãàíäàí êåéèí Ìàøúàðóë µàðîìäà Àëëîµíè çèêð ³èëèíã. Ó çîò ñèçëàðíè ãàð÷è èëãàðè àäàøãàíëàðäàí á´ëãàí ýñàíãèç-äà, µà³ é´ëãà µèäîÿò ³èëãàíè êàáè ñèçëàð µàì ó Çîòíè ýñëàíã, çèêð ³èëèíã», äåá áóþðàäè. Þ³îðèäà àéòãàíèìèçäåê, Ìóçäàëèôàäà çèêð, òàëáèÿ, £óðúîí òèëîâàòè áèëàí ìàø²óë á´ëèá ³óéèäàãè äóîíè µàì ´³èéäè: 2 1 S(/ x 8; 0 : N -[ " 1g _ 1 I 8; 0 : N 7 [ " ) 56 0 #3 . W 1D 1( C M ; 0 : "g =: 1S b : $ - N X 5 $ )B H E " $ N {D N - [ " «Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêà àí òàðçó³îíèé ôèé µàçàë ìàêàíè, æàâàìèúàë õîéðè êóëëèµè âà àí òóñëèµà øà`íèé êóëëàµó âà àí òàñðèôà úàííèé àø øàððî êóëëàµó ôàèííàµó ëà éàôúàëó çàëèêà ²îéðóêà âà ëà éàæóäó áèµè èëëà àíòà». (Ìàúíîñè: «Ýé Àëëîµèì, ìàíà øó ìàêîíäà ìåíè µàììà ÿõøèëèêëàð áèëàí ðèç³ëàíòèðèøèíãíè, áóòóí øàúíèìíè èñëîµ ýòèøèíãíè âà ìåíäàí ¸ìîíëèêíèíã áàð÷àñèíè äàô ³èëèøèíãíè ñ´ðàéìàí. ×óíêè Ñåíäàí áîø³à áóíè ³èëà îëìàéäè. Âà Ñåíäàí áîø³à êèøè ñàõèéëèê ³èëà îëìàéäè».) Àíà øó êóíè áîìäîä íàìîçèíè àââàëãè âà³òèäà ´³èéäè. Òàêáèð àéòèá Ìàøúàðóë µàðîì òîìîí þðàäè. Ó Ìóçäàëèôà îõèðèäàãè êè÷èê áèð òî² á´ëèá, «£óçàõ» äåá íîìëàíàäè. Àãàð óíãà ê´òàðèëèø èìêîíèíè òîïñà, ê´òàðèëàäè. Ê´òàðèëèøíèíã èìêîíè á´ëìàñà, óíèíã îñòèäà ³èáëàãà þçëàíèá Àëëîµãà µàìä, òàêáèð, òàµëèë, òàñáåµ àéòèá, äóî âà òàëáèÿíè µàì ê´ïàéòèðàäè. Øó åðäà ³óéèäàãè äóîíè ´³èø ìóñòàµàá: "5C 5< ( ; / 3 [ (34, ( B ( & W 3[ [ . ( < D7 5 D ] ( &,: N )D ( & C 3[ >* U «Àëëîµóììà êàìà âà³îôòàíà ôèéµè âà àðîéòàíà èééàµó ôàâàôôè³íà ëèçèêðèêà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 135 êàìà µàäàéòàíà âà²ôèðëàíà âàðµàìíà êàìà âàúàäòàíà áè³îâëèêà âà ³îâëóêàë µà³³ó». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, ó åðäà òóð²èçãàíèíãäåê, óíè áèçãà ê´ðñàò, çèêðèíããà ìóâîôè³ ³èëãàíèíãäåê, µèäîÿò ýò. ¤ç ñ´çèíãäà âàúäà ³èëãàíèíãäåê, ðàµì ýòèá, áèçíè ìà²ôèðàò ³èë âà Ñåíèíã óøáó ñ´çèíã µà³äèð: "T K 7 p 3 N C & ("[ 0 "[ W 3[ ] [ " H Y U 23 (/ P v [ " H D G c D / S &pD: aH{D ` )4, ,̀5 "B P v 0 - P v %& = ( } D: " )4 5p)D: «Ôàèçà àôàçòóì ìèí úàðàôîòèí ôàçêóðóëëîµà úèíäàë ìàøúàðèë µàðîìè âàçêóðóâµó êàìà µàäàêóì âà èí êóíòóì ìèí ³îáëèµè ëàìèíàç-çîëëèéíà ñóììà àôèéçóâ ìèí µàéñó àôàçîí íàñó âàñòà²ôèðóëëîµà èííàëëîµà ²àôóðóð ðîµèéì». («Àðîôàò- äàí òóøãàíäàí êåéèí Ìàøúàðóë µàðîìäà Àëëîµíè çèêð ³èëèíã. Ó çîò ñèçëàðíè èëãàðè àäàøãàíëàðäàí á´ëñàíãèç-äà, µèäîÿò ³èëãàíè êàáè ñèçëàð µàì Ó çîòíè ýñëàá çèêð ³èëèíã. Ñ´íãðà îäàìëàð òóøãàí òîìîíäàí òóøèíãëàð âà Àëëîµäàí ìà²ôèðàò ³èëèøíè ñ´ðàíãëàð, àëáàòòà Àëëîµ êå÷èðóâ÷è âà ðàµìëè Çîòäèð».) Âà ÿíà «Ðîááàíà àòèíà ôèä äóíéà µàñàíàòàí âà ôèë àõèðîòè µàñàíàòàí âà ³èíà úàçàáàí íàð»íè àéòèø ê´ïàéòèðèëàäè. Ó åðäà ³óéèäàãè äóîëàðíè ´³èø ìóñòàµàáäèð: N & =: )36 1 B N i[ " < & N i[ " Q " Z N i[ " Q " 3# N i[ " 3U )| E p H 1 (S/ N 1 ; ^+J Z h 3 / 1(C M , 1 < 3)D 1(38/ «Àëëîµóììà ëàêàë µàìäó êóëëóµó âà ëàêàë êàìàëó êóëëóµó âà ëàêàë æàëàëó êóëëóµó âà ëàêàë òà³äèéñó êóëëóµó, Àëëîµóììà²ôèðëèé æàìèéúà ìà àñëàôòóµó âàúñèìíèé ôèéìà áà³èéà âàðçó³íèé úàìàëàí ñîëèµàí òàðçà áèµè úàííèé éà çàë ôàçëèë úàçèéì». (Ìàúíîñè: «Ýé Àëëîµèì, µàìä, êàìîëëèê, óëó²ëèê, ìó³àääàñëèêíèíã µàììàñè Ñåíãàäèð. Ýé Ðàááèì, îëäèí ³èëãàí ãóíîµëàðèìíèíã áàð÷àñèíè êå÷. £îëãàíëàðèäàí ýñà ìåíè ñà³ëà. Ìåíè ñîëèµ àìàëëàð áèëàí ðèç³ëàíòèð, ýé óëó² ôàçë Ýãàñè, ìåíäàí àíà øóëàð èëà ðîçè á´ëàñàí».) 3 ; 0 : N 7 [ " ) 56 1( C M ; 0 : "g=: ) E " = 5 ;: X / S 5 ) 2& =: 1S K 3 4 4,: ) > ? u 1D 14 I 8; 0 : 9): 1 / N b (( 3 1 / «Àëëîµóììà èííèé àñòàøôèúó èëàéêà áèõîâàññè úèáàäèêà âà àòàâàññàëó áèêà èëàéêà, àñ`àëóêà àí òàðçó³îíèé æàâîìèúàë õîéðè êóëëèµè âà àí òàìóííà úàëàééà áèìà ìàíàíòà áèµè úàëà àâëèéàèêà âà àí òóñëèµà µàëèé ôèë àõèðîòè âàä äóíéà éà àðµàìàð ðîµèìèéí». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, õîñ áàíäàëàðèíã áèëàí Ñåíäàí øàôîàò ñ´ðàéìàí. Áó áèëàí Ñåíãà âàñèëà – ³óðáàò µîñèë ³èëàìàí. Ýé Ðàááèì, ÿõøèëèêëàðíèíã áàð÷àñè èëà ìåíè ðèç³ëàíòèðèøèíãíè âà àâëè¸ëàðèíããà àòî ³èëãàí íàðñàíãíè ìåíãà µàì áåðèøèíãíè, äóí¸þ îõèðàòäà µîëàòèìíè èñëîµ ³èëèøèíãíè ñ´ðàéìàí, ýé ðàµì ³èëóâ÷èëàðíè Ðàµìëèñè».) Ôàñë: ³óðáîíëèê êóíè Ìèíîäà àéòèëèøè ìóñòàµàá á´ëãàí çèêðëàð. Ìàøúàðóë µàðîìäàí Ìèíîãà ³àéòèá êåëèíñà, ³óéèäàãè äóî ´³èëàäè: 3 1 / 3; 0 : "g =: & p C 1 D / : & );: C 1S( ] . W 1hD ^3= )( % - L.- P 3U K 3 4 4,: 1(X 1D R )83 0 + H " 5/: 1S n9) : 1/ N b (( «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé áàëëà²îíèéµà ñàëèìàí ìóúàôàí, Àëëîµóììà µàçèµè Ìèíà ³îä àòàéòóµà âà àíà úàáäóêà âà ôèé ³îáçîòèêà àñ`àëóêà àí òàìóííà úàëàééà áèìà ìàíàíòà áèµè úàëà àâëèéàèêà, Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèíàë µèðìàíè âàë ìóñèéáàòè ôèé äèéíèé éà àðµàìàð ðîµèìèéí». (Ìàúíîñè: «Áó åðãà ñàëîìàòëèê âà îôèÿòäà åòêàçãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. Ýé Ðàááèì, ìàíà øó Ìèíîãà êåëäèì, Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 136 ìåí Ñåíèíã ³óëèíãìàí, Ñåíèíã ³àáçèíãäàìàí, àâëè¸ëàðèíããà àòî ³èëãàí íàðñàíãäàí ìåíãà µàì àòî ³èëèøèíãíè ñ´ðàéìàí. Ýé Ðàááèì, ìàµðóìëèêäàí âà äèíèìäà ìóñèáàò á´ëèøèäàí Ñåíèíã íîìèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí, ýé ðàµì ³èëóâ÷èëàðíè Ðàµìëèñè».) Æàìðàòóë à³àáàãà êåëèá òîø îòèøãà êèðèøñà, òàëáèÿ àéòèøíè ò´õòàòàäè. Òàêáèð áèëàí ìàø²óë á´ëèá, µàð òîøíè îòãàíäà òàêáèð àéòàäè. Ó åðäà äóî ó÷óí âà³ô ³èëèá òóðìàéäè. Àãàð ³óðáîíëèêêà µàéâîíè á´ëñà, ñ´ÿäè. ¥àéâîííè ñ´ÿ¸òãàíäà: 1 S( E < ; ) ( - = N a 1/ c 3 + 1 / E 7 J n [ : P O P ' «Áèñìèëëàµè âàëëîµó àêáàð. Àëëîµóììà ñîëëè úàëà Ìóµàììàäèí âà úàëà àëèµè âàñàëëèì, Àëëîµóììà ìèíêà âà èëàéêà òà³îááàë ìèííèé», äåá àòàäè. (Ìàúíîñè: «Àëëîµ íîìè áèëàí. Àëëîµ óëó²äèð. ¨ Ðàááèì, Ìóµàììàäãà âà ó çîòíèíã îèëàñèãà ñàëîâîò âà ñàëîì é´ëëà. ¨ Ðàááèì, ìàíà øó ³óðáîíëèê Ñåíäàíäèð. Óíè Ñåí ó÷óí ñ´éÿïìàí, ìåíäàí ³àáóë ýò».) Àãàð áîø³à êèøè ó÷óí µàæ ³èëèá, óíèíã íîìèäàí ³óðáîíëèê ³èëà¸òãàí á´ëñà, «òà³àááàë ìèííèé» ´ðíèãà «òà³³îááàë ìèí ôóëàí», äåá ´øà êèøèíèíã èñìèíè àéòàäè. Áàúçè óëàìîëàðíèíã àéòèøè÷à, êèøè ³óðáîíëèê ³èëèá ñî÷èíè îëäèðà¸òãàí ïàéòäà ³´ëèíè ïåøîíàñèãà ³´éèá, ó÷ ìàðòà òàêáèð àéòèá, ³óéèäàãè äóîíè ´³èøè ìóñòàµàáäèð: 1 B 1 S( E & D 1& ) J ] . W n ( )/ N : 1 / P 3U W 1 / P 3U K a ? %3 = S8< 3 K <7 + 3 1 B 15H " «Àëµàìäó ëèëëàµè úàëà ìà µàäàíà âàëµàìäó ëèëëàµè úàëà ìà àíúàìà áèµè úàëàéíà, Àëëîµóììà µàçèµè íàñèéàòèé âà òà³îááàë ìèííèé âà²ôèðëèé çóíóáèé, Àëëîµóììà²ôèðëèé ôà ëèë ìóµàëëè³èéíà âà ìó³îññèðèéíà éà âàñèúàë ìà²ôèðîòè, àìèéí». (Ìàúíîñè: «Áèçíè µèäîÿò ³èëãàí âà óíè áèçãà íåúìàò ³èëèá áåðãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. Àëëîµèì, ìàíà øó ïåøîíàìäèð, ìåíäàí àìàëëàðèìíè ³àáóë ýò, ãóíîµëàðèìíè êå÷èð. Àëëîµèì, ìåíè âà ñî÷èíè îëäèðóâ÷è, ³èñ³àðòèðóâ÷èëàðíè ìà²ôèðàò ³èë. Ýé ìà²ôèðàòè êåíã Çîò, äóîëàðèìíè ³àáóë àéëà».) Ñî÷íè îëäèðèá á´ëãàíäàí êåéèí òàêáèð àéòèëàäè âà ³óéèäàãè äóî ´³èëàäè: K 3 '3 ( ; :" ( 9 ( B ^5/ h< )D5; ^()< ^3 XM n(# ' (/ 1pC L. - P 3U K 3 6 : «Àëµàìäó ëèëëàçèé ³îçî úàííà íóñóêàíà, Àëëîµóììà çèäíà èéìàíàí âà éà³èéíàí âà òàâôèé³îí âà úàâíàí âà²ôèð ëàíà âà ëèàáàèíà âà óììàµàòèíà âàë ìóñëèìèéíà àæìàúèéí». (Ìàúíîñè: «Áèçíè µàæ àìàëëàðèãà åòêàçãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. Àëëîµèì, èéìîíèìèçíè, èøîí÷èìèçíè, òàâôè³èìèçíè âà áèçãà á´ëãàí ¸ðäàìíè çè¸äà ýò. Áèçëàðíè, îòà-îíàëàðèìèçíè, æàìèêè ìóñóëìîíëàðíè ìà²ôèðàò ³èë».) Ôàñë: òàøðè³ êóíëàðè Ìèíîäà àéòèëèøè ìóñòàµàá á´ëãàí çèêðëàð ³óéèäàãèëàðäèð: 490/3. Íóáàéøàòóëõîéð ¥óçàëèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Òàøðè³ êóíëàðè åéèø, è÷èø âà Àëëîµíè çèêð ³èëèø êóíëàðèäèð», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Áó êóíäà çèêð ê´ïàéòèðèëàäè. Çèêðëàðíèíã ýíã ÿõøèñè ýñà £óðúîí òèëîâàò ³èëèøäèð. Áèðèí÷è âà èêêèí÷è «æàìðàëàð»äà òîø îòà¸òãàíäà Êàúáàãà þçëàíèá µàìä, òàêáèð, òàµëèë, òàñáåµ àéòèá, õóçóú âà õóøóú èëà äóî ³èëèíàäè âà Áà³àðà ñóðàñèíè ´³èø ìè³äîðè÷à òóðèëàäè. Àììî ó÷èí÷è «æàìðà»äà, ÿúíè «æàìðàòóë Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 137 úà³îáà»äà áóíäàé ³èëèíìàéäè. Ôàñë: Ìèíîäàí òàð³àëãàíäà µàæ íèµîÿñèãà åòàäè. ¥àæãà òààëëó³ëè çèêðëàð ³îëìàéäè. Ëåêèí µîæèëàð ìóñîôèð á´ëãàíè ñàáàáëè òàêáèð, òàµëèë, µàìä âà áîø³à ìóñîôèðãà ìóñòàµàá çèêðëàð áèëàí ìàø²óë á´ëàäè. Õóäî õîµëàñà, áó ò´²ðèäà êåëãóñè áîáëàðäà ò´õòàëàìèç. Ìàêêàãà êåëèá óìðà ³èëèøíè õîµëàãàí êèøè µàæ áèëàí óìðà îðàñèäà ìóøòàðàê á´ëãàí àìàëëàðäàãè çèêðëàðíè àéòàäè. Ó ìóøòàðàê àìàëëàð ýµðîì, òàâîô, ñàúé, ³óðáîíëèê, ñî÷ îëäèðèøäèð. Çàìçàì ñóâèíè è÷ãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 491/4. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Çàìçàì ñóâè íèìà ó÷óí è÷èëñà, øóíãà á´ëàäè», äåäèëàð. ßúíè, íèìà íèÿò èëà è÷èëñà, ´øà íèÿòèãà åòàäè. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Çàìçàì ñóâèíè è÷à¸òèá óëó² ìà³ñàäëàðíè ê´çëàø óëàìî âà ñîëèµ êèøèëàðãà õîñ èøäèð. Áàúçè óëàìîëàð Çàìçàì è÷à¸òãàíäà ãóíîµëàðè ìà²ôèðàò á´ëèøèíè âà êàñàëäàí øèôî òîïèøèíè ñ´ðàø µàìäà ³óéèäàãè äóîëàðíè ´³èø ìóñòàµàáäèð, äåéèøãàí: 1 B D . [ . [ 1 E & 1 %& N _: 1S «Àëëîµóììà âà èííèé àøðàáóµó ëèòà²ôèðî ëèé âà ëèòàôúàëà áèé êàçà-êàçà ôà²ôèð ëèé» 1( _D N ^) 2& ' N _: 1S «Àëëîµóììà èííèé àøðîáóµó ìóñòàøôèéàí áèµè ôàøôèíèé». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, áèëäèìêè, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Çàìçàì ñóâè íèìà ó÷óí è÷èëñà, øóíãà á´ëàäè», äåá àéòãàíëàð. Àëëîµèì, áó ñóâíè ìåí ãóíîµëàðèì ìà²ôèðàò á´ëèøè âà ìàíà øó-ìàíà øóëàð á´ëèøè ó÷óí è÷ÿïìàí. Àëëîµèì, ìåíè ìà²ôèðàò ³èë ¸êè øóíäàé ³èë. Àëëîµèì, ó ñóâ øèôî á´ëèøèíè íèÿò ³èëèá è÷ÿïìàí, ìåíãà øèôî áåð».) Èáí Àááîñ (ð.à.) àãàð Çàìçàì ñóâèíè è÷ñàëàð: «Àëëîµóììà èííèé àñ`àëóêà úèëìàí íàôèúàí âà ðèç³îí âàñèúàí âà øèôààí ìèí êóëëè äàèí», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåí Ñåíäàí ôîéäàëè èëì, êåíã ðèç³ âà µàð äàðäãà øèôî áåðèøèíãíè ñ´ðàéìàí».) Èìîì ¥àêèì ðèâîÿòè. Ôàñë: âàòàíèãà ³àéòèøäàí îëäèí, âèäîëàøóâ òàâîôèíè ³èëãàíäàí ñ´íã ³óéèäàãè äóî ´³èëàäè: 1 &4 < u 1 G = 1 / 1 (& 3 4 & : / / &) b ) 1 (S/ b ) , b ("[ 0 { D # =( o pC 1 / 1 (& (/: 1 &4 & 3 ( 1 (& %- X Z 1 D 1(;) = Q c & ' )B 1 b H : 0 1D 8 0 " : . W yL,X &) / Lg( 0 : E C 0 3 D $ - ^, 1S( / XXMD '4: 1 (X 1 D R 3 8 1 1 D R ) D 1( + JgD &) / $ (/ s c B , $ & ) $ ` C o c 1 _ E 7 [ " 1 / ) > ? u L)u 1 3 6 1 (&)< : &/ z 1 (C M , 1 < ( «Àëëîµóììà, àë-áàéòó áàéòóêà âàëúàáäó úàáäóêà âàáíó úàáäèêà âàáíó àìàòèêà µàìàëòàíèé úàëà ìà ñàõõîðòà ëèé ìèí õîë³èêà µàòòà ñàééàðòàíèé ôèé áèëàäèêà âà áàëëà²òàíèé áèíèúìàòèêà µàòòà àúàíòàíèé úàëà ³îçîè ìàíàñèêèêà ôàèí êóíòà ðîçèéòà úàííèé ôàçäàä úàííèé ðèçîí âà èëëà ôàìèíàë àíà ³îáëà àí éàíàé àí áàéòèêà äàðèé µàçà àâàíó èíñèðîôèé èí àçèíòà ëèé ²îéðî ìóñòàáäèëèí áèêà âà ëà áèáàéòèêà âà ëàðî²èáèí úàíêà âà ëà úàí áàéòèêà, Àëëîµóììà ôààñµèáíèé úàôèéàòà ôèé áàäàíèé âàëúèñìàòà ôèé äèéíèé âà àµñèí ìóí³îëàáèé âàðçó³íèé òîúàòàêà ìà àá³îéòàíèé âàæìàúëèé õîéðîë àõèðîòè âàä äóíéà èííàêà úàëà êóëëè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 138 øàé`èí ³îäèéð». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, ìàíà øó óé Ñåíèíã óéèíã. Ìàíà áó ³óë Ñåíèíã ³óëèíã, ³óëèíãíèíã âà ÷´ðèíãíèíã ´²ëè. Õàë³ ³èëãàí (µàéâîíëàðèíã) óñòèäà ìåíè ¤ç øàµðèíããà êåëòèðäèíã. Íåúìàòèíããà åòêàçèá, µàòòî µàæ àìàëëàðèíè áàæàðèøäà ìåíãà ¸ðäàì áåðäèíã. Àãàð ìåíäàí ðîçè á´ëñàíã, àíà øó ðîçèëèêíè ¤ç óéèíãäàí óçî³ëàøèøäàí îëäèí çè¸äà ³èë. ¥îçèð áó åðäàí àæðàøèø ïàéòèìäèð. Àãàð óéèíãäàí, ¤çèíãäàí àæðàëìàñëèêêà èçí áåðñàíã, àñëî óéèíãäàí âà ¤çèíãäàí àæðàëìàñìàí. Àëëîµèì, áàäàíèìäà îôèÿòíè, äèíèìäà ìóñòàµêàìëèêíè âà ÷èðîéëè ´çãàðèøíè ñîµèá ³èë. £îëäèðãàíèíã ìóääàòäà òîàòèíã áèëàí ðèç³ëàíòèð. Äóí¸ âà îõèðàòäà ÿõøèëèêëàðíè ìåí ó÷óí æàì ³èë. Àëáàòòà, Ñåí µàð áèð íàðñàãà ³îäèðñàí».) Ìàíà øó äóî áèëàí áîøëàá, Àëëîµãà µàìäó ñàíî âà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñàëîâîò àéòèø èëà òóãàòàäè. ¥àéç ê´ðãàí à¸ëëàð ýñà ìàñæèä ýøèãè îëäèäà òóðèá þ³îðèäàãè äóîíè ´³èéäè, ñ´íãðà ó åðäàí òàð³àëèøàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³àáðëàðèíè çè¸ðàò ³èëèø âà óíäàãè çèêðëàð Áèëèíãêè, µàæ ³èëóâ÷è êèøè õîµ é´ëè òóøñèí, õîµ òóøìàñèí, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã çè¸ðàòëàðèãà áîðèøè ëîçèì. ×óíêè çè¸ðàò ³óðáàò µîñèë ³èëèø, óëó²ëàø âà ìàòëóá èøëàðíèíã ýíã àôçàëèäèð. Çè¸ðàòãà þçëàíãàíäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñàëîâîò àéòèøíè ê´ïàéòèðèø ëîçèì. Ê´ç Ìàäèíàäàãè äàðàõòëàðãà òóøèøè áèëàí ñàëîâîò âà ñàëîì é´ëëàø ÿíàäà ê´ïàéòèðèëàäè. Àëëîµäàí áó çè¸ðàòè ôîéäàëè á´ëèøèíè, èêêè äóí¸ áàõòèãà ìóÿññàð ³èëèøèíè ñ´ðàéäè. Ñ´íã ³óéèäàãè äóîíè ´³èéäè: 9): N &C M , - = N )/ P O 1- J )S C ? , M 1 D 1 (C M , & 3 4, @ 5 : 1 / I&D Q! ' )u 1( 34, 1 B &/ z E W: «Àëëîµóììà èôòàµ úàëàééà àáâàáà ðîµìàòèêà âàðçó³íèé ôèé çèéàðîòè ³îáðè íàáèééèêà ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìà ðîçà³òàµó àâëèéà`àêà âà àµëà òîúàòèêà âà²ôèðëèé âàðµàìíèé éà õîéðà ìàñúóë». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, ìåíãà ðàµìàò ýøèêëàðèíãíè î÷. Íàáèééèíãíèíã ³àáðè çè¸ðàòèäà àâëè¸ëàðèíã âà òîàòèíã àµëëàðèíè ðèç³ëàíòèðãàí íàðñà èëà ðèç³ëàíòèð. Ýé ñ´ðàëàäèãàíëàðíèíã ßõøèñè, ìåíè ìà²ôèðàò ³èë, ðàµì àéëà».) Ìàñæèäãà êèðà¸òãàíäà òåãèøëè äóîëàð ´³èëàäè. Êèðãàíäàí êåéèí òàµèééàòóë ìàñæèä íàìîçèíè ´³èá, ³àáð ¸íèãà êåëèá, óíãà þçëàíèá, ³àáð äåâîðèäàí ò´ðò çèðîú óçî³äà òóðèá, îâîçíè áàëàíäëàòìàé ñàëîì áåðèëàäè, ñ´íã: )/ Y Z ' P s )4 )/ Y Z ' N < u P ? )u ) / Y Z ' P Q 5=, ) / Y Z ' K S) ( 1 / &) E W: + J: a 1 / )/ Y Z ' )S) ( ; u ) = 3 )S = Lq 6 E p D : (/ P O q D R d O b + 8 R d v b X: R = S b %- : _: nK+ 8 9= N & :" / $ h 5=, «Àññàëàìó úàëàêà éà Ðîñóëàóëëîµ, àññàëàìó úàëàéêà éà õèéðîòàëëîµè ìèí õîë³èµè, àññàëàìó úàëàéêà éà µàáèéáàëëîµ, àññàëàìó úàëàéêà éà ñàééèäàë ìóðñàëèéí âà õîòàìàí íàáèééèí, àññàëàìó úàëàéêà âà úàëà àëèêà âà àñµàáèêà âà àµëè áàéòèêà âà úàëàí íàáèééèéíà âà ñà`èðèñ ñîëèµèéí. Àøµàäó àííàêà áàëëà²òàððèñàëà âà àääàéòàë àìàíà âà íàñàõòàë óììà ôàæàçàêàëëîµó úàííà àôçîëà ìà æàçà ðîñóëàí úàí óììàòèµè», äåá àéòèëàäè. (Ìàúíîñè: «Ýé Àëëîµíèíã ðàñóëè, ñèçãà ñàëîì á´ëñèí. Ýé õàë³ ³èëèíãàíëàðíèíã ÿõøèñè, ñèçãà ñàëîì á´ëñèí. Ýé Àëëîµíèíã µàáèáè, ñèçãà ñàëîì á´ëñèí. Ýé Ïàé²àìáàðëàðíèíã ñàééèäè âà íàáèéëàðíèíã îõèðãèñè, Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 139 ñèçãà ñàëîìëàð á´ëñèí. Ñèçãà, îèëàíãèçãà, àñµîáëàðèíãèçãà, àµëè áàéòèíãèçãà, íàáèéëàðãà âà áîø³à ñîëèµëàðãà ñàëîì á´ëñèí. Ãóâîµëèê áåðàìàíêè, ñèç ðèñîëàòíè åòêàçäèíãèç, îìîíàòíè àäî ýòäèíãèç, óììàòãà íàñèµàò ³èëäèíãèç, Àëëîµ ñèçíè áèç ñàáàáäàí ðàñóëëàðíè óììàòè òóôàéëè ìóêîôîòëàéäèãàí ìóêîôîòëàðíèíã ýíã àôçàëè èëà ìóêîôîòëàñèí».) Àãàð áèðîð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñàëîì àéòèíã, äåãàí á´ëñà, «Àññàëàìó úàëàéêà éà Ðîñóëóëëîµ ìèí ôóëîí èáí ôóëîí», äåá ´øà êèøèíèíã èñìèíè àéòàäè. Ñ´íã ´íã òîìîíèãà áèð ³àäàì÷à ñóðèëèá Àáó Áàêðãà (ð.à.) ñàëîì áåðàäè. Ñ´íã ÿíà ñóðèëèá Óìàðãà (ð.à.) ñàëîì áåðàäè. Ñ´íãðà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³àáðëàðè ð´ïàðàñèãà ³àéòèá, ´çè ó÷óí ó çîòíè âàñèëà ³èëèá, Ïàðâàðäèãîðèäàí ó çîòíèíã øàôîàòëàðèíè ñ´ðàéäè. Ñ´íã ´çèãà, îòà-îíàñèãà, ä´ñòëàðèãà âà ´çèãà ÿõøèëèê ³èëãàí áîø³à ìóñóëìîíëàðãà äóî ³èëàäè. Âà áó ´ðèííè ²àíèìàò áèëèá, Àëëîµãà µàìä, òàñáåµ, òàµëèë, Ðàñóëóëëîµãà(ñ.à.â.) ñàëîâîò àéòèøíè ê´ïàéòèðèá, ñ´íã ³àáð áèëàí ìèíáàð îðàñèäàãè ðàâçàãà êåëàäè, ó åðäà µàì äóîíè ê´ïàéòèðàäè. 492/5. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìèíáàðèì áèëàí ³àáðèì îðàñèäà æàííàò áî²ëàðèäàí áèð áî² áîðäèð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ìàäèíàäàí ÷è³èá êåòà¸òèá, ìàñæèääà èêêè ðàêúàò íàìîç ´³èá âèäîëàøèø ìóñòàµàáäèð. Ó åðäà ÿõøè ê´ðãàí íàðñàëàðè èëà äóî ³èëàäè. Ñ´íãðà ³àáð ð´ïàðàñèãà êåëèá, àââàëãèäåê ñàëîì áåðàäè. Äóîíè ³àéòàðèá, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèëàí âèäîëàøàäè, êåéèí ³óéèäàãè äóîíè ´³èéäè: 1 ( C M , pD S( 3 R h = Z h ) = ) U 1 X 5 1 S' 5=, Y + u a . W E ; $ K a ( z : 1 K 3 B K 3 = X , ? u ) > 1D R ) D 5 «Àëëîµóììà ëà òàæúàë µàçà àõèðîë úàµäèé áèµàðîìè Ðîñóëèêà âà éàññèð ëèé àë-úàâäà èëàë µàðîìàéíè ñàáèëàí ñàµëàòàí áèìàííèêà âà ôàçëèêà âàðçó³íè àë-úàôâà âàë úàôèéàòà ôèä äóíéà âàë àõèðîòè âà ðóääàíà ñàëèìèéíà ²îíèìèéíà èëà àâòîíèíà, àìèéí». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, ðàñóëèíãíèíã µàðàìè èëà áóíè îõèðãè àµä ³èëèá ³´éìà. Áó èêêè µàðàìãà ´ç ôàçëèíã âà ìèííàòèíã èëà ÿíà êåëèø é´ëèíè îñîí ³èë. Äóí¸ âà îõèðàòäà àâô âà îôèÿò èëà ìåíè ðèç³ëàíòèð. Ñàëîìàò âà ²àíèìàò á´ëãàí µîëäà âàòàíèìèçãà ³àéòàð. Äóîëàðèìèçíè ³àáóë ýò».) Óøáó äóîëàð Àëëîµ µàæãà îèä çèêðëàðíè æàìëàøãà ìåíè ìóâàôôà³ ³èëãàíëàðèíèíã îõèðãèñèäèð. Êàðèì ñèôàòëè Àëëîµäàí òîàòèãà ìóâîôè³ á´ëèøíè ñ´ðàéìèç. Óòáèé àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³àáðëàðè ¸íèäà ´òèðãàíèìäà, áèð àúðîáèé êåëèá: «Ýé Àëëîµíèíã ðàñóëè, ñèçãà ñàëîì á´ëñèí. Ìåí Àëëîµíèíã: «Àãàð óëàð ´ç íàôñëàðèãà çóëì ³èëãàí ïàéòëàðèäà ñèçíèíã îëäèíãèçãà êåëèá, Àëëîµäàí ìà²ôèðàò ñ´ðàãàíëàðèäà âà Ïàé²àìáàð µàì óëàð ó÷óí ìà²ôèðàò ñ´ðàãàíèäà ýäè, Àëëîµíè òàâáàëàðíè ³àáóë ³èëãóâ÷è, ìåµðèáîí ýêàíèíè òîïãàí á´ëóð ýäèëàð», äåãàíèíè ýøèòèá, ñèçíèíã îëäèíãèçãà ãóíîµëàðèìãà èñòè²ôîð òàëàá ³èëèá êåëäèì âà Ðàááèìäàí ñèçíèíã øàôîàòèíãèçíè ñ´ðàéìàí», äåäè, ñ´íã ³óéèäàãè øåúðíè ´³èäè: «Ýé áó åðãà ñóÿêëàðè ê´ìèëãàí çîò, Àòðîôèíãèç ìóí÷à õóøá´é ³èëäèíãèç. Øó ³àáðãà æîíèì ôèäî á´ëñèí-åé, Èôôàò, øàðàô, êàðàìãà ò´ëäèðäèíãèç». Ñ´íã µàëèãè àúðîáèé ó åðäàí ³´ç²àëäè. Ê´çèì øóíäà óé³óãà èëèíèá, òóøèìäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíè ê´ðäèì. Ó çîò ìåí ó÷óí: «Ýé Óòáèé, Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 140 µàëèãè àúðîáèéãà áîðèá õóøõàáàð áåðãèíêè, àëáàòòà Àëëîµ òàîëî óíèíã ãóíîµèíè êå÷èðäè», äåäèëàð». ÌÓÑÎÔÈÐËÈÊÄÀÃÈ ÇÈÊÐËÀÐ ÊÈÒÎÁÈ Áèëèíãêè, êå÷à âà êóíäóçäà µàìäà òóðëè µîëàòëàðäà ìó³èì ó÷óí ìàµáóá á´ëãàí çèêðëàð ìóñîôèð ó÷óí µàì ìóñòàµàáäèð. Ëåêèí ìóñîôèðãà áóëàðäàí òàø³àðè áèðîç ³´øèì÷à çèêðëàð µàì áîðäèð. Áó áîáäà àíà øó ³´øèì÷àíè çèêð ýòèøíè ìà³ñàä ³èëãàíìàí. Áó áîá êàòòà á´ëãàíè ó÷óí ³èñ³àðòèðèá, ìóíîñèá áîáëàðãà àæðàòèøíè èõòè¸ð ýòäèì. Áóíè áàæàðèøäà Àëëîµäàí ¸ðäàì ñ´ðàá, Óíãà òàâàêêàë ³èëàìàí. 167-áîá Èñòèõîðà âà ìàøâàðàò áîáè Áèëèíãêè, êèì ñàôàð ³èëèøãà øàéëàíñà, µîëèíè òóøóíàäèãàí, äèíè âà ìàúðèôàòè èøîí÷ëè êèøèäàí íàñèµàòèíè îëèá, òàæðèáàñèíè ´ðãàíèá, ìàñëàµàòëàøìî²è ëîçèì. Çåðî, Àëëîµ òàîëî Îëè Èìðîí ñóðàñèíèíã 159-îÿòèäà: «Âà èøëàðäà óëàðãà ìàñëàµàò ñîëèíã», äåá àéòãàí. Áóíäàí òàø³àðè µàì äàëèëëàð æóäà ê´ïäèð. Àãàð êèøè ìàøâàðàò ³èëèá, ÿõøè áèð ìàñëàµàòíè ³´ëãà êèðèòñà, ýíäè àíà øó ìàñëàµàòäà Àëëîµãà èñòèõîðà ³èëàäè. ßúíè, ôàðçäàí òàø³àðè èêêè ðàêàò íàìîç ´³èá, èñòèõîðà äóîñèíè àéòàäè. Áèç áó íàìîç âà äóî µà³èäàãè ìàúëóìîòëàðíè êèòîáíèíã áèðèí÷è ³èñìèäà ´ðãàíäèê. 168-áîá Ñàôàðãà àçìó ³àðîð ³èëãàíäàãè çèêðëàð Ñàôàðãà àçìó ³àðîð ³èëãàí êèøè ³óéèäàãè èøëàðíè àäî ýòèøãà µàðàêàò ýòìî²è ëîçèì: – âàñèÿò ³èëèøãà ýµòè¸æ ñåçãàí íàðñàñèäà âàñèÿò ýòìî³ëèãè; – âà ÿíà øó âàñèÿòèãà ãóâîµëàðíè æàëá ³èëìî³ëèãè; – ´çè áèëàí áîø³à êèøè îðàñèäà á´ëãàí ìóàììîñèíè å÷èá êåòìî³ëèãè; – îòà-îíàñè, óñòîçëàðè âà ´çèãà ÿõøèëèê ³èëãàíëàðíè ðîçè ³èëìî³ëèãè; – âà áó ñàôàðèäà ¸ðäàìíè ôà³àò Àëëîµäàí òàëàá ýòìî³ëèãè; Áóíäàí òàø³àðè ñàôàðèäà ìóµòîæ á´ëàäèãàí íàðñàëàðíè µàì ´ðãàíèøãà µàðàêàò ³èëìî³ëèãè ëîçèì. Àãàð ñàôàð ³èëóâ÷è êèøè ²îçèéëèê íèÿòèäà á´ëñà, óðóø, äàúâàò âà ´ëæà µà³èäà ìàúëóìîòëàðãà ýãà á´ëìî³ëèãè ëîçèì. Áóíäàí òàø³àðè óðóøäà åíãèëèø µàðîìëèãè µà³èäà µàì áèëìî³ëèãè äàðêîð. Àãàð ñàôàð ³èëóâ÷è êèøè µàæ ¸êè óìðàíè íèÿò ³èëñà, ó µàæ àìàëëàðèíè ´ðãàíèøè âà ´çè áèëàí áèðãà øó µà³äàãè êèòîáëàðíè îëìî³ëèãè ëîçèì. Øó ñèíãàðè ²îçèé âà áîø³àëàð µàì êèòîá îëìî³ëèêëàðè êåðàê. Àãàð ñàôàð ³èëóâ÷è êèøè ñàâäîãàð á´ëñà, îëäè-ñîòäè èøëàðèäà êåðàêëè íàðñàëàðíè áèëìî³ëèãè âà ó ñàâäîäà íèìà ³èëñà – äóðóñò âà íèìà ³èëñà – áîòèë, íèìà µàëîëó íèìà µàðîì, íèìà ìóñòàµàáó íèìà ìàêðóµ, íèìà ìóáîµ âà ³àéñè íàðñà áîø³àñèäàí àôçàëëèãè µà³èäà áèëìî³ëèãè çàðóð. Àãàð ñàôàð ³èëóâ÷è êèøè èíñîíëàðäàí óçëàòãà ÷åêèíãàí µîëäà èáîäàòíè èðîäà ýòñà, äèí èøëàðèäà ìóµòîæ á´ëãàí íàðñàëàðèäàí òàúëèì îëìî³ëèãè êåðàê. Àãàð ñàôàð ³èëóâ÷è êèøè îâíè èðîäà ³èëñà, îâ àµëëàðè ìóµòîæ á´ëàäèãàí íàðñàäàí òàúëèì îëèá, µàéâîíëàðíèíã âà îâíèíã ³àéñè áèðè µàëîë âà ³àé áèðè µàðîìëèãè µàìäà óíèíã ïîê á´ëèøèãà íèìà øàðò ³èëèíãàíè ¸êè èò, íàéçà èëà ´ëäèðèëãàí íàðñàíèíã µóêìè êàáè íàðñàëàðíè µàì ´ðãàíìî²è êåðàê. Àãàð ñàôàð ³èëóâ÷è êèøè ÷´ïîí á´ëñà, þ³îðèäà àéòèëãàíèäåê, àíà øó ñîµàFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 141 äà ìóµòîæ á´ëèíàäèãàí íàðñàëàðíè áèëìî³ëèãè, µàéâîíëàðãà ìóëîéèì á´ëìî³ëèãè âà ÷îðâà ýãàñèíèíã íàðñàñèíè ìóµîôàçà ³èëìî³ëèãè, àãàð òàñîäèôèé µîëäà áèðîð µàéâîííè ñ´éèø ëîçèì á´ëèá ³îëñà, ýãàñèíèíã ðóõñàòèíè îëìî³ëèãè äàðêîð. Àãàð ñàôàð ³èëàäèãàí êèøè áèð ïîäøîµäàí áîø³à áèð ïîäøîµãà ýë÷è ñèôàòèäà áîðàäèãàí á´ëñà, êàòòà ìàíñàáäîðëàð áèëàí ñóµáàò îäîáëàðèíè âà óëàð îðàñèäàãè ìóçîêàðàëàðãà æàâîá ³àéòàðèø é´ëëàðèíè, çè¸ôàò âà µàäÿëàðíèíã ³àéñè áèðè µàëîë-ó ³àéñè áèðè µàðîìëèãèíè áèëèøè âà áóíäàí òàø³àðè è÷èäàãè íàðñàëàðèíè óñòèäà µàì áàæàðèá, àëäîâ, µèéëà, íèôî³ êàáè ¸ìîí èëëàòëàðäàí ÷åòëàíèøè, õè¸íàòãà ñàáàá á´ëàäèãàí íàðñàëàðäàí óçî³ á´ëèøè ëîçèì. Àãàð ñàôàð ³èëóâ÷è êèøè èêêè êèøè îðàñèäàãè òèæîðàòäà èø÷è ¸êè âàêèë á´ëñà, ó µàì ´çèãà êåðàêëè íàðñàëàðíè, ÿúíè íèìàíè ñîòèø âà íèìàíè õàðèä ³èëèø æîèç ¸êè æîèç ýìàñ, íèìàíè òàñàððóô ³èëèø æîèç ¸êè æîèç ýìàñ, ãóâîµëèêäà øàðò ³èëèíãàí âà âîæèá á´ëãàí íàðñàëàð ¸êè ãóâîµëèêäà øàðò ³èëèíìàãàí âà âîæèá á´ëìàãàí íàðñàëàð, ñàôàðäàãè æîèç ¸êè æîèç á´ëìàãàí íàðñàëàðíè áèëìî²è êåðàê. Áóíäàí òàø³àðè ñàôàð ³èëóâ÷è êèøè äåíãèç îð³àëè ñàôàð ³èëèøíè èðîäà ³èëñà, äåíãèçäà êåòà¸òãàíäà íèìà ³èëñà, æîèçó íèìà ³èëñà, æîèç ýìàñ – øóëàðäàí µàì õàáàðäîð á´ëìî²è êåðàê. Þ³îðèäà çèêð ³èëèíãàí íàðñàëàðíèíã áàð÷àñè ôè³µ êèòîáëàðèäà áàòàôñèë ¸çèëãàí. Áó êèòîáíèíã ìà³ñàäè óíäàãè õîñ çèêðëàðíè áà¸í ³èëèø á´ëãàíè ó÷óí êåíãðî³ êåëòèðèá ´òèðìàäèê. 169-áîá Ñàôàð íèÿòèäà óéäàí ÷è³èøíè õîµëàãàíäàãè çèêðëàð Óéäàí ÷è³èøäà èêêè ðàêàò íàìîç ´³èìî³ëèê ìóñòàµàá àìàëäèð. 519/1. Ìóòúèì èáí Ìè³äîì Ñàíúîíèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèøè ñàôàðíè õîµëàãàí ïàéòèäà àµëèãà èêêè ðàêàò íàìîçäàí àôçàëðî³ íàðñàíè ³îëäèðà îëìàéäè», äåäèëàð. Òàáàðîíèé ðèâîÿòè. Ìàíà øó èêêè ðàêàòíèíã àââàëãè ðàêàòèäà Ôîòèµàäàí êåéèí Êàôèðóííè, èêêèí÷è ðàêàòèäà Èõëîñ ñóðàñèíè ´³èìî³ëèê ìóñòàµàá, äåéèøãàí. Áàúçèëàð àââàëãè ðàêàòèäà Ôàëà³íè, èêêèí÷è ðàêàòèäà Íîñíè àéòèøãàí. Àãàð ñàëîì áåðèá íàìîçíè òóãàòñà, «Îÿòàë êóðñè»íè ´³èéäè. Áàúçè ðèâîÿòëàðäà êåëòèðèëèøè÷à, «Êèìêè ìàíçèëèäàí ÷è³èøäàí îëäèí «Îÿòàë êóðñè»íè ´³èñà, ó ³àéòèá êåëãóí÷à êàðèµ á´ëãàí íàðñàñè åòìàéäè». Áàúçèëàð «Ëèèëàôè ³óðàéø» ñóðàñèíè ´³èø ìóñòàµàá, äåá àéòèøäè. Àáóë ¥àñàí àë-£àçâèíèé: «Àíà øó ñóðà µàð áèð ¸ìîíëèêäàí ñà³ëîâ÷èäèð», äåäèëàð. Àáó Òîµèð Æàµøàâèéµ àéòàäèëàð: «Ñàôàð ³èëèøíè õîµëàäèì-ó, ëåêèí õàâôäà ýäèì. £àçâèíèé µàçðàòëàðèíèíã µóçóðëàðèãà êèðèá, äóî ³èëìî³ëèêëàðèíè ñ´ðàäèì. Øóíäà ó çîò ñ´çëàðèíè áîøëàíèøèäà¸³: «Êèìêè ñàôàð ³èëèøíè õîµëàñà-þ, äóøìàíäàí ¸êè âàµøèé íàðñàäàí ³´ð³ñà, «Ëèèéëàôè ³óðàéø»íè ´³èñèí, ÷óíêè ó µàð ¸ìîíëèêäàí ñà³ëîâ÷èäèð», äåá àéòäèëàð. Ìåí àíà øó ñóðàíè ´³èäèì, µîçèðãà÷à µå÷ íàðñàãà äó÷îð á´ëìàäèì». Ìàíà øó ³èðîàòëàðäàí ôîðè² á´ëãà÷, èõëîñ âà ìóëîéèìëèê èëà ³óéèäàãè äóîíè µàì ´³èéäè: ) 1 ( C M , yL = R < - 2 1 / E S = yL : R 5 J E 7H n"E[ - 5 ;: )/ ) &=: / X 5& = | " +& =: 1 S yL: 1 S' yL, J 1 _ @ S , . _ E - [ " 1S(/ xJ ys" z : 3 k [ : Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 142 o c 5 = E 7 "[ ) 3 6: ( | 4D y) X ? c ua N ) / 1 / b 3 : E - [ " 1, C : 1W: 1(X 1' [ «Àëëîµóììà áèêà àñòàúèéíó âà úàëàéêà àòàâàêêàëó, Àëëîµóììà çàëëèë ëèé ñóúóâáàòà àìðèé âà ñàµµèë úàëàééà ìàøà³³àòà ñàôàðèé âàðçó³íèé ìèíàë õàéðè àêñàðà ìèììà àòëóáó, âàñðèô úàííèé êóëëà øàððèí. Ðîááèø ðàµëèé ñàäðèé âà ÿññèðëèé àìðèé. Àëëîµóììà èííèé àñòàõôèçóêà âà àñòàâäèúóêà íàôñèé âà äèíèé âà àµëèé âà à³îðèáèé âà êóëëà ìà àíúàìòà úàëàééà âà àëàéµèì áèµè ìèí àõèðàòèí âà äóí¸, ôàõôàçíî àæìàúèéíà ìèí êóëëè ñóâúèí éà êàðèéìó». (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåíäàí ¸ðäàì ñ´ðàéìàí. Âà Ñåíãà òàâàêêàë ³èëàìàí. Ýé Ðàááèì, èøèìäàãè ³èéèí÷èëèêëàðíè ìåíãà åíãèë ³èëãèí. Ñàôàð ìàøà³³àòèíè ìåíãà åíãèëëàøòèðãèí. ßõøèëèêíè òàëàá ³èëãàíèìäàí ê´ïðî³ ³èëèá ðèç³ëàíòèðãèí. Âà µàð áèð ¸ìîíëèêíè ìåíäàí êåòêàçãèí. Ýé Ðàááèì, ³àëáèìíè î÷èá, èøëàðèìíè åíãèëëàøòèðãèí. Ýé Ðàááèì, íàôñèìíè, äèíèìíè, àµëèìíè, ³àðèíäîøëàðèìíè âà ìåíãà-þ óëàðãà äóí¸ âà îõèðàòäà íåúìàò ³èëèá áåðãàí µàð áèð íàðñàíãíè Ñåíèíã îìîíàòèíã âà µèìîÿíãäà ³îëäèðàìàí. Ýé êàðàìëè Çîò, áèçëàðíè µàð õèë ¸ìîíëèêëàðäàí ñà³ëà».) Àëëîµãà µàìä, Ðàñóëóëëîµãà ñàëîâîò àéòèá òóãàòèá, ´ðíèäàí òóðà¸òãàíèäà ³óéèäàãè äóîíè ´³èéäè: 520/2. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñàôàðíè õîµëàá ´ðèíëàðèäàí òóðàäèãàí á´ëñàëàð, 1 H 1 B yL5 < & 1XSM N > &W: $ 1(3 W 1( [ nb38& / yb65 ; ) b 65 ; 3(: ) 1( S6 «Àëëîµóììà èëàéêà òàâàææàµòó âà áèêà èúòàñàìòó, Àëëîµóììà èêôèíèé ìà µàììàíèé âà ìà ëà àµòàììó ëàµó, Àëëîµóììà çàââèäíèé òà³âî âà²ôèðëèé çàíáèé âà âàææèµíèé ëèë õîéðè àéíàìà òàâàææàµòó», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, Ñåíãà þçëàíèá, Ñåíãà èëòèæî ³èëàìàí. Ýé Ðàááèì, ìåíè òàøâèøãà ñîëãàí âà àµàìèÿò áåðìàãàí íàðñàìäàí ¤çèíã êèôîÿ ³èëãèí. Ýé Ðàááèì, òà³âîèìíè çè¸äà ³èëãèí. Âà ãóíîµëàðèìíè êå÷èðãèí. £àåðäà þçëàíñàì, ÿõøèëèêêà þçëàíòèðãèí».) Òàáàðîíèé ðèâîÿòè. 170-áîá Ñàôàð íèÿòèäà óéäàí ÷è³à¸òãàíäàãè çèêðëàð Êèòîáèìèçíèíã àââàëèäà óéäàí ÷è³à¸òãàíäà àéòèëàäèãàí äóîëàð çèêð ³èëèíäè. Ìóñîôèð êèøè àíà øó äóîíè ê´ï àéòèá, àµëè, ³àðèíäîøëàðè, ä´ñòëàðè âà ³´øíèëàðè áèëàí õàéðëàøãà÷, óëàðäàí ´çèãà äóî ³èëèøëàðèíè ñ´ðàøè âà ó µàì óëàðíè äóî ³èëìî²è ÿõøè àìàëäèð. 521/1. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð Àëëîµãà áèðîð íàðñà îìîíàò ³èëèá òîïøèðèëñà, óíè ñà³ëàá áåðàäè», äåäèëàð. Àµìàä èáí ¥àíáàë ðèâîÿòè. 522/2. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè ñàôàð ³èëèøíè õîµëàñà, îð³àñèäà ³îëãàí êèøèëàðãà N 9X )p; $ L.- P v # " / X 5&=: «Àñòàâäèúó êóìóëëîµàëëàçèé ëà òàçèéúó âàäîèúóµó», äåá àéòñèí», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ñèçëàðíè îìîíàòè çîå á´ëìàéäèãàí Àëëîµãà òîïøèðäèì».) Èáí Ñóííèé âà áîø³àëàð ðèâîÿòè. 523/3. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 143 âàñàëëàì: «Ñèçëàðäàí áèðîðòàíãèç ñàôàð ³èëèøíè õîµëàñà, áèðîäàðëàðè èëà (äóî îëèá) õàéðëàøñèí. ×óíêè Àëëîµ óëàðíèíã äóîëàðèäà ÿõøèëèê ³èëóâ÷èäèð», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 524/4. £àçúàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Èáí Óìàð (ð.à.): «Ìåíèíã ¸íèìãà êåë, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåí áèëàí õàéðëàøãàíëàðèäåê, ìåí µàì ñåí áèëàí õàéðëàøàìàí», äåá 3 / );5u & : (X P v X 5&=: «Àñòàâäèúóëëîµà äèéíàêà âà àìîíàòàêà âà õàâîòèìà úàìàëèêà» äóîñèíè ´³èäèëàð. (Ìàúíîñè: «Äèíèíã, îìîíàòèíã âà àìàëèíãíèíã õîòèìàñèíè Àëëîµãà òîïøèðäèì».) (ßúíè, áó äóîíè ìó³èì êèøè ìóñîôèðãà àéòàäè.) Àáó Äîâóä ðèâîÿòëàðè. Èìîì Õàòòîáèé: «Áó åðäàãè îìîíàòäàí ìà³ñàä èøîí÷ëè êèøè îëäèäà ³îëäèðèëãàí àµëè âà ìîëè», äåäèëàð. Áó åðäà äèí çèêð ³èëèíäè. ×óíêè ñàôàð ìàøà³³àòíè îëèá êåëèá, áàúçè äèí èøëàðèíè òàðê ³èëèøãà ñàáàá á´ëèøè ìóìêèí. 525/5. Íîôåú (ð.à.) Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ³èëãàí ðèâîÿòëàðèäà: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð áèðîð êèøè áèëàí õàéðëàøñàëàð, ´øà êèøèíèíã ³´ëèíè óøëàá, òîèíêè ´çè ³´ëèíè ³´éèá þáîðìàãóíè÷à òàðê ýòìàñäèëàð âà: 3 / u a &: ( X P v X 5&=: «Àñòàâäèúóëëîµà äèéíàêà âà àìîíàòàêà âà îõèðà úàìàëèêà», äåá àéòàðäèëàð», äåãàíëàð. (Ìàúíîñè þ³îðèäà êåëãàí.) Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 526/6. Ñîëèì (ð.à.) ³èëãàí ðèâîÿòëàðèäà Èáí Óìàð (ð.à.) áèðîð êèøè ñàôàð ³èëèøíè õîµëàñà, óíãà: «Ìåíãà ÿ³èí êåë, õóääè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì õàéðëàøãàíëàðèäåê, õàéðëàøàìàí», äåá «Àñòàâäèúóëëîµà äèéíàêà âà àìîíàòàêà âà õàâîòèìà úàìàëèêà»íè ´³èðäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 527/7. Àáäóëëîµ èáí ßçèä àë-Õàòìèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð àñêàðëàð áèëàí õàéðëàøìî³÷è á´ëñàëàð, «Àñòàâäèúóëëîµà äèéíàêóì âà àìîíàòèêóì âà õàâîòèìà àúìîëèêóì», äåá àéòàðäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 528/8. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ¸íëàðèãà êåëèá: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ìåí ñàôàð ³èëèøíè õîµëàéìàí, ñàôàðãà åòàðëè íàðñà áèëàí òàúìèíëàíã», äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: L5 <& P O X M «Àëëîµ ñåíè òà³âî áèëàí òàúìèíëàñèí», äåäèëàð. ¥àëèãè êèøè: «ßíà çè¸äà ³èëèíã», äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: H B «Ãóíîµèíãíè êå÷èðñèí», äåäèëàð. ¥àëèãè êèøè: «ßíà çè¸äà ³èëèíã», äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: b ("[ 3k")4 ) ' «£àåðäà á´ëñàíã µàì, ñåíãà ÿõøèëèêëàðíè åíãèë ³èëñèí», äåäèëàð. Èìîì Òåðìè- çèé ðèâîÿòè. 171-áîá ßõøè êèøèëàðäàí âàñèÿò òàëàá ³èëèøíèíã ÿõøèëèãè µà³èäà 529/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè: «Ýé Àëëîµíèíã ðàñóëè, ìåí ñàôàð ³èëèøíè õîµëàéìàí, ìåíãà âàñèÿò ³èëèíã», äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñåíãà Àëëîµäàí òà³âî ³èëèøèíãíè âà µàð Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 144 áèð áàëàíäëèêêà ê´òàðèëèøäà òàêáèð àéòèøèíãíè âàñèÿò ³èëàìàí», äåäèëàð. ¥àëèãè êèøè îð³àñèãà ³àéòèá êåòãàíèäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: ' N ) / 0 5 SW , ) N 5 z «Àëëîµóììà èòâè ëàµóë áàúèéäà âà µàââèí úàëàéµèñ ñàôàðà», äåá àéòäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, óçî²èíè ÿ³èíëàøòèðãèí âà ñàôàðíè óíãà åíãèë ³èëãèí».) Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. 172-áîá Ìó³èìíèíã ìóñîôèðãà ÿõøè ìàêîíëàðäà ´çèíèíã µà³³èãà äóî ³èëèøèíè âàñèÿò ýòèøèíèíã ÿõøèëèãè µà³èäà 530/1. Óìàð èáí Õàòòîáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí óìðà ³èëèøãà èçí ñ´ðàäèì. Ó çîò èçí áåðèá: «Ýé áèðîäàð, äóîèíãäà áèçíè óíóòìàãèí», äåá àéòäèëàð. Àíà øóíäà ìåíãà øóíäàé ñ´ç àéòäèëàðêè, ó ñ´çíè äóí¸ãà àëèøòèðèø ìåíè õóðñàíä ³èëìàñ ýäè». Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. Áîø³à áèð ðèâîÿòäà ýñà «Ýé áèðîäàð, äóîèíãäà áèçíè µàì øåðèê ³èëãèí», äåá àéòäèëàð, äåéèëãàí. 173-áîá Óëîâãà (ìàøèíà âà øóíãà ´õøàø íàðñàëàð) ìèíà¸òãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Àëëîµ òàîëî Çóõðóô ñóðàñèíèíã 14-îÿòèäà: «Áèçëàðãà áó (êåìà ¸êè îò-óëîâ)íè á´éñóíäèðèá ³´éãàí Çîò (ÿúíè, Àëëîµ áàð÷à àéáó íó³ñîíäàí) ïîêäèð. Áèçëàð ´çèìèç áóíãà ³îäèð ýìàñ ýäèê. Øàê-øóáµàñèç, áèçëàð (áàð÷àìèç) «Ïàðâàðäèãîðèìèçãà ³àéòãóâ÷èäèðìèç», äåãàéñèçëàð», äåãàí. 531/1. Àëè èáí Ðàáèéúàäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè. Àëè èáí Àáó Òîëèá (ð.à.) îòëàðèíè ìèíãàíè êåëèá î¸³ëàðèíè óëîâãà ³´éãàíëàðèäà «Áèñìèëëàµ», äåäèëàð. £à÷îíêè, óíèíã óñòèãà ´ðíàøãàíëàðèäà 0 5 < (3 (S, 1 y) < N ( [ " . W ( = L. - P 3U «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé ñàõõàðà ëàíà µàçà âà ìà êóííà ëàµó ìó³ðèíèéí âà èííà èëà ðîááèíà ëàìóí³îëèáóí», äåá àéòäèëàð. (Ìàúíîñè: «Áèçãà áóëàðíè á´éñóíäèðèá ³´éãàí Çîòãà µàìä á´ëñèí. Áèçëàð ´çèìèç áóíãà ³îäèð ýìàñ ýäèê. Áàð÷àìèç Ïàðâàðäèãîðèìèçãà ³àéòóâ÷èäèðìèç».) Ñ´íãðà ó÷ ìàðòà «Àëµàìäóëèëëàµ» âà ó÷ ìàðòà «Àëëîµó àêáàð», ñ´íãðà b : $ - @ 5i. % $ N y1 B D 1' b 3l 1S + = «Ñóáµàíàêà èííèé çîëàìòó íàôñèé ôà²ôèðëèé èííàµó ëà éà²ôèðóç çóíóáà èëëà àíòà», äåá êóëèá ³´éäèëàð. «Ýé ì´ìèíëàðíèíã àìèðè, ³àéñè íàðñàäàí êóëÿïñèç?» äåéèëãàíäà, ó çîò àéòäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µàì õóääè øó àìàëíè ³èëèá êóëãàíëàðèäà, «Ýé Ðàñóëóëëîµ, íèìà íàðñàäàí êóëäèíãèç?» äåãàíèìäà, ó çîò: «Àëáàòòà Ðàááèíã áèðîð áàíäà ãóíîµèìíè êå÷èð, äåá àéòñà, Ó: «Ìåíäàí áîø³àñè êå÷èðà îëìàñëèãèíè áèëàäè», äåá àæàáëàíàäè», äåäèëàð». Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèé ðèâîÿòëàðè. 532/2. Àáäóëëîµ èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñàôàðãà ÷è³àäèãàí á´ëèá, óëîâëàðèãà ´ðíàøèá îëãàíëàðèäàí êåéèí ó÷ ìàðòà òàêáèð àéòàð, ñ´íãðà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 145 . W = 1D "g ' .0 5 < (3 ( S, 1 y) < N ([ " . W ( = L. - 0 + = ' 1 D s 4 8 b : .] (/ 5 z y. W = ()/ 0 5 SW y1; E 3 yL5< & E Wvd Q e 1 D s < ("e o 5 = | (e R [ ' o k / H " 5/: 1S .E Wvd 1 D R " ) «Ñóáµàíàëëàçèé ñàõõàðà ëàíà µàçà âà ìà êóííà ëàµó ìó³ðèíèéí âà èííà èëà ðîááèíà ëàìóí³îëèáóí. Àëëîµóììà èííà íàñúàëóêà ôèé ñàôàðèíà µàçà àëáèððî âàòòà³âà âà ìèíàë úàìàëè ìà òàðçî, Àëëîµóììà µàââèí úàëàéíà ñàôàðàíà µàçà âàòâè úàííà áóúäàµó, Àëëîµóììà àíòàñ ñîµèáó ôèññàôàðè âàëõàëèéôàòó ôèë àµëè. Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèí âàúñîèñ ñàôàðè âà êàîáàòèë ìàíçàðè âà ñó‘úèë ìóí³îëàáè ôèë ìàëè âàë àµëè», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Áèçëàðãà áó (êåìà ¸êè îò-óëîâ)íè á´éñóíäèðèá ³´éãàí Çîò (ÿúíè, Àëëîµ áàð÷à àéáó íó³ñîíäàí) ïîêäèð. Áèç ´çèìèç áóíãà ³îäèð ýìàñ ýäèê. Øàê-øóáµàñèç, áèçëàð (áàð÷àìèç) Ðàááèìèçãà ³àéòãóâ÷èäèðìèç. Àëëîµèì, Ñåíäàí áó ñàôàðèìèçäà ÿõøèëèê âà òà³âîíè µàìäà Ñåí ðîçè á´ëàäèãàí àìàëíè ñ´ðàéìèç. Àëëîµèì, áó ñàôàðèìèçíè áèçãà åíãèë ³èëèá, óçî³ëèãèíè ÿ³èí ³èëãèí. Àëëîµèì, ñàôàðäàãè é´ëäîø µàì, õîíàäîíäà ³îëóâ÷è ´ðèíáîñàð µàì ¤çèíãäèðñàí. Àëëîµèì, ìåí Ñåíäàí ñàôàð ìàøà³³àòëàðèäàí, ìàµçóíëèê ìàíçàðàñè âà ìîëóìóëê, îèëàãà åòàäèãàí çè¸í-çàµìàòäàí ïàíîµ áåðèøèíãíè ñ´ðàéìàí».) Àãàð ñàôàðäàí ³àéòñàëàð, þ³îðèäàãè äóîíè àéòèá, ³óéèäàãèëàðíè ³´øèì÷à ³èëàðäèëàð: 0 4 (S 0 / 0 5 9; 0 5 a «Îéèáóíà, òîèáóíà, îáèäóíà, ëèðîááèíà µàìèäóíà». (Ìàúíîñè: «(Áèç) ³àéòóâ÷è, òàâáà ³èëóâ÷è, èáîäàò ³èëóâ÷è âà Ðàááèìèçãà µàìä àéòóâ÷èëàðìèç».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Àáó Äîâóä ðèâîÿòëàðèäà ýñà «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì âà àñêàðëàðè àãàð áàëàíäëèêêà ê´òàðèëèøñà, òàêáèð, àãàð ïàñòëèêêà òóøèøñà, òàñáåµ àéòèøàð ýäè» ³´øèì÷àñè êåëòèðèëãàí. 533/3. Àáäóëëîµ èáí Ñàðæèñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð ñàôàð ³èëñàëàð, ñàôàð ìàøà³³àòè, õàôàëèê åòèøè, èñòè³îìàò ¸êè çè¸äàëèêäàí íî³èñëèêêà ³àéòèø, ìàçëóìíèíã äóîñè âà ìîëó ìóëê, îèëàãà åòàäèãàí ¸ìîí ìàíçàðàëàðäàí ïàíîµ òèëàðäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 534/4. Àáäóëëîµ èáí Ñàðæèñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð ñàôàð ³èëñàëàð, R [ ' o k/ H " 5/: 1S .E Wvd 1 D R " ) ' 1 D s 4 8 b : Q e E Wvd 1D | (e o 5= yY 5"| e ? 5 /X y05# , 5U ys < ("e «Àëëîµóììà àíòàñ ñîµèáó ôèññàôàðè âàë õàëèéôàòó ôèë àµëè. Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèí âàúñîèñ ñàôàðè âà êàîáàòèë ìóí³îëàáè âà ìèíàë µàâðè áàúäàë êàâíè âà ìèí äàúâàòèë ìàçëóìè âà ìèí ñó‘èë ìàíçàðè ôèë àµëè âàë ìàëè», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåí ñàôàðäàãè é´ëäîø âà õîíàäîíäà ³îëóâ÷è ´ðèíáîñàðäèðñàí. Àëëîµèì, ìåí Ñåíäàí ñàôàð ìàøà³³àòèíè, õàôàëèê åòèøè, èñòè³îìàò ¸êè çè¸äàëèêäàí íî³èñëèêêà ³àéòèø, ìàçëóì äóîñè âà ìîëó-ìóëê, îèëàäàãè ¸ìîí ìàíçàðàäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Èìîì Òåðìèçèé, Íàñàèé, Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. 174-áîá Êåìàãà ìèíãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Àëëîµ òàîëî ¥óä ñóðàñèíèíã 41-îÿòèäà: «Ó äåäè: «Êåìàãà ìèíèíãëàð!» Óíèíã þðèøè µàì, òóðèøè µàì Àëëîµ íîìè áèëàí á´ëóð» âà ÿíà Çóõðóô ñóðàñèíèíã Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 146 12-îÿòèäà: «Âà ñèçëàð ó÷óí êåìàëàð âà ÷îðâà µàéâîíëàðèäàí – ñèçëàð ìèíàäèãàí íàðñàëàð (ïàéäî) ³èëäè», äåá àéòäè. 535/1. ¥óñàéí èáí Àëèäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Óììàòèì (êåìà)ãà ìèíãàíèäà ] , C * 4 P v , C .` )4, ,̀5"% 1S, 0 - yW= W P ' «Áèñìèëëàµè ìàæðàµà âà ìóðñàµà, èííà ðîááèé ëà²àôóðóð ðîµèéì» âà «Âàìà ³àäàðóëëîµà õà³³à ³àäðèµè», äåá àéòñà, ²àð³ á´ëèá êåòèøäàí îìîíäàäèðëàð», äåá àéòäèëàð. (Ìàúíîñè: «Óíèíã þðèøè µàì, òóðèøè µàì Àëëîµ íîìè áèëàí á´ëóð, àëáàòòà Ïàðâàðäèãîðèì ìà²ôèðàòëè, ìåµðèáîíäèð» âà «Óëàð Àëëîµíè ò´²ðè òàíèé îëìàäèëàð».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 175-áîá Ñàôàðäà ìàµáóá á´ëãàí äóîëàð 536/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Øàê-øóáµàñèç, ó÷ äóî èæîáàò ³èëèíãàíäèð: ìàçëóìíèíã äóîñè, ìóñîôèðíèíã äóîñè, îòàíèíã ôàðçàíäèãà ³èëãàí äóîñè», äåá àéòäèëàð. Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. Òåðìèçèé áó µàäèñíè µàñàí, äåá àéòäèëàð. Àáó Äîâóääàí ³èëèíãàí ðèâîÿòäà «ôàðçàíäèãà», äåãàí ëàôç é´³. 176-áîá Ìóñîôèð òåïàëèêêà (äîâîí)ãà ê´òàðèëãàíäà òàêáèð, ïàñòëèê (âîäèé)ãà òóøãàíäà òàñáåµ àéòèøè µà³èäà 537/1. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò: «Àãàð òåïàëèêêà ê´òàðèëñàê, òàêáèð àéòàðäèê. Àãàð ïàñòëèêêà òóøñàê, òàñáåµ àéòàðäèê», äåá àéòäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 538/2. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì âà àñêàðëàðè àãàð òåïàëèêêà ê´òàðèëèøñà, òàêáèð àéòèøàð ýäè. Àãàð ïàñòëèêêà òóøèøñà, òàñáåµ àéòèøàð ýäè. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 539/3. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð µàæ ¸êè óìðàäàí (ðîâèé: «¢àçîò, äåá àéòãàíëàðèíè áèëàìàí, õîëîñ», äåäèëàð) ³àéòàäèãàí á´ëèá, òåïàëèê ¸êè ñàµðî åðèãà ê´òàðèëàäèãàí á´ëñàëàð, ó÷ ìàðòà òàêáèð àéòèá, ñ´íãðà: ( S 0 6 = y0 / 0 5a y` C o c _ E 7 [ " 1 / 5 W 3U N y e" N yN _ $ ] 4 P O $ - N $ ] 4 @ q4vd Y q W y] / 8 y] / P O t J y0 4 «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèêà ëàµó, ëàµóë ìóëêó âà ëàµóë µàìäó âà µóâà úàëà êóëëè øàéèí ³îäèéð. Îéèáóíà îáèäóíà ñàæèäóíà ëèðîááèíà µàìèäóíà, ñîäà³îëëîµó âàúäàµó âà íàñîðî àáäàµó âà µàçàìàë àµçîáà âàµäàµó», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «ßêêà Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Óíèíã øåðèãè µàì é´³. Ìóëê Ó ó÷óíäèð. ¥àìä µàì Ó ó÷óíäèð. Ó µàð áèð íàðñàãà ³îäèðäèð. (Áèçëàð) ³àéòãóâ÷è, òàâáà ³èëãóâ÷è, èáîäàò ³èëãóâ÷è âà Ðàááèìèçãà µàìä àéòãóâ÷èëàðìèç. Àëëîµíèíã âàúäàñè µà³äèð. £óëèãà íóñðàò áåðèá, àµçîáëàðíè (ãóðóµëàðíè) ÿêêà ¤çè åíãàäè».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 540/4. Àáó Ìóñî àë-Àøúàðèé (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèá àéòäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèëàí áèðãà á´ëãàíèìèçäà, àãàð áèðîð âîäèéãà ê´òàðèëñàê, òàµëèë âà òàêáèð àéòàðäèê. Øóíäà îâîçèìèçíè áàëàíä ³èëèá ê´òàðàð ýäèê. Áóíè ýøèòãàí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ýé èíñîíëàð, íàôñëàðèíãèçíè ìóëîéèì òóòèíãëàð. ×óíêè ñèçëàð êàð ¸êè áó åðäà é´³ á´ëãàí Çîòãà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 147 äóî ³èëìàÿïñèçëàð. Çåðî, Ó çîò ñèçëàð áèëàí áèðãàäèð. Àëáàòòà Ó ýøèòãóâ÷è âà ÿ³èíäà òóðóâ÷è Çîòäèð», äåäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Èìîì Òåðìèçèé ³èëãàí ðèâîÿòäà êåëòèðèëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµãà òà³âî ýòèøíè âà µàð ³àíäàé òåïàëèêêà ê´òàðèëèøäà òàêáèð àéòèøíè ëîçèì òóò», äåá àéòäèëàð. 541/5. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð åðíèíã áàëàíä ³èñìèãà ê´òàðèëñàëàð, Q c 4 E 7 [ " 1 / 3U ycx _ E 7 [ " 1/ x 2 «Àëëîµóììà ëàêàø øàðàôó úàëà êóëëè øàðàôèí âà ëàêàë µàìäó úàëà êóëëè µîë», äåá àéòàðäèëàð. ( Ìàúíîñè: «¥àð áàëàíäëèêäà Ñåíè óëó²ëàø âà µàð µîëàòäà Ñåíãà µàìä àéòèø áîð».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 177-áîá Òàêáèð âà øóíãà ´õøàø íàðñàëàðäà îâîçíè áàëàíäëàòèá, ìóáîëà²à ýòèøäàí ìàí ³èëèø µà³èäà Þ³îðèäàãè áîáäàãè Àáó Ìóñî àë-Àøúàðèéäàí (ð.à.) ³èëèíãàí ðèâîÿò ìàíà øó áîáèìèçãà µàì äàëèë á´ëàäè. 178-áîá Òóÿ òåç þðèøè âà ðîµàòëàíèøè µàìäà é´ëè ðàâîí á´ëèøè ó÷óí õèðãîéè ³èëèá µàéäàá áîðèø ò´²ðèñèäà Áó µà³äà µàì ìàøµóð µàäèñëàð ê´ïäèð. 179-áîá ¥àéâîí ³î÷èá êåòãàíäà àéòèëàäèãàí íàðñàëàð 542/1. Àáäóëëîµ èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ñèçëàðäàí áèðèíãèçíèíã óëîâè ÷´ëäà å÷èëèá ³î÷èá êåòñà, 5'4 P X / y5'4 P X / «ß èáàäàëëîµ àµáèñó ÿ èáàäàëëîµ àµáèñó» (ÿúíè, ýé Àëëîµíèíã áàíäàëàðè, óøëàíãëàð), äåá àéòñèí. ×óíêè Àëëîµíèíã åðäà ò´ñóâ÷èëàðè áîðäèð. ¤øàëàð óíè óøëàá áåðèøàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Èëìäàãè áàúçè óëó² øàéõëàðèìèçíèíã ìåíãà µèêîÿ ³èëèøëàðè÷à, óëàðíèíã õà÷èðëàðè ³î÷èá êåòäè. Áó µàäèñíè áèëèøàð ýäè. Øó µàäèñäàãè ñ´çíè àéòèøãàíèäà, ´øà çàµîòè Àëëîµ òàîëî óíè µèáñ ýòòèðäè. Ìåí µàì áèð æàìîà áèëàí êåòà¸òãàí ýäèì. Óëàðäàí áèðèíèíã µàéâîíè ³î÷èá êåòäè. Óíè òóòèøäàí îæèç ³îëãàíäà ìàíà øó äóîíè ´³èäèì. Øó äóîèì ñàáàáëè µàëèãè µàéâîí ´øà çàµîòè ò´õòàá ³îëäè. 180-áîá (Ìèíèëèøè) ³èéèí á´ëãàí óëîâäà àéòèëàäèãàí äóî 543/1. Ìàøµóð òîáåúèíëàðäàí Àáó Àáäóëëîµ Þíóñ èáí Óáàéä èáí Äèíîð àëÁàñðèé àéòäèëàð: «Êèøè (ìèíèëèøè) ³èéèí á´ëãàí óëîâíèíã ³óëî²èãà 0 5 6 N ) ^W[ / ^ 5z } ,vd G 53 ' 1 D =: N y05% P X )%D : Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 148 «Àôà²îéðà äèéíèëëîµè ÿá²óíà âàëàµó àñëàìà ìàí ôèññàìàâàòè âàë àðçè òîâúàí âà êàðµàí âà èëàéµè þðæàúóí», äåñà, Àëëîµíèíã èçíè áèëàí ò´õòàá ³îëàäè». Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 181-áîá Áèðîð ³èøëî³íè ê´ðèá êèðèø ¸êè êèðìàñëèêíè õîµëàãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 544/1. Ñóµàéáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèðîð ³èøëî³íè ê´ðèá, óíãà êèðèøíè õîµëàñàëàð, ,H S @ , y : )z)2 @ , y C : ' ),vd y l : ' G 53 ' @ , y )D S _ W: S _ W S _ H " 5 y )D )u W: )u R < ] . W )u "g=: «Àëëîµóììà ðîááàñ ñàìàâàòèñ ñàáúè âàìà àçëàëíà, âàë àðçèéíàñ ñàáúè âàìà à³ëàëíà, âà ðîááàø øàéîòèéíè âàìà àçëàëíà âà ðîááàð ðè¸µè âàìà çàðàéíà, àñúàëóêà õîéðà µàçèµèë ³îðÿòè âà õîéðà àµëèµà âà õîéðà ìà ôèéµà, âà íàúóçó áèêà ìèí øàððèµà âà øàððè àµëèµà âà øàððè ìà ôèéµà», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåí åòòè îñìîí âà óíè ñîÿëàíòèðàäèãàí íàðñàëàðíèíã Ïàðâàðäèãîðèñàí, åòòè åð âà ó ê´òàðèá òóðãàí íàðñàëàðíèíã Ïàðâàðäèãîðèñàí, øàéòîí âà ó àäàøòèðãàí íàðñàëàðíèíã Ïàðâàðäèãîðèñàí, øàìîë âà ó ó÷èðãàí íàðñàëàðíèíã Ïàðâàðäèãîðèñàí. Àëëîµèì, áó ³èøëî³íèíã ÿõøèñèíè, àµëèíèíã ÿõøèñèíè âà óíäàãè ÿõøèëèêëàðíè ñ´ðàéìàí. Àëëîµèì, áó ³èøëî³íèíã ¸ìîíèäàí, àµëèíèíã ¸ìîíèäàí âà óíäàãè ¸ìîíëèêëàðäàí Ñåíèíã íîìèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí».) Íàñàèé âà Èáí Ñóííèé ðèâîÿòëàðè. 545/2. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð áèðîð åðãà òàøðèô áóþðèá, ó åðãà êèðèøíè õîµëàñàëàð, (CM , - y )D b 3 6 S _ W S_ H " 5/: y)D b 3 6 )u ] . W )u "g=: 1S ( ) W: 1+ J s S 4 y W: 1 ( S4 W . / : yW)4 «Àëëîµóììà èííèé àñú àëóêà ìèí õîéðè µàçèµè âà õîéðè ìà æàìàúòà ôèéµà âà àúóçó áèêà ìèí øàððèµà âà øàððè ìà æàìàúòà ôèéµà. Àëëîµóììàðçó³íà µà¸µî, âà àúèçíà ìèí âàáàµî, âà µàááèáíà èëà àµëèµà âà µàááèá ñîëèµèé àµëèµà èëàéíà», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíäàí áó øàµàðíèíã ÿõøèñèíè âà óíäà æàìëàãàí íàðñàëàðèíãíèíã ÿõøèñèíè ñ´ðàéìàí. Àëëîµèì, Ñåíäàí áó øàµàðíèíã ¸ìîíè âà óíäà æàìëàãàí íàðñàëàðèíãíèíã ¸ìîíèäàí ïàíîµ òèëàéìàí. Àëëîµèì, óíäàãè µà¸äàí áèçíè ðèç³ëàíòèð. Âàáîñèäàí áèçãà ïàíîµ áåð. Ó åð àµëèãà áèçíè ä´ñò àéëà. Âà ñîëèµ àµëëàðèíè áèçãà ä´ñò ýò».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 182-áîá Êèøèëàðäàí ¸êè áîø³à íàðñàäàí õàâôãà òóøãàíäà àéòèëàäèãàí çèêð 546/1. Àáó Ìóñî àë-Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð áèðîð ³àâìäàí ³´ð³ñàëàð, W, _ H " 5 yW, 5+ 1D " «Àëëîµóììà èííà íàæúàëóêà ôèé íóµóðèµèì âà íàúóçó áèêà ìèí øóðóðèµèì», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, áèç Ñåíè óëàðãà ð´áàð´ ³´ÿìèç âà Ñåíèíã íîìèíã èëà ¸ìîíëèãèäàí ïàíîµ òèëàéìèç».) Àáó Äîâóä âà áîø³àëàð ðèâîÿòëàðè. 183-áîá Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 149 Ìóñîôèðãà æèí ¸êè øàéòîí òóðëè ñóðàòäà çîµèð á´ëñà, àéòèëàäèãàí çèêðëàð 547/1. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ñèçëàðãà æèí ¸êè øàéòîí áèðîð ñóðàòäà ê´ðèíñà, àçîí àéòèíãëàð», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Áóíäàí ìà³ñàä óíèíã ¸ìîíëèãèíè àçîí àéòèø áèëàí äàô ýòèøäèð. ×óíêè øàéòîí àãàð àçîí îâîçèíè ýøèòãóäåê á´ëñà, îð³à ´ãèðèá êåòàäè. Áèç áóíãà ´õøàø çèêðëàðíè «Ôàâ³óëîääàãè µîëàòëàðäà ³èëèíàäèãàí äóî âà çèêðëàð êèòîáè»íèíã àââàëèäà çèêð ýòãàíìèç. Âà ÿíà øó µîëàò þçàãà êåëñà, æèí âà øàéòîíëàðíè äàô ýòèøãà òààëëó³ëè £óðúîíäàãè îÿòëàðíè ´³èø ëîçèì á´ëàäè. 184-áîá Áèðîð ìàíçèëãà òóøãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 548/1. Õàâëà áèíòè ¥àêèìäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè áèð ìàíçèëãà òóøèá * u S_ G & P G 3 # H " 5/: «Àúóçó áèêàëèìàòèëëàµèò òàììàòè ìèí øàððè ìà õîëà³», äåá àéòñà, òîèíêè áîø³à ìàíçèëãà ê´÷ãóíè÷à áèðîð íàðñà çàðàð åòêàçà îëìàéäè», äåá àéòäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèìíèíã µàììà êàëèìàëàðè áèëàí Ó ÿðàòãàí íàðñàëàðíèíã ¸ìîíëèãèäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Èìîì Ìóñëèì, Èìîì Ìîëèê âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. 549/2. Àáäóëëîµ èáí Óìàð èáí Õàòòîáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð ñàôàð ³èëñàëàð, àíà øó êóíè êå÷àñè H " 5/: n)/ @ > S _ y)D * u S_ y)D S_ S_ P H " 5/: yOP >, 1S, } ,: c [ = y@ < R ) U yX5 =: c = : «Éà àðçó ðîááèé âà ðîááóêèëëàµó, àúóçó áèëëàµè ìèí øàððèêè âà øàððè ìà ôèéêè, âà øàððè ìà õóëè³î ôèéêè, âà øàððè ìà éàäèááó úàëàéêè. Àúóçó áèêà ìèí àñàäèí âà àñâàäà âà ìèíàë µàééàòè âàë úà³ðàáè âà ìèí ñàêèíèë áàëàäè âà ìèí âîëèäèí âàìà âàëàäà», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé åð, ìåíèíã âà ñåíèíã Ðàááèíã Àëëîµäèð. Àëëîµíèíã íîìè áèëàí ñåíèíã ¸ìîíëèãèíãäàí, ñåíäàãè ¸ìîíëèêäàí, ñåíäà õàë³ ³èëèíãàí ¸ìîíëèêäàí, ñåíäà ñóäðàëèá þðàäèãàíëàðíèíã ¸ìîíëèãèäàí ïàíîµ òèëàéìàí. Âà ÿíà øåðäàí, øàõñëàðäàí, èëîíäàí, ÷à¸íäàí, åðäà ÿøîâ÷è æèíëàðäàí, èáëèñ µàìäà øàéòîíäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 185-áîá Ñàôàðäàí ³àéòãàíäà àéòèëàäèãàí äóî 550/1. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ìåí âà Àáó Òàëµà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà é´ëè³äèê. Ñîôèÿ (ð.à.) ó çîòíèíã òóÿëàðèäà ìèíãàøèá êåòà¸òãàí ýäèëàð. ¥àòòîêè, áèç Ìàäèíà êèðàâåðèøèãà åòèá êåëãàíèìèçäà, 0 4 (S 0 / 0 5 9; 0 5 a «Îéèáóíà, òàèáóíà, úàáèäóíà, ëèðîááèíà µàìèäóíà», äåá àéòèøäà áàðäàâîì á´ëäèëàð, øó µîëäà áèç Ìàäèíàãà êèðèá êåëäèê». (Ìàúíîñè: «Áèç ³àéòãóâ÷è, òàâáà ³èëãóâ÷è, èáîäàò ³èëãóâ÷è âà Ðàááèìèçãà µàìä àéòãóâ÷èëàðìèç».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 186-áîá Ìóñîôèð êèøè áîìäîä íàìîçèäàí êåéèí àéòàäèãàí çèêðëàð Ìóñîôèðãà µàì àââàëãè áîáëàðäà êåëãàí ìó³èì àéòàäèãàí çèêðëàðíè áîìäîä Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 150 íàìîçèäàí êåéèí àäî ýòìî³ âà øó áèëàí áèðãà ³óéèäàãè çèêðëàðíè µàì áàæàðìî³ ìóñòàµàáäèð. 551/1. Àáó Áàðçàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð áîìäîä íàìîçèíè ´³èñàëàð, (ðîâèé: «Ñàôàðäà àéòãàíëàðèíè áèëàìàí, õîëîñ», äåá àéòäèëàð) ñàµîáàëàð ýøèòàäèãàí äàðàæàäà I J: y1 _ )D b 6 1 &- ¡ ) X 1 IJ: yL: R 3 8/ N & 6 L. - 1(X 1 I J: $ yb )\ /: 3 $ y H " 5 /: n\ = H " 5/: y1 6 ) b 6 1&- 1; u a 1 > m ( S m H ( $ yb ( 3 1 \ «Àëëîµóììà àñëèµ ëèé äèéíèé àëëàçèé æàúàëòàµó úèñìàòà àìðèé, Àëëîµóììà àñëèµ ëèé äóí¸éàëëàòèé æàúàëòà ôèéµà ìàúàøèé», äåá ó÷ ìàðòà, «Àëëîµóììà àñëèµ ëèé îõèðàòèë ëàòèé æàúàëòà èëàéµà ìàðæèúèé», äåá ó÷ ìàðòà, «Àëëîµóììà àúóçó áèðèçîêà ìèí ñóõòèêà, Àëëîµóììà àúóçó áèêà», äåá ó÷ ìàðòà, «Ëà ìàíèúà ëèìà àúòàéòà, âàëà ìóúòèéà ëèìà ìàíàúòà âàëà éàíôàúó çàë æàääè ìèíêàë æàääó», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, èøëàðèìíèíã ïîêëàãóâ÷èñè á´ëãàí äèíèìíè èñëîµ ýò, ÿøà¸òãàí äóí¸èìíè èñëîµ ³èë. Àëëîµèì, Ñåíèíã ðîçèëèãèíã èëà ²àçàáèíãäàí ïàíîµ òèëàéìàí. Àëëîµèì, Ñåíèíã íîìèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí. Ñåí áåðãàí íàðñàíè ìàí ³èëóâ÷è é´³. Âà Ñåí ìàí ³èëãàí íàðñàíè áåðóâ÷è é´³. Áóþêëèê Ñåíäàäèð, áîø³àíèíã áóþêëèãè ôîéäà áåðìàéäè».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 187-áîá ¤ç øàµðèíè ê´ðãàíäà àéòèëàäèãàí äóî Þ³îðèäà êåëòèðèëãàí 544–545 âà Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàí 550-ðà³àìäàãè äóîëàðíè ´³èá, ñ´íãðà ^( '4 hC M, ^,C ( E 6 «Àëëîµóììà èæúàë ëàíà áèµà ³àðîðàí âà ðèç³îí µàñàíàí», äåá àéòìî³ëèê ìóñòàµàá àìàëäèð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, áèçãà áó åðíè ³àðîð ³èëèá, ðèç³èìèçíè ÿõøè ýòãèí».) 188-áîá Ñàôàðäàí êåëèá óéèãà êèðãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 552/1. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð ñàôàðäàí ³àéòèá, àµëëàðè µóçóðèãà êèðñàëàð, ^54 , X %$ y^: ( S ^5; ^5; «Òàâáàí-òàâáàí ëèðîááèíà àâáàí, ëà þ²îäèðó µàâáàí», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «£àéòãàíèìèçäà Ðàááèìèçãà òàâáà-òàâáà, äåá àéòóðìèç. (Áèðîð) ãóíîµ ³îëäèðìàñëèãèíè ñ´ðàéìèç».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 189-áîá Ñàôàðäàí êåëãàí êèøè ó÷óí àéòèëàäèãàí äóî Ñàôàðäàí êåëãàí êèøèãà 3 - = L. - P 3+ «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé ñàëëàìàêà» ¸êè E 32 3 6 L. - P 3+ «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé æàìàúà àøøàìëà áèêà» ¸ øóíãà ´õøàø µàìäëàðíè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 151 àéòèø ìóñòàµàá àìàëäèð. ×óíêè Àëëîµ òàîëî: «Àãàð øóêð ³èëñàëàðèíãèç, çè¸äà ³èëàìàí», äåá àéòãàí. (Ìàúíîñè: «Ñåíè ñàëîìàò ³èëãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. ¨êè ñåí áèëàí ò´ïëàá, æàì ³èëãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí».) Áóíãà ÿíà ³óéèäàãè áîáäà Îèøà îíàìèçäàí ðèâîÿò ³èëèíãàí µàäèñíè µàì ³´øèø ìóìêèí: 190-áîá ¢àçîòäàí êåëãàí êèøèãà àéòèëàäèãàí äóî 553/1. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ²àçîòäàí êåëèá, óéãà êèðãàíëàðèäà, ó çîòãà ïåøâîç ÷è³èá, ³´ëëàðèäàí óøëàäèì-äà, [ : q / : 8 L. - P 3U «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé íàñîðàêà âà àúàççàêà âà àêðîìàêà», äåá àéòäèì». (Ìàúíîñè «Ñèçãà íóñðàò áåðèá, àçèç ³èëèá, µóðìàò ýòãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 191-áîá ¥àæäàí êåëãàí êèøèãà àéòèëàäèãàí âà µîæè àéòàäèãàí çèêðëàð 554/1. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð áîëà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà êåëèá: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ìåí µàæ ³èëèøíè õîµëàéìàí», äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ó áèëàí áèðãà þðèá, «Ýé áîëà, r [ y) 1D 6 yL5< & P O X M «Çàââàäà êàëëîµóò òà³âà, âà âàææàµàêà ôèëõîéðè âà êàôàêàë µàììà», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµ òà³âîèíãíè çè¸äà ýòèá, ÿõøèëèêêà þçëàíòèðèá, ²àìäàí ´çè êèôîÿ ³èëñèí».) £à÷îíêè, ó áîëà µàæäàí ³àéòèá êåëãàíèäà, Ðàñóëóëëîµãà ñàëîì áåðäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ýé áîëà, & < F u: y H B y 4 P O E C «£àáèëàëëîµó µàææàêà âà ²îôàðà çàíáàêà âà àõëàôà íàôà³îòàêà», äåäèëàð (ìàúíîñè: «Àëëîµ µàæèíãíè ³àáóë ³èëñèí, ãóíîµèíãíè êå÷èðèá, íàôà³àíãíè ò´ëäèðñèí»). Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 555/2. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: > U N %&= 3 S + B «Àëëîµóììà è²ôèð ëèë µîææè âà ëèìàí èñòà²ôàðî ëàµóë µîææó», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, µîæèíè µàìäà µîæè èñòè²ôîð àéòãàí êèøèëàðíèíã ãóíîµèíè êå÷èð».) Áàéµà³èé ðèâîÿòè. ¥îêèì áó µàäèñíè Èìîì Ìóñëèì øàðòëàðèãà áèíîàí ñàµèµ, äåãàíëàð. ÅÌÀÊ ÂÀ È×ÌÀÊ ÇÈÊÐËÀÐÈ ÊÈÒÎÁÈ 192-áîá Òàîì òîðòèëãàíäà àéòëàäèãàí äóî 556/1. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 152 ëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà òàîì òîðòè³ ýòèëñà, P ' y,( @ . / (C y(&C M , 3)D ( , «Àëëîµóììà áîðèê ëàíà ôèéìà ðîçà³òàíà âà³èíà úàçàáàí íàðè, áèñìèëëàµè», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, áèçãà ðèç³ ³èëèá áåðãàí íàðñàíãíè áàðàêàëè ³èë, áèçëàðíè ä´çàõ àçîáèäàí ñà³ëà, Àëëîµíèíã èñìè áèëàí áîøëàéìàí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 193-áîá Ìåçáîí ìåµìîíãà òàîì òîðòè³ ³èëãàíäà «åíãëàð» ¸êè øóíãà ´õøàø ñ´çëàðíè àéòìî²è ìàµáóáëèãè µà³èäà Áèëèíãêè, ìåçáîí ìåµìîíãà îâ³àò òîðòè³ ýòãàíèäà «Áèñìèëëàµ» ¸êè «îëèíãëàð», äåéèøè ¸êè äóî ´³èøè ¸ åéèøãà êèðèøèøëèãè ó÷óí î÷è³÷à èáîðàëàðíè èøëàòìî³ëèãè âîæèá ýìàñ, ìóñòàµàá àìàëäèð. Áàëêè îâ³àòíè ³´éèøíèíã ´çè êèôîÿ ³èëàäè. Ìåµìîíëàð ýñà ëàôç èëà àéòìàñà µàì, îâ³àò åéèøãà êèðèøèøëàðè ìóìêèí. Áàúçèëàð ýñà: «Ëàôçíè èøëàòèø âîæèá», äåá àéòèøãàí. Ëåêèí àââàëãè ôèêðèìèç ò´²ðèðî³äèð. ×óíêè ëàôç èëà èçí áåðèøíèíã ìóñòàµàáëèãèãà ñàµèµ µàäèñëàð äàëîëàò ³èëèá òóðèáäè. 194-áîá Åìàê âà è÷ìàê ïàéòèäà «Áèñìèëëàµ»íè àéòèø 557/1. Óìàð èáí Àáó Ñàëàìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíãà (îâ³àòëàíà¸òãàíèìäà) «Àëëîµ èñìèíè çèêð ³èë âà ´íã ³´ëèíã áèëàí åãèí», äåá àéòäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 558/2. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ñèçëàðäàí áèðèíãèç (îâ³àò) åéäèãàí á´ëñà, àíà øó òàîìíèíã àââàëèäà Àëëîµ èñìèíè çèêð ³èëñèí (ÿúíè, «Áèñìèëëàµ»íè àéòñèí). Àãàð àââàëèäà Àëëîµ èñìèíè çèêð ýòèøíè óíóòñà, ] u a N : P ' «Áèñìèëëàµè àââàëàµó âà àõèðàµó», äåá àéòñèí», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Îâ³àòíèíã àââàëè âà îõèðèãà áèñìèëëàµ».) Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè.. 559/3. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí ³óéèäàãèëàðíè ýøèòäèì: «Êèì óéèãà êèðà¸òãàíèäà âà òàîì ïàéòèäà Àëëîµíè çèêð ³èëñà, øàéòîí øåðèêëàðèãà: «Ñèçëàðãà ¸òî³ µàì, îâ³àò µàì é´³», äåá àéòàäè. Êèì óéèãà êèðà¸òèá Àëëîµíè çèêð ³èëìàñà, øàéòîí øåðèêëàðèãà: «¨òî³ëàðèíãèçãà åòèøäèíãèç», äåéäè. Òàîì ïàéòèäà µàì Àëëîµíè çèêð ³èëìàñà, øàéòîí øåðèêëàðèãà: «Îâ³àòãà µàì, ¸òî³³à µàì åòèøäèíãèç», äåéäè». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè.. 560/4. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Àáó Òàëµà âà Óììó Ñóëàéìëàð Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíè îâ³àòãà òàêëèô ýòèøäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óëàðäàí ÿíà ´í êèøè áèðãà êåëèøèãà èçí ñ´ðàäèëàð. Èêêîâëàðè ´øà ´í êèøèãà µàì èçí áåðèøäè. Ðàñóëóëëîµ óøáó ´í êèøè îâ³àò òàíîâóë ³èëãàíè êèðèøãàíäà «Åíãëàð âà Àëëîµíèíã èñìèíè çèêð ³èëèíãëàð», äåäèëàð. Óëàð îâ³àòäàí åéèøäè. Áóíäàí òàø³àðè ÿíà ñàêñîí êèøè µàì òàíîâóë ³èëäè. Áó Ðàñóëóëëîµíèíã(ñ.à.â.) çîµèðèé ì´úæèçàëàðèäàí áèðè ýäè. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè.. 561/5. ¥óçàéôàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Àãàð Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèëàí áèðãà îâ³àò òàíîâóë ³èëãàíè ´òèðñàê, ó çîò ³´ëëàðèíè óçàòìàãóíëàðè÷à áèç óçàòìàñ ýäèê. Áèð ãàë ó çîò áèëàí áèðãà òàîìäà á´ëãàíèìèçäà, áèð ³èç êåëèá îâ³àòãà ³´ë óçàòèøãà øîøà¸òãàíèäà ó çîò ³´ëèäàí óøëàá ÷åòãà îëèá ³´éäèFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 153 ëàð. Êåéèí áèð àúðîáèé êåëèá, ó µàì óçàòìî³÷è á´ëãàíèäà Ðàñóëóëëîµ(ñ.à.â.) óíèíã µàì ³´ëèäàí óøëàá ÷åòãà îëèá ³´éäèëàð. Ñ´íãðà ó çîò: «Àëáàòòà øàéòîí Àëëîµ èñìè çèêð ³èëèíìàãàí îâ³àòíè ´çèãà µàëîë ³èëèá îëàäè. Ó (øàéòîí) îâ³àòíè µàëîë ³èëèø ó÷óí áó ³èç÷à áèëàí êåëäè. Ìåí óíèíã ³´ëèäàí òóòäèì. Ñ´íãðà îâ³àòíè µàëîë ³èëèø ó÷óí áó àúðîáèé áèëàí êåëäè. Óíèíã µàì ³´ëèäàí òóòäèì. Ìåíèíã íàôñèì Óíèíã ³´ëèäà á´ëãàí Çîòãà ³àñàìêè, ó (øàéòîí)íèíã ³´ëè óëàð èêêîâèíèíã ³´ëè áèëàí ìåíèíã êàôòèìäàäèð», äåäèëàð. Êåéèí Àëëîµ èñìèíè çèêð ³èëèá, îâ³àò òàíîâóë ³èëäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè.. 562/6. Óìàéÿ èáí Ìàõøèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ´òèðãàí ýäèëàð. Áèð êèøè îâ³àò òàíîâóë ³èëèá, îõèðãè ëó³ìà ³îëãóí÷à Àëëîµ èñìèíè çèêð ³èëìàäè. £à÷îíêè, îõèðãè ëó³ìàíè î²çèãà ñîëà¸òãàíèäà ] u a N : P ' «Áèñìèëëàµè àââàëàµó âà àõèðàµó» (ÿúíè, àââàëè-þ îõèðèãà Àëëîµíèíã èñìè áèëàí), äåá àéòäè. Áóíè êóçàòèá òóðãàí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êóëäèëàð, ñ´íãðà ó çîò: «Øàéòîí óíèíã îâ³àòèãà øåðèê á´ëèá òàíîâóë ³èëà¸òãàí ýäè. £à÷îíêè, áó êèøè Àëëîµ èñìèíè çèêð ³èëãàíäà ³îðíèäàãèíè ³àéò ³èëèá þáîðäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Íàñàèé ðèâîÿòëàðè. Áó µàäèñíèíã øàðµèäà àéòèëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áó êèøèíèíã «Áèñìèëëàµ»íè òàðê ³èëãàíèíè îõèðèäà áèëäèëàð. Àãàð àââàëäà áèëãàíëàðèäà æèì òóðìàñäàí ýñëàòàð ýäèëàð. 563/7. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñàµîáàëàðäàí îëòèòàñè áèëàí îâ³àòëàíà¸òãàí ýäèëàð. Øóíäà áèð àúðîáèé êåëèá, ´øà îâ³àòäàí èêêè ëó³ìà áèëàí µàììàñèíè åá ³´éäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ó Àëëîµíèíã èñìèíè çèêð ³èëãàíèäà, ñèçëàð ò´ÿð ýäèíãèç», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè.. 564/8. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì îâ³àòëàíà¸òãàíèäà Àëëîµ èñìèíè çèêð ³èëèøíè óíóòñà, îâ³àòäàí ôîðè² á´ëãàíäàí êåéèí «£óë µóâàëëîµó àµàä»íè ´³èñèí», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè.. Óëàìîëàð òàîìíèíã àââàëèäà «Áèñìèëëàµ»íè àéòèø ìóñòàµàá ýêàíèãà èòòèôî³ ³èëèøãàí. Àãàð àââàëèäà ³àñääàíìè, óíóòèáìè, ìàæáóðàíìè, áîø³à ñàáàáëàðãà ê´ðà îæèç á´ëèáìè, «Áèñìèëëàµ»íè àéòèøíè òàðê ³èëñà, ñ´íãðà îâ³àòëàíèø àñíîñèäà ýñèãà òóøèá ³îëñà, þ³îðèäàãè µàäèñãà ìóâîôè³ «Áèñìèëëàµè àââàëàµó îõèðàµó», äåá àéòèø ìóñòàµàáäèð. Øó ñèíãàðè ñóâ, ñóò, àñàë, ø´ðâà âà áîø³à è÷èìëèêëàðäà µàì «Áèñìèëëàµ» çèêð ýòèëóð. Áàúçè óëàìîëàðèìèçíèíã ôèêðëàðè÷à, «Áèñìèëëàµ»íè áàëàíäëàòèá àéòèø ìóñòàµàáäèð. ×óíêè áóíäà áîø³àëàðíè µàì îãîµëàíòèðèá, óëàðíèíã ýðãàøèøëàðèãà òàð²èá áîð. Ôàñë: «Áèñìèëëàµ...»íèíã ñèôàòè µà³èäà ãàïèðàäèãàí á´ëñàê, óíäàãè ýíã àôçàë ëàôç «Áèñìèëëàµèð ðîµìàíèð ðîµèì», äåá àéòìî³ëèêäèð. «Áèñìèëëàµ», äåñà µàì ñóííàò µîñèë á´ëèá, êèôîÿ ³èëàäè. Áóíè æóíóá, µàéçëè à¸ë âà áîø³àëàð µàì àéòàâåðèøàäè. Îâ³àòëàíà¸òãàíëàðíèíã µàð áèðè «Áèñìèëëàµ»íè àéòèøè ëîçèì á´ëàäè. Àãàð (ê´ï÷èëèê îðàñèäàí) áèð êèøè àéòñà, áîø³àëàðãà µàì êèôîÿ ³èëàäè. Õóääè ñàëîìãà àëèê îëèø âà àêñà óðãàíãà æàâîá ³àéòàðèøäàãè êàáè æàìîàäàí áèð êèøèíèíã ñ´çè êèôîÿ ³èëãàíèãà ´õøàéäè. 195-áîá Îâ³àò âà è÷èìëèêíè (êàì÷èëèãèíè òîïèá) àéáëàìàñëèê µà³èäà 565/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µå÷ âà³ò òàîìíè àéáëàìàäèëàð. Àãàð èøòàµàëàðè á´ëñà, óíäàí åäèëàð. Àãàð ê´íãèëëàðè òóñàìàñà, óíè òàðê ³èëäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ìóñëèì ðèâîÿòëàðèäà: «Àãàð èøòàµàëàðè òóñàìàñà, ñóêóò ³èëäèëàð», äåéèëFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 154 ãàí. 566/2. ¥óëá (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèá àéòàäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí áèð êèøè: «Áàúçè òàîìëàð áîðêè, óëàðäàí ´çèìíè íî³óëàé µèñ ³èëàìàí», äåá àéòãàíèäà, ó çîò: «£àëáèíãäà áèðîð íàðñàíè èçòèðîá ³èëìà, óíäà íàñðîíèéëàðãà ´õøàá ³îëàñàí», äåá àéòãàíëàðèíè ýøèòäèì». Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 196-áîá Îâ³àòíè ê´íãëèì òóñàìàÿïòè ¸êè óíè åéèøãà îäàòëàíìàãàíìàí, äåá àéòèø æîèçëèãè 567/1. Õîëèä èáí Âàëèääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ïèøèðèëãàí òàîì òîðòè³ ýòèëãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíãà ³´ëëàðèíè ÷´çèá ìîéèëëèê ê´ðñàòäèëàð. Øóíäà: «Ó Çàáá-êó (ý÷êèýìàðãà ´õøàãàí æîíèâîð), ýé Ðàñóëóëëîµ», äåá àéòèøãàíèäà, ó çîò ³´ëëàðèíè óíäàí ê´òàðäèëàð. Õîëèä èáí Âàëèä: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, Çàáá µàðîììè?» äåäèëàð. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «É´³, ëåêèí ³àâìèì åðèäà á´ëìàãàíè ó÷óí óíè åéèøäàí ´çèìíè òèéäèì», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 197-áîá Îâ³àòëàíóâ÷èíèíã åéäèãàí òàîìèíè ìà³òàøè µà³èäà 568/1. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àµëèÿëàðèäàí íîíõ´ðàê ñ´ðàäèëàð. Øóíäà óëàð: «Áèçäà ôà³àò ñèðêà áîð», äåéèøäè. Ðàñóëóëëîµ óíè êåëòèðèøíè áóþðäèëàð. Âà óíè åÿ òóðèá: «Ìóí÷à µàì ÿõøè áó íîíõ´ðàê ñèðêà, ìóí÷à µàì ÿõøè áó íîíõ´ðàê ñèðêà», äåá àéòäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 198-áîá Áèð êèøè ð´çàäîð á´ëñà-þ, òàîì µîçèðëàíèá ³´éèëãàíäà àéòàäèãàí çèêðè 569/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ñèçëàðäàí áèðèíãèç òàîìãà ÷à³èðèëñà, óíãà æàâîá áåðñèí. Àãàð ð´çàäîð á´ëñà, äóî ³èëñèí. Àãàð î²çè î÷è³ á´ëñà, îâ³àòèäàí òàíîâóë ³èëñèí», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 570/2. Èáí Ñóííèéíèíã ðèâîÿòëàðèäà ³óéèäàãè÷à êåëòèðèëàäè: «Àãàð î²çè î÷è³ á´ëñà, òàîìäàí åñèí. Àãàð ð´çàäîð á´ëñà, óíãà áàðàêà òèëàá äóî ³èëñèí». 199-áîá Áèðîð êèøè îâ³àòãà ÷à³èðèëñà-þ, ó ´çè áèëàí áîø³à áèð êèøèíè ýðãàøòèðñà, àéòèëàäèãàí íàðñàëàð 571/1. Àáó Ìàñúóä àë-Àíñîðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè áåø êèøèëèê òàîì µîçèðëàá, áåøèí÷èñè ýòèá Ðàñóëóëëîµíè µàì ÷à³èðäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ´çëàðè áèëàí áèð êèøèíè µàì îëèá êåëäèëàð. Óíèíã ýøèãè îëäèãà ÿ³èíëàøãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óé ýãàñèãà: «Áó êèøè ìåíãà ýðãàøèá êåëäè. Àãàð õîµëàñàíã, áóíãà èçí áåð, êèðñèí. Àãàð õîµëàìàñàíã, ³àéòèá êåòàäè», äåãàíëàðèäà, óé ýãàñè: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, óíèíã êèðèøèãà èçí áåðàìàí», äåá àéòäè. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 200-áîá Îâ³àòëàíèøäà áåîäîáëèê ³èëãàí êèøèíè îäîáãà ÷à³èðèá, íàñèµàò ³èëèø õóñóñèäà 572/1. Óìàð èáí Àáó Ñàëàìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ìåí ¸øëèê ïàéòèìäà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 155 Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ³àðàìî²ëàðèäà á´ëãàíèìäà ³´ëèìíè ëàãàííèíã µàð òîìîíèãà óçàòèá (îâ³àòëàíà¸òãàíèìäà), ó çîò: «Áîëàì, Àëëîµ èñìèíè çèêð ³èëèá, ´íã ³´ëèíã áèëàí åá, ´çèíãíèíã òàðàôèíãäàí òàíîâóë ³èëãèí», äåá àéòäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áîø³à áèð ñàµèµ ðèâîÿòäà: «Êóíëàðíèíã áèðèäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèëàí îâ³àòëàíèá, ëàãàííèíã µàð òîìîíèäàí åÿ¸òãàíèìäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíãà «¤çèíãíèíã îëäèíãäàí åãèí», äåá àéòäèëàð», äåéèëàäè. 573/2. Æàáàëà èáí Ñóµàéì (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèá àéòäèëàð: «Èáí Çóáàéð áèëàí áèðãà (ÿøàãàíèìèçäà) áèçãà î÷ëèê åòäè. Ñ´íãðà ðèç³ëàíäèê. (Åãóëèê) òàíîâóë ³èëà¸òãàíèìèçäà, îëäèìèçäàí Àáäóëëîµ èáí Óìàð ´òèá: «Áèð ëó³ìàäà èêêè õóðìî åìàíãëàð. ×óíêè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àíà øóíäàé ³èëèøäàí ³àéòàðãàíëàð. Ôà³àò áèðîäàðèíã èçí áåðñà, æîèç, äåãàíëàð», äåá àéòäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 574/3. Ñàëàìà èáí Àêâàúäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèäà ÷àï ³´ëè áèëàí òàîì òàíîâóë ³èëäè. Ó çîò: «¤íã ³´ëèíãäà åãèí», äåäèëàð. ¥àëèãè êèøè: «Áóíãà ³îäèð ýìàñìàí», äåäè. Ðàñóëóëëîµ: «£îäèð µàì á´ëìàãèí, áóíäàí ôà³àò ìóòàêàááèðëèãè ìàí ³èëäè, õîëîñ», äåäèëàð. Øóíäà µàëèãè êèøè (´íã) ³´ëèíè î²çèãà ê´òàðà îëìàäè. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Áó ñàµîáàíèíã èñìè Áóñð èáí Ðîúèéäèð. «Ñàµèµè Ìóñëèì»ãà ¸çãàí øàðµèìäà áó µà³äà áàòàôñèë ò´õòàëãàíìàí. 201-áîá Òàîì ïàéòèäà ãàïèðèø ÿõøèëèãè µà³èäà Áóíãà þ³îðèäàãè Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàí 568-µàäèñ ìèñîë á´ëàäè. Èìîì Àáó ¥îìèä ¢àççîëèé «Èµ¸ó óëóìèä-äèí» íîìëè êèòîáëàðèäà: «Åÿ¸òãàí µîëàòèäà ÿõøè ñ´çëàð âà ñîëèµëàðíèíã µèêîÿëàðèíè ãàïèðèø òàîì îäîáëàðèäàíäèð», äåá àéòãàíëàð. 202-áîá Åá ò´éìàéäèãàí êèøèíèíã ³èëèøè âà àéòèøè ëîçèì á´ëãàí çèêðëàð 575/1. Âàµøèé èáí ¥àðáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ñàµîáàëàðè: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, áèç åéìèç-ó, àììî ò´éìàéìèç», äåéèøãàíäà, ó çîò: «Ñèçëàð òàôðè³à á´ëèá åñàíãèçëàð êåðàê-äà», äåãàíëàðèäà, óëàð: «¥à», äåá æàâîá áåðèøäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Òàîìèíãèçíè æàì á´ëèá åíãëàð. Àëëîµ èñìèíè çèêð ³èëèíãëàð. Àëëîµ ´øàíäà ñèçëàðãà áàðàêà àòî ³èëàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè. 203-áîá Íîãèðîí êèøè áèëàí îâ³àòëàíãàíäà àéòèëàäèãàí çèêð 576/1. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìîõîâíèíã ³´ëèäàí óøëàá, óíè òîâî³³à ³´éäèëàð-äà: N )/ Z h i[ 5 ; P R h< T P ' E [ " «Êóë áèñìèëëàµè ñè³îòàí áèëëàµè âà òàâàêêóëàí úàëàéµè», äåá àéòäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµãà èøîíèá, Óíãà òàâàêêàë ³èëèá, Óíèíã èñìèíè (çèêð) ýòèø áèëàí åãèí».) Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 156 204-áîá Ìåµìîí îâ³àòäàí ³´ëèíè òîðòãàíäà, àãàð êèôîÿ ³èëãóäåê åìàãàí á´ëñà, ìåçáîííèíã òàêðîð-òàêðîð «åíã» ¸êè «îëèíã», äåá àéòèøè ìàµáóáëèãè Áèëèíãêè, áó àìàëíè ³èëèø ìóñòàµàáäèð. ¥àòòîêè, àãàð êèôîÿ ³èëãóäåê òàîì åìàñà, êèøè ´ç àµëè-à¸ëèãà µàì ìàíà øóíäàé ìóîìàëà ³èëèøè ìàµáóá àìàëëàðäàíäèð. Áóíãà äàëèë ³èëèá ³óéèäàãè µàäèñ êåëòèðèëàäè: 577/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì çîµèðèé ì´úæèçàëàðèãà äàëîëàò ³èëóâ÷è óçóí µàäèñäà êåëòèðèëèøè÷à, Àáó ¥óðàéðàíèíã (ð.à.) ³îðèíëàðè î÷èá, é´ë á´éèãà ´ëòèðãàíëàðè÷à ìåµìîí ³èëèøëàðè ó÷óí £óðúîí ´³èð ýäèëàð. Ñ´íãðà Ðàñóëëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àµëè ñóôôàäàãèëàðíè îëèá êåëèø ó÷óí (îäàì) þáîðäèëàð. Óëàð êåëèøãàíèäà áàð÷àëàðèíè áèð ³àäàµ ñóò èëà ñèéëàäèëàð. ¥àäèñíèíã îõèðèäà Àáó ¥óðàéðà (ð.à.) àéòäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «(Áó ñóòäàí è÷ìàãàí) ñåí âà ìåí ³îëäèê, õîëîñ», äåãàíëàðèäà, ìåí: «Ò´²ðè àéòäèíãèç, ýé Ðàñóëóëëîµ», äåäèì. Ó çîò: «¤òèð âà áóíäàí è÷», äåäèëàð. Ìåí óíäàí è÷äèì. Ó çîò: «ßíà è÷», äåäèëàð. Ìåí ÿíà è÷äèì. Ìàíà øóíäàé è÷, äåéèøäà áàðäàâîì á´ëäèëàð. ¥àòòîêè, «É´³, ñèçíè µà³ áèëàí þáîðãàí Çîòãà ³àñàìêè, óíãà æîé ³îëìàäè», äåäèì. Øóíäà ó çîò: «Êåëòèð», äåäèëàð. Ìåí ³àäàµíè ó çîòãà óçàòãàíèìäà Àëëîµãà µàìä àéòèá µàìäà Óíèíã èñìèíè çèêð ³èëèá ñóòíèíã îðòèá ³îëãàíèíè è÷äèëàð». Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 205-áîá Îâ³àò åá á´ëãàíäàí êåéèí àéòèëàäèãàí çèêðëàð 578/1. Àáó Óìîìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì äàñòóðõîí éè²èøòèðèá îëèíãà÷, ( , N (/ 1^( %& ' $ c X 5 $ 1 # )B N )D h[ , ^ )Sz ^)k [ P 3U «Àëµàìäó ëèëëàµè êàñèðîí òîééèáàí ìóáàðîêàí ôèéµè ²îéðà ìàêôèééèí âàëà ìóâàääàúèí âàëà ìóñòà²íàí úàíµó ðîááàíà», äåð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµãà áåàäàä ïîê, ìóáîðàê µàìä á´ëñèíêè, Óíäàí ´çãà êèôîÿ÷è é´³. Ó òàðê ³èëèíãàí µàì ýìàñ. Óíäàí áåµîæàò µàì á´ëèíìàñ».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áîø³à áèð ðèâîÿòäà àéòèëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì îâ³àò åá á´ëãàíäàí êåéèí äàñòóðõîí éè²èøòèðèëãà÷, , c 5 "# $ 1 # )B ,: [ L. - P 3U «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé êàôîíî âà àðâîíî ²îéðà ìàêôèééèí âàëà ìàêôóðèí», äåðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Áèçãà êèôîÿ÷è á´ëãàí âà áèçíè ³îíäèðãàí, Óíäàí ´çãà êèôîÿ÷è á´ëìàãàí âà èíêîð µàì ³èëèíìàãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí».) 579/2. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëáàòòà Àëëîµ òàîëî áàíäàëàðèäàí ðîçè á´ëàäè, àãàð óëàð áèðîð òàîì åá µàìä àéòèøñà âà áèðîð è÷èìëèê è÷èá µàìä àéòèøñà», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 580/3. Àáó Ñàèä àë-Õóäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð îâ³àò åá á´ëñàëàð, )3 ' ( 6 <= (3 z : L.- P 3U «Àëµàìäó ëèëëàµèë ëàçèé àòúàìàíà âà ñà³îíà âà æàúàëàíà ìóñëèìèéí», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Áèçëàðíè îâ³àòëàíòèðèá, áèçëàðíè ñó²îðèá µàìäà áèçëàðíè ìóñóëìîí ³èëèá ³´éãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí».) Àáó Äîâóä «Àë-Æîìåú» êèòîáëàðèäà âà Òåðìèçèé «Øàìîèë» êèòîáëàðèäà ðèâîÿò ³èëèøãàí. 581/4. Àáó Àþá Õîëèä èáí Çàéä àë-Àíñîðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð åá ¸êè è÷ñàëàð, Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 157 ^6 N E 6 ,N B 5 = ,1< = z : L. - P 3+ «Àëµàìäó ëèëëàµèë ëàçèé àòúàìà âà ñà³î âà ñàââà²àµó âà æàúàëà ëàµó ìàõðîæà», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Îâ³àòëàíòèðèá, ñó²îðèá âà óíè µàçì µàìäà ÷è³àäèãàí ³èëèá ³´éãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí».) Àáó Äîâóä âà Íàñàèéëàð ñàµèµ èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëèøãàí. 582/5. Ìóîç èáí Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè òàîì åá, ñ´íãðà ? c5 C" $ 1S( Q c 54 )B N )(C M , . W 1( 3 z : L. - P 3U «Àëµàìäó ëèëëàµèë ëàçèé àòúàìàíèé µàçà âà ðîçà³îíèéµè ìèí ²îéðè µàâëèí ìèííèé âàëà ³óââàòèí», äåá àéòñà, óíèíã àââàëãè ãóíîµëàðè êå÷èðèëàäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ìåíèíã êó÷-³óââàòèìíè êåòêèçìàé, ìàíà áó ðèç³ èëà òàîìëàíòèðãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí».) Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 583/6. Òîáåúèí Àáäóðàµìîí èáí Æóáàéðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñàêêèç éèë õèçìàò ³èëãàí áèð õîäèì ó çîòäàí îâ³àòëàíãàíëàðèäà P ' «Áèñìèëëàµ», äåéèøëàðèíè, àãàð îâ³àòëàíèá á´ëñàëàð, ,b )\ /: 1/ 3U D b ('4: b W b )( C : b )(B : b )<= b 3 z : «Àëëîµóììà àòúàìòà âà ñà³îéòà âà à²íàéòà âà à³íàéòà âà µàäàéòà âà àµñàíòà, ôàëàêàë µàìäó úàëà ìà àúòîéòà», äåá àéòèøëàðèíè ýøèòãàí ýêàí. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, (ìåíè) òàîìëàíòèðèá, ñó²îðèá, áåµîæàò ³èëèá, ³àíîàòëàíòèðèá, µèäîÿòëè ýòèá, ÿõøèëèê ³èëäèíã, (ìåíãà) áåðãàí íàðñàëàðèíãäà Ñåíãà µàìä á´ëñèí».) Íàñàèé âà Èáí Ñóííèé ðèâîÿòëàðè. 584/7. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì îâ³àòëàíèá á´ëãàíëàðèäàí êåéèí ;a 0 '4V E - [ " , ,: ( _: L. - , W () / L. - P 3U «Àëµàìäó ëèëëàµèë ëàçèé ìàííà úàëàéíà âà µàäàíà, âàëëàçèé àøáàúàíà âà àðâàíà âà êóëëàë ýµñîíè àòàíà», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Áèçãà íåúìàòëàð áåðèá, µèäîÿò ³èëãàí âà ò´éäèðèá-ñó²îðãàí µàìäà áàð÷à ÿõøèëèêëàðíè àòî ³èëãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 585/8. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðäàí áèðèíãèç òàîì åñà, (Èáí Ñóííèé ðèâîÿòëàðèäà «Àëëîµ êèìíè áèðîð îâ³àò èëà òàîìëàíòèðñà...» äåéèëãàí) N ( ^)u ( 3 z : N )D ( , «Àëëîµóììà áîðèê ëàíà ôèéµè âà àòúèìíà õàéðîì ìèíµó», äåñèí. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, áèçãà óíè áàðàêàëè ³èëèá, óíäàí-äà ÿõøèðî²è èëà òàîìëàíòèð».) Êèìíè Àëëîµ ñóò èëà èêðîì ³èëñà, N ( XM N )D ( , «Àëëîµóììà áîðèê ëàíà ôèéµè âà çèäíà ìèíµó», äåá àéòñèí. ×óíêè ñóòäàí ê´ðà êèôîÿ ³èëóâ÷èðî³ áèðîð îâ³àò ¸êè è÷èìëèê é´³äèð», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, áèçãà óíè áàðàêàëè ³èëèá, áèçãà óíäàí-äà çè¸äà ³èë».) Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé âà Èáí Ñóííèé ðèâîÿòëàðè. 586/9. Àáäóëëîµ èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 158 àëàéµè âàñàëëàì àãàð áèðîð èäèøäà ñóâ è÷ñàëàð, (è÷à¸òãàíëàðèäà) ó÷ áîðà íàôàñ îëàðäèëàð. ¥àð íàôàñäà Àëëîµãà µàìä àéòèá, îõèðèäà øóêð ³èëàðäèëàð. Èáí Ñóííèé çàèô èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 206-áîá Ìåµìîí îâ³àò åá á´ëãàíèäàí êåéèí ìåçáîííè äóî ³èëèøè µà³èäà 587/1. Àáäóëëîµ èáí Áóñðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì îòàìíèíã µóçóðèãà êåëãàíëàðèäà, áèç áó çîòãà òàîì âà ñóòè áîð ìåø ³´éãàíèìèçäà, óíäàí òàíîâóë ³èëäèëàð. Ñ´íãðà õóðìî êåëòèðèëäè. Óíäàí µàì åá, äàíàãèíè ´ðòà âà ê´ðñàòêè÷ áàðìî³ëàðèãà æàìëàá òóðèá óëî³òèðèá þáîðäèëàð. Ñ´íãðà è÷èìëèê êåëòèðèëãàíèäà, óíäàí µàì è÷äèëàð. È÷èá á´ëèá ´íã òîìîíëàðèãà óçàòäèëàð. Øóíäà îòàì ó çîòíèíã óëîâëàðè þãàíèäàí óøëàá òóðèá: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, áèçíè äóî ³èëèíã», äåãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: 34, B & C M , 3)D , «Àëëîµóììà áîðèê ëàµóì ôèéìà ðîçà³òàµóì âà²ôèð ëàµóì âàðµàìµóì», äåá àéòäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, óëàðãà ðèç³ ³èëèá áåðãàí íàðñàíãíè áàðàêàëè ³èë, óëàðíèíã ãóíîµëàðèíè êå÷èð, ðàµì àéëà».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 588/2. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Ñàúä èáí Óáîäàíèêèãà èôòîðëèê ³èëãàíè áîðãàíëàðèäà, ó íîí âà ¸² êåëòèðäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óëàðäàí òàíîâóë ³èëèá, ñ´íã: R " #w e "#)/ b-J ,, d v # " z E [ : ,0 5398 "[ (/ \ D : «Àôòîðà úèíäàêóì ñîèìóíà âà àêàëà òîúàìàêóì àë-àáðîðó âà ñîëëàò úàëàéêóì àë-ìàëàèêàµ», äåá àéòäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ð´çàäîðëàð ñèçëàðíèíã µóçóðèíãèçäà èôòîð ³èëèøäè. ßõøèëàð îâ³àòëàðèíãèçäàí òàíîâóë ³èëèøäè. Âà ôàðèøòàëàð ñèçëàðãà äóî ³èëèøäè».) Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 589/3. Àáäóëëîµ èáí Çóáàéðäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Ñàúä èáí Ìóîç µóçóðëàðèäà èôòîð ³èëèá: 0 539 8 "[ (/ \ D : «Àôòîðà úèíäàêóì àñ-ñîèìóíà...», äåá àéòäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ð´çàäîðëàð ñèçëàðíèíã µóçóðèíãèçäà èôòîð ³èëèøäè».) Èáí Ìîæà ðèâîÿòè. 590/4. Áèð êèøè Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèá àéòäè. Àáóë ¥àéñàì èáí Òàééèõîí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà òàîì µîçèðëàá, Ðàñóëóëëîµíè âà ñàµîáàëàðèíè óíãà ÷à³èðòèðäè. Îâ³àò òàíîâóë ³èëèá á´ëèíãàíäàí êåéèí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèðîäàðëàðèíãèçíè ìóêîôîòëàá ³´éèíãëàð», äåäèëàð. Ñàµîáàëàð: «Ýé Àëëîµíèíã ðàñóëè, ìóêîôîòëàø ³àíäàé á´ëàäè?» äåéèøãàíèäà, ó çîò: «Àãàð áèðîð êèøèíèíã óéèãà êèðèá, òàîìèäàí åá, è÷èìëèãèäàí è÷èá, óíãà äóî ³èëñàíãèç, àíà øó ìóêîôîòëàø á´ëàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 207-áîá Ñóâ ¸êè ñóò áèëàí ñèéëàãàííè äóî ³èëèø µà³èäà 591/1. Ìè³äîääàí (ð.à.) ìàøµóð óçóí µàäèñäà ðèâîÿò ³èëèíèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì (ñóâ ¸êè ñóò áèëàí ñèéëàíãàíëàðèäà) ³´ëëàðèíè îñìîíãà ê´òàðèá: Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 159 1<= * = ,1( 3 z : z : «Àëëîµóììà àòúèì ìàí àòúàìàíèé âàñ³è ìàí ñà³îíèé», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåíè îâ³àòëàíòèðãàí êèøèíè òàîìëàíòèðèá, ñèéëàãàí êèøèíè µàì ñèéëàãèí».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 592/2. Àìð èáí ¥àìè³äàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíè ñóò èëà ñó²îðãàíëàðèäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: N 2 N &: «Àëëîµóììà àìòèúµó áèøàáîáèµè» («Àëëîµèì, óíè ¸øëèê èëà íåúìàòëàíòèð»), äåá àéòäèëàð. Àìð èáí ¥àìè³ ñàêñîí ¸øãà µàì êèðäèëàðêè, ñî÷ëàðèäà áèðîð î³ ê´ðèíìàäè. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 593/3. Àìð èáí Àõòîáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñóâ òàëàá ³èëãàíëàðèäà, ìåí ¸²î÷äàí á´ëãàí áèð ³àäàµäà ñóâ êåëòèðäèì. Óíäà ñî÷íèíã òóêè áîð ýêàí, îëèá òàøëàäèì. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: N 3 S6 «Àëëîµóììà æàììèëµó» (ÿúíè, «Àëëîµèì, óíè ã´çàë àéëà»), äåá äóî ³èëäèëàð». Ðîâèéíèíã àéòèøëàðè÷à, ó ò´³ñîí ó÷ãà êèðãàíèäà µàì ñî÷-ñî³îëè ³îðà ýäè. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 208-áîá Ìåµìîí ³èëèøãà óíäàø µà³èäà 594/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã µóçóðëàðèãà ìåµìîí ³èëèøëàðèíè ñ´ðàá êåëãàíèäà, áó çîòäà ìåµìîí ³èëèø ó÷óí µå÷ íàðñà é´³ ýäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áó êèøèíè ìåµìîí ³èëàäèãàí Àëëîµ ðàµì ýòóâ÷è îäàì áîðìè?» äåãàíëàðèäà àíñîðèéëàðäàí áèð êèøè òóðèá ó áèëàí êåòäè...», äåá µàäèñíèíã ³îëãàíè çèêð ³èëèíäè. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 209-áîá Ìåµìîííè µóðìàò ³èëãàííè ìà³òàø µà³èäà 595/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà êåëèá: «Ìåí îâ³àòëàíèøíè õîµëàéìàí», äåäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ó áèëàí áèð à¸ëëàðè µóçóðèãà áîðãàíëàðèäà, ó à¸ëëàðè: «Ñèçíè µà³ èëà þáîðãàí Çîòãà ³àñàìêè, ìåíäà ñóâäàí áîø³à íàðñà é´³», äåäè. Ñ´íãðà áîø³àñèãà áîðãàíëàðèäà, ó µàì õóääè øóíäàé äåäè. ¥àòòîêè, áàð÷àëàðè øóíäàé äåéèøäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áó êèøèíè ìåµìîí ³èëàäèãàí Àëëîµ ðàµì ýòóâ÷è îäàì áîðìè?» äåãàíëàðèäà, àíñîðèéëàðäàí áèð êèøè: «Ìåí, ýé Àëëîµíèíã ðàñóëè», äåá ó áèëàí ìàñêàíèãà áîðäè. Âà õîòèíèãà: «Ñåíäà åãóëèê áèðîð íàðñà áîðìè?» äåãàíèäà: «É´³, ôà³àò ¸ø áîëàëàðèìíèíã îâ³àòè áîð, õîëîñ», äåá àéòäè. Øóíäà áó àíñîðèé: «Áîëàëàðíè áèðîð íàðñà áèëàí þïàòèá òóðãèí. Àãàð ìåµìîíèìèç êèðñà, ÷èðî³íè ´÷èðãèí âà áèç ´çèìèçíè åÿ¸òãàíäåê ³èëèá ê´ðñàòàéëèê. Àãàð åéèøãà ³´ëèíè ÷´çñà, óíäà µàì òóðèá ÷èðî³íè ´÷èðãèí», äåäè. Óëàð ´òèðäèëàð âà ìåµìîí îâ³àòíè åäè. £à÷îíêè, òîíã îòèá Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà áîðèøãàíèäà, ó çîò: «Áó êå÷àñè ìåµìîíëàðèíãèçãà ³èëãàí íàðñàëàðèíãèçäàí Àëëîµ òàîëî àæàáëàíèá ³óéèäàãè îÿòíè íîçèë ³èëäè: «(Àíñîðëàð) ãàð÷è ´çëàðèäà ýµòè¸æ á´ëñà-äà, ´çëàðèíè ³´éèá (´çãàëàðíè) èéñîð – èõòè¸ð ³èëóðëàð» (¥àøð ñóðàñè, 9-îÿò)», äåäèëàð. Øàðµ: áó åðäà ¸ø áîëàëàð çàðóðèé ýµòè¸æ á´ëãàí µîëäà îâ³àòãà ìóµòîæ ýìàñäèðëàð. Îäàòäà, ¸ø áîëàëàð áèð êèøè îâ³àòëàíà¸òãàíèíè ê´ðèøñà, ³îðèíFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 160 ëàðè ò´³ á´ëñà µàì, óíè òàëàá ³èëèøàäè. Áó åðäà µàëèãè ýðêàê µàì, õîòèíè µàì ìåµìîíëàðèãà ´ç íàñèáàëàðèíè òîðòè³ ³èëèøäè. Âàëëîµè àúëàì. 210-áîá Êèøè ìåµìîíèíè õóø ñàíàá, ìåµìîíãà åòêàçãàíè ó÷óí Àëëîµãà µàìä-ñàíî àéòèøè µà³èäà 596/1. Àáó ¥óðàéðà (ð.à.) Àáó Øóðàéµ àë-Õóçàúèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèøëàðè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè Àëëîµãà âà îõèðàò êóíèãà èìîí êåëòèðñà, ìåµìîíèíè µóðìàò ³èëñèí», äåäèëàð.Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 597/2. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êóíëàðíèíã áèðèäà ¸êè êå÷àëàðíèíã áèðèäà ê´÷àãà ÷è³³àíëàðèäà, Àáó Áàêð âà Óìàðëàðíè (ð.à.) ó÷ðàòäèëàð. Óëàðãà: «Ñèçëàðíè áó ñîàòäà óéèíãèçäàí íèìà îëèá ÷è³äè?» äåãàíëàðèäà, èêêîâëàðè: «Ýé Àëëîµíèíã ðàñóëè, î÷ëèê», äåá àéòèøäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìåíèíã æîíèì Óíèíã ³´ëèäà á´ëãàí Çîòãà ³àñàìêè, ìåíè µàì ñèçëàðíè îëèá ÷è³³àí íàðñà îëèá ÷è³äè. Òóðèíãëàð», äåäèëàð. Óëàð ó çîò áèëàí òóðèá, àíñîðèéëàðäàí áèð êèøèíèêèãà áîðèøäè. Áîðèøñà, ó óéèäà é´³ ýêàí. Óíèíã õîòèíè áóëàðíè ê´ðèá: «Õóø êåëèáñèçëàð, ìàðµàáî», äåá àéòäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ôàëîí êèøè (ÿúíè, ýðèíã) ³àåðäà?» äåäèëàð. Ó à¸ë: «Áèçãà è÷èìëèê ñóâè îëãàíè êåòäè», äåäè. Øó ïàéò µàëèãè àíñîðèé êåëèá, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì âà èêêè áèðîäàðëàðèíè ê´ðèá, «Àëëîµãà µàìä á´ëñèíêè, áóãóí ìåíäàí ê´ðà ìåµìîí æèµàòèäàí µóðìàòëèðî³ êèøè é´³äèð», äåäè...» äåá µàäèñíè îõèðèãà÷à çèêð ³èëäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 211-áîá Òàîìäàí êåéèí àéòèëàäèãàí äóî 598/1. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Òàîìëàðèíãèçíè Àëëîµíèíã çèêðè âà Óíãà äóî ³èëèø èëà õîòèìàëàíãëàð. Óíè óé³ó áèëàí õîòèìàëàìàíãëàð. Àãàð óé³ó áèëàí õîòèìàëàñàíãèç, ³àëáëàðèíãèç ³îòèá ³îëàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 161 ÈÇÍ Ñ¤ÐÀØ ÂÀ ÑÀËÎÌ ÁÅÐÈØ ÊÈÒÎÁÈ Àëëîµ òàîëî: «(Æèµîäãà ÷è³ìàé ³îëèøëàðèäà) ê´çè îæèç êèøèãà õàðàæòàíãëèê é´³äèð, ÷´ëî³³à õàðàæ é´³äèð, õàñòàãà õàðàæ é´³äèð (ÿúíè, óëàð æèµîäãà ÷è³ìàãàíëàðè ó÷óí àéáëàíìàñ). (Ýé ì´ìèíëàð), ñèçëàð ´ç óéëàðèíãèçäàí ¸ îòàëàðèíãèçíèíã óéëàðèäàí ¸ îíàëàðèíãèçíèíã óéëàðèäàí ¸ î²à-èíèëàðèíãèçíèíã óéëàðèäàí ¸ îïà-ñèíãèëëàðèíãèçíèíã óéëàðèäàí ¸ àìàêèëàðèíãèçíèíã óéëàðèäàí ¸ àììàëàðèíãèçíèíã óéëàðèäàí ¸ òî²àëàðèíãèçíèíã óéëàðèäàí ¸ õîëàëàðèíãèçíèíã óéëàðèäàí ¸ ñèçëàð êàëèòëàðèãà ýãà á´ëãàí óéëàðäàí ¸ ä´ñòèíãèçíèíã óéèäàí (èçí ñ´ðàìàñäàí) òàîìëàíèøèíãèçäà ñèçëàðãà (ãóíîµ é´³äèð). Ò´ïëàíãàí ¸ á´ëèíãàí µîëëàðèíãèçäà òàîìëàíèøèíãèçäà ñèçëàðãà ãóíîµ é´³äèð. Áàñ, ³à÷îí óéëàðãà êèðñàíãèçëàð, áèð-áèðëàðèíãèçãà Àëëîµ µóçóðèäàí á´ëãàí ìóáîðàê ïîêèçà ñàëîìíè àéòèíãëàð (ÿúíè, «Àññàëîìó àëàéêóì», äåíãëàð). Ñèçëàð à³ë þðãèçèøëàðèíãèç ó÷óí Àëëîµ ¤ç îÿòëàðèíè ñèçëàðãà ìàíà øóíäàé áà¸í ³èëóð», äåá àéòäè (Íóð ñóðàñè, 61-îÿò). «£à÷îí ñèçëàðãà áèðîí èáîðà áèëàí ñàëîì áåðèëñà, ñèçëàð óíäàí ÷èðîéëèðî³ ³èëèá àëèê îëèíãëàð ¸êè (µå÷ á´ëìàñà) ´øà èáîðàíè ³àéòàðèíãëàð. Àëáàòòà Àëëîµ µàììà íàðñàíè µèñîáãà îëãóâ÷è á´ëãàí Çîòäèð» (Íèñî ñóðàñè, 86îÿò). «Ýé ì´ìèíëàð, ´ç óéëàðèíãèçäàí áîø³à óéëàðãà òî èçí ñ´ðàìàãóíèíãèç÷à âà ýãàëàðèãà ñàëîì áåðìàãóíèíãèçãà÷à êèðìàíãèç. Ìàíà øó ñèçëàð ó÷óí ÿõøèðî³äèð. Øîÿä, ýñëàòìà-èáðàò îëñàíãèçëàð» (Íóð ñóðàñè, 27-îÿò). «£à÷îí ã´äàêëàðèíãèç áàëî²àòãà åòñàëàð, áàñ, óëàð µàì õóääè óëàðäàí èëãàðè (áàëî²àòãà åòãàíëàð) êàáè èçí ñ´ðàñèíëàð! Àëëîµ ¤ç îÿòëàðèíè ñèçëàðãà ìàíà øóíäàé áà¸í ³èëóð. Àëëîµ áèëèì âà µèêìàò ñîµèáèäèð» (Íóð ñóðàñè, 59- îÿò). «(Ýé Ìóµàììàä), ñèçãà Èáðîµèìíèíã èççàò-èêðîìëè ìåµìîíëàðè µà³èäàãè õàáàð êåëäèìè?» (Âàç-Çîðè¸ò ñóðàñè, 24-îÿò). Áèëèíãêè, ñàëîìíèíã àñëè £óðúîí, ñóííàò µàìäà èæìîúäà ñîáèòäèð. Àììî óíèíã ìàñàëà âà ôóðóúëàðèíè èµîòà ³èëèø êèòîáõîí ó÷óí ê´ïëèê ³èëàäè. Øóíèíã ó÷óí åíãèë áîáëàðäà ìà³ñàäíè ³èñ³à µîëäà, èíøààëëîµ, áà¸í ýòäèì. Àëëîµ øóíè µèäîÿò ýòñèí µàìäà þ³îðèäàãè ðèâîÿòëàðíè ìàâçóèìèçãà ìóâàôôà³ ³èëñèí. 212-áîá Ñàëîìíèíã ôàçëè âà óíè î÷è³ àéòèøãà áóþðèø ò´²ðèñèäà 599/1. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí: «Èñëîìäàãè ³àéñè àìàë ÿõøè?» äåãàíèäà, ó çîò: «£îðíè î÷ëàðíè ò´éäèðèøèíã µàìäà òàíèãàí âà òàíèìàãàí êèøèãà ñàëîì áåðèøèíã», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 600/2. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµ òàîëî Îäàìíè ´ç ñóðàòèäà, óçóíëèãè îëòìèø çèðîú (ãàç) ³èëèá õàë³ ³èëäè. £à÷îíêè, óíè õàë³ ³èëèá á´ëãà÷, ó êèøèãà «Àíà áó ´òèðãàí áèð íå÷à ôàðèøòà îëäèãà áîðãèí-äà, ñàëîì áåðãèí, ñ´íãðà óëàðíèíã ñåíãà îëàäèãàí àëèãèíè ÿõøèëàá ýøèòãèí, ÷óíêè áó ñåíãà âà ñåíäàí òàð³àëàäèãàí çóððè¸òëàðèíããà é´ëëàíãàí ñàëîì á´ëàäè», äåäè. Îäàì àëàéµèññàëîì áîðèá: «Àññàëîìó àëàéêóì» («Ñèçëàðãà ñàëîì»), äåäèëàð. Ôàðèøòàëàð: «Àññàëîìó úàëàéêà âà ðàµìàòóëëîµè» («Ñåíãà µàì ñàëîì âà Àëëîµíèíã ðàµìàòè á´ëñèí»), äåá «ðàµìàòóëëîµè»íè çè¸äà ³èëèøäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 601/3. Áàðî èáí Îçèáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 162 âàñàëëàì åòòè íàðñàãà áóþðäèëàð: 1. Êàñàëíè áîðèá ê´ðìî³íè; 2. Æàíîçàäà ³àòíàøìî³íè; 3. Àêñà óðãàíãà æàâîá ³àéòàðìî³íè; 4. Êó÷ñèçãà ¸ðäàì áåðìî³íè; 5. Ìàçëóìãà ê´ìàê áåðìî³íè; 6. Ñàëîìíè (òàíèãàí âà òàíèìàãàíëàð îðàñèäà) ¸éìî³íè; 7. £àñàìãà âàôî ³èëìî³íè. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 602/4. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Èìîí êåëòèðìàãóíèíãèç÷à æàííàòãà êèðìàéñèçëàð. Áèð-áèðèíãèçãà ìóµàááàò ³èëìàãóíèíãèç÷à èìîíëè á´ëà îëìàéñèçëàð. Àãàð àìàë ³èëñàíãèç, ´ðòàëàðèíãèçäà ìóµàááàò ïàéäî ýòàäèãàí íàðñàãà ñèçëàðíè äàëîëàò ³èëàéìè? Ó îðàëàðèíãèçäà ñàëîìíè ¸éìî³ëèãèíãèçäèð», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 603/5. Àáäóëëîµ èáí Ñàëîìäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ýé èíñîíëàð, ñàëîìíè (òàíèãàí âà òàíèìàãàíëàð îðàñèäà) ¸éèíã. Îâ³àò áèëàí (êàìáà²àëëàðíè) òàîìëàíòèðèíã, ³àðèíäîøëàðãà åòèøèíã. Êèøèëàð óõëàãàíäà íàìîç ´³èíã, æàííàòãà îìîí µîëàòäà êèðàñèçëàð», äåäèëàð. Äîðàìèé, Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 604/6. Àáó Óìîìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Íàáèéèìèç ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñàëîìíè ¸éìî³³à áóþðäèëàð». Èáí Ìîæà âà Èáí Ñóííèéëàð ðèâîÿòè. 605/7. Èñµî³ èáí Àáäóëëîµ èáí Àáó Òàëµàäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè. Òóôàéë èáí Óáàé èáí Êàúá Àáäóëëîµ èáí Óìàðíèíã (ð.à.) µóçóðëàðèãà êåëèá, ó çîò áèëàí áèðãà áîçîðãà áîðèøàð ýäè. Òóôàéëíèíã õàáàð áåðèøëàðè÷à, «Áîçîðãà áîðàðêàíìèç, Àáäóëëîµ èáí Óìàð áèðîð è÷àê-÷àâî³ëàðíè ñîòóâ÷è ¸êè ä´êîíäîð ¸êè áèðîð ìèñêèíãà é´ëè³ñàëàð, óëàðãà ñàëîì áåðàðäèëàð». Òóôàéë àéòäèëàð: «Êóíëàðíèíã áèðèäà Àáäóëëîµ èáí Óìàðíèíã îëäèëàðèãà áîðäèì. Ìåíè ´çëàðè áèëàí áîçîðãà ýðãàøòèðäèëàð. Ó çîòãà «Áîçîðäà íèìà ³èëàñèç, áàðèáèð îëäèñîòäè ³èëìàñàíãèç, íàðõëàðèíè ñ´ðàá, áàµîëàøìàñàíãèç âà áîçîð ìàæëèñëàðèäà ´òèðìàñàíãèç?» äåñàì, ó çîò: «Ñåí áèëàí áó µà³äà àíà áó åðäà ãàïëàøàìèç», äåäèëàð-äà, «ß àáîáàòí» («ýé ³îðèí îòàñè»), äåäèëàð (ÿúíè, Òóôàéëíèíã ³îðèíëàðè êàòòà á´ëãàíè ó÷óí øóíäàé àòàäèëàð). Ñ´íã ÿíà: «Áèç áó åðãà ñàëîì ñàáàáëè, ÿúíè é´ëè³³àí êèøèëàðèìèçãà ñàëîì áåðèø ó÷óí êåëàìèç», äåäèëàð». (Àáäóëëîµ èáí Óìàð (ð.à.) Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñóííàòëàðèíè òèðèëòèðèø ó÷óí áèðîðòàñèíè ³îëäèðìàé ìàíà øóíäàé àìàë ³èëèøäà áîø³à ñàµîáàëàðäàí àæðàá òóðàðäèëàð... – òàðæ.) Èìîì Ìîëèê «Ìóâàòòî» êèòîáëàðèäà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 606/8. Àììîð (ð.à): «Êèìêè ´çèäà ó÷ íàðñàíè æàìëàñà, èìîííèíã áàð÷àñèíè æàìëàáäè: 1. Íàôñèãà èíñîô ³èëìî³; 2. Îëàìãà ñàëîìíè òàð³àòìî³ (ÿúíè, òàíèãàí âà òàíèìàãàí êèøèëàðèãà ñàëîì áåðìî³); 3. Òàí³èñëèêäà (ìîëèäàí) èíôî³ ³èëìî³», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. Èìîì Íàâàâèé áó µàäèñíè ³óéèäàãè÷à øàðµëàéäèëàð: «Áó ó÷ êàëèìàäà äóí¸ âà îõèðàò ÿõøèëèêëàðè æàìëàíãàíäèð. ×óíêè èíñîô Àëëîµíèíã áàð÷à áóþðãàí µóêìëàðèíè àäî ýòèá, æàìèêè ³àéòàðè³ëàðèäàí ñà³ëàíèøíè µàìäà êèøèëàð µó³ó³èãà ðèîÿ ³èëèøíè òà³îçî ýòàäè. Óëàðäà á´ëìàãàí íàðñàíè òàëàá ýòìàéäè. Âà ÿíà ´ç íàôñèíè ³àáîµàò íàðñàëàðãà óðìàñëèãèíè µàì òà³îçî ýòàäè. Ýíäè «Îëàìãà ñàëîìíè òàð³àòèø»íèíã ìàúíîñè êèøèëàðíèíã µàììàñèãà ñàëîì áåðèá, áèðîð êèøèãà ìóòàêàááèðëèê ³èëìàñëèêíè àíãëàòàäè. Âà ÿíà áèðîð êèøè áèëàí îðàñèäà æàôî ñàáàáëè ìàí ³èëìàñëèãèíè àíãëàòàäè. «Òàí³èñëèêäà èíôî³ ³èëèø», äåãàíäà, Àëëîµ òàîëîãà ò´ëà áî²ëàíèá, Óíãà òàâàêêóë áèëàí ìóñóëìîíëàðãà øàô³àò ³èëèø òóøóíèëàäè». Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 163 213-áîá Ñàëîìíèíã ñèôàòè µà³èäà Áèëèíãêè, ìóñóëìîí êèøè (ñàëîì) àéòèøèíèíã ýíã àôçàëè «Àññàëîìó àëàéêóì âà ðàµìàòóëëîµè âà áàðîêàòóµó»äèð. Àãàð ñàëîì áåðèëóâ÷è áèð êèøè á´ëñà µàì, ê´ïëèê îëìîøè èëà àéòèëàâåðàäè. Æàâîá áåðóâ÷è «Âààëàéêóì àññàëîìó âà ðàµìàòóëëîµè âà áàðîêàòóµó», äåéäè. ßúíè, «âà» ³´øèì÷àñèíè çè¸äà ³èëàäè. 607/1. Èìðîí èáí ¥óñàéíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã µóçóðëàðèãà êåëèá: «Àññàëîìó àëàéêóì», äåäè. Óíãà æàâîá ³àéòàðèá ´òèðäèëàð-äà, ´íòà, äåäèëàð. Ñ´íãðà áîø³à êèøè êåëäèäà, «Àññàëîìó àëàéêóì âà ðîµìàòóëëîµè», äåäè. Óíãà µàì æàâîá ³àéòàðèá ´òèðäèëàð-äà, éèãèðìàòà, äåäèëàð. Ñ´íãðà áîø³à áèð êèøè êåëäè-äà, «Àññàëîìó àëàéêóì âà ðàµìàòóëëîµó âà áàðîêàòóµó», äåäè. Óíãà µàì æàâîá ³àéòàðèá, ´òòèçòà, äåäèëàð». Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. Àáó Äîâóä Ìóîç èáí Àíàñäàí (ð.à.) ³èëãàí ðèâîÿòëàðèäà øóíãà ³óéèäàãèëàðíè çè¸äà ³èëäèëàð: «Ñ´íãðà áîø³àñè êåëèá: «Àññàëîìó àëàéêóì âà ðàµìàòóëëîµè âà áàðîêàòóµó âà ìà²ôèðîòóµó», äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «£èð³òà, ôàçèëàòëàð ìàíà øóíäàé á´ëàäè», äåäèëàð». (ßúíè, ñàëîì ³àí÷à çè¸äà á´ëñà, ñàâîáè µàì øóíãà ³àðàá á´ëàäè... – òàðæ.) 608/2. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ¸íëàðèäàí ´òäè. Ó êèøè áèðîäàðëàðèíèíã µàéâîíëàðèíè áî³èá þðàðäè. Áàñ, «Àññàëîìó àëàéêà, éà Ðàñóëàëëîµ», äåäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Âà àëàéêàñ ñàëîì âà ðîµìàòóëëîµè âà áàðîêàòóµó âà ìà²ôèðîòóµó âà ðèçâîíóµó», äåäèëàð. Øóíäà: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ñèç áóíèíã ñàëîìèãà áóíäàé àëèê îëÿïñèç-ó, ñàµîáàëàðäàí áèðîðòàñèíèíã ñàëîìèãà áóíäàé àëèê îëìàãàíñèç?» äåéèëãàíèäà, ó çîò ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìåíè áóíäàí íèìà ìàí ³èëñèíêè, áó êèøè áèð íå÷à ´í êèøè àæðè áèëàí êåòÿïòè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé çàèô èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Ñàëîì àéòèøãà £óðúîíè êàðèìäàí äàëèë ¥óä ñóðàñèíèíã 69-îÿòèäèð: «Ñàëîì áåðäèëàð. Ó µàì ñàëîì, äåäè». ¥àäèñè øàðèôäàí äàëèë ýñà þ³îðèäà Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ³èëèíãàí ðèâîÿòäàãè Îäàì àëàéµèññàëîìãà ôàðèøòàëàð ³èëãàí æàâîáäèð. Áóíè áèçãà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì õàáàð áåðãàíëàð. Óíäà Àëëîµ: «Ìàíà øó ñàëîìèíã çóððè¸òèíã ñàëîìèäèð», äåãàí. Áó óììàò µàì ´øà çóððè¸ò è÷èãà êèðóâ÷èäèð. 609/3. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèðîð ãàï àéòñàëàð, ýøèòóâ÷è óíè àíãëàãóíè÷à ó÷ ìàðòà ³àéòàðàðäèëàð. Àãàð áèðîð æàìîàãà áîðèá ñàëîì áåðñàëàð, ó÷ ìàðòà ñàëîì áåðàðäèëàð.. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. Áó µàäèñíèíã ìàúíîñè àãàð æàìîàò ê´ï á´ëñà, äåãàíèäèð. Ôàñë: µà³è³èé ñóííàòãà àìàë ³èëèíãàí ñàëîì îâîçèíè ñàëîì áåðèëãàí êèøè ýøèòèø äàðàæàñèäà àéòèëãàíèäèð. Àãàð óíè ýøèòìàñà, ñàëîì áåðóâ÷è äåá µèñîáëàíìàéäè. Óíãà æàâîá ³àéòàðèø µàì âîæèá á´ëìàéäè. Ñàëîìãà àëèê îëóâ÷èäàí âîæèá ñî³èò á´ëèøè ó÷óí óíèíã îâîçèíè ñàëîì áåðóâ÷è ýøèòà îëàäèãàí äàðàæàäà á´ëèøè êåðàê. Àãàð ñàëîì áåðóâ÷è óíè ýøèòìàñà, æàâîá ³àéòàðóâ÷èäàí âîæèá ñî³èò á´ëìàéäè. Áóëàðíè Ìóòàâàëëèé âà áîø³àëàð çèêð ³èëèøãàí. Èìîì Íàâàâèéíèíã ôèêðëàðè÷à, ñàëîì áåðèëãàí êèøè ýøèòàäèãàí äàðàæàäà îâîçíè áàëàíäëàòèø ìàµáóá ñàíàëãàí èøäèð. Àãàð óíè ýøèòäèìè ¸êè ýøèòìàäèìè, äåá øàê ³èëàäèãàí á´ëñà, îâîçíè ÿíà µàì áàëàíäëàòàäè âà óíè áèëäèðèøãà µàðàêàò ³èëàäè. Àãàð ñàëîì áåðà¸òãàíäà ñàëîì áåðèëãàí êèøèëàð Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 164 îðàñèäà óõëà¸òãàí á´ëñà, îâîçíè ïàñàéòèðèø ñóííàòäèð. Ñàëîì øó äàðàæàäà á´ëñèíêè, óé²î³ëàð ýøèòèá, óé³óäàãèëàð óé²îíèá êåòìàñèí. 610/4. Ìè³äîääàí (ð.à.) ³èëèíãàí óçóí µàäèñäà êåëòèðèëèøè÷à, «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñóòäàí á´ëãàí íàñèáàëàðèíè îëèá ³´éäèê. Ó çîò êå÷àñè êåëèá, óé³óäàãèëàð óé²îíìàéäèãàí âà óé²î³ëàð ýøèòàäèãàí ³èëèá ñàëîì áåðäèëàð. Ìåíèíã óé³óì êåëìàñäè. Àììî èêêè øåðèãèì óõëàá á´ëèøãàí ýäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êåëèá, àââàë ³àíäàé ñàëîì áåðñàëàð, øó òàðçäà ñàëîì áåðäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. (Óøáó µàäèñ óçóí á´ëèá, áó åðäà ìàâçóãà òåãèøëè æîéè ³èñ³à µîëäà êåëòèðèëÿïòè... – òàðæ.) Ôàñë: Èìîì Àáó Ìóµàììàä ³îçè ¥óñàéí âà Èìîì Àáóë ¥àñàí àë-Âîµèäèé µàìäà áîø³àëàðíèíã ôèêðè÷à, ñàëîìãà æàâîáíè òåçëèê áèëàí áåðèø êåðàê. Àãàð êå÷èêòèðèá àëèê ³èëñà, æàâîáè ´òìàéäè. Æàâîáíè òàðê ³èëãàíè ñàáàáëè ãóíîµêîð µàì á´ëàäè. 214-áîá Ñàëîìíè ëàôç ³èëìàñäàí, ³´ë áèëàí èøîðà îð³àëè áåðèøíèíã êàðîµèÿòè õóñóñèäà 611/1. Àìð èáí Øóúàéá îòàëàðèäàí, îòàëàðè áîáîëàðèäàí ðèâîÿò ³èëàäèëàð. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¤çèíè áîø³àëàðãà ´õøàòãàí êèøè áèçäàí ýìàñ. ¤çèíãèçíè ÿµóäèé âà íàñîðîëàðãà ´õøàòìàíãèç. ×óíêè ÿµóäèéëàð ñàëîìè – áàðìî³ áèëàí èøîðà ³èëèø. Íàñîðîëàð ñàëîìè ýñà – êàôò áèëàí èøîðà ³èëèø», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé çàèô èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 612/2. Àììî Òåðìèçèé êèòîáëàðèäà Àñìî áèíòè ßçèääàí ³èëèíãàí ðèâîÿòäà «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êóíëàðíèíã áèðèäà ìàñæèä îëäèäàí ´òäèëàð. Áèð ³àí÷à à¸ëëàð ´òèðèøãàí ýäè. Ó çîò ³´ëëàðè áèëàí èøîðà ³èëèá ñàëîì áåðäèëàð», äåéèëàäè. Áó µàäèñäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ëàôç èëà èøîðàíè æàìëàäèëàð. (Àãàð æàìëàñà æîèç, äåãàíèäèð). 215-áîá Ñàëîìíèíã µóêìè Áèëèíãêè, ñàëîìíè áîøëàø ñóííàòäèð. Ëåêèí âîæèá ýìàñ. Ó ñóííàòè êèôîÿäèð. Àãàð ñàëîì áåðóâ÷èëàð ê´ï÷èëèê á´ëñà, óëàðäàí áèð êèøèíèíã ñàëîì áåðèøè êèôîÿ ³èëàäè. Àãàð µàììàëàðè ñàëîì áåðèøñà-êó, àôçàë á´ëàäè. 613/1. Àëèäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ê´ï÷èëèê àãàð (é´ëäàí) ´òèøñà, óëàðäàí áèòòàëàðèíèíã ñàëîì áåðèøè êèôîÿ ³èëàäè. ¤òèðóâ÷èëàðíèíã µàì áèòòàëàðè ñàëîìãà àëèê îëñà, êèôîÿ ³èëàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 614/2. Çàéä èáí Àñëàìäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ³àâìäàí áèð êèøè ñàëîì áåðñà, ³îëãàíëàðãà µàì êèôîÿ ³èëàäè», äåäèëàð. Èìîì Ìîëèê «Ìóâàòòî»äà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Ôàñë: Èìîì Àáó Ñàèä àë-Ìóòàâàëëèé àéòäèëàð: «Àãàð áèð êèøè áîø³à áèð øàõñãà ïàðäà ¸êè äåâîð îð³àñèäàí ÷à³èðèá, «Àññàëîìó àëàéêà, ÿ ôàëîí», äåñà ¸êè ìàêòóá ¸çèá, óíäà «Àññàëîìó àëàéêà, ÿ ôàëîí» ¸ «Àññàëîìó úàëà ôàëîí», äåñà ¸õóä áèðîð ýë÷è æ´íàòèá, «Ôàëîí êèøèãà ñàëîì àéò», äåñà, óíèíã µàì ìàêòóáè ¸êè áèðîð ýë÷èñè åòèá áîðñà, ´øàíãà µàì ñàëîì ó÷óí æàâîá ³àéòàðèø âîæèá á´ëàäè». Øó ñèíãàðè Àë-Âîµèäèé µàì: «Ìàêòóá ¸çèá ñàëîì àéòãàí á´ëñà, óíãà µàì æàâîá õàòè ¸çèø âîæèá á´ëàäè», äåäèëàð. 615/3. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíãà: «Æàáðîèë (àëàéµèññàëîì) ñåíãà ñàëîì àéòäè», äåãàíëàðèäà, ìåí µàì: «Âàúàëàéµèññàëîì âà ðîµìàòóëëîµè âà áàðîêàòóµó» («Ó çîòãà µàì ÀëëîµFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 165 íèíã ðàµìàòè, ñàëîìè âà áàðàêàñè á´ëñèí»), äåäèì». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Èêêè «Ñàµèµ»íèíã áàúçè ðèâîÿòëàðèäà ìàíà øóíäàé «...âà áàðîêàòóµó» á´ëèá êåëãàí âà áàúçèñèäà áóíäàé á´ëìàãàí. Èøîí÷ëè ðîâèéíèíã ³´øèì÷àñè ìà³áóë áèð èøäèð. Èìîì Òåðìèçèé êèòîáëàðèäà ýñà «...âà áàðîêàòóµó» á´ëèá êåëãàí. Áó µàäèñ µàñàí âà ñàµèµäèð. ¤çèäàí óçî³äà á´ëãàí êèøèãà ñàëîì é´ëëàø µàì ìóñòàµàá àìàëäèð. Ôàñë: àãàð áèð èíñîí áîø³à áèð øàõñãà ñàëîì é´ëëàñà ¸êè ýë÷è: «Ôàëîí êèøè ñèçãà ñàëîì àéòäè», äåá àéòñà, þ³îðèäà àéòãàíèìèçäåê, òåçëèê èëà ñàëîìãà æàâîá ³àéòàðìî²è âîæèá á´ëàäè. Åòêàçóâ÷è êèøèãà µàì ³´øèá «Âàúàëàéêà âàúàëàéµèñ ñàëîì», äåá àéòèø ìàµáóá àìàëäèð. 616/4. ¢îëèá àë-£àòòîíäàí (ð.à), ó ýñà áèð êèøèäàí ðèâîÿò ³èëäè. Óíãà îòàñè, îòàñèãà ýñà áîáîñè ãàïèðèá áåðãàí ýêàí. «Îòàì ìåíè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà þáîðèá, «Ó çîòãà áîðèá ìåíäàí ñàëîì àéò», äåäè. Ìåí ó çîò µóçóðëàðèãà áîðèá, «Îòàì ñèçãà ñàëîì àéòäè», äåäèì. Ó çîò: «Ñåíãà âà îòàíããà ñàëîì á´ëñèí», äåäèëàð». Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. Áó µàäèñäàãè ðîâèéëàð îðàñèäà íîàíè³ êèøè á´ëñà µàì, þ³îðèäà àéòãàíèìèçäåê ôàçèëàòëè µàäèñëàðíè àéòèøãà àµëè èëìëàðíèíã áàð÷àëàðè ðóõñàò áåðèøãàí. Ôàñë: Ìóòàâàëëèé àéòäèëàð: «Àãàð ýøèòìàéäèãàí êàðãà ñàëîì áåðèëñà, ó òóøóíàäèãàí ñàëîì ëàôçè èëà áåðèëàäè. Ó àíãëàøè ó÷óí ³´ë áèëàí èøîðà ³èëèá á´ëñà µàì, ñàëîì áåðèëàäè. Àíà øóíäà æàâîáãà µà³äîð á´ëèíàäè. Àãàð óëàð îðàñè æàìëàíìàñà, æàâîáãà µà³äîð á´ëèíìàéäè. Øó ñèíãàðè êàð ñàëîì áåðñà âà æàâîáíè õîµëàñà, òèë áèëàí àéòèá, èøîðà èëà æàâîá áåðàäè. Øóíäà ó êèøèäàí æàâîá âîæèáëèãè ñî³èò á´ëàäè. Àãàð òèëñèçãà ñàëîì áåðèëñà, ó òèëñèç ³´ëè áèëàí èøîðà ³èëèá æàâîá áåðñà, óíäàí âîæèá ñî³èò á´ëàäè. ×óíêè óíèíã èøîðàñè òàúáèð ´ðíèãà ´òàäè. Àãàð òèëñèç (äóäó³) èøîðà áèëàí ñàëîì áåðñà, æàâîáãà µà³äîðäèð». Ôàñë: áèð êèøè ñàëîì áåðñà, ñ´íãðà ÿ³èíðî³ áèð æîéäà é´ëè³èá ³îëñà, óíãà èêêè âà ó÷ ìàðòà, áàëêè áóíäàí µàì ê´ïðî³ ñàëîì áåðèø ñóííàòäèð. 617/5. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) íàìîçèíè ¸ìîí µîëäà ´³èãàí êèøè µà³èäà ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ó êåëèá íàìîç ´³èäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíèíã ñàëîìèãà àëèê îëãà÷, «£àéòàäàí íàìîç ´³è. ×óíêè ñåí µàëè íàìîç ´³èìàäèíã», äåäèëàð. Ó ³àéòèá íàìîç ´³èäè. Ñ´íãðà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñàëîì áåðäè. ¥àòòîêè, øóíè ó÷ ìàðòà ³èëäè. 618/6. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ñèçëàðíèíã áèðèíãèç áèðîäàðèãà é´ëè³ñà, óíãà ñàëîì áåðñèí. Àãàð óëàð îðàñèíè äàðàõò ¸ äåâîð ¸êè òîø ò´ñèá ³´éèá, ñ´íãðà óíãà ÿíà é´ëè³ñà, ñàëîì áåðñèí», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 619/7. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ñàµîáàëàðè êåòèøà¸òãàíèäà ð´ïàðàëàðèäàí äàðàõò ¸êè àäèðëèê ÷è³èá ³îëèá, ´íã âà ÷àïãà ³àéðèëèá àæðàøñà, ñ´íãðà é´ëè³èøñà, ÿíà áèð-áèðëàðèãà ñàëîì áåðèøàð ýäè. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Ôàñë: àãàð èêêè êèøè é´ëè³èá, µàð áèðè øó âà³òíèíã ´çèäà ñàëîì áåðñà ¸êè áèðè áîø³àñèäàí êåéèí ñàëîì áåðñà, íèìà á´ëàäè? Áó µà³äà £îçè ¥óñàéí âà Àáó Ñàúä Ìóòàâàëëèéëàð øóíäàé äåéèøàäè: «Èêêîâè µàì ñàëîìíè áîøëàãàí á´ëèá, óëàðíèíã µàð áèðèãà ñàëîìãà æàâîá ³àéòàðèø âîæèá á´ëàäè». Àììî Àáó Áàêð Øîøèé ýñà: «Áóíãà ò´õòàëèá áèð îç æàâîá áåðèøãà ò´²ðè êåëàäè. Àãàð áèðè èêêèí÷èñèäàí êåéèí ñàëîì áåðñà, æàâîá á´ëàäè. Àãàð áèð âà³òíèíã ´çèäà á´ëñà, æàâîá á´ëìàéäè», äåäèëàð. Ìàíà øó Øîøèé àéòãàí ôèêð ò´²ðèðî³äèð. 620/8. Àáó Æèçéèë ¥óæàéìèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà áîðèá: «Àëàéêàññàëàì, ýé Àëëîµíèíã ðàñóëè», äåãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëàéêàññàëàì, Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 166 äåìàãèí. ×óíêè ó ´ëèêëàðíèíã ñàëîìèäèð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé âà áîø³àëàð ñàµèµ èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëèøãàí. Èìîì Íàâàâèéíèíã ôèêðëàðè÷à, áó µàäèñ ñàëîìíèíã ìóêàììàë âà ÿõøèðî³ ýêàíèíè áà¸í ýòèøäà âîðèä á´ëãàí. Áóíäàí «ñàëîì ýìàñ» äåãàí ìà³ñàä á´ëìàéäè. Âàëëîµè àúëàì. Èìîì Àáó ¥îìèä ¢àççîëèé «Èµ¸ó óëóìèä-äèí» êèòîáëàðèäà øóíäàé äåéäèëàð: «Áó µàäèñãà áèíîàí ñàëîìíè «Àëàéêóì àññàëîì», äåá áîøëàìî³ëèê ìàêðóµäèð. Àãàð áîøëàá ³´éãàí á´ëñà, æàâîá âîæèá á´ëàäè. ×óíêè ó µàì ñàëîì-äà». Ôàñë: µàììà ñ´çäàí îëäèí ñàëîìíè áîøëàø ìóñóëìîí êèøèãà ñóííàòäèð. Ñàµèµ µàäèñëàð âà óììàòíèíã ñàëàôè âà õàëàôèíèíã àìàëè øóíãà ìóâîôè³ëèãè ìàøµóðäèð. 621/9. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñ´çëàðäàí îëäèí ñàëîì», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé çàèô èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Ôàñë: ñàëîì áèëàí áîøëàø àôçàë ýêàíèãà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ³óéèäàãè ñàµèµ µàäèñëàðè äàëèëäèð: «Óëàð èêêîâèíèíã ÿõøèñè ñàëîì áèëàí áîøëàãàíèäèð». Øóíäàí êåëèá ÷è³èá, µàð áèð ê´ðèøãàí êèøè ñàëîìíè áîøëàøãà µèðñ ýòìî²è ëîçèì á´ëàäè. 622/10. Àáó Óìîìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèøèëàðíèíã Àëëîµ µóçóðèäàãè îëèé ìàðòàáàëèãè ñàëîìíè áîøëàãàíèäèð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðèäà êåëòèðèëèøè÷à, «Ýé Ðàñóëóëëîµ, èêêè êèøè é´ëè³èá ³îëñà, ³àéñè áèðè ñàëîìíè áîøëàéäè?» äåéèëãàíèäà, ó çîò: «Àëëîµ µóçóðèäàãè îëèé ìàðòàáàëèãè», äåá àéòäèëàð. 216-áîá Ñàëîìíèíã ìóñòàµàá, ìàêðóµ âà ìóáîµ µîëàòëàðè µà³èäà Áèëèíãêè, þ³îðèäà àéòãàíèìèçäåê, ñàëîìíè îììàâèé ³èëèøãà áóþðèëãàíìèç. Ëåêèí áó áàúçè µîëàòäà òàúêèäëàíãàí âà áàúçè µîëàòäà åíãèëëàòèëãàí âà áàúçè µîëàòäà ìàí ³èëèíãàí. Àììî òàúêèäëàá ìàµáóá ñàíàëãàíëàðèíèíã µóäóäè é´³äèð. Âà ÿíà áèëèíãêè, òèðèêêà µàì, ´ëèêêà µàì ñàëîì áåðèëàäè. Áèç ´ëèêêà ñàëîì áåðèø êàéôèÿòèíè «Æàíîçà çèêðëàðè êèòîáè»äà àéòèá ´òãàíìèç. Àììî ñàëîìíèíã ìàêðóµ, åíãèëëàòèëãàí âà ìóáîµ µîëàòëàðèíè èñòèñíî ³èëèá, áèð îç áà¸í ³èëèøãà ýµòè¸æ áîð. Ìàñàëàí, êèøè áàâë âà øóëàðãà ´õøàø íàðñàãà ìàø²óë á´ëèá òóðãàíèäà ñàëîì áåðèø ìàêðóµäèð. Ó æàâîáãà µàì µà³äîð ýìàñ. ßíà óõëà¸òãàí ¸êè ýñíà¸òãàí ¸êè íàìîç ´³è¸òãàí ¸êè ìóàççèí íàìîçãà àçîí ¸êè è³îìàò àéòà¸òãàí á´ëñà ¸õóä µàììîìäà á´ëñà ¸ øóíãà ´õøàø ñàëîì ´ç òàúñèðèíè ´òêàçìàéäèãàí èøëàðäà µàì ñàëîì áåðãàí êèøè æàâîáãà µà³äîð ýìàñ. Àììî îâ³àòëàíà¸òãàí á´ëñà-þ, î²çèäà ëó³ìà á´ëìàñà, ñàëîìíèíã çàðàðè é´³äèð. Æàâîá áåðèø ó êèøèãà âîæèá á´ëàäè. Îëäè-ñîòäè âà áîø³à ìóîìàëàëàðäà ñàëîì áåðèëñà, æàâîá áåðèø âîæèáäèð. Àììî æóìàãà õóòáà ´³èëèá òóðãàíäà ñàëîì áåðèø ìàêðóµäèð. ×óíêè õóòáàäà æèì òóðèøãà áóþðèëãàíìèç. Ýíäè øóíãà õèëîô ³èëèá ñàëîì áåðèá ³´éñà, æàâîá áåðèëàäèìè? Áóíäà áèð îç èõòèëîô áîð. Ó àìàë ³èëìàãàíè ó÷óí æàâîá ³àéòàðèëìàéäè, äåãàíëàð áîð. Àãàð õóòáàäà æèì òóðèø âîæèá, äåéèëñà, ñàëîìãà àëèê îëìàéäè. Àãàð õóòáàäà æèì òóðèø ñóííàò, äåéèëñà, ´øà µîçèð á´ëãàíëàð îðàñèäàí áèð êèøè æàâîá ³àéòàðàäè. Áèð êèøèäàí ê´ïè æàâîá ³àéòàðìàéäè äåãàíëàð µàì áîð. Àììî £óðúîí ³èðîàòè áèëàí ìàø²óë êèøèãà áåðèëàäèãàí ñàëîì µà³èäà Àáóë ¥àñàí àë-Âîµèäèé: «Òàðê ³èëãàí àôçàëäèð», äåéäèëàð. «Àãàð ñàëîì áåðèëñà, èøîðà áèëàí æàâîá áåðèø êèôîÿ ³èëàäè. Àãàð £óðúîí ´³è¸òãàí êèøè ëàôç èëà ñàëîìãà àëèê îëñà, «Àúóçó»íè àéòèá, ÿíà òèëîâàòãà ³àéòàäè». Áó Âîµèäèé ôèêðëàðè ýäè. Áóíãà áèð îç ýúòèáîð ³èëèøãà ò´²ðè êåëàäè. Çîµèðèé îëèá ³àðàëãàíäà, £óðúîí ´³è¸òãàí êèøè ëàôç èëà àëèê îëàäè. Àììî õîòèðíè æàìëàá, áåðèëèá äóî áèëàí ìàø²óë á´ëà¸òãàí Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 167 êèøèíè £óðúîíãà ìàø²óë á´ëà¸òãàíãà ´õøàòèø ìóìêèí. Ôèêðèì÷à, àíà øó µîëäà óíãà ñàëîì áåðèø ìàêðóµäèð. ×óíêè áó óíãà îâ³àòëàíèøäàãè ìàøà³³àòäàí µàì ê´ïðî³ ³èéèí÷èëèê îëèá êåëàäè. Àììî ýµðîìäàãè òàëáèÿ àéòóâ÷è êèøèãà ñàëîì áåðèø ìàêðóµäèð. ×óíêè òàëáèÿíè ò´õòàòèø ìàêðóµ. Áîðäè-þ ñàëîì áåðèëñà, ëàôç èëà àëèê îëèá ³´ÿäè. 217-áîá Ñàëîì áåðèëàäèãàí âà áåðèëìàéäèãàí, àëèê îëèíàäèãàí âà îëèíìàéäèãàí êèøèëàð µà³èäà Áèëèíãêè, ôîñè³ëèãè âà áèäúàò÷èëèãè èëà ìàøµóð á´ëìàãàí ìóñóëìîí êèøèãà ñàëîì áåðèëàäè âà ñàëîìèãà àëèê îëèíàäè. ßúíè, ñàëîì áåðèø ñóííàò, àëèê îëèø âîæèáäèð. 623/1. Àñìî áèíòè ßçèääàí ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Áèç à¸ëëàð áèëàí òóðãàíèìèçäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì îëäèìèçäàí ´òèá áèçãà ñàëîì áåðäèëàð». Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. Àììî Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðèäà àéòèëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êóíëàðíèíã áèðèäà ìàñæèä ¸íèäàí ´òà¸òãàíëàðèäà áèð íå÷à à¸ëëàð ´òèðèøãàí ýäè. Óëàðãà ³´ëëàðè èëà èøîðà ³èëèá ñàëîì áåðäèëàð. 624/2. Æàðèð èáí Àáäóëëîµäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì à¸ëëàð îëäèäàí ´òèá, óëàðãà ñàëîì áåðäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 625/3. Ñàµë èáí Ñàúääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Áèçäà áèð à¸ë áîð ýäè (áîø³à ðèâîÿòäà áîø³à÷à êåëòèðèëàäè: «Áèçíèíã áèð (òàíèø) êàìïèðèìèç á´ëèá...»), ó ëàâëàãèíè îëèá êåëàðäè-äà, ³îçîíãà ñîëèá àðïàíèíã ìàéäàëàíãàíè áèëàí àðàëàøòèðèá ³´ÿð ýäè. Áèç µàð ãàë æóìàíè ´³èá ³àéòà¸òãàíèìèçäà, óíãà ñàëîì áåðàð ýäèê. Ó áèçãà µàëèãè òàîìíè òîðòè³ ³èëàð ýäè». Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 626/4. Óììó ¥îíåú áèíòè Àáó Òîëèáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ôàòµ êóíè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã µóçóðëàðèãà áîðñàì, ó çîò ²óñë ³èëà¸òãàí ýêàíëàð. Ôîòèìà (ð.à.) ýñà (ïàðäà áèëàí) ò´ñèá òóðãàí ýêàíëàð. Áàñ, ìåí ñàëîì áåðäèì...» äåá µàäèñíèíã ³îëãàíèíè çèêð ³èëäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Ôàñë: Çèììèéãà ñàëîì áåðèëèøè µà³èäà èõòèëîô ³èëèíãàí. Óëàðãà ñàëîì áåðèøíè ³àòúèé æîèç ýìàñ, äåãàíëàð. Áîø³àëàð ýñà µàðîì ýìàñ, áàëêè ìàêðóµäèð, äåéèøãàí. Àãàð çèììèé êèøè ìóñóëìîíãà ñàëîì áåðñà, ìóñóëìîí æàâîá áåðèøäà ôà³àò «Âààëàéêóì», äåéäè. Óíäàí áîø³àñèíè çè¸äà ³èëìàéäè. £îçè Ìîðóäèéíèíã ôèêðëàðè÷à, óëàðãà ñàëîì áåðèø æîèç. Ôà³àò ìóñóëìîí êèøè «Àññàëîìó àëàéêóì», äåá àéòìàé, áàëêè «Àññàëîìó àëàéêà», äåá, ÿúíè áèðëèê ëàôçè èëà àéòàäè. Àëèê îëèøäà «Âààëàéêóì àññàëîì», äåéäè. Ëåêèí «...âà ðîµìàòóëëîµ»íè ³´øìàéäè, äåá àéòãàíëàð. Áó èêêè ôèêðëàðè ³îèäàäàí òàø³àðè á´ëèá, ðàä ³èëèíãàí. 628/6. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ñèçëàðãà àµëè êèòîáëàð ñàëîì áåðèøñà, óëàðãà «Âà àëàéêóì», äåá àéòèíãëàð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 629/7. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ñèçëàðãà ÿµóäèéëàð ñàëîì áåðèá «Àñ-ñîìó àëàéêóì» (ÿúíè, ñåíãà ´ëèì), äåñà, «Âààëàéêà» (ÿúíè, ñåíãà µàì), äåá àéòèíã», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. Áó µà³äà çèêð ³èëãàíèìèçãà ´õøàø µàäèñëàð ê´ïäèð. Àáó Ñàúä Ìóòàâàëëèéíèíã àéòèøëàðè÷à, áèð êèøèãà ìóñóëìîí äåá ãóìîí áèëàí ñàëîì áåðèëñà-þ, óíèíã êîôèðëèãè ðàâøàí á´ëñà, ñàëîìèíè ³àéòàðèá îëìî³ëèãè ìóñòàµàáäèð. «Ðóääà úàëàééà ñàëîìèé», ÿúíè «Ñàëîìèìíè ³àéòàðèá áåð», äåãàí ëàôç èëà ³àéòàðèá îëàäè. Áóíäàí ìà³ñàä óíè ³´ð³èòèá, ´ðòàñèäà ä´ñòëèê é´³ëèãèíè áèëäèðèá ³´éèøäèð. Àáó Ñàúä ýñà: «Àãàð çèììèéãà ñàëîì õîµëàíñà-äà, ñàëîì ëàôçèäàí áîø³à÷à ³èëèíñà, ìàñàëàí, «Àëëîµ ñèçíè µèäîÿò ³èëñèí» ¸êè «Àëëîµ ñèçíèíã òîíããèíFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 168 ãèçíè íåúìàòëè ³èëñèí», äåñà, çàðàðè é´³», äåäèëàð. Èìîì Íàâàâèé: «Ìàíà øó Àáó Ñàúä àéòãàí íàðñàãà ýµòè¸æ á´ëèá, «Õàéðëè òîíã òèëàéìàí» ¸êè «Ñàîäàò òèëàéìàí» ¸êè «Îôèÿò òèëàéìàí» ¸êè «Àëëîµ ñèçãà õóðñàíä÷èëèê, ñàîäàò, íåúìàò, ñóðóð èëà òîíã îòòèðñèí», äåñà ¸êè øóíãà ´õøàø íàðñàëàðíè àéòñà, çàðàðè é´³. Àãàð ýµòè¸æ ñåçìàñà, áèðîð íàðñà àéòìàñëèêíè èõòè¸ð ³èëàäè. ×óíêè ñàëîì àéòèø óëàðãà î÷è³ þçëè á´ëèø, ÿ³èíëèê âà ä´ñòëèêíè èôîäà ýòàäè. Áèç ýñà óëàðãà ³´ïîë á´ëèø âà ä´ñòëèê èçµîð ýòìàñëèêêà áóþðèëãàíìèç», äåäèëàð. Àãàð áèð êèøè æàìîàò îëäèäàí ´òñà, óëàð îðàñèäà áèð íå÷à ìóñóëìîí òóðñà ¸êè áèð ìóñóëìîí áèëàí áèð íå÷à êîôèð á´ëñà, ìóñóëìîí âà ìóñóëìîíëàðíè ³àñä ³èëèá ñàëîì áåðèø ñóííàòäèð. 630/8. Óñîìà èáí Çàéääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèð ìàæëèñäàí ´òäèëàð. Ó ìàæëèñäà îääèé ìóñóëìîíëàð, ìóøðèêëàð, áóòëàðãà èáîäàò ³èëóâ÷èëàð âà ÿµóäèéëàð áîð ýäè. Âà óëàðãà ñàëîì áåðäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Àãàð áèðîð ìóøðèêêà ìàêòóá ¸çñà âà óíäà ñàëîì áèòñà, ³óéèäàãè÷à ¸çèø ëîçèì á´ëàäè: 631/9. Àáó Ñóô¸í (ð.à.) ¥èðà³ë ³èññàñè µà³èäà ³èëèíãàí ðèâîÿòäà àéòèøëàðè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµíèíã ³óëè âà ðàñóëè Ìóµàììàääàí Ðóìíèíã êàòòàñè ¥èðà³ëãà, µèäîÿòãà ýðãàøãàíëàðãà ñàëîì», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Êàñàë çèììèéíè çè¸ðàò ³èëèø µà³èäà èõòèëîô ³èëèíãàí. Áàúçè æàìîàëàð óíè ìàµáóá ñàíàøãàí. Áàúçèëàðè ýñà ìàí ³èëèøãàí. Àáó Áàêð Øîøèé ýñà ³óéèäàãèëàðíè çèêð ³èëàäèëàð: «Êîôèð áåòîá á´ëãàíèäà ³àðèíäîøëèê ¸êè ³´øíè÷èëèê þçàñèäàí ³óðáàò µîñèë ³èëèø ó÷óí çè¸ðàò æîèç». Èìîì Íàâàâèé µàì Øîøèé àéòãàí óøáó ôèêðíè ÿõøè, äåãàíëàð. 632/10. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð ÿµóäèé áîëà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà õèçìàò ³èëàð ýäè. Êóíëàðíèíã áèðèäà ó áåòîá á´ëèá ³îëäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíèíã çè¸ðàòèãà êèðèá, áîøè òîìîíãà ´òèðäèëàð âà «Èñëîìãà êèð», äåäèëàð. Ó áîëà ýñà îòàñèãà ³àðàäè. Øóíäà îòàñè: «Àáóë £îñèìãà èòîàò ³èë», äåäè. Áàñ, ó áîëà ìóñóëìîí á´ëäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíèíã µóçóðèäàí ÷è³à òóðèá, , ( ] . < : L. - P 3U «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé àí³îçàµó ìèíàí-íàð» (ÿúíè, «Óíè ä´çàõäàí õàëîñ ³èëãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí»), äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 633/11. Ñàèä èáí Ìóñàééèá îòàëàðè Ìóñàééèá èáí ¥àçíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Àáó Òîëèáãà ´ëèì ÿ³èíëàøãàíèäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíèíã µóçóðèãà êåëèá, «Ýé àìàêè, «Ëà èëàµà èëëàëëîµó», äåá àéòèíã», äåäèëàð...» Ðîâèé áó µàäèñíè óçóíëèãè èëà çèêð ³èëäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 634/12. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèìíèíã ðèâîÿòëàðèäà êåëòèðèëèøè÷à, Êàúá èáí Ìîëèê (ð.à.) âà èêêè µàìðîµëàðè Òàáóê ²àçîòèãà áîðìàé ³îëèøãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñàµîáàëàðíè óëàð áèëàí ãàïëàøèøäàí ìàí ³èëäèëàð. Êàúá èáí Ìîëèê àéòàäèëàð: «Ìåí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã îëäèëàðèãà êåëèá, ó çîòãà ñàëîì áåðàðäèì-äà âà èêêè ëàáëàðèíè ³èìèðëàòäèëàðìè ¸êè é´³ìè, äåá àëèê îëà¸òãàíëàðèãà íàçàð ñîëàðäèì». Àáó Áàêð èáí Àðàáèé çèêð ³èëèøëàðè÷à, óëàìîëàð: «Ãóíîµêîðãà ñàëîì áåðàâåðàäè, ÷óíêè ñàëîì Àëëîµ èñìëàðèäàí áèðè á´ëèá, ìàúíîñè Àëëîµ ñèçëàðíè êóçàòóâ÷è, äåãàíèäèð. Àììî ¸ø áîëàëàðãà ñàëîì áåðèø ñóííàò àìàëäèð», äåéèøäè. 635/13. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò áîëàëàð ¸íèäàí ´òèá êåòà¸òèá, óëàðãà ñàëîì áåðäèëàð-äà, «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì øóíäàé ³èëàðäèëàð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 169 Ìóñëèìíèíã ðèâîÿòëàðèäà: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ¸ø áîëàëàð îëäèäàí ´òäèëàð-äà, óëàðãà ñàëîì áåðäèëàð», äåá êåëãàí. 636/14. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ´éíà¸òãàí ¸ø áîëàëàð îëäèäàí ´òäèëàð-äà âà óëàðãà ñàëîì áåðäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòëàðèäà êåëòèðèëèøè÷à, «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àññàëîìó àëàéêóì, ýé áîëàëàð», äåäèëàð». 218-áîá Ñàëîìäàãè îäîá âà ìàñàëàëàð 637/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñóâîðèé ïè¸äàãà, ïè¸äà ´òèðãàíãà âà îç÷èëèê ê´ï÷èëèêêà ñàëîì áåðàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Èìîì Áóõîðèéíèíã áîø³à áèð ðèâîÿòëàðèäà: «Êè÷èê êàòòàãà, ïè¸äà ´òèðãàíãà, îç÷èëèê ê´ï÷èëèêêà ñàëîì áåðàäè», äåéèëãàí. Óëàìîëàð: «Áó çèêð ³èëèíãàíëàð ñóííàòäèð, áóëàðíèíã àêñèíè ³èëèá, ïè¸äà ñóâîðèéãà ¸êè ´òèðãàí ñóâîðèéãà âà ïè¸äàãà ñàëîì áåðñà, ìàêðóµ ýìàñ, øó ñèíãàðè ê´ï÷èëèê îç÷èëèêêà, êàòòà êè÷èêêà ñàëîì áåðñà µàì, ìàêðóµ ýìàñ», äåéèøàäè. Ôà³àò ñàëîìãà µà³äîð íàðñàíè òàðê ³èëãàí á´ëàäè. Âà ÿíà àíà øó îäîáëàðäàí – èêêè êèøè é´ëäà é´ëè³èøñà, óëàðíèíã áèðè ´òèðãàí á´ëñà, õîµ êè÷èê ¸êè êàòòà, îç ¸êè ê´ï á´ëñèí, µàììà µîëàòäà êåëóâ÷è ñàëîì áåðàäè. £îçè Ìîðóäèé áóëàðíèíã èêêèí÷èñèíè ñóííàò, àââàëãèñèíè ñóííàòäàí òàø³àðèäàãè ôàçèëàòëè îäîáëàð, äåá èñìëàäèëàð. Ôàñë: Ìóòàâàëëèé àéòàäèëàð: «Àãàð áèð êèøè æàìîàòãà é´ëè³èá, óëàðäàí áàúçèëàðèãà õîñëàá ñàëîì áåðñà, ìàêðóµäèð. ×óíêè ñàëîìäàí ìà³ñàä ä´ñòëèê âà óëôàòëèêíè êàñá ýòèøäèð. Ýíäè áàúçèëàðíè õîñëàø ýñà ³îëãàíëàð ó÷óí ³´ïîëëèêäèð. Áàëêè ´ðòàäà àäîâàòãà µàì ñàáàá á´ëèá ³îëàäè». Ôàñë: áîçîðäà ¸êè ê´÷àäà, áèð-áèðèãà ê´ï é´ëè³èëàäèãàí æîéëàðäà áàúçèëàðãà õîñëàá ñàëîì áåðèøíèíã çàðàðè é´³. ×óíêè µàð áèð é´ëè³³àí êèøèãà ñàëîì áåðàâåðèø µàì ìóµèì èøëàðäàí ò´õòàòèá, îäàòèéëèêäàí ÷è³àðèá þáîðàäè. Ñàëîì áåðèøäàí ìà³ñàä – ¸ ä´ñòëèêíè êàñá ³èëèø ¸êè ´ðòàäàãè êàðîµèÿòíè äàô ³èëèø. Ôàñë: Ìóòàâàëëèé àéòàäèëàð: «Àãàð æàìîàò áèð êèøèãà ñàëîì áåðñà, µàëèãè êèøè «Âààëàéêóì àññàëîì», äåéäè. Áó áèëàí µàììàíè ³àñä ³èëàäè. Âà óíäàí µàììàíèíã µà³³èäàãè àëèê îëèø âîæèáè ñî³èò á´ëàäè. Õóääè æàíîçà íàìîçèíè áèð äàôúàäà ´³èëãàíäà, áîø³à µàììàäàí íàìîçíèíã ôàðçëèãè ñî³èò á´ëãàíè êàáè». Ôàñë: Ìîðóäèé àéòàäèëàð: «Àãàð êèøè îçðî³ æàìîàò îëäèãà êèðñà, áèð ñàëîìíè óìóìëàøòèðèá, ´øà áèòòà áèëàí êèôîÿëàíàäè. Áàúçèëàðíè õîñëàá çè¸äà ³èëàäèãàí á´ëñà, ó îäîáäàíäèð. Óëàðäàí µàì áèð êèøè àëèê îëàäè. Óëàðäàí µàì àëèê îëèøäà çè¸äà ³èëàäèãàí á´ëñà, ó µàì îäîáäàíäèð. Àãàð æàìîàò æîéè âà ìàæëèñõîíà êàáè áèð ñàëîì òàð³àìàéäèãàí ìàêîí á´ëñà, áó åðäàãè ñàëîìíèíã ñóííàòè êèðóâ÷è êèøèíèíã áèðèí÷è êèðãàí ïàéòèäà ñàëîì áåðèøèäèð. Øó áèëàí ó µàììà ýøèòãàíëàðíèíã µà³³èäàãè ñàëîìíè àäî ³èëãàí á´ëàäè. Âà ýøèòãàí êèøèëàðíèíã áàð÷àñèäàãè àëèê îëèøíèíã ôàðçè êèôîÿñèãà äîõèë á´ëàäè. Àãàð ´òèðèøíè õîµëàñà, ýøèòìàé ³îëãàíëàðäàí ñàëîìíèíã ñóííàòè ñî³èò á´ëàäè. Áîðäè-þ ýøèòãàíëàðäàí êåéèíãè ³àòîðäàãè ýøèòìàãàíëàð ¸íèãà ´òèðèøíè õîµëàñà, áó µà³äà èêêè õèë ôèêð àéòèëãàí: àââàëãèñè – ñàëîì àéòèø èëà ñàëîì µîñèë á´ëàäè. ×óíêè óëàð áèð æàìîàäèð. Ñàëîìíè ³àéòàäàí áåðèøè ýñà îäîáäàíäèð. Øóíãà áèíîàí ³àéñè ìàæëèñ àµëè óíãà àëèê îëñà, áó áèëàí µàììàëàðèäàí ôàðçè êèôîÿ ñî³èò á´ëàäè, äåéèëãàí. Èêêèí÷è ôèêð ýñà – ñàëîì áåðóâ÷è ´òèðìî³÷è á´ëñà, îâîç åòìàãàí êèøèëàð ó÷óí ñàëîìíèíã ñóííàòè ñî³èò á´ëìàFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 170 ãàí. Øóíãà ê´ðà, îð³àäà ´òèðãàíëàð àëèê îëãàíèãà ³àðàìàé, îëäèíãèëàðäàí ôàðç ñî³èò á´ëìàéäè». Ôàñë: êèøè óéèãà êèðñà âà ó åðäà µå÷ êèì á´ëìàñà µàì, «Àññàëîìó àëàéíà âà úàëà èáàäèëëàµèñ ñîëèµèéí», äåá ñàëîì áåðèøè ìóñòàµàáäèð. Áóíè êèòîáèìèçíèíã àââàëèäàãè «Óéãà êèðèøäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð» áîáèäà áà¸í ³èëãàíìèç. Øó ñèíãàðè ìàñæèäãà ¸êè áîø³à áèðîâíèíã óéèãà êèðñà-þ, ó åðäà µå÷ êèì á´ëìàñà µàì, «Àññàëîìó àëàéíà âà úàëà èáàäèëëàµèñ ñîëèµèéí, Àññàëîìó àëàéêóì àµëàë áàéòè âà ðîµìàòóëëîµè âà áàðàêàòóµó», äåá àéòèø µàì ìóñòàµàáäèð. Ôàñë: áèð æàìîà áèëàí ´òèðãàí á´ëñà-þ, ñ´íãðà óëàðäàí àæðàá òóðàäèãàí á´ëñà, ÿíà ñàëîìëàøìî²è ñóííàòäèð. 638/2. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðäàí áèðèíãèç áèðîð ìàæëèñãà áîðàäèãàí á´ëñà, ñàëîì áåðñèí. Àãàð òóðèøíè õîµëàñà µàì, ñàëîì áåðñèí. Àââàëãèñè îõèðãèñèäàí µà³ëè ýìàñäèð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. Èìîì Íàâàâèé àéòàäèëàð: «¥àëèãè àæðàëà¸òãàíäàãè ñàëîì áåðãàí êèøèíèíã ñàëîìèãà æàìîàòíèíã àëèê îëèøè âîæèáäèð». £îçè ¥óñàéí âà Àáó Ñàúä Ìóòàâàëëèéëàð: «Æàìîàäàí àæðàá êåòà¸òãàíäà áàúçè îäàìëàð îðàñèäà ñàëîì áåðèø îäàòè áîð. Áó äóî á´ëèá, óíãà æàâîá ³àéòàðèø âîæèá á´ëìàé, áàëêè ìóñòàµàáäèð. ×óíêè ñàëîì àæðàëà¸òãàíäà ýìàñ, áàëêè é´ëè³³àíäà á´ëàäè», äåá àéòäèëàð. Áó ôèêðíè Àáó Áàêð Øîøèé èíêîð ³èëèá, ôîñèä, äåäèëàð. ×óíêè ñàëîì ´òèðãàí ïàéòäà ñóííàò á´ëãàíè êàáè ³´ç²àëãàíäà µàì ñóííàòäèð. Øó Àáó Áàêð Øîøèéíèíã ôèêðëàðè ò´²ðèäèð. Ôàñë: àãàð áèðîð êèøè ¸êè ê´ïðî³ êèøè ¸íèäàí ´òèá ³îëèíñà-þ, ñàëîì áåðñàì, òàêàááóðëèê ³èëèá ¸êè áîø³à ñàáàá þçàñèäàí àëèê îëìàéäè, äåãàí ãóìîí áèëàí ñàëîì òàðê ³èëèíìàéäè. ×óíêè ñàëîì µàð áèð ´òóâ÷è êèøèãà áóþðèëãàí. Æàâîáíè µîñèë ³èëèø áóþðèëìàãàí. £àåðäàí áèëñèí, áàëêè ãóìîíè õàòî á´ëèá, æàâîá áåðèá ³îëèøè ìóìêèí. Àììî «¤òóâ÷èíèíã ñàëîìè ñàáàáëè ´òèðãàí êèøè àëèê îëìàñà, ãóíîµãà áîòèá ³îëàäè, øóíèíã ó÷óí ñàëîì áåðàâåðìàñèí» êàáè ñ´çëàð æîµèëëèê âà êàëòàôàµìëèêäèð. ×óíêè øàðúèé áóéðó³ëàð ìàíà øó êàáè õà¸ëèé íàðñàëàð èëà ñî³èò á´ëìàéäè. Áèð êèøè ýøèòòèðàäèãàí ³èëèá ñàëîì áåðñà-þ, àëèê îëèíìàñà, «Ñàëîì áåðèøäàãè µà³³èíè àäî ³èëäèì» êàáè ñ´çëàðíè àéòèø ìàµáóá àìàëäèð. Øó áèëàí áó îäàìíèíã µà³³è ñî³èò á´ëàäè. 639/3. Àáäóðàµìîí èáí Øèáëäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì ñàëîìãà àëèê îëñà, óíèíã ôîéäàñèäèð. Êèìêè àëèê îëìàñà, áèçäàí ýìàñ», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Áèð èíñîíãà ñàëîì áåðèëñà-þ, ó àëèê îëìàñà, ÷èðîéëè èáîðà áèëàí «Ñàëîìãà àëèê îëèø âîæèá, ñåíäàí âîæèá ñî³èò á´ëèøè ó÷óí ñàëîìãà àëèê îëìî²èíã ëîçèì á´ëàäè», äåá àéòèø ìàµáóá àìàëäèð. 219-áîá Èçí ñ´ðàø ò´²ðèñèäà Àëëîµ òàîëî àéòàäè: «Ýé ì´ìèíëàð, ´ç óéëàðèíãèçäàí áîø³à óéëàðãà òî èçí ñ´ðàìàãóíèíãèç÷à âà ýãàëàðèãà ñàëîì áåðìàãóíèíãèçãà÷à êèðìàíãëàð. Ìàíà øó ñèçëàð ó÷óí ÿõøèðî³äèð. Øîÿä, ýñëàòìà-èáðàò îëñàíãèçëàð» (Íóð ñóðàñè, 27-îÿò); «Ó îñìîíëàð âà åðíè µàìäà óëàðíèíã îðàñèäàãè áàð÷à íàðñàëàðíè îëòè êóíäà ÿðàòèá, ñ´íãðà ¤ç àðøèãà ´ðíàøãàí Çîòäèð. Ó Ðàµìîíäèð. Áàñ, Ó çîò µà³èäà îãîµ-áèëèìäîí (êèøèëàð)äàí ñ´ðàíã!» (Íóð ñóðàñè, 59-îÿò). 640/1. Àáó Ìóñî àë-Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàë- Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 171 ëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Èçí ñ´ðàø ó÷ ìàðòàäèð. Àãàð èçí áåðèëñà, êèðãèí. Àãàð áåðèëìàñà, ³àéòèá êåòãèí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 641/2. Ñàµë èáí Ñàúääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Èçí ñ´ðàø ê´ç (òóøèøèíèíã îëäèíè îëèø) ñàáàáèäàí æîðèé ³èëèíäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ó÷ áîð èçí ñ´ðàøíè ê´ï æèµàòäàí ðèâîÿò ³èëäèê. Ñóííàòäà àââàë ñàëîì áåðèëàäè. Ñ´íãðà èçí ñ´ðàëàäè. Ýøèê îëäèäà òóðãàíäà è÷êàðèäàãè êèøèãà ³àðàëìàéäè. Ñ´íãðà «Àññàëîìó àëàéêóì, êèðàâåðàéìè?» äåéèëàäè. Àãàð áèðîð êèøè æàâîá ³èëìàñà, èêêè âà ó÷ ìàðòà àéòèëàäè. ßíà áèðîð êèøè æàâîá áåðìàñà, ³àéòèá êåòèëàäè. 642/3. Òîáåúèíëàðäàí Ðóáàúèé èáí ¥èðîøäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ìåíãà Áàíè Îìèð ³àáèëàñèäàí á´ëãàí áèð êèøè ãàïèðèá áåðäè. Ó Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óéäàëèêëàðèäà îëäèëàðèãà êèðèøãà èçí ñ´ðàá «Êèðàâåðàéìè?» äåäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì õîäèìëàðèãà: «Áóíèíã îëäèãà ÷è³èá, èçí ñ´ðàøíè âà «Àññàëîìó àëàéêóì, êèðàâåðàéìè?» äåéèøíè ´ðãàò», äåäèëàð. Ó êèøè áóíè ýøèòèá òóðãàí ýäè. Áàñ, «Àññàëîìó àëàéêóì, êèðàâåðàéìè?» äåäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíãà èçí áåðäèëàð, ó êèðäè». Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 643/4. Êàëàäà èáí ¥àíáàëäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã µóçóðëàðèãà áîðèá, îëäèëàðèãà êèðäèì-äà, ñàëîì áåðìàäèì. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «£àéòèá, áîøèäàí «Àññàëîìó àëàéêóì, êèðàâåðàéìè?» äåãèí», äåäèëàð». Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. Ìàíà øó ñàëîìíè èçí ñ´ðàøäàí îëäèí êåëòèðãàíèìèç ò´²ðèäèð. Ìîðóäèé àéòèøëàðè÷à, áó ó÷ ê´ðèíèøäàäèð. Áèðèí÷èñè, þ³îðèäàãè (ÿúíè, àââàë ñàëîì, êåéèí èçí). Èêêèí÷èñè, èçí ñ´ðàøíè ñàëîìäàí îëäèí ³èëèø. Ó÷èí÷èñè, èõòè¸ðèé, àãàð èçí ñ´ðîâ÷èíèíã ê´çè õîíàäîí ñîµèáèãà êèðèøäàí îëäèí òóøàäèãàí á´ëñà, ñàëîìíè àââàë áåðàäè. Àãàð ê´çè òóøìàñà, èçí ñ´ðàøíè îëäèí ³èëàäè. Ôàñë: àãàð áèðîð êèøèäàí êèðèøãà ñàëîì èëà èçí ñ´ðàëñà ¸êè ýøèê òà³èëëàòèëñà âà è÷êàðèäàí «Êèìñàí?» äåéèëãàíèäà, «Ôàëîí÷è ´²ëè ôàëîí» ¸êè «Ôàëîí ôàëîíèé» ¸ «Òàíè³ëè ôàëîí÷è» êàáè òîì ìàúíîäà òàíèòèø ëîçèì á´ëàäè. Àììî «ìåí» ¸êè «áèð áîëà» ¸êè «õîäèìèíãèç» ¸êè «ä´ñòëàðèíãèçäàí áèðèìàí» êàáè ñ´çëàðíè àéòèø ìàêðóµäèð. 644/5. Ìàøµóð Èñðî µîäèñàñèäà êåëãàí µàäèñäà êåëòèðèëèøè÷à, «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìåí Æàáðîèë (àëàéµèññàëîì) áèëàí äóí¸ îñìîíèãà ê´òàðèëãàíèìäà, óíèíã î÷èëèøèíè òàëàá ³èëäèëàð. «Áó êèì?» äåéèëãàíèäà, «Æàáðîèë», äåäèëàð», äåá àéòäèëàð». «Ñåí áèëàí áèðãà êèì?» äåéèëãàíèäà, «Ìóµàììàä» (àëàéµèññàëîì), äåäèëàð. Ñ´íãðà èêêèí÷è âà ó÷èí÷è âà ³îëãàíëàðèãà ê´òàðèëãàíëàðèäà, µàð áèð îñìîíäà «Áó êèì?» äåéèëäè, «Æàáðîèë», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè.. 645/6. Àáó Ìóñîíèíã (ð.à.) µàäèñëàðèäà êåëòèðèëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì «Áèúðó á´ñòîí» äåãàí æîéäà ´òèðãàíëàðèäà, Àáó Áàêð (ð.à.) êåëèá èçí ñ´ðàäèëàð. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì «Êèì?» äåäèëàð. «Àáó Áàêðìàí» äåäèëàð. Ñ´íãðà Óìàð (ð.à.) êåëèá èçí ñ´ðàäèëàð. Ðàñóëóëëîµ «Êèì?» äåäèëàð. «Óìàðìàí», äåäèëàð. Ñ´íãðà Óñìîí (ð.à.) µàì øó ñèíãàðè ³èëäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 646/7. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà áîðèá, ýøèêëàðèíè òà³èëëàòäèì. Ó çîò: «Êèì áó?» äåäèëàð. «Ìåí», äåá àéòäèì. Øóíäà ó çîò «ìåí», «ìåí», äåá ã´¸êè êàðèµ ê´ðãàíäåê àéòäèëàð». Ôàñë: àãàð õèòîá ³èëèíãàí êèøè óíäàí áîø³àñèíè áèëìàéäèãàí íàðñà áèëàí ´çèíè ñèôàòëàñà, çàðàðè é´³äèð. Ìàñàëàí, ´çèíè âè³îð ñóðàòèäà «ìåí ôàëîí Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 172 ìóôòèé» ¸êè «³îçè» ¸ «ôàëîí øàéõ» âà øóíãà ´õøàø íàðñàëàð áèëàí. 647/8. Óììó ¥îíåú Àáó Òîëèáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà áîðñàì, ó çîò ²óñë ³èëà¸òãàí ýêàíëàð. Ôîòèìà ýñà ò´ñèá òóðãàí ýêàí. Øóíäà ó çîò: «Áó êèì?» äåäèëàð. Ìåí: «Óììó ¥îíåúìàí», äåäèì». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 648/9. Àáó Çàððäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Êå÷àëàðíèíã áèðèäà ê´÷àãà ÷è³ñàì, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ÿêêà ´çëàðè êåòà¸òãàí ýêàíëàð. Ìåí µàì îéíèíã ñîÿñèäà êåòà¸òñàì, ìåí òîìîíãà áóðèëäèëàð-äà âà ìåíè ê´ðèá ³îëäèëàð. «Êèì áó?» äåäèëàð. «Àáó Çàððìàí», äåäèì». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 649/10. Àáó £àòîäà àë-¥îðèñ èáí Ðèáúèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ì´úæèçàëàðèíè µàìäà èëìëàðíèíã áàð÷àñèíè ´ç è÷èãà îëóâ÷è èäèøäàãè ñóâ µà³èäàãè µàäèñäà êåëòèðèëèøè÷à, «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áîøëàðèíè ê´òàðèá: «Êèì áó?» äåäèëàð. Ìåí: «Àáó £àòîäàìàí», äåäèì». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Áóíãà ´õøàø µàäèñëàð ê´ï. Áóíèíã ñàáàáè óíãà á´ëãàí ýµòè¸æ âà ôàõðëàíèøíè èðîäà ýòìàñëèêäèð. Ìàíà øó ìàúíîãà ÿ³èí á´ëãàí µàäèñëàð µàì áîð. Óëàðäàí: 650/11. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ìåí: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, Àëëîµãà äóî ³èëèíã, Àáó ¥óðàéðàíèíã îíàñèíè µèäîÿò ³èëñèí», äåäèì. (¥àäèñíè äàâîì ýòòèðèá) ó çîòíèíã µóçóðëàðèãà ³àéòèá, «Ýé Àëëîµíèíã ðàñóëè, Àëëîµ äóîèíãèçíè èæîáàò ³èëèá, Àáó ¥óðàéðàíèíã îíàñèíè µèäîÿò ³èëäè», äåäèì». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 220-áîá Ñàëîìäàãè ôóðóú ìàñàëàëàð µà³èäà Àáó Ñàèä Ìóòàâàëëèé àéòäèëàð: «¥àììîìäàí ÷è³à¸òãàí êèøèãà «¸³èìëè µàììîì» êàáè ñ´çëàðíè àéòìî³ æîèç ýìàñ. ßúíè, áó ñ´çëàðíèíã àñëè é´³äèð. Ëåêèí ðèâîÿòäà Àëè (ð.à.) µàììîìäàí ÷è³à¸òãàí êèøèãà «Íàæàñ á´ëìàñäàí ïîê á´ëãèí», äåãàíëàð». Èìîì Íàâàâèéíèíã ôèêðëàðè÷à, áó ´ðèíäà áèðîð íàðñà àéòèø æîèç ýìàñ. Àãàð ÿ³èíëèê, óëôàò âà ä´ñòëèêíè æàëá ³èëèø ó÷óí «Àäî ìàëëîµó ëàêàí íàúèéìà», ÿúíè «Àëëîµ ñåíãà áó íåúìàòíè áàðäàâîì ³èëñèí» êàáè äóîëàðíè àéòèøíèíã çàðàðè é´³äèð. Àãàð ´òèá êåòà¸òãàí êèøè ´òèðãàí êèøèãà ñàëîì ´ðíèãà «Àëëîµ òîíãèíãèçíè õàéðëè ³èëñèí» ¸êè «Ñîäàòëè ýòñèí» ¸êè «Àëëîµ ³´ëëàá-³óââàòëàñèí» ¸êè øóíãà ´õøàø êèøèëàð îäàòäà èøëàòàäèãàí ñ´çëàðíè àéòñà, æàâîá áåðèø øàðò ýìàñ. Áó êèøè ñàëîìãà áåïàðâî á´ëèá, õèëîô ³èëãàíè ó÷óí óíãà òàíáåµ ìàúíîñèäà æàâîá òàðê ýòèëàäè. Óíãà âà áîø³àëàðãà ñàëîì áåðèøãà óíäàø ó÷óí îäîá áåðãàí µîëäà øóíäàé ³èëèíàäè. Ôàñë: àãàð çîµèäëèãè, èñëîµ÷èëèãè, èëìè, øàðàôè, òà³âîäîðëèãè ¸êè äèí èøëàðèäàí á´ëãàí øóíãà ´õøàø íàðñàñè ó÷óí áîø³à êèøèíèíã ³´ëè ´ïèëñà, ìàêðóµ á´ëìàé, áàëêè ìóñòàµàá àìàëäèð. Ëåêèí áîéëèãè-äóí¸ñè, áàäàâëàòëèãè, øàâêàòè, îáð´ñè ó÷óí äóí¸ àµëëàðèíèíã ³´ëèíè ´ïñà, ³àòòè³ ìàêðóµäèð. Ìóòàâàëëèé ôèêðëàðè÷à, µàðîìäèð. 651/1. Çîðåúäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò: «Áèç Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ³´ëëàðè âà î¸³ëàðèíè ´ïèø ó÷óí óëîâëàðèìèçäà øîøèá áîðàð ýäèê», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 652/2. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò áèð ³èññàäà: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ÿ³èí á´ëèá, ³´ëëàðèíè ´ïäèê», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. Àììî êè÷èê áîëàíèíã þçèäàí ´ïèø ¸êè óêàñèíè ´ïèø ¸êè þçèäàí áîø³à Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 173 æîéëàðèíè ´ïèøè øàô³àò, ðàµìàò, ëóòô âà ³àðèíäîøëèê ìóµàááàòè þçàñèäàí ñóííàòäèð. Áóíãà ìàøµóð ñàµèµ µàäèñëàð ê´ïäèð. Ó õîµ ´²èë, õîµ ³èç á´ëñèí. Øó ñèíãàðè áîëàëàðè ä´ñòèíè âà áîø³à ¸ø áîëàëàðíè µàì øó àëôîçäà ´ïèø ñóííàòäèð. Àììî øàµâàò áèëàí ´ïèø èòòèôî³ ³èëèíãàí µîëäà µàðîìäèð. Õîµ ¸ø áîëà á´ëñèí, õîµ áîø³àñè á´ëñèí. ¥àòòî øàµâàò áèëàí íàçàð ³èëèø µàðîìäèð. Õîµ ÿ³èíè, õîµ óçî³ êèøèñè á´ëñèí. 653/3. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ¥àñàí èáí Àëèíè (ð.à.) ´ïãàíëàðèäà µóçóðëàðèäà À³ðàú èáí ¥îáèñ àòÒàìèéìèé áîð ýäè. Øóíäà ó: «Ìåíèíã ´íòà áîëàì áîð-ó, óëàðíèíã áèðîðòàñèíè ´ïìàãàíìàí», äåäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíãà ³àðàäèëàð-äà, «Êèì ðàµì ³èëìàñà, ðàµì ³èëèíìàéäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 654/4. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà àúðîáèéëàð êåëèá «Ñèçëàð ¸ø áîëàëàðèíãèçíè ´ïàñèçëàðìè?» äåéèøãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¥à», äåäèëàð. Óëàð: «Áèç, Àëëîµãà ³àñàìêè, áîëàëàðèìèçíè ´ïìàéìèç», äåéèøäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµ ñèçëàðäàí ðàµìíè òîðòèá îëãàí á´ëñà, ìåí íèìàãà µàì ³îäèð á´ëàðäèì?» äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áó µàäèñ áîø³à÷à ëàôçëàð áèëàí µàì ðèâîÿò ³èëèíãàí . 655/5. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ´²èëëàðè Èáðîµèìíè óøëàá òóðèá ´ïäèëàð âà µèäëàäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà áîø³àëàð ðèâîÿòè. 656/6. Áàðî èáí Îçèáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ìàäèíàãà êåëèíãàí ïàéòäà Àáó Áàêð (ð.à.) áèëàí áèðãà (óéëàðèãà) êèðñàê, ³èçëàðè Îèøà (ð.à.) èñèòìà á´ëèá ¸íáîøëàá ¸òãàí ýäèëàð. Àáó Áàêð (ð.à.) îëäèëàðèãà áîðèá: «Ýé ³èç÷àì, àµâîëèíãèç ³àíäàé?» äåá þçëàðèäàí ´ïèá ³´éäèëàð». Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 657/7. Ñàôâîí èáí Àññîëäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð ÿµóäèé ä´ñòèãà «Àíàâè íàáèé µóçóðèãà áèçíè îëèá áîð», äåäè. Áàñ, óëàð Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã µóçóðëàðèãà áîðèá, ò´³³èçòà î÷è³-îéäèí îÿò µà³èäà ñ´ðàøäè. (¥àäèñíèíã äàâîìèäà) óëàð Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ³´ëëàðè âà î¸³ëàðèíè ´ïèá, «Áèç ãóâîµëèê áåðàìèçêè, àëáàòòà ñåí íàáèéäèðñàí», äåéèøäè. Òåðìèçèé, Íàñàèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 658/8. È¸ñ èáí Äà²ôàëäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «Àáó Íàçðàíè ¥àñàí èáí Àëèíèíã (ð.à.) þçèäàí ´ïãàíèíè ê´ðäèì», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. Èáí Óìàð (ð.à.) ´²èëëàðè Ñîëèìíè ´ïèá, «£àðèÿ ³àðèÿíè ´ïãàíèäà àæàáëàíèíãëàð», äåäèëàð. Áó óììàòíèíã çîµèä âà îáèäëàðèäàí áèðè á´ëãàí Ñàµë èáí Àáäóëëîµ àòÒóñòàðèé Àáó Äîâóä Ñèæèñòîíèéíèíã îëäèëàðèãà êåëèá, «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã µàäèñëàðèíè ãàïèðóâ÷è ´øà òèëèíãèçíè ÷è³àðèíã, ´ïèá îëàé», äåá ´ïàð ýäèëàð. Ñàëàôëàðèìèçíèíã áó ò´²ðèäàãè àìàëëàðè ÷åãàðàñèç ê´ï ýäè. Ôàñë: ñîëèµ ìàééèò êèøèíèíã þçèíè ìóáîðàê á´ëãàíè ó÷óí ´ïèøíèíã çàðàðè é´³. Ñàôàðäàí ³àéòãàí ä´ñòèíèíã þçèäàí ´ïèøíèíã µàì çàðàðè é´³. 659/9. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì âàôîòëàðè µà³èäàãè óçóí µàäèñäà àéòèëèøè÷à, Àáó Áàêð (ð.à.) ó çîò µóçóðëàðèãà êèðèá, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã þçëàðèíè î÷äèëàð. Ñ´íãðà ýíãàøèá òóðèá ´ïäèëàð-äà, éè²ëàá þáîðäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 660/10. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Çàéä èáí ¥îðèñà Ìàäèíàãà êåëãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óéèìäà ýäèëàð. Çàéä êåëèá ýøèêíè òà³èëëàòäèëàð. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì òóðèá, êèéèìëàðèíè ñóäðàá áîðèá, ³ó÷î³ëàøèá ´ïäèëàð». Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 174 Àììî ¸ø áîëà âà ñàôàðäàí ³àéòóâ÷èäàí òàø³àðè êèøèëàðíèíã þçèäàí ´ïèø âà ³ó÷î³ëàøèø ìàêðóµäèð. Áóíãà äàëèë ³óéèäàãè µàäèñ: 661/11. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè: «Ýé Ðàñóëóëëîµ! Êèøè áèðîäàðè ¸êè ä´ñòèãà é´ëè³ñà, áîø ýãàäèìè?» äåãàíèäà, «É´³», äåäèëàð. «¤çèãà ÿ³èíëàøòèðèá ´ïàäèìè?» äåãàíèäà, «É´³», äåäèëàð. «£´ëèäàí óøëàá ñ´ðàøàäèìè?» äåãàíèäà, «¥à», äåá æàâîá ³èëäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. Ôàñë: áèëèíãêè, é´ëè³³àíäà ³´ë áåðèá ñ´ðàøèø ñóííàò àìàëäèð. 662/12. £àòîäàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «Àíàñãà (ð.à.) «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñàµîáàëàðèäà ³´ë áåðèá ñ´ðàøèø áîðìèäè?» äåñàì, «¥à», äåá æàâîá ³èëäèëàð». Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 663/13. Êàúá èáí Ìîëèêíèíã (ð.à.) òàâáàëàðè µà³èäàãè ³èññàäà êåëòèðèëèøè÷à, «Òàëµà èáí Óáàéäóëëîµ (ð.à.) þãóðèá êåëèá, ìåíãà ³´ëëàðèíè áåðèá ñ´ðàøäèëàð âà òàáðèêëàäèëàð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 664/14. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Èêêè ìóñóëìîí é´ëè³èá ³´ë áåðèá ñ´ðàøèøñà, óëàð èêêîâè àæðàëìàñëàðèäàí îëäèí ãóíîµëàðè êå÷èðèëàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 665/15. Áàðîäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Èêêè ìóñóëìîí é´ëè³èøñà, èêêîâëàðè àæðàëìàñäàí îëäèí ãóíîµëàðè êå÷èðèëàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 666/16. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè: «Ýé Ðàñóëóëëîµ! Êèøè áèðîäàðè ¸êè ä´ñòèãà é´ëè³ñà, áîø ýãàäèìè?» äåãàíèäà, «É´³», äåäèëàð. «¤çèãà ÿ³èíëàøòèðèá ´ïàäèìè?» äåãàíèäà, «É´³», äåäèëàð. «£´ëèäàí óøëàá ñ´ðàøàäèìè?» äåãàíèäà, «¥à», äåá æàâîá ³èëäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 667/17. Àòî èáí Àáäóëëîµ àë-Õóðîñîíèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíãà: «£´ë áåðèá ñ´ðàøèíãëàð, ó íàôðàòíè êåòêàçàäè. Áèð-áèðèíãèçãà µàäÿ áåðèá òóðèíãëàð, øóíäà áèð-áèðèíãèçãà ìóµàááàò ³èëàñèç µàìäà ãèíàëàð áàðµàì òîïàäè», äåäèëàð». Èìîì Ìîëèê ðèâîÿòè. Áèëèíãêè, µàð é´ëè³³àíäà ³´ë áåðèá ñ´ðàøèø ìóñòàµàáäèð. Àììî êèøèëàð îäàò ³èëèá îëãàíèäåê, ñóáµ µàìäà àñð íàìîçëàðèäàí êåéèí ³´ë áåðèá ñ´ðàøèøäåê ìàúëóì áèð âà³òëàðíè áåëãèëàá îëèø øàðèàòäà é´³. Ëåêèí ³´ë áåðèá ñ´ðàøèøíèíã àñëè ñóííàò á´ëãàíè ó÷óí çàðàð ³èëìàéäè. Óëàð ýñà áàúçè µîëàòëàðäà áàðäàâîì á´ëèá, ê´ï µîëàòëàðäà êàì÷èëèêêà é´ë ³´éèøäè. Áàúçèäà á´ëñà µàì, ³´ë áåðèá ñ´ðàøèø øàðèàòäà âîðèä á´ëãàí íàðñàäàí ÷è³àðèá þáîðìàéäè. Èìîì Àáó Ìóµàììàä Àáäóñàëîì (ð.à.) «Àë-£àâîúèä» íîìëè êèòîáëàðèäà «Àëáàòòà áèäúàò áåø ³èñì á´ëàäè: âîæèá, µàðîì, ìàêðóµ, ìóñòàµàá, ìóáîµ. Ñóáµ âà àñð íàìîçè ñ´íããèäà ³´ë áåðèá ñ´ðàøìî³ ìóáîµ á´ëãàí áèäúàòëàð ³àòîðèãà êèðàäè», äåãàíëàð. Èìîì Íàâàâèéíèíã ôèêðëàðè÷à, òóê ÷è³ìàãàí ÷èðîéëè þçëè êèøè áèëàí ³´ë áåðèá ñ´ðàøèøäàí ñà³ëàíìî³ ëîçèìäèð. ×óíêè óëàðãà íàçàð ñîëèøíèíã ´çè µàðîì. Áàúçè ñîµèáëàðèìèçíèíã ôèêðè÷à, µàð áèð íàçàð ³èëèø µàðîì á´ëãàí íàðñàíè óøëàø µàì µàðîìäèð. Áàëêè óøëàø óíäàí µàì µàðîì. Óéëàíàäèãàí êèøè áåãîíà à¸ëãà óéëàíèøèíè èðîäà ³èëèá ³àðàñà, µàëîë. Øó ñèíãàðè îëäèñîòäè âà îëèø-áåðèøëàðäà µàì íàçàð ñîëèø µàëîë. Àììî áóëàðíèíã áèðîðòàñèäà óøëàøëèê æîèç ýìàñ. Ôàñë: ³´ë áåðèá ñ´ðàøà¸òãàíäà î÷è³ þçëè á´ëèø âà ìà²ôèðàò ñ´ðàá äóî ³èëèø ìàµáóá àìàëëàðäàíäèð. 668/18. Àáó Çàððäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíãà: «ßõøèëèêëàðäàí áèðîðòàñèíè ïàñò ñàíàìà! Àãàð áèðîäàðèíããà é´ëè³ñàíã, î÷è³ þç èëà ê´ðèøèøèíã µàì ÿõøèëèêäèð», äåäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 669/19. Áàðî èáí Îçèáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 175 àëàéµè âàñàëëàì: «Èêêè ìóñóëìîí é´ëè³èøãàíäà ³´ë áåðèá ñ´ðàøèá æèëìàéèøñà âà ä´ñòîíà µàìäà íàñèµàòäà á´ëèøñà, ´ðòàëàðèäàãè õàòîëàð ñî÷èëèá êåòàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Áîø³à áèð ðèâîÿòäà ³óéèäàãè÷à êåëòèðèëàäè: «Èêêè ìóñóëìîí é´ëè³èá, ³´ë áåðèá ñ´ðàøèøñà âà Àëëîµãà µàìä µàìäà èñòè²ôîðäà á´ëèøñà, Àëëîµ àççà âà æàëëà óëàðíèíã ãóíîµëàðèíè ìà²ôèðàò ³èëàäè», äåäèëàð. 670/20. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµ é´ëèäà ÿõøè ê´ðèøãàí èêêè êèøè é´ëè³èá, áèð-áèðèãà ³´ë áåðèá ñ´ðàøèøñà µàìäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñàëîâîò àéòèøñà, àæðàìàñëàðèäàí òóðèá àââàëãè-þ îõèðãè ãóíîµëàðè êå÷èðèëàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 671/21. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèðîð êèøèíèíã ³´ëèíè óøëàñàëàð, , ( @ . / (C R h (' 4 ? u 1D R h ( ' 4 ) > 1D (;a «Àëëîµóììà àòèíà ôèä-äóíÿ µàñàíàòàí âà ôèë àõèðîòè µàñàíàòàí âà³èíà àçàáàí-íàð», äåá àéòìàñäàí àæðàëìàñäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Ôàñë: µàð ³àíà³à êèøèãà µàð áèð µîëàòäà á´éèí ýãèø æîèç ýìàñ. Áèç áóíãà ìèñîë ³èëèá Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàí 666-ðà³àìëè µàäèñíè þ³îðèäà êåëòèðãàíäèê. Àíà øó µàäèñ µàñàí á´ëèá, ìóõîëèôëèê é´³äèð. Èëì, èñëîµ âà áîø³à ôàçèëàòëè õèñëàòëàðãà ìàíñóá êèøèëàðíè óíãà àìàë ³èëèøëàðè ñèçëàðíè ²óðóðãà îëèá áîðìàñèí. ×óíêè ýðãàøèø ôà³àò Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà õîñäèð. (ßúíè, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì á´éèí ýãìà äåäèëàðìè, áóéðó³ëàðèíè áàæàðìî³ ëîçèì.) Àëëîµ òàîëî ¥àøð ñóðàñèíèíã åòòèí÷è îÿòèäà: «Ïàé²àìáàð ´çè ñèçëàðãà àòî ýòãàí íàðñàíè îëèíãëàð, ó çîò ñèçëàðíè ³àéòàðãàí íàðñàäàí ³àéòèíãëàð» µàìäà Íóð ñóðàñèíèíã 63-îÿòèäà: «(Ïàé²àìáàðíèíã) àìðèãà õèëîô èø ³èëàäèãàí êèìñàëàð ´çëàðèãà áèðîð ôèòíà-êóëôàò åòèá ³îëèøèäàí ¸êè àëàìëè àçîá åòèá ³îëèøèäàí µàçèð á´ëñèíëàð!» äåá àéòãàí. «Æàíîçà êèòîáè»äà êåëòèðãàíèìèçäåê, Ôóçàéë èáí È¸çäàí ³óéèäàãè ìàúíîäàãè íàðñà ðèâîÿò ³èëèíãàí: «¥èäîÿò é´ëèãà òîáåú á´ë. ¤øà é´ëäà þðóâ÷èëàðíèíã îçëèãè ñåíè ´êñèòìàñèí. Çàëîëàò é´ëèäàí ÷åòëàí. ¥àëîêàòãà îëèá áîðóâ÷è é´ëäàãèëàðíèíã ê´ïëèãè ñåíè ²óðóðãà îëèá áîðìàñèí». Ôàñë: àììî êèðóâ÷è êèøèãà µóðìàò ³èëèá ´ðíèäàí òóðèø ìàµáóá àìàëëàðäàíäèð. Àãàð ´øà êèøè èëìäà ôàçèëàòëè ¸êè èñëîµ, øàðàô ¸êè ´çèíè ñà³ëàãàí áîøëè³ á´ëñà ¸êè òó²èøãàíè µàìäà êàòòà ¸øäàãè ³àðèíäîø á´ëñà, àíà øó òóðèøäàí ìà³ñàäè ÿõøèëèê, èêðîì âà ýµòèðîì á´ëèøè øàðò. Àììî ðè¸ âà áóþê ñàíàø á´ëñà, æîèç ýìàñ. Áóíãà ñàëàô µàìäà õàëàôëàð áàðäàâîì àìàë ³èëèøãàíè ó÷óí áó ñ´çíè èõòè¸ð ³èëäèê. Áóíãà äàëèë á´ëóâ÷è ñàëàôëàðíèíã ñ´çëàðè âà àñàðëàðèíè æàìëàäèì. Áóíãà õèëîô ³èëãàíëàðíè µàì çèêð ýòäèì âà æàâîá µàì áåðäèì. Êèìãà áó íàðñàëàð òóøóíàðñèç á´ëñà, ìàíà øó ³èñìäà ¸çãàíëàðèìäàí ´³èá, òóøóíìàãàí íàðñàëàðèíè áàðòàðàô ýòèøèíè óìèä ³èëàìàí. Ôàñë: ñîëèµ êèøèëàð, î²àéíèëàð, ³´øíèëàð, ä´ñòëàð âà ³àðèíäîøëàðíè çè¸ðàò ³èëèø òàúêèäëàíãàí ìàµáóá àìàëëàðäàíäèð. Âà³òèíè àíè³ëàø óëàðíèíã µîëàòëàðè, ìàðòàáàëàðè âà á´ø ïàéòëàðèãà ³àðàá ´çãàðàäè. Çè¸ðàòè êàðèµ ê´ðìàéäèãàí ê´ðèíèøäà âà ðîçè á´ëàäèãàí âà³òäà á´ëèøè øàðò. Áóíãà áèð íå÷à ìàøµóð àñàð âà µàäèñëàð áîð. 672/22. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèð êèøè áîø³à áèð ³èøëî³äàãè î²àéíèñèíè çè¸ðàò ³èëäè. Àëëîµ òàîëî óíèíã é´ëèäà êóçàòóâ÷è ³èëèá áèð ôàðèøòàíè þáîðäè. Ôàðèøòà óíèíã îëäèãà êåëèá: «£àåðãà áîðèøíè õîµëàéñàí?» äåãàíèäà, µàëèãè êèøè: «Ìàíà áó ³èøëî³äàãè î²àéíèìíèêèãà», äåäè. Ôàðèøòà: «Ñåíèíã óíäà ïàðâàðèøëàá òóðãàí Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 176 áèðîð ìîë-ìóëêèíã áîðìè?» äåãàíèäà, «É´³, ëåêèí ìåí óíè Àëëîµ é´ëèäà ÿõøè ê´ðàìàí», äåäè. Øóíäà µàëèãè ôàðèøòà: «Ìåí ñåíãà þáîðèëãàí Àëëîµíèíã ýë÷èñèìàí. Àëáàòòà Àëëîµ ñåíè õóääè óíè ÿõøè ê´ðãàíèíãäåê ÿõøè ê´ðàäè», äåäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 673/23. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì áèðîð êàñàëíè áîðèá çè¸ðàò ³èëñà ¸êè áèðîäàðèíè Àëëîµ é´ëèäà çè¸ðàò ³èëñà, áèð íèäî ³èëóâ÷è íèäî ³èëèá: «£àäàìëàðèíããà µàñàíîò, æàííàòäàí ´ç ìàíçèëèíãíè òàé¸ðëàá ³´éäèíã», äåá àéòàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. Ôàñë: Êèøè ñîëèµ ä´ñòèäàí çè¸ðàòíè ê´ïàéòèðìî²èíè ñ´ðàø ìàµáóá ýêàíëèãè µà³èäà: 674/24. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Æàáðîèë àëàéµèññàëîìãà: «Áèçíè áóíäàí-äà ê´ïðî³ çè¸ðàò ³èëèøäàí ñèçíè íèìà ìàí ³èëàäè?» äåãàíëàðèäà, ³óéèäàãè îÿò íîçèë á´ëäè: «(Ýé Ìóµàììàä), áèç ¸ë²èç Ïàðâàðäèãîðèíãèçíèíã àìðè-ôàðìîíè áèëàíãèíà íîçèë á´ëóðìèç. Îëäèìèçäàãè (îõèðàò) µàì, îðòèìèçäàãè (äóí¸) µàì, (äóí¸ âà îõèðàò) ´ðòàñèäàãè áàð÷à èø-àìàëëàð µàì ¸ë²èç Óíèêèäèð» (Ìàðÿì ñóðàñè, 64-îÿò). Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 221-áîá Àêñà óðãàíãà æàâîá áåðèø âà ýñíàøíèíã µóêìè 675/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëáàòòà Àëëîµ òàîëî àêñà óðãàííè ÿõøè ê´ðàäè. Ýñíàøíè ýñà êàðèµ ê´ðàäè. Ñèçëàðäàí áèðèíãèç àêñà óðèá, «Àëµàìäóëèëëàµ», äåá Àëëîµãà µàìä àéòñà, µàð áèð ýøèòãàí ìóñóëìîí êèøèãà «ßðµàìóêàëëîµ», ÿúíè «Àëëîµ ñåíãà ðàµì ³èëñèí», äåá àéòìî²è øàðò á´ëàäè. Àììî ýñíàø øàéòîíäàíäèð. Àãàð ñèçëàðäàí áèðèíãèç ýñíàéäèãàí á´ëñà, ³îäèð á´ëãàíè÷à óíè ³àéòàðñèí. ×óíêè ýñíàãàí êèøèãà øàéòîí êóëàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. Óëàìîëàð øóíäàé äåéèøãàí: «Âàçííèíã åíãèë á´ëèøè, òàîìíè êàì âà êó÷ñèçèíè èñòåúìîë ³èëèø àêñàãà ñàáàá á´ëóâ÷è íàðñàëàðäàíäèð. Øóíèíã ó÷óí àêñà ìà³òàëãàíäèð. Áó òàâñèÿ ³èëèíãàí èøëàðäàí á´ëèá, øàµâàòíè çàèôëàøòèðèá, òîàòíè îñîíëàøòèðàäè. Ýñíàø ýñà áóíèíã àêñèäèð». 676/2. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðäàí áèðèíãèç àêñà áåðñà, P 3U «Àëµàìäóëèëëàµ», äåñèí. ¨íèäàãè î²àéíèñè ¸êè ä´ñòè P O 3 4 «ßðµàìóêàëëîµ», äåñèí. «ßðµàìóêàëëîµ», äåãàí êèøèãà "# I 8 P O # " «ßµäèêóìóëëîµó âà þñëèµ áîëàêóì», ÿúíè «Àëëîµ ñèçíè µèäîÿò ³èëèá, øàúíèíãèçíè èñëîµ ýòñèí», äåñèí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 677/3. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèäà èêêè êèøè àêñà óðäè. Óëàðíèíã áèðèãà æàâîá ³àéòàðäèëàð. Èêêèí÷èñèãà æàâîá ³àéòàðìàäèëàð. ¥àëèãè æàâîá ³àéòàðèëìàãàí êèøè: «Ôàëîí êèøè àêñà óðóâäè, æàâîá ³àéòàðäèíãèç. Ìåí àêñà óðñàì, æàâîá ³àéòàðìàäèíãèç», äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áó «Àëµàìäóëèëëàµ», äåäè. Ñåí «Àëµàìäóëèëëàµ», äåìàäèíã», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 177 ëàðè. 678/4. Àáó Ìóñî àë-Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðäàí áèðèíãèç àêñà óðèá Àëëîµãà µàìä àéòñà, óíãà æàâîá ³àéòàðèíã. Àãàð µàìä àéòìàñà (ÿúíè, «Àëµàìäóëèëëàµ», äåìàñà), æàâîá ³àéòàðìàíã», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 679/5. Áàðîäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèçíè åòòè íàðñàãà áóþðäèëàð âà åòòè íàðñàäàí ³àéòàðäèëàð. Áóþðèëãàí íàðñàëàð ³óéèäàãèëàðäèð: 1. Êàñàëíè áîðèá ê´ðèø; 2. Æàíîçàãà ýðãàøèø; 3. Àêñà óðãàí êèøèãà æàâîá ³àéòàðèø; 4. (Òàîì ¸êè áîø³à áèðîð íàðñàãà) ÷à³èðãàí êèøèãà æàâîá ³èëèø; 5. Ñàëîìãà àëèê îëèø; 6. Ìàçëóìãà ¸ðäàì áåðèø; 7. £àñàìíèíã óñòèäàí ÷è³èø». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 680/6. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìóñóëìîííèíã ìóñóëìîí óñòèäàãè µà³³è áåøòàäèð: 1. Ñàëîìãà àëèê îëèø; 2. Êàñàëíè áîðèá ê´ðèø; 3. Æàíîçàãà ýðãàøèø; 4. (Òàîì ¸êè áîø³à áèðîð íàðñàãà) ÷à³èðãàíãà æàâîá ³èëèø; 5. Àêñà óðãàíãà æàâîá ³àéòàðèø», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. Ìóñëèìíèíã ðèâîÿòëàðèäà ýñà ³óéèäàãè÷à êåëòèðèëàäè: «Ìóñóëìîííèíã ìóñóëìîíäàãè µà³³è îëòèòàäèð: 1. É´ëè³³àíäà ñàëîì áåðèø; 2. (Òàîì ¸êè áîø³à áèðîð íàðñàãà) ÷à³èðãàíãà æàâîá ³èëèø; 3. Íàñèµàò òàëàá ³èëñà, íàñèµàò ³èëèø; 4. Àãàð àêñà óðèá µàìä àéòñà, («ßðµàìóêàëëîµ», äåá) æàâîá ³àéòàðèø; 5. Êàñàë á´ëñà, áîðèá ê´ðèø; 6. Æàíîçàäà ³àòíàøèø». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ôàñë: óëàìîëàð àêñà óðãàí êèøè êåòèäàí «Àëµàìäóëèëëàµ», äåá àéòèøèíè ìóñòàµàá, äåéèøãàí. Àãàð «Àëµàìäóëèëëàµè ðîááèë àëàìèéí», äåñà, ÿõøèðî³. Àãàð «Àëµàìäóëèëëàµè úàëà êóëëè µîë», äåñà, àôçàëðî³äèð. 681/7. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðäàí áèðèíãèç àêñà óðñà, Q c 4 E 7 [ " 1/ P 3U «Àëµàìäóëèëëàµè úàëà êóëëè µîë», äåñèí. Óíè ýøèòãàí î²àéíèñè ¸êè ä´ñòè P 34 «ßðµàìóêàëëîµ», äåñèí. (Àêñà óðãàí) "# I8 P O # " «ßµäèêóìóëëîµó âà þñëèµ áàëàêóì», äåá àéòàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà áîø³àëàð ñàµèµ èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëèøãàí. 682/8. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè Èáí Óìàðíèíã ¸íëàðèäà àêñà óðèá «Àëµàìäó ëèëëàµè âàññàëîìó úàëà ðàñóëèëëàµ», äåäè. Èáí Óìàð (ð.à.): «(Ñåí)Àëµàìäó ëèëëàµè âàññàëîìó úàëà ðàñóëèëëàµ» äåäèíãìè? Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèçãà Q c 4 E 7 [ " 1/ P 3U Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 178 «Àëµàìäó ëèëëàµè úàëà êóëëè µîë», äåéèøãà áóþðãàíëàð-êó», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. Èìîì Íàâàâèéíèíã ôèêðëàðè÷à, ýøèòãàí êèøè «ßðµàìóêàëëîµ» ¸êè «ßðµàìóêóìóëëîµ» ¸êè «Ðàµèìàêóìóëëîµ», äåéèøè ìàµáóáäèð. Áóíäàí êåéèí àêñà óðãàí êèøèíèíã «ßµäèêóìóëëîµ âà þñëèµ áàëàêóì» ¸êè «ß²ôèðóëëîµó ëàíà âàëàêóì», äåá àéòèøè µàì ìàµáóáäèð. 683/9. Íîôåúäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Èáí Óìàð (ð.à): «Ñèçëàðäàí áèðèíãèç àêñà óðñà, óíãà P 34 «ßðµàìóêàëëîµ», äåéäè. Ó ýñà "# ( P O % "[ P O (3 4 «ßðµàìóíàëëîµó âà èé¸êóì âà ÿ²ôèðóëëîµó ëàíà âà ëàêóì», ÿúíè «Àëëîµ áèçëàðíè âà ñèçëàðíè ðàµì ³èëèá, ñèçëàðíè âà áèçëàðíè ìà²ôèðàò ³èëñèí», äåéäè», äåäèëàð. Èìîì Ìîëèê ðèâîÿòè. Ôàñë: àêñà óðóâ÷è µàìä àéòìàñà, æàâîá ³àéòàðèëìàéäè. Áèç áóíè þ³îðèäàãè µàäèñäà ´ðãàíäèê. ¥àìä âà àêñàãà æàâîá ³àéòàðèø êàìèäà ¸íèäàãè øåðèãè ýøèòàäèãàí äàðàæàäà á´ëèøè êåðàê. Ôàñë: àêñà óðóâ÷è êèøè «Àëµàìäóëèëëàµ»äàí áîø³à ëàôçíè àéòñà, æàâîá ³àéòàðèëèøèãà µà³ëè ýìàñ. 684/10. Ñîëèì èáí Óáàéä àë-Àøæàúèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Áèç Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèäà ýäèê. Øó ïàéò ³àâì îðàñèäàí áèð êèøè àêñà óðèá «Àññàëîìó àëàéêóì», äåäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¤çèíããà µàìäà îíàíããà ñàëîì á´ëñèí», äåäèëàð, ñ´íãðà «Ñèçëàðäàí áèðèíãèç àêñà óðàäèãàí á´ëñà, Àëëîµãà µàìä àéòñèí. Óíèíã µóçóðèäàãèëàð «ßðµàìàêóìóëëîµ», äåñèí. ßíà àêñà óðãàí êèøè «ß²ôèðóëëîµó ëàíà âàëàêóì», ÿúíè «Àëëîµ ñèçíè âà áèçëàðíè ìà²ôèðàò ³èëñèí», äåá àéòñèí», äåäèëàð». Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. Ôàñë: àêñà êåëãàí ïàéòäà ³´ëèíè ¸êè êèéèìèíè ¸ øóíãà ´õøàø íàðñàëàðèíè î²çèãà ³´éèá, îâîçèíè ïàñòëàòìî²è ñóííàò àìàëëàðäàíäèð. 685/11. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð àêñà óðàäèãàí á´ëñàëàð, ³´ëëàðè ¸êè êèéèìëàðèíè î²çèëàðèãà ³´éèá, îâîçëàðèíè ïàñòëàòàðäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. 686/12. Àáäóëëîµ èáí Çóáàéðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëáàòòà Àëëîµ àççà âà æàëëà ýñíàãàíäà âà àêñà óðãàíäà îâîçíè áàëàíäëàòãàíëàðíè ¸ìîí ê´ðàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 687/13. Óììó Ñàëàìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áàëàíä (îâîç èëà) ýñíàø âà ³àòòè³ àêñà øàéòîíäàíäèð», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Ôàñë: àãàð áèð èíñîíäà àêñà îð³àìà-îð³à òàêðîðëàíàäèãàí á´ëñà, òîèíêè ó÷ ìàðòàãà÷à µàð ãàë æàâîá áåðìî³ëèãè ñóííàòäèð. 688/14. Ñàëàìà èáí Àêâàúäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèäà áèð êèøè àêñà óðãàíèäà «ßðµàìóêàëëîµ», äåäèëàð. Èêêèí÷è áîð àêñà óðãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áó êèøè øàìîëëàá òóìîâ á´ëèá ³îëèáäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Àììî Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòèäà êåëòèðèëèøè÷à, Ñàëàìà èáí Àêâàú àéòàäèëàð: «Ìåíèíã ãóâîµëèãèìäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèäà áèð êèøè àêñà óðäè. Ó çîò: «ßðµàìóêàëëîµ», äåäèëàð. Èêêèí÷è âà ó÷èí÷è ãàë µàì àêñà óðãàíäà, «ßðµàìóêàëëîµ»íè àéòèá, «Áó êèøè øàìîëëàá ³îëèáäè», äåäèëàð». Èìîì Òåðìèçèé áó µàäèñíè µàñàí ñàµèµ, äåäèëàð. 689/15. Óáàéäóëëîµ èáí Ðèôîúàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàë- Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 179 ëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àêñà óðãàíãà ó÷ áîð æàâîá áåðèëàäè. Àãàð ó÷òàäàí çè¸äà á´ëàäèãàí á´ëñà, õîµëàñàíãèç, æàâîá ³èëèíã, õîµëàìàñàíãèç, æàâîá ³èëìàíã», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. Áó µàäèñ çàèôäèð. Èìîì Òåðìèçèé ñ´çëàðèãà ê´ðà, áó µàäèñ ²àðèá á´ëèá, èñíîäè ìàæµóëäèð. 690/16. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðäàí áèðèíãèç àêñà óðñà, ¸íèäàãè ´òèðãàí êèøè æàâîá ³àéòàðñèí. Àãàð ó÷òàäàí çè¸äà á´ëñà, ó øàìîëëàãàíäèð. Ó÷òàäàí êåéèí æàâîá ³àéòàðèëìàéäè», äåäèëàð. Áó µà³äà óëàìîëàð èõòèëîô ³èëèøãàí. Áàúçèëàð èêêèí÷èñèäà, äåéèøãàí, ó÷ âà ò´ðòèí÷èñèäà, äåãàíëàð µàì áîð. Ýíã ò´²ðèñè ó÷èí÷èñèäèð. Áóíèíã ìàúíîñè – ó êèøè àêñàñèãà æàâîá ³àéòàðèëìàéäè. ×óíêè áó òóìîâ êàñàëëèãè á´ëèá, åíãèë àêñà ýìàñ. Àãàð «Òóìîâ êàñàëè á´ëñà, äóî ³èëèá æàâîá ³àéòàðèëèøèãà áîø³àëàðäàí ê´ðà µà³ëè ýìàñìè?» äåéèëñà, áóíãà æàâîá øóíäàé: «¥à³è³àòäà äóî ³èëèø ìàµáóá àìàë. Ëåêèí ìàøðóú á´ëãàí àêñà äóîñèäàí òàø³àðèäàãè äóîíè ³èëñèí. Áàëêè ìóñóëìîí áîø³à ìóñóëìîíãà îôèÿò, ñàëîìàòëèê âà øóíãà ´õøàø íàðñàëàðíè äóî ³èëàâåðèøèäà çàðàð é´³, ôà³àò àêñà óðèøãà òààëëó³ëè á´ëìàñèí». Ôàñë: àãàð àêñà óðñà-þ µàìä àéòìàñà, þ³îðèäà àéòèá ´òãàíèìèçäåê, æàâîá ³àéòàðèëìàéäè. Øó ñèíãàðè àãàð µàìä àéòñà-þ óíè êèøè ýøèòìàñà µàì, æàâîá ³àéòàðèëìàéäè. Àãàð æàìîàò á´ëñà-þ, óëàðíèíã áàúçèëàðè ýøèòèá, áàúçèëàðè ýøèòèøìàñà, ýøèòãàíëàð æàâîá ³àéòàðèøàäè. Áèëèíãêè, àãàð µàìä àéòìàñà, áóíäà µàìäíè ýñëàòìî³ëèê ìóñòàµàáäèð. 691/17. Àáó Ìóñî àë-Àøúàðèéäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè. ßµóäèéëàð Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèäà àêñà óðèá, Ðàñóëóëëîµíèíã «ßðµàìóêàëëîµ», (ÿúíè, «Àëëîµ ðàµì ³èëñèí»), äåéèøëàðèãà óìèä ³èëèøàð ýäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ýñà: «ßµäèêóìóëëîµó âà þñëèµ áàëàêóì», (ÿúíè, «Àëëîµ ñèçíè µèäîÿò ³èëèá, øàúíèíãèçíè èñëîµ ýòñèí»), äåá àéòàðäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. Àáó ßúëî àë-Ìóâñèëèé «Ìóñíàä»ëàðèäà Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ³èëèíãàí ðèâîÿò øóíäàé êåëòèðèëàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì áèðîð ñ´ç ãàïèðà¸òãàí á´ëñà-þ, óíèíã µóçóðèäà àêñà óðèëñà, áàñ, ó µà³äèð», äåãàíëàð». Áóíèíã èñíîäè èøîí÷ëèäèð. Ôà³àò Áà³èéÿ èáí Âàëèäíèíã ñàíàäèäà èõòèëîô ³èëèíãàí. Àêñàð µàäèñ èìîìëàðè áóíèíã ðèâîÿòèíè øîìëèêëàðäàí á´ëñàãèíà, µóææàò ³èëèá êåëòèðèøãàí. Áó µàäèñíè ýñà Ìóîâèÿ èáí ßµ¸ Øîìèéäàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Ôàñë: àãàð ýñíàñà, þ³îðèäàãè ñàµèµ µàäèñãà áèíîàí ³îäèð á´ëãàíè÷à ³àéòàðìî³ëèãè âà ³´ëèíè î²çèãà ³´éìî³ëèãè ñóííàòäèð. 692/18. Àáó Ñàèä àë-Õóäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ñèçëàðäàí áèðèíãèç ýñíàéäèãàí á´ëñà, ³´ëè áèëàí î²çèíè ò´ññèí, ÷óíêè øàéòîí êèðèá êåòàäè», äåäèëàð. Èìîì Íàâàâèéíèíã ôèêðëàðè÷à, ýñíàø õîµ íàìîçäà, õîµ òàø³àðèäà á´ëñèí, ³´ëèíè î²çèãà ³´éèø ìàµáóá àìàëëàðäàíäèð. Àììî ýñíàøäàí òàø³àðè µîëàòëàðäà íàìîç ´³óâ÷è êèøèíèíã ³´ëèíè î²çèãà ³´éèøè ìàêðóµ ñàíàëàäè. 222-áîá Ìà³òàø µà³èäà Áèëèíãêè, êèøèíè ãîµèäà ´ç îëäèäà âà ãîµèäà é´³ëèãèäà ÷èðîéëè ñèôàòëàð èëà ìà³òàëàäè. É´³ëèãèäà ìà³òàøíèíã çàðàðè é´³. Ôà³àò ìà³òîâ÷è êèøè ¸ë²îí àðàëàøòèðìàñëèãè âà àíà øó ¸ë²îí ñàáàáèäàí ´øà ñèôàòäàí ìàµðóì á´ëìàñëèãè µàìäà ìà³òàëãàí êèøè ôàñîäãà êåòèá ôèòíàëàíèá ³îëìàñëèãè êåðàê. Àììî ´çèíèíã îëäèäà þçèãà ìà³òàø ò´²ðèñèäà áàúçè µàäèñëàð ìàµáóá ýêàíëèãèíè, áàúçèñè ýñà ìàí ³èëèíãàíëèãèíè àéòãàí. Óëàìîëàð èêêè òîìîí µàäèñëàðèíè æàìëàá, ³óéèäàãè ôèêðëàðíè àéòèøãàí: «Àãàð ìà³òàëà¸òãàí êèøè êîìèë èìîíëè, Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 180 èøîí÷ëè, ðè¸çàòëè, ìàúðèôàòëè êèøè á´ëèá, ´øà ìà³òîâäàí ôèòíàëàíìàñà âà ²óðóðãà êåòìàñà, µàðîì µàì, ìàêðóµ µàì ýìàñ. Àãàð áó èøëàðíèíã áèðîðòàñèäàí ³´ð³èëñà, ìà³òàøëèê ³àòòè³ ìàêðóµ». Ìà³òàøíè ìàí ³èëóâ÷è µàäèñëàð 693/1. Ìè³äîääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè Óñìîííè (ð.à.) ìà³òàãàíèäà Ìè³äîä (ð.à.) òèççàëàðèíè áóêèá, óíèíã þçèãà ìàéäà òîøëàðíè îòèá ÷àíã ñîëäèëàð. Øóíäà Óñìîí (ð.à.): «Áó íèìà ³èëãàíèíãèç?» äåãàíëàðèäà, Ìè³äîä (ð.à.): «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã «Àãàð ìà³òîâ÷èëàðíè ê´ðñàíãèç, þçëàðèãà òóïðî³ ñî÷èíã», äåãàíëàðèíè ýøèòäèì», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 694/2. Àáó Ìóñî àë-Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèð êèøèíèíã áîø³à áèð êèøèíè ê´êëàðãà ê´òàðèá ìà³òà¸òãàíèíè ýøèòèá: «Óíè µàëîê ³èëäèíãëàð ¸êè áó êèøèíèíã áåëèíè ñèíäèðäèíãëàð-êó», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 695/3. Àáó Áàêðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèäà áèð êèøè çèêð ³èëèíäè. Øóíäà áîø³à áèð êèøè óíèíã ÿõøèëèãèíè ãàïèðèá ìà³òàá þáîðäè. Áóíè ýøèòãàí Ðàñóëóëëîµ: «Ä´ñòèíãíèíã á´éíèíè ñèíäèðäèíã-êó», äåá áèð íå÷à ìàðòà àéòäèëàð. Ñ´íãðà ó çîò: «Àãàð ñèçëàðäàí áèðèíãèç ìà³òàøãà ìàæáóð á´ëèá ³îëñà, óíè óíäàé-áóíäàé âà øó ñèíãàðè, äåá ´éëàéìàí, äåñèí. Àãàð ìåí áèëãàíèìäåê àíà øó ñèôàòëàðãà ýãà á´ëñà, ^ 4: P 1 / 17[ q $ P O N )'4 «¥àñèéáóµó Àëëîµ âàëà þçàêêèé úàëàëëîµó àµàäà» (ìàúíîñè: «Óíèíã êèôîÿ÷èñè Àëëîµäèð. Àëëîµíèíã îëäèäà áèðîð êèøè àéáñèç ýìàñ»), äåñèí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ìà³òàøíè ìóáîµ ³èëóâ÷è µàäèñëàð Ñàµèµ µàäèñëàðäà êåëòèðèëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Àáó Áàêð Ñèääè³³à (ð.à.) «Èêêèòàìèç á´ëñàê, ó÷èí÷èìèç Àëëîµ ýêàíèãà ãóìîíèíã ³àíäàé?» ¸êè (áîø³à áèð µàäèñäà àéòèëèøè÷à) «Ñåí èçîðèíè ìóòàêàááèð íèÿòèäà ê´òàðèá þðóâ÷è ýìàññàí», (ÿíà áîø³à áèð µàäèñäà êåëòèðèëèøè÷à) «Ýé Àáó Áàêð, éè²ëàìàãèí, àëáàòòà ìåíãà ä´ñòëèãè âà ìîëèäàãè ýíã èøîí÷ëèñè Àáó Áàêðäèð. Àãàð óììàòèìäàí õàëèë (ä´ñò) óøëàø êåðàê á´ëãàíèäà, Àáó Áàêðíè õàëèë ³èëèá îëàðäèì», (áîø³à áèð µàäèñäà ýñà àéòèëèøè÷à) «Æàííàòãà êèðèøäà µàììà ýøèãèäàí ÷à³èðèëóâ÷èëàðäàí á´ëèøèíãíè óìèä ³èëàìàí», (ÿíà áèð µàäèñäà êåëòèðèëèøè÷à) «Óíãà êèðèøèãà èçí áåðèá, æàííàòãà êèðèøèíèíã õóðñàíäëèê õàáàðèíè áåð», (ÿíà áîø³à áèð µàäèñäà àéòèëèøè÷à) «Ýé Óµóä òî²è, òèí÷ëàí, ÷óíêè ñåíäà íàáèé, ñèääè³ âà èêêè øàµèä áîð», äåäèëàð. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Æàííàòãà êèðèá áèð ³àñð ê´ðäèì. «Áó ³àñð êèì ó÷óí?» äåñàì, «Óìàð ó÷óí», äåá àéòèøäè. Óíãà êèðèøíè õîµëàäèìó, ñåíèíã ðàøê÷è ýêàíèíãíè ýñëàá ³îëäèì», äåãàíëàðèäà, Óìàð (ð.à.): «Îòà-îíàì ôèäî á´ëãóð ýé Ðàñóëóëëîµ, ñèçãà ðàøê ³èëàðìèäèì?» äåäèëàð. Áîø³à µàäèñäà êåëòèðèëèøè÷à, «Ýé Óìàð, øàéòîí ñåíèíã é´ëèíã òîìîí é´ëè³ìàãàí. Àãàð é´ëè³àäèãàí á´ëñà µàì, ñåí òîìîíäàí áîø³à ¸³³à áóðèëèá êåòãàí», äåäèëàð. Áîø³à áèð µàäèñäà êåëòèðèëèøè÷à ýñà, «Óñìîíãà (ýøèêíè) î÷èá, æàííàòãà êèðèøèíèíã õàáàðèíè áåðãèí», ÿíà áîø³à áèð µàäèñäà àéòèëèøè÷à, Àëèãà (ð.à.) «Ñåí ìåíäàíñàí, ìåí ñåíèíã (³àâìèíã)äàíìàí» âà «Ìóñî µóçóðèäàãè ¥îðóíäåê ìåíèíã µóçóðèìäà á´ëèøãà ðîçè á´ëìàéñàíìè?» äåá àéòãàíëàð. Áîø³à áèð µàäèñäà êåëòèðèëèøè÷à, Áèëîëãà (ð.à.) «Æàííàòäà êàâóøèíã îâîçèíè ýøèòäèì», äåá àéFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 181 òãàíëàð. Áîø³à áèð µàäèñäà àéòèëèøè÷à ýñà, Óáàé èáí Êàúáãà «Èëì ñèçíè áàõòëè ³èëñèí, ýé Àáó Ìóíçèð», äåá àéòãàíëàð. Áîø³à áèð µàäèñäà êåëòèðèëèøè÷à, Àáäóëëîµ èáí Ñàëîìãà «Ñåí ´ëãóíèíã÷à Èñëîìäàñàí», äåãàíëàð. Áîø³à áèð µàäèñäà àéòèëèøè÷à, àíñîðèéëàðãà «Àëëîµ àççà âà æàëëà ñèçëàðãà êóëäè. (¨êè) ³èëãàí èøëàðèíãèçäàí àæàáëàíäè», äåá àéòãàíëàð. Áîø³à áèð µàäèñäà êåëòèðèëèøè÷à, àíñîðèéëàðãà «Ñèçëàð êèøèëàð îðàñèäàãè ýíã ìàµáóáëèñèäèðñèçëàð», äåá àéòãàíëàð. Áîø³à áèð µàäèñäà àéòèëèøè÷à, Àøàæ Àáäóë³àéñãà «Ñåíäà èêêè õèñëàò áîðäèð. Ó õèñëàòëàðíè Àëëîµ âà Óíèíã ðàñóëè ÿõøè ê´ðàäè, óëàð µàëèìëèê âà áîñè³ëèêäèð», äåäèëàð. Ìàíà øó èøîðà ³èëãàí µàäèñëàðèì ñàµèµ, ìàøµóðäèð. Áóíãà ´õøàø Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êèøèëàðíèíã þçèãà ìà³òàãàí µàäèñëàð æóäà ê´ïäèð. Àììî ñàµîáà, òîáåúèí âà óëàðäàí êåéèíãè ýðãàøèëàäèãàí óëàìîëàðíèíã ìà³òîâëàðè áåµàä ê´ïäèð. Àáó ¥îìèä ¢àççîëèé «Èµ¸» êèòîáèíèíã çàêîò ³èñìèäà ³óéèäàãè ñ´çëàðíè êåëòèðãàíëàð: «Àãàð áèðîð êèøèãà ñàäà³à áåðèëñà, îëóâ÷è êèøè áåðóâ÷èãà ³àðàøè êåðàê. Àãàð áåðóâ÷è ðàµìàòíè âà ñàäà³àñè îâîçà á´ëèøèíè ÿõøè ê´ðñà, îëóâ÷è êèøè óíè ìàõôèé ³èëìî²è ëîçèì á´ëàäè. ×óíêè µà³³èíè àäî ýòèøëèê çóëìãà ¸ðäàì áåðèøãà îëèá áîðìàñëèãè êåðàê. Ñàäà³à áåðóâ÷èíèíã ðàµìàò òàëàá ýòèøè çóëìäèð. Àãàð ñàäà³à áåðãàí êèøèíèíã ðàµìàò àéòèëèøèíè ÿõøè ê´ðìàñëèãèíè áèëñà, îëãàí êèøè ðàµìàò àéòìî²è âà áåðãàí ñàäà³àñèíè îâîçà ³èëìî²è ëîçèì». Ñóô¸í àñ-Ñàâðèé: «Êèìêè ´ç íàôñèíè áèëñà, êèøèëàðíèíã ìà³òîâè çàðàð ³èëìàéäè», äåäèëàð. Àáó ¥îìèä ¢àççîëèé àââàëãè áîáäàãè ´òãàí íàðñàëàðíè çèêð ³èëãàíëàðèäàí êåéèí ³óéèäàãè ñ´çëàðíè êåëòèðäèëàð: «Áó ìàúíîëàðíèíã íîçèêëèãèíè ³àëáèãà ðèîÿ ³èëãàí êèøè ìóëîµàçà ³èëìî²è ëîçèì á´ëàäè. ×óíêè áó íîçèê íàðñàëàðãà àµàìèÿò áåðìàé, àúçîëàðíèíã àìàë ³èëèøè ôîéäàñè îç, ³èéèí÷èëèãè ê´ï á´ëãàíè ó÷óí øàéòîíãà êóëãè á´ëàäè. Áèð ìàñàëàíè òàúëèì îëìî³ áèð éèëëèê èáîäàòäàí àôçàë, äåéèëãàíèäà, ìàíà øó èëì íàçàðäà òóòèëãàí. Ýíäè áó èëì áèëàí óìð èáîäàòè òèðèëòèðèëàäè. Æîµèëëèê áèëàí ýñà óìð èáîäàòèíè ´ëäèðèá, ÿðî³ñèç ³èëèá ³´éèëàäè». 223-áîá Êèøè ´çèíè ìà³òàá, ³èëãàí ÿõøèëèêëàðèíè çèêð ³èëèøè µà³èäà Àëëîµ òàîëî Íàæì ñóðàñèíèíã 32-îÿòèäà «Áàñ, ñèçëàð ´çëàðèíãèçíè ïîêëàìàé ³´ÿ ³îëèíãëàð», äåá àéòãàí. Áèëèíãêè, ´çèíè ìà³òàá, ÿõøèëèêëàðèíè çèêð ³èëèø èêêè õèë á´ëàäè: ¸ìîí ê´ðèëãàí âà ìàµáóá ê´ðèëãàí. ¨ìîí ê´ðèëãàíè ôàõðëàíèá, ´çèíè áàëàíä òóòèá, òåíãäîøëàðèäàí àæðàëèá òóðèø ó÷óíäèð. Ìàµáóá ê´ðèëãàíè ýñà, äèíèé èñëîµîòäà ¸êè àìðó ìàúðóôäà, ¸êè íàµèé-ìóíêàðäà, ¸êè íàñèµàò ³èëèøäà, ¸êè áèðîð ìàñëàµàòãà èøîðà ýòèøäà, ¸êè òàúëèì áåðèøäà, ¸êè âàúç àéòèøäà, ¸êè çèêðëàðäà, ¸êè èêêè êèøèíèíã îðàñèíè èñëîµ ýòèøäà, ¸êè ´çèäàí ¸ìîíëèêíè äàô ýòèøäà âà øóíãà ´õøàø íàðñàëàðäà á´ëàäè. ¤çèíèíã ÿõøèëèêëàðèíè çèêð ýòèø âîèç ñ´çè ³àáóë ³èëèíèá, àéòà¸òãàí íàðñàñèãà ýúòèáîð ³èëèíèøè íèÿòèäà ¸êè «Ìàíà øó àéòà¸òãàí ñ´çèìíè áîø³à êèøèäàí òîïà îëìàéñèçëàð, áàñ, óíè ¸äëàá îëèíãëàð» ³àáèëèäàãè íèÿò áèëàí á´ëñà, çàðàðè é´³. Áó ìàúíîäàãè íàðñàëàðãà ìèñîëëàð íàññëàðäà (ÿúíè, £óðúîí âà µàäèñäà) ò´ëèá-òîøèá ¸òèáäè. Ìàñàëàí, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ³óéèäàãè ñ´çëàðèãà ´õøàø – «Ìåí ¸ë²îí á´ëìàãàí íàáèéäèðìàí», «Ìåí îäàì áîëàëàðè ñàééèäèìàí», «Ìåí áèðèí÷è åð ¸ðèá ÷è³³àí êèøèìàí», «Ìåí ñèçëàðäàí ê´ðà Àëëîµíè áèëóâ÷è âà òà³âîäîðèíãèçìàí», «Ìåí Ðàááèì µóçóðèäà òóíàéìàí» âà áóíãà ´õøàø ñ´çëàð ê´ïäèð. Þñóô àëàéµèññàëîì: «Ìåíè øó åðíèíã õàçèíàëàðè óñòèãà ³´éãèí. ×óíêè ìåí (óëàðíè) ò´ëà-ò´êèñ ñà³ëàéäèãàí âà (ò´²ðè òàñàððóô ³èëèøíè) áèëàäèFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 182 ãàí êèøèìàí», äåäèëàð (Þñóô ñóðàñè, 55-îÿò). Øóàéá àëàéµèññàëîì: «Èíøààëëîµ, ñåí ìåíèíã ñîëèµ êèøèëàðäàí ýêàíëèãèìíè ê´ðóðñàí», äåäèëàð (£àñîñ ñóðàñè, 27-îÿò). 696/1. Èìîì Áóõîðèé «Ñàµèµ»ëàðèäà ³èëãàí ðèâîÿòëàðèäà øóíäàé êåëòèðèëàäè. Óñìîí (ð.à.) ³àìàë ³èëèíãàíëàðèäà «Áèëìàéñèçëàðìè, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì ³èéèí÷èëèêäà àñêàðëàðíè òàúìèíëàñà, óíãà æàííàò á´ëàäè», äåãàíëàðèäà, áàñ, óëàðíè òàúìèíëàäèì. Áèëìàéñèçëàðìè, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì «Ðóâìà» ³óäó²èíè êàâëàñà, óíãà æàííàò á´ëàäè», äåãàíëàðèäà, áàñ, ³óäó³íè êàâëàäèì», äåá ´çëàðèíè ìà³òîâãà ëîéè³ ôàçèëàòëàðèíè çèêð ³èëãàíëàðèäàí êåéèí àéòãàí íàðñàëàðèíè ³àâì òàñäè³ëàøäè. 697/2. Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ê´ôà àµëè áó çîò óñòèäàí Óìàð èáí Õàòòîáãà (ð.à.) íàìîçíè ÷èðîéëè ´³èá áåðìàéäè, äåá øèêîÿò ³èëèøãàíèäà, Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñ: «Àëëîµãà ³àñàìêè, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèëàí ²àçîò ³èëèá, Àëëîµíèíã é´ëèäà àðàáëàð è÷èäà áèðèí÷è íàéçà îòãàí êèøèìàí...» äåá µàäèñíèíã ³îëãàíèíè çèêð ³èëäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 698/3. Àëèäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò: «Äîííè ¸ðãàí âà íàôñëàðíè õàë³ ³èëãàí Çîòãà ³àñàìêè, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ìåíãà «Êèìêè ìåíè ÿõøè ê´ðñà, ì´ìèíäèð, ìåíè ¸ìîí ê´ðñà, ìóíîôè³äèð», äåãàí àµäëàðè áîðäèð», äåãàíëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 699/4. Àáó Âîèëäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Èáí Ìàñúóä (ð.à.) áèçãà ³óéèäàãè÷à õóòáà àéòäèëàð: «Àëëîµãà ³àñàìêè, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì î²èçëàðèäàí åòìèøòàäàí ê´ïðî³ ñóðà ´ðãàíäèì. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñàµîáàëàðè ÿõøèëàðè á´ëìàñàì-äà, Àëëîµíèíã êèòîáèíè áèëóâ÷èðî²ëàðè ýêàíèìíè áèëèøàäè. Àãàð ìåíäàí ê´ðà áèëóâ÷èðî³ êèøèíè ê´ðñàì, óíèíã îëäèãà åòèá áîðàðäèì». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 700/5. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «¤ðìàëàá êåëãàí òóÿ µà³èäà ñ´ðàëãàíèäà...», µàäèñíè äàâîì ýòòèðèá, «... áèëèìäîíãà é´ëè³äèíã», äåá µàäèñíèíã îõèðèíè çèêð ³èëäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 224-áîá Þ³îðèäàãèëàðãà òààëëó³ëè ìàñàëàëàð Ñèçíè ÷à³èðãàí êèøèãà «Ëàááàéêà âà ñàúäàéêà» ¸êè «Ëàááàéêà», äåá àéòèøèíãèç ìàµáóá àìàëäèð. Ñèçíèíã µóçóðèíãèçãà êåëãàí êèøèãà «Ìàðµàáî», ÿúíè «Õóø êåëèáñèç», äåá àéòèø ìàµáóá àìàë. Ñèçãà ÿõøèëèê ³èëãàíãà ¸êè ÷èðîéëè èøíè ê´ðñàíãèç, «¥àôèçàêàëëîµ âà æàçîêàëëîµó õàéðîí» («Àëëîµ ñèçíè ñà³ëàá, ê´ï ÿõøèëèêëàð èëà ìóêîôîòëàñèí») êàáè ñ´çëàðíè àéòèø µàì ìàµáóá àìàëëàðäàíäèð. Áóíãà µàì ñàµèµ µàäèñëàðäà äàëèëëàð áîðäèð. Èëìëè âà ñàëîµèÿòè óëó² êèøèãà «Àëëîµ ìåíè ñèçãà ôèäî ³èëñèí» ¸êè «Îòàîíàì ñèçãà ôèäî á´ëñèí» êàáè ñ´çëàðíè àéòèøíèíã çàðàðè é´³. Áóíãà ñàµèµ µàäèñëàðäàí äàëèëëàð ê´ïäèð. Àãàð à¸ë íîìàµðàì êèøèãà îëäè-ñîòäè ¸êè áóíäàí áîø³à íàðñàëàðäà ãàïèðèøãà ìàæáóð á´ëèá ³îëñà, ó îâîçèíè äà²àë ³èëèá ñ´çëàøè ëîçèì á´ëàäè. À¸ë ýðêàêëàð õîµèø-èñòàê áèëäèðèøèäàí ³´ð³³àí µîëäà îâîçèíè àñëî ìàéèí ³èëìàéäè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 183 ÍÈÊÎ¥ ÇÈÊÐËÀÐÈ ÊÈÒÎÁÈ 225-áîá Áèðîð à¸ëãà ñîâ÷è á´ëèá êåëãàí êèøè àéòàäèãàí íàðñàëàð µà³èäà Ñîâ÷è á´ëèá êåëóâ÷è êèøè Àëëîµãà µàìäó ñàíî, Ðàñóëóëëîµãà ñàëîâîò àéòèá, ñ´íãðà N " =, ] / ^ 3 + 0 - : _: ,N _ $ ] 4 P O $ - N $ 0 : _: «Àøµàäó àíëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµó âà àøµàäó àííà Ìóµàììàäàí úàáäóµó âà ðîñóëóµó», äåá ñèçëàðíèíã ³èçèíãèçãà ðà²áàò ³èëãàí µîëäà ¸êè ôàëîí÷è ³èçè ôàëîí÷èíè ñ´ðàá êåëäèê, äåá àéòàäè. 701/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¥àð áèð êàëîì, (áàúçè ðèâîÿòëàðäà) µàð áèð èø Àëëîµãà µàìä àéòèø èëà áîøëàíìàñà, áàñ, ó êåñèêäèð (ÿúíè, áàðàêàñè îçäèð)», äåäèëàð. Àáó Äîâóä, Èáí Ìîæà âà áîø³àëàð ðèâîÿòè. 702/2. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¥àð áèð õóòáàäà òàøàµµóä á´ëìàñà, êåñèê ³´ëãà ´õøàéäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. 226-áîá Àµëè ôàçë âà ñîëèµ êèøèëàðãà ³èçèíè óçàòèøíè òàêëèô ³èëèø ò´²ðèñèäà 703/1. Èìîì Áóõîðèé ³èëãàí ðèâîÿòäà êåëòèðèëèøè÷à, ¥àôñàíèíã (ð.à.) ýðè âàôîò ýòãàíèäà, Óìàð èáí Õàòòîá Óñìîíãà (ð.à.) é´ëè³èá, ¥àôñàíè Óñìîíãà (ð.à.) òàêëèô ³èëèá: «Õîµëàñàíãèç, ³èçèì ¥àôñàíè ñèçãà íèêîµëàá ³´ÿìàí», äåäèëàð. Óñìîí (ð.à.): «Áèð ´éëàá ê´ðàìàí», äåäèëàð. Óìàð (ð.à.)àéòäèëàð: «Áó ãàïäàí êåéèí áèð êå÷à êóòäèì. Ñ´íãðà Óñìîí (ð.à.) ìåíãà é´ëè³èá: «Ðàâøàí á´ëäèêè, áóãóíãè êóíäà óéëàíà îëìàñ ýêàíìàí», äåäèëàð. Áàñ, Àáó Áàêð Ñèääè³³à é´ëè³èá, «Àãàð õîµëàñàíãèç, ³èçèì ¥àôñàãà ñèçíè óéëàíòèðèá ³´ÿìàí», äåäèì. Àáó Áàêð (ð.à.) ñóêóò ³èëèá òóðäèëàð...», µàäèñ îõèðèãà÷à çèêð ³èëèíàäè). Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 227-áîá Íèêîµ áèòèìè òóçèëà¸òãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Îëäèíãè áîáäà çèêð ³èëãàíèìèçäåê, µàìä âà òàøàµµóäëàðíè ´ç è÷èãà îëóâ÷è õóòáà ´³èìî³ ìóñòàµàáäèð. £óéèäàãè õóòáàíè ´³èø ýñà àôçàëðî³äèð: 704/1. Àáäóëëîµ èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µîæàò õóòáàñèíè ³óéèäàãè÷à ´ðãàòäèëàð: N L X W Z D E p ,N E - p Z D P O ,( ' " : , _ N H " 5 ] %& ' N ( ) & ' P 3U , * u ? c 4 c "#< u L. - "#, 5"<; ( >: .N "5=, ] / ^ 3 + 0 - : _: ,P O $ - N $ 0 : _: >: . ^)C , "#)/ 0 [ P v 0 - Y 4,vd N 0 5"o v '; L. - P v 5"<; ,o ~ ' ^)k [ $ h 6, 3 ( - ,6 M ( ^ = $ h 5 C 5"5"C P v 5"<; 5( a . - >: .0 53 ' & : $ - ;53; $ N ;<; * 4 P v 5"<; 5( a . - ^3)| / ^M5 D M D <D N 5 =, P v \ ,"#5 H " "# % ,"# 3/: "# I 8 «Àëµàìäó ëèëëàµè íàñòàúèéíóµó âà íàñòà²ôèðóµó âà íàúóçó áèµè ìèí øóðóðè àíôóñèíà ìàí ÿµäèëëàµó ôàëà ìóçèëëà ëàµó âàìàí þçëèë ôàëà µàäèÿ ëàµó âà àøµàäó àí ëà èëàµà èëëàëëîµó âà àøµàäó àííà ìóµàììàäàí àáäóµó âà ðîñóëóµó. ß àéþµàííàñó èòòà³óâ ðîááàêóìóëëàçèé õîëà³îêóì ìèí íàôñèâ âàµèäàòèâ âà õîëà³î ìèíµà çàâæàµà âà áàññà ìèíµóìà ðèæîëàí êàñèéðàí âà íèñîàí âàòòà³óëëîµàëëàçèé òàñîàëóâíà áèµè âàë àðµàìà èííàëëîµà êàíà àúëàéêóì ðî³èéáà. ß Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 184 àéþµàëëàçèéíà àìàíóâ èòòà³óëëîµà µà³³à òó³îòèµè âàëà òàìóòóííà èëëà âà àíòóì ìóñëèìóí. ß àéþµàëëàçèéíà àìàíóâ èòòà³óëëîµà âà ³óëóâ ³îâëàí ñàäèéäàí þñëèµ ëàêóì àúìîëàêóì âà ÿ²ôèð ëàêóì çóíóáàêóì âà ìàí þòèúèëëàµà âàðàñóâëàµó ôà³îä ôàçà ôàâçàí úàçèéìà». (Ìàúíîñè: «¥àìä Àëëîµ ó÷óíäèð. Áèç Óíäàí ¸ðäàì ñ´ðàéìèç âà èñòè²ôîð àéòèá ãóíîµëàðèìèçíè êå÷èøèíè ñ´ðàéìèç. ¥àìäà íàôñëàðèìèç ¸ìîíëèãèäàí ïàíîµ òèëàéìèç. Êèìíèêè Àëëîµ µèäîÿò ³èëñà, óíè àäàøòèðóâ÷è é´³. Êèìíèêè àäàøòèðñà, óíè µèäîÿòãà ýëòóâ÷è é´³. Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³, äåá ãóâîµëèê áåðàìàí. Âà àëáàòòà Ìóµàììàä ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Àëëîµíèíã ³óëè âà ðàñóëèäèð. Ýé èíñîíëàð! Ñèçëàðíè áèð æîíäàí (Îäàìäàí) ÿðàòãàí âà óíäàí æóôòèíè (¥àââîíè) âóæóäãà êåëòèðãàí µàìäà ó èêêîâèäàí ê´ï ýðêàê âà à¸ëëàðíè òàð³àòãàí Ïàðâàðäèãîðèíãèçäàí ³´ð³èíãèç! ßíà îðàëàðèíãèçäàãè ñàâîë-æàâîáëàðäà ´ðòàãà íîìè ñîëèíàäèãàí Àëëîµäàí ³´ð³èíãèç âà ³àðèíäîø-óðó²ëàðèíãèç (áèëàí àæðàëèá êåòèøäàí ñà³ëàíèíãèç), àëáàòòà Àëëîµ óñòèíãèçäà êóçàòóâ÷è á´ëãàí Çîòäèð. Ýé ì´ìèíëàð, Àëëîµäàí µà³ðîñò ³´ð³èø áèëàí ³´ð³èíãëàð âà ôà³àò ìóñóëìîí á´ëãàí µîëëàðèíãäà äóí¸äàí ´òèíãëàð. Ýé ì´ìèíëàð, Àëëîµäàí ³´ð³èíãëàð, ò´²ðè ñ´çíè ñ´çëàíãëàð, (øóíäà Àëëîµ) èøëàðèíãèçíè ´íãëàð âà ãóíîµëàðèíãèçíè ìà²ôèðàò ³èëóð. Êèì Àëëîµãà âà Óíèíã ïàé²àìáàðèãà èòîàò ýòñà, áàñ, ó óëó² áàõòãà ýðèøèáäè».) Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèé âà Èáí Ìîæàëàð ñàµèµ èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëèøäè. Áó Àáó Äîâóä ðèâîÿòëàðè ëàôçèäàí áèðè. Àáó Äîâóäíèíã ÿíà áîø³à áèð ðèâîÿòèäà «âà ðàñóëóµó» ñ´çèäàí êåéèí $ - > p$ N { D 3 8 , _, < D N 5=, P v \ ,R c/ ' L ) ^. ^)2 * S + N = ,: gh ) _ P v > p $ N ' «Àðñàëàµó áèëµà³³è áàøèðàí âà íàçèðîí áàéíà ÿäàéèñ ñîúàòè ìàí þòèúèëëàµà âà ðàñóëàµó ôà³îä ðîøàäà âàìàí ÿúñèµèìà ôàèííàµó ëà ÿçóððó èëëà íàôñàµó âà ëà ÿçóððóëëîµà øàéúà» æóìëàëàðè êåëòèðèëãàí. (Ìàúíîñè: «Óíè (ÿúíè, ïàé²àìáàðíè) ³è¸ìàò ³îèì á´ëèøèäàí îëäèí µà³ èëà æàííàòíèíã õóðñàíäëèê õàáàðèíè áåðóâ÷è âà ä´çàõäàí ³´ð³èòèá, óíäàí îãîµëàíòèðóâ÷è ýòèá þáîðäè. Êèìêè Àëëîµãà âà Óíèíã ðàñóëèãà èòîàò ýòñà, áàòàµ³è³ ò´²ðè é´ëäà á´ëèáäè. Êèìêè Àëëîµ âà ðàñóëèãà îñèéëèê ³èëñà, ôà³àò ´ç íàôñèãà çè¸í ³èëèáäè. Àëëîµãà áèðîð íàðñà áèëàí çàðàð êåëòèðà îëìàéäè».) Ñîµèáëàðèìèç áó çèêðëàðãà ³´øèá 0 c '4{ I c '; : x c 3 c ' N P O : 1/ 6 SM :" «Óçàââèæóêà úàëàìà àìàðàëëîµó áèµè ìèí èìñîêèí áèìàúðóôèí àâ òàñðèµèí áèèµñàíèí», äåá àéòèø µàì ìàµáóá àìàëäèð, äåá àéòèøäè. (Ìàúíîñè: «Àëëîµ áóþðãàíèäåê, ÿõøèëèê èëà óøëàá òóðèø ¸êè ÿõøèëèê èëà ³´éèá þáîðèø øàðòèãà áèíîàí ñåíãà ³èçèìíè óçàòàìàí».) Áó õóòáàëàðíèíã ýíã îçè P L5 < & 1 J ": - = N )/ P O 1- J P Q 5 = , 1/ ? "Z 8 P 3U «Àëµàìäó ëèëëàµè âàññàëàòó úàëà ðàñóëèëëàµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óâñèé áèòà³âàëëîµ», äåá àéòèøäèð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµãà µàìä, Ðàñóëóëëîµãà ñàëàîâîò âà Àëëîµãà òà³âî ³èëèøèíãíè âàñèÿò ³èëàìàí».) 228-áîá Íèêîµ áèòèìè òóçèëãàíäàí êåéèí ýðó-õîòèíãà àéòèëàäèãàí çèêðëàð P O , «Áàðîêàëëîµó ëàêà» ¸êè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 185 c )u 1D 3# " () 3 6 )/ P O , «Áàðîêàëëîµó àëàéêà âà æàìàúà áàéíàêóìà ôèé õîéðèí» (ìàúíîñè: «Àëëîµ ñåíãà áàðàêà áåðñèí» ¸êè «Îðàëàðèíãèçíè ÿõøèëèêäà æàìëàñèí»), äåá àéòèø ñóííàò àìàëäèð. Èêêè æóôòíèíã µàð áèðèãà c )u 1D 3# " () 3 6 ,N 4 J 1D 3# " ( c 4 E 7 # " P O , «Áàðîêàëëîµó ëèêóëëè âàµèäèì ìèíêóìà ôèé ñîµèáèµè âà æàìàúà áàéíàêóìà ôèé õîéðèí» (ìàúíîñè: «Àëëîµ æóôòèíãíè áàðàêàëè ³èëèá, îðàëàðèíãèçäà ÿõøèëèêíè æàìëàñèí»), äåá àéòìî³ ìóñòàµàá àìàëäèð. 705/1. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà Àáäóðàµìîí èáí Àâô (ð.à.) óéëàíãàíëàðè õàáàðèíè áåðèøãàí ïàéòäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: P O , «Áàðîêàëëîµó ëàêà» (ìàúíîñè: «Àëëîµ ñåíãà áàðàêà áåðñèí»), äåá àéòäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 706/2. Ñàµèµ ðèâîÿòäà êåëòèðèëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà Æîáèð (ð.à.) óéëàíãàíëèêëàðè õàáàðèíè áåðèøãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ) / P O , «Áàðîêàëëîµó àëàéêà» (ìàúíîñè: «Àëëîµ ñåíäà áàðàêà ³èëñèí»), äåá àéòäèëàð. 707/3. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð áèðîð êèøè óéëàíñà, c )u 1D 3# " ( ) 3 6 . ) / , . P O , «Áàðîêàëëîµó ëàêà âà áîðàêà úàëàéêà âà æàìàúà áàéíàêóìà ôèé õîéðèí», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµ ñåíãà áàðàêà áåðèá, ñåíäà áàðàêà ³èëñèí. Âà îðàëàðèíãèçíè ÿõøèëèêäà æàìëàñèí».) Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 229-áîá Êåëèí òóøèðäè êå÷àñèäà õîòèíè êèðãàí ïàéòäà ýðèíèíã àéòàäèãàí çèêðëàðè À¸ëèãà èëê áîð é´ëè³³àíäà, óíèíã ïåøîíàñèãà ³´ëíè ³´éèá N 4 J 1D ( c 4 E 7 # " P O , «Áàðîêàëëîµó ëèêóëëè âàµèäèì ìèííà ôèé ñîµèáèµè» (ìàúíîñè: «Àëëîµ µàð áèðèìèçíè ´ç æóôòèãà áàðàêàëè ³èëñèí»), äåá àéòìî²è ìàµáóá àìàëäèð. Âà áó áèëàí áèðãà ³óéèäàãè µàäèñäàãè äóîíè µàì ³´øèá àéòàäè: 708/1. Àìð èáí Øóúàéá îòàëàðèäàí, îòàëàðè ýñà áîáîëàðèäàí ³èëãàí ðèâîÿòëàðèäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ñèçëàðäàí áèðèíãèç áèðîð õîòèíãà óéëàíàäèãàí á´ëñà ¸êè áèðîð õèçìàòêîð ñîòèá îëàäèãàí á´ëñà, N )/ & 6 S_ W S_ H " 5/: ,N )/ & 6 )u W )u "g=: 1S «Àëëîµóììà èííèé àñ àëóêà õîéðàµà âà õîéðà ìà æàáàëòàµà úàëàéµè. Âà àúóçó áèêà ìèí øàððèµà âà øàððè ìà æàáàëòàµà úàëàéµè», äåá àéòñèí», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåí Ñåíäàí óíèíã ÿõøèñèíè âà óíãà õàë³ ³èëãàí íàðñàíãíèíã Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 186 ÿõøèñèíè ñ´ðàéìàí. Âà óíèíã ¸ìîíèäàí âà óíãà õàë³ ³èëãàí íàðñàíãíèíã ¸ìîíèäàí Ñåíèíã íîìèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí».) Àãàð òóÿ ñîòèá îëñà, ´ðêà÷è ÷´³³èñèäàí óøëàñèí-äà, àíà øó þ³îðèäàãè äóîíè ´³èñèí. Àáó Äîâóä, Èáí Ìîæà âà Èáí Ñóííèéëàð ðèâîÿòè. Áîø³à áèð ðèâîÿòäà «Ñ´íãðà õîòèíè âà õèçìàòêîðè ïåøîíàñèäàí óøëàá, óëàðãà áàðàêà òèëàá äóî ³èëñèí», äåá àéòèëãàí. 230-áîá Êèøè àµëè µóçóðèãà êèðãàíäà àéòàäèãàí çèêðëàð 709/1. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Çàéíàáãà óéëàíãàíëàðèäà, íîí âà ã´øòëàðíè óëàøèá ò´é ³èëãàíëàðèíè âà ò´éíèíã ñèôàòëàðèíè µàìäà óíãà ê´ï÷èëèêíè ÷à³èðãàíëàðèíè àéòèá, µàäèñíèíã äàâîìèíè çèêð ³èëäèëàð: «Áàñ, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ÷è³èá, Îèøàíèíã (ð.à.) µóæðàëàðèãà áîðèá: «Àññàëîìó àëàéêóì, àµëàë áàéòè âà ðàµìàòóëëîµè âà áàðîêàòóµó», äåãàíëàðèäà, Îèøà (ð.à.): «Âàúàëàéêàññàëîìó âà ðàµìàòóëëîµè, àµëèíãèçíè íå÷óê µîëäà òîïäèíãèç?» äåäèëàð. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ µàì: «Àëëîµ ñåíãà áàðàêà áåðãàí µîëäà», äåäèëàð. Áàñ, øó àëôîçäà áàð÷à õîòèíëàðèíèêèäà ìåµìîí á´ëèá, óëàðãà µàì Îèøàãà àéòãàí ñ´çëàðèíè àéòàðäèëàð, õîòèíëàðè µàì Îèøàíèíã àéòãàíèäåê, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà æàâîá ³àéòàðèøàðäè». Èìîì Áóõîðèé âà áîø³àëàð ðèâîÿòè. 231-áîá Æèìîú ïàéòèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 710/1. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ñèçëàðäàí áèðèíãèç ´ç àµëè µóçóðèãà êåëèá (æèìîú ³èëèøíè õîµëàá): (& C M , 0 \) 2 s (S6 0 \ )2 ( (S6 P ' «Áèñìèëëîµè, Àëëîµóììà æàííèáíàø øàéòîíà âà æàííèáèø øàéòîíà ìà ðîçà³òàíà», äåñà, ´ðòàëàðèäà áîëà á´ëèá ³îëñà, óíãà ó (øàéòîí) çàðàð áåðà îëìàéäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµíèíã èñìè èëà, Àëëîµèì, áèçíè øàéòîíäàí âà øàéòîííè Ñåí áèçãà ðèç³ ³èëèá áåðãàí ôàðçàíäèìèçäàí éèðî³ ³èëãèí».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áóõîðèéíèíã ðèâîÿòëàðèäà «øàéòîí µå÷ ³à÷îí çàðàð áåðà îëìàéäè», äåá «øàéòîí» ëàôçè èëà êåëãàí. 232-áîá Êèøèíèíã õîòèíè èëà µàçèë-ìóòîéèáà µàìäà ëàòîôàòëè èáîðàëàð áèëàí ìóîìàëà ³èëèøè µà³èäà 711/1. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíãà: «£èç áîëàãà óéëàíäèíãìè ¸êè æóâîíãà?» äåãàíëàðèäà, ìåí: «Æóâîíãà», äåäèì. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «£èç áîëàãà óéëàíìàéñàíìè, ó ñåí áèëàí, ñåí ýñà ó áèëàí ´éíàøàð ýäèíã!» äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 712/2. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ì´ìèíëàðíèíã èìîí æèµàòèäàí ìóêàììàë âà õóë³è æèµàòèäàí ÿõøèëàðè àµëëàðè ó÷óí õóøìóîìàëàëè á´ëãàíëàðèäèð», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé âà Íàñàèéëàð ðèâîÿòè. 233-áîá Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 187 Ýðíèíã õîòèíè ³àðèíäîøëàðè áèëàí ìóîìàëà îäîáè áà¸íèäà Áèëèíãêè, ýð êèøè õîòèíèíèíã ³àðèíäîøëàðèäàí áèðîðòàñèãà õîòèíëàðè áèëàí æèìîú ³èëèø ¸êè ´ïèø ¸ ³ó÷î³ëàø ¸õóä áóëàðäàí áîø³à µîëàòëàðäà ôîéäàëàíèëàäèãàí ëàôçëàð èëà õèòîá ³èëìàñëèãè ìàµáóá àìàëäèð. 713/1. Àëè (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèá àéòäèëàð: «Ìåí ê´ï ìàçèé ê´ðóâ÷è êèøè ýäèì. £èçëàðè ìåíèíã ³´ë îñòèìäà á´ëãàíè ó÷óí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí áó µà³äà ñ´ðàøãà óÿëèá, Ìè³äîäãà (ð.à) ó çîòäàí ñ´ðàøíè áóþðäèì. Áàñ, ó áó µà³äà ñ´ðàäè». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 234-áîá Òó²à¸òãàí ïàéòäà âà ò´ë²î³ òóòà¸òãàíäà àéòèëàäèãàí äóîëàð 714/1. Ôîòèìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó îíàìèçíèíã òó²èøëàðè ÿ³èíëàøãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Óììó Ñàëàìà âà Çàéíàá áèíòè Æàµøëàðãà (ð.à.) Ôîòèìàíèíã (ð.à.) µóçóðëàðèäà «Îÿòàë êóðñè»íè âà Àúðîô ñóðàñèíèíã 54-îÿòèíè îõèðèãà÷à µàìäà èêêèòà «£óë àúóâçó...»íè ´³èøíè áóþðäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 235-áîá Òó²èëãàí áîëàíèíã ³óëî²èãà àçîí àéòèø µà³èäà 715/1. Àáó Ðîôåúäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ôîòèìà (ð.à.) òó³³àí ïàéòëàðèäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì (íåâàðàëàðè) ¥óñàéí èáí Àëèíèíã ³óëî²èãà íàìîçäàãè àçîííè àéòäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. Óëàìîëàð: «Áîëàíèíã ´íã ³óëî²èãà àçîí âà ÷àï ³óëî²èãà è³îìàò (òàêáèð) àéòèø ìàµáóá àìàëäèð», äåãàíëàð. 716/2. ¥óñàéí èáí Àëèäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèðîð áîëà òó²èëãàíèäà ´íã ³óëî²èãà àçîí âà ÷àï ³óëî²èãà è³îìàò (òàêáèð) àéòèëñà, æîäóãàð çàðàð áåðà îëìàéäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 236-áîá ¨ø áîëàíèíã òàíãëàéèíè ê´òàðà¸òãàíäà àéòèëàäèãàí äóî 717/1. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà ¸ø ã´äàê îëèá êåëèíñà, óíãà äóî ³èëèá, òàíãëàéèãà õóðìî ³´éèá ³´ÿðäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. Áîø³à áèð ðèâîÿòäà «Óëàðãà áàðàêà òèëàá äóî ³èëàðäèëàð», äåéèëãàí. 718/2. Àñìî áèíòè Àáó Áàêðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Àáäóëëîµ èáí Çóáàéðãà Ìàêêàäà µîìèëàäîð á´ëèá Ìàäèíàãà êåëãà÷, £óáîãà òóøèá, ´øà åðäà òó²äèì. Ñ´íãðà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà îëèá áîðäèì. Ó çîò òèççàëàðèãà ³´éèá, õóðìî îëèá êåëèøíè áóþðäèëàð. Áàñ, óíè ÷àéíàá, î²çèãà òóôëàá ³´éäèëàð. Áîëàíèíã ³îðíèãà áèðèí÷è êèðãàí íàðñà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ìóáîðàê òóïóêëàðè á´ëäè. Ñ´íãðà ó çîò õóðìîíè òàíãëàéè òàãèãà ³´éèá, óíãà áàðàêà òèëàá äóî ³èëäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 719/3. Àáó Ìóñî Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ìåí ´²èë ê´ðãàíèìäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà îëèá áîðäèì. Ó çîò óíãà Èáðîµèì äåá èñì ³´éèá, òàíãëàéèãà õóðìî ³´éèá, óíãà áàðàêà òèëàá äóî ³èëäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Àììî Ìóñëèìíèíã ðèâîÿòëàðèäà «... óíãà áàðàêà òèëàá äóî ³èëäèëàð», äåãàí ëàôç é´³. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 188 ÈÑÌËÀÐ ÊÈÒÎÁÈ 237-áîá Òó²èëãàíëàðãà èñì ³´éèø µà³èäà Áîëàãà åòòèí÷è êóíèäà ¸êè òó²èëãàí êóíèäà èñì ³´éìî³ ñóííàòäèð. 720/1. Àìð èáí Øóúàéáäàí (ð.à.), ó çîò îòàëàðèäàí, îòàëàðè ýñà áîáîëàðèäàí ³èëãàí ðèâîÿòëàðèäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áîëàãà åòòèí÷è êóíè èñì ³´éèøãà âà òóðëè àçèÿò áåðóâ÷è íàðñàëàðíè îëèøãà µàìäà æîíëè³ ñ´éèøãà áóþðäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé êèòîáëàðèäà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 721/2. Ñàìóðà èáí Æóíäóáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¥àð áèð áîëà òó²èëãàíèäà åòòèí÷è êóíè æîíëè³ ñ´éèá à³è³à ³èëèíèøèãà, ñî÷è îëäèðèëèøèãà âà èñì ³´éèëèøèãà ãàðîâäèð», äåäèëàð. (ßúíè, áóëàð îòà-îíàíèíã áóð÷ëàðèäèð.) Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. Àììî òó²èëãàí êóíè èñì ³´éèëèøèãà þ³îðèäàãè Àáó Ìóñîäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàí 719-ðà³àìëè µàäèñ äàëèëäèð. 722/3. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìåí êå÷àëàðíèíã áèðèäà ´²èë ôàðçàíä ê´ðäèì. Óíè îòàìèç Èáðîµèì àëàéµèññàëîì èñìëàðè èëà íîìëàäèì», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 723/4. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Îòàì Òàëµà ´²èë ôàðçàíä ê´ðãàíëàðèäà, ìåí óíè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà îëèá áîðäèì. Ó çîò óíèíã òàíãëàéèíè ê´òàðèá, õóðìî ³´éèá ³´éäèëàð âà Àáäóëëîµ äåá èñìëàäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 724/5. Ñàµë èáí Ñàúä àñ-Ñàúèäèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ìóíçèð èáí Àáó Óñàéä òó²èëãàíëàðèäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà îëèá êåëèíäè. Ó çîò áîëàíè òèççàëàðèãà ´ò³àçäèëàð. Îòàëàðè Àáó Óñàéä ýñà ´ëòèðãàí ýäèëàð. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì îëäèëàðèäàãè íèìàãàäèð ÷àë²èäèëàð-äà, áîëàíè óíóòèá ³´éäèëàð. Øóíäà îòàëàðè Àáó Óñàéä èøîðà ³èëãàí ýäè, áîëà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì òèççàëàðèäàí ê´òàðèá îëèá êåòèëäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àââàëãè µîëãà ³àéòèá: «Áîëà ³àíè?» äåäèëàð. Îòàñè: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, áèç óíè (´ç ìàêîíèãà) ³àéòàðèá þáîðäèê», äåäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Óíèíã èñìè íèìà?» äåãàíëàðèäà, «Ôàëîí÷è», äåéèëäè. Øóíäà ó çîò: «É´³! Óíèíã èñìè Ìóíçèðäèð», äåäèëàð. Øó êóíäàí áîøëàá óíèíã èñìè Ìóíçèð á´ëèá ³îëäè. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 238-áîá ×àëà òó²èëãàí áîëàíè èñìëàø µà³èäà ×àëà òó²èëãàí áîëàíè èñìëàá ³´éèø ìàµáóá àìàëäèð. Àãàð óíèíã ´²èë ¸êè ³èç áîëà ýêàíëèãè áèëèíìàñà, ¥èíä, ¥óíàéäà, Õîðèæà, Òàëµà, Óìàéðà âà Çóðúà êàáè ´²èë áîëàãà µàì, ³èç áîëàãà µàì ³´éèø ìóìêèí á´ëãàí èñìëàð áèëàí íîìëàíàäè. Èìîì Áà²àâèé: «¥àäèñäà âîðèä á´ëãàíè ó÷óí ÷àëà òó²èëãàí áîëàíè èñìëàø ìàµáóá àìàëäèð», äåãàíëàð. Áàúçèëàð: «Àãàð áîëà èñìëàíèøäàí àââàë âàôîò ýòàäèãàí á´ëñà, óíè èñìëàá ³´éèø ìàµáóá àìàëäèð», äåéèøãàí. 239-áîá Èñìíè ÷èðîéëè ³´éèø ìàµáóá ýêàíëèãè µà³èäà 725/1. Àáó Äàðäîäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëáàòòà ñèçëàð ³è¸ìàò êóíè èñìëàðèíãèç âà îòàëàðèíãèç èñìè èëà ÷à³èðèëàñèçëàð. Áàñ, øóíäàé ýêàí, èñìëàðèíãèçíè ÷èðîéëè ³èëèíãëàð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä «Ñóíàí» êèòîáëàðèäà ÿõøè èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 189 240-áîá Àëëîµ àççà âà æàëëàãà ìàµáóá á´ëãàí èñìëàð áà¸íè 726/1. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµ àççà âà æàëëàãà èñìëàðèíãèçíèíã ýíã ìàµáóáè Àáäóëëîµ âà Àáäóðàµìîíäèð», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 727/2. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Áèçäàí áèð êèøè ´²èë ê´ðãàíäà, óíè £îñèì äåá èñìëàäè. «Ñåíè Àáóë³îñèì, ÿúíè £îñèìíèíã îòàñè, äåá êóíÿëàìàéìèç, ñåíèíã øàúíèíã óëó² ýìàñ-êó», äåãàíèìèçäà, ó êèøè Ðàñóëóëëîµãà áóíèíã õàáàðèíè áåðäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¤²ëèíãíè Àáäóðàµìîí äåá èñìëàãèí», äåäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 728/3. Àáó Âóµàéá Æóøàìèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «(Ôàðçàíäëàðèíãèçíè) ïàé²àìáàðëàð èñìëàðè èëà íîìëàíãëàð. Àëëîµ òàîëîãà èñìëàðíèíã ìàµáóáè Àáäóëëîµ âà Àáäóðàµìîíäèð. Ýíã ñîäè³ èñìëàð ¥îðèñ (êàñá ³èëóâ÷è) âà ¥àììîì (àµàìèÿò áåðóâ÷è), èñìëàðíèíã ýíã õóíóãè ¥àðá (óðóø) âà Ìóððà (à÷÷è³)ëàðäèð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Íàñàèéëàð ðèâîÿòè. 241-áîá Òàáðèêëàøíèíã ìàµáóáëèãè âà òàáðèêëàíãàí êèøèíèíã æàâîáè µà³èäà Ôàðçàíä ê´ðãàí êèøèíè òàáðèêëàø ìàµáóá àìàëäèð. Áóíãà ¥óñàéíäàí (ð.à.) ³èëèíãàí ³óéèäàãè ðèâîÿòäàãè áèð êèøèãà ´ðãàòèëãàí æóìëàëàð äàëèëäèð: ] > bC M , ] _ : s W 5 G #_ @ 5W5e 1D P O , «Áàðîêàëëîµó ëàêà ôèë ìàâµóáè ëàêà âà øàêàðòàë âîµèáà âà áàëà²à àøóääàµó âà ðóçè³òà áèððóµó» (ìàúíîñè: «Áåðèëãàí íàðñàäà Àëëîµ ñåíè áàðàêàëè ³èëñèí. Áåðóâ÷èãà øóêð ³èëèøèíãíè, ôàðçàíäèíã âîÿãà åòèøèíè âà èòîàòëè á´ëèøèíè íàñèá ýòñèí»). Òàáðèêëàíãàí êèøè µàì ³óéèäàãè æóìëàëàð èëà æàâîá ³àéòàðìî²è ìàµáóá àìàëäèð: 5T P O Q q 6: : N k P O C M , ^ )u P O q 6 )/ , P O , «Áàðîêàëëîµó ëàêà âà áîðàêà úàëàéêà âà æàçîêàëëîµó õîéðîí âà ðîçà³àêàëëîµó ìèñëàµó àâ àæçàëàëëîµó ñàâîáàêà» (ìàúíîñè: «Àëëîµ ñåíãà áàðàêà áåðèá, ñåíè áàðàêàëè ³èëèá, ÿõøèëèêëàð èëà ìóêîôîòëàíòèðèá, óíèíã ìèñëè÷à ðèç³ëàíòèðñèí ¸êè ñàâîáèíãíè ò´ëàëèãè÷à ³èëñèí»). 242-áîá Êàðèµ ê´ðèëãàí èñìëàð èëà íîìëàøäàí ìàí ³èëèø ò´²ðèñèäà 729/1. Ñàìóðà èáí Æóíäóáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áîëàëàðèíãèçíè ßñîð (îñîíëèê), Ðàáîµ (ôîéäà), Íàæîµ (íàæîò òîïóâ÷è), Àôëàµ (ìóâàôôà³èÿò ³îçîíóâ÷è) äåá èñìëàìàíãëàð, óíäàé äåá àòàéñèç-ó, «Ó (óéäà) áîðìè?» äåéñèç. Àãàð ó á´ëìàñà, «É´³», äåéèëàäè. Ìàíà øóëàð ò´ðòòàäèð. Ìåíãà áóíäàí çè¸äà ³èëìàíãëàð», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 730/2. Àáó Äîâóä Æîáèðäàí (ð.à.) ³èëãàí ðèâîÿòëàðèäà Áàðàêà äåá íîìëàøäàí µàì ³àéòàðãàíëàð. 731/3. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµíèíã µóçóðèäàãè ýíã òàµ³èðëàíãàí èñì Ìàëèêóë àìëîê (Ìóëêëàð ïîäøîµè) äåãàí èñìäèð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 190 Èìîì Ìóñëèìíèíã ðèâîÿòëàðèäà: «£è¸ìàò êóíè Àëëîµíèíã µóçóðèäà ýíã ²àçàáãà äó÷îð á´ëóâ÷è êèøè Ìàëèêóë àìëîê äåá èñìëàíãàí êèøèäèð. Àëëîµäàí áîø³à ïîäøîµ é´³äèð», äåéèëãàí. Ñóô¸í èáí Óéàéíàäàí (ð.à.) ³èëèíãàí ðèâîÿòäà «Ìàëèêóë àìëîê – «øàµàíøîµ» äåãàí ñ´çíèíã ´çèäèð», äåá êåëòèðèëãàí. 243-áîá Êèøèíèíã ´ç áîëàñè, ²óëîìè, øîãèðäè ¸êè øó êàáèëàðíè îäîá áåðèø ìà³ñàäèäà ³àáèµ èñìëàð èëà çèêð ³èëìî²è µà³èäà 732/1. Àáäóëëîµ èáí Áóñð àë-Ìîçèíèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Îíàì ìåíè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà áèð øèíãèë óçóì áèëàí þáîðäèëàð. Ó çîòãà åòêàçèøäàí îëäèí óíäàí (îçãèíàñèíè) åá ³´éäèì. Ó çîò µóçóðëàðèãà áîðñàì, ³óëî²èìäàí óøëàäèëàð-äà, «ß ¢óäàð», ÿúíè «ýé õè¸íàò÷è», äåá àéòäèëàð». Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 733/2. Àáäóðàµìîí èáí Àáó Áàêð Ñèääè³äàí (ð.à.) ³èëèíãàí ðèâîÿòäàãè Àáó Áàêð Ñèääè³íèíã (ð.à.) êàðîìàòëàðèíè ´ç è÷èãà îëóâ÷è óçóí µàäèñäà êåëòèðèëèøè÷à, Ñèääè³³à (ð.à.) áèð æàìîà ìåµìîí á´ëèá êåëèøäè. Ó çîò óëàðíè ´ç ìàíçèëëàðèãà ´ò³àçäèëàð-äà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà æ´íàäèëàð. Áèðî³ îçãèíà êå÷èêèá ³àéòäèëàð. Ìåµìîíëàðãà «Îâ³àòëàíäèíãëàðìè?» äåãàíëàðèäà, óëàð: «É´³», äåá àéòèøäè. Ó êèøè ´²èëëàðè Àáäóðàµìîíãà þçëàíèá, «ß ¢óíñàð», ÿúíè «ýé ïàñòêàø, áóðíèíã êåñèëñèí», äåá ñ´êäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 244-áîá Èñìè áèëèíìàãàí êèøèíè ³àé òàðçäà ÷à³èðèø õóñóñèäà Èñìè áèëèíìàãàí êèøèíè àçèÿò áåðèëìàéäèãàí èáîðàëàð áèëàí ÷à³èðìî³ëèê ëîçèì á´ëàäè. Óíäà ¸ë²îí âà ëàãàíáàðäîðëèê á´ëìàñëèãè êåðàê. Ìàñàëàí: «ýé èíèì», «ýé ôà³èµ», «ýé ôà³èð», «ýé ñàééèäèì», «ýé áó», «ýé ôàëîí êèéèì, êàâóø, îò, òóÿ, ³èëè÷, íàéçà ñîµèáè» êàáè ÷à³èðèëãàíëàð µîëàòèãà ³àðàá ÷à³èðèëàäè. 734/1. Èáí Õàñîñèééà íîìè èëà ìàøµóð á´ëãàí Áàøèéð èáí Ìàúáàääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèëàí áèðãà êåòà¸òãàí ýäèì. Ó çîò áèð êèøèíè ê´ðäèëàðêè, ó êàâóøèíè êèéèá ³àáðëàð îðàñèäà êåòà¸òãàí ýäè. Øóíäà «Ýé êàâóø ñîµèáè! ¥îëèíããà âîé á´ëñèí, êàâóøèíãíè å÷ãèí...» äåá µàäèñíè îõèðèãà÷à çèêð ³èëäèëàð. Àáó Äîâóä, Íàñàèé âà Èáí Ìîæàëàð µàñàí èñíîä èëà ³èëãàí ðèâîÿòëàðè. 735/2. Æîðèÿòàë-Àíñîðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ìåí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèäà ýêàíèìäà, ó çîò áèðîð êèøèíèíã èñìèíè ýñëàé îëìàñàëàð, «ß èáíà Àáäóëëîµ» ÿúíè ýé Àëëîµ ³óëèíèíã ´²ëè», äåá àéòàðäèëàð». Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 245-áîá Áîëà âà øîãèðä µàìäà ´³óâ÷èíèíã îòàñè, óñòîçè âà øàéõèíèíã èñìèíè àéòèá ÷à³èðèøäàí ³àéòàðèëãàíè õóñóñèäà 736/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ´²ëè áèëàí êåòà¸òãàí áèð êèøèíè ê´ðèá, óíèíã ´²ëèãà «Áó êèì?» äåäèëàð. ¥àëèãè áîëà: «Îòàì», äåá æàâîá áåðäè. Øóíäà ó çîò: «Îòàíãäàí îëäèí þðìà, óíãà ³àðøè èø ³èëèá ñ´êèøèãà ñàáàá÷è á´ëìà, óíäàí þ³îðèäà ´òèðìà âà èñìè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 191 áèëàí ÷à³èðìà», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 737/2. Óáàéäóëëîµ èáí Çàµðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Îòàñèíèíã èñìèíè àéòèá ÷à³èðèø âà é´ëäà êåòà¸òãàíäà îëä òîìîíèäà þðèø î³ á´ëèøëèêäàíäèð, äåéèëäè. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 246-áîá Èñìíè óíäàí ÿõøèðî²èãà ´çãàðòèðèø ìàµáóá ýêàíëèãè µà³èäà Áóíãà Ìóíçèð èáí Àáó Óñàéä ³èññàñè µà³èäàãè Ñàµë èáí Ñàúä àñ-Ñîúèäèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàí 724-µàäèñ äàëèëäèð. 738/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Çàéíàáíèíã àñë èñìëàðè Áàððà (ÿõøèëèê) ýäè. ¤çèíè ìà³òàá øó èñìíè ³´éãàí, äåéèëãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíè Çàéíàá (õóøìàíçàðà âà õóøá´é äàðàõòíèíã íîìè) äåá ´çãàðòèðäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 739/2. Çàéíàá áèíòè Àáó Ñàëàìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ìåí Áàððà äåá èñìëàíäèì. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Óíè Çàéíàá äåá íîìëàíãëàð», äåäèëàð. Ðàñóëóëëîµíèíã µóçóðëàðèãà Çàéíàá áèíòè Æàµø êèðãàíëàðèäà, áóëàðíèíã µàì èñìëàðè Áàððà ýäè. Çàéíàá äåá íîìëàäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 740/3. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Æóâàéðèÿíèíã (ð.à.) èñìëàðè Áàððà ýäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíè Æóâàéðèÿ äåá ´çãàðòèðäèëàð. ×óíêè Áàððàíèíã µóçóðèäàí ÷è³èá êåëÿïòè, äåá àéòèëèøèíè êàðèµ ê´ðàð ýäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 741/4. Ñàèä èáí Ìóñàééàá èáí ¥àçí îòàëàðèäàí ³èëãàí ðèâîÿòëàðèäà êåëòèðèëèøè÷à, îòàëàðè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà êåëãàíëàðèäà «Èñìèíã íèìà?» äåá ñ´ðàäèëàð. Øóíäà ó êèøè: «¥àçí»(³èéèí÷èëèê), äåäèëàð. Ó çîò: «Ñåíèíã èñìèíã Ñàµë» (îñîíëèê), äåäèëàð. Ó êèøè ýñà: «Îòàì ³´éãàí èñìíè ´çãàðòèðìàéìàí», äåäè. Èáí Ìóñàééàá: «Áóíäàí êåéèí µàì áèçäà ìàµçóíëèê ³îëèá êåòäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 742/5. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Îñèÿ èñìëè à¸ëíè Æàìèëà èñìèãà àëìàøòèðäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ìóñëèìíèíã áîø³à ðèâîÿòëàðèäà êåëòèðèëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Óìàðíèíã (ð.à.) Îñèÿ èñìëè ³èçëàðèíè Æàìèëà äåá íîìëàäèëàð. 743/6. Óñîìà èáí Àõäàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà êåëãàí êèøèëàð îðàñèäà Àñðàì (êåñèëãàí) èñìëè øàõñ áîð ýäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Èñìèíã íèìà?» äåãàíëàðèäà, ó Àñðàì, äåäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñåíèíã èñìèíã Çóðúà (çèðîàò ýêóâ÷è)», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 744/7. Àáó Øóðàéµ ¥îíèé àë-¥îðèñèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà ³àâìëàðè èëà âàêèë á´ëèá êåëèøãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³àâìè óíè Àáóëµàêàì äåá êóíÿëàøãàíëàðèíè ýøèòèá µóçóðëàðèãà ÷à³èðäèëàð. «Àëáàòòà Àëëîµ µàêàìäèð. ¥óêì µàì Óíãà õîñäèð. Íèìà ó÷óí ñåíè ¥àêàìíèíã îòàñè, äåá êóíÿëàøàäè?» äåãàíëàðèäà, ó: «£àâìèì àãàð áèðîð íàðñàäà èõòèëîô ³èëèøñà, ìåíãà êåëèøàð ýäè. Ìåí óëàðíèíã îðàëàðèäà µàêàì á´ëàð ýäèì. Èêêè òîìîí µàì ìåíäàí ðîçè á´ëèøàðäè», äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áó-êó ÿõøè! Áîëàëàðèíã áîðìè?» äåá ñ´ðàäèëàð. Ó: «¥à, Øóðàéµ, Ìóñëèì âà Àáäóëëîµ èñìëè áîëàëàðèì áîð», äåäè. «Óëàðíèíã êàòòàñè êèì?» äåãàíëàðèäà, «Øóðàéµ», äåäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñåí Àáó Øóðàéµñàí, ÿúíè Øóðàéµíèíã îòàñè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä àéòäèëàð: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Îñèé (ãóíîµêîð), Àçèç, Àòëà (³´ïîë), Øàéòîí, ¥àêàì (µóêì ³èëóâ÷è), ¢óðîá (³àð²à), ¥óáîá (øàéòîííèíã èñìëàðèäàí áèðè) âà Øèµîá (ó÷³óí) èñìëàðèíè ¥îøèì, äåá ´çãàðFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 192 òèðäèëàð. Âà ÿíà ¥àðáíè (óðóø) Ñèëì (òèí÷ëèê), äåá, Ìóçòàæèúíè (¸íáîøëàãàí) Ìóíáàúèñ (µàðàêàòãà òóøóâ÷è), äåá, Àôèðà (³óðó³) äåãàí åðíè Õàçèðà (ê´ì-ê´ê), äåá, Øèúáàç çàëîëàíè (çàëîëàò äàðàñè) Øèúáàëµóäà (µèäîÿò äàðàñè), äåá, Áàíóççàíèééàíè (çèíî áîëàëàðè) âà Áàíóìó²âèÿíè (àäàøãàíëàð áîëàëàðè) Áàíóðèøäà (ðóøäó-µèäîÿòäàãèëàð áîëàëàðè), äåá èñìëàäèëàð». Áóëàðíèíã èñíîäèíè ³èñ³à á´ëãàíè ó÷óí òàðê ³èëãàíëàð. 247-áîá Àãàð ñîµèáè àçèÿò ÷åêìàñà, èñìíè ³èñ³àðòèðèø æîèçëèãè µà³èäà 745/1. Ñàµèµ ðèâîÿòëàðäà êåëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñàµîáàëàðäàí áèð ³àí÷àëàðèíèíã èñìëàðèíè ³èñ³àðòèðèá àéòãàíëàð. Ìàñàëàí, Àáó ¥óðàéðàíè (ð.à.) «ß Àáî ¥èðð», äåá ÷à³èðãàíëàð. Îèøà îíàìèçíè «ß Îèø» âà Àíæèøàíè (ð.à.) «ß Àíæàø», äåá ÷à³èðãàíëàð. Èáí Ñóííèé êèòîáëàðèäà êåëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Óñîìàíè (ð.à.) «ß Óñàéì» âà Ìè³äîìíè «ß £óäàéì», äåá ÷à³èðãàíëàð. 248-áîá Ñîµèáè êàðèµ ê´ðàäèãàí ëà³àáíè àéòèá ÷à³èðèøäàí ìàí ³èëèíãàíè µà³èäà Àëëîµ òàîëî ¥óæóðîò ñóðàñèíèíã 11-îÿòèäà «Áèð-áèðëàðèíãèçãà ëà³àáëàð òàøëàìàíãëàð», ÿúíè àéðèìëàðèíãèç àéðèìëàðèíãèçãà ¸ìîí ëà³àáëàð ³´éèá îëìàíãëàð, äåãàí. Óëàìîëàð êèøè êàðèµ ê´ðàäèãàí ëà³àá èëà àòàìî³ µàðîì ýêàíèãà èòòèôî³ ³èëèøãàí. Õîµ ´çèäàãè ê´ç ¸øëàíèøè, êàë, ê´ð, î³ñî³, ²èëàé, ïåñ, ïåøîíàñèäà ÿðà èçè á´ëãàí, ñàðè³, áóêðè, êàð, ê´êê´ç, ïó÷ó³ áóðóíëè, ëàáè ¸ðèëãàí, òèøè ñèíè³, ñóðóíêàëè êàñàëëèêäàí àçîá ÷åêóâ÷è, ³´ëè êåñèëãàí, íîãèðîí, ÷´ëî³ êàáè êàì÷èëèêëàð á´ëñèí, õîµ îòà-îíàñèäàãè êàì÷èëèêëàð á´ëñèí, ëà³àá ³´éèø µàðîì ñàíàëàäè. Àììî ëà³àáèíè àéòìàñà, òàíèëìàéäèãàí á´ëñà, áóíäà æîèç, äåéèøãàí. Áóíãà ìàøµóð äàëèëëàð ê´ï á´ëãàíè ó÷óí ³èñ³à ³èëèø íèÿòèäà çèêð ³èëèá ´òìàäèì. 249-áîá Ñîµèáè ÿõøè ê´ðàäèãàí ëà³àáíè àéòèá ÷à³èðèø æîèç ýêàíè µà³èäà Àáó Áàêð Ñèääè³íèíã (ð.à.) èñìëàðè Àáäóëëîµ èáí Óñìîí, ëà³àáëàðè Àòè³ ýäè. Ìàíà øóíãà æóìµóð îëèìëàð, ìóµàääèñëàð, ñèéðàò âà òàðèõ àµëëàðè èòòèôî³ ³èëèøãàí. ßíà êèìëàðäèð Àòè³ – áó èñìëàðè, äåéèøãàí. Àââàëãèñè ñàµèµäèð. Àììî áóíèíã íèìàãà Àòè³ äåá àòàëãàíè µà³èäà èõòèëîô ³èëèøãàí. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àáó Áàêð ä´çàõäàí Àëëîµíèíã àòè³èäèð, ÿúíè îçîä ³èëèíãàíèäèð», äåäèëàð. Îèøà (ð.à.): «Ìàíà øó êóíäàí áîøëàá Àáó Áàêð (ð.à.) Àòè³, äåá íîìëàíäè», äåäèëàð. Ìóñúàá èáí Çóáàéð (ð.à.) âà áîø³à ³àðèíäîøëàðè: «Àáó Áàêð (ð.à.) Àòè³, äåá íîìëàíäè, ÷óíêè íàñàáëàðèäà àéáëè áèðîð íàðñà é´³ ýäè», äåéèøäè. Áóëàðäàí ÿíà áèðè Àëè èáí Àáó Òîëèáíè Àáó Òóðîá äåá ëà³àáëàøëàðèäèð. Êóíÿëàðè ýñà Àáóëµàñàí ýäè. 746/1. Ñàµèµ ðèâîÿòëàðäà êåëòèðèëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Àëèíè (ð.à.) ìàñæèääà óõëà¸òãàí µîëäà ê´ðäèëàð. Ó êèøèíèíã óñòèëàðèäà áèðîç òóïðî³ áîð ýäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Òóð, ýé Àáó Òóðîá (òóïðî³ îòàñè), òóð, ýé Àáó Òóðîá», äåá àéòäèëàð. Áàñ, ìàíà øó ÷èðîéëè, ÿõøè ëà³àáíè ´çëàðèãà õîñëàá îëäèëàð. 747/2. Ñàµë èáí Ñàúääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò: «Ìàíà øó Àáó Òóðîá Àëèíèíã ýíã ÿõøè ê´ðãàí èñìëàðè ýäè. Áó èñì áèëàí ÷à³èðèëèøèíè ÿõøè ê´ðàðäèëàð», äåãàíëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 748/3. Ñàµèµ ðèâîÿòëàðäà êåëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 193 Õèðáî³ èñìëè êèøèíè ³´ëè óçóí á´ëãàíè ó÷óí Çóëÿäàéí (èêêè ³´ë ýãàñè), äåá ÷à³èðäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ìàíà øó ëàôç èëà «Àë-Áèððó âàññèëà» êèòîáèíèíã àââàëèäà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 250-áîá Ôàçë àµëëàðèãà õèòîá ³èëèøäà êóíÿíè àéòèø æîèçëèãè µàìäà ìàµáóáëèãè ò´²ðèñèäà Íà³ë ýòèëãàí ðèâîÿòíè çèêð ³èëèøèìèçäàí îëäèí µàì áó áîá ìàøµóðäèð. ×óíêè áóíèíã äàëèëëàðèäà õîñ µàì, àâîì µàì èøòèðîê ýòàâåðàäè. Ôàçë àµëëàðè âà óëàðíèíã ÿ³èíëàðèãà êóíÿ áèëàí õèòîá ³èëèø îäîáäàíäèð. Ìàñàëàí, óíãà ìàêòóá ¸çèøäà âà áèðîð ðèâîÿòíè íà³ë ³èëèøäà Øàéõ, Èìîì, Àáó Ôóëîí, Ôóëîí èáí Ôóëîí âà øóíãà ´õøàøëàðíè ³´ëëàø ìóìêèí. Êèøè êóíÿñèíè ´ç êèòîáèäà çèêð ³èëìàñëèê îäîáäàíäèð. Ôà³àò êóíÿñè îð³àëè òàíèëñà ¸êè êóíÿñè èñìèäàí ìàøµóð á´ëñà, çàðàðè é´³. 251-áîá Êèøè êàòòà ´²ëèíèíã èñìè èëà êóíÿëàíèøè µà³èäà Ïàé²àìáàðèìèç Ìóµàììàä ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ´²èëëàðè £îñèì íîìè áèëàí Àáóë³îñèì, äåá êóíÿëàíäèëàð. £îñèì ýíã êàòòà ´²èëëàðè ýäè. Áóíãà þ³îðè áîáäàãè Àáó Øóðàéµäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàí 744-ðà³àìëè µàäèñ äàëèëäèð. 252-áîá Êèøèíèíã ´ç áîëàñè ýìàñ, áîø³à áîëàíèíã èñìè èëà êóíÿëàíèøè ò´²ðèñèäà Áó êåíã òàð³àëãàí µîäèñà á´ëèá, ó áèëàí ñèôàòëàíãàí êèøèëàðíèíã ñîíñàíî²è é´³. Áóíèíã çàðàðè µàì é´³äèð. 253-áîá ¥àëè (óéëàíèá) áîëà ê´ðìàãàí ã´äàêíè êóíÿëàø µà³èäà 749/1. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì èíñîíëàðíèíã ýíã õóë³è ÿõøèñè ýäèëàð. Ìåíèíã Àáó Óìàéð äåãàí èíèì áîð ýäè. (Ðîâèé óíè ýìàäèãàí ¸øäàí ´òãàí, äåá µèñîáëàéìàí, äåäèëàð.) Àãàð Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíèíã îëäèãà êåëñàëàð, «Ýé Àáó Óìàéð, íèìà ³èëäè íó²àéð (êè÷èê ³óø)?» äåð ýäèëàð. Ó ã´äàê íó²àéð (êè÷èê ³óø) áèëàí ´éíàð ýäè». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 750/2. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Îèøà îíàìèç: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, µàììà ´ðòî³ëàðèìíèíã êóíÿëàðè áîð», äåãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¤²ëèíã Àáäóëëîµ áèëàí êóíÿëàí», äåäèëàð. (Ðîâèé àéòàäè: «Ó–Àáäóëëîµ èáí Çóáàéðäèð, ÿúíè ñèíãèëëàðè Àñìî áèíòè Àáó Áàêðíèíã ´²ëèäèð. Îèøà (ð.à.) Óììó Àáäóëëîµ, äåá êóíÿëàíäèëàð».) Àáó Äîâóä âà áîø³àëàð ñàµèµ èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëèøãàí. Ìàíà øó òàí îëèíãàí ñàµèµ µàäèñäèð. 751/3. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí á´ëãàí áèð áîëàì òóøèá êåòäè. Óíè Àáäóëëîµ, äåá èñìëàäèëàð. Âà ìåíè Óììó Àáäóëëîµ, äåá êóíÿëàäèëàð». Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Áó µàäèñ çàèôäèð. Ôàðçàíä ê´ðèøäàí îëäèí êóíÿëàíãàí Àáó ¥óðàéðà, Àíàñ, Àáó ¥àìçà êàáè áèð íå÷òà ñàµîáàëàð æàìîàñè áîð. Âà ÿíà óëàðäàí êåéèí êåëãàí òîáåúèíëàð µàì áîð. Áóíäà êàðîµèÿò é´³. Áàëêè þ³îðèäàãè øàðòäà àéòèëãàíèäåê, ìàµáóá àìàëäèð. 254-áîá Àáóë³îñèì äåá êóíÿëàíèøäàí ³àéòàðèëãàíè µà³èäà 752/1. Æîáèð âà Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ³èëèíãàí ðèâîÿòäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Èñìèì áèëàí íîìëàíãëàð-ó, àììî êóíÿì áèëàí Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 194 êóíÿëàìàíãëàð», äåá àéòãàíëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Óëàìîëàð Àáóë³îñèì äåá êóíÿëàøäà èõòèëîô ³èëèá, ó÷ãà á´ëèíèøàäè. Áèðëàðè: «Èñìè õîµ Ìóµàììàä á´ëñèí, õîµ áîø³à á´ëñèí, Àáóë³îñèì äåá êóíÿëàø ò´²ðè á´ëìàéäè», äåéèøäè. Èêêèí÷èëàðè: «Èñìè Ìóµàììàä á´ëñà µàì, áîø³à÷à á´ëñà µàì, Àáóë³îñèì äåá êóíÿëàø æîèçäèð. Ôà³àò Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µà¸òëàðè áèëàí õîñ á´ëìàñëèãè êåðàê», äåéèøäè. Ó÷èí÷èëàðè ýñà: «Èñìè Ìóµàììàä á´ëãàíëàðãà æîèç ýìàñ-ó, áîø³àëàðãà æîèç», äåéèøäè. Àáóë³îñèì Ðîôåúèé ôèêðëàðè÷à, ìàíà øó ó÷èí÷èñè ñàµèµðî³äèð. ×óíêè µàììà àñðäàãèëàð èíêîðñèç áó êóíÿ áèëàí êóíÿëàíèøÿïòè. Ëåêèí áó ãàï µàäèñíèíã çîµèðèãà ³àðàãàíäà ìóõîëèôäèð. Àììî êèøèëàð µàìäà äèííèíã ìóµèì èøëàðèäà ýðãàøóâ÷è ìàøµóð èìîìëàðíèíã áó êóíÿ áèëàí êóíÿëàíèøëàðèãà ñàáàá óëàð ìàí ³èëèíãàíè ôà³àò Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µà¸òëàðèãà õîñ á´ëèá ³îëìàñèí, äåá òóøóíèøãàí. Âà ÿíà áóíäàí òàø³àðè ÿµóäèéëàð ó çîòãà àçèÿò áåðèø ó÷óí «Ýé Àáóë³îñèì», äåá ÷à³èðèøãàíèäèð. Áó ìàúíîäàãè àçèÿò áåðèø ó÷óí êóíÿëàø òóãàá êåòäè. 255-áîá Êîôèð, áèäúàò÷è âà ôîñè³íè êóíÿñèç òàíèëìàñà ¸êè èñìèíè çèêð ³èëèá ôèòíàëàíèøäàí ³´ð³èëñà, êóíÿëàø æîèçëèãè ò´²ðèñèäà Àëëîµ òàîëî £óðúîíè êàðèìäà «Àáó Ëàµàáíèíã ³´ëëàðè ³óðèãàé – µàëîê á´ëãàé!» äåá àéòãàí. Àáó Ëàµàáíèíã àñë èñìè Àáóëóççî á´ëãàí. Ó êóíÿñè áèëàí çèêð ³èëèíÿïòè, ÷óíêè ´øà êóíÿñè áèëàí òàíèëàäè. Áàúçèëàð: «Óççî áóòíèíã èñìè, áó åðäà áóòíèíã ³óëè, äåá àéòèø êàðîµèÿòëè á´ëãàíè ó÷óí êóíÿñè èëà çèêð ³èëèíäè», äåéèøãàí. 753/1. Óñîìà èáí Çàéääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Ñàúä èáí Óáîäàíè ê´ðãàíè ýøàê ìèíãàí µîëäà æ´íàäèëàð. (¥àäèñíèíã äàâîìèíè µàìäà Àáäóëëîµ èáí Óáàé èáí Ñàëóë ìóíîôè³íèíã îëäèäàí ´òãàíëàðèíè çèêð ýòäèëàð.) Ñ´íãðà é´ëäà äàâîì ýòèá, Ñàúä èáí Óáîäàíèíã îëäèãà êèðäèëàð. Âà: «Ýé Ñàúä, Àáó ¥óáîá, ÿúíè Àáäóëëîµ èáí Óáàé óíäàé-áóíäàé äåãàíèíè ýøèòìàäèíãìè?» äåá µàäèñíèíã ³îëãàíèíè çèêð ³èëäèëàð. ¥àäèñëàðäà Àáó Òîëèá êóíÿñè òàêðîð á´ëèá êåëäè. Àñë èñìëàðè ýñà Àáäóìàííîô ýäè. Ñàµèµ ðèâîÿòëàðäà «Áó Àáó Ðè²îëíèíã ³àáðè», äåá êåëãàí. Áóíãà ´õøàøëàð ê´ïäèð. Ýíäè áó êóíÿíè êåëòèðèøäà çèêð ³èëãàíèìèçäåê øàðòëàðè òîïèëèøè êåðàê. Àãàð òîïèëìàñà, èñìãà ó êóíÿ ³´øèëìàéäè. Èêêè «Ñàµèµ» êèòîáèäà êåëãàíèäåê, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµíèíã ³óëè âà ðàñóëè Ìóµàììàääàí Õèðà³ëãà», äåá ¸çäèëàð. Áó ìàêòóáäà êóíÿëàðèíè, ëà³àáëàðèíè âà Ðóì ïîäøîµè ëà³àáè £àéñàðíè µàì çèêð ³èëìàé, ôà³àò èñìëàðíè çèêð ³èëäèëàð. Áóíãà ´õøàøëàð µàì ê´ïäèð. Áèç ²àéðèìóñëèìëàðãà ³´ïîëëèê ³èëèøãà áóþðèëãàíìèç. Óëàðíèíã êóíÿñèíè àéòèá, þìøî³ èáîðàëàðíè èøëàòèá, ìóëîéèìëèê ³èëìàñëèêêà, ä´ñòëèê âà óëôàòëèêíè áèëäèðìàñëèêêà áóþðèëãàíìèç. 256-áîá Êèøèíè Àáó Ôóëîí âà Àáó Ôóëîíà, à¸ëíè Óììó Ôóëîí âà Óììó Ôóëîíà äåá êóíÿëàø æîèçëèãè µà³èäà Áèëèíãêè, áóëàðíèíã µàð áèðèäà òàú³è³ é´³. Óììàòíèíã ñàëàôëàðèäàí òàøêèë òîïãàí ñàµîáà, òîáåúèí âà óëàðäàí êåéèíãèëàð Àáó Ôóëîíà, äåá ³èç áîëàíèíã èñìè áèëàí µàì êóíÿëàíèøãàí. Óëàðäàí Óñìîí èáí Àôôîíäà ó÷òà êóíÿ: Àáó Àìð, Àáó Àáäóëëîµ âà Àáó Ëàéëîëàð áîð ýäè. Âà ÿíà øóíäàé êóíÿëàðäàí Àáó Äàðäîäèð. Áó ñàµîáàíèíã Õàéðà èñìëè êàòòà õîòèíëàðè µàì Óììó Äàðäî, ¥óæàéìà èñìëè êè÷èê õîòèíëàðè µàì Óììó Äàðäî ýäèëàð. Áó êè÷èê õîíèì åòóê à³ëëè, Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 195 ôîçèëà, ôà³èµ, ³àäðè óëó² òîáåúèíëàðäàí ýäè. Âà ÿíà Àáäóðàµìîí èáí Àáó Ëàéëî, îòàëàðè Àáó Ëàéëî, áóëàðíèíã õîòèíëàðè Óììó Ëàéëî á´ëèá, áó èêêîâè ñàµîáàëàðäàí ýäè. Âà ÿíà Àáó Óìîìà, Àáó Ðàéµîíà, Àáó Ðàìñà, Àáó Ðèéìà, Àáó Àìðà Áóøàéð èáí Àìð, Àáó Ôîòèìà àë-Ëàéñèé, Àáó Ìàðÿì Àçäèé, Àáó Ðó³àééà Òàìèì Äîðèé, Àáó Êàðèìà Ìè³äîì èáí Ìàúäèé Êàðèáàëàðíèíã µàììàëàðè ñàµîáà á´ëèøãàí. Òîáåúèíëàðäàí Àáó Îèøà Ìàñðó³ èáí Àæäàú âà øóíãà ´õøàø ñîí-ñàíî²è é´³ êèøèëàð á´ëãàí. Ñàìúîíèé «Àë-Àíñîá» êèòîáèäà Ìàñðó³íèíã áóíäàé (Ìàñðó³, ÿúíè ´²èðëàíãàí) äåá èñìëàíèøèãà ñàáàá ó çîòíè ¸øëèê ïàéòëàðèäà áèð îäàì ´²èðëàá êåòãàí. Ñ´íãðà òîïèëãàíëàð, äåá àéòãàíëàð. Ñàµèµ µàäèñëàðäà êåëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Àáäóðàµìîí èáí Ñàõðíè Àáó ¥óðàéðà, äåá êóíÿëàãàíëàð. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 196 ÒÓÐËÈ ÇÈÊÐËÀÐ ÊÈÒÎÁÈ Áèëèíãêè, áó êèòîáíè ôîéäàñè êàòòà á´ëãàí äóî-çèêðëàðäàí òàøêèë òîïãàí òóðëè áîáëàð èëà ò´ëäèðäèì. Áó äóîëàðäà òàðòèá ëîçèì á´ëìàãàíè ó÷óí òàðòèáëàìàäèì. 257-áîá Õóðñàíä÷èëèê õàáàðè áåðèëãàí ïàéòäà Àëëîµ òàîëîãà µàìäó ñàíî àéòèø ìàµáóáëèãè µà³èäà Áèëèíãêè, áèðîð íåúìàò µîñèë á´ëãàíäà ¸êè áèðîð áàëî-îôàò êåòãàíäà, Àëëîµãà øóêð ñàæäàñè ³èëìî³ âà µàìäó ñàíî àéòìî³ ìàµáóá àìàëëàðäàíäèð. Áóíãà äàëèë ñèôàòèäà ìàøµóð µàäèñ âà àñàðëàð ê´ïäèð. 754/1. Àìð èáí Ìàéìóííèíã óçóí êåëãàí ìàøâàðàò µà³èäàãè µàäèñäà Óìàð èáí Õàòòîáíèíã (ð.à.) ´ëèìëàðè µà³èäàãè ðèâîÿòëàðèäà Óìàð (ð.à.) ´²èëëàðè Àáäóëëîµíè Îèøàíèíã (ð.à.) µóçóðëàðèãà èêêè ä´ñòëàðè áèëàí áèðãà äàôí ýòèøãà èçí áåðèøëàðèíè ñ´ðàø ó÷óí þáîðäèëàð. £à÷îíêè, Àáäóëëîµ (ð.à.) êåëãà÷, Óìàð (ð.à.): «Áèðîð ÿíãèëèê îëèá êåëäèíãìè?» äåãàíëàðèäà, Àáäóëëîµ (ð.à.): «Ýé ì´ìèíëàð àìèðè, ñèç ÿõøè ê´ðãàí íàðñàíèíã èçíèíè îëèá êåëäèì», äåäèëàð. Øóíäà Óìàð (ð.à.): «Àëµàìäóëèëëàµ, ìåíãà áóíäàí ê´ðà ìóµèìðî³ íàðñà é´³», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 258-áîá Õ´ðîç ³è÷³èðè²è, ýøàê µàíãðàøè âà èò âîâèëëàøèíè ýøèòãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 755/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ýøàêíèíã µàíãðàøèíè ýøèòñàíãèçëàð, Àëëîµ íîìè èëà øàéòîíäàí ïàíîµ òèëàíãëàð. ×óíêè ó øàéòîííè ê´ðãàíäèð. Àãàð õ´ðîç ³è÷³èðè²èíè ýøèòñàíãèçëàð, Àëëîµäàí Óíèíã ôàçëèíè ñ´ðàíãëàð. ×óíêè ó ôàðèøòàíè ê´ðãàíäèð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 756/2. Æîáèð èáí Àáäóëëîµäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð êå÷àñè èò âîâèëëàøèíè âà ýøàêíèíã µàíãðàøèíè ýøèòñàíãèçëàð, Àëëîµ íîìè èëà ïàíîµ ñ´ðàíãëàð. ×óíêè óëàð ñèçëàð ê´ðìàéäèãàí íàðñàíè ê´ðàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 259-áîá ¨í²èííè ê´ðãàí ïàéòäà àéòèëàäèãàí íàðñàëàð 757/1. Àìð èáí Øóúàéá îòàñèäàí, ó ýñà áîáîñèäàí ³èëãàí ðèâîÿòäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ¸í²èííè ê´ðñàíãëàð, òàêáèð àéòèíãëàð. ×óíêè òàêáèð îëîâíè ´÷èðàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Áóíãà ³´øèá ³èéèí÷èëèê âà îôàòëàðäà ´³èëàäèãàí çèêðëàð µàì àéòèëàäè. 260-áîá Ìàæëèñäàí òóðãàí ïàéòäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 758/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè áèð ìàæëèñäà ´òèðãàíèäà øîâ³èí-ñóðîí ê´ïàéèá êåòñà, ìàæëèñäàí òóðèøèäàí îëäèí ) @ 5;: %& =: b : $ - N $ 0 : _: 3+ + = «Ñóáµàíàêàëëîµóììà âà áèµàìäèêà àøµàäó àíëà èëàµà èëëà àíòà àñòà²ôèðóêà âà àòóáó èëàéêà», äåá àéòñà, àíà øó ìàæëèñäà ñîäèð á´ëãàí ãóíîµëàðè êå÷èðèëàäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíãà µàìä àéòèø èëà Ñåíè ïîêëàá ¸ä Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 197 ýòàìàí. Ãóâîµëèê áåðàìàíêè, Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³. Ñåíãà èñòè²ôîð àéòèá òàâáà ³èëàìàí».) èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. 759/2. Àáó Áàðçàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì èøíè òóãàòèá, ìàæëèñäàí òóðèøíè õîµëàñàëàð, «Ñóáµàíàêàëëîµóììà âà áèµàìäèêà, àøµàäó àíëà èëàµà èëëà àíòà àñòà²ôèðóêà âà àòóáó èëàéêà», äåá àéòàðäèëàð. Øóíäà áèð êèøè: «Ýé Àëëîµíèíã ðàñóëè, ñèç áèð ñ´ç àéòäèíãèç, áóíè àââàë àéòìàãàí ýäèíãèç», äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìàíà øó êàëèìàëàð ìàæëèñäà á´ëãàí íàðñàëàðãà êàôôîðàòäèð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. Èìîì ¥îêèì µàì ìàíà øó µàäèñíè «Ìóñòàäðàê» êèòîáèäà Îèøà (ð.à.) ðèâîÿòëàðèäàí ñàµèµ èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 760/3. Àëèäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò: «Êèìêè (£è¸ìàò êóíèäà) ò´ëè³ ´ë÷îâ èëà óíãà (ñàâîáíè) ´ë÷àíèøèíè ÿõøè ê´ðñà, ìàæëèñíèíã îõèðèäà ¸êè óíäàí òóðãàí ïàéòäà )3 @ S , P 3U ) ="e 1 / ỲZ = 0 5" 8 3/ ? q @ S , S, 0 + = «Ñóáµàíà ðîááèêà ðîááèë èççàòè úàììà ÿñèôóâí âà ñàëàìóí úàëàë ìóðñàëèéí âàë µàìäó ëèëëàµè ðîááèë îëàìèéí», äåá àéòñèí», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «£óäðàò ýãàñè á´ëìèø Ïàðâàðäèãîðèíãèç óëàðíèíã ñèôàòëàðèäàí (ÿúíè, µàð ³àíäàé àéáó íó³ñîíäàí) ïîêäèð. (Áàð÷à) ïàé²àìáàðëàðãà Àëëîµ òîìîíèäàí ñàëîì á´ëãàé. ¥àìäó ñàíî áàð÷à îëàìëàðíèíã Ïàðâàðäèãîðè – Àëëîµ ó÷óíäèð».) «¥óëèéÿòóë àâëè¸» êèòîáèäà ðèâîÿò ³èëèíãàí. 261-áîá Ìàæëèñäà ´òèðóâ÷èíèíã ´çèíè âà æàìîàòäà ´òèðãàíëàðíè äóî ³èëèøè 761/1. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³óéèäàãèëàð áèëàí ñàµîáàëàðèãà äóî ³èëèá ìàæëèñäàí òóðèá êåòàðäèëàð: 0 " 5 S ; )<) , & (6 N (% 7 ; & / z , ) J ) (( ) Q " 5+ & )2u ( 'C 1/ , g T E 6 ,( , 5 N 6 , ( &)) 4: ( ;5 C" , 8 : ( / 3 =g ( &S n) > s 98 ( )/ N $ , (3 / $ (3 SW [ : ) > E ; $ , ( (X 1 D (& ) 8 E ; $ X/ 1/ 8 ,(3 l (3 4 $ () / 7 ' ; «Àëëîµóììà à³ñèì ëàíà ìèí õàøÿòèêà ìà ÿµóëó áàéíàíà âà áàéíà ìàúàñèéêà âà ìèí òîàòèêà ìà òóáàëëè²óíà áèµè æàííàòàêà âà ìèíàë ÿ³èéíè ìà òóµàââèíó áèµè àúëàéíà ìàñîèáàääóí¸. Àëëîµóììà ìàòòèúíà áèàñìàúèíà âà àáñîðèíà âà ³óââàòèíà ìà àµÿéòàíà âàæúàëµóë âîðèñà ìèííà âàæúàë ñàúðàíà úàëà ìàí çîëàìàíà âàíñóðíà úàëà ìàí úàäàíà âàëà òàæúàë ìóñèéáàòàíà ôèé äèéíèíà âàëà òàæúàëèä äóí¸ àêáàðà µàììèíà âàëà ìàáëà²à úèëìèíà âàëà òóñàëëèò úàëàéíà ìàí ëà ÿðµàìóíà». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíãà ³èëèíàäèãàí ãóíîµ èëà áèçíèíã îðàìèçíè ò´ñàäèãàí ³´ð³óâíè âà æàííàòèíããà åòêàçàäèãàí òîàòèíãíè µàìäà äóí¸ ìóñèáàòëàðèíè áèçãà åíãèëëàøòèðàäèãàí ÿ³èéííè (ò´ëà èøîí÷íè) óëóø ³èëèá áåð. Àëëîµèì, áèçíè òèðèêëèãèìèçäà ³óëî²èìèç, ê´çèìèç âà ³óââàòèìèç èëà íàôëàíòèðèá, óíè áèçãà ìåðîñõ´ð ³èë (ÿúíè, âàôîò ýòãóíèìèç÷à îìîíäà ³èë). ¤÷èìèçíè áèçãà çóëì ³èëãàíëàðãà ³àðàò! Äóøìàíëàðèìèç çè¸íèãà áèçãà íóñðàò áåð. Ìóñèáàòèìèçíè äèíèìèçäà ³èëìà. Äóí¸íè ýíã êàòòà ²àìèìèç âà îõèðãè èëìèìèç ³èëìà. Âà áèçãà ðàµì ³èëìàéäèãàíëàðíè áèçãà áîøëè³ ýòìà».) Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 262-áîá Àëëîµíè çèêð ³èëìàé ìàæëèñäàí òóðèøíèíã êàðîµèÿòè µà³èäà 762/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 198 âàñàëëàì: «Áèðîð ³àâì ìàæëèñäàí òóðèá Àëëîµíè çèêð ³èëìàñà, õóääè ýøàêíèíã ´ëàêñàñè êàáè òóðèá µàñðàòäà ³îëàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 763/2. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè áèð ´ðèíäà ´òèðñà-þ, Àëëîµíè çèêð ³èëìàñà, Àëëîµ òîìîíèäàí óíãà íî³èñëèê á´ëàäè. Êèìêè áèð ´ðèíãà ¸íáîøëàñà-þ, Àëëîµíè çèêð ³èëìàñà, Àëëîµ òîìîíèäàí óíãà µàì íî³èñëèê åòàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 764/3. Àáó ¥óðàéðàäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèðîð ³àâì áèð ìàæëèñäà ´òèðèá, Àëëîµíè çèêð ³èëìàñà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñàëîâîò àéòìàñà, óíãà µàì íî³èñëèê åòàäè. Àãàð Àëëîµ õîµëàñà, àçîáëàéäè âà àãàð õîµëàñà, êå÷èðàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 263-áîá É´ëäà çèêð àéòèø µà³èäà 765/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèðîð ³àâì áèð ìàæëèñãà ´òèðèá Àëëîµ àççà âà æàëëàíè çèêð ³èëìàñà, óíãà íî³èñëèê åòàäè. Êèøè é´ëäà êåòà òóðèá Àëëîµ àççà âà æàëëàíè çèêð ³èëìàñà, óíãà µàì íî³èñëèê åòàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 766/2. Àáó Óìîìà àë-Áîµèëèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Òàáóêäàëèêëàðèäà Æàáðîèë àëàéµèññàëîì êåëèá: «Ýé Ìóµàììàä, Ìóîâèÿ èáí Ìóîâèÿ àë-Ìóçàíèéíèíã æàíîçàëàðèäà èøòèðîê ýòèíã», äåäèëàð. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áîðäèëàð. Âà Æàáðîèë àëàéµèññàëîì µàì åòìèø ìèíã ôàðèøòà áèëàí òóøèá ´íã ³àíîòëàðèíè òî³³à ³´éãàíëàðèäà, ó ýãèëäè. ×àï ³àíîòëàðèíè åðãà ³´éãàíëàðèäà, ó µàì ýãèëäè. ¥àòòîêè, ó çîò Ìàêêàãà âà Ìàäèíàãà íàçàð ñîëäèëàð. Ó ñàµîáàíèíã æàíîçà íàìîçëàðèíè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì, Æàáðîèë àëàéµèññàëîì âà ôàðèøòàëàð ´³èøäè. £à÷îíêè, óíäàí ôîðè² á´ëèøãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ýé Æàáðîèë, Ìóîâèÿ íèìàñè ñàáàáëè áó ìà³îìãà åòà îëäè?» äåãàíëàðèäà, Æàáðîèë àëàéµèññàëîì: «Òèê òóðãàíäà µàì, þðèá êåòà¸òãàíäà µàì, óëîâ ìèíèá êåòà¸òãàíäà µàì, «£óë µóâàëëîµó àµàä...»íè ³èðîàò ³èëèá þðèøè ñàáàá á´ëäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé âà Áàéµà³èé ðèâîÿòëàðè. 264-áîá ¢àçàá êåëãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Àëëîµ òàîëî Îëè Èìðîí ñóðàñèíèíã 134-îÿòèäà «¢àçàáëàðèíè è÷ëàðèãà þòàäèãàí» âà Ôóññèëàò ñóðàñèíèíã 36-îÿòèäà «Àãàð ñèçíè øàéòîí òîìîíèäàí áèðîí âàñâàñà é´ëäàí îçäèðñà, ó µîëäà Àëëîµäàí ïàíîµ ñ´ðàíã. Çåðî, Ó ýøèòãóâ÷è, áèëãóâ÷è Çîòäèð», äåá àéòãàí. 767/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êóðàøäà êó÷ áèëàí åíãàäèãàí îäàì êó÷ëè ýìàñ, áàëêè æàµëè ÷è³³àíäà ²àçàáèíè áîñèá îëãàí êèøè êó÷ëèäèð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 768/2. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìíè ïàµëàâîí äåá µèñîáëàéñèçëàð?» äåãàíëàðèäà, áèç: «Êèøèëàð áåëëàøà îëìàéäèãàí îäàìíè ïàµëàâîí, äåéìèç», äåäèê. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Óíäàé ýìàñ, ²àçàá ïàéòèäà ´ç íàôñèãà ýãà á´ëãàí (²àçàáèíè áîñèá îëãàí) êèøè µà³è³èé ïàµëàâîíäèð», äåäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 769/3. Ìóîç èáí Àíàñ àë-Æóµàíèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè ²àçàáèíè ñî÷èøãà ³îäèð á´ëà òóðèá, óíè è÷èãà þòñà, Àëëîµ òàîëî ³è¸ìàò êóíèäà õàëîéè³ áîøèãà ÷à³èðèá, õîµëàãàí µóðèíè òàíëàø µó³ó³èíè áåðàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 770/4. Ñóëàéìîí èáí Ñóðàääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèëàí áèðãà ´òèðãàí ýäèì, èêêè êèøè ñ´êèøà êåòäè. Óëàðäàí áèðèíèíã þçè ³èçàðèá, á´éíèäàãè ê´ê òîìèðëàðè á´ðòèá ÷è³äè. Ðàñóëóëëîµ Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 199 ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìåí áèð êàëèìàíè áèëàìàí, àãàð ´øàíè àéòñà, óíäàí áó µîëàò êåòàäè. Àãàð ó )6 0 \ )2 P H " 5/: «Àúóâçó áèëëàµè ìèíàø-øàéòîíèð ðîæèéì» («Ëàúíàòè øàéòîíäàí Àëëîµ íîìè èëà ïàíîµ òèëàéìàí»), äåñà, óíäàí ìàíà áó µîëàò êåòàäè», äåäèëàð. Êèøèëàð ´øà îäàìíèíã îëäèãà áîðèá: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ëàúíàòè øàéòîíäàí Àëëîµ íîìè èëà ïàíîµ òèëà», äåá àéòäèëàð», äåéèøãàíèäà, ó êèøè: «Íèìà, ìåíäà æèííèëèê áîðìè?» äåäè». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 771/5. Õóääè ìàíà øó ìàúíîäàãè µàäèñ Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéíèíã êèòîáëàðèäà Àáäóðàµìîí èáí Àáó Ëàéëî Ìóîç èáí Æàáàëäàí (ð.à.) ³èëãàí ðèâîÿòëàðèäà µàì áîð. Òåðìèçèé áóíè ìóðñàë, äåãàíëàð. ßúíè, Àáäóðàµìîí Ìóîç áèëàí ê´ðèøìàãàíëàð. 772/6. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðèìãà êèðäèëàð. ¤øà ïàéòäà æàµëèì ÷è³èá òóðãàí ýäè. Áóðíèìíèíã áèð òàðàôèíè óøëàá òîðòäèëàð-äà: «Ýé Óâàéø (Îèøà èñìèíèíã ³èñ³àðòìàñè), 0 \ )2 16: ,1 C )B sWH : 1 H 1 B «Àëëîµóììà è²ôèðëèé çàíáèé âà àçµèá ²îéçà ³àëáèé âà àæèðíèé ìèíàø øàéòîíè», äåá àéò», äåäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ãóíîµëàðèìíè êå÷èðèá, ³àëáèì ²àçàáèíè êåòêàç âà øàéòîíäàí ñà³ëàãèí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 773/7. Àòèééà èáí Óðâà àñ-Ñàúäèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëáàòòà ²àçàá øàéòîíäàíäèð. Àëáàòòà øàéòîí ´òäàí õàë³ ³èëèíãàí. ¤ò ýñà ñóâ áèëàí ´÷èðèëàäè. Àãàð ñèçëàðäàí áèðèíãèç ²àçàáëàíñà, òàµîðàò ³èëñèí», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 265-áîá ßõøè ê´ðãàí êèøèñèãà áóíè áèëäèðèá ³´éèø ìàµáóáëèãè âà áèëäèðãàíäà àéòàäèãàí çèêðëàðè 774/1. Ìè³äîì èáí Ìàúäèé Êàðèáàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð êèøè áèðîäàðèíè ÿõøè ê´ðñà, óíè ÿõøè ê´ðãàíèíè áèëäèðèá ³´éñèí», äåäèëàð. Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. 775/2. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèäà ýäè. Áîø³à áèð êèøè ´òèá ³îëäè. Ó: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ìåí óíè ÿõøè ê´ðàìàí», äåäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Óíãà ÿõøè ê´ðèøèíãíè áèëäèðäèíãìè?» äåãàíëàðèäà, «É´³», äåäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áóíè áèëäèðãèí», äåäèëàð. Ó êèøè áîðèá: «Ìåí ñåíè Àëëîµ é´ëèäà ÿõøè ê´ðàìàí», äåäè. Øóíäà µàëèãè êèøè: «Àëëîµ (é´ëèäà) ìåíè ñåâãàíèíã ó÷óí Àëëîµ µàì ñåíè ÿõøè ê´ðñèí», äåäè. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 776/3. Ìóîç èáí Æàáàëäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ó êèøèíèíã ³´ëëàðèäàí óøëàá: «Ýé Ìóîç, Àëëîµãà ³àñàìêè, ñåíè ÿõøè ê´ðàìàí. Ìåí ñåíãà µàð íàìîç êåòèäàí ;X / '4 # _ [ H 1/ 1S( / : «Àëëîµóììà àúèííèé úàëà çèêðèêà âà øóêðèêà âà µóñíè úèáàäàòèêà», äåá àéòèá óíè òàðê ³èëìàñëèãèíãíè âàñèÿò ³èëàìàí», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Íàñàèé ðèâîÿòëàðè. 777/4. ßçèä èáí Íóúîìà Çàááèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð êèøè áîø³à áèð êèøè áèëàí ä´ñòëàøñà, óíèíã Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 200 èñìèíè, îòàñèíèíã èñìèíè âà ³àéñè íàñàáäàí ýêàíèíè ñ´ðàñèí. ×óíêè øóíäà ä´ñòëèê áàðäàâîìðî³ á´ëàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿò ³èëèá, áó µàäèñíè ²àðèá, äåãàíëàð. 266-áîá Êàñàëëèê ¸êè áîø³à íàðñà áèëàí áàëîëàíãàí êèøèíè ê´ðãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 778/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè (íîãèðîíëèê âà áåìîðëèê èëà) áàëîëàíãàí êèøèíè ê´ðèá: Z h ) p ; * u 3 c )k[ 1/ 1( p D N Z & 3 1D/ L. - P 3U «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé úàôîíèé ìèììà èáòàëàêà áèµè âà ôàççàëàíèé úàëà êàñèðèí ìèììàí õîëà³î òàôçèéëà», äåñà, óíãà àíà øó áàëî åòìàéäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ó êàñàëëèê áèëàí áàëîëàãàí íàðñàíãäà ìåíè îôèÿòäà ³èëãàíèíã ó÷óí âà îäàìëàð îðàñèäà ìåíè ê´ïðî³ ôàçèëàòëè ³èëãàíèíã ó÷óí Ñåíãà µàìä á´ëñèí».) Èìîì Òåðìèçèé µàñàí èñíîä èëà ³èëãàí ðèâîÿòè. 779/2. Óìàð èáí Õàòòîáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè áàëîëàíãàí êèøèíè ê´ðèá: «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé úàôîíèé ìèììà èáòàëàêà áèµè âà ôàççàëàíèé úàëà êàñèðèí ìèììàí õîëà³î òàôçèéëà», äåñà, òèðèêëèãèäà á´ëàäèãàí àíà øóíäàé áàëîëàðäàí îôèÿòäà á´ëàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé çàèô èñíîä èëà ³èëãàí ðèâîÿòëàðè. Óëàìîëàð: «Áó çèêðíè ´çè ýøèòàäèãàí ³èëèá àéòèø ëîçèì», äåéèøàäè. ×óíêè áàëîëàíãàí êèøè ýøèòèá ³îëñà, ³àëáè áó áèëàí àçèÿò ÷åêàäè. Àììî ãóíîµè òóôàéëè áàëîëàíãàí á´ëñà âà ôèòíà á´ëèøèäàí ³´ð³ìàñà, ó ýøèòàäèãàí ³èëèá àéòèøíèíã çàðàðè é´³. 267-áîá Áàëîëàíãàí êèøèíèíã ¸êè ä´ñòèíèíã µîëèíè ñ´ðàãàíäà ñ´ðàëãàí êèøè æàâîáè áèëàí áèðãà Àëëîµãà µàìä àéòèø ìàµáóáëèãè µà³èäà 780/1. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Àëè (ð.à.) Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ´ëèì ÿ³èíëàøãàíäàãè êàñàëëèêëàðèäà µóçóðëàðèäàí ÷è³³àíëàðèäà, îäàìëàð: «Ýé Àáó ¥àñàí, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³àíäàé òîíã îòòèðäèëàð?» äåéèøãàíèäà, Àëè (ð.à.): «Àëëîµãà µàìä á´ëñèí, ó çîò ñî² µîëàòäà òîíã îòòèðäèëàð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 268-áîá Áîçîðãà êèðãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 781/1. Óìàð èáí Õàòòîáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè áîçîðãà êèðãàíäà: 1 / 5 W ) ] ) ,G 5 3 $ 1 4 5 W b )3 1)+ , 3U N e" N ,N _ $ ] 4 P O $ - N $ ` C o c 1_ E 7 [ " «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµó, ëàµóë ìóëêó âàëàµóë µàìäó éóµéè âà éóìèéòó âà µóâà µàééóí ëà ÿìóâòó áèÿäèµèë õîéðó âà µóâà úàëà êóëëè øàé‘èí ³îäèð», äåñà, Àëëîµ òàîëî óíãà áèð ìèëëèîí µàñàíîò ¸çèá, áèð ìèëëèîí ¸ìîíëèêíè ´÷èðèá âà áèð ìèëëèîí äàðàæà ê´òàðàäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «ßêêà Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Óíèíã øåðèãè µàì é´³. Áàð÷à ìóëê Àëëîµíèêèäèð âà µàìä Óíèíã ó÷óíäèð. Ó (Çîò) òèðèëòèðàäè âà ´ëäèðàäè. Ó òèðèêäèð, ´ëìàéäè. ßõøèëèê Óíèíã ³´ëèäà âà Ó µàð áèð íàðñàãà ³îäèðäèð».) Èìîì Òåðìèçèé âà áîø³àëàð ðèâîÿòè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 201 Èìîì ¥îêèìíèíã áàúçè ðèâîÿòëàðèäà «Ó ó÷óí æàííàòäà óé ³óðèëàäè»æóìëàñè çè¸äà ³èëèíãàí. Ðîâèé àéòäèëàð: «Õóðîñîíãà áîðèá, £óòàéáà èáí Ìóñëèìíèíã îëäèëàðèãà êèðèá, ñèçãà µàäÿ îëèá êåëäèì, äåá øó µàäèñíè àéòèá áåðäèì. £óòàéáà èáí Ìóñëèì óëîâëàðèãà ìèíèá, áîçîðãà áîðèá, óøáó äóîíè àéòäèëàð-äà, ñ´íãðà ó åðäàí ³´ç²îëäèëàð». Èìîì ¥îêèì Áóðàéäàäàí (ð.à.) ³èëãàí ðèâîÿòëàðèäà àéòèøëàðè÷à Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áîçîðãà êèðñàëàð: )D s )J:" 0 : H " 5/: 1 )D S_ W S_ H " 5/: )D )u t 5>' ] . W )u "g=: 1S P ' ? h =u R h< J : ? h 6 D ^( )3 «Áèñìèëëîµè, Àëëîµóììà èííèé àñ‘àëóêà õîéðà µàçèµèñ ñó³è âà õîéðà ìà ôèéµà âà àóúçó áèêà ìèí øàððèµà âà øàðè ìà ôèéµà. Àëëîµóììà èííèé àóúçó áèêà àí óñèéáà ôèéµà ÿìèéíàí ôàæèðà àâ ñàô³àòàí õîñèðà», äåá àéòäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµíèíã èñìè èëà. Àëëîµèì, Ñåíäàí áó áîçîðíèíã ÿõøèñèíè âà óíäàãè ÿõøèëèêëàðíè ñ´ðàéìàí. Âà áó áîçîðíèíã ¸ìîíèäàí µàìäà óíäàãè ¸ìîíëèêäàí Ñåíèíã íîìèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí. Àëëîµèì, Ñåíèíã íîìèíã èëà ãóíîµãà ýëòóâ÷è ³àñàìäàí âà çàðàð êåëòèðóâ÷è áèòèìäàí ïàíîµ ñ´ðàéìàí».) 269-áîá Êèøè áèðîð à¸ëãà óéëàíãàíäà ¸êè áèðîð íàðñà ñîòèá îëãàíäà ¸ øàðèàò ÿõøè ñàíàéäèãàí áèðîð èø ³èëãàíäà «Ò´²ðè ³èëèáñàí» ¸êè «ßõøè ³èëèáñàí», äåá àéòèøíèíã ìàµáóáëèãè µà³èäà 782/2. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíãà: «Ýé Æîáèð, óéëàíäèíãìè?» äåãàíëàðèäà, ìåí: «¥à», äåäèì. «£èç áîëàìè ¸êè æóâîí?» äåãàíëàðèäà, ìåí: «Æóâîí, ýé Ðàñóëóëëîµ», äåäèì. Øóíäà ó çîò: «£èç áîëàãà óéëàíìàéñàíìè? Ó ñåí áèëàí âà ñåí ó áèëàí ´éíàøàð ýäèíã ¸êè ó ñåí áèëàí âà ñåí ó áèëàí êóëèøàð ýäèíã», äåäèëàð. Ñ´íãðà ìåí: «Àáäóëëîµ, ÿúíè îòàì âàôîò ýòãàíëàðèäà, ò´³³èçòà (¸êè åòòèòà – ðîâèé øàê ³èëäèëàð) ³èç ³îëäè. Ìåí ó ³èçëàð òåíãè ³èçãà óéëàíèøíè êàðèµ ê´ðäèì. Âà óëàðãà ³àðàá, ïàðâàðèø ýòèøè ó÷óí æóâîíãà óéëàíèøíè ÿõøè ê´ðäèì», äåñàì, ó çîò: «Ò´²ðè ³èëèáñàí», äåäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 270-áîá Îéíàãà ³àðàãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 783/1. Àëèäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð îéíàãà ³àðàñàëàð: 1 <" u S'+ D 1 < u b ( '4 3[ ,P 3U «Àëµàìäó ëèëëàµè, Àëëîµóììà êàìà µàññàíòà õîë³èé ôàµàññèí õóëó³èé», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµãà µàìä á´ëñèí. Àëëîµèì, ÿðàòèëèøèìíè ÿõøè ³èëãàíèíãäåê, õóë³èìíè µàì ÿõøè ³èëãèí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 784/2. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð þçëàðèíè îéíàãà ³àðàòñàëàð: )3 '"e 1 ( 6 ( ' + D 1 6 ? , 5J Y [ N D 1< u L5= L. - P 3U «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé ñàââà õîë³èé ôàúàääàëàµó âà êàððàìà ñóðàòà âàæµèé ôàµàññàíàµà âà æàúàëàíèé ìèíàë ìóñëèìèéí», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «ßðàòèëèøèìíè ìóòàíîñèá ³èëãàí âà ê´ðèíèøèìíè ìóêàððàì âà ÷èðîéëè ýòãàí µàìäà ìóñóëìîíëàðäàí ³èëãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 202 271-áîá £îí îëäèðãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 785/1. Àëèäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè ³îí îëäèðà¸òãàí ïàéòäà «Îÿòàë êóðñè»íè ´³èñà, ´øà îëäèðà¸òãàí ³îíè ìàíôààòëè á´ëàäè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 272-áîá £óëî³ ²èí²èëëàãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 786/1. Ðàñóëóëëîµ ìàâëîëàðè Àáó Ðîôåúäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ñèçëàðäàí áèðèíãèçíèíã ³óëî²è ²èí²èëëàñà, ìåíè ýñëàñèí âà ìåíãà ñàëîâîò àéòèá: 1 [ H c ) P O [ H «Çàêàðàëëîµó áèõîéðèí ìàí çàêàðàíèé», äåá àéòñèí», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ìåíè ýñëàãàí êèøèíè Àëëîµ ÿõøèëèê èëà ýñëàñèí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 273-áîá Î¸³ óâèøãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 787/1. ¥àéñàì èáí ¥èíøäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Áèç Àáäóëëîµ èáí Óìàðíèíã (ð.à.) µóçóðëàðèäà ýäèê. Ó çîòíèíã î¸³ëàðè óâèøèá ³îëäè. Øóíäà áèð êèøè: «Ñèçãà ìàµáóá á´ëãàí êèøèíè ýñëàíã», äåäè. Ó çîò: «Ýé Ìóµàììàä ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì», äåá ýñëàãàíëàðèäà, ã´¸êè î¸³ëàðèíè òèðèøèøäàí õàëîñ á´ëãàíäåê µèñ ³èëäèëàð». Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 788/2. Ìóæîµèääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøèíèíã î¸²è Èáí Àááîñ (ð.à.) µóçóðëàðèäà óâèøèá ³îëäè. Èáí Àááîñ ó êèøèãà ³àðàòà: «¤çèíããà ìàµáóá á´ëãàí êèøèíè ýñëà», äåãàíëàðèäà, ó êèøè: «Ìóµàììàä ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì», äåäè. Øóíäà óíäàãè óâèøèø êåòäè. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Èìîì Áóõîðèé «Ñàµèµ» êèòîáëàðèäà ðèâîÿò ³èëãàí øàéõëàðäàí áèðè Èáðîµèì èáí Ìóíçèð àë-¥óçîìèéíèíã àéòèøëàðè÷à, Ìàäèíà àµëè Àáóëàòîµèÿíèíã ³óéèäàãè áàéòèäàí àæàáëàíèøàäè: «Áàúçè ïàéòëàðäà î¸³ëàð óâèøñà, áàñ, Ýé Óòáà, äåéèëìàñà, óâèøèø êåòìàñ». 274-áîá Ìóñóëìîíëàðãà ¸êè ´çèãà çóëì ³èëãàí êèøèíè äóîèáàä ³èëèø æîèçëèãè µà³èäà Áèëèíãêè, áó áîá æóäà êåíãäèð. Áóíãà £óðúîí âà µàäèñäàí äàëèëëàð æóäà ê´ï. Óììàòíèíã ñàëàôè âà õàëàôëàðè µàì áóíè ³èëèá êåëèøãàí. Àëëîµ òàîëî £óðúîíè êàðèìäà ê´ï ´ðèíëàðäà àíáè¸ëàð êîôèðëàðíè äóîèáàä ³èëãàíëàðèíèíã õàáàðèíè áåðãàí. 789/1. Àëèäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àµçîá (²àçîòè) êóíè Àëëîµ óëàðíèíã óéëàðè-þ ³àáðëàðèíè ´òãà ò´ëäèðñèí. Óëàð áèçíè âóñòî (´ðòà) íàìîçèíè ´³èìî²èìèçãà õàëàë áåðèøäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 790/2. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³îðèëàðíè ´ëäèðãàí (³àâìíè) äóîèáàä ³èëèá, áèð îé óíäà áàðäàâîì á´ëäèëàð. Âà: «Àëëîµèì, Ðèúëíè, Çàêàâîííè âà Óñàééàíè ëàúíàòëàãèí», äåá àéòäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 791/3. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Àáó Æàµë âà óíèíã £óðàéøäàí á´ëãàí µàìðîµëàðè µà³èäàãè óçóí µàäèñäà óëàð ñ´éèëãàí µàéâîí ³îðíèíè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã îð³àëàðèãà ³´éèøãàíèäà, óëàðíè ó÷ ìàðòàäàí äóîèáàä ³èëäèëàð. Ñ´íãðà «Àëëîµèì, £óðàéøãà ¤çèíã êèôîÿ ³èë», äåá Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 203 ó÷ ìàðòà àéòäèëàð. Ñ´íãðà «Àëëîµèì, Àáó Æàµëãà ¤çèíã êèôîÿ ³èë âà Óòáà èáí Ðàáèéúàãà µàì...» äåá åòòèòàñèíè çèêð ³èëäèëàð, äåá µàäèñíè îõèðèãà÷à àéòäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 792/4. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµèì, Ìóçàðãà àçîáèíãíè ³àòòè³ ³èë. Àëëîµèì óëàðãà, Þñóô àëàéµèññàëîìãà þáîðãàí (³àµàò÷èëèê) éèëèãà ´õøàø éèë þáîðãèí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 793/5. Ñàëàìà èáí Àêâàúäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèäà ÷àï ³´ëè áèëàí òàîì òàíîâóë ³èëäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíãà: «¤íã ³´ëèíãäà åãèí», äåäèëàð. Ó êèøè: «Áóíãà ³îäèð ýìàñìàí», äåäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «£îäèð á´ëìàãèí», äåäèëàð âà «Áóíè óíäàé ³èëèøäàí ôà³àò êèáðëèãè ìàí ³èëäè, õîëîñ», äåäèëàð. Ó êèøè î²çèãà ³´ëèíè ê´òàðà îëìàäè. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 794/6. Æîáèð èáí Ñàìóðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ê´ôà àµëè Óìàðãà (ð.à.) Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñäàí (ð.à.) øèêîÿò ³èëèøãàíèäà, áó êèøèíè èøäàí á´øàòèá, óëàðãà áîøëè³ òàéèíëàäèëàð. (¥àäèñíèíã äàâîìèäà) Óìàð (ð.à.) áó µà³äà ñóðèøòèðèø ó÷óí áèð êèøè ¸êè áèð íå÷à êèøèíè Ê´ôàãà þáîðäèëàð. Óëàð áèðîð ìàñæèä ³îëäèðìàñäàí áó µà³äà ñ´ðàøãàíèäà, áàð÷àëàðè Ñàúäíèíã ÿõøèëèêëàðèíè àéòèá ìà³òàøäè. £à÷îíêè, Àáñ ³àáèëàñèäàãè áèð ìàñæèäãà êèðèøãàíèäà, Àáó Ñàúäà Óñîìà èáí £àòîäà èñìëè øàõñ òóðèá: «Àãàð ñèç ñóðèøòèðàäèãàí á´ëñàíãèç, àëáàòòà Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñ ñàðèééà (óðóø)ëàðãà áîðìàéäè, ´ëæàíè òåíã òà³ñèìëàìàéäè. £îçèëèêäà îäèëëèê ³èëìàéäè», äåäè. Áóíè ýøèòãàí Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñ (ð.à.): «Àëëîµãà ³àñàìêè, ìåí ñåíè ó÷ íàðñà èëà äóîèáàä ³èëàìàí: Àëëîµèì, àãàð ìàíà øó ³óëèíã ¸ë²îí÷è âà ´çèíè ê´ðñàòèá, ðè¸ ó÷óí áóíè ³èëãàí á´ëñà, óìðèíè óçî³, êàìáà²àëëèãèíè óçóí âà ´çèíè ôèòíàãà äó÷îð ³èëãèí», äåäèëàð. Ìàíà øóíäàí êåéèí øàéõ: «Ñàúäíèíã äóîèáàäè ìåíãà åòèá, ôèòíàãà äó÷îð á´ëäèì», äåá àéòäè. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Æîáèð èáí Ñàìóðàäàí ðèâîÿò ³èëãàí ðîâèé Àáäóëìàëèê èáí Óìàéð øóíäàé äåéäè: «Ìåí ó øàéõíè ³àðèá êåòãàíèäàí èêêè ³îøè èêêè ê´çè óñòèãà òóøãàí µîëäà ê´ðäèì. Ó é´ëäà ó÷ðàãàí ³èçëàðãà ê´ç ³èñàð ýäè». 795/7. Óðâà èáí Çóáàéðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ñàèä èáí Çàéä (ð.à.) áèëàí Àðâî áèíòè Àâñ õóñóìàòëàøèá, Ìàðâîí èáí ¥àêàì µóçóðëàðèãà êåëèøäè. Ó à¸ë åðèäàí áèð ïàð÷àñèíè Ñàèä èáí Çàéä îëãàíèíè äàúâî ³èëäè. Ñàèä: «Ìåí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí áóíèíã ¸ìîíëèãè µà³èäà ýøèòãàíèìäàí êåéèí µàì åðèäàí áèð ïàð÷à îëàðìèäèì?» äåãàíèäà, «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí íèìà ýøèòãàíñàí?» äåäè Ìàðâîí. Øóíäà Ñàèä: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè çóëì áèëàí åðäàí áèð ³àðè÷èãà ýãà á´ëèá îëñà, åòòè (³àâàò) åðãà ´ðàëàäè», äåãàíëàðèíè ýøèòãàíìàí», äåäè. Áóíè ýøèòãàí Ìàðâîí: «Áóíäàí êåéèí ñåíäàí äàëèë-èñáîò ñ´ðàìàéìàí», äåäè. Ñàèä ýñà: «Àëëîµèì, àãàð áó à¸ë ¸ë²îí÷è á´ëñà, ê´çèíè ê´ð ³èëèá, ´ç åðèäà ´ëäèðãèí», äåäè. Àéòèøëàðè÷à, áó à¸ëíèíã ê´çè ´ëèøèäàí îëäèí ê´ð á´ëèá, ´ç åðèäà êåòà òóðèá, áèð ÷ó³óðãà òóøèá âàôîò ýòäè. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 275-áîá Ãóíîµ âà áèäúàò àµëëàðèäàí ´çèíè äàõëñèç ýòìî³ µà³èäà 796/1. Àáó Áóðäà èáí Àáó Ìóñîäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Àáó Ìóñî ³àòòè³ êàñàë á´ëèá, µóøñèç ¸òèá ³îëäèëàð. Áîøëàðè õîòèíëàðè òèççàñèäà ýäè. Ó õîòèí áàëàíä îâîç èëà áà³èðàðäè. Àììî ó êèøè áèðîð æàâîá ³èëèøãà ³îäèð á´ëìàäè. Ó çîò µóøëàðèãà êåëãàíëàðèäà: «Ìåí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óçî³ á´ëãàí íàðñàäàí éèðî³äàäèðìàí. ×óíêè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 204 àëàéµè âàñàëëàì ìóñèáàò ïàéòèäà ³àòòè³ îâîç èëà áà³èðóâ÷èäàí, ñî÷èíè þëóâ÷èäàí âà êèéèìèíè éèðòóâ÷èäàí óçî³äàäèðëàð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 797/2. ßµ¸ èáí ßúìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «Èáí Óìàðãà «Ýé Àáó Àáäóðàµìîí, áèçíèíã îëäèìèçäà øóíäàé êèøèëàð ïàéäî á´ëèøäèêè, óëàð £óðúîí ´³èéäèëàð-ó, àììî ³àäàð é´³, àëáàòòà èøëàð Àëëîµ èëìèäà ìó³àääàì á´ëìàãàí, äåéäèëàð», äåá àéòãàíèìäà, ó çîò: «Àãàð ´øàëàðãà é´ëè³ñàíã, ìåí óëàðäàí éèðî³, óëàð µàì ìåíäàí éèðî³ ýêàíëèêëàðèíèíã õàáàðèíè áåðãèí», äåäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 276-áîá Ìóíêàð íàðñàíè êåòêàçèøãà êèðèøèëãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 798/1. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ôàòµ êóíè Ìàêêàãà êèðãàíëàðèäà, Êàúáà àòðîôèäà 360 òà áóò áîð ýäè. Óëàðíè ³´ëëàðèäà á´ëãàí íîâäà èëà óðèá: ) E " z o O ¡ * > U o v 6 ¢h C5WM 0 [ E z 0 - E " z * W M * > U o v 6 «Æà‘àë µà³³ó âà çàµà³îë áîòèëó èííàë áîòèëà êàíà çàµóâ³î æà‘àë µà³³ó âàìà þáäè‘óë áîòèëó âàìà þúèäó», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «¥à³ êåëäè, áîòèë é´³ á´ëäè. Àëáàòòà áîòèë é´³ á´ëóâ÷èäèð. ¥à³ êåëäè. Ýíäè áîòèë ÿíãèäàí µàì ³àéòèá êåëìàéäè».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 277-áîá Óÿòñèç ãàïëàðíè ñ´çëàãàí êèøè àéòàäèãàí çèêðëàð 799/1. ¥óçàéôàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà òèëèìíèíã óÿòñèç ñ´çëàðíè àéòèøèäàí øèêîÿò ³èëñàì, ó çîò: «Ñåí èñòè²ôîð àéòìàéñàíìè? Ìåí µàð êóíè Àëëîµ àççà âà æàëëàãà þç ìàðòà èñòè²ôîð àéòàìàí», äåäèëàð. Èáí Ìîæà âà Èáí Ñóííèéëàð ðèâîÿòè. 278-áîá Óëîâ ³î³èëèá êåòãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 800/1. Ìàøµóð òîáåúèí Àáó Ìóëàéµ áèð êèøèäàí ³èëãàí ðèâîÿòëàðèäà àéòàäèëàð: «Ìåí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì îðòëàðèãà ìèíãàøèá êåòà¸òãàíèìäà, ó çîò ìèíèá îëãàí µàéâîíëàðè ³î³èëèá êåòäè. Øóíäà ìåí: «Øàéòîí áèçíè íî÷îð µîëàòãà ñîëèá ³´éäè», äåäèì. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Óíäàé äåá àéòìà. Øóíäàé äåñàíã, ó ´çèíè óëó² ñàíàá, óéäåê êàòòàëàøèá, ìåíèíã ³óââàòèì áèëàí á´ëäè, äåéäè. Ëåêèí ñåí «Áèñìèëëàµ», äåá àéò. Àíà øóíäàé äåñàíã, ïàøøà êàáè êè÷êèíà á´ëàäè», äåäèëàð:. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 801/2. Õóääè ìàíà øó ëàôçäàãè µàäèñíè èáí Ñóííèé ðèâîÿòëàðèäà Àáó Ìóëàéµ îòàëàðè Óñîìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Ìàíà øó èêêè ðèâîÿò µàì ñàµèµäèð. ×óíêè Àáó Äîâóä ðèâîÿòëàðèäàãè íîìàúëóì øàõñ µàì ñàµîáàëàðäàíäèð. Ñàµîáàëàðíèíã áàð÷àëàðè àäîëàòëè, æàµîëàò çàðàð áåðìàéäèãàí øàõñëàðäèð. 279-áîá Àãàð âîëèé âàôîò ýòñà, ´øà øàµàðíèíã êàòòàñè êèøèëàðíè òèí÷ëàíòèðèá, âàúç-íàñèµàò áèëàí ñàáð âà ñàáîòãà áóþðèá õèòîá ³èëèøè ìàµáóáëèãè µà³èäà 802/1. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì âàôîò ýòãàí êóíëàðè Àáó Áàêð Ñèääè³íèíã (ð.à.) õóòáàëàðè µà³èäàãè ìàøµóð µàäèñäà ðèâîÿò ³èëèíèøè÷à, ó çîò: «Êèìêè Ìóµàììàä ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà èáîäàò ³èëà¸òãàí á´ëñà, Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 205 àëáàòòà Ìóµàììàä ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì âàôîò ýòäèëàð. Êèìêè Àëëîµãà èáîäàò ³èëà¸òãàí á´ëñà, àëáàòòà Àëëîµ òèðèêäèð, Ó ´ëìàéäè», äåá àéòäèëàð. 803/2. Æàðèð èáí Àáäóëëîµ (ð.à.) ðèâîÿò ³èëäèëàð. Áàñðà âà Ê´ôà àìèðè Ìó²èéðà èáí Ø´úáà âàôîò ýòãàíëàðèäà, Æàðèð ´ðèíëàðèäàí òóðèá Àëëîµãà µàìäó ñàíî àéòäèëàð âà «Øåðèãè é´³ ÿêêà Àëëîµäàí ³´ð³èíã µàìäà àìèð êåëãóí÷à õîòèðæàìëèê âà áîñè³ëèêíè ëîçèì òóòèíã. Àëáàòòà ñèçëàðãà µîçèð àìèð êåëàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 280-áîá Êèøèíèíã ÿõøèëèê ³èëãàí øàõñãà äóîñè µàìäà àíà øóíè ÿõøèëèêêà é´éèá ìà³òàøè µà³èäà 804/1. Àáäóëëîµ èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µîæàòõîíàãà áîðãàíëàðèäà, ó çîòíèíã òàµîðàòëàðè ó÷óí ñóâ îëèá áîðèá ³´éäèì. Ó çîò ÷è³èá: «Áóíè êèì ³´éäè?» äåäèëàð. (Èáí Àááîñ (ð.à.) ³´éãàíëàðè) õàáàð áåðèëãàíäà N 7<D «Àëëîµóììà ôà³³èµµó» («Àëëîµèì, óíè ôà³èµ ³èëãèí»), äåäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòëàðèäà S 1D N 7<D «Ôà³³èµµó ôèä äèéíè», ÿúíè äèíäà ôà³èµ ³èëãèí, äåá çè¸äà ³èëèíãàí. 805/2. Àáó £àòîäàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ì´úæèçàëàðèíè ´ç è÷èãà îëóâ÷è óçóí µàäèñäà êåëòèðèëèøè÷à, «Êå÷àíèíã ÿðìèäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êåòà¸òãàíëàðèäà ìåí ¸íëàðèäà ýäèì. Ó çîòíè ìóäðî³ áîñèá óëîâëàðèäàí î²à áîøëàäèëàð. Ìåí ó çîòíè óé²îòìàñäàí ´ðèíëàðèãà ìàµêàìëàá ³´éäèì. ¥àòòîêè, óëîâëàðèäà ÿõøè ´ðíàøèá îëäèëàð. Ñ´íãðà êå÷àíèíã ê´ï ³èñìè ´òãàíäà êåòàòóðèá óëîâëàðèäàí ÿíà î²à áîøëàäèëàð. Ìåí ó çîòíè óé²îòìàñäàí ÿíà ìàµêàìëàá ³´éäèì. ¥àòòîêè, óëîâëàðèäà ì´úòàäèë á´ëäèëàð. Ñ´íãðà ñàµàð îõèðè á´ëãàíäà êåòàòóðèá àââàëãè èêêèñèäàí ê´ðà ³àòòè³ðî³ î²èá, éè³èëàé äåäèëàð. Áîðèá ìàµêàìëàá ³´éäèì. Ó çîò áîøëàðèíè ê´òàðèá «Êèì áó?» äåäèëàð. «Àáó £àòîäà», äåäèì. «£à÷îíäàí áåðè áó µîëäà ìåí áèëàí êåòÿïñàí?» äåäèëàð. Ìåí: «Øó êå÷àäàí áåðè ñèç áèëàí êåòÿïìàí», äåãàíèìäà ó çîò: «Íàáèéñèíè (êóçàòèø èëà) µèìîÿ ³èëãàíèíãäåê, Àëëîµ ñåíè µèìîÿ ³èëñèí», äåäèëàð», äåá µàäèñíèíã ³îëãàíèíè çèêð ³èëäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 806/3. Óñîìà èáí Çàéääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìãà ÿõøèëèê ³èëèíñà, áàæàðóâ÷èñèãà ^)u P O q 6 «Æàçîêàëëîµó õîéðîí», ÿúíè «Àëëîµ ÿõøèëèê èëà ìóêîôîòëàñèí», äåñà, ìà³òàøíèíã ýíã åòóãèíè ³èëèáäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 807/4. Àáäóëëîµ èáí Àáó Ðàáèéúàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíäàí ³èð³ ìèíã ³àðç ñ´ðàäèëàð. Ñ´íãðà óíè ìåíãà ³àéòàðèá: W: 1D P O , «Áàðîêàëëîµó ôèé àµëèêà âà ìàëèêà» («Àëëîµ àµëèíããà âà ìîëèíããà áàðàêà áåðñèí»), äåäèëàð. Àëáàòòà ñàëàôëàðíèíã ìóêîôîòëàøëàðè óíè àäî ýòèø âà ìà³òîâ Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 206 ýäè». Íàñàèé, Èáí Ìîæà âà Èáí Ñóííèé ðèâîÿòëàðè. 808/5. Æàðèð èáí Àáäóëëîµ àë-Áàæàëèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Æîµèëèÿò äàâðèäà Õàñúàì ³àáèëàñèäà áèð óé áîð ýäè. Óíè Êàúáà àë-ßìîíèééà ¸êè Çóë õàëàñà, äåá àéòèøàð ýäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíãà: «Çóë õàëàñàäàí (óíè é´³ ³èëèá) áèçíè õóðñàíä ³èëìàéñàíìè?» äåäèëàð. Ìåí Àµìàñ ³àáèëàñèäàí á´ëãàí áèð þç ýëëèê îòëè³ áèëàí ñàôàðáàð á´ëäèì. Áèç ó åðíè áóçèá, ó÷ðàòãàí êèøèëàðèìèçíè ³àòë ³èëäèê. Êåëèá ó çîòãà õàáàðèíè áåðãàíèìèçäà áèçíè âà Àµìàñíè äóî ³èëäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áîø³à áèð ðèâîÿòäà: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Àµìàñíèíã îòëè³ëàðè âà ïè¸äàëàðèãà áåø ìàðòà áàðàêà òèëàá äóî ³èëäèëàð», äåéèëãàí. 809/6. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Çàìçàì îëäèãà êåëãàíëàðèäà ñàµîáàëàð óíäàí è÷èá ´øà åðäà èøëàøà¸òãàí ýäè. Øóíäà ó çîò: «Èøëàíãëàð, ÷óíêè ñèçëàð ñîëèµ àìàë ³èëÿïñèçëàð», äåá àéòäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 281-áîá ¥àäÿ îëóâ÷èíèíã µàäÿ òîïøèðãàíãà ìóêîôîò òàðçèäà äóî ³èëèøè ìàµáóáëèãè µà³èäà 810/1. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ³´é µàäÿ ³èëèíäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì õèçìàòêîð à¸ëãà óíè «Òà³ñèìëà», äåäèëàð. Îèøà (ð.à.) îäàòëàðèãà ê´ðà, õèçìàòêîð ³àéòãàíèäà: «Êåëãàíëàð íèìà äåéèø?» äåá ñ´ðàäèëàð. Øóíäà õèçìàòêîð: «Áàðîêàëëîµó ôèéêóì (Àëëîµíèíã áàðàêàñè á´ëñèí), äåéèøäè», äåá àéòäè. Îèøà (ð.à.): «Âà ôèéµèì áàðàêàëëîµ (Óëàðãà µàì Àëëîµíèíã áàðàêàñè á´ëñèí). Óëàð àéòãàíëàðèäåê, áèç µàì øóíäàé æàâîá ³àéòàðàìèç. Âà áèçãà áóíäàí àæð ³îëóð», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè . 282-áîá Óçðè ñàáàáëè øàðúèé ìàúíîäà µàäÿ áåðãàí êèøèãà óçð àéòèá µàäÿñèíè ³àéòàðèø æîèçëèãè µà³èäà 811/1. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ñàúá èáí Æàññîìà (ð.à.) Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ¸ââîéè ýøàê µàäÿ ³èëäè. Ó çîò ýµðîìäà ýäèëàð. ¥àäÿñèíè ´çèãà ³àéòàðèá: «Àãàð áèç ýµðîìäà á´ëìàãàíèìèçäà ñåíäàí áóíè ³àáóë ³èëàð ýäèê», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 283-áîá Àçèÿòíè êåòêàçãàí êèøèãà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 812/1. Ñàèä èáí Ìóñàééèáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Àáó Àþá àë-Àíñîðèé (ð.à.) Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñî³îëëàðèäàí àçèÿò áåðóâ÷è íàðñàíè îëèá òàøëàãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì:«Ìàñàµàëëîµó àíêà éà àáî Àééóáà ìà òàêðàµó» («Ýé Àáó Àþá, ¸ìîí ê´ðãàí íàðñàíãíè Àëëîµ ñåíäàí µàì ´÷èðñèí»), äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Ñàúääàí ³èëèíãàí áîø³à áèð ðèâîÿòäà àéòèëèøè÷à, Àáó Àþá (ð.à.) Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí áèð íàðñàíè îëèá òàøëàãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: o O 5>' "# $ ,@ 5>: : o O 5>' "# $ «Ëà ÿêóí áèêàñ ñóâ’ó éà àáî Àééóá, ëà ÿêóí áèêàñ ñóâ’ó», («Ýé Àáó Àþá, ñåíãà ¸ìîíëèê á´ëìàñèí, ñåíãà ¸ìîíëèê á´ëìàñèí»), äåäèëàð. 813/2. Àáäóëëîµ èáí Áàêð àë-Áîµèëèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Óìàð (ð.à.) áèð êèøèíèíã ñî³îëèäàí (¸êè áîøèäàí) áèð íàðñàíè îëèá òàøëàãàíëàðèäà, ó Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 207 êèøè: «Àëëîµ ñèçäàí ¸ìîíëèêíè êåòêàçñèí», äåäè. Øóíäà Óìàð (ð.à.): «Ìóñóëìîí á´ëãàíèìèçäàí áåðè áèçäàí ¸ìîíëèê êåòêàçèëãàí. Âà ëåêèí àãàð ñåíäàí áèðîð íàðñà îëèá òàøëàíñà, ^)u G. u : «Àõàçàò ÿäîêà õîéðîí» («£´ëèíã ÿõøèëèêíè îëñèí»), äåá àéòãèí», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 284-áîá Ìåâàíèíã áèðèí÷è µîñèëèíè ê´ðãàíäà àéòèëàäèãàí äóîëàð 814/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Êèøèëàð áèðèí÷è ìåâàíè ê´ðñàëàð, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà îëèá êåëèøàð ýäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíè îëèá: S 1 D ( , ( / J 1D ( , ( &( 1D ( , 3 T 1D ( , «Àëëîµóììà áîðèê ëàíà ôèé ñàìàðèíà âà áîðèê ëàíà ôèé ìàäèíàòèíà âà áîðèê ëàíà ôèé ñîúèíà âà áîðèê ëàíà ôèé ìóääèíà», äåá àéòèá, ñ´íãðà ýíã êè÷èê áîëàíè ÷à³èðèá, ´øà ìåâàíè óíãà áåðàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåâàëàðèìèçãà áàðàêà áåð. Øàµðèìèçãà áàðàêà áåð. Ñîú âà ìóääà ´ë÷îâëàðèìèçãà áàðàêà àòî ³èë».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Ìóñëèìíèíã áîø³à ðèâîÿòëàðèäà êåëòèðèëèøè÷à, «Áàðàêà ìàúà áàðàêà» («Áàðàêà óñòèãà áàðàêà áåð»), äåá µîçèð á´ëãàí ýíã êè÷èê áîëàãà ó ìåâàíè áåðàðäèëàð. Òåðìèçèéíèíã ðèâîÿòëàðèäà ýñà ê´ðèíãàí ýíã êè÷èê áîëàãà áåðàðäèëàð, äåéèëãàí. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà áèðèí÷è µîñèë îëèá êåëèíñà, óíè ê´çëàðèãà, ñ´íãðà èêêè ëàáëàðèãà ³´éèá: ] u a , gD N : (& ,: 3[ «Àëëîµóììà êàìà àðîéòàíà àââàëàµó ôààðèíà îõèðàµó» («Àëëîµèì, àââàëèíè ê´ðñàòãàíèíãäåê îõèðèíè µàì ê´ðñàòãèí»), äåá àéòèá, ñ´íã µóçóðëàðèäà á´ëãàí ã´äàêêà áåðèá þáîðàð ýäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 285-áîá Âàúç âà èëìäà è³òèñîä ³èëèøíèíã ìàµáóáëèãè µà³èäà Áèëèíãêè, æàìîàòãà âàúç ³èëà¸òãàí ¸êè óëàðãà èëì áåðà¸òãàí êèøè àíà øó íàðñàëàðíè ìàëîë êåëòèðàäèãàí äàðàæàäà óçóí ³èëìàñäàí, óíèíã µàëîâàòè µàìäà óëó²ëèãè ³àëáëàðäàí êåòèá ³îëèá ìàëîë ê´ðèëìàñëèãè ó÷óí µàìäà èëì âà ÿõøè íàðñàëàðíè òèíãëàøíè êàðèµ ê´ðèá õàòàðãà é´ëè³ìàñëèêëàðè ó÷óí è³òèñîä ³èëìî³ëàðè ìàµáóá àìàëäèð. 815/1. Øà³è³ èáí Ñàëàìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Èáí Ìàñúóä (ð.à.) µàð ïàéøàíáà êóíè âàúç ³èëèá áåðàðäèëàð. Øóíäà áèð êèøè: «Ýé Àáó Àáäóðàµìîí (Èáí Ìàñúóä), áèçãà µàð êóíè âàúç ³èëèá áåðèøèíãèçíè èñòàðäèì», äåäè. Èáí Ìàñúóä: «Ñèçëàðãà ìàëîë êåëèøèíè êàðèµ ê´ðìî²èì ìåíè µàð êóíè âàúç ³èëèøäàí ³àéòàðàäè. Âà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèçãà ìàëîë êåëèøèäàí ³´ð³èá âàúç µàâîëà ³èëãàíëàðèäåê, ìåí µàì ñèçëàðãà øóíäàé âàúç òà³äèì ýòàìàí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 816/2. Àììîð èáí ¨ñèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèøèíèíã íàìîçèíè óçóí ³èëèá, õóòáàñèíè ³èñ³à ³èëèøè ôà³èµëèãèãà äàëîëàò ³èëóâ÷è àëîìàòäèð. Áàñ, øóíäàé ýêàí, íàìîçëàðèíãèçíè óçóí ³èëèá, Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 208 õóòáàëàðíè ³èñ³à ³èëèíãëàð», äåá àéòäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Èáí Øèµîá Çóµðèé: «Àãàð ìàæëèñ óçàéèá êåòñà, óíäà øàéòîííèíã íàñèáàñè áîðäèð», äåäèëàð. 286-áîá ßõøèëèêêà é´ëëàá âà óíãà ³èçè³òèðèø õóñóñèäà Àëëîµ òàîëî Ìîèäà ñóðàñèíèíã 2-îÿòèäà «ßõøèëèê âà òà³âîäà áèð-áèðèíãèçãà ¸ðäàì áåðèíãëàð», äåá àéòãàí. 817/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì µèäîÿòãà ÷à³èðñà, ýðãàøóâ÷è êèøèíèíã ñàâîáèäåê óíãà µàì àæð á´ëàäè. (Áó áèëàí àìàë ³èëãàí êèøèíèíã) ñàâîáèäàí áèðîð íàðñà êàìàéìàéäè. Êèìêè çàëîëàòãà ÷à³èðñà, ýðãàøóâ÷è êèøèíèíã ãóíîµèäåê óíãà ãóíîµ ¸çèëàäè. (Áó áèëàí àìàë ³èëãàí êèøèíèíã) ãóíîµèäàí áèðîð íàðñà êàìàéìàéäè» äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 818/2. Àáó Ìàñúóä àë-Àíñîðèé àë-Áàäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì ÿõøèëèêêà äàëîëàò ³èëñà, óíãà µàì áàæàðóâ÷èíèíã àæðèäåê ñàâîá á´ëàäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 819/3. Ñàµë èáí Ñàúääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Àëèãà (ð.à.): «Àëëîµãà ³àñàìêè, ñåí áèð êèøèíè µèäîÿòãà áîøëàìî²èíã ³èçèë òóÿäàí µàì ÿõøèäèð», äåá àéòäèëàð. (£èçèë òóÿ èëãàðè àðàáëàðíèíã ýíã ³èììàòáàµî ìóëêè á´ëãàí... – òàðæ.) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ñàµèµ ðèâîÿòëàðäà êåëòèðèëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìîäîìèêè, áàíäàñè áèðîäàðèíèíã ¸ðäàìèäà á´ëñà, Àëëîµ áàíäàñèíèíã ¸ðäàìèäàäèð», äåãàíëàð. 287-áîá Áèð êèøèäàí áèðîð èëì ñ´ðàëñà-þ, óíè áèëìàñà, áîø³à áèëàäèãàí êèøèãà äàëîëàò ³èëèøè µà³èäà Áóíãà þ³îðè áîáäà êåëãàí «Äèí õàéðèõîµëèêäèð» µàäèñè äàëèëäèð. Áó µàì õàéðèõîµëèêäàíäèð. 820/1. Øóðàéµ èáí ¥îíåúäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Îèøàíèíã (ð.à.) îëäèëàðèãà áîðèá, èêêè ìàµñèãà ìàñµ òîðòèø µà³èäà ñ´ðàäèì. Îèøà (ð.à.) ýñà: «Àëè èáí Àáó Òîëèá µóçóðëàðèãà áîðèá, ´øà êèøèäàí ñ´ðàãèí, ÷óíêè ó êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèëàí áèðãà ñàôàðãà ÷è³àðäèëàð», äåá àéòäèëàð. Êåéèí áèç Àëèäàí (ð.à.) áó µà³äà ñ´ðàäèê...» äåá µàäèñíèíã ³îëãàíèíè çèêð ³èëäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 821/2. Ñàúä èáí ¥èøîì èáí Îìèð µà³ëàðèäà êåëãàí µàäèñäà êåëòèðèëèøè÷à, áó çîò Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã âèòð íàìîçëàðè µà³èäà ñ´ðàøíè õîµëàá, Èáí Àááîñíèíã (ð.à.) µóçóðèãà êåëèá âèòð µà³èäà ñ´ðàãàíëàðèäà, Èáí Àááîñ (ð.à.): «Åð àµëè îðàñèäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì âèòðëàðèíè áèëóâ÷è êèøèãà ñåíè äàëîëàò ³èëàéìè?» äåäèëàð. Ñàúä: «Ó êèì?» äåá ñ´ðàãàíëàðèäà, Èáí Àááîñ (ð.à.): «Ó Îèøàäèð, ñåí âèòðíè ´øà çîòäàí ñ´ðàãèí», äåäèëàð, äåá µàäèñíèíã ³îëãàíèíè çèêð ³èëäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 822/3. Èìðîí èáí ¥èòòîíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Îèøà (ð.à.) µóçóðëàðèãà áîðèá, èïàê µà³èäà ñ´ðàäèì. «Èáí Àááîñ (ð.à.) µóçóðëàðèãà áîðèá, ´øà çîòäàí ñ´ðàãèí», äåäèëàð. Ó çîòäàí ñ´ðàñàì, «Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ñ´ðàãèí», äåäèëàð. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ñ´ðàñàì, «Ìåíãà Àáó ¥àôñ (Îòàì Óìàð èáí Õàòòîá) õàáàð áåðãàíêè, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëáàòòà èïàêíè äóí¸äà îõèðàòäàí íàñèáàñè é´³ëàð êèÿäè», äåãàíëàð», äåäèëàð». Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòëàðè. 288-áîá Àëëîµíèíã µóêìèãà ÷à³èðèëãàí êèøè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 209 àéòàäèãàí çèêðëàð Áèð êèøè áîø³à áèð êèøèãà: «Ìåí áèëàí ñåíèíã ´ðòàíãäà Àëëîµíèíã êèòîáè ¸êè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ñóííàòëàðè ¸ ìóñóëìîí óëàìîëàðíèíã ñ´çè áîð, ¸êè ìåí áèëàí áèðãà ìóñóëìîíëàð µîêèìè µóçóðèãà áîð ¸ ´ðòàìèçäàãè õóñóìàòíè àæðàòèø ó÷óí ìóôòèé µóçóðèãà áîð» ¸õóä øóíãà ´õøàø ñ´çëàðíè àéòñà, «Ñàìèúíà âà àòîúíà» ¸êè «Ñàìúàí âà òîúàòàí», («Ýøèòèá èòîàò ³èëäèê») ¸êè «¥à», äåá ëóòô ³èëãàí µîëäà øó êàáè æàâîá ³àéòàðìî²è ëîçèì á´ëàäè. Àëëîµ òàîëî Íóð ñóðàñèíèíã 51-îÿòèäà áó µà³äà: «Àëëîµ âà Óíèíã ïàé²àìáà- ðèãà ´ðòàëàðèäà µóêì ÷è³àðèø ó÷óí ÷îðëàíãàí âà³òëàðèäà ì´ìèíëàðíèíã ñ´çè «Ýøèòäèê âà á´éèíñóíäèê» (äåìî³äèð). Àíà ´øàëàðãèíà íàæîò òîïãóâ÷èëàðäèð», äåãàí. Õóñóìàòëàøãàí ¸êè áèðîð èøäà íèçîëàøãàí êèøèãà «Àëëîµãà òà³âî ³èë» ¸êè «Àëëîµäàí õàâô ³èë», ¸êè «Àëëîµäàí ³´ð³», ¸êè «Àëáàòòà Àëëîµ ñåíè ê´ðèá òóðóâ÷è ýêàíèíè áèë», ¸êè «Ñåí àéòãàí íàðñàíè µèñîáëîâ÷è áîðëèãèíè áèë», äåá àéòèø ¸õóä Àëëîµ òàîëî Îëè Èìðîí ñóðàñèíèíã 30-îÿòèäà «¥àð áèð æîí ´çè ³èëãàí ÿõøè àìàëëàðíè µîçèðó íîçèð µîëäà ê´ðàäèãàí (êóííè ýñëàíãëàð)», ÿíà Áà³àðà ñóðàñèíèíã 281-îÿòèäà «Âà (áàð÷àíãèç) Àëëîµãà ³àéòàðèëàäèãàí êóíäàí ³´ð³èíãëàð!» äåá àéòãàí ñ´çèíè âà øó êàáè ñ´çëàðíè àéòìî²è ëîçèì á´ëàäè. Ó ýñà îäîá áèëàí «Ýøèòàìàí âà á´éèíñóíàìàí» ¸êè «Àëëîµäàí òàâôè³ ñ´ðàéìàí» ¸ «Êàðèì ñèôàòëè Àëëîµíèíã ëóòôèíè ñ´ðàéìàí», äåá àéòèøè êåðàê. Ñ´íãðà àíà øóíè àéòãàíãà øèðèíñóõàí á´ëìî²è âà ñ´çëàøäà ³´ïîëëèê ³èëèøäàí ñà³ëàíìî²è êåðàê. ×óíêè ê´ïèí÷à êèøèëàð ëîéè³ á´ëìàéäèãàí ñ´çëàðíè ãàïèðèøàäè. Ýµòèìîë, êóôð á´ëàäèãàí ñ´çíè àéòèá ³´ÿð. Àãàð ä´ñòè «Ìàíà øó ³èëãàí èøèíã Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µàäèñëàðèãà õèëîô», äåñà, àãàð-äà µàäèñ õîñ ¸êè òàúâèë ó÷óí òàðê ³èëèíãàí á´ëñà µàì, µàðãèç «¥àäèñíè ëîçèì òóòìàéìàí» ¸êè «Óíãà àìàë ³èëìàéìàí», äåá ¸ øóíãà ´õøàø æèðêàí÷ èáîðàëàðíè àéòìàñèí. Áàëêè àíà øó ïàéòäà «Áó µàäèñ õîñ ¸êè òàúâèë ³èëèíãàí ¸ çîµèð èæìîú èëà òàðê ³èëèíãàí», äåá àéòñèí. 289-áîá Æîµèëëàðäàí þç ´ãèðèø ò´²ðèñèäà Àëëîµ òàîëî áó µà³äà ³óéèäàãè îÿòëàðíè íîçèë ³èëãàí: «(Ýé Ìóµàììàä), ìàðµàìàòëè á´ëèíã, ÿõøèëèêêà áóþðèíã âà æîµèëëàðäàí þç ´ãèðèíã!» (Àúðîô ñóðàñè, 199-îÿò); «£à÷îíêè áåµóäà (ñ´ç ¸ èøíè) ýøèòñàëàð, óíäàí þç ´ãèðóðëàð âà: «Áèçëàðíèíã àìàëëàðèìèç ´çèìèç ó÷óí, ñèçëàðíèíã àìàëëàðèíãèç µàì ´çëàðèíãèç ó÷óíäèð. Îìîí á´ëèíãëàð. Áèçëàð íîäîí êèìñàëàð áèëàí (µàìñóµáàò) á´ëèøíè èñòàìàéìèç», äåðëàð» (£àñîñ ñóðàñè, 55-îÿò); «Áàñ, (ýé Ìóµàììàä), ñèç Áèçíèíã ýñëàòìàìèçäàí îð³à ´ãèðèá êåòãàí âà ôà³àò µà¸òè äóí¸íèãèíà èñòàãàí êèìñàëàðäàí þç ´ãèðèíã» (Íàæì ñóðàñè, 29-îÿò); «Áàñ, (ýé Ìóµàììàä, ñèç æîµèë êèìñàëàðíèíã åòêàçà¸òãàí îçîð-àçèÿòëàðèãà ñàáð-òî³àò ³èëèíã âà óëàðäàí) ÷èðîéëè þç ´ãèðèø èëà þç ´ãèðèíã!» (¥èæð ñóðàñè, 85îÿò). 823/1. Àáäóëëîµ èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «¥óíàéí êóíè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ´ëæà òà³ñèìîòèäà àðàá àøðîôëàðèäàí á´ëãàí êèøèëàðíè àôçàë ³´éäèëàð. (ßúíè, óëàðíèíã Èñëîìãà êèðèøèãà ðà²áàò ³èëèá, ´ëæàäàí ê´ïðî³ áåðäèëàð.) Øóíäà áèð êèøè: «Àëëîµãà ³àñàìêè, áóíäàãè òà³ñèìäà àäîëàò ³èëèíìàäè. Âà Àëëîµíèíã ðîçèëèãè èðîäà ýòèëìàäè», äåá àéòäè. Àëëîµãà ³àñàìêè, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà áóíèíã õàáàðèíè áåðãàíèìäà, þçëàðè ´çãàðèá, ³èçàðèá êåòãàíãà ´õøàäè. Ñ´íãðà ó çîò: «Àãàð Àëëîµ âà Óíèíã ðàñóëè àäîëàò ³èëìàñà, êèì àäîëàò ³èëàäè? Àëëîµ Ìóñî àëàéµèññàëîìíè ðàµìàò ³èëñèí, ó çîòãà áóíäàí-äà ê´ï àçèÿò áåðèëãàíèäà µàì, ñàáð ³èëäèëàð», äåá àéòäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 824/2. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Óéàéíà èáí ¥èñí èáí ¥óçàéôà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 210 êåëèá, àêàñèíèíã ´²ëè ¥èðð èáí £àéñíèíã óéèãà òóøäè. Ó Óìàðíèíã (ð.à.) ÿ³èíëàðèäàí âà ¸øëàð îðàñèäàãè ìàñëàµàòäîø µàìäà ìàæëèñäîøëàðèäàí ýäè. Óéàéíà æèÿíèãà: «Ýé àêàìíèíã ´²ëè, àìèð áèëàí òàíèøëèãèíã áîð. Óíèíã µóçóðèãà êèðèøãà ìåí ó÷óí èçí îëèá áåð», äåäè. Æèÿíè èçí ñ´ðàãàíèäà Óìàð (ð.à.) êèðèøãà èçí áåðäèëàð. Óéàéíà êèðèá: «Ýé Èáí Õàòòîá, Àëëîµãà ³àñàìêè, áèçãà ìóêîôîò áåðìàéñàí, àäîëàò áèëàí µóêì ³èëìàéñàí», äåäè. Øóíäà Óìàð (ð.à.) ²àçàáëàíèá, óíè æàçîëàìî³÷è µàì á´ëäè. ¥èðð îðàãà òóøèá: «Ýé ì´ìèíëàð àìèðè, àëáàòòà Àëëîµ òàîëî ïàé²àìáàðèãà «Ìàðµàìàòëè á´ëèíã, ÿõøèëèêêà áóþðèíã âà æîµèëëàðäàí þç ´ãèðèíã», äåãàí, àìàêèì ´øà òîèôà æîµèëëàðäàíäèð», äåá àéòãàíèäà, Àëëîµãà ³àñàìêè, Óìàðãà (ð.à.) ìàçêóð îÿò òèëîâàò ³èëèíãàí ïàéòäà ²àçàáèäàí òóøäè âà Àëëîµ òàîëî µóêìèãà èòîàò ³èëèá æàçîëàìàäè. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 290-áîá ¤çèäàí óëó² á´ëãàí êèøèãà âàúç ³èëèø µà³èäà Áóíãà þ³îðèäàãè Èáí Àááîñäàí ðèâîÿò ³èëèíãàí Óìàð (ð.à.) ³èññàëàðè äàëèë á´ëàäè. Áèëèíãêè, áó áîá àµàìèÿò áåðèëèøè òàúêèäëàíãàíëàðèäàíäèð. Õîµ êàòòàãà, õîµ êè÷èêêà á´ëñèí, êèøèíèíã íàñèµàò, âàúç, àìðó ìàúðóô, íàµèé ìóíêàð ³èëèøè âîæèá á´ëàäè. Ôà³àò àíà øó ìàúâèçàñè ôàñîäãà îëèá áîðìàñëèãè êåðàê. Àëëîµ òàîëî Íàµë ñóðàñèíèíã 125-îÿòèäà: «(Ýé Ìóµàììàä), Ïàðâàðäèãîðèíãèçíèíã é´ëè – äèíèãà äîíîëèê-µèêìàò âà ÷èðîéëè ïàíä-íàñèµàò áèëàí äàúâàò ³èëèíã! Óëàð (ñèç áèëàí òàëàøèá-òîðòèøàäèãàí êèìñàëàð) áèëàí ýíã ã´çàë é´ëäà ìóæîäàëà – ìóíîçàðà ³èëèíã!» äåá àéòãàí. Àììî ê´ï÷èëèê ìàðòàáàñè óëó² êèøèëàðãà ³èëèíàäèãàí àíà øó âàúçãà ýúòèáîð áåðìàéäè. Óëàðíèíã ´éëàøëàðè÷à, óëó²ëàðãà íàñèµàò ³èëèø µà¸ ýìèø. Áó ôèêðëàðè î÷è³ õàòî âà ³àáèµ æîµèëëèêäèð. Áó µà¸ ýìàñ. Àëáàòòà áó þçàêèëèê, çàèôëèê âà îæèçëèêäèð. ¥à¸ ýñà ÿõøèëèêäèð. ¥à¸ ôà³àò ÿõøèëèêíè îëèá êåëàäè. Áó ýñà ¸ìîíëèêíè îëèá êåëÿïòè. ¥àðãèç µà¸ ýìàñ. Ðàááîíèé âà ìóµà³³è³ óëàìîëàð µóçóðèäàãè µà¸ ³àáîµàòíè òàðê ³èëèøãà óíäîâ÷è õóë³ âà µà³äîðíèíã µà³³èäàãè ³´ëè êàëòàëèêíè ìàí ³èëóâ÷è ôàçèëàòäèð. «£óøàéðèÿ» ðèñîëàñèäà Æóíàéääàí (ð.à.) ³èëèíãàí ðèâîÿò ìàíà øó ìàúíîíè êàñá ýòàäè. ¥à¸ – ê´ïëèê (áîéëèê) âà îçëèê (êàìáà²àëëèêíè) µèñ ³èëèøäèð. Áàñ, óíèíã ´ðòàñèäà áèð µîëàò þçàãà êåëàäè. Ó «µà¸» äåá èñìëàíàäè. Ìåí áó µà³äà «Ñàµèµ Ìóñëèì»ãà ¸çãàí øàðµèìíèíã àââàëèäà áàòàôñèë ¸ðèòãàíìàí. 291-áîá Àµä âà âàúäàãà âàôî ³èëèøãà áóþðèø µà³èäà Àëëîµ òàîëî Íàµë ñóðàñèíèíã 91-îÿòèäà: «Àµä-ïàéìîí áåðãàí âà³òëàðèíãèçäà Àëëîµãà áåðãàí àµäèíãèçãà âàôî ³èëèíãèç», äåÿ ìàðµàìàò ³èëãàí. Ìîèäà ñóðàñèíèíã 1-îÿòèäà: «Ýé ì´ìèíëàð, à³äëàðãà (´çàðî êåëèøãàí áèòèìëàðãà) âàôî ³èëèíãèç», äåá êåëãàí. Àë-Èñðî ñóðàñèíèíã 34-îÿòèäà: «Àµäãà âàôî ³èëèíãëàð. Çåðî, àµä-ïàéìîí (³è¸ìàò êóíè) ìàñúóë á´ëèíàäèãàí èøäèð», äåá ìàðµàìàò ýòèëàäè. Ñàô ñóðàñèíèíã 2–3-îÿòëàðèäà: «Ýé ì´ìèíëàð, ñèçëàð íåãà ´çëàðèíãèç ³èëìàéäèãàí íàðñàíè (³èëàìèç, äåá) àéòóðñèçëàð? Ñèçëàðíèíã ´çëàðèíãèç ³èëìàéäèãàí èøíè (³èëàìèç, äåá) àéòèøëàðèíãèç Àëëîµ íàçäèäà ´òà ìàíôóð (èøäèð)», äåá êåëãàí. 825/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìóíîôè³íèíã àëîìàòè ó÷òàäèð: àãàð ãàïèðñà, ¸ë²îí ãàïèðàäè. Àãàð âàúäà ³èëñà, õèëîô ýòàäè. Àãàð îìîíàò áåðèëñà, õè¸íàò ³èëàäè», äåãàíëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòëàðèäà «Àãàð íàìîç ´³èá, ð´çà òóòèá âà ´çèíè ìóñóë- Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 211 ìîí, äåá ãóìîí ³èëñà µàì» çè¸äà ³èëèíãàí. Êèøèíèíã áèð øàõñãà áèðîð íàðñàíè âàúäà ³èëèøè ìàí ýòèëìàãàíèãà óëàìîëàð èòòèôî³ ³èëèøãàí. Ôà³àò àíà øó âàúäà ³èëãàí íàðñàñèíè áàæàðìî²è ëîçèì. Ýíäè ìàíà øó âàúäàíèíã áàæàðèøè âîæèá ¸êè ìóñòàµàá ýêàíèäà îðàëàðèäà èõòèëîô áîð. Èìîì Øîôåúèé, Àáó ¥àíèôà âà æóìµóð óëàìîëàðè óíè ìóñòàµàá, äåéèøàäè. Àãàð óíè òàðê ³èëñà, ôàçèëàòíè é´³îòèá, ³àòòè³ ìàêðóµ àìàëíè ³èëãàí á´ëàäè. Ëåêèí ãóíîµ á´ëìàéäè. ßíà êèìëàðäèð óíè âîæèá, äåéèøãàí. Àáó Áàêð èáí àë-Àðàáèéíèíã àéòèøëàðè÷à, «âîæèá», äåãàíëàðíèíã ýíã êàòòàñè Óìàð èáí Àáóëàçèçäèðëàð. Ó÷èí÷è é´ë – ìîëèêèéëàðíèíã é´ëèäèð. Àãàð âàúäàñè ñàáàáèäàí, ìàñàëàí, «Òóðìóøãà ÷è³ñàíã, ôàëîí íàðñà ñåíãà» ¸êè «Ìåíè ñ´êìàñàíã, ïèñòîí íàðñà ñåíãà» êàáè ñ´çëàðíè àéòñà, àéòãàí ñ´çèãà âàôî ³èëìî²è âîæèá á´ëàäè. Àãàð óìóìèé âàúäà á´ëñà, âîæèá á´ëìàéäè. Âîæèá ýìàñ, äåãàíëàð ó µàäÿ ìàúíîñèäà, äåéèøäè. ¥àäÿ ýñà æóìµóð óëàìîëàðè íàçäèäà óøëàøëèê áèëàí ëîçèì á´ëàäè. Ìîëèêèÿ ìàçµàáèäà ýñà óøëàøäàí îëäèí µàì µàäÿãà ´òàâåðàäè. 292-áîá Ìîëè ¸êè áîø³à íàðñàñèíè òà³äèì ýòãàíãà äóî ³èëèøíèíã ìàµáóáëèãè ò´²ðèñèäà 826/1. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ñàµîáàëàð Ìàäèíàãà êåëèøãàíèäà Àáäóðàµìîí èáí Àâô (ð.à.) àíñîðëàðäàí Ñàúä èáí Ðîáèéúíèíã óéèãà òóøäèëàð. Ñàúä èáí Ðîáèéú (ð.à.): «Ìîëèìäà ñåíè øåðèê ³èëèá, õîòèíëàðèìäàí áèðèíè ñåíãà áåðàìàí», äåãàíèäà, Àáäóðàµìîí èáí Àâô (ð.à.): W: 1D P O , «Áàðîêàëëîµó ëàêà ôèé àµëèêà âà ìàëèêà», äåá àéòäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµ àµëèíããà-þ ìîëèíããà âà ´çèíããà áàðàêà áåðñèí».) Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 293-áîá Çèììèé ìóñóëìîíãà ÿõøèëèê ³èëãàíèäà óíãà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Óíãà ìà²ôèðàò òèëàá äóî ³èëèø æîèç ýìàñ. Ëåêèí µèäîÿò, ñî²ëèê âà îôèÿò òèëàá äóî ³èëñà á´ëàäè. 827/1. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñóâ òàëàá ³èëãàíëàðèäà áèð ÿµóäèé ñóâ èëà ñèéëàäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: P O 3 6 «Æàììàëàêàëëîµó», («Àëëîµ ñåíè ÷èðîéëè ³èëñèí»), äåäèëàð. ¥àëèãè ÿµóäèéíèíã ñî÷è ´ëãóíè÷à î³àðìàäè. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 294-áîá ¤çè ¸ áîëàñèäà ¸êè ìîëèäà ¸õóä áîø³à íàðñàëàðèäà áèðîð àæàáëàíàðëè µîëàòíè ê´ðãàíèäà, óíãà ê´ç òåãèá çàðàðëàíèøèäàí ³´ð³³àíèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 828/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ê´ç òåãèøè µà³è³àòäèð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 829/2. Óììó Ñàëàìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óéëàðèäà õèçìàòêîð ³èçíè ê´ðäèëàð. Óíèíã þçèäà äî²è áîð ýäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Óíãà äàì ñîëèá ³´éèíãëàð, ÷óíêè ê´ç òåãèáäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 212 830/3. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ê´ç òåãèøè µà³è³àòäèð. Áèðîð íàðñà ³àäàðäàí îëäèí á´ëñà, ê´ç òåãèøè óíäàí µàì îëäèí á´ëàäè. Àãàð þâèíñàëàðèíãèç, ê´ç òåêêàí êèøèíè ó ñóâ áèëàí þâèíãëàð», äåá àéòäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Óëàìîëàð: «Ê´çè áèëàí óðãàí êèøèãà «Êèéèì îñòèäàãè áàäàíèíãíè þâèá, óíèíã ñóâèíè ê´ç òåêêàí êèøèãà ³óéãèí», äåéèëàäè», äåá àéòèøàäè. Îèøàäàí (ð.à.) ñîáèò á´ëãàí ðèâîÿòäà êåëòèðèëèøè÷à, ê´çè áèëàí óðãàí êèøè òàµîðàò ³èëèá, ñ´íãðà ê´ç òåêêàí êèøè ´øà òàµîðàò ñóâèäà þâèíèøãà áóþðèëãàí. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. Áó µàäèñ Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì øàðòëàðèãà áèíîàí ñàµèµäèð. 831/4. Àáó Ñàèä àë-Õóäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì æèíäàí âà êèøèëàðíèíã ê´çè òåãèøèäàí ïàíîµ òèëàá þðàðäèëàð. £à÷îíêè, èêêè «£óë àúóçó...» ñóðàëàðè íîçèë á´ëãàíèäà ó çîò èêêîâèíè ´³èá, ³îëãàíèíè òàðê ³èëäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé, Íàñàèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 832/5. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ¥àñàí âà ¥óñàéíëàðãà: R c $ c )/ E 7 [ " R c W 0 c \ )_ E 7 [ " R & P G 3 # 3[ " . " )/:" «Óúèéçóêóìà áèêàëèìàòèëëàµèò òàììàòè ìèí êóëëè øàéòîíèí âà µàììàµ âà ìèí êóëëè úàéíèí ëàììàµ» äóîñèíè ´³èá ïàíîµ òèëàð âà: «Áó äóî îòàíãèç Èñìîèë âà Èñµî³ àëàéµèìàññàëîìëàðíèíã ïàíîµ òèëàéäèãàí äóîëàðè ýäè», äåá àéòàð ýäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµíèíã ìóêàììàë êàëèìàëàðè áèëàí µàð áèð øàéòîíäàí, çàðàðëè µàøàðîòëàðäàí âà ¸ìîí ê´çäàí ñèçëàðãà ïàíîµ òèëàéìàí».) Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 833/6. Ñàèä èáí ¥àêèìäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð áèðîð íàðñàäà ê´ç òåãèøèäàí ³´ð³ñàëàð: ] p; $ N )D , «Àëëîµóììà áîðèê ôèéµè âàëà òàçóððàµó», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, óíäà áàðàêà áåðèá, çàðàð áåðìàãèí».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 834/7. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè áèðîð íàðñà ê´ðèá àæàáëàíñà, P $ - ? 5 C" $ P O o v _ «Ìà øààëëîµó ëà ³óââàòà èëëà áèëëàµè», äåñà óíãà çàðàð åòìàéäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµ õîµëàãàíè á´ëàäè. Àëëîµäàí áîø³à ³óââàò é´³».) Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 835/8. Ñàµë èáí ¥óíàéôäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ñèçëàðäàí áèðèíãèç íàôñèäà âà ìîëèäà áèðîð íàðñà ê´ðèá, óíè àæàáëàíòèðñà, áàðàêà òèëàá äóî ³èëñèí, ÷óíêè ê´ç òåãèøè µà³è³àòäèð», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. 836/9. Îìèð èáí Ðîáèéúàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ñèçëàðíèíã áèðèíãèçíè íàôñè âà ìîëèäà áèðîð íàðñà àæàáëàíòèðñà, áàðàêà òèëàá äóî ³èëñèí», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé ðèâîÿòè. Àáó Ìóµàììàä ³îçè ¥óñàéí «Àò-Òàúëè³ ôèë ìàçµàá» íîìëè êèòîáëàðèäà çèêð ³èëèøëàðè÷à, íàáèéëàðäàí áèðè êóíëàðíèíã áèðèäà ´ç ³àâìèãà íàçàð ñîëäè. Óëàðíèíã ê´ïëèãè íàáèéíè àæàáëàíòèðäè. Øóíäà óëàðäàí åòìèø ìèíãòàñè âàôîò ýòäè. Àëëîµ òàîëî: «Ñåíèíã ê´çèíã òåãäè. Àãàð ê´ç òåãèøèäàí óëàðíè µèìîÿ ³èëãàíèíãäà µàëîê á´ëèøìàñ ýäè», äåá âàµèé ³èëäè. Íàáèé: «£àéñè íàðñà èëà óëàðíè ê´ç òåãèøèäàí µèìîÿ ³èëàìàí?» äåãàíèäà, Àëëîµ òàîëî )| 1 S P $ - ? 5 C" $ Q 54 Z o v 5' # " (/ b D X ,^ : G 5 3 $ L. - Y 5>)< 1 S U "#&(84 Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 213 «¥àññàíòóêóì áèëµàééèë ³îééóì àëëàçèé ëà ÿìóòó àáàäàí, âà äàôàúòó úàíêóì ñóâ‘à áèëà µàâëà âàëà ³óââàòà èëëà áèëëàµèë àëèééèë àçèéì», äåá àéòèøíè âàµèé ³èëäè. (Ìàúíîñè: «Àáàäèé ´ëìàéäèãàí ¥àéé âà £îééóì ñèôàòëè Çîò èëà ñèçëàðíè µèìîÿ ³èëàìàí. Óëó² âà îëèé µàìäà êó÷-³óââàòäà òåíãè é´³ Çîò Àëëîµ áèëàí ñèçëàðäàí ¸ìîíëèêíè äàô ³èëàìàí».) £îçè ¥óñàéí îäàòëàðèãà ê´ðà àãàð ä´ñòëàðèãà íàçàð ñîëñàëàð, óëàðíèíã ³è¸ôàñè âà µîëàòè àæàáëàíòèðñà, ìàíà øó äóî áèëàí óëàðíè µèìîÿ ³èëàðäèëàð. 295-áîá Ìàµáóá âà êàðèµ íàðñàíè ê´ðãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 837/1. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð ìàµáóá íàðñàíè ê´ðñàëàð: G +8 > & ; N & 3 ( L. - P 3U «Àëµàìäó ëèëëàµèëëàçèé áèíèúìàòèµè òàòèììóñ ñîëèµîò» («Íåúìàòè èëà ýçãóëèêíè ìóêàììàë ³èëãàí Àëëîµãà µàìä á´ëñèí»), äåá àéòàðäèëàð. Àãàð êàðîµèÿòëè íàðñàíè ê´ðñàëàð Q c 4 E 7 [ " 1/ P 3U «Àëµàìäó ëèëëàµè úàëà êóëëè µîë» («¥àð µîëàòäà Àëëîµãà µàìä á´ëñèí»), äåá àéòàðäèëàð. Èáí Ìîæà âà Èáí Ñóííèéëàð ÿõøè èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëèøãàí. Èìîì ¥îêèì ýñà ñàµèµ èñíîä, äåãàíëàð. 296-áîá Îñìîíãà íàçàð ñîëãàíäà ´³èëàäèãàí äóî Îñìîíãà ³àðàãàíäà Îëè Èìðîí ñóðàñèíèíã 191-îÿòèíè áîøèäàí îõèðèãà÷à ´³èø ìàµáóá àìàëäèð. Áóíè Èáí Àááîñ (ð.à.) Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Áèç áóíè þ³îðèäà ´ðãàíäèê. 297-áîá Áèðîð íàðñàäàí øóìëàíãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð 838/1. Ìóîâèÿ èáí ¥àêàì àñ-Ñóëìèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «Ýé Ðàñóëóëëîµ, áèçäà êèøèëàð øóìëàíèøàäè», äåãàíèìäà, ó çîò: «Áó óëàðíèíã ³àëáëàðèäà áîð íàðñàäèð, óëàðíè ò´ñèá á´ëìàéäè», äåäèëàð». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 839/2. Óðâà èáí Îìèð àë-Æóµàíèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí øóìëàíèø µà³èäà ñ´ðàëãàíäà, «Óíèíã ò´²ðèñè íåêáèíëèêäèð, ìóñóëìîííè øóìëàíèø (îð³àãà) ³àéòàðà îëìàéäè. Àãàð øóìëàíèøäàí áèðîð êàðèµ íàðñàíè ê´ðñàíãëàð: P $ - ? 5 "C $ Q 5 4 $ b : $ - G wS)' s W . $ b : $ - G (' U 1;g $ - «Àëëîµóììà ëà ÿ‘òèé áèëµàñàíîòè èëëà àíòà âàëà ÿçµàáó áèññàééè‘îòè èëëà àíòà âàëà µàâëà âàëà ³óââàòà èëëà áèëëàµè», äåá àéòèíãëàð», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ÿõøèëèêëàðíè Ñåí îëèá êåëàñàí. ¨ìîíëèêëàðíè µàì Ñåí êåòêàçàñàí. Ñåíäàí áîø³à áèðîð ´çãàðòèðóâ÷è µàì, ³óââàò µàì é´³äèð».) Èáí Ñóííèé âà áîø³àëàð ðèâîÿòè. 298-áîá ¥àììîìãà êèðà¸òãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð ¥àììîìãà êèðà¸òãàíäà Àëëîµíèíã èñìèíè àéòèá, Óíäàí æàííàòíè ñ´ðàá, ä´çàõFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 214 äàí ïàíîµ òèëàøëèê ìóñòàµàáäèð. 840/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµ àççà âà æàëëàäàí æàííàòèíè ñ´ðàá, ä´çàõèäàí ïàíîµ òèëàá êèðèëãàí µàììîì ìóí÷à µàì ÿõøè», äåäèëàð. Èáí Ñóííèé çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 299-áîá Õèçìàòêîð ¸êè óëîâ ñîòèá îëãàíäà âà ³àðçèíè óçà¸òãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Óëàðíèíã ïåøîíàñèãà ³´ë ³´éèá: N ) / E 6 S _ ] S _ H " 5/: N ) / E 6 )u ] )u "g=: 1S «Àëëîµóììà èííèé àñ‘àëóêà õîéðîµó âà õîéðî ìà æóáèëà àëàéµè âà àúóçó áèêà ìèí øàððèµè âà øàððè ìà æóáèëà àëàéµè», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåí Ñåíäàí óíèíã ÿõøèñèíè âà óíãà õàë³ ³èëãàí íàðñàíèíã ÿõøèñèíè ñ´ðàéìàí. Âà óíèíã ¸ìîíèäàí âà óíãà õàë³ ³èëèíãàí íàðñàíèíã ¸ìîíèäàí Ñåíèíã íîìèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí».) £àðçèíè óçà¸òãàíäà ^)u q6 W: 1D P O , «Áàðàêàëëîµó ëàêà ôèé àµëèêà âà ìàëèêà âà æàçîêà õîéðîí», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµ àµëèíãäà âà ìîëèíãäà áàðàêà áåðèá, ÿõøèëèêíè ìóêîôîò ³èëèá áåðñèí».) 300-áîá Îòäà ´ðíàøà îëìàãàí êèøèíèíã äóîñè 841/1. Æàðèð èáí Àáäóëëîµ àë-Áàæàëèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà îòäà ´ðíàøà îëìàñëèãèìäàí øèêîÿò ³èëãàíèìäà ³´ëëàðè áèëàí ê´êðàãèìãà óðèá: ^X W N 6 N &ST - «Àëëîµóììà ñàááèòµó âàæúàëµó µàäèÿí ìàµäèéÿ», äåá àéòäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, óíè (îòäà) ìóñòàµêàì òóðóâ÷è ñàáîòëè âà µèäîÿòëè ³èëãèíêè, ´çãàëàðíè µàì µèäîÿòãà åòàêëîâ÷èëàðäàí á´ëñèí».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 301-áîá Îëèìíèíã êèøèëàð òóøóíìàéäèãàí íàðñàíè ãàïèðìî²èäàí ¸êè ìàúíîñèíè ´çãàðòèðèá ìà³ñàäíèíã õèëîôèãà óíäàá ³´éèøèäàí ³´ð³èá, óíè ìàí ³èëèø µà³èäà Àëëîµ òàîëî Èáðîµèì ñóðàñèíèíã 4-îÿòèäà: «Áèç µàð áèð ïàé²àìáàðíè (µóêìëàðèìèçíè) áà¸í ³èëèá áåðèøè ó÷óí ´ç ³àâìèíèíã òèëè áèëàí (ñ´çëàéäèãàí ³èëèá) þáîðãàíìèç», äåá àéòãàí. 842/1. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Ìóîç (ð.à.) æàìîàò áèëàí á´ëãàí íàìîçíè óçàéòèðãàí ïàéòëàðèäà óíãà: «Ýé Ìóîç, ñåí ôèòíà÷èìèñàí?» äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 843/2. Àëèäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò: «Îäàìëàðãà áèëàäèãàí íàðñàëàðè èëà ãàïèðèíãëàð. Ñèçëàð óëàðíèíã Àëëîµ âà ðàñóëèíè ¸ë²îíãà òóòèøèíè ÿõøè ê´ðàñèçëàðìè?» äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 302-áîá Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 215 Ìàæëèñäàãèëàð îëèì µàìäà âîèçíèíã ñ´çèíè æèì òóðèá ýøèòèøè µà³èäà 844/1. Æàðèð èáí Àáäóëëîµäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Âèäî µàæèäà ìåíãà: «Îäàìëàðíè æèì ³èë», äåäèëàð, ñ´íãðà ó çîò: «Ìåíäàí êåéèí áàúçèëàðèíãèç áàúçèëàðèíãèçíè ãàðäàíèãà (³èëè÷ áèëàí) óðèá êóôðãà ³àéòèá êåòìàíãëàð», äåá àéòäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 303-áîá Ýðãàøèëàäèãàí êèøèíèíã àñëèäà ò´²ðè, ëåêèí çîµèðèäàí õèëîôãà ´õøàãàí èø ³èëñà, àéòàäèãàí íàðñàëàðè µà³èäà Áèëèíãêè, îëèì, ìóàëëèì, ³îçè, ìóôòèé, øàéõ, ìóðàááèé âà óëàðãà ´õøàø ýðãàøèëàäèãàí êèøèëàðíèíã çîµèðè ò´²ðèëèêêà õèëîô á´ëãàí òóðëè àìàë, ñ´ç âà òàñàððóôîòëàðäàí, àãàð óëàð µà³ëè á´ëèøñà µàì, ÷åòëàíìî³ëàðè ìàµáóáäèð. ×óíêè àíà øóíè ³èëñàëàð, ôèòíà-ôàñîä èøëàð êåëèá ÷è³àäè. Ýðãàøèëàäèãàí êèøè áèðîð àìàë ³èëñà, ó àìàëè øàðèàò ¸êè äîèìèé àìàë ³èëèíàäèãàí áèð èø á´ëèá ³îëàäè. Ýíäè ìàíà øó êàáè èøëàðíè ³èëãóäåê á´ëñà, êèøèëàð îðàñèäà óíè íî³èñëèêäà àéáëàá òèëëàðèíè òèÿ îëìàéäèãàíëàð áîðäèð. Âà ÿíà êèøèëàð îðàñèäà óëàð µà³èäà ¸ìîí ãóìîí ³èëèá, áîø³àëàðíèíã µàì óëàðíèíã ôàòâîñèãà àìàë ³èëèøè áîòèë ýêàíèíè àéòóâ÷è, øàµîäàòè âà ðèâîÿòè ÿðî³ñèç á´ëèá, óëàðäàí èëì îëèøäàí íàôðàòëàíòèðóâ÷èëàð µàì áîðäèð. Áó àéáëîâëàðäàí êåéèí êèøèëàð óëàð àéòà¸òãàí èëìëàðãà àìàë ³èëèøäàí ´çèíè òîðòàäè. Áó àìàëëàð ôàñîä á´ëèá, áóíà³à íàðñàëàðíèíã µàòòî áèòòàñèäàí µàì ÷åòëàíìî³ ëîçèì. Áîðäè-þ, ìàíà øóíà³à íàðñàíè áàæàðèøãà ìóµòîæ á´ëèá ³îëñà, óíè çîµèð ³èëìàéäè. Àãàð çîµèð ³èëñà ¸êè çîµèð ³èëèøäà ÿõøèëèêíè ê´ðèá, øàðèàòíèíã µóêìè æîèç ýêàíèíè áèëäèðèø á´ëñà, ³óéèäàãè ñ´çëàðíè àéòìî³ ëîçèì á´ëàäè: «Ìåí àìàë ³èëà¸òãàí íàðñà µàðîì ýìàñ. Áóíè µàðîì ýìàñëèãèíè áèëäèðèø ó÷óí ³èëäèì, õîëîñ. Áó ³èëãàíèì óíäàé ¸êè áóíäàé äàëèëãà àñîñëàíãàíäèð», äåá äàëèëëàðíè çèêð ³èëàäè. 845/1. Ñàµë èáí Ñàúä àñ-Ñîúèäèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìèíáàð óñòèäà òóðèá åðäàãè íàìîç ´³óâ÷èëàðãà òàêáèð àéòãàíëàðèíè ê´ðäèì. Ñ´íãðà (ñàæäàíè åðäà ³èëãàíäàí êåéèí) ÿíà ìèíáàðãà ³àéòèá, íàìîçëàðèíè òóãàòäèëàð. Êåéèí êèøèëàðãà þçëàíèá: «Ýé èíñîíëàð, ìåí áóíè ñèçëàð ìåí áèëàí íàìîçíè òàìîìëàøèíãèç µàìäà íàìîçèìäàí òàúëèì îëèøèíãèç ó÷óí ³èëäèì, õîëîñ», äåäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áóõîðèéäàí ³èëèíãàí ðèâîÿòäà êåëòèðèëèøè÷à, Àëè (ð.à.) òèê òóðèá è÷èìëèê è÷äèëàð-äà, «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìåíè ê´ðèá òóðãàíëàðèíãèçäåê òèê òóðèá è÷à¸òãàíëàðèíè ê´ðäèì», äåäèëàð. 304-áîá Ýðãàøóâ÷èíèíã ´çè ýðãàøãàí êèøèñè áèðîð àìàë ³èëñà, àéòàäèãàí íàðñàñè µà³èäà Áèëèíãêè, ýðãàøóâ÷è êèøè ýðãàøà¸òãàí øàéõèäà çîµèðè ÿõøèëèêêà ìóõîëèô íàðñà ê´ðñà, àìàë ³èëèøè ó÷óí ê´ðñàòìà íèÿòè èëà ñ´ðàá-ñóðèøòèðìî²è ìàµáóá àìàëäèð. Àãàð ³èëà¸òãàí íàðñàñèäà óíóòèø á´ëñà, óíè ò´²ðèëàéäè. Àãàð ³àñääàí á´ëñà, ó ó÷óí ³èëà¸òãàí àìàëèíè áà¸í ýòàäè. 846/1. Óñîìà èáí Çàéääàí ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Àðàôîò (òî²è)äàí ³àéòèá, Øèúàá äåãàí æîéãà òóøãàíëàðèäà áàâë ³èëèá, ñ´íãðà òàµîðàò îëäèëàð. Øóíäà ìåí: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, íàìîç-÷è?» äåñàì, ó çîò: «Íàìîç îëäèíäà», äåäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Èìîì Íàâàâèéíèíã ôèêðëàðè÷à, Óñîìà áóíè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì øîì íàìîçèíè óíóòãàíëàð, äåá ãóìîí ³èëãàíëàðè ó÷óí àéòäèëàð. ×óíêè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ó åðäàí ÷è³èøëàðèãà ÿ³èí íàìîçíèíã âà³òè êèðãàí ýäè. 847/2. Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñ (ð.à.): «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ôàëîí êèøè µà³èäà íèìàãà áóíäàé ³èëÿïñèç? Àëëîµãà ³àñàìêè, ìåí óíè ì´ìèí, äåá ´éëàéìàí», äåäèëàð. Èìîì Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 216 Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 848/3. Áóðàéäàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ôàòµ êóíè áàð÷à íàìîçëàðèíè áèòòà òàµîðàò áèëàí ´³èäèëàð. Óìàð (ð.à): «Áóãóí ³èëãàí íàðñàíãèçíè µå÷ ³èëìàãàí ýäèíãèç», äåãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ýé Óìàð, áóíè ³àñääàí ³èëäèì», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Áóíãà ´õøàø ñàµèµ ðèâîÿòëàð ê´ïäèð. 305-áîá Ìàñëàµàòãà ÷îðëàø µà³èäà Àëëîµ òàîëî Îëè Èìðîí ñóðàñèíèíã 159-îÿòèäà: «Èøëàðèíãèçäà ìàñëàµàò ³èëèíãëàð», äåá àéòãàí. Áó µà³äà ñàµèµ, ìàøµóð µàäèñëàð ê´ïäèð. Ìàíà øó îÿòè êàðèìàíèíã ´çè µàììà íàðñàäàí áåµîæàò ³èëàäè. ×óíêè Àëëîµ òàîëî êèòîáèäà î÷è³ áèð íàðñàíè áóþðñà, íàáèéñèíè ìàñëàµàò ³èëèø µà³èäà îãîµ ýòãàí. Ìàõëó³ëàðíèíã ýíã ìóêàììàëèãà (ÿúíè, Ðàñóëóëëîµãà) øóíäàé ³èëèøíè áóþðãàíäàí êåéèí áîø³àëàðãà ãóìîíèíã ³àíäàé? Áèëèíãêè, áèð èøíè ³àñä ³èëãàí êèøèíèíã äèíè, òàæðèáàñè, ìîµèðëèãè, òà³âîñè âà ìåµðèáîíëèãèãà èøîíèëãàí øàõñ áèëàí ìàñëàµàòëàøìî³ëèãè ìàµáóá àìàëäèð. Æàìîàòäà µàì ìàçêóð èøëàðäà ìàñëàµàòëàøèø, óëàðãà àíà øó èøäàãè ìà³ñàäèíè òàíèøòèðèø âà óíäàãè ÿõøèëèê µàìäà ôàñîäëàðíè áà¸í ýòèø ìàµáóá àìàëäèð. £îçè âà ñóëòîíëàðãà ´õøàø îììà èøëàðèäà áîøëè³ëàðíèíã ìàñëàµàò áèëàí èø þðèòìî³ëàðè òàúêèäëàíãàí. Óìàð èáí Õàòòîá (ð.à.) ñàµîáàëàð èëà ìàñëàµàòëàøèá, óëàðíèíã ñ´çëàðèãà àìàë ³èëãàíëàðè ìàøµóðäèð. Áó µà³äà ñàµèµ µàäèñëàð âîðèä á´ëãàí. Ìàñëàµàò÷èíèíã ìàñëàµàòè, þ³îðèäà çèêð ³èëãàíèìèçäåê, èøîðà ³èëãàí íàðñàñèäà ôîñèä íàðñà á´ëìàñà, óíäàí ìàñëàµàòèíè ³àáóë ³èëèø ôîéäàëèäèð. Ìàñëàµàò áåðóâ÷è µàì ôèêðèíè àéòèá, íàñèµàò èëà ´ç êó÷èíè àÿìàñëèãè ëîçèì. 849/1. Òàìèéì àä-Äîðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Äèí õàéðèõîµëèêäèð», äåãàíëàðèäà, ñàµîáàëàð: «Êèì ó÷óí, ýé Ðàñóëóëëîµ?» äåéèøäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµãà, êèòîáèãà, ðàñóëèãà âà ìóñóëìîíëàð èìîìè µàìäà îììàñèãà», äåá àéòäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. (Àëëîµãà á´ëãàí õàéðèõîµëèê – Óíãà èìîí êåëòèðèá, àìðëàðèíè áàæàðèø, ³àéòàðè³ëàðèäàí ³àéòèø. Êèòîáèãà á´ëãàí õàéðèõîµëèê – óíäàãè íàðñàëàðãà á´éñóíèá, òèëîâàò ³èëèø. Ðàñóëèãà á´ëãàí õàéðèõîµëèê – ó îëèá êåëãàí ðèñîëàòíè òàñäè³ëàø. Ìóñóëìîíëàð èìîìèãà á´ëãàí õàéðèõîµëèê – µà³ á´ëñàëàð, óëàðãà ¸ðäàì áåðèá, èòîàò ³èëèø. Îììàãà á´ëãàí õàéðèõîµëèê – óëàðãà àìðóìàúðóô, íàµèé-ìóíêàð ³èëèø µàìäà àçèÿò áåðìàñëèê áèëàí á´ëàäè... – òàðæ.) 850/2. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìàñëàµàò áåðóâ÷è èøîí÷ëè øàõñäèð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 306-áîá Ìóëîéèì ñ´çëàøãà óíäàø µà³èäà Àëëîµ òàîëî ¥èæð ñóðàñèíèíã 88-îÿòèäà: «¤çèíãèçãà ýðãàøãàí ì´ìèí êèøèëàð ó÷óí ³àíîòèíãèçíè ïàñò òóòèíã» (ÿúíè, óëàðãà õóøõóë³ëèê áèëàí êàìòàðîíà ìóîìàëàäà á´ëèíã), äåá àéòãàí. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 217 851/1. Àäèé èáí ¥îòàìäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Õóðìîíèíã ÿðìè÷à (ñàäà³à áåðèá) á´ëñà µàì, ä´çàõäàí ñà³ëàíèíãëàð. Êèìêè óíè òîïà îëìàñà, ìóëîéèì êàëèìà áèëàí á´ëñà µàì, ñà³ëàíñèí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 852/2. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¥àð êóíè êèøè µàð áèð àúçîñè âà á´²èìèãà ñàäà³à ³èëèøè ëîçèìäèð. Èêêè êèøèíèíã îðàñèíè èñëîµ ýòèø µàì ñàäà³àäèð. Óëîâèãà ÷è³à¸òãàíäà ¸ðäàìëàøèá ³´éèëñà ¸êè þêèíè þêëàøèá áåðèëñà, ó µàì ñàäà³àäèð. Ìóëîéèì ñ´ç µàì ñàäà³àäèð. Íàìîçãà þðèá áîðèëãàí µàð áèð ³àäàì µàì ñàäà³àäèð. É´ëäàí àçèÿò áåðóâ÷è íàðñàëàðíè îëèá òàøëàø µàì ñàäà³àäèð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 853/3. Àáó Çàððäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «ßõøèëèêëàðäàí áèðîðòàñèíè ïàñò ñàíàìàãèí, àãàð áèðîäàðèíããà î÷è³ þç áèëàí é´ëè³èá á´ëñà µàì, ÿõøèëèê ³èëãèí», äåäèëàð (ÿúíè, áèðîäàðèãà î÷è³ þç áèëàí é´ëè³èø µàì ÿõøèëèêäèð). Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 307-áîá Õèòîá ³èëèíà¸òãàí êèøèëàðãà ñ´çíè áà¸í ³èëèá, øàðµëàá áåðèøíèíã ìàµáóáëèãè µà³èäà 854/1. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ñ´çëàðè áàòàôñèë á´ëèá, µàð áèð ýøèòãàí êèøè ôàµìëàð ýäè. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 855/2. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèðîð êàëèìà ñ´çëàñàëàð, ó÷ áîð òàêðîðëàðäèëàð. ¥àòòîêè, óíè àíãëàá îëèíàð ýäè. Àãàð áèðîð ³àâì µóçóðèãà êåëñàëàð, óëàðãà ñàëîì áåðàðäèëàð. Ñàëîìëàðè ó÷ áîð á´ëàð ýäè. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 308-áîá Ìàçàõëàø ò´²ðèñèäà 856/1. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíèíã êè÷èê óêàñèãà: «Ýé Àáó Óìàéð, íèìà ³èëäè íó²àéð (êè÷èê ³óø)?» äåá àéòäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 857/2. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíãà: «Ýé èêêè ³óëî³ ýãàñè», äåá àéòäèëàð. Àáó Äîâóä, Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. 858/3. Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà êåëèá: «Ìåíè (òóÿãà) ìèíãàøòèðèá ³´éèíã», äåäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìåí ñåíè òóÿíèíã áîëàñèãà ìèíãàøòèðàìàí», äåäèëàð. Øóíäà ó êèøè: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, òóÿíèíã áîëàñèäà íèìà ³èëàìàí?» äåá (àæàáëàíãàíèäà), ó çîò: «Àõèð òóÿíèíã áîëàñèíè µàì îíà òóÿ òó²àäèìè?» äåá àéòäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. 859/4. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ñèç µàì áèç áèëàí µàçèëëàøàñèç-êó», äåãàíëàðèäà, ó çîò: «Ìåí ôà³àò µà³ íàðñàíè àéòàìàí», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 860/5. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèðîäàðèíã áèëàí òîðòèøìà, ìàçàõ ³èëìà âà õèëîô ³èëàäèãàí á´ëñàíã, âàúäà áåðìà», äåá àéòäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. Óëàìîëàð: «Ìàí ³èëèíãàí ìàçàõ µàääàí îøèá óçëóêñèç á´ëèøäàäèð. ×óíêè ó êóëãè âà ³àëá ³àòòè³ëàøèøèíè êåëòèðèá ÷è³àðàäè µàìäà Àëëîµ çèêðèäàí âà äèííèíã ìóµèì èøëàðèäàí ò´ñèá ³´ÿäè. Ê´ï âà³òëàðäà ó àçèÿò áåðèøãà÷à îëèá áîðàäè. Âà ãèíàãà ñàáàá á´ëèá, êèøèäàí µàéáàò âà âè³îðíè êåòêàçàäè. Àììî êèìêè áó èøëàðäà µàääàí îøìàñà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³èëãàíëàðèäåê ìàçàõ ³èëèø ìàµáóáäèð. Ðàñóëóëëîµ áóëàðíè àéðèì µîëàòëàðäà êèFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 218 øèëàðíèíã ä´ñòëàøèøè âà äèëêàøëèê ó÷óí ³èëàðäèëàð. £àòúèé µîëàòäà áóíãà ìàí é´³, áàëêè ó þ³îðèäà çèêð ³èëèíãàí ñèôàò èëà ñóííàò âà ìóñòàµàáäèð», äåãàíëàð. 309-áîá Øàôåúëèê (âîñèòà÷è á´ëèø âà µèìîÿ ³èëèø) µà³èäà Áèëèíãêè, àãàð øàôåúëèê áèðîð µàä (øàðúèé æàçî) ¸êè ìóµèì èøëàðäà á´ëìàñà, áîøëè³ âà óëàðãà µà³äîðëàðíèíã øàôåú á´ëèøëàðè ìàµáóá àìàëäèð. Àãàð µàä âà óíãà ´õøàø ìóµèì èøëàðäà á´ëñà, øàôåú á´ëóâ÷èãà µàì, øàôåú á´ëèíãàíãà µàì, óíè áèëèá òóðèá µàðàêàò ³èëãàíãà µàì µàðîìäèð. Áóíãà £óðúîíäà, µàäèñäà âà óììàò óëàìîëàðè ñ´çëàðèäà äàëèëëàð ê´ï. Àëëîµ òàîëî Íèñî ñóðàñèíèíã 85-îÿòèäà: «Êèì (îäàìëàð îðàñèäà) ÷èðîéëè – µà³ òàðàô îëèø áèëàí òàðàô îëñà, ´çèãà µàì óíèíã ñàâîáèäàí áèð óëóø òåãóð. Êèì íîµà³ òàðàô îëèø áèëàí òàðàô îëñà, ´çè ó÷óí óíèíã ãóíîµèäàí áèð óëóø òåãóð. Àëëîµ µàììà íàðñàãà ³îäèð á´ëãàí Çîòäèð», äåá àéòãàí. 861/1. Àáó Ìóñî Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà áèðîð µîæàòòàëàá êèøè êåëñà, àòðîôëàðèäàãè ´ëòèðãàíëàðãà þçëàíèá: «Øàôåú á´ëèíãëàð, àæð îëàñèçëàð âà Àëëîµ íàáèéñèíèíã òèëè áèëàí ÿõøè ê´ðãàí íàðñàñèíè µóêì ³èëäèðàäè», äåðäèëàð. Áàúçè ðèâîÿòëàðäà «õîµëàãàí íàðñàñè» á´ëèá êåëãàí. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Àáó Äîâóäíèíã ðèâîÿòèäà: «Àëëîµ íàáèéñèíèíã òèëèäà õîµëàãàí íàðñàñèíè µóêì ³èëèø ó÷óí âà àæð îëèø ó÷óí ìåíãà øàôåú á´ëèíãëàð», äåá êåëãàí. Áó ðèâîÿò Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðèíè ÿíàäà ðàâøàíëàøòèðèá áåðàäè. 862/2. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áàðèðà âà óíèíã ýðè µà³èäà êåëòèðèëãàí ³èññàäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Áàðèðàãà: «Àãàð ´ç ýðèíããà ìóðîæààò ³èëñàíã, ÿõøè á´ëàðäè», äåãàíëàðèäà, Áàðèðà: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ýðèìãà ³àéòèøíè áóþðàñèçìè?» äåäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Øàôåú (âîñèòà÷è) á´ëàìàí, õîëîñ», äåäèëàð. Áàðèðà ýñà: «Ýðèìãà ìåíäà µîæàò é´³», äåäè. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 863/3. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Óéàéíà èáí ¥èñí èáí ¥óçàéôà êåëèá, àêàñèíèíã ´²ëè ¥èðð èáí £àéñíèíã óéèãà òóøäè. Ó Óìàðíèíã (ð.à.) ÿ³èíëàðèäàí âà ¸øëàð îðàñèäàãè ìàñëàµàòäîø µàìäà ìàæëèñäîøëàðèäàí ýäè. Óéàéíà æèÿíèãà: «Ýé àêàìíèíã ´²ëè, àìèð áèëàí òàíèøëèãèíã áîð. Óíèíã µóçóðèãà êèðèøãà ìåí ó÷óí èçí îëèá áåð», äåäè. Æèÿíè èçí ñ´ðàãàíèäà Óìàð (ð.à.) êèðèøãà èçí áåðäèëàð. Óéàéíà êèðèá: «Ýé Èáí Õàòòîá, Àëëîµãà ³àñàìêè, áèçãà ìóêîôîò áåðìàéñàí, àäîëàò áèëàí µóêì ³èëìàéñàí», äåäè. Øóíäà Óìàð (ð.à.) ²àçàáëàíèá, óíè æàçîëàìî³÷è µàì á´ëäèëàð. ¥èðð îðàãà òóøèá: «Ýé ì´ìèíëàð àìèðè, àëáàòòà Àëëîµ òàîëî ïàé²àìáàðèãà «Ìàðµàìàòëè á´ëèíã, ÿõøèëèêêà áóþðèíã âà æîµèëëàðäàí þç ´ãèðèíã», äåãàí, àìàêèì ´øà òîèôà æîµèëëàðäàíäèð», äåá àéòãàíèäà, Àëëîµãà ³àñàìêè, Óìàðãà (ð.à.) ìàçêóð îÿò òèëîâàò ³èëèíãàí ïàéòäà ²àçàáäàí òóøäèëàð âà Àëëîµ òàîëî µóêìèãà èòîàò ³èëèá æàçîëàìàäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 310-áîá Õóøõàáàð âà òàáðèêëàøíèíã ìàµáóáëèãè µà³èäà Áó µà³äà Àëëîµ òàîëî £óðúîíè êàðèìäà ³óéèäàãè îÿòëàðíè àéòãàí: «(Çàêàðè¸) ìåµðîáäà íàìîç ´³èá òóðãàí âà³òèäà óíãà ôàðèøòàëàð íèäî ³èëäèëàð: «(Ýé Çàêàðè¸), Àëëîµ ñåíãà ßµ¸ èñìëè ôàðçàíä õóøõàáàðèíè áåðóð» (Îëè Èìðîí ñóðàñè, 39-îÿò); «£à÷îíêè áèçíèíã ýë÷èëàðèìèç (ÿúíè, ôàðèøòàëàð) Èáðîµèìãà (ôàðçàíä ê´ðèø µà³èäàãè) õóøõàáàðíè êåëòèðèøãà÷...» (Àíêàáóò ñóðàñè, 31Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 219 îÿò); «Äàðµà³è³àò, áèçíèíã ýë÷èëàðèìèç – ôàðèøòàëàð Èáðîµèìãà (Èñµî³ èñìëè ôàðçàíä ê´ðèø µà³èäà) õóøõàáàð áèëàí êåëèá...» (¥óä ñóðàñè, 69-îÿò); «Áàñ, Áèç óíãà áèð µàëèì ´²èëíèíã õóøõàáàðèíè áåðäèê» (Âàñ-ñàôôîò ñóðàñè, 101-îÿò); «Óëàð: «£´ð³ìàãèí, (áèçëàð ôàðèøòàëàðìèç, øóíèíã ó÷óí òàîì åìàéìèç)», äåäèëàð âà (Èáðîµèìãà) áèð äîíà ´²èë õóøõàáàðèíè áåðäèëàð» (Âàççîðè¸ò ñóðàñè, 28-îÿò); «Óëàð äåäèëàð: «£´ð³ìàãèí, (áèç Àëëîµ þáîðãàí ýë÷è – ôàðèøòàëàðìèç). Áèç ñåíãà áèð áèëèìäîí ´²èë (ÿúíè, Èñµî³) õóøõàáàðèíè åòêàçóðìèç» (¥èæð ñóðàñè, 53-îÿò); «(Ïàðäà îðòèäà Èáðîµèìíèíã) õîòèíè òóðãàí ýäè. Ó (ôàðèøòàëàðíèíã Ëóò ³àâìèíè µàëîê ³èëèø ó÷óí êåëãàíëèêëàðèíè ýøèòèá) êóëäè – õóðñàíä á´ëäè. Øóíäà Áèç (ôàðèøòàëàðèìèç âîñèòàñèäà) ó à¸ëãà Èñµî³ (èñìëè ´²èë ê´ðèø) µà³èäà âà Èñµî³äàí êåéèí ßú³óá (èñìëè íàáèðà ê´ðèø) µà³èäà õóøõàáàð áåðäèê» (¥óä ñóðàñè, 71-îÿò); «Ôàðèøòàëàð: «¨ Ìàðÿì, àëáàòòà Àëëîµ ñåíãà ¤çèíèíã ñ´çèíè õóøõàáàð ³èëèá áåðàäèêè...» (Îëè Èìðîí ñóðàñè, 45-îÿò); «Àëëîµ èìîí êåëòèðãàí âà ÿõøè àìàëëàð ³èëãàí áàíäàëàðèãà áåðàäèãàí õóøõàáàðè àíà øóäèð» (Ø´ðî ñóðàñè, 23-îÿò); «Áàñ, (ýé Ìóµàììàä), Ìåíèíã áàíäàëàðèìãà – ñ´çãà ³óëî³ òóòèá, óíèíã ýíã ã´çàëèãà (ÿúíè, íàæîòãà ýëòóâ÷è ðîñò Ñ´çãà) ýðãàøàäèãàí çîòëàðãà õóøõàáàð áåðèíã» (Çóìàð ñóðàñè, 17–18-îÿòëàð); «Ñèçëàðãà âàúäà ³èëèíãàí æàííàò õóøõàáàðè áèëàí øîäëàíèíãëàð» (Ôóññèëàò ñóðàñè, 30-îÿò); «Ì´ìèí âà ì´ìèíàëàðíèíã îëäèëàðèäà âà ´íã òîìîíëàðèäà íóðëàðè (ÿúíè, ³èëãàí ÿõøè àìàëëàðè âà íîìàè àúìîëëàðè é´ëëàðèíè ¸ðèòèá) êåòà¸òãàíèíè ê´ðàäèãàí Êóííè (ýñëàíã)! (¤øà Êóíäà óëàðãà äåéèëóð): «Ñèçëàð ó÷óí áóãóíãè õóøõàáàð – îñòèäàí äàð¸ëàð î³èá òóðàäèãàí, (ñèçëàð) ìàíãó ³îëàäèãàí æàííàòëàðäèð» (¥àäèä ñóðàñè, 12-îÿò); «Ïàðâàðäèãîðëàðè óëàðãà ¤ç òàðàôèäàí ðàµìàò âà ðèçîëèê µàìäà óëàð ó÷óí á´ëàäèãàí æàííàòëàð õóøõàáàðèíè áåðóðêè, ó æàííàòëàðäà äîèìèé íåúìàòëàð áîðäèð» (Òàâáà ñóðàñè, 21-îÿò). Õóðñàíä÷èëèê õàáàðèíè áåðèø µà³èäà âîðèä á´ëãàí ñàµèµ µàäèñëàð µàì æóäà ê´ï. Áóëàðäàí – æàííàòäà Õàäè÷àãà (ð.à.) ³àìèøäàí ³óðèëãàí óé µà³èäà õóøõàáàð áåðèëèøè. Ó óéäà ÷àð÷àø µàì, øîâ³èí µàì á´ëìàéäè. Âà ÿíà èêêè «Ñàµèµ» êèòîáèäà Êàúá èáí Ìîëèêäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàí òàâáà ³èññàñèäèð. Ó çîò øóíäàé äåäèëàð: «Áàëàíä îâîç áèëàí «Ýé Êàúá, õóðñàíä÷èëèê õàáàðèíè áåð», äåá ³è÷³èðóâ÷èíèíã îâîçèíè ýøèòäèì. Èíñîíëàð áèçãà õóøõàáàð áåðà áîøëàøäè. Ìåí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà è³òèäî ³èëèá íàìîç ´³èøãà áîðñàì, êèøèëàð æàìîàò-æàìîàò á´ëèá, ìåíè òàâáà áèëàí òàáðèêëàá, «Àëëîµ òàâáàíãíè ³àáóë ³èëãàíè áèëàí ³óòëàéìèç», äåá òàáðèêëàøäè. Ìàñæèäãà êèðñàì, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àòðîôëàðèäà îäàìëàð òóðèøãàí ýêàí. Òàëµà èáí Óáàéäóëëîµ òóðèá þãóðèá êåëäè. £´ë áåðèá ñ´ðàøäè-äà, òàáðèêëàäè. Òàëµà ³èëãàí áó èøíè µå÷ óíóòìàéìàí. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñàëîì áåðñàì, ó çîò õóðñàíä á´ëãàíëàðèäàí þçëàðè ÿðà³ëàá êåòäè. Âà: «Îíàíãäàí òó²èëãàíèíãäàí áåðè ´òãàí êóíëàðíèíã ýíã ÿõøèñè áèëàí õóðñàíäëèê õàáàðèíè áåð», äåäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 311-áîá Òàñáåµ («Ñóáµàíàëëîµ»), òàµëèë («Ëà èëàµà èëëàëëîµ») ëàôçëàðè áèëàí òààææóáëàíèø æîèçëèãè µà³èäà 864/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò æóíóáëèêëàðèäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà é´ëè³äèëàð. Øóíäà µå÷ êèìãà áèëäèðìàé êåòäèëàð-äà, ²óñë ³èëèá êåëäèëàð. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ýñà áó çîòíè é´³îòèá ³´éäèëàð. Êåëãàí âà³òëàðèäà «£àåðäà ýäèíã, ýé Àáó ¥óðàéðà?» äåäèëàð. Áó çîò: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ñèç ìåíãà é´ëè³³àíèíãèçäà ìåí æóíóá ýäèì, øóíèíã ó÷óí þâèíìàãóíèì÷à ñèç áèëàí ´òèðìî³íè êàðèµ ê´ðäèì», äåãàíëàðèFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 220 äà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñóáµàíàëëîµ, ì´ìèí êèøè íàæàñ á´ëìàéäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 865/2. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Áèð à¸ë Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí µàéçäàí òîçàëàíèø µà³èäà ñ´ðàãàíèäà, ó çîò ³àíäàé òîçàëàíèøíè (³óéèäàãè÷à) áóþðäèëàð: «Õóøá´é áèð ïàð÷à (ëàòòà)íè îëàñàí-äà, ó áèëàí ïîêëàéñàí», äåäèëàð. Ó à¸ë: «£àíäàé ³èëèá òîçàëàéìàí?» äåãàíèäà, ó çîò: «Ó áèëàí òîçàëàéñàí», äåäèëàð. Ó ÿíà: «£àíäàé ³èëèá?» äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñóáµàíàëëîµ, òîçàëàéñàí-äà», äåäèëàð. Ìåí ó à¸ëíè ´çèìãà òîðòäèì-äà, «£îííèíã èçèäàí óíè ýðãàøòèðèá (àðòàñàí)», äåäèì». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 866/3. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðóáàéúíèíã ñèíãëèñè Óììó ¥îðèñà áèð êèøèíè æàðîµàòëàá ³´éäè. Øóíäà óëàð õóñóìàòëàøèá, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà áîðèøäè. Ó çîò: «£àñîñ, ³àñîñ», äåäèëàð. Óììó Ðóáàéú: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ôàëîí à¸ëãà æàçî áåðàñèçìè? Àëëîµãà ³àñàìêè, à¸ë æàçîëàíìàéäè», äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñóáµàíàëëîµ! Ýé Óììó Ðóáàéú, ³àñîñ îëèø Àëëîµíèíã áóéðó²èäèð», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 867/4. Èìðîí èáí ¥óñàéíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Àñèðãà îëèíãàí áèð à¸ëíèíã ³èññàñè µà³èäàãè óçóí µàäèñäà êåëòèðèëèøè÷à, ó à¸ë Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã òóÿëàðèíè ìèíèá àñèðëèêäàí ³î÷èá êåòäè. Âà àãàð Àëëîµ óíè ³óò³àðñà, ´øà òóÿíè ñ´éèøíè íàçð ³èëäè. Áó µà³äà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà çèêð ³èëèíãàíèäà: «Ñóáµàíàëëîµ! Ìóêîôîò ³èëãàí íàðñàñè ìóí÷à µàì ¸ìîí», äåá àéòäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 868/5. Àáó Ìóñî Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàí èçí ñ´ðàø µà³èäàãè µàäèñíèíã îõèðèäà Óìàðãà (ð.à.): «Ýé Èáí Õàòòîá, ñèç Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñàµîáàëàðèãà àçîá áåðóâ÷è á´ëìàíã», äåãàíëàðèäà, ó çîò: «Ñóáµàíàëëîµ! Ìåí ýøèòãàí íàðñàìíè èøîí÷ëè ³èëìî³íè ìàµáóá ê´ðäèì, õîëîñ», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 869/6. Àáäóëëîµ èáí Ñàëîìäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàí óçóí µàäèñäà ó çîòãà «Ñèç æàííàò àµëèäàíìèñèç?» äåéèëãàíèäà, «Ñóáµàíàëëîµ, áèðîð êèøèãà áèëìàãàí íàðñàñèíè àéòìî²è ëîçèì ýìàñ», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 312-áîá ßõøèëèêêà áóþðèø âà ¸ìîíëèêäàí ³àéòàðèø µà³èäà Áó µà³äà ê´ï íàðñàëàð êåëãàíè âà ìàâ³åè óëó², àììî àêñàðèÿò êèøèëàð åíãèë ñàíàøãàíè ó÷óí áó áîá àµàìèÿòëèäèð. Áóíè øó åðäà áàòàôñèë òàä³è³ ³èëèø èìêîíè á´ëìàäè. Ëåêèí óñóë ³îèäàëàðèäàí áèðîðòàñèíè áóçìàäèê. Óëàìîëàð áó ò´²ðèäà òóðëè íàðñàëàð òàñíèô ýòèøäè. «Ñàµèµ Ìóñëèì» øàðµèíèíã àââàëèäà áó µà³äà áèðîç íàðñàëàðíè æàìëàäèì. Áèëèø ëîçèì á´ëãàí íàðñàëàðäàí îãîµ ýòäèì. Àëëîµ òàîëî áó µà³äà ³óéèäàãè îÿòëàðíè íîçèë ³èëãàí: «Îðàëàðèíãèçäàí ÿõøèëèêêà (Èñëîìãà) äàúâàò ³èëàäèãàí, èáîäàò – èòîàòãà áóþðàäèãàí âà èñ¸í-ãóíîµäàí ³àéòàðàäèãàí áèð æàìîàò á´ëñèí. Àíà ´øàëàð íàæîò òîïãóâ÷èëàðäèð» (Îëè Èìðîí ñóðàñè, 104-îÿò); «(Ýé Ìóµàììàä), ìàðµàìàòëè á´ëèíã, ÿõøèëèêêà áóþðèíã» (Àúðîô ñóðàñè, 199-îÿò); «Ì´ìèí âà ì´ìèíàëàð áèð-áèðëàðèãà ä´ñòäèðëàð. Óëàð ÿõøèëèêêà áóþðàäèëàð, ¸ìîíëèêäàí ò´õòàòàäèëàð» (Òàâáà ñóðàñè, 71-îÿò); «Óëàð áèð-áèðëàðèíè ³èëãàí íîëîéè³ èøëàðèäàí ³àéòàðìàñ ýäèëàð» (Ìîèäà ñóðàñè, 79-îÿò). 870/1. Àáó Ñàèä àë-Õóäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðäàí áèð êèøè ìóíêàð (¸ìîí ê´ðèëãàí) èøíè ê´ðñà, ³´ëè áèëàí ´çãàðòèðñèí. Àãàð ³îäèð á´ëìàñà, òèëè áèëàí. Àãàð ³îäèð á´ëìàñà, ³àëáè áèëàí (´çãàðòèðñèí). Àíà øó (³àëáè áèëàí á´ëãàíè) èìîíè çàèôëèãèäàíäèð», äåá àéòãàíëàðèíè ýøèòäèì». Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 871/2. ¥óçàéôàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 221 ñàëëàì: «Æîíèì Óíèíã ³´ëèäà á´ëãàí Çîòãà ³àñàìêè, àìðó ìàúðóô âà íàµèé ìóíêàð ³èëàñèçëàð ¸êè Àëëîµ òàîëî ñèçëàðãà è³îá þáîðàäè. Ñ´íãðà äóî ³èëñàíãèçëàð µàì, èæîáàò ýòèëìàéäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 872/3. Àáó Áàêð Ñèääè³äàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò: «Ýé èíñîíëàð, ñèçëàð Àëëîµíèíã «Ýé ì´ìèíëàð, ´çèíãèçíè áèëèíãèç! (ßúíè, ãóíîµëàðäàí ñà³ëàíèíãèç!) Ìîäîìèêè, µà³ é´ëíè òóòãàí ýêàíñèç, àäàøãàí êèìñàëàð ñèçëàðãà çàðàð åòêàçà îëìàñ», äåãàí ñ´çèíè ´³èéñèçëàð. Ìåí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí «Àãàð óëàð çîëèìíè ê´ðèá, ³´ëèäàí òóòìàñàëàð (ÿúíè, çóëì ³èëèøäàí ò´õòàòìàñàëàð), Àëëîµ áàð÷àëàðèíè ò´ïëàá áèðãà æàçîëàéäè», äåãàíëàðèíè ýøèòãàíìàí», äåäèëàð. Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 873/4. Àáó Ñàèääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Æèµîäëàðíèíã àôçàëè çîëèì ïîäøîµ µóçóðèäà àäîëàòëè ñ´ç àéòìî³ëèêäèð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. Áó áîá çèêð ³èëãàíèìèçäàí µàì ìàøµóðäèð. Þ³îðèäà êåëãàí îÿòíè ê´ïãèíà æîµèë êèìñàëàð íîò´²ðè òàë³èí ³èëèøàäè. Ò´²ðè òàúâèëè ýñà áóíäàé: «Àëáàòòà ñèçëàð áóþðèëãàí íàðñàëàðíè ³èëñàíãèçëàð, çàëîëàòäàãè êèøèíèíã çàëîëàòè çàðàð áåðìàéäè. £óéèäàãè îÿò µàì àìðó ìàúðóô âà íàµèé ìóíêàðãà áóþðèëãàíëàð æóìëàñèãà êèðèá, þ³îðèäàãè ìàúíîëàðãà ÿ³èíäèð: «Ïàé²àìáàð çèììàñèäà ýñà ôà³àò (Àëëîµ ôàðìîíèíè áàíäàëàðãà) î÷è³-ðàâøàí åòêàçèøãèíà áîðäèð» (Àíêàáóò ñóðàñè, 18-îÿò). Áèëèíãêè, àìðó ìàúðóô, íàµèé ìóíêàðíèíã ´çèãà õîñ øàðò âà ñèôàòëàðè áîðäèð. Áó åðäà óëàðíè ìóôàññàë àéòèø ´ðèíëè ýìàñ. Áó µà³äà ýíã ÿõøè ìàíáà Èìîì ¢àççîëèéíèíã «Èµ¸ó óëóìèä-äèí» êèòîáëàðèäèð. Ìåí áóíèíã ìóµèìëàðèíè «Øàðµè Ìóñëèì»äà µàì áà¸í ýòäèì. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 222 ÒÈËÍÈ ÑÀ£ËÀØ ÊÈÒÎÁÈ 313-áîá Òèëíè ñà³ëàø µà³èäà Àëëîµ òàîëî £îô ñóðàñèíèíã 18-îÿòèäà: «Ó áèðîí ñ´çíè òàëàôôóç ³èëìàñ, ìàãàð (òàëàôôóç ³èëñà) óíèíã îëäèäà µîçèðó-íîçèð á´ëãàí áèð êóçàòóâ÷è (ôàðèøòà ó ñ´çíè ¸çèá îëóð)»; Âàë-ôàæð ñóðàñèíèíã 14-îÿòèäà ýñà: «Øàêøóáµàñèç, Ïàðâàðäèãîðèíãèç (áàð÷à íàðñàíè) êóçàòèá òóðãóâ÷èäèð», äåá àéò- ãàí. Îëäèíãè ´òãàí áîáëàðäà Àëëîµ îñîí ³èëãàíè÷à ìóñòàµàá á´ëãàí çèêðëàðíè àéòèá ´òäèì. Ýíäè ëàôç àµêîìëàðèíè æàìëàá, ³èñìëàðèíè áà¸í ýòèø ó÷óí ìàêðóµ ¸êè µàðîì á´ëãàí ëàôçëàðíè áóëàðãà ³´øìî³íè µàì õîµëàäèì. ¥àð áèð äè¸íàòëè êèøè ìóµòîæ á´ëàäèãàí àíà øó íàðñàëàðíè çèêð ³èëäèì. Óëàðíèíã àêñàðèÿòè ìàúëóì âà ìàøµóð á´ëãàíè ó÷óí ê´ï÷èëèãèäàí äàëèëëàðíè òàðê ³èëäèì. Àëëîµíèíã ¤çè áó èøäà òàâôè³ áåðñèí. Ôàñë: áèëèíãêè, µàð áèð ìóêàëëàô êèøè ìàíôààò (ôîéäàëè) á´ëãàí ñ´çëàðäàí òàø³àðè ³îëãàí áàð÷àñèäà òèëèíè òèéìî²è ëîçèì á´ëàäè. Ãàïèðèø âà ãàïèðìàñëèê ìàíôààòäà áàðîáàð á´ëèá ³îëãàíèäà ãàïèðìàñëèê ñóííàòäèð. ×óíêè ãîµèäà ìóáîµ ñ´çëàð µàðîìãà ¸êè ìàêðóµãà îëèá áîðàäè. Àêñàðèÿò ¸êè ê´ï µîëëàðäà øóíäàé á´ëàäè. Áóíäàí ñà³ëàíèøíè ýñà áèðîð íàðñàãà òåíãëàøòèðèá á´ëìàéäè. 874/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè Àëëîµãà âà îõèðàò êóíèãà èìîí êåëòèðñà, ÿõøè ñ´ç àéòñèí ¸êè æèì òóðñèí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áó µàäèñè øàðèô ñàµèµ ýêàíëèãèãà èòòèôî³ ³èëèíãàí. Áóíèíã ìàúíîñè: «Ìàíôààò çîµèð á´ëãàí ÿõøè ñ´çíè ãàïèðñèí. £à÷îíêè, ìàíôààò çîµèð á´ëèøèäà øàê ³èëñà, ãàïèðìàñèí». Èìîì Øîôåèé (ð.à.): «Àãàð êèøè ãàïèðèøíè õîµëàñà, ñ´çëàøäàí îëäèí ôèêðëàìî²è ëîçèì. Àãàð ìàíôààò çîµèð á´ëñà, ãàïèðñèí. Àãàð øàê ³èëñà, òîèíêè çîµèð á´ëãóíè÷à ãàïèðìàñèí», äåäèëàð. 875/2. Àáó Ìóñî Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ìóñóëìîíëàðíèíã ³àéñèíèñè àôçàë?» äåá ñ´ðàëãàíèäà, ó çîò: «Àãàð ìóñóëìîíëàð óíèíã òèëè âà ³´ëèäàí îìîíäà á´ëèøñà, àíà øóíèñè àôçàë», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 876/3. Ñàµë èáí Ñàúääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì ìåíãà èêêè æà²è âà èêêè î¸²è îðàñèíè (ñà³ëàøãà) êàôîëàò áåðñà, óíèíã æàííàòãà êèðèøèãà êàôîëàò áåðàìàí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 877/4. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áàíäà ´éëàìàé áèð ñ´çíè àéòèá ³´ÿäè-äà, êåéèí ä´çàõäà ìàøðè³ áèëàí ìà²ðèá îðàëè²èäåê æîéäà ñàðñîí á´ëèá þðàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áóõîðèéíèíã ðèâîÿòëàðèäà «ìà²ðèá» ñ´çè çèêð ³èëèíìàãàí. 878/5. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèð áàíäà Àëëîµ òàîëî ðîçè á´ëàäèãàí ñ´çíè àéòèá, íàòèæàñèíè ´éëàìàé þðàâåðàäè-äà, àììî Àëëîµ òàîëî ¤çè áèëèá, óíèíã äàðàæàñèíè ê´òàðàäè. ßíà áèð áàíäà Àëëîµ òàîëîíè íîðîçè ³èëàäèãàí áèð ñ´çíè àéòèá, î³èáàòèíè ´éëàìàé þðàâåðàäè-äà, áèðî³ Àëëîµ òàîëî áóíè µàì ¤çè áèëèá, æàµàííàìãà òàøëàéäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 879/6. Áèëîë èáí ¥îðèñ àë-Ìóçàíèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèøè Àëëîµíèíã ðîçèëèãèäàí á´ëãàí ñ´çíè ãàïèFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 223 ðèá, ó áèëàí îëèé äàðàæàãà åòèøíè ôèêð ³èëàäè. Àëëîµ òàîëî ñ´çè ñàáàáëè Óíãà é´ëè³àäèãàí êóíãà÷à ðîçèëèãèíè ¸çèá ³´ÿäè. Âà ÿíà áèð êèøè Àëëîµíèíã ²àçàáèíè êåëòèðóâ÷è ñ´çíè ãàïèðèá ó áèëàí îëèé äàðàæàãà åòèøíè ôèêð ³èëàäè. Àëëîµ òàîëî ñ´çè ñàáàáëè Óíãà é´ëè³àäèãàí êóíãà÷à ²àçàáèíè ¸çèá ³´ÿäè», äåäèëàð. Èìîì Ìîëèê, Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 880/7. Ñóô¸í èáí Àáäóëëîµäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «(Ìåí): «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ìåíãà áèð èøíè àéòèá áåðèíã, ìåí óíè ìàµêàì óøëàé», äåãàíèìäà, ó çîò: «Ðàááèì – Àëëîµ, äåá àéò, ñ´íãðà èñòè³îìàòäà (ñîáèò³àäàì) á´ë», äåäèëàð. ßíà «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ìåíãà ³´ð³èëàäèãàí íàðñàíèíã ýíã õàâôëèñè (õàáàðèíè áåðèíã)», äåãàíèìäà, ó çîò òèëëàðèíè óøëàá: «Áó», äåäèëàð». Èìîì Òåðìèçèé, Íàñàèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 881/8. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµíèíã çèêðèäàí áîø³à ñ´çëàðíè ê´ïàéòèðìàíãëàð. ×óíêè Àëëîµíèíã çèêðèäàí áîø³à ñ´çëàð áà²ðèòîø ³èëèá ³´ÿäè. Àëëîµäàí èíñîíëàðíèíã ýíã óçî²è áà²ðèòîøëàðèäèð», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 882/9. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµ êèìíè èêêè æà²è îðàñèäàãè ¸ìîíëèêäàí âà èêêè î¸²è îðàñèäàãè ¸ìîíëèêäàí ñà³ëàñà, æàííàòãà êèðàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 883/10. Ó³áà èáí Îìèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «(Ìåí): «Ýé Ðàñóëóëëîµ, íàæîò íèìàäà?» äåñàì, ó çîò: «Òèëèíãíè òèéãèí, óéèíã ñè²äèðñèí ÿúíè ð´ç²îð êàì÷èëèêëàðèíè ò´ëäèðèá ³´é âà õàòîëàðèíããà éè²ëà», äåá æàâîá áåðäèëàð». Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. 884/11. Àáó Ñàèä àë-Õóäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð îäàì áîëàñè òîíã îòòèðñà, àúçîëàðíèíã áàð÷àñè òèëíèíã ãóíîµèíè êå÷èðèá: «Áàñ, ýé òèë, Àëëîµäàí ³´ð³! Áèç µàì ñåíäàíìèç. Àãàð ñåí ò´²ðè á´ëñàíã, áèç µàì ò´²ðè á´ëàìèç. Àãàð ñåí ýãðè á´ëñàíã, áèç µàì ýãðè á´ëàìèç», äåéäè», äåá àéòäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 885/12. Óììó ¥àáèáàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Îäàì áîëàñèíèíã µàð áèð ñ´çè óíèíã ôîéäàñèãà µàë á´ëìàéäè. Ôà³àòãèíà ÿõøèëèêêà áóþðãàí âà ¸ìîíëèêäàí ³àéòàðãàí ¸êè Àëëîµíè çèêð ³èëãàíèãèíà ôîéäàñèãà µàë á´ëàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 886/13. Ìóîçäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «(ìåí): «Ýé Ðàñóëóëëîµ, áèð àìàëíèíã õàáàðèíè áåðèíãêè, ó ìåíè æàííàòãà êèðèòèá, ä´çàõäàí óçî³ ³èëñèí», äåñàì, ó çîò: «Ñåí æóäà êàòòà íàðñà ñ´ðàäèíã. Àëáàòòà, ó Àëëîµ îñîí ³èëãàí êèøèãà åíãèëäèð», äåá, ñ´íãðà: «Àëëîµãà áèðîð íàðñàíè øèðê êåëòèðìàñäàí èáîäàò ³èëàñàí. Íàìîçíè ³îéèì ³èëàñàí. Çàêîòíè áåðàñàí. Ðàìàçîí ð´çàñèíè òóòàñàí. Áàéòóëëîµíè µàæ ³èëàñàí», äåäèëàð. Âà ÿíà ó çîò: «Ñåíè ýøèêëàðíèíã ÿõøèñèãà äàëîëàò ³èëàéìè? Ð´çà ïàðäàäèð. Ñàäà³à õàòîëàðíè õóääè ñóâ îëîâíè ´÷èðãàíäåê ´÷èðàäè. Êèøèíèíã êå÷àíèíã ´ðòàñèäàãè íàìîçè», äåá ³óéèäàãè îÿòíè ´³èäèëàð: «Óëàðíèíã ¸íáîøëàðè ´ðèí-æîéëàðèäàí éèðî³ á´ëóð (ÿúíè, òóíëàðèíè èáîäàò áèëàí ´òêàçèøèá, îç óõëàéäèëàð). Óëàð Ïàðâàðäèãîðëàðèãà ³´ð³óâ âà óìèäâîðëèê áèëàí äóî-èëòèæî ³èëóðëàð âà Áèç óëàðãà ðèç³ ³èëèá áåðãàí íàðñàëàðäàí èíôî³-ýµñîí ³èëóðëàð. Áàñ, óëàðíèíã ³èëèá ´òãàí àìàëëàðèãà ìóêîôîò ³èëèá óëàð ó÷óí áåðêèòèá ³´éèëãàí ê´çëàð ³óâîí÷èíè (ÿúíè, îõèðàò íåúìàòëàðèíè) áèðîð æîí áèëìàñ» (Ñàæäà ñóðàñè, 16–17-îÿòëàð). Ñ´íãðà ÿíà ó çîò: «Èøíèíã áîøè âà óñòóíè µàìäà þêñàê ÷´³³èñèíèíã õàáàðèíè áåðàéìè?» äåãàíëàðèäà, «¥à, ýé Ðàñóëóëëîµ», äåäèì. Øóíäà ó çîò: «Èøíèíã áîøè – Èñëîì. Óñòóíè – íàìîç. Þêñàê ÷´³³èñè æèµîääèð», äåäèëàð. ßíà ó çîò: «Áóëàðíèíã µàììàñèäàí µàì àñîñèéñèíèíã õàáàðèíè áåðàéìè?» äåãàíëàðèäà, «¥à, ýé Ðàñóëóëëîµ», äåäèì. Áàñ, ó çîò òèëëàðèíè óøëàá, «Ñåí ìàíà áóíè òèéãèí», äåäèëàð. Øóíäà ìåí: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ãàïèðãàí íàðñàëàðèìèçãà µàì Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 224 ñ´ðî³ ³èëèíàìèçìè?» äåñàì, ó çîò: «Îíàíã áîëàñèç ³îëãóð, êèøèëàðíèíã þçëàðè áèëàí ä´çàõãà à²äàðèëèøëàðè ôà³àò òèëëàðè àéòãàí íàðñàëàð ñàáàáèäàíäèð», äåäèëàð». Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. 887/14. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áåôîéäà ñ´çëàðíè òàðê ³èëèø êèøèíèíã Èñëîìè ÷èðîéëèëèãèäàí (äàëîëàò)äèð», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 888/15. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè ãàïèðìàñäàí æèì òóðñà, íàæîò òîïàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé çàèô èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Ìåí áó µàäèñëàðíè ìàøµóð á´ëãàíè ó÷óí áà¸í ýòäèì. Çèêð ³èëãàíèìãà ´õøàø ñàµèµ µàäèñëàð ê´ï. Êèôîÿ ³èëãóëèêëàðèãà èøîðà ýòäèì. Èíøààëëîµ, «¢èéáàò» áîáèäà áàòàôñèë êåëàäè. Àììî áó áîáãà òåãèøëè ñàëàôëàðäàí êåëãàí àñàðëàð æóäà ê´ï. ¤òãàí µàäèñëàð îëäèäà áóëàðãà µîæàò é´³. Ëåêèí ê´ç þãóðòèðèá ÷è³èø ó÷óí óëàðäàí µàì êåëòèðèá ´òàìàí. Áèçãà åòèá êåëãàí õàáàðäà àéòèëèøè÷à, £àññ èáí Ñîúèäà âà Àêñàì èáí Ñàéôèé áèð åðãà ò´ïëàíèá, áèðè èêêèí÷èñèãà: «Îäàì áîëàñèäàãè àéáëàðäàí ³àí÷àñèíè òîïäèíã?» äåãàíèäà, øåðèãè: «Ñàíî²è é´³, ñàíàãàíèì ñàêêèç ìèíãòà àéá ÷è³äè. Àììî óíäà áèð õèñëàò áîð. Àãàð ´øà õèñëàòíè ³àòòè³ óøëàñà, àéáëàðèíèíã µàììàñè ¸ïèëàäè», äåäè. «Ó íèìà?» äåá ñ´ðàãàíèäà, «Òèëíè ñà³ëàø», äåá æàâîá ³èëäè. Àáó Àëè Ôóçàéë èáí È¸çäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò: «Êèì ñ´çèíè àìàëèäàí ñàíàñà, áåôîéäà ñ´çëàðè êàìàÿäè», äåäèëàð. Èìîì Øîôåúèé øåðèêëàðè Ðàáèéúãà: «Ýé Ðàáèéú, áåôîéäà ñ´çíè ãàïèðìà. Àãàð ñåí àíà øóíäàé ñ´ç ãàïèðèá ³´éñàíã, ó ñåíãà óñòèíãäàí ìîëèê (ýãà) á´ëàäè, ñåí óíè óñòèäàí ýãà á´ëà îëìàéñàí», äåäèëàð. Àáäóëëîµ èáí Ìàñúóä (ð.à.): «Òèëäàí ê´ðà áèðîð íàðñà òóò³óíäà óøëàøãà µà³ëè ýìàñ», äåäèëàð. ßíà ó çîò: «Òèëíèíã ìèñîëè õóääè éèðò³è÷ãà ´õøàéäè. Àãàð óíè ìàµêàìëàìàñàíã, ´çèíããà äóøìàíëèê ³èëàäè», äåäèëàð. Óñòîç Àáóë³îñèì £óøàéðèé ìàøµóð ðèñîëàëàðèäà ³óéèäàãèëàðíè àéòäèëàð: «Æèì òóðèøíèíã àñëè îìîíëèêäèð. Õóääè íóò³ ´ç ´ðíèäà ýíã øàðàôëè õèñëàò á´ëãàíèäåê, âà³òèäà ñóêóò ³èëèø µàì êèøèëàðíèíã ñèôàòëàðèäàíäèð». Àáó Àëè Äà³³î³: «Êèìêè µà³äàí ñóêóò ³èëñà, òèëñèç øàéòîíäèð», äåäèëàð. Íàôñëàðèãà ìóæîµàäà ³èëóâ÷èëàðíèíã ñóêóòíè àôçàë ê´ðèøëàðèãà ñàáàá óëàð ñ´çäàãè îôàòëàðíè, íàôñ ó îôàòëàðäàí íàñèáàäîð á´ëèøèíè, ìà³òîâëè ñèôàòëàðèíèíã íàìî¸í á´ëèøèíè, íóò³íè ÷èðîéëè ³èëèá, êèøèëàð îðàñèäà àæðàëèá òóðèøãà ìîéèëëèêíè âà áóíäàí áîø³à îôàòëàðíè áèëãàíëèêëàðè ó÷óíäèð. Ìàíà øó ñóêóò ³èëèø ðè¸çàò àðáîáëàðèíèíã ñèôàòëàðèäàí á´ëèá, äàðàæàëàðíèíã µóêì ³èëèøäàãè âà õàë³íè òàðáèÿ ýòèøäàãè ìóµèì íàðñàëàðäàí áèðèäèð. Áó µà³äà ³óéèäàãè øåúðëàð µàì áèòèëãàí: Òèëèíãíè ñà³ëàãèí, ýé èíñîí, Áîøèíããà ²àì-êóëôàò ñîëìàñèí. Òèë – ã´¸êè çàµàðëè èëîí, Ýµòè¸ò á´ë, ÷à³èá îëìàñèí. £àáðäà ¸òóð ìèíã-ìèíãëàá îäàì, Âàôîò ýòãàí òèë ñàáàáèäàí. £´ð³àð ýêàí µàòòî áîòèð µàì, Òèë çàµðè-þ âà ²àçàáèäàí. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 225 314-áîá ¢èéáàò âà ÷à³èì÷èëèêíèíã µàðîìëèãè µà³èäà Áèëèíãêè, ²èéáàò âà ÷à³èì÷èëèê êèøèëàðäà òàð³àëãàí ýíã õóíóê õèñëàòëàðäàíäèð. Áó èêêîâèäàí êèøèëàðíèíã îçãèíàñèãèíà îìîíäà ³îëèøàäè, õîëîñ. ¢èéáàò ¸ìîí ê´ðàäèãàí íàðñàñè áèëàí êèøèíè çèêð ³èëìî³ëèêäèð. Õîµ ó áàäàíèäà, ¸êè äèíèäà, ¸êè äóí¸ñèäà, ¸êè íàôñèäà, ¸êè õàë³ ³èëèíèøèäà, ¸êè õóë³èäà, ¸êè ìîëèäà, ¸êè áîëàñèäà, ¸êè îòàñèäà, ¸êè õîòèíèäà, ¸êè õèçìàòêîðè âà ³óëèäà, ¸êè ñàëëàñè âà êèéèìèäà ¸êè þðèøè, µàðàêàòè, æèëìàéèøèäà, íó³ñîíëèãè, ³îâî²è ñîëèíãàíëèãè âà õóø÷à³÷à³ëèãè ¸êè áóíäàí áîø³à àíà øóíãà òààëëó³ëè íàðñàëàðäà á´ëñèí, ²èéáàò ñàíàëàâåðàäè. Õîµ óíè ëàôç áèëàí ¸ ¸çèø áèëàí ¸êè ðàìçèé ìàúíîäà çèêð ³èëèø ¸õóä ê´ç, ³´ë, áîø âà øóíãà ´õøàøëàð èëà èøîðà ³èëèø îð³àëè µàì ²èéáàò á´ëàäè. Áàäàíäàãè ²èéáàò– ê´ð, î³ñî³, õèðà ê´ðàäèãàí, òåïàêàë, êàëòà, óçóí, ³îðà, ñàðè³ëèãèíè àéòìî³ëèêäèð. Äèíäàãè ²èéáàò– ôîñè³, ´²ðè, õîèí, çîëèì, íàìîçãà ýúòèáîð áåðìàé, áåïàðâî á´ëàäè, íàæàñîòëàðíè åíãèë ñàíàéäè, îòàñèãà ÿõøèëèê ³èëìàéäè, çàêîòíè ´ç ´ðíèãà ñàðô ³èëìàéäè, ²èéáàòäàí ñà³ëàíìàéäè, äåá àéòìî³ëèêäèð. Äóí¸äàãè ²èéáàò– îäîáè îç, èíñîíëàðíè ïàñò ñàíàéäè, áèðîð êèøèíèíã µà³³èíè òàíèìàéäè, ê´ï ãàïèðàäè, ê´ï åéäè, ê´ï ¸êè íî´ðèí óõëàéäè, ´ðèíñèç æîéãà ´òèðàäè, äåá àéòèøãà ´õøàøëàðäèð. Îòàñèãà òààëëó³ëèñè ýñà– îòàñè ôîñè³ ¸êè µèíäèé ¸ íàáàòèé, çàíæèé, ýòèêä´ç, ãàçìîë ñîòóâ÷è, ìèñêîð, äóðàäãîð, òåìèð÷è, ò´³óâ÷è, äåá àéòèøãà ´õøàøëàðäèð. Õóë³³à òààëëó³ëèñè ýñà ¸ìîí õóë³ëè, ìóòàêàááèð, ðè¸êîð, øîø³àëî³, êó÷ëè, îæèç, ³àëáè çàèô, ´çèíè òóòîëìàéäè, ³îâî²è ñîëè³, àõëî³ñèç êàáè ñ´çëàðíè àéòìî³. Êèéèìãà òààëëó³ëè ²èéáàòëàð ýñà åíãè êåíã, ýòàãè óçóí, êèéèìè êèð âà øóíãà ´õøàø íàðñàëàðíè àéòìî³ëèê. £îëãàíëàðè µàì çèêð ³èëãàíèìèçäåê ³è¸ñëàíàäè. ßíà µàì ò´²ðèðî²è ¸ìîí ê´ðãàí íàðñàñèíè çèêð ³èëìî³ëèê–²èéáàòäèð. Àáó ¥îìèä ¢àççîëèé ìóñóëìîíëàð èæìîúèíè ³óéèäàãè÷à íà³ë ³èëäèëàð: «¢èéáàò – ¸ìîí ê´ðãàí íàðñàñè áèëàí áîø³àíè çèêð ³èëìî³ëèê. Ñàµèµ µàäèñëàð áóíè àíè³ëàá êåëàäè. Àììî ÷à³èì÷èëèê – áàúçèëàðãà áàúçè êèøèëàðíèíã ôàñîä ñ´çèíè òàøèìî³ëèêäèð. Áó èêêèòàñèíèíã µóêìè ìóñóëìîíëàð èæìîúè áèëàí µàðîìäèð. Áóíèíã µàðîìëèãèãà £óðúîíäàí, ñóííàòäàí âà ìóñóëìîíëàð èæìîúèäàí î÷è³-îéäèí äàëèëëàð êåëãàí». Àëëîµ òàîëî ¥óæóðîò ñóðàñèíèíã 12-îÿòèäà: «Àéðèìëàðèíãèç àéðèìëàðíè ²èéáàò ³èëìàñèí» âà ¥óìàçà ñóðàñèíèíã 1-îÿòèäà: «Áàð÷à (êèøèëàðãà äèëîçîðëèê ³èëèá, óëàðíèíã îáð´ëàðèíè ò´êèá þðàäèãàí) á´µòîí÷è-²èéáàò÷èãà µàëîêàò á´ëãàé» µàìäà £àëàì ñóðàñèíèíã 11-îÿòèäà: «Ñèç µàð áèð òóáàí ³àñàìõ´ð, ²èéáàò÷è-þ, ãàï òàøóâ÷è... êèìñàãà èòîàò ýòìàíã», äåá àéòãàí. 889/1. ¥óçàéôàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «×à³èì÷è æàííàòãà êèðìàéäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 890/2. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì èêêè ³àáð îëäèäàí ´òèá: «Áó èêêîâè àçîáëàíèøÿïòè, áèðî³ êàòòà àìàë ñàáàáëè àçîáëàíèøìàÿïòè. Óëàðíèíã áèðè ÷à³èì÷èëèê áèëàí þðàðäè. Èêêèí÷èñè ñèéäèêäàí ´çèíè ýµòè¸ò ³èëìàñ ýäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Èìîì Áóõîðèéíèíã ðèâîÿòëàðèäà «àëáàòòà ó êàòòàäèð» á´ëèá êåëãàí. 891/3. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 226 âàñàëëàì: «¢èéáàò íèìà ýêàíëèãèíè áèëàñèçëàðìè?» äåãàíëàðèäà, ñàµîáàëàð: «Àëëîµ âà Óíèíã ðàñóëè áèëóâ÷èðî³», äåéèøäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êàðèµ ê´ðàäèãàí íàðñàñè áèëàí áèðîäàðèíãíè çèêð ³èëìî²èíã», äåäèëàð. Øóíäà: «Àéòãàí íàðñàì áèðîäàðèìäà á´ëñà-÷è?» äåéèëãàíèäà, ó çîò: «Àéòà¸òãàí íàðñàíã áèðîäàðèíãäà á´ëñà, ²èéáàò ³èëèáñàí. Àãàð àéòà¸òãàí íàðñàíã áèðîäàðèíãäà á´ëìàñà, óíäà á´µòîí ³èëèáñàí», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì, Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèéëàð ðèâîÿòè. 892/4. Àáó Áàêðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³óðáîíëèê êóíè Ìèíîäàãè âèäîëàøóâ µàæèäà: «Áó êóíèíãèç, áó øàµðèíãèç, áó îéèíãèçäà ³îí ò´êèø µàðîì á´ëãàíè êàáè ñèçëàðíèíã ³îíèíãèç, ìîëèíãèç âà îáð´èíãèçãà (òàæîâóç ³èëìî³ëèãèíãèç) µàðîìäèð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. 893/5. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà «Ñàôèéÿíèíã óíäàé ¸êè áóíäàéëèãè (áàúçè ðèâîÿòëàðäà àéòèëèøè÷à, ïàêàíàëèãè) ìèñîë ñèôàòèäà åòàðëèäèð», äåñàì, ó çîò: «Ñåí áèð êàëèìà àéòäèíãêè, àãàð ó äåíãèç ñóâèãà àðàëàøòèðèá þáîðèëñà, òàúìè ¸êè µèäè ´çãàðèá êåòàðäè», äåäèëàð. Âà ÿíà ó çîòãà áèð èíñîííè µèêîÿ ³èëäèì. Øóíäà ó çîò: «Ìåíäà ó ¸êè áó íàðñà á´ëàòóðèá áîø³à áèðîâíè µèêîÿ ³èëìî³íè ÿõøè ê´ðìàéìàí», äåäèëàð». Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. Áó µàäèñ ²èéáàò÷èëàðãà ýíã êàòòà çàæð áåðóâ÷è µàäèñäèð. Ìàíà øó äàðàæàäà ²èéáàòíè ¸ìîíëàøäà åòóê á´ëãàí áîø³à áèðîð µàäèñíè áèëìàéìàí. Âà ó Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì «(£óðúîííè) ´ç µàâîéè-õîµèøè áèëàí ñ´çëàìàñ. Ó (£óðúîí) ôà³àò âàµèé ³èëèíà¸òãàí (òóøèðèëà¸òãàí) áèð âàµèéäèð» (Íàæì ñóðàñè, 3-4-îÿòëàð). 894/6. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìåí îñìîíãà ê´òàðèëãàíèìäà (ÿúíè, Ìåúðîæ êå÷àñèäà) áèð ³àâìíèíã îëäèäàí ´òäèì. Óëàðíèíã ìèñäàí òèðíî³ëàðè á´ëèá, þçëàðè âà ê´êðàêëàðèíè òèðíàøàð ýäè. Øóíäà ìåí: «Ýé Æàáðîèë, àíàâèëàð êèì?» äåñàì, ó çîò: «Óëàð øóíäàé êèøèëàðêè, êèøèëàð ã´øòèíè åá (ÿúíè, ²èéáàò ³èëèá) îáð´ëàðèãà á´µòîí ³èëèøàðäè», äåäèëàð», äåá àéòäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòëàðè. 895/7. Ñàèä èáí Çàéääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìóñóëìîííèíã îáð´ñèäà íîµà³ òèëíè óçóí ³èëèø ðèáîëàðíèíã áóþãèäèð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. (ßúíè, îáð´ñèíè ò´êèø ðèáîäåê áóþê ãóíîµäèð... – òàðæ.) 896/8. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìóñóëìîí ìóñóëìîííèíã áèðîäàðèäèð. Óíãà õè¸íàò ³èëìàéäè, ¸ë²îí ñ´çëàìàéäè âà óíè õ´ðëàìàéäè. ¥àð áèð ìóñóëìîííè áîø³à ìóñóëìîííèíã îáð´ñè, ìîëè âà ³îíèãà (òàæîâóç ³èëìî²è) µàðîìäèð. Òà³âî áó åðäà (ÿúíè, ³àëáäà). Êèøè ìóñóëìîí áèðîäàðèíè ïàñò ñàíàìî²è óíèíã ¸ìîíëèãèãà êèôîÿ ³èëàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 315-áîá ¢èéáàòãà òààëëó³ëè ìóµèì ìàñàëàëàð áà¸íè ¤òãàí áîáëàðäà çèêð ³èëäèêêè, ²èéáàò – êèøèíè ó êàðèµ ê´ðàäèãàí íàðñàñè áèëàí çèêð ³èëìî³ëèêäèð. Õîµ ó ëàôç áèëàí ¸ ¸çèø áèëàí ¸êè ðàìçèé ìàúíîäà á´ëñèí ¸õóä ê´ç, ³´ë âà áîø áèëàí èøîðà ýòèø îð³àëè á´ëñèí, áàð÷àñè æîèç ýìàñ. ßíà µàì àíè³ðî²è, µàð áèð ìóñóëìîííèíã íó³ñîíèíè áîø³àãà àíãëàòòèðìî³ µàðîì á´ëãàí ²èéáàòäèð. Àíà øó ²èéáàòëàðäàí áèðè – ýãèëèá âà áóêèëèá þðàäèãàí ¸êè øóëàðãà ´õøàø íó³ñîíëè êèøèëàðíè µèêîÿ ³èëèá, àíà øó µèêîÿäàí óíãà íî³èñëèêíè õîµëàøFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 227 ëèêäèð. Áóëàðíèíã µàð áèðè õèëîôñèç µàðîìäèð. ßíà ²èéáàòëàðäàí áèðè – ìóñàííèô êèòîáèäà áèð øàõñíè çèêð ³èëèá, áó áèëàí óíèíã íî³èñëèãèíè âà óíè îáð´ñèçëàíòèðèøíè õîµëàñà, ó µàì µàðîìäèð. Àììî áó çèêðè áèëàí óíèíã õàòî ³èëà¸òãàíèíè, èëìäà çàèô ýêàíëèãèíè âà áóíèíã ñàáàáèäàí îäàìëàð óíãà òà³ëèä ³èëèá, ýðãàøèá ²óðóðãà êåòèá ³îëìàñëèêëàðèíèíã îëäèíè îëèá ãàïèðìî²è ²èéáàò ýìàñ. Áàëêè âîæèá á´ëãàí íàñèµàòäèð. Àãàð ìàíà øóíè èðîäà ³èëñà, ñàâîá µàì îëàäè. Øó ñèíãàðè ìóñàííèô ¸êè áîø³àñè: «Áèð ³àâì ¸êè áèð æàìîà óíäàé ¸êè áóíäàé», «Áó ³èëãàíè íîò´²ðè ¸ õàòî ¸êè æàµîëàò âà ²àôëàò» êàáè ñ´çëàðíè àéòèøè µàì ²èéáàò ýìàñ. ×óíêè µà³è³èé ²èéáàò áèð êèøèíèíã àéíè ´çèíè ¸êè áèð æàìîàòíèíã àéíè ´çèíè çèêð ³èëìî³ëèêäèð. Âà ÿíà µàðîì ²èéáàòëàðäàí áèðè – áàúçè êèøèëàð óíäàé ³èëäè, ¸ áàúçè ôà³èµëàð, ¸ áàúçè èëìíè äàúâî ³èëóâ÷èëàð, ¸ áàúçè ìóôòèéëàð, ¸ áàúçè ´çèãà èñëîµíè íèñáàò áåðóâ÷èëàð, ¸ çóµäíè äàúâî ³èëóâ÷èëàð, ¸ áóãóí îëäèìèçäàí ´òãàí áàúçè êèøèëàð ¸êè áàúçè áèð ê´ðãàí êèøèëàð áóíäàé ³èëäè, äåá áó áèëàí õèòîá ³èëèíãàí øàõñíèíã ´çèíè òóøóíèëìî³ëèêäèð. Âà ÿíà àíà øó ²èéáàòëàðäàí áèðè – ôà³èµ âà îáèäëàðíèíã ²èéáàòèäèð. ×óíêè óëàð î÷è³-îéäèí àíãëàíãàíèäåê ²èéáàòãà é´ëè³óðëàð. Óëàðíèíã áèðèãà Ôàëîí êèøèíèíã àµâîëè ³àíäàé?» äåéèëñà, áàñ, ó «Àëëîµ áèçíè èñëîµ ³èëñèí», ¸êè «Àëëîµ áèçíè ìà²ôèðàò ³èëñèí» ¸êè «Àëëîµ óíè èñëîµ ³èëñèí», ¸êè «Àëëîµäàí îôèÿòíè ñ´ðàéìèç», ¸êè «çóëì ³èëèø áèëàí áàëîëàá ³´éìàãàíèãà Àëëîµãà µàìä á´ëñèí», ¸êè «¸ìîíëèêäàí Àëëîµ íîìè èëà ïàíîµ òèëàéìèç», ¸êè «µà¸ îçëèãèäàí Àëëîµ áèçíè îôèÿò ³èëñèí, Àëëîµ òàâáàëàðèìèçíè ³àáóë ³èëñèí» êàáè íî³èñëèê àíãëàíàäèãàí ñ´çëàðíè àéòìî³ëèêäèð. Âà ÿíà àíà øó ²èéáàòëàðäàí áèðè – ôàëîí êèøè µàì áàð÷àìèç áàëîëàíãàí íàðñà áèëàí áàëîëàíäè ¸êè µàììàìèç ³èëàäèãàí µèéëàíè ó µàì ìîë òîïèøäà èøëàòàäè, äåá àéòìî³ëèêäèð. ßíà µàì ò´²ðèðî²è þ³îðèäà àéòãàíèìäåê, êèøèíèíã êàì÷èëèãèíè õèòîá ³èëóâ÷èäàí àíãëàíìî²èäèð. Áèç áóíè þ³îðèäà Èìîì Ìóñëèìäàí ³èëèíãàí ðèâîÿòäà çèêð ³èëäèê. Ôàñë: áèëèíãêè, ²èéáàò ³èëóâ÷èãà ²èéáàò µàðîì á´ëãàíèäåê, ýøèòóâ÷èãà µàì óíè ýøèòèá è³ðîð á´ëèø µàðîìäèð. Áèð èíñîííèíã µàðîì á´ëãàí ²èéáàòíè áîøëàãàíèíè ýøèòñà, àãàð çîµèðèé çàðàðäàí ³´ð³ìàñà, óíè ²èéáàòäàí ìàí ³èëèøè âîæèá á´ëàäè. Ìîäîìèêè, ³´ð³àäèãàí á´ëñà, ³àëáè áèëàí óíè èíêîð ³èëèá, àíà øó ìàæëèñäàí àæðàá ÷è³èá êåòèøè âîæèá á´ëàäè. Àãàð òèëè áèëàí èíêîð ³èëèøãà ¸êè ²èéáàòíè áîø³à ñ´ç áèëàí êåñèøãà ³îäèð á´ëñà, óíè ëîçèì òóòàäè. Àãàð áóíäàé ³èëìàñà, ãóíîµêîð á´ëàäè. Áîðäè-þ, òèëè áèëàí æèì á´ë, äåñà-þ, ³àëáè áèëàí ó ²èéáàò äàâîì ýòèøèíè õîµëàñà, Àáó ¥îìèä ¢àççîëèé àéòãàíëàðèäåê, àíà øó íèôî³ á´ëèá, ãóíîµäàí óíè õàëîñ ýòà îëìàéäè. Õàëîñ ýòèø ó÷óí ³àëáè áèëàí µàì ²èéáàòíè êàðèµ ê´ðìî²è ëîçèì. £à÷îíêè, àíà øóíà³à ²èéáàò ³èëèíà¸òãàí ìà³îìäà ´òèðèøãà ìàæáóð á´ëèá ³îëñà-þ, èíêîð ³èëèøäàí îæèç á´ëñà ¸êè ³àéòàðñà-þ, ²èéáàòäàí êèøèëàð ³àéòìàñà âà àíà øó åðäàí àæðàëèøãà µàì èìêîí òîïìàñà, ó µîëäà ²èéáàòíè ýøèòèá ³óëî³ òóòèøè µàðîì á´ëàäè. Áàëêè áóíäàãè ýíã ò´²ðè é´ë – òèëè âà ³àëáèíèíã ´çè áèëàí Àëëîµíè çèêð ³èëìî²è ¸êè ýøèòìàñëèê ó÷óí áîø³à íàðñàëàð µà³èäà ôèêð þðèòìî³ëèêäèð. Ìàíà øóíäàí êåéèí ìàçêóð µîëàòäà ²èéáàòíèíã ³óëî³³à ÷àëèíèøèíèíã çàðàðè é´³. Àíà øó ²èéáàòäà ÿíà áàðäàâîì á´ëàâåðñàëàð, óíäà óëàðäàí ÷åòëàøìî³ ëîçèì á´ëàäè. Áó µà³äà Àëëîµ òàîëî Àíúîì ñóðàñèíèíã 69-îÿòèäà: «£à÷îí Áèçíèíã îÿòëàðèìèçíè (ìàñõàðà ³èëèøãà) êèðèøà¸òãàí êèìñàëàðíè ê´ðñàíãèç, òî áîø³à ãàïãà êèðèøãóí- ëàðè÷à óëàðäàí þç ´ãèðèíã! Ýíäè àãàð øàéòîí ¸äèíãèçäàí ÷è³àðñà, ýñëàãàíèíãèçäàí ñ´íã áó çîëèì ³àâì áèëàí áèðãà ´òèðìàíã», äåá àéòãàí. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 228 Èáðîµèì èáí Àäµàìäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò áèð çè¸ôàòãà ÷à³èðèëãàíèäà, ó åðãà áîðäèëàð. Ó åðäàãèëàð çè¸ôàòãà êåëìàãàí áèð êèøèíè çèêð ³èëèá, óíè î²èð êèøè, äåá àéòèøäè. Øóíäà áó çîò: «Ìåí êèøèëàð ²èéáàò ³èëèíàäèãàí åðäà µîçèð á´ëèá ³îëèáìàí», äåá ó åðäàí ÷è³èá êåòäèëàð âà ó÷ êóí îâ³àòëàíìàäèëàð. Áó µà³äà ³óéèäàãè øåúðëàð áèòèëãàí: Òèëèíãíè òèéãàíèíã êàáè ³àáèµ ñ´çëàðäàí, £óëî²èíãíè ñà³ëà, çàðàð – ýøèòãàí íàðñàíã. ×óíêè ¸ìîí ñ´çëàðíè òèíãëà¸òãàí ïàéòèíã, Óíè àéòãàí êèøè áèëàí øåðèêñàí, áèëñàíã. 316-áîá Íàôñäàí ²èéáàòíè êåòêàçàäèãàí íàðñàëàð µà³èäà Áèëèíãêè, áó áîáãà £óðúîí âà µàäèñäàí äàëèëëàð æóäà ê´ï. Ëåêèí ³óéèäà óíèíã áèð ³èððàñèãàãèíà èøîðà ³èëàìàí. Êèì áóíãà ìóâîôè³ á´ëñà, ó áèëàí êèôîÿëàíàäè. Êèì ìóâîôè³ á´ëìàñà, áó µà³äà òîì-òîì êèòîáëàðíè ´³èñà µàì, ³àíîàò µîñèë ³èëìàéäè. ¢èéáàòíèíã µàðîìëèãè µà³èäàãè þ³îðèäà çèêð ³èëãàí íàðñàëàðíè íàôñèãà íàìîéèø ³èëìî³íèíã ´çè êèôîÿ ³èëàäè. Ñ´íãðà Àëëîµíèíã ³óéèäàãè ñ´çëàðè áîð: «Ó áèðîí ñ´çíè òàëàôôóç ³èëìàñ, ìàãàð (òàëàôôóç ³èëñà) óíèíã îëäèäà µîçèðó-íîçèð á´ëãàí áèð êóçàòóâ÷è (ôàðèøòà ó ñ´çíè ¸çèá îëóð)» (£îô ñóðàñè, 18-îÿò); «¤øàíäà ñèçëàð óíè òèëäàí òèëãà îëèá, î²èçëàðèíãèç áèëàí ´çëà- ðèíãèç àíè³ áèëìàãàí íàðñàíè ñ´éëàð âà áóíè åíãèë èø, äåá ´éëàð ýäèíãëàð. ¥îëáóêè, ó Àëëîµ íàçäèäà óëó² (ãóíîµäèð)» (Íóð ñóðàñè, 15-îÿò). Âà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí âîðèä á´ëãàí «Áèð áàíäà Àëëîµ òàîëîíè íîðîçè ³èëàäèãàí áèð ñ´çíè àéòèá, î³èáàòèíè ´éëàìàé þðàâåðàäè-äà, áèðî³ Àëëîµ òàîëî áóíè µàì ¤çè áèëèá, óíè æàµàííàìãà òàøëàéäè» êàáè ñàµèµ µàäèñëàð âà áóíãà ´õøàø þ³îðèäàãè áîáäà êåëãàí òèëíè ñà³ëàø ò´²ðèñèäàãè ñ´çëàð õóñóñèäà ôèêð þðèòàäè. Âà ÿíà áóëàðãà «Àëëîµ ìåí áèëàí áèðãà», «Àëëîµ ¤çè øîµèä», «Àëëîµ ìåíè êóçàòèá òóðèáäè» êàáè ñ´çëàðíè µàì ³´øèá ³´ÿäè. ¥àñàí Áàñðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè áó çîòãà: «Ñèç ìåíè ²èéáàò ³èëèáñèç», äåãàíèäà, áó çîò: «ßõøèëèêëàðèìãà µóêì ³èëìî³³à ñåíèíã êó÷èíã åòìàéäè», äåäèëàð. Èáí Ìóáîðàê (ð.à.): «Àãàð áèðîð êèøèíè ²èéáàò ³èëãàíèìäà îòà-îíàìíè ²èéáàò ³èëãàí á´ëàð ýäèì. ×óíêè óëàð èêêîâëàðè ìåíèíã µàñàíîòëàðèìãà µà³ëèäèðëàð», äåá àéòäèëàð. 317-áîá Ðóõñàò ýòèëãàí ²èéáàò áà¸íè Áèëèíãêè, ²èéáàò µàðîì á´ëñà-äà, áàúçè µîëàòëàðäà èñëîµ ó÷óí ðóõñàò ýòèëãàí. Àíà øó èñëîµ ñàµèµ, øàðúèé ìà³ñàääà á´ëèá, óíäàí áîø³à é´ë áèëàí åòèøèø ìóìêèí á´ëìàñà, ´øàíäà ðóõñàò ýòèëãàí. Ó ³óéèäàãè îëòèòà ñàáàáëàðíèíã áèðèäà á´ëàäè: Áèðèí÷èñè – øèêîÿò. Ìàçëóì ñóëòîíãà ¸êè ³îçèãà ¸êè çîëèìíè èíñîôãà ÷à³èðèøãà ³óðáè åòàäèãàí øóíãà ´õøàø áèðîð áîøëè³³à øèêîÿò ³èëèá «Ôàëîí êèøè ìåíãà çóëì ³èëäè» ¸êè «Ìåíäàí áóíè òîðòèá îëäè» êàáè ñ´çëàð àéòìî²è æîèç. Èêêèí÷èñè – ìóíêàð íàðñàíè ´çãàðòèðèøãà âà îñèéíè ò´²ðè é´ëãà ³àéòàðèøãà ¸ðäàì ñ´ðàìî³. Áàñ, ó àíà øó ìóíêàð íàðñàíè êåòêàçèøãà ³óäðàòè åòàäèãàí êèøèãà «Ôàëîí êèøè áóíäàé èøëàðíè ³èëèá þðèáäè, óíè áóíäàí ò´õòàòèá ³´éèíã» êàáè ñ´çëàðíè àéòàäè. Àíà øó ïàéòäà óíèíã ìà³ñàäè ìóíêàð íàðñàíè êåòêàçèøãà á´ëìî²è êåðàê. Óíèíã ìà³ñàäè áóíäàé á´ëìàñà, µàðîì á´ëàäè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 229 Ó÷èí÷èñè – ôèêð-ìóëîµàçà ñ´ðàø. Ìàñàëàí, ìóôòèãà «Îòàì ¸ èíèì ¸êè ôàëîí÷è ìåíãà çóëì ³èëäè, óíäàí õàëîñ á´ëèø, µà³³èìíè îëèø âà çóëìíè ´çèìäàí äàô ýòèø é´ëè ³àíà³à?» äåá àéòìî²è æîèç. Âà øó ñèíãàðè «Õîòèíèì ìåíè óíäàé ³èëäè» ¸êè «Ýðèì áóíäàé ³èëäè», äåá µîæàòè ó÷óí àéòìî²è æîèç. ßíà µàì ò´²ðèðî²è, «Áèð êèøèíè àíà áó èøèäà íèìà äåéñèç?» ¸êè «Ýð ¸êè õîòèí áóíäàé ³èëäè», äåá òàéèí ³èëìàñäàí ìà³ñàäèíè µîñèë ³èëìî²è µàì äóðóñò. Êåéèíãè áîáäà çèêð ýòèëàäèãàí ¥èíääàí (ð.à.) ³èëèíãàí ðèâîÿò òàéèí ³èëèøíèíã æîèçëèãèíè ê´ðñàòàäè. Ó ýðè Àáó Ñóô¸ííèíã áàõèë-çè³íà ýêàíèíè àéòãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíè áó ²èéáàòèäàí ³àéòàðìàäèëàð. Ò´ðòèí÷èñè – ìóñóëìîíëàðíè ¸ìîíëèêäàí îãîµ ýòèá, óëàðãà íàñèµàò ³èëèø. Ó áèð íå÷òà ê´ðèíèøäà á´ëàäè. Óëàðäàí µàäèñ ðèâîÿò ³èëóâ÷è ðîâèéëàðíèíã ãóâîµëèê ê´ðñàòìàëàðèíè ìàæðóµëèãè ó÷óí ðàä ýòìî³. Ìàíà øó ìóñóëìîíëàð èæìîúè áèëàí æîèçäèð. Áàëêè ýµòè¸æ á´ëãàíè ó÷óí âîæèáäèð. Àéòàäèëàð: «Áèð êèøè íèêîµ é´ëè áèëàí ³àðèíäîøëèê ìóíîñàáàòëàðèãà êèðèøèíè, ¸êè èøäà øåðèê á´ëèøèíè, ¸êè îìîíàò îëèøèíè, ¸êè óíèíã µóçóðèãà îìîíàò ³´éèøíè ¸êè áóíäàí áîø³à íàðñàëàðäà ìóîìàëà ³èëèøíè ñåíäàí ìàñëàµàò ñ´ðàñà, íàñèµàò þçàñèäàí ó µà³äà áèëãàí íàðñàíãíè àéòìî²èíã âîæèá á´ëàäè. Àãàð ñåí óíãà «Ìóîìàëà ³èëèø ¸êè íèêîµ èëà ³àðèíäîø á´ëèø äóðóñò á´ëìàéäè» ¸êè «Áóíäàé ³èëìàãèí», äåá àéòèø áèëàí ìà³ñàä µîñèë á´ëñà, ¸ìîíëèãèíè îðòè³÷à çèêð ³èëèø æîèç ýìàñ. Ýíäè áîðäè-þ, ìà³ñàä µîñèë á´ëìàñà, óíäà î÷è³÷àñèãà çèêð ³èëàâåðãèí». Âà ÿíà àéòàäèëàð: «¤²èðëèãè, çèíîêîðëèãè, è÷óâ÷èëèãè èëà ìàøµóð á´ëãàí ³óëíè ñîòèá îëà¸òãàí êèøèíè ê´ðñàíã, óíè ñîòèá îëóâ÷è êèøè áèëìàéäèãàí á´ëñà, áà¸í ³èëìî²èíã ëîçèì á´ëàäè. Íàôà³àò áó ³óë ñîòèá îëèøäà, áàëêè µàð áèð ñîòèá îëèíà¸òãàí íàðñàíèíã àéáèíè áèëñàíã, àãàð ñîòèá îëóâ÷è áèëìàñà, áà¸í ýòìî²èíã âîæèá á´ëàäè». ßíà àéòàäèëàð: «Àãàð áèð ôè³µ ´ðãàíóâ÷è áèäúàò÷è ¸êè ôîñè³ µóçóðèãà áîðèá, óíäàí èëì ´ðãàíà¸òãàí á´ëñà âà ñåí ó ôè³µ ´ðãàíóâ÷è çàðàð òîïìî²èäàí ³´ð³ñàíã, óíãà íàñèµàò ³èëìî²èíã âà µîëèíè áà¸í ³èëìî²èíã ëîçèì á´ëàäè. Øó øàðò áèëàíêè, ñåí áóíäà íàñèµàòíè ³àñä ³èëìî²èíã êåðàê. Ìàíà øó íàðñàäà ê´ïèí÷à õàòîãà é´ë ³´éèëàäè. Ãîµèäà µàñàäãà îëèá êåëàäè ¸êè øàéòîí àëäàá ³´ÿäè. Ó ýñà áó ³èëãàí èøèíè íàñèµàò âà øàô³àò, äåá õà¸ë ³èëàäè. Ñåí áóíè èäðîê ýòèá, ôàðîñàòëè á´ë». ßíà àéòàäèëàð: «Áèð êèøè áîøëè³ á´ëñà-þ, ñîëèµ á´ëìàãàíè ¸êè ôîñè³ âà ìó²àôôàë á´ëãàíè ñàáàáëè èøíè ÿõøè ê´ðèíèøäà áàæàðìàñà, óíäàí µàì êàòòàðî³ á´ëãàí áîøëè³³à óíèíã àéáèíè çèêð ³èëìî²èíã âîæèá á´ëàäè. Àíà øó êàòòà áîøëè³ óíè èøäàí ÷åòëàòèá, óíäàí-äà ñàëîµèÿòëèñèíè òàéèíëàéäè. ¨êè óíèíã µîëàòèíè áèëñà, óíè ò´²ðè é´ëäà á´ëèøãà óíäàéäè». Áåøèí÷èñè – ôîñè³ëèãè, áèäúàò÷èëèãè îøêîðà á´ëãàí êèøèëàðíè ²èéáàò ³èëèø æîèç. Ìàñàëàí, àðî³íè îøêîðà è÷óâ÷è, êèøèëàðíèíã ìîëèíè ñîëè³ ñîëèá, ìóñîäàðà ³èëèá, çóëì áèëàí òîðòèá îëóâ÷è µàìäà áîòèë èøëàðíè þðãèçóâ÷èëàð øóëàð æóìëàñèäàíäèð. Ìàíà øó èøëàðíè îøêîðà ³èëóâ÷èíè ²èéáàò ³èëèø æîèç. Àììî áóíäàí áîø³àëàðèäà, þ³îðèäàãè çèêð ³èëãàíëàðèìèçäàí òàø³àðè µîëàòëàðäà æîèç ýìàñ. Îëòèí÷èñè – òàíèøëèê ó÷óí. Àãàð êèøè ê´çè õèðà, î³ñî³, êàð, ê´ð, ²èëàé, áóðíè ïà÷î³ âà øóíãà ´õøàø íó³ñîíëè ëà³àá áèëàí òàíèëãàí á´ëñà, òàíèòèø íèÿòèäà òàíèòìî³ëèê æîèç. Àììî íî³èñëèê òîìîíèíè áóíäàí áîø³à ìà³ñàääà àéòèø µàðîì. Àãàð àéáèíè àéòìàñäàí áîø³à é´ë áèëàí á´ëñà, æóäà µàì ÿõøè. Ìàíà øó çèêð ³èëèíãàí îëòèòà ñàáàáëàðäà óëàìîëàð ²èéáàò ³èëèø æîèç, äåá àéòèøãàí. Áóíãà Èìîì Àáó ¥îìèä àë-¢àççîëèé âà áîø³à óëàìîëàð µàì êèòîáëàðèäà ìèñîë êåëòèðèøãàí. Áóíèíã äàëèëè ñàµèµ µàäèñëàðäà çîµèðèé µîëäà êåëòèðèëãàí. 897/1. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 230 âàñàëëàì µóçóðëàðèãà êèðèøãà èçí ñ´ðàäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Óíãà èçí áåðèíãëàð, ó ìóí÷à µàì ³àáèëàíèíã ¸ìîí áèðîäàðè ýêàí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áóõîðèé áóç²óí÷è èøîí÷ñèç êèøèëàðíè ²èéáàò ³èëèø æîèçëèãèãà ìàíà øó µàäèñíè õóææàò ³èëãàíëàð. 898/2. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèð óëóøíè òà³ñèì ³èëäèëàð. Øóíäà àíñîðëàðäàí áèð êèøè: «Àëëîµãà ³àñàìêè, Ìóµàììàä áó òà³ñèìè èëà Àëëîµ ðîçèëèãèíè èñòàìàäè», äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà áîðèá, áóíèíã õàáàðèíè áåðäèì. Øóíäà ó çîòíèíã þçëàðè ´çãàðèá: «Àëëîµ Ìóñîíè ðàµìàò ³èëñèí. Áóíäàíäà ê´ï àçèÿò áåðèëñà µàì ñàáð ³èëãàí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áàúçè ðèâîÿòëàðäà êåëòèðèëèøè÷à, Èáí Ìàñúóä (ð.à.): «Áóíäàí êåéèí ó çîòãà ãàï òàøèá áîðìàéìàí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé áèðîäàðè µà³èäà àéòèëãàí íàðñàíèíã õàáàðèíè áåðèøãà þ³îðèäàãè µàäèñíè µóææàò ³èëãàíëàð: 899/3. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ôàëîí÷è âà ïèñòîí÷è (ìóíîôè³ëàðäàí èêêè êèøè) äèíèìèçäàí áèðîð íàðñà áèëàäè, äåá ãóìîí ³èëìàéìàí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòëàðè. 900/4. Çàéä èáí Àð³àìäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèëàí áèðãà ñàôàðãà ÷è³³àíèìèçäà êèøèëàðãà ³èéèí÷èëèê åòäè. (Ìóíîôè³) Àáäóëëîµ èáí Óáàé: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèäàãè êèøèëàðãà (ìóµîæèðëàðãà) ýµñîí ³èëìàíãëàð, øóíäà àòðîôëàðèäàãè êèøèëàð òàð³àëèá êåòàäè. Àãàð Ìàäèíàãà ³àéòñàê, êó÷ëè á´ëãàíëàð êó÷ñèçëàðíè ó åðäàí ÷è³àðèá þáîðàäè», äåãàíèäà, ìåí áóíèíã õàáàðèíè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà åòêàçäèì. Áàñ, ó çîò Àáäóëëîµ èáí Óáàéãà îäàì þáîðäèëàð...», äåá µàäèñíèíã ³îëãàíèíè çèêð ³èëäèëàð. Àëëîµ òàîëî áóíè òàñäè³ëàá Ìóíîôè³óí ñóðàñèíèíã 1-îÿòèíè íîçèë ³èëäè: «(Ýé Ìóµàììàä), ³à÷îí ìóíîôè³ëàð ñèçíèíã îëäèíãèçãà êåëñàëàð...». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Àáó Ñóô¸ííèíã õîòèíè ¥èíääàí ³èëèíãàí ñàµèµ ðèâîÿòäà óíèíã Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà «Àáó Ñóô¸í – áàõèë êèøè», äåá àéòãàí ñ´çëàðè âà ÿíà Ôîòèìà áèíòè £àéñãà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã: «Àììî Ìóîâèÿ ³àøøî³, Àáó Æàµì ýñà àñîèíè åëêàñèäàí ³´éìàéäè», äåá àéòãàí ñ´çëàðè ²èéáàòíèíã ìàíà øó ê´ðèíèøäàãèñè æîèç ýêàíèãà äàëèë ³èëèá êåëòèðèëãàí. 318-áîá Øàéõè (óñòîçè), ä´ñòè ¸êè áîø³àëàðíèíã øàúíèãà á´ëãàí ²èéáàòíè ýøèòãàí êèøèíèíã ³èëàäèãàí èøè µà³èäà Áèëèíãêè, ìóñóëìîííèíã ²èéáàòèíè ýøèòãàí êèøè ²èéáàòäàí ³àéòàðèá, ñ´çëîâ÷èãà òàíáåµ áåðìî²è ëîçèì á´ëàäè. Àãàð ñ´ç áèëàí òàíáåµ áåðà îëìàñà, ³´ëè áèëàí, àãàð ³´ëè âà òèëè áèëàí òàíáåµ áåðà îëìàñà, àíà øó ìàæëèñíè òàðê ýòàäè. Àãàð øàéõè ¸êè ôàçë âà èñëîµ àµëëàðè ²èéáàò ³èëèíñà, óíäàí ³àéòàðèøãà ê´ïðî³ àµàìèÿò áåðàäè. 901/1. Àáó Äàðäîäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè áèðîäàðè îáð´ñèíè µèìîÿ ³èëñà, Àëëîµ òàîëî ³è¸ìàò êóíè þçèäàí ä´çàõíè äàô ³èëàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 902/2. Èòáîíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàí óçóí µàäèñäà êåëòèðèëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì òóðèá íàìîç ´³èäèëàð. Âà: «Ìîëèê èáí Äóõøóì ³àåðäà?» äåäèëàð. Øóíäà áèð êèøè: «Ó ìóíîôè³-êó, Àëëîµ âà Óíèíã ðàñóëè ìóíîôè³íè ÿõøè ê´ðìàéäè», äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Óíäàé äåìà, óíèíã «Ëà èëàµà èëëàëëîµ», äåãàíèãà ³àðàìàéñàíìè? Ó áóíè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 231 àéòèø áèëàí Àëëîµíèíã ðîçèëèãèíè õîµëàéäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 903/3. ¥àñàí Áàñðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Îèç èáí Àìð Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñàµîáàëàðèäàí ýäè. Áó çîò Óáàéäóëëîµ èáí Çàé¸ä µóçóðèãà êèðèá: «Ýé ´²èë÷àì, ìåí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí ýøèòãàíìàí, àëáàòòà áîøëè³ëàðíèíã ¸ìîíè ³´ë îñòèäàãèëàðãà îçîð åòêàçàäèãàíèäèð. Ñåí àíà øóíà³à îçîð áåðóâ÷è á´ëèøäàí ÷åòëàíãèí», äåäèëàð. Óáàéäóëëîµ èáí Çàé¸ä: «¤òèðãèí, ñåí Ìóµàììàä àëàéµèññàëîìíèíã êè÷èê (ÿúíè, ýëàêäàí ´òêàçèëìàãàí) ñàµîáàëàðèäàíñàí», äåäè. Îèç èáí Àìð ýñà: «Óëàðíèíã êè÷èãè á´ëìàãàí. (ßúíè, óëàðíèíã µàììàëàðè ñîô á´ëèøãàí), áàëêè óëàðäàí êåéèí âà áîø³àëàðäà «êè÷èãè» äåãàí íàðñà ïàéäî á´ëãàí», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. (Àëëîµ ñàµîáàëàðäàí ðîçè á´ëñèí, óëàðíèíã áàð÷àëàðè ñîô ýäèëàð. Èìîì ¥óñàéííèíã ³îòèëè Óáàéäóëëîµ èáí Çàé¸ääåê çîëèìíèíã îëäèäà µàì µà³íè ãàïèðèøäàí óëàðíè µå÷ íàðñà ò´õòàòà îëìàñ ýäè... – òàðæ.) 904/4. Êàúá èáí Ìîëèêäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Òàâáà µà³èäàãè óçóí µàäèñäà êåëòèðèëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Òàáóêäà ³àâì îðàñèäà ´òèðãàíëàðèäà: «Êàúá èáí Ìîëèêêà íèìà á´ëäè?» äåäèëàð. Øóíäà Áàíè Ñàëàìàäàí áèð êèøè: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, óíèíã êèéèìëàðè µàìäà èêêè ¸íèãà íàçàð ñîëèøè (ÿúíè, áîéëèãèãà àæàáëàíèøè) áó åðãà êåëèøèäàí ò´ñèá ³´éäè», äåäè. Áóíè ýøèòãàí Ìóîç èáí Æàáàë: «Àéòãàí íàðñàíã áóí÷à µàì ¸ìîí. Àëëîµãà ³àñàìêè, ýé Ðàñóëóëëîµ, áèç óíäà ôà³àò ÿõøèëèê ê´ðãàíìèç», äåãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñóêóò ³èëäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 905/5. Æîáèð èáí Àáäóëëîµ âà Àáó Òàëµàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèðîð êèøè áèð ìóñóëìîí êèøèíè µóðìàòè êåòèá, îáð´ñè ò´êèëàäèãàí ´ðèíäà ³àðîâñèç òàøëàá ³´éñà, Àëëîµ òàîëî óíè µàì ¸ðäàìãà ìóµòîæ á´ëèá òóðãàí ´ðèíäà ³àðîâñèç òàøëàá ³´ÿäè. Áèð êèøè áèð ìóñóëìîí êèøèãà îáð´ñè ò´êèëèá, µóðìàòè êåòàäèãàí ´ðèíäà ¸ðäàì áåðñà, Àëëîµ òàîëî óíãà µàì ¸ðäàìãà ìóµòîæ á´ëèá òóðãàí æîéäà ¸ðäàìèíè áåðàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 906/6. Ìóîç èáí Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè áèð ì´ìèí êèøèíè ìóíîôè³äàí µèìîÿ ³èëñà (ðîâèé ³óéèäàãè ñ´çëàðíè àéòäèëàð, äåá øàê ³èëÿïòèëàð), Àëëîµ òàîëî áèð ôàðèøòàíè þáîðèá, ³è¸ìàò êóíè óíèíã ã´øòèíè æàµàííàì ´òèäàí µèìîÿ ³èëàäè. Êèìêè ìóñóëìîííè áèð íàðñà áèëàí àéáëàá óíè øàðìàíäà ³èëñà, òîèíêè àéòãàí íàðñàñè ÷è³³óí÷à (ÿúíè, àéáëàãàí êèøèñèíèíã ðîçèëèãèíè îëèá ãóíîµèäàí ïîê á´ëãóí÷à), Àëëîµ òàîëî óíè æàµàííàì ê´ïðèãèäà µèáñ ³èëèá òóðàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 319-áîá £àëá áèëàí ³èëèíàäèãàí ²èéáàò µà³èäà Áèëèíãêè, ¸ìîí ãóìîí àéòèëãàí ¸ìîí ñ´ç êàáè µàðîìäèð. Êèøèíèíã ¸ìîíëèãèíè áîø³àëàðãà àéòìî²èíã µàðîì á´ëãàíè êàáè óíè ´ç íàôñèíããà áèëäèðèá ¸ìîí ãóìîí ³èëìî³ëèãèíã µàì µàðîìäèð. Áó µà³äà Àëëîµ òàîëî ¥óæóðîò ñóðàñèíèíã 12-îÿòèäà «Ê´ï ãóìîíëàðäàí ÷åòëàíèíãëàð», äåá àéòãàí. 907/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ãóìîíäàí ÷åòëàíèíãëàð, àëáàòòà ãóìîí ãàïëàðíèíã ¸ë²îíèäèð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áó àéòèëãàí ñ´çëàðäàãè ìàúíîíè èôîäà ýòóâ÷è µàäèñëàð ê´ï. Ãóìîí– áó ³àëáäà áî²ëàøëèê âà áîø³àãà ¸ìîíëèêíè µóêì ³èëèøäèð. Àììî áèð ôèêðãà êåëìàé, è÷èäà ãàïèðñà-þ, ³àëáèäà ³àðîð òîïìàñà âà óíäà áàðäàâîì á´ëìàñà, áó óëàìîëàð èòòèôî³è áèëàí àâô ³èëèíãàíäèð. ×óíêè âî³åú á´ëèøäà ó ó÷óí áó êèøèäà èõòè¸ð é´³äèð. Âà óíäàí àæðàëèøãà é´ë µàì é´³äèð. £óéèäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí ñàµèµ µàäèñäà ñîáèò á´ëãàíäàí ìà³ñàä µàì øó àéòãàí ñ´çèìèçäèð – ó çîò: «Óììàòèìäàí á´ëãàí êèøè è÷èäà áèð ãàïíè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 232 ãàïèðñà-þ, óíè òàøèãà ÷è³àðìàñà ¸êè óíãà àìàë ³èëìàñà, àëáàòòà Àëëîµ òàîëî ´øà ãóíîµèíè êå÷èðãàíäèð», äåá àéòäèëàð. Óëàìîëàð: «Áóíäàí ìà³ñàä ôèêðèäà ³àðîð òîïìàãàí íàðñà», äåéèøäè. Âà ÿíà: «Õîµ ó ôèêðèäàãè ²èéáàò ¸ êóôð ¸êè áîø³àñè á´ëñèí, ôèêðèäà ³àðîð òîïìàñà, ãóíîµè êå÷èðèëãàí. Áàñ, êèìíèíã ôèêðèãà ³àñä ³èëìàñäàí êóôðëèê êåëñà, ´øà ïàéòíèíã ´çèäà óíè äàô ýòñà, êîôèð µàì âà áîø³à áèðîð íàðñà µàì á´ëìàéäè», äåéèøäè. Áèç «Âàñâàñà» áîáèäà ³óéèäàãè ñàµèµ µàäèñíè êåëòèðãàíìèç: «Ñàµîáàëàð: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, áèðîðòàìèç (íàôñèìèçäà) ãàïèðèø êàòòà á´ëãàí íàðñàíè, ÿúíè êóôð (âàñâàñàñè)íè òîïàäè», äåéèøãàíèäà, ó çîò: «(Øóíäàé á´ëñà µàì) ó ñîô èìîíëèäèð», äåäèëàð». (ßúíè, ó ôà³àò øàéòîí âàñâàñàñè, õîëîñ... – òàðæ.) Çèêð ³èëãàí íàðñàëàðèìèçäà àâô ³èëèíèøèãà ñàáàá ÷åòëàíèø óçðëè á´ëãàíè ó÷óíäèð. Øóíèíã ó÷óí ó ôèêðäà áàðäàâîì á´ëèø âà ³àëáäà áî²ëàø µàðîìäèð. Õîµ ó ²èéáàò, õîµ áîø³à ãóíîµëàð á´ëñèí, ôèêðãà êåëäèìè, ´øà çàµîòè óíè äàô ýòìî³ âîæèáäèð. Èìîì Àáó ¥îìèä ¢àççîëèé «Èµ¸ó óëóìèä-äèí» êèòîáèäà ³óéèäàãèëàðíè àéòãàíëàð: «Àãàð ³àëáèíãäà ¸ìîí ãóìîí âî³åú á´ëñà, ó øàéòîí âàñâàñàñèäèð. Áàñ, ñåí óíè ¸ë²îíãà ÷è³àðìî²èíã ëîçèì á´ëàäè. ×óíêè øàéòîí ôîñè³ëàðíèíã ôîñè²èäèð. Áó µà³äà Àëëîµ òàîëî ¥óæóðîò ñóðàñèíèíã 6-îÿòèäà: «Ýé ì´ìèíëàð, àãàð ñèçëàðãà áèð ôîñè³ êèìñà áèðîí õàáàð êåëòèðñà, ñèçëàð (µà³è³èé àµâîëíè) áèëìàãàí µîëèíãèçäà áèðîí ³àâìãà ìóñèáàò åòêàçèá ³´éèá, ³èëãàí èøëàðèíãèçãà àôñóñíàäîìàò ÷åêèá ³îëìàñëèêëàðèíãèç ó÷óí (ó ôîñè³ êèìñà îëèá êåëãàí õàáàðíè) àíè³ëàá-òåêøèðèá ê´ðèíãëàð», äåá àéòãàí. Øóíèíã ó÷óí Èáëèñíè òàñäè³ëàø æîèç ýìàñ. Àãàð µà³è³àòäà êèøèíèíã ôàñîä ýêàíëèãè èñáîò á´ëèá âà ìóõîëàôàòäà ýêàíè íàìî¸í á´ëñà µàì, ¸ìîí ãóìîí ³èëèø æîèç ýìàñ. ¨ìîí ãóìîííèíã àëîìàòëàðèäàí áèðè óíäàãè íàðñàãà ³àëáíèíã ´çãàðìî³ëèãèäèð. Áàñ, ñåí óíäàí íàôðàòëàíèá, íîìàú³óë µèñîáëàá, ýúòèáîðèíã óíè µóðìàò ³èëèøãà ñóñàéèá, óíèíã ¸ìîíëèêëàðèäàí õàôà á´ëàñàí. ×óíêè øàéòîí êèøèäàãè ¸ìîíëèêëàðäà îçãèíà òàñàââóð áèëàí µàì ÿ³èíëàøèá îëàäè. Âà ´øà êèøèíè «Áó ñåíèíã ñåçãèðëèãèíã, çàêèéëèãèíã âà ôàµìèíã ´òêèðëèãèäàíäèð», äåá àâðàéäè. Àëáàòòà ì´ìèí Àëëîµ íóðè áèëàí ³àðàéäè. Ó ãóìîí ³èëóâ÷è ýñà øàéòîí ²óðóðè âà çóëìàòè èëà íóò³ ³èëàäè. Àãàð ñåíãà áèð îäèë êèøè õàáàð áåðñà µàì, óíè òàñäè³ µàì ýòìà, ¸ë²îíãà µàì ÷è³àðìà. Øóíäà ñåí èêêè òîìîíãà µàì ãóìîí èëà ¸ìîíëèê ³èëìàéñàí. Ñåíäà ìóñóëìîí êèøè µà³èäà ¸ìîí ôèêð êåëñà µàì, ñåí óíèíã ðèîÿñèíè ³èë âà óíè µóðìàòëàøíè çè¸äàëàøòèð. ×óíêè øàéòîí áóíäàí ²àçàáëàíàäè âà ñåíäàí ´çèíè òîðòèá, ´øà áèðîäàðèíããà äóî èëà ìàø²óëëèãèíãäàí ³´ð³àäè âà ñåíãà âàñâàñà ³èëìàéäè. Àãàð áèð ìóñóëìîíäà øàê-øóáµàñèç µóææàò áèëàí á´ëãàí õàòîíè ê´ðñàíã µàì, ñèð òóòãàí µîëàòäà íàñèµàò ³èë. Ñåíè øàéòîí àëäàá, óíè ²èéáàò ³èëèøãà ÷îðëàìàñèí. Àãàð óíãà âàúç-íàñèµàò ³èëàäèãàí á´ëñàíã, óíèíã õàòî-ãóíîµèäàí õàáàðäîð á´ëãàíèíã ñàáàáëè õóðñàíä µîëäà íàñèµàò ³èëìà. ×óíêè ó ´øà ïàéòäà ñåíãà ´çèíãíè óëó²ëàø ê´çè áèëàí ³àðàéäè. Ñåí ýñà ïàñòëàø èëà óíãà ³àðàéñàí. Ëåêèí óíè ãóíîµäàí õàëîñ ýòèøäà õóääè ´çèíããà íî³èñëèê åòãàíäà õàôà á´ëãàíèíã êàáè õàôà á´ëèøíè ³àñä ³èë. Àíà øó ïàéòäà óíãà íàñèµàò ³èëìàñäàí íî³èñëèãèíè òàðê ³èëìî²èíã íàñèµàò áèëàí òàðê ³èëãàíèíãäàí ÿõøèäèð». Èìîì Íàâàâèéíèíã ôèêðëàðè÷à, àãàð êèøèíèíã ôèêðèãà ¸ìîí ãóìîí êåëèá ³îëèá, øàðúèé ìàíôààò ôèêðëàøãà ÷îðëàìàñà, óíè ò´õòàòìî²è ëîçèì á´ëàäè. Àãàð áóíãà ÷îðëàñà, ìàñàëàí, ðîâèéëàðíè æàðîµàòëàø (ÿúíè, µàäèñ ðèâîÿò ³èëóâ÷èëàðíèíã êàì÷èëèê âà ôàçèëàòëàðèíè àéòèø) êàáè µàìäà áóíäàí áîø³à íàðñàëàðäà, ÿúíè þ³îðèäàãè áîáäà çèêð ³èëãàíëàðèìèçäàãèäåê, ²èéáàò ìóáîµ á´ëãàí íàðñàëàðäà á´ëñà, æîèçäèð. 320-áîá ¢èéáàòíèíã êàôôîðàòè âà óíäàãè òàâáà µà³èäà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 233 Áèëèíãêè, àëáàòòà µàð áèð ãóíîµ ³èëãàí êèøè òàâáàãà øîøèëìî²è ëîçèì. Àëëîµíèíã µà³ëàðèäàí á´ëãàí òàâáàäà ó÷òà øàðò áîð. Óëàð: 1. ¤øà ïàéòäà¸³ ãóíîµäàí ò´õòàìî³. 2. £èëãàí èøèãà ïóøàéìîí ³èëìî³. 3. ¤øà ãóíîµãà ³àéòìàñëèêíè ³àñä ³èëìî³. Îäàì µà³ëàðèäàí á´ëãàí òàâáàäà ýñà øó ó÷ øàðòäàí òàø³àðè ò´ðòèí÷èñè áîð. Ó òàµ³èð ³èëãàí íàðñàñèíè ýãàñèãà ³àéòàðìî³ ¸êè àâôíè òàëàá ³èëèá âà óíè î³ëàìî³ëèêäèð. ¢èéáàò ³èëãàí êèøèíèíã ìàíà øó ò´ðò èøäà òàâáà ³èëìî²è âîæèá á´ëàäè. ×óíêè ²èéáàò îäàìíèíã µà³³èäèð. ¢èéáàò÷è ²èéáàò ³èëãàí êèøèñèäàí àâô ñ´ðàìî²è ëîçèì. Àíà øó µîëàòäà «Ìåí ñåíè ²èéáàò ³èëäèì, ìåíè àâô ýò», äåá àéòèøíèíã ´çè êèôîÿ ³èëàäèìè? ¨êè ²èéáàò ³èëãàí íàðñàñèíè áàòàôñèë áà¸í ³èëìî²è ëîçèììè? Áóíäà èêêè ôèêð áîð. Áèðèí÷èñè: áàòàôñèë áà¸í ³èëìî²è øàðò. Àãàð óíè áà¸í ³èëìàñäàí ´çèíè î³ëàñà, õóääè íîàíè³ ìîëíè î³ëàãàíèäåê, äóðóñò á´ëìàéäè. Èêêèí÷èñè: øàðò ýìàñ, ÷óíêè ìîëíèíã õèëîôè ´ëàðî³, áóíäà áèëèøëèê øàðò ³èëèíìàãàí. Àââàëãèñè àíè³ðî³äèð. ×óíêè èíñîí àâô ³èëìàãàíèíè ãîµèäà àâô ³èëàäè. Àãàð ²èéáàò ñîµèáè âàôîò ýòãàí ¸êè óçî³³à êåòãàí á´ëñà, ÿúíè óíäàí î³ëàíèøíè ³´ëãà êèðèòèø óçðëè µîëãà êèðñà, óíãà íèñáàòàí èñòè²ôîð, äóî âà ÿõøèëèêëàðíè ê´ïàéòèðàäè. Áèëèíãêè, ²èéáàò ³èëèíãàí êèøè ²èéáàò÷è êèøèíè àâô ³èëìî²è ìóñòàµàáäèð. Àììî âîæèá ýìàñ. ×óíêè µàäÿãà ´õøàá µà³³èíè ñî³èò ³èëÿïòè. Áóíäà óíãà èõòè¸ð áåðèëãàí. Ëåêèí àâô ³èëèø òàúêèäëàíãàí ìóñòàµàáëàðäàíäèð. Áó àâô èëà ìóñóëìîí áèðîäàðèíè ãóíîµ îôàòèäàí õàëîñ ýòèá, Àëëîµíèíã óëó² ñàâîáè âà ìóµàááàòèãà ñàçîâîð á´ëàäè. Áó µà³äà Àëëîµ òàîëî: «... (òà³âîäîð çîòëàð) ²àçàá- ëàðèíè è÷ëàðèãà þòàäèëàð âà èíñîíëàðíè àâô ýòóâ÷èëàðäèð âà ìóµñèíëàðíè Àëëîµ ÿõøè ê´ðàäè», äåá àéòãàí (Îëè Èìðîí ñóðàñè, 134-îÿò). Àâô ³èëèø áèëàí íàôñèíè õóðñàíä ýòèø «Áó èø àëáàòòà âî³åú á´ëàð ýäè, óíè ê´òàðèá òàøëàøãà é´ë é´³. Ìóñóëìîí áèðîäàðèìíè õàëîñ ýòèøäàãè ñàâîáíè ´òêàçèá þáîðìî³ëèãèì ÿõøè á´ëìàéäè», äåá ´çèãà é´ë òîïèø áèëàí á´ëàäè. Áó µà³äà Àëëîµ òàîëî: «Ñàáð ³èëèá êå÷èðèìëè á´ëèø èøëàðäàãè àçìó-³àðîðäèð», äåá àéòãàí. (Ø´ðî ñóðàñè, 43-îÿò). Âà áóíäàí òàø³àðè ÿíà Àëëîµ òàîëî Àúðîô ñóðàñèíèíã 199-îÿòèäà: «Ìàðµàìàòëè á´ëèíã», äåá àéòãàí. Ñàµèµ µàäèñëàðäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð áèð áàíäà áèðîäàðèãà ¸ðäàì ê´ðñàòñà, Àëëîµ òàîëî óíãà µàì ¸ðäàì áåðàäè», äåá àéòãàíëàð. Øîôåúèé (ð.à.): «Êèìäàí ðîçèëèê òàëàá ³èëèíñà-þ, ó ðîçè á´ëìàñà, áàñ, ó øàéòîíäèð», äåäèëàð. Áó µà³äà îëäèíãèëàð ³óéèäàãè áàéòíè áèòèøãàí: Àéòèøñàêè, ôàëîí÷è ñåíãà ³èëäè ê´ï ¸ìîí, Éèãèòíèíã õîð á´ëãàíè – îð-íîìóñèí ²îðàòè. ¨ìîíëèê ³àðøèñèäà ³èëãóì óçðíè ³àë³îí, Óçðíè ³àáóë ³èëèø – ãóíîµëàð êàôôîðàòè. Áó çèêð ³èëãàíëàðèìèç ²èéáàòäàí î³ëàíèøãà òàøâè³ ýòóâ÷è íàðñàëàð á´ëèá, áó ò´²ðèñè µàìäèð. Àììî Ñàèä èáí Ìóñàééàáíèíã «Ìåíè òàµ³èðëàãàííè î³ëàìàéìàí», äåá àéòãàí ñ´çëàðè âà Èáí Ñèéðèííèíã «Íèìàãà óíèíã çàðàðèãà µàðîì ³èëèá, ôîéäàñèãà µàëîë ³èëàìàí? ×óíêè Àëëîµ òàîëî ²èéáàòíè µàðîì ³èëãàí. Ìåí µå÷ ³à÷îí Àëëîµ µàðîì ³èëãàí íàðñàíè µàëîë ³èëìàéìàí», äåá àéòãàí ñ´çëàðè çàèôäèð. ×óíêè áó åðäà î³ëîâ÷è µàðîì íàðñàíè µàëîëëàìàéäè. Áàëêè µà³³èíè ñî³èò ³èëàäè. £óðúîíäà âà ñóííàòäà êåëãàí íàðñàëàð àâôíè âà µà³³èíè ñî³èò ýòèøíè ìóñòàµàá ýêàíëèãèíè ê´ðñàòÿïòè. Ëåêèí Èáí Ñèéðèííèíã «¥å÷ ²èéáàòèìíè ìóáîµ ³èëìàéìàí», äåãàí ñ´çëàðè ò´²ðèäèð. ×óíêè èíñîí: «îáð´éèìíè ²èéáàò ³èëãàí êèøèãà áåðäèì», äåñà ìóáîµ á´ëìàéäè. Áàëêè áîø³à ²èéáàòëàð Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 234 µàðîì á´ëãàíè êàáè µàðîìäèð. Àììî µàäèñäà: «Ñèçëàðäàí áèðèíãèç Àáó Çàìçàìäåê á´ëèøäàí îæèç á´ëàäèìè? Ó àãàð óéèäàí ÷è³àäèãàí á´ëñà, îáð´éèìíè êèøèëàðãà ñàäà³à ³èëäèì, äåá àéòàð ýäè», äåéèëàäè. Áóíèíã ìàúíîñè ³óéèäàãè÷à: «Ìåíè òàµ³èðëàãàíè ó÷óí äóí¸ âà îõèðàòäà óíäàí ýâàç òàëàá ³èëìàéìàí». 321-áîá ×à³èì÷èëèê µà³èäà Áèç ÷à³èì÷èëèêíèíã µàðîìëèãèíè âà áóíäàãè äàëèëëàð µàìäà òàµäèäëàðíè çèêð ³èëäèê, ëåêèí óëàð ³èñ³à µîëàòäà ýäè. Áèç µîçèð êåíãðî³ øàðµëàøãà ´òàìèç. Èìîì Àáó ¥îìèä àë-¢àççîëèé (ðàµìàòóëëîµè àëàéµ) ÷à³èì÷èëèêíè ê´ïèí÷à áîø³à áèð êèøè µà³èäàãè ñ´çèíè ó µà³äà ãàïèðèëãàí øàõñãà åòêàçèø, ÷à³èø, äåá àéòãàíëàð. Ìàñàëàí, «Ôàëîí êèøè ñåí µà³èíãäà óíäàé äåäè» êàáè ñ´çëàð. ×à³èì÷èëèê áó áèëàí òóãàìàéäè. Áàëêè óíèíã ÷åãàðàñè î÷èëèøè, ôîø ýòèëèøè êàðèµ ê´ðèëãàí íàðñàíè î÷èá þáîðèøäèð. Õîµ êàðèµ ê´ðãàíè óíäàí òàøèëãàí á´ëñèí ¸êè óíãà òàøèëãàí á´ëñèí ¸ ó÷èí÷èñè á´ëñèí, áóíèíã ôàð³è é´³. ¨êè àíà øó î÷èá þáîðèø ñ´ç áèëàí ¸êè ¸çèø áèëàí, ¸êè ðàìç áèëàí, ¸êè èìî-èøîðà á´ëñèí ¸êè ñ´ç âà àìàëäà á´ëñèí, õîµ àéá âà áîø³à íàðñàëàðäà á´ëñèí – µàììàñè áèð õèë ÷à³èì÷èëèêäèð. ×à³èì÷èëèêíèíã µà³è³èéñè ñèðíè î÷èá, ôîø á´ëèøè êàðèµ ê´ðèëãàí íàðñàäà ò´ñè³íè î÷èá þáîðèøäèð. Èíñîíãà êèøèëàðäà ê´ðèëãàí µîëàòíèíã µàììàñèäà ñóêóò ³èëìî³ëèê ëîçèì á´ëàäè. Ôà³àò ãàïèðãàí íàðñàñèäà ìóñóëìîíãà ôîéäàëè ¸êè ãóíîµíè äàô ³èëàäèãàí íàðñà á´ëñà, óíäà çàðàðè é´³. Àììî êèøè ´ç ìîëèíè ìàõôèé òóòà¸òãàíèíè ê´ðñà-þ, óíè îäàìëàðãà àéòñà, àíà øó ÷à³èì÷èëèêäèð. Âà ÿíà µàð áèð ê´òàðèá, òàøèá þðèëãàí íàðñà ÷à³èì÷èëèêäèð. «Ôàëîí êèøè ñåí µà³èíãäà áóíäàé äåäè» êàáè ñ´çëàðíè àéòñà, ó êèøèãà îëòè íàðñà ëîçèì á´ëàäè: 1. Óíè òàñäè³ëàìàñëèê. ×óíêè ÷à³èì÷è ôîñè³äèð. Ó åòêàçãàí õàáàð ìàðäóääèð. 2. ×à³èì÷èëèêäàí óíè ³àéòàðèá, íàñèµàò ³èëèá âà ó èøèíèíã ¸ìîíëèãèíè àéòèø. 3. Àëëîµ é´ëèäà óíãà ²àçàá ³èëìî³. ×óíêè ÷à³èì÷èëèê Àëëîµ µóçóðèäà ²àçàáãà äó÷îðäèð. Àëëîµ é´ëèäà ²àçàá ³èëèø âîæèáäèð. 4. Òàøèá êåëèíãàí ñ´çäà ¸ìîíëèêíè ãóìîí ³èëìàñëèê. Àëëîµ òàîëî: «Ýé ì´ìèíëàð, ê´ï ãóìîíëàðäàí ÷åòëàíèíãëàð», äåá àéòãàí (¥óæóðîò ñóðàñè, 12-îÿò). 5. ¥èêîÿ ³èëèá áåðãàí íàðñàñè ñèçíè æîñóñëèê ³èëèøãà âà óíè àõòàðèá µà³è³àòëàøãà ìàæáóð ³èëìàñèí. Àëëîµ òàîëî: «Æîñóñëèê ³èëèá þðìàíãëàð», äåá àéòãàí (¥óæóðîò ñóðàñè, 12-îÿò). 6. ×à³èì÷èíè ³àéòàðãàí íàðñàñèäà ´çè ðîçè á´ëìàñëèãè âà ÷à³èì÷èëèãèíè µèêîÿ ³èëìàñëèãè ëîçèì. Óìàð èáí Àáäóëàçèçãà áèð îäàì áîø³à áèð êèøè µà³èäà çèêð ³èëãàíèäà, áó çîò: «Àãàð õîµëàñàíã, ñåíèíã èøèíãíè ê´ðèá ÷è³àìèç. Áîðäè-þ, ¸ë²îí ãàïèðà¸òãàí á´ëñàíã, ³óéèäàãè îÿò àµëèäàíñàí: «Àãàð ñèçëàðãà áèð ôîñè³ êèìñà áèðîí õàáàð êåëòèðñà, àíè³ëàá-òåêøèðèá ê´ðèíãëàð» (¥óæóðîò ñóðàñè, 6-îÿò). Àãàð ñåí ðîñòã´é á´ëñàíã, ìàíà áó îÿò àµëèäàíñàí: «¢èéáàò÷è-þ, ãàï òàøóâ÷èãà èòîàò ýòìàíã» (£àëàì ñóðàñè, 11-îÿò). Àãàð õîµëàñàíã, ñåíè àâô ³èëàìèç», äåãàíëàðèäà, ó êèøè: «Ýé ì´ìèíëàð àìèðè, áó èøíè ýíäè çèíµîð ³èëìàéìàí», äåäè. Áèð êèøè Ñîµèá èáí Àááîäãà áèð ìàêòóá îëèá áîðäè, óíäà åòèìíèíã ìîëèãà ýãà á´ëèá îëèøãà ðà²áàòëàíòèðèø áîð ýäè. Ó æóäà êàòòà ìè³äîðäàãè ìîë-ìóëê ýäè. Áó çîò ìàêòóáíèíã îð³àñèãà ³óéèäàãè ñ´çëàðíè áèòèá ³àéòàðèá áåðäèëàð: «¤ëãàííè Àëëîµ ðàµìàò ³èëñèí. Åòèìãà Àëëîµ ¸ðäàì áåðñèí. Ìîëèíè Àëëîµ ñåðµîñèë ³èëñèí. Õàò òàøóâ÷èíè Àëëîµ ëàúíàòëàñèí!» 322-áîá Çàðàð åòèøèäàí õàâô òó²èëìàñà, áîøëè³ëàðãà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 235 ñ´ç òàøèìî³äàí ìàí ýòèø áîáè 908/1. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñàµîáàëàðèìäàí áèðîðòàñè áîø³àñè µà³èäà áèðîð íàðñà åòêàçìàñèí. ×óíêè ìåí ñèçëàðíèíã îëäèíãèçãà ³àëáèì ñî²ëîì µîëäà ÷è³ìî³íè ÿõøè ê´ðàìàí», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. 323-áîá Øàðèàò çîµèðèäà ñîáèò á´ëãàí íàñàáíè µà³îðàòëàøäàí ³àéòàðèø ò´²ðèñèäà Àëëîµ òàîëî Àë-Èñðî ñóðàñèíèíã 36-îÿòèäà: «(Ýé èíñîí), ´çèíã àíè³ áèëìàãàí íàðñàãà ýðãàøìà! ×óíêè ³óëî³, ê´ç, äèë – áóëàðíèíã áàð÷àñè ò´²ðèñèäà (µàð áèð èíñîí) ìàñúóë á´ëóð», äåá àéòãàí. 909/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèøèëàð îðàñèäà èêêè òîèôà áîðêè, óëàðäà êóôðëèê áîð: áèðè íàñàáíè µà³îðàò ³èëèø, èêêèí÷èñè ´ëãàíãà éè²ëàø», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 324-áîá Ôàõðëàíèøäàí ³àéòàðèø µà³èäà Àëëîµ òàîëî Âàí-íàæì ñóðàñèíèíã 32-îÿòèäà: «Áàñ, ñèçëàð ´çëàðèíãèçíè ïîêëàìàé ³´ÿ ³îëèíãëàð! Ó òà³âîäîð á´ëãàí êèøèëàðíè µàì æóäà ÿõøè áèëãóâ÷èäèð», äåá àéòãàí. 910/1. È¸ç èáí ¥èìîðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëáàòòà Àëëîµ òàîëî ìåíãà òàâîçóúëè á´ëìî³íè âà áèðîð êèøè áîø³à áèðîð êèøèãà æàáð ³èëìàñëèãèíè µàìäà ôàõðëàíìàñëèêíè âàµèé ³èëäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì âà Àáó Äîâóäëàð ðèâîÿòè. 325-áîá Ìóñóëìîíãà è÷³îðàëèê ³èëèøäàí ³àéòàðèø ò´²ðèñèäà 911/1. Âîñèëà èáí Àñ³àúäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèðîäàðèíããà è÷³îðàëèê ³èëìà! Áîðäè-þ, øóíäàé ³èëàäèãàí á´ëñàíã, Àëëîµ óíãà ðàµì ³èëèá, ñåíè òàøâèøãà ñîëèá ³´ÿäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 326-áîá Ìóñóëìîíëàðíè ìåíñèìàé, óëàðíè ìàñõàðà ³èëèøíèíã µàðîìëèãè µà³èäà Àëëîµ òàîëî Òàâáà ñóðàñèíèíã 79-îÿòèäà: «Ì´ìèíëàð îðàñèäàí ´ç õîµèøè áèëàí ñàäà³îòëàð ³èëóâ÷è êèøèëàðíè âà (èíôî³-ýµñîí ³èëèø ó÷óí) êó÷ëàðè åòãàí íàðñàíè òîïèá êåëãàí êèøèëàðíè àéáëàá, ìàñõàðà ³èëàäèãàí êèìñàëàðíè Àëëîµ ìàñõàðà ³èëóð âà óëàð ó÷óí àëàìëè àçîá áîðäèð», äåá àéòãàí. Âà ÿíà Àëëîµ òàîëî ¥óæóðîò ñóðàñèíèíã 11-îÿòèäà: «Ýé ì´ìèíëàð, (ñèçëàðäàí á´ëãàí) áèð ³àâì (áîø³à) áèð (ì´ìèí) ³àâìäàí ìàñõàðà ³èëèá êóëìàñèí – ýµòèìîëêè, (´øà ìàñõàðà ³èëèíãàí ³àâì) óëàðäàí ÿõøèðî³ á´ëñàëàð. ßíà (ñèçëàðäàí á´ëãàí) à¸ëëàð µàì (áîø³à ì´ìèíà) à¸ëëàðãà (ìàñõàðà ³èëèá êóëìàñèíëàð) – ýµòèìîëêè, (´øà ìàñõàðà ³èëèíãàí à¸ëëàð) óëàðäàí ÿõøèðî³ á´ëñàëàð. ¤çëàðèíãèçíè (ÿúíè, áèð-áèðëàðèíãèçíè) ìàçàõ ³èëìàíãëàð âà áèð-áèðëàðèíãèçãà ëà³àáëàð òàøëàìàíãëàð (ÿúíè, àéðèìëàðèíãèç àéðèìëàðèíãèçãà ¸ìîí ëà³àáëàð ³´éèá îëìàíãëàð)», äåá àéòãàí. Áîø³à áèð îÿòäà ýñà: «Áàð÷à (êèøèëàðãà äèëîçîðëèê ³èëèá, óëàðíèíã îáð´ëàðèíè ò´êèá þðàäèãàí) á´µòîí÷è-²èéáàò÷èãà µàëîêàò á´ëãàé», äåá àéòãàí (¥óìàçà ñóðàñè, 1-îÿò). 912/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 236 âàñàëëàì: «Áèð-áèðëàðèíãèçãà µàñàä ³èëìàíãëàð âà ñàâäîäà ñîõòàëèê áèëàí êåëèøèá íàðõëàðíè îøèðìàíãëàð. Áèð-áèðëàðèíãèçãà ²àçàá ³èëìàíãëàð µàìäà îð³à ´ãèðèá ìóíîñàáàòëàðíè á´ëìàíãëàð. Âà áàúçèëàðèíãèç áàúçèëàðèíãèç ñàâäîñè óñòèãà ñàâäî ³èëìàñèí. Àëëîµíèíã áàíäàëàðè, áèðîäàð á´ëèíãëàð. Ìóñóëìîí ìóñóëìîííèíã áèðîäàðèäèð. Óíãà çóëì µàì ³èëìàéäè, õ´ðëàìàéäè µàì, ïàñò µàì ñàíàìàéäè. Òà³âî áó åðäà», äåá, ó÷ áîðà ³àëáëàðèãà èøîðà ³èëäèëàð. «Ìóñóëìîí áèðîäàðèíè ïàñò ñàíàãàí êèøè ¸ìîí ýêàíëèãèãà äàëîëàò ³èëàäè. ¥àð áèð ìóñóëìîííèíã áîø³à ìóñóëìîíãà ³îíè, ìîëè âà îáð´ñèíè (ñóèèñòåúìîë) ³èëèøè µàðîìäèð», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Èìîì Íàâàâèé: «Òàäàááóð ³èëãàí êèøèãà áóíäàí-äà ôîéäàñè ê´ï, ìàíôààòè óëó² âà ÿõøèðî³ µàäèñ á´ëìàñà êåðàê», äåäèëàð 913/2. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «£àëáèäà çàððà ìè³äîðè÷à êèáðè áîð êèøè æàííàòãà êèðìàéäè», äåäèëàð. Øóíäà áèð êèøè: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, êèøè ÷èðîéëè êèéèì âà ÷èðîéëè ïîéàáçàë êèÿäè (áó µàì êèáð á´ëàäèìè?)» äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëáàòòà Àëëîµ ÷èðîéëèäèð. ×èðîéëèíè ÿõøè ê´ðàäè. Êèáð ýñà µà³íè áóçèø âà êèøèëàðãà íàñò íàçàð áèëàí ³àðàø», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 327-áîá ¨ë²îí ãóâîµëèêíèíã óëêàí µàðîìëèãè µà³èäà Àëëîµ òàîëî: «Âà ¸ë²îí ñ´çäàí éèðî³ á´ëèíãëàð», äåá àéòãàí (¥àæ ñóðàñè, 30îÿò).¨êè «(Ýé èíñîí), ´çèíã àíè³ áèëìàãàí íàðñàãà ýðãàøìà! ×óíêè ³óëî³, ê´ç, äèë – áóëàðíèíã áàð÷àñè ò´²ðèñèäà (µàð áèð èíñîí) ìàñúóë á´ëóð», äåá àéòãàí (Èñðî ñóðàñè, 36-îÿò). 914/1. Àáó Áàêðà Íóôàéú èáí àë-¥îðèñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ó÷ ìàðòà: «Ñèçëàðãà ãóíîµëàðíèíã êàòòàñè õàáàðèíè áåðàéìè?» äåãàíëàðèäà, ñàµîáàëàð: «¥à», äåéèøäè. Øóíäà ó çîò: «Àëëîµãà øèðê êåëòèðìî³, îòà-îíàãà î³ á´ëìî³ (ñóÿíèá òóðãàí ýäèëàð, ñ´íã ´òèðèá îëèá), îãîµ á´ëèíã, ¸ë²îí ñ´ç âà ¸ë²îí ãóâîµëèê», äåá òàêðîð-òàêðîð àéòäèëàð. Áèç ýñà: «Øîÿäêè, æèì á´ëñàëàð-êó», äåá òóðàðäèê». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 328-áîá Áåðãàí íàðñàñèíè ìèííàò ³èëèøäàí ³àéòàðèø µà³èäà Àëëîµ òàîëî Áà³àðà ñóðàñèíèíã 264-îÿòèäà: «Ýé ì´ìèíëàð, áåðãàí ñàäà³àëàðèíãèçíè ìèííàò âà îçîð áèëàí é´³³à ÷è³àðìàíã», äåá àéòãàí. 915/1. Àáó Çàððäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ó÷ òîèôà êèøè áîðêè, Àëëîµ ³è¸ìàò êóíèäà óëàðãà ãàïèðìàéäè âà óëàðíè î³ëàìàéäè µàìäà óëàð ó÷óí àëàìëè àçîá áîðäèð», äåá ó÷ áîðà øó ñ´çíè àéòäèëàð. Øóíäà Àáó Çàðð: «¥àñðàò-íàäîìàòäà ³îëãóðëàð – óëàð êèìëàð ´çè?» äåãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèéèìëàðèíè ìóòàêàááèðëèê ó÷óí óçóí ³èëèá êèþâ÷èëàð, ìèííàò ³èëóâ÷èëàð âà ìîëèíè ¸ë²îí ³àñàìëàð áèëàí ´òêàçóâ÷è êèøèëàð», äåá àéòäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 329-áîá Ëàúíàòëàøäàí ³àéòàðèø ò´²ðèñèäà 916/1. Ñîáèò èáí Çàµµîêäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò «äàðàõò» ñîµèáëàðèäàí ýäèëàð (ÿúíè, äàðàõò îñòèäà áàéúàò áåðãàíëàð). Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ì´ìèííè ëàúíàòëàø óíè ´ëäèðãàí êàáèäèð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 237 917/2. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ê´ï ëàúíàò àéòèø ÷èí ìóñóëìîíãà ëîéè³ ýìàñ», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 918/3. Àáó Äàðäîäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ëàúíàòëîâ÷èëàð ³è¸ìàò êóíèäà øàôîàò ³èëóâ÷è µàì, øîµèäëèê áåðóâ÷è µàì á´ëèøìàéäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 919/4. Ñàìóðà èáí Æóíäóáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµíèíã ëàúíàòè, ²àçàáè âà ä´çàõè áèëàí ëàúíàòëàìàíãëàð», äåäèëàð. Èìîì Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. 920/5. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ì´ìèí êèøè ê´ï ñ´êóâ÷è µàì, ê´ï ëàúíàòëîâ÷è µàì, ôàµø ñ´çëàðíè àéòóâ÷è µàì, îäîáñèç µàì á´ëìàéäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 921/6. Àáó Äàðäîäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð áàíäà áèðîð íàðñà èëà ëàúíàòëàñà, ëàúíàòè îñìîíãà ê´òàðèëàäè. Îñìîí ýøèêëàðè óíèíã ð´ïàðàñèäà ¸ïèëàäè. Ñ´íãðà åðãà òóøàäè. Áàñ, óíèíã ýøèêëàðè µàì ¸ïèëàäè. Ñ´íãðà ´íã âà ÷àï òîìîíãà áîðàäè. Àãàð èìêîíèÿò òîïà îëìàñà, ëàúíàòëàíãàí êèøèãà ³àéòàäè. Àãàð óíèíã ñîµèáè ´øà ëàúíàòãà àµë (ìóíîñèá) á´ëñà, óíäà ³îëàäè. Àãàð àµë á´ëìàñà, àéòãàí êèøèíèíã ´çèãà ³àéòàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 922/7. Èáí Àááîñäàí (ð.à.)ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè àµëè á´ëìàãàí íàðñà èëà ëàúíàòëàñà, ëàúíàòè ´çèãà ³àéòàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. 923/8. Èìðîí èáí ¥óñàéíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñàôàðëàðíèíã áèðèäà ýêàíëèêëàðèäà àíñîðèéëàðäàí áèð à¸ë òóÿäàí à÷÷è³ëàíèá, óíè ëàúíàòëàäè. Áóíè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ýøèòèá: «Áóíäàãè íàðñàëàðíè îëèá òóÿíè ³îëäèðèíãëàð, ÷óíêè òóÿ ëàúíàòëàíãàíäèð», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Èìðîí (ð.à.) «Ìåí ó òóÿíè µîçèð ê´ðãàíäåêìàí. Ó êèøèëàð îðàñèäà þðàäè-þ, àììî óíãà áèðîð êèøè þçëàíìàéäè», äåá àéòãàíëàð. 924/9. Àáó Áàðçàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð æîðèÿ ³èç ³àâìíèíã þêè òóðãàí òóÿäà ýäè. Òî²íèíã òîð æîéèäà ó Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíè ê´ðèá òóÿãà «Ò´õòà! Àëëîµ ñåíè ëàúíàòëàñèí», äåá þáîðäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áó ëàúíàòëàíãàí òóÿíè áèçãà µàìðîµ ³èëìàíã», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Áîø³à ðèâîÿòäà «Àëëîµíèíã ëàúíàòè á´ëãàí áó óëîâíè áèçãà µàìðîµ ³èëìàíã», äåá êåëãàí. Ôàñë: ãóíîµêîð êèøèëàðíè ëàúíàòëàøíèíã æîèçëèãè µà³èäà ìàøµóð ñàµèµ µàäèñëàðäà ñîáèò á´ëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñî÷ óëîâ÷è âà ñî÷ óëàòãàííè, ðèáî åþâ÷èíè, ðàñì ÷èçóâ÷èíè, åð ³îçè²èíè (³´øíè µà³³èíè) ´çãàðòèðóâ÷èíè, òóõóì ´²ðèñèíè, îòàñèíè ëàúíàòëàãàííè, Àëëîµäàí áîø³àãà ³èëèíãàí ³óðáîíëèêíè Àëëîµ ëàúíàòëàäè. Êèìêè áèçëàðíèíã èøèìèçäà ÿíãèëèê ÿðàòñà ¸êè ÿíãèëèêêà é´ë áåðñà, óíãà Àëëîµíèíã ôàðèøòàëàðè âà îäàìëàðíèíã áàð÷àñèíèíã ëàúíàòè á´ëñèí», äåäèëàð. Âà ÿíà: «Àëëîµèì, Ðèúë, Çàêàâîí âà Óñàééàëàëàðèíè ëàúíàòëàãèí. Óëàð Àëëîµ âà ðàñóëèãà îñèéëèê ³èëèøäè. Áóëàð àðàá ³àáèëàëàðèäàí ó÷òàñèäèð. ßíà Ó ÿµóäèéëàðíè ëàúíàòëàäè. ×óíêè óëàðãà (µàéâîí) ¸²èíè åéèøíè µàðîì ³èëñà, óëàð óíè ýðèòèá ñîòèøäè. ßíà Àëëîµ òàîëî ÿµóäèé âà íàñðîíèéëàðíè ïàé²àìáàðëàð ³àáðëàðèíè ìàñæèä ³èëèá îëèøãàíè ó÷óí ëàúíàòëàäè. Âà ÿíà à¸ëëàðãà ´çèíè ´õøàòãàí ýðêàêëàðíè âà ýðêàêëàðãà ´çèíè ´õøàòãàí à¸ëëàðíè ëàúíàòëàäè», äåäèëàð. (Áó µàäèñëàð ëàôçè Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèìíèíã «Ñàµèµ»ëàðèäà êåëãàí. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 238 Áóëàðíèíã áàúçèñè èêêèòàñèäà, áàúçèñè óëàðäàí áèðèäà êåëãàí.) 925/10. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì þçèãà òàì²à óðèëãàí ýøàêíè ê´ðèá: «Àëëîµ òàì²à óðãàííè ëàúíàòëàñèí», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 926/11. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò ³óðàéøëèê éèãèòëàð ¸íèäàí ´òà¸òãàíëàðèäà, óëàð ³óøíè íèøîí ³èëèá, óíãà (íàðñà) îòèøà¸òãàí ýäè. Øóíäà Èáí Óìàð: «Àëëîµ ëàúíàòëàñèí, áóíè êèì ³èëäè? Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Æîíëè íàðñàíè (îòèø) ìà³ñàäèäà ôîéäàëàíãàííè Àëëîµ ëàúíàòëàñèí», äåãàíëàð», äåá àéòäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ôàñë: ´çèíè ñà³ëàá þðóâ÷è (òà³âîäîð) ìóñóëìîííè ëàúíàòëàø ìóñóëìîíëàð èæìîúñè áèëàí µàðîìäèð. ¨ìîí ñèôàò ñîµèáëàðèíè ëàúíàòëàø ýñà æîèçäèð. Ìàñàëàí, «Àëëîµ çîëèìëàðíè ëàúíàòëàñèí», «Àëëîµ êîôèðëàðíè ëàúíàòëàñèí», «Àëëîµ ÿµóäèé âà íàñðîíèéëàðíè ëàúíàòëàñèí», «Àëëîµ ôîñè³ëàðíè ëàúíàòëàñèí», «Àëëîµ ñóðàò ÷èçóâ÷èëàðíè ëàúíàòëàñèí» êàáè ëàúíàòëàø æîèç. Àììî ãóíîµëàðíèíã áèðîðòàñè áèëàí ñèôàòëàíãàí êèøèíèíã àéíè ´çèíè, ìàñàëàí, ÿµóäèé, íàñðîíèé ¸êè çîëèì, çèíîêîð, ñóðàò ÷èçóâ÷è, ´²ðè, ðèáî åþâ÷èíè àëîµèäà ëàúíàòëàø µàäèñíèíã çîµèðèäàí µàðîì ýìàñëèãè ê´ðèíÿïòè. Èìîì ¢àççîëèé ýñà áóëàðíè µàðîì, äåá ôèêðëàðèíè øóíäàé èçîµëàéäèëàð: «Ôà³àò êóôðäà ´ëãàíëèãè àíè³ á´ëãàí Àáó Ëàµàá, Àáó Æàµë, Ôèðúàâí, ¥îìîí âà øóëàðãà ´õøàø êèøèëàð µà³èäà ëàúíàòëàø µàðîì ýìàñ. ×óíêè ëàúíàò Àëëîµíèíã ðàµìàòèäàí óçî³ëàòàäè. Áèç ýñà ôîñè³ ¸êè êîôèðíèíã îõèðãè µà¸òè íèìà á´ëèá òóãàøèíè áèëìàéìèç. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ýñà óëàðíè òàéèí ³èëèá ëàúíàòëàøëàðèãà ñàáàá óëàðíèíã êóôðäà ´ëèøëàðèíè áèëãàíëàð. Èíñîíãà ¸ìîíëèê áèëàí ³èëèíãàí äóî ëàúíàòãà ÿ³èíäèð. Ìàñàëàí, «Àëëîµ æèñìèíè ñî² ³èëìàñèí, ñàëîìàò ³èëìàñèí» êàáè âà øóíãà ´õøàø íàðñàëàðíèíã áàð÷àñè ¸ìîí ñàíàëãàíäèð. Øó ñèíãàðè æàìèêè µàéâîíëàð âà ´ñèìëèêëàðíè ëàúíàòëàø µàì ¸ìîí àìàëëàðäàíäèð». Ôàñë: Àáó Æàúôàð Íàµµîñ áàúçè óëàìîëàðäàí µèêîÿ ³èëèá: «Àãàð êèøè ëàúíàòëàø ëîéè³ á´ëìàãàí íàðñà áèëàí ëàúíàòëàñà, óíèíã ëîéè³ìàñëèãèíè àéòèøãà øîøèëñèí. Á´ëìàñà, ëîéè³ á´ëìàãàí ëàúíàò á´ëèá ³îëàäè», äåäèëàð. Ôàñë: µàð áèð àìðó ìàúðóô âà íàµèé ìóíêàð ³èëóâ÷è µàìäà îäîá áåðóâ÷è êèøè õèòîá ³èëà¸òãàí êèøèñèãà «Âîé á´ëñèí», «Ýé µîëè çàèô», «¤ç íàôñèãà îç íàçàð ñîëóâ÷è» ¸êè «Íàôñèãà çóëì ³èëóâ÷è» êàáè ñ´çëàðíè ¸ë²îí èøëàòìàñäàí àéòìî²è æîèç. Ñ´çèäà î÷è³ êèíîÿ ¸êè èøîðà, àãàð ðîñò á´ëìàñà µàì, µà³îðàòëè ñ´ç á´ëìàñëèãè ëîçèì. Ôà³àò áó îäîá áåðèø âà ñ´çèíèíã òàúñèðèíè ´òêàçèø ó÷óí á´ëìî²è êåðàê. 927/12. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³óðáîíëèê ³èëèíàäèãàí òóÿíè µàéäàá êåòà¸òãàí êèøèíè ê´ðèá: «Óíè ìèíèá îë», äåäèëàð. ¥àëèãè êèøè: «Áó ³óðáîíëèê òóÿñè-êó», äåäè. Ðàñóëóëëîµ ÿíà: «Óíè ìèíãèí», äåá àéòãàíëàðèäà, ó ÿíà: «Áó ³óðáîíëèê òóÿñè-êó», äåäè. Ó÷èí÷è ìàðòà Ïàé²àìáàð (à.ñ.): «Âîé á´ëãóð, óíè ìèíãèí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 928/13. Àáó Ñàèä àë-Õóäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Áèç Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèäà ýäèê. Ó çîò óëóøëàðíè òà³ñèìëà¸òãàíëàðèäà, Áàíè Òàìèì ³àáèëàñèäàí Çóëõóâàéñèðà äåãàí êèøè: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, îäèë á´ëèíã», äåäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Âîé á´ëñèí, ìåí îäèëëèê ³èëìàñàì, êèì µàì îäèëëèê ³èëàðäè?» äåäèëàð». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 929/14. Àäèé èáí ¥îòàìäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèäà õóòáà àéòà òóðèá: «Êèìêè Àëëîµãà âà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 239 ðàñóëèãà èòîàò ³èëñà, áàòàµ³è³ ò´²ðè é´ëíè òîïèáäè. Êèìêè ó èêêîâèãà îñèéëèê ³èëñà, áàòàµ³è³ àäàøèáäè», äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñåí ìóí÷à µàì ¸ìîí õàòèáñàí! (Èêêîâè, äåá áàðîáàð àéòìàñäàí) áàëêè «... Êèìêè Àëëîµãà âà ðàñóëèãà îñèéëèê ³èëñà...» äåá àéòãèí», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 930/15. Æîáèð èáí Àáäóëëîµäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Õîòèáíèíã (ð.à.) ³óëëàðè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà êåëèá, Õîòèáäàí øèêîÿò ³èëäè. «Ýé Ðàñóëóëëîµ, Õîòèá ä´çàõãà òóøàäè», äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¨ë²îí àéòäèíã, ó ä´çàõãà òóøìàéäè. ×óíêè ó Áàäð âà ¥óäàéáèÿäà èøòèðîê ýòãàí», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîòè. 931/16. Àáó Áàêð Ñèääè³ (ð.à.) ´²èëëàðè Àáäóðàµìîííè ìåµìîííè çè¸ôàò èëà ñèéëàìàãàíèäà: «Ýé ²óíñàð» («Ýé ïàñòêàø»), äåá àéòãàíëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 932/17. Æîáèð (ð.à.) áèð êèéèìäà íàìîç ´³èá, (èêêèí÷è) ëèáîñëàðèíè îëäèëàðèãà ³´éèá ³´éäèëàð. «Íèìàãà áóíäàé ³èëäèíãèç?» äåéèëãàíèäà, «Ñåí êàáè æîµèëëàð ê´ðèøè ó÷óí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áîø³à ðèâîÿòäà «Ñåí êàáè àõìî³ ê´ðèøè ó÷óí», äåá êåëãàí. 330-áîá Êàìáà²àë, çàèô, åòèì, òèëàí÷è âà øóëàðãà ´õøàøëàðíè æåðêèá ñ´çëàøäàí ³àéòàðèø µàìäà óëàðãà ìóëîéèì âà òàâîçóúëè ñ´çëàðíè àéòèø µà³èäà Àëëîµ òàîëî Âàç-Çóµà ñóðàñèíèíã 9–10-îÿòèäà: «Áàñ, ýíäè ñèç µàì åòèìãà ³àµð ³èëìàíã. Ñ´ðîâ÷è ãàäîíè ýñà (áèðîí íàðñà áåðìàñäàí) µàéäàìàíã!» äåá àéòãàí. Âà ÿíà Àëëîµ òàîëî: «Ýðòàþ êå÷ Ïàðâàðäèãîðèíèíã þçèíè èñòàá, Óíãà èëòèæî ³èëàäèãàí çîòëàðíè (µóçóðèíãèçäàí) µàéäàìàíã! Ñèçíèíã çèììàíãèçäà óëàðíèíã µèñîá-êèòîáëàðèäàí µå÷ íàðñà é´³äèð âà ñèçíèíã µèñîá-êèòîáèíãèçäàí óëàðíèíã çèììàëàðèäà µå÷ íàðñà é´³äèð. Áàñ, óëàðíè µàéäàá çîëèìëàðäàí á´ëèá ³îëìàíã», äåá àéòãàí (Àíúîì ñóðàñè, 52-îÿò). Âà ÿíà: «Ñèç ´çèíãèçíè ýðòàþ êå÷ Ïàðâàðäèãîðëàðèíèíã þçèíè – ðîçèëèãèíè èñòàá, Óíãà èëòèæî ³èëàäèãàí çîòëàð áèëàí áèðãà òóòèíã!» äåá àéòãàí (Êàµô ñóðàñè, 28îÿò). Âà ÿíà: «Ì´ìèíëàð ó÷óí ³àíîòèíãèçíè ïàñò òóòèíã», äåá àéòãàí (¥èæð ñóðàñè, 88-îÿò). 933/1. Îèç èáí Àìðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êóíè Àáó Ñóô¸í (Èñëîìãà êèðìàñèäàí îëäèí) Ñàëìîí, Ñóµàéá, Áèëîë âà áèð íå÷à áîø³à ñàµîáàëàð µóçóðëàðèãà êåëãàíèäà, Óëàð: «Àëëîµíèíã ³èëè÷è Àëëîµíèíã äóøìàíèíèíã ãàðäàíèäàí îëìàäè-äà», äåéèøäè. Àáó Áàêð (ð.à.): «Áó ñ´çíè £óðàéøíèíã øàéõè âà ñàééèäè (Àáó Ñóô¸í)ãà íèñáàòàí èøëàòàñèçëàðìè?» äåá âà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà áîðèá, áóíèíã õàáàðèíè áåðãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ýé Àáó Áàêð, óëàðíè ²àçàáëàíòèðãàí á´ëèøèíã ìóìêèí. Àãàð øóíäàé á´ëñà, Ðàááèíãíè ²àçàáëàíòèðãàíñàí», äåäèëàð. Àáó Áàêð (ð.à.) óëàðíèíã µóçóðëàðèãà áîðèá: «Ýé áèðîäàðëàð, ñèçëàðíè ²àçàáëàíòèðäèììè?» äåãàíëàðèäà, ñàµîáàëàð: «É´³», äåéèøäè. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 331-áîá Èøëàòèø ìàêðóµ á´ëãàí ëàôçëàð ò´²ðèñèäà 934/1. Ñàµë èáí ¥óíàéô Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëàäèëàð. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðäàí áèðèíãèç ê´íãëèì àéíèÿïòè, äåãàí ñ´çíè (àðàá÷àäà) «õàáóñà» ëàôçè èëà ýìàñ, áàëêè «ëà³èñàò» ëàôçè èëà àéòñèí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 935/2. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàë- Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 240 ëàì: «Ñèçëàðäàí áèðèíãèç «ê´íãëèì áóçèëÿïòè» ñ´çèíè (àðàá÷àäà) «æîøàò» ëàôçè èëà ýìàñ, «ëà³èñàò» ëàôçè èëà àéòñèí», äåäèëàð. Èìîì Àáó Äîâóä ñàµèµ èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. (Õóääè ´çáåê òèëèäàãè «³óñãèì êåëÿïòè» ´ðíèãà ÷èðîéëè ³èëèá «ê´íãëèì àéíèÿïòè», äåá àéòãàíãà ´õøàø... – òàðæ.) «Ëà³èñàò», «æîøàò», «õàáóñàò»ëàðíèíã ìàúíîñè áèð– «ê´íãèë àéíèø»íè àíãëàòàäè. Àììî «æîøàò» áèëàí «õàáóñàò», äåá àéòèø õóíóê á´ëãàíè ó÷óí áó ëàôçëàðíè èøëàòèø êàðèµ ê´ðèëãàí. 936/3. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «(Êèøèëàð óçóìíè) àë-Êàðìó, äåá àéòàäèëàð. «Àë-Êàðìó» ýñà ì´ìèííèíã ³àëáèäèð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. Ìóñëèìíèíã ðèâîÿòëàðèäà «Óçóìíè «àë-Êàðìó» ëàôçè èëà èñìëàìàíãëàð. ×óíêè àë-Êàðìó ìóñóëìîíäèð», äåéèëãàí. Áîø³à ðèâîÿòäà «Àë-Êàðìó – ì´ìèííèíã ³àëáè», äåéèëãàí. 937/4. Âîèë èáí ¥èæðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «(Óçóìíè) «àë-Êàðìó» ëàôçè èëà àéòìàíãëàð. Ëåêèí «àë-Èíàá âàë-¥àáàëà» ëàôçè èëà àéòèíãëàð», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Áó µàäèñäàí ìà³ñàä óçóìíè «Àë-Êàðìó», äåá èñìëàøäàí ³àéòàðèø. Æîµèëèÿòäà óçóì «Àë-Êàðìó» äåá íîìëàíàð ýäè. ¥îçèð µàì áàúçèëàð øóíäàé àéòèøàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áóíäàé èñìëàøäàí ³àéòàðãàíëàð. Èìîì Õèòîáèé âà áîø³à óëàìîëàðíèíã àéòèøëàðè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óçóìíè ÷èðîéëè èñì áèëàí ÷à³èðèøíè õîµëàðäèëàð. Óíèíã ìåâàñèäàí ìàñò ³èëóâ÷è øàðîáíè òàé¸ðëîâ÷èëàð óçóìíèíã èñìèíè ñàëáèé àéòèøàð ýäè. 938/5. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð êèøè èíñîíëàð µàëîê á´ëäè, äåñà, áàñ, ´øà àéòãàí êèøè ´çè µàëîê á´ëóâ÷èäèð», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. ¥óìàéäèé: «Îäàìëàðíè ïàñò âà µà³èð ñàíàá ´çèíè ôàçèëàòëè ³èëèá ê´ðñàòèø ìà³ñàäèäà á´ëñà, áóíäàé äåéèøè æîèç ýìàñ. ×óíêè ó Àëëîµíèíã õàë³ ³èëãàíäàãè ñèðëàðèíè áèëìàéäè», äåäèëàð. Õèòîáèé àéòäèëàð: «Èíñîíëàðíèíã ¸ìîíëèêëàðèíè çèêð ³èëèá, àéáëàá «Óëàð ôàñîä á´ëèá, µàëîêàòãà ó÷ðàøäè», äåñà, ´çè µàëîê á´ëóâ÷èäèð. ßúíè, óëàðíè àéáëàø áèëàí ´çè ýíã ¸ìîí µîëàòäàäèð. Ê´ïèí÷à, ´ç íàôñèãà àæàáëàíèøè âà ´çèíèíã ôàçèëàòëè ýêàíèíè µèñ ³èëèá, ´çèíè ÿõøèìàí, äåéèøè èíñîííè µàëîêàòãà ýëòàäè». 939/6. £àúíàáèé Ìîëèêäàí, ó ýñà Ñàµë èáí Àáó Ñîëèµäàí, ó îòàñèäàí, îòàñè Àáó ¥óðàéðàäàí ³èëãàí ðèâîÿòèäà µàì õóääè þ³îðèäàãè µàäèñíè çèêð ³èëäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. Ìîëèê: «Àãàð àíà øó ñ´çíè êèøèëàðíèíã äèíäàãè ñóñòêàøëèêëàðèíè ê´ðèá àéòñà, çàðàðè é´³. Ëåêèí ´ç íàôñèãà àæàáëàíèá, êèøèëàðãà ïàñò íàçàð áèëàí ³àðàá àéòñà, óíäà ìàí ³èëèíãàíëàð ³àòîðèäà á´ëèá ³îëàäè», äåäèëàð. Èìîì Íàâàâèéíèíã ôèêðëàðè÷à µàì, ìàíà øó ñ´ç ñàµèµäèð. Õóñóñàí, Èìîì Ìîëèêäàí (ð.à.) á´ëãàíè äè³³àòãà ñàçîâîðäèð. 940/7. ¥óçàéôàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµ õîµëàñà âà ôàëîí÷è õîµëàñà, äåá àéòìàíãëàð. Ëåêèí Àëëîµ õîµëàñà, ñ´íãðà ôàëîí÷è õîµëàñà, äåá àéòàâåðèíãëàð», äåäèëàð. Èìîì Àáó Äîâóä ñàµèµ èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Õèòîáèé âà áîø³àëàð àéòèøãàí: «Áó µàäèñäà îäîáãà ÷à³èðóâ÷è èðøîä áîð. ×óíêè «âà» ñ´çè «áèðãà», «øåðèê á´ëèø» ìàúíîñèíè àíãëàòàäè. «Ñ´íãðà» ñ´çè ýñà òàðòèá âà çàèôëèêíè àíãëàòàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áó Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 241 µàäèñäà Àëëîµ õîµèøèíè áîø³àëàðíèíã õîµèøèäàí îëäèí êåëòèðÿïòèëàð». Èáðîµèì Íàµàúèé «Àúóâçó áèëëàµè âà áèêà», ÿúíè «Àëëîµ èñìè âà ñåíèíã èñìèíã áèëàí ïàíîµ òèëàéìàí», äåá àéòìî³íè êàðèµ ê´ðàðäèëàð. Áàëêè «Àúóâçó áèëëàµè ñóììà áèêà», äåá àéòìî³ëèê æîèçäèð. Áó– Àëëîµíèíã èñìè áèëàí, ñ´íãðà ñåíèíã èñìèíã áèëàí, äåãàíèäèð. Âà ÿíà: «Àãàð Àëëîµ ³èëìàãàíèäà, ñ´íãðà ôàëîí÷è ³èëìàãàíèäà, áóíäàé ³èëàðäèì», äåá àéòèëàäè. Àììî «Àëëîµ ³èëìàãàíèäà âà ôàëîí÷è ³èëìàãàíèäà, áóíäàé ³èëìàñäèì», äåá µàðãèç àéòìà. Ôàñë: áèðîð íàðñà ñàáàáëè ¸ì²èð ¸²äè. Àëáàòòà áóíèíã ¸²äèðóâ÷èñè áóëóò ¸êè þëäóçäèð, äåá ýúòè³îä ³èëñà, áàñ, ó êóôðëèêäèð. Àãàð àëáàòòà áó ¸ì²èðíèíã ¸²äèðóâ÷èñè Àëëîµ, àíàâè çèêð ³èëèíãàí íàðñà ýñà ¸ì²èð ¸²èøè ó÷óí àëîìàò, õîëîñ, äåá ýúòè³îä ³èëñà, êóôð á´ëìàéäè. Ëåêèí æîµèëèÿòäà èñòåúìîë ³èëèíãàí ëàôçíè èøëàòãàíè ó÷óí áó êàðèµ ê´ðèëãàí íàðñàäèð. Áèç áó µà³äà ¸ì²èð ¸²à¸òãàíäà àéòèëàäèãàí íàðñàëàð áîáèäà çèêð ³èëäèê. Ôàñë: «Àãàð áóíäàé ³èëñàì, ÿµóäèé ¸êè íàñðîíèé á´ëàé» ¸ «Èñëîìãà àëî³àñèçìàí» ¸õóä øóíãà ´õøàø ñ´çëàðíè àéòèá, Èñëîìäàí ÷è³èø µà³è³àòèíè èðîäà ³èëñà, àíà øó µîëäà êîôèð á´ëèá, óíãà ìóðòàäëèê µóêìè þðèòèëàäè. Àãàð áóíäàé äåéèø áèëàí Èñëîìäàí ÷è³èøíè èðîäà ³èëìàñà, êîôèð á´ëìàéäè. Ëåêèí µàðîì èøíè áàæàðãàíè ó÷óí òàâáà ³èëèøè âîæèá á´ëàäè. ¤øà ïàéòäà¸³ ãóíîµäàí ò´õòàá, ³èëãàí íàðñàñèãà ïóøàéìîí á´ëàäè, óíãà àñëî ³àéòìàñëèêêà ³àñä ³èëèá, èñòè²ôîð àéòàäè, «Ëà èëàµà èëëàëëîµó Ìóµàììàäóí Ðàñóëóëëîµ», äåá àéòàäè. Ôàñë: ìóñóëìîí êèøèíè «Ýé êîôèð», äåá àéòìî³ëèê äàµøàòëè µàðîì àìàëëàðäàíäèð. 941/8. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð êèøè áèðîäàðèãà «Ýé êîôèð», äåñà, áàòàµ³è³, ó èêêîâëàðèäàí áèðëàðèãà ³àéòàäè. Àãàð àéòãàíèäåê á´ëñà, ´øà àéòèëãàíãà, óíäàé á´ëìàñà, àéòãàí êèøèíèíã ´çèãà ³àéòàäè»äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 942/9. Àáó Çàððäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã «Êèìêè áèð êèøèíè êîôèð ¸êè Àëëîµíèíã äóøìàíè, äåá ÷à³èðñà-þ, ó íàðñà ´øà êèøèäà á´ëìàñà, ó ´çèãà ³àéòàäè», äåãàíëàðèíè ýøèòäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ôàñë: àãàð ìóñóëìîí áîø³à áèð ìóñóëìîíãà íèñáàòàí «Àëëîµèì, óíäàí èìîííè òîðòèá îë», äåñà, øó ãàïè áèëàí îñèé á´ëàäè. Ìàíà øó äóîíèíã ´çè áèëàí äóî ³èëóâ÷è êîôèð á´ëàäèìè? Áóíäà èêêè õèë ôèêð áîð: £îçè ¥óñàéí ôàòâîëàðèãà ê´ðà, êîôèð á´ëìàéäè. Áóíãà Ìóñî àëàéµèññàëîìäàí õàáàð áåðèëãàí Àëëîµíèíã ñ´çè µóææàò ³èëèíàäè. «Ïàðâàðäèãîðî, óëàðíèíã ìîë-äóí¸ëàðèíè é´³ ³èëãèí, ê´íãèëëàðèíè ³àòòè³ ³èëãèí, òîêè àëàìëè àçîáíè ê´ðìàãóíëàðè÷à, èìîí êåëòèðìàñèíëàð» (Þíóñ ñóðàñè, 88-îÿò). Àãàð áèçäàí îëäèíãèëàðíèíã øàðèàòè áèçíèíã øàðèàòèìèç, äåéäèãàí á´ëñàê, áó äàëèëãà íàçàð ñîëìî³ êåðàê. Ôàñë: àãàð êîôèð ìóñóëìîííè êóôð êàëèìàñèíè àéòìî³ëèêêà ìàæáóðëàñà, áàñ, ìóñóëìîí óíè àéòèá, ³àëáè èìîíèãà õîòèðæàì á´ëñà, êîôèð á´ëìàéäè. Áó £óðúîíäàãè íàññ (äàëèëëàð)äà µàì, ìóñóëìîíëàð èæìîúèäà µàì èòòèôî³ ³èëèíãàí. Ýíäè ´ëèìäàí ´çèíè ñà³ëàø ó÷óí êóôð êàëèìàñèíè àéòèøëèê àôçàëìè? Áó ñàâîëãà áåø õèë ôèêð àéòèëãàí: Ýíã ò´²ðèðî²è âà àôçàëè ´ëèìãà ñàáð ³èëèá, êóôð êàëèìàñèíè àéòìàñëèê. Ñàµèµ µàäèñëàð âà ñàµîáàëàðíèíã àìàëëàðè áóíãà äàëèëäèð. Èêêèí÷èñè, æîíèíè ³àòëäàí ñà³ëàø ó÷óí êóôð êàëèìàñèíè àéòìî³ àôçàë. Ó÷èí÷èñè, óíè îìîí ³îëèøëèãè äóøìàíäàí ³àñîñ îëèø ¸êè øàðèàò àµêîìëàðèíè ³îèì ³èëèøëèêäà ìóñóëìîíëàðãà ìàíôààòëè á´ëñà, êóôð êàëèìàñèíè ãàFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 242 ïèðìî³ëèãè àôçàëäèð. Àãàð áóíäàé á´ëìàéäèãàí á´ëñà, ´ëèìãà ñàáð ³èëìî²è àôçàë. Ò´ðòèí÷èñè, óëàìî âà øóëàðãà ´õøàø ýðãàøèëàäèãàí êèøèëàð á´ëñà, àâîì àäàøìàñëèãè ó÷óí ´ëèìãà ñàáð ³èëìî²è àôçàë. Áåøèí÷èñè, Àëëîµ òàîëîíèíã «Âà ´çèíãèçíè µàëîêàòãà òàøëàìàíã» (Áà³àðà ñóðàñè, 195-îÿò) ñ´çèãà áèíîàí êóôð êàëèìàñèíè àéòìî³ëèê âîæèáäèð. Ìàíà øó îõèðãèñè æóäà µàì çàèô ê´ðèíèøäàãèñèäèð. Ôàñë: àãàð ìóñóëìîí êèøè êîôèðíè Èñëîìãà êèðèøãà ìàæáóðëàñà, áàñ, ó èêêè øàµîäàò êàëèìàñèíè àéòñà âà àíà øó àéòóâ÷è êîôèð µàðáèé á´ëñà, Èñëîìè äóðóñò á´ëàäè. ×óíêè óíè ìàæáóðëàø µà³ áèëàí á´ëìî³äà. Àãàð ó àéòóâ÷è çèììèé á´ëñà, ó ìóñóëìîí á´ëìàéäè. ×óíêè áèç óíäàé ³èëìàñëèê ìàæáóðèÿòèíè îëãàíìèç. Áàñ, ìàæáóðëàøëèê ò´²ðè ýìàñ. Áàúçè çàèô ñ´çëàð áîðêè, óëàðäà: «Ó ìóñóëìîí á´ëàäè, ÷óíêè áóþðèø µà³äèð», äåéèëãàí. Ôàñë: àãàð êîôèð èêêè øàµîäàò êàëèìàñèíè ìàæáóðëàíìàñäàí àéòñà-þ, µèêîÿ òàðçèäà ìàñàëàí, Çàéääàí ýøèòäèì, ó «Ëà èëàµà èëëàëëîµó Ìóµàììàäóí Ðàñóëóëëîµ», äåäè äåá àéòñà, Èñëîìäà ýêàíèãà µóêì ³èëèíìàéäè. Àãàð ìóñóëìîííèíã òàêëèôèäàí êåéèí èêêè øàµîäàò êàëèìàñèíè àéòñà, ìàñàëàí, «Ëà èëàµà èëëàëëîµó Ìóµàììàäóí Ðàñóëóëëîµ», äåãèí, äåñà-þ, êîôèð óíè àéòñà, ìóñóëìîí á´ëàäè. Àãàð µèêîÿ âà òàêëèô ê´ðèíèøèäà á´ëìàñäàí, áàëêè ´çè÷à áîøëàñà, ìàøµóð ñàµèµ ìàçµàáãà ê´ðà, ó ìóñóëìîí á´ëàäè. Áàúçèëàð µèêîÿ ýµòèìîëè áîðëèãè ó÷óí ìóñóëìîí á´ëìàéäè, äåéèøãàí. Ôàñë: ìóñóëìîíëàð èøèãà áîøëè³ á´ëãàí êèøèíè õàëèôàòóëëîµ, ÿúíè Àëëîµíèíã õàëèôàñè, äåá àéòìàñëèê ëîçèì. Áàëêè ó õàëèôà ¸êè õàëèôàòóð-ðàñóëóëëîµ ¸êè àìèðóë-ì´ìèíèí, äåá àéòèëàäè. Èìîì Àáó Ìóµàììàä àë-Áà²àâèé «Øàðµè ñóííà» êèòîáëàðèäà êåëòèðèøëàðè÷à, ìóñóëìîíëàð èøèãà áîøëè³ á´ëãàí êèøèíè àãàð îäèë èìîìëàð ñèéðàòèãà õèëîô á´ëñà, ìóñóëìîíëàð èøèäà ³îèì á´ëãàíè âà ì´ìèíëàð óíèíã ñ´çèãà ³óëî³ òóòãàíè ó÷óí àìèðóë ì´ìèíèí âà õàëèôà, äåá àòàìî³ëèêíèíã çàðàðè é´³. Õàëèôà, äåá àòàëèøèãà ñàáàá ó ´çèäàí îëäèíãè áîøëè³³à õàëèôà (´ðèíáîñàð) á´ëèá ´ðíèãà ´òèðãàíëèãèäèð. Áèðîð êèøè Îäàì àëàéµèññàëîìäàí âà Äîâóä àëàéµèññàëîìäàí êåéèí õàëèôàòóëëîµ, äåá àòàëèíìàéäè. ×óíêè Àëëîµ òàîëî: «Ìåí åðäà (Îäàìíè) õàëèôà ³èëìî³÷èìàí» (Áà³àðà ñóðàñè, 30-îÿò) âà «Ýé Äîâóä, äàðµà³è³àò, Áèç ñåíè åðäà õàëèôà ³èëäèê», äåá àéòãàí (Ñîä ñóðàñè, 26-îÿò). Èáí Àáó Ìóëàéêàäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè Àáó Áàêð Ñèääè³³à (ð.à.) «Éà õàëèôàòóëëîµ», ÿúíè «Ýé Àëëîµíèíã õàëèôàñè», äåãàíèäà, áó çîò: «Ìåí Ìóµàììàä ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã õàëèôàëàðèìàí. Ìåí ìàíà øó áèëàí ðîçèìàí», äåäèëàð. Áèð êèøè Óìàð èáí Àáäóëàçèçãà (ð.à.) «Éà õàëèôàòóëëîµ», äåãàíèäà, áó çîò: «Ñåíãà âîé á´ëñèí. Ñåí àí÷à éèðî³ ñ´çëàðíè èøëàòäèíã. Îíàì ìåíè Óìàð, äåá èñìëàãàí. Àãàð ìåíè øó èñì áèëàí ÷à³èðñàíã, áóíè ³àáóë ³èëäèì. Ñ´íãðà óë²àéäèì. Áàñ, Àáó ¥àôñ, äåá êóíÿëàíäèì. Àãàð ìàíà øó êóíÿ áèëàí ìåíè ÷à³èðñàíã, ³àáóë ³èëäèì. Ñ´íãðà ñèçëàðíè èøëàðèíãèçãà áîøëè³ á´ëäèì. Áàñ, ìåíè àìèðóë ì´ìèíèí, äåá èñìëàäèíãëàð. Àãàð ìåíè ìàíà øó àòàìà áèëàí ÷à³èðñàíã, êèôîÿ ³èëàäè», äåäèëàð. Àáóë ¥àñàí àë-Ìîðóäèé «Àµêîì àñ-Ñóëòîíèééà» íîìëè êèòîáëàðèäà èìîìíè õàëèôà, äåá èñìëàäèëàð. ×óíêè ó Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà óììàòëàðèäàí õàëèôà (´ðèíáîñàð) á´ëäè. Óìóìëàøòèðèá, õàëèôà ¸êè õàëèôàòóð ðàñóëóëëîµ, äåá àéòèø æîèç. «Õàëèôàòóëëîµ» äåãàí ñ´çèìèçíèíã æîèçëèãèäà èõòèëîô ³èëèíãàí. Áàúçèëàð Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 243 Àëëîµíèíã ìàõëó³îòëàðèäàãè µó³ó³ëàðäà ³îéèì á´ëèá, áîð á´ëãàíè ó÷óí æîèç, äåéèøãàí. Áóíãà Àëëîµíèíã ñ´çèäàãè «Ó ñèçëàðíè åð þçèäà õàëèôà ³èëèá ³´éãàí Çîòäèð» îÿòèíè äàëèë ³èëèá êåëòèðèøãàí (Ôîòèð ñóðàñè, 39-îÿò). Ëåêèí æóìµóð óëàìîëàð õàëèôàòóëëîµ, äåá àòàøäàí ìàí ³èëèøäè. Âà áóíäàé äåá àéòñà, ãóíîµêîð á´ëèøãà îëèá áîðèøèíè òàúêèäëàøãàí. Èìîì Íàâàâèé àéòäèëàð: «Áèðèí÷è àìèðóë ì´ìèíèí, äåá èñìëàíãàí êèøè Óìàð èáí Õàòòîáäèðëàð. Èëì àµëëàðè îðàñèäà áó µà³äà õèëîô é´³. Àììî áàúçè æîµèëëàð Ìóñàéëàìà, äåá àéòèøàäè. Áó ôèêð î÷è³ õàòî âà óëàìîëàð èæìîúèãà ìóõîëèô á´ëãàí õóíóê æîµèëëèêäèð. Óëàìîëàð êèòîáëàðèäà î÷è³÷àñèãà èòòèôî³ ³èëèá íà³ë ³èëèøëàðè÷à, áèðèí÷è àìèðóë ì´ìèíèí, äåá èñìëàíãàí çîò Óìàð èáí Õàòòîáäèðëàð». Èìîì Àáó Óìàð èáí Àáäóëáèðð «Èñòèéúîá» íîìëè êèòîáëàðèäà Óìàð èáí Õàòòîáíè áèðèí÷è á´ëèá àìèðóë ì´ìèíèí, äåá íîìëàíèøëàðèãà ñàáàá Àáó Áàêð (ð.à.) õàëèôàòóð-ðàñóëóëëîµ (Ðàñóëóëëîµ ´ðèíáîñàðëàðè), äåá èñìëàíãàíëèêëàðèäèð, äåéäèëàð. Ôàñë: ñóëòîíãà ¸êè áóíäàí áîø³à µóêìäîðãà øàµàíøîµ, äåá àéòèø ³àòòè³ µàðîì á´ëãàí àìàëëàðäàíäèð. ×óíêè óíèíã ìàúíîñè ìóëêëàðíèíã ïîäøîñè, äåãàíèäèð. Áó ñèôàò Àëëîµäàí áîø³àãà èøëàòèëìàéäè. 943/10. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµíèíã µóçóðèäàãè òàµ³èðëàíãàí èñì áèð êèøèíèíã «ìàëèêóë àìëîê» (ìóëêëàðíèíã ïîäøîñè) äåá àòàëìî²èäèð», äåäèëàð. Áèç áóíè «Èñìëàð êèòîáè»íèíã 731-µàäèñèäà çèêð ³èëäèê. Ôàñë: «Ñàééèä» ëàôçè µà³èäà áèëèíãêè, áó ëàôç ³àâìèäà óñòóí, ³àäðè îëèé áîøëè³, ôîçèë êèøèëàðãà âà áóíäàí òàø³àðè ²àçàáè ³´ç²àìàéäèãàí µàëèì êèøèãà, ñàõèéãà, ïîäøîµãà âà ýðãà íèñáàòàí èøëàòèëàäè. Ôàçë àµëëàðèãà «ñàééèä» ëàôçèíèíã èøëàòèëèøè µà³èäà ê´ïëàá µàäèñëàð êåëãàí. 944/11. Àáó Áàêðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ¥àñàí èáí Àëè áèëàí (ð.à.) ìèíáàðãà ê´òàðèëäèëàð-äà, «Áó áîëàì ñàééèääèð. Øîÿäêè, Àëëîµ áó áèëàí ìóñóëìîíëàðíèíã èêêè æàìîàñè îðàñèíè èñëîµ ³èëñà», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 945/12. Àáó Ñàèä Õóäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Ñàúä èáí Ìóîç êåëãàíëàðèäà àíñîðèéëàðãà ³àðàòà: «Ñàééèäëàðèíãèçãà ¸êè ÿõøèëàðèíãèçãà òóðèíãëàð», äåá àéòäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 946/13. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ñàúä èáí Óáîäà: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, áèçëàðäàí áèð êèøè ò´øàãèäà ¸ò ýðêàê áèëàí ¸òãàí õîòèíèíè ê´ðñà, ´ëäèðàäèìè?» äåãàíäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µàäèñíèíã äàâîìèäà: «Ñàééèäëàðèíãèç íèìà äåá àéòà¸òãàíèãà ³àðàìàéñèçëàðìè?» äåäèëàð. «Ñàééèä» ëàôçè èñòåúìîë ³èëèøäàí ìàí ³èëèíãàí äàëèëëàð ³óéèäàãè µàäèñëàðäàí áèëèíàäè: 947/14. Áóðàéäàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìóíîôè³³à ñàééèä ëàôçèíè (èøëàòèá) àéòìàíãëàð. Àãàð ìóíîôè³íè áîøëè³ äåá áèëñàíãèçëàð, Ðàááèëàðèíãèç àççà âà æàëëàíèíã ²àçàáèíè êåëòèðãàí á´ëàñèçëàð», äåäèëàð. Èìîì Àáó Äîâóä ñàµèµ èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Èìîì Íàâàâèé: «Áó µàäèñëàðíè õóëîñàëàãàíäà, «Ôàëîí÷è ñàééèä âà ýé ñàééèäèì», äåá ¸êè øóíãà ´õøàø èëìè µàìäà èñëîµ÷èëèãè áèëàí ôàçèëàòëè, ÿõøè êèøèëàðãà íèñáàòàí èøëàòèëàäè. Ëåêèí ôîñè³ ¸êè äèíèäà àéáäîð âà øóëàðãà ´õøàø êèøèëàðãà íèñáàòàí ñàééèä, äåá àéòìî³ êàðèµ ê´ðèëãàí», äåäèëàð. Ôàñë: øàìîëíè ñ´êèøäàí ³àéòàðèëãàíìèç: 948/15. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 244 âàñàëëàì : «Øàìîë áàíäàëàðãà þáîðèëãàí ðàµìàòäèð. Ãîµèäà ó ðàµìàò áèëàí êåëàäè, ãîµèäà àçîá áèëàí. Àãàð øàìîë ýññà, óíè ñ´êìàíãëàð. Àëëîµäàí óíèíã ÿõøèñèíè ñ´ðàá, ¸ìîíèäàí ïàíîµ òèëàíãëàð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Èáí Ìîæà ðèâîÿòëàðè Ôàñë: èñèòìàíè ñ´êèøíèíã µàì êàðîµèÿòè áîð. 949/16. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Óììó Ñîèá ¸êè Óììó Ìóñàééàáíèíã (ðîâèé øàê ³èëäèëàð) îëäèãà êèðèá: «Íèìà á´ëäè ñåíãà, ýé Óììó Ñîèá ¸êè Óììó Ìóñàééàá, òèòðà¸òèðñàí?» äåãàíëàðèäà, ó à¸ë: «Àëëîµ áàðàêàñèíè êåòêàçãóð èñèòìà ñàáàáëè», äåäè. Øóíäà ó çîò: «Èñèòìàíè ñ´êìàãèí, ÷óíêè ó õóääè áîñ³îí òåìèðíèíã êèðèíè êåòêàçãàíãà ´õøàá îäàì áîëàñèíèíã õàòîñèíè êåòêàçàäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ôàñë: õ´ðîçíè ñ´êèøäàí ³óéèäàãè µàäèñ èëà ³àéòàðèø áîð: 950/17. Çàéä èáí Õîëèä àë-Æóµàéíèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Õ´ðîçíè ñ´êìàíãëàð, ÷óíêè ó íàìîçãà óé²îòàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ñàµèµ èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Ôàñë: æîµèëèÿò äàúâîëàðè áèëàí ÷à³èðè³ ³èëèøäàí ³àéòàðèø âà óëàðíèíã ñ´çëàðèíè èñòåúìîë ³èëèøíèíã ¸ìîíëèãè øóíäàé: 951/18. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè þçèãà óðèá, ÷´íòàãèíè éèðòèá, æîµèëèÿò äàúâîëàðè áèëàí ÷à³èðè³ ³èëñà, áèçäàí ýìàñ», äåá àéòäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ôàñë: ìóµàððàì îéèíè ñàôàð îéè, äåá èñìëàìî³ êàðèµ ê´ðèëãàíäèð. ×óíêè ó æîµèëèÿò îäàòëàðèäàíäèð. Ôàñë: êîôèð á´ëèá ´ëãàí êèøèãà ìà²ôèðàò òèëàá äóî ³èëìî³ µàðîìäèð. Áó µà³äà Àëëîµ òàîëî: «Íà ïàé²àìáàð âà íà ì´ìèíëàð – àãàð ìóøðèêëàð ³àðèí- äîøëàðè á´ëñà µàì – óëàðíèíã ä´çàõ ýãàëàðè ýêàíëèêëàðè àíè³ ìàúëóì á´ëãàíèäàí êåéèí ó ìóøðèêëàð ó÷óí ìà²ôèðàò ñ´ðàøëàðè æîèç ýìàñäèð», äåá àéòãàí (Òàâáà ñóðàñè, 113-îÿò). Ôàñë: øàðúèé ñàáàáñèç ìóñóëìîííè ñ´êèøãà èæîçàò áåðèø µàðîìäèð. 952/19. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìóñóëìîííè ñ´êèøëèê ôîñè³ëèêäèð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Èêêè ñ´êóâ÷èíèíã áîøëîâ÷èñèãà ãóíîµ á´ëàäè, àãàð ìàçëóì µàääàí îøìàñà», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì, Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. Ôàñë: îäàòäà èñòåúìîë ³èëèíàäèãàí ¸ìîí ëàôçëàð – êèøè õóñóìàò÷èñèãà «ýé ýøàê», «ýé àõìî³», «ýé èò» âà øóíãà ´õøàøëàðíè àéòìî³ëèêäèð. Áó èêêè æèµàòäàí ³àáèµäèð. Áèðèí÷èäàí, ó ñ´ç ¸ë²îíäèð. Èêêèí÷èäàí, àçèÿò áåðèøäèð. Àììî çîëèì, äåéèø óíäàé ýìàñ. Õóñóìàòëàøóâ÷èãà çàðóðàòäàí ðóõñàò ýòèëãàí. ×óíêè ó ê´ïèí÷à ðîñò µàì á´ëèá ÷è³àäè. Êàìäàí-êàì èíñîíëàðãèíà ´ç íàôñëàðèãà çóëì ³èëìàéäèëàð. Ôàñë: Íàµµîñíèíã àéòèøëàðè÷à, áàúçè óëàìîëàð: «Ìåí áèëàí áèðãà Àëëîµäàí áîø³à áèðîð ìàõëó³îò é´³ ýäè», äåá àéòìî³íè êàðèµ ê´ðèøäè. Áó åðäà êàðèµ ê´ðèëèøäàí ñàáàá ëàôçíèíã ¸³èìñèçëèãèäàíäèð. Àñëèäà, àðàá òèëèäàãè èñòèñíî ³îèäàñè þ³îðèäàãè ñ´çãà óëàøíè èðîäà ýòàäè. Áó åðäà ó íàðñà ìàµîëäèð. Ýíäè áó èñòèñíîäàí ìóðîä þ³îðèäàãè ñ´çäàí óçèøíè èðîäà ýòàäè. ßúíè, ñ´ç çàìèðèäà «Àëëîµ ìåí áèëàí áèðãà ýäè», äåãàí òóøóí÷à îëèíàäè. Áó Àëëîµíèíã ñ´çèäàãè «... âà ó (Àëëîµ) ñèçëàð áèëàí áèðãàäèð», äåãàí îÿòèäàí îëèíãàí». Áóíèíã ´ðíèãà «Ìåí áèëàí Àëëîµäàí áîø³à µå÷ êèì é´³ ýäè», äåá àéòìî²è ëîçèì á´ëàäè. Âà ÿíà «Àëëîµíèíã èñìèãà ´òèð», äåá àéòìî³ êàðèµ ê´ðèëäè. Áàëêè áóíèíã ´ðíèãà «Àëëîµíèíã èñìè áèëàí ´òèð», äåéèëàäè. Ôàñë: Íàµµîñ áàúçè ñàëàôëàðäàí µèêîÿ ³èëèá ³óéèäàãèëàðíè àéòãàíëàð: «Ð´çàäîð êèøèíèíã «Î²çèìäàãè ìàíà áó òàì²à µà³³è», äåá àéòìî³ëèãè µàì êàðèµ Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 245 ê´ðèëãàí. ×óíêè êîôèðíèíã î²çèãà òàì²à ³èëèíàäè, äåá µóææàò ³èëèíäè. Ýíäè áó µóææàòãà íàçàð ñîëìî³ ëîçèì. ×óíêè óíäà Àëëîµäàí áîø³à èëà ³àñàì è÷èëÿïòè». Áóíäàí ìàí ³èëèíãàíëèãè µà³èäà êåëãóñè áîáëàðäà, èíøààëëîµ, òàíèøàìèç. Áó þ³îðèäà çèêð ³èëãàíèìèçäåê, Àëëîµäàí ´çãà èëà ³àñàì è÷èëãàíëèãè µàìäà µîæàòñèç ð´çà èçµîð ³èëèíãàíëèãè ñàáàáëè ìàêðóµäèð. 953/20. Àáäóðàççî³ Ìàúìàðäàí, ó £àòîäàäàí, ¸êè áîø³àñèäàí, ó Èìðîí èáí ¥óñàéíäàí (ð.à.) ³èëãàí ðèâîÿòäà áó çîò: «Áèç æîµèëèÿòäà «Àëëîµ ê´çèíãíè äîèì ñåâãàí êèøèíããà òóøàäèãàí ³èëñèí!» âà «Õàéðëè òîíã», äåá àéòàð ýäèê. £à÷îíêè, Èñëîì êåëãàíäàí êåéèí áóíäàé äåá àéòèøëèêäàí ìàí ³èëèíäèê», äåá àéòäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. Àáäóðàççî³ âà Ìàúìàð: «Êèøè «Àëëîµ ê´çèíãíè äîèì ñåâãàí êèøèíããà òóøàäèãàí ³èëñèí!» äåá àéòìî²è ìàêðóµ, ëåêèí «Àëëîµ ê´çèíãíè õàéðëè ³èëñèí», äåá àéòèøíèíã çàðàðè é´³», äåá àéòèøäè. Ôàñë: èêêè êèøèíèíã ó÷èí÷è áèð êèøèíè ÿêêà ³´éèá, ïè÷èðëàøèá ãàïëàøìî² ³àéòàðèëãàíäèð: 954/21. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ó÷ êèøè á´ëñàíãèçëàð, áèðèíè ³îëäèðèá, µàòòîêè ó îäàìëàðãà ³´øèëèá êåòãóí÷à èêêè êèøè ïè÷èðëàøìàñèí. ×óíêè àíà øóíäàé ³èëèø óíè õàôà ³èëàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 955/22. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ó÷ êèøè á´ëñàíãèçëàð, ó÷èí÷è êèøèíè ³îëäèðèá, èêêè êèøè ïè÷èðëàøèá ãàïëàøìàíãëàð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Àáó Äîâóä ðèâîÿòëàðèäà «Ìàíà øó µàäèñíèíã ðèâîÿò ³èëóâ÷èñè Àáó Ñîëèµ èáí Óìàðãà: «Ò´ðò êèøè á´ëñà-÷è?» äåãàíëàðèäà, Èáí Óìàð: «Çàðàð ³èëìàéäè», äåãàíëàð»è çè¸äà ³èëèíäè. Ôàñë: à¸ëíèíã ýðèãà ¸êè áîø³à ýðêàêêà àãàð øàðúèé µîæàò á´ëìàñà, ´çãà áèð õîòèííèíã áàäàíè ÷èðîéëè ýêàíèíè õàáàð áåðèøè ³àéòàðèëãàí àìàëäèð: 956/23. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «À¸ë áîø³à áèð õîòèííèíã õàáàðèíè áåðìàñèí. Áîðäè-þ, ó ýðèãà ñèôàòëàñà, ã´¸êè ýðè ó à¸ëãà ³àðàãàíäåê á´ëàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ôàñë: Íàµµîñíèíã Àáó Áàêð Ìóµàììàä èáí ßµ¸äàí ðèâîÿò ³èëèøëàðè÷à, áè- ðîð êèøè ²àçàáëàíèá òóðãàí ïàéòäà óíãà «Àëëîµíè çèêð ³èë», äåá àéòèø µàì êàðèµ ê´ðèëãàí. ×óíêè áó ²àçàáè óíè êóôðãà îëèá êåëèøè õàâôè áîð. Âà øó ñèíãàðè ²àçàáè êåëãàí êèøèãà «Ðàñóëóëëîµãà ñàëîâîò àéò», µàì äåéèëìàéäè. ×óíêè áóíäà µàì þ³îðèäàãè õàâô áîð. Ôàñë: ýíã ¸ìîí ëàôçëàðäàí áèðè àêñàð êèøèëàð îäàò ³èëèá îëãàí ³àñàìäèð. Àãàð áèðîð íàðñàãà ³àñàì è÷èøíè õîµëàñà, «âàëëîµè» ñ´çèíèíã ´ðíèãà «øóíäàé á´ëãàíèíè Àëëîµ áèëàäè», äåéèøàäè. Áóíäà óëàð ³àñàì áóçèøíè êàðèµ ê´ðãàíëàðèäàí ¸êè Àëëîµíè óëó²ëàãàíëèêëàðèäàí âà ³àñàì è÷èøäàí ´çëàðèíè ñà³ëàãàíëèêëàðèäàí øóíäàé ³èëèøàäè. Áó èáîðàäà õàòàð áîð. Àãàð óøáó ñ´ç ñîµèáèíèíã àíà øó àéòãàí ñ´çëàðè ´ç àéòãàíèäåê á´ëñà, áóíèíã çàðàðè é´³. Àãàð øàê ³èëàäèãàí á´ëñà, áàñ, ó ýíã õóíóê ñ´çäèð. ×óíêè ó Àëëîµãà íèñáàòàí ¸ë²îí èøëàòãàí á´ëàäè. ×óíêè ó Àëëîµ àíà øó íàðñàíè àëáàòòà áèëàäè, äåéäè-äà, ³àíäàéëèãèãà ´çèäà µàì èøîí÷ é´³. Áóíäàí µàì íîçèê ³àáîµàòëè òîìîíè áîð. Ó Àëëîµíè ñèôàòëàá, Àëëîµ áèëãàí íàðñàíèíã õèëîôèíè áèëàìàí, äåéèøëèêäèð. Àãàð øó àéòãàíè µà³è³àòäà øóíäàé á´ëñà, êîôèð µàì á´ëàäè. Êèøèíèíã áó èáîðàëàðäàí ÷åòëàíìî²è ëîçèì á´ëàäè. Ôàñë: äóîäà «Àëëîµèì, àãàð õîµëàñàíã ¸êè èðîäà ³èëñàíã, ìåíè êå÷èðãèí», äåá àéòìî³ ìàêðóµäèð. Áàëêè áóíäà ñ´ðàøíè æàçì èëà ³èëàäè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 246 957/24. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðäàí áèðèíãèç «Àëëîµèì, àãàð õîµëàñàíã, ìåíè êå÷èðãèí, Àëëîµèì, àãàð õîµëàñàíã, ìåíãà ðàµì ³èëãèí», äåá àéòìàñèí. Ñ´ðàøíè ³àñä ³èëñèí. ×óíêè Óíäà ³àáóë ³èëìàñëèê é´³äèð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ìóñëèìíèíã áîø³à ðèâîÿòëàðèäà «Ëåêèí ³ àñä ³ èëèá ³àòòè³ ñ´ðàñèí. Àëëîµ íàçäèäà áèðîð (õîµ äóí¸âèé, õîµ óõðîâèé) íàðñàíèíã êàòòàñè á´ ëìàéäè. Àëáàòòà áåðàäè», á´ ëèá êåëãàí. 958/25. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ñèçëàðäàí áèðèíãèç äóî ³èëñà, ñ´ðàøäà ³àñä ³èëñèí. ¥àðãèç àãàð õîµëàñàíã, ìåíãà àòî ³èëãèí, äåìàñèí. ×óíêè Óíäà ³àáóë ³èëìàñëèê é´³äèð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ôàñë: Àëëîµíèíã íîìè âà ñèôàòèäàí òàø³àðè íàðñàëàðäà ³àñàì è÷èø êàðèµ ê´ðèëãàí. Õîµ ó íàáèé, Êàúáà, ôàðèøòà, îìîíàò, µà¸ò, ðóµ âà áóíäàí áîø³à íàðñàëàðäà á´ëñà µàì. Áóëàðäàí êàðîµèÿòëèñèíèíã ýíã ³àòòè²è îìîíàò áèëàí è÷èëãàí ³àñàìäèð. 959/26. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëáàòòà Àëëîµ òàîëî ñèçëàðíè îòà-áîáîëàðèíãèç íîìè áèëàí ³àñàì è÷èøäàí ìàí ³èëàäè. Êèìêè ³àñàì è÷àäèãàí á´ëñà, Àëëîµ íîìè áèëàí è÷ñèí ¸êè æèì òóðñèí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áîø³à ñàµèµ ðèâîÿòäà «Êèìêè ³àñàì è÷àäèãàí á´ëñà, Àëëîµ íîìè èëà è÷ñèí ¸êè ñóêóò ³èëñèí», äåéèëãàí. Îìîíàò èëà ³àñàì è÷èø ³àòòè³ òàµäèä áèëàí ìàí ³èëèíãàí. Áóíãà ³óéèäàãè µàäèñ äàëèë á´ëàäè: 960/27. Áóðàéäàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè îìîíàò áèëàí ³àñàì è÷ñà, áèçäàí ýìàñ», äåá àéòäèëàð. Èìîì Àáó Äîâóä ñàµèµ èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Ôàñë: îëäè-ñîòäèäà àãàð ðîñò á´ëñà µàì, ê´ï ³àñàì è÷èø ìàêðóµäèð. 961/28. Àáó £àòîäàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Îëäè-ñîòäèäà ³àñàìíè ê´ï è÷èøäàí ñà³ëàíèíãëàð. ×óíêè ó ìîëíèíã áîçîðèíè ÷à³³îí ³èëàäè, àììî áàðàêàñèíè êåòêàçàäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ôàñë: îñìîíäàãè êàìàëàêíè «£àâñó-³óçàµ» ëàôçè èëà èøëàòìî³ ìàêðóµäèð. 962/29. Àáó Íóúàéì «¥óëèÿòóë àâëè¸»äà Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèøëàðè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «(Êàìàëàêíè) «£àâñó-³óçàµ», äåá àéòìàíãëàð, ÷óíêè «³óçàµ» øàéòîí, äåãàíèäèð. Ëåêèí «£àâñóëëîµè àççà âà æàëëà», äåá àéòèíãëàð. ×óíêè ó åð àµëè ó÷óí îìîíëèêäèð», äåäèëàð (àðàáëàð êàìàëàêíè «£àâñó-³óçàµ», äåá àéòèøàð ýäè. Áó µàäèñäà êàìàëàêíè «£àâñóëëîµ», äåá àòàøãà áóþðèá, «£àâñó-³óçàµ», äåá àòàøäàí ìàí ³èëèíÿïòè. ×óíêè «£óçàµ» øàéòîí, äåãàíè... – òàðæ.). Ôàñë: êèøè áèðîð ãóíîµ èëà ¸êè øóíãà ´õøàø íàðñà áèëàí áàëîëàíñà, áîø³à áèð êèøèãà áó µà³äà õàáàð áåðìî²è ìàêðóµäèð. Áàëêè Àëëîµ òàîëîãà òàâáà ³èëèá, ´øà µîëàòäà¸³ ó ãóíîµäàí ò´õòàøè, ³èëãàí íàðñàñèãà ïóøàéìîí á´ëèá, èêêèí÷è áîð àíà øóíäàé ãóíîµãà ³àéòìàñëèêíè ³àñä ³èëìî²è ëîçèì. Ìàíà øó ó÷òà øàðò òàâáàíèíã ðóêíëàðèäàí á´ëèá, óëàðñèç òàâáà äóðóñò á´ëìàéäè. Øàéõèãà ¸êè øóíãà ´õøàø ãóíîµèäàí ³óòóèëèøèãà é´ë ê´ðñàòóâ÷è øàõñãà ¸ àíà øó êàáè ãóíîµãà áîòèøäàí îìîíäà á´ëèøíè ´ðãàòóâ÷è êèøèãà ¸õóä óíèíã ñàáàáëàðèíè òàíèòóâ÷èãà ¸êè óíè äóî ³èëóâ÷è êèìñàãà ³èëãàí ãóíîµèíèíã õàáàðèíè áåðèøèíèíã çàðàðè é´³. Ýíäè áóíäàé ìàíôààòëàð á´ëìàñà, àíà ´øà êàðèµ ê´ðèëãàí. 963/30. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 247 âàñàëëàì: «Óììàòèìäàí µàð áèðè àâô ³èëèíãàíäèð. Ôà³àò ìóæîµèðëàð (îøêîðà ³èëóâ÷èëàð) áóíäàé ýìàñ. Ìóæîµèð øóíäàé áèð êèøèêè, ó êå÷àñèäà áèð àìàëíè ³èëàäè-äà, ñ´íãðà òîíã îòòèðàäè. Àëëîµ ýñà óíèíã ãóíîµèíè áåðêèòãàí ýäè. Áàñ, ó: «Ýé ôàëîí÷è, óíäàé âà áóíäàé ³èëäèì», äåéäè. Âàµîëàíêè, Ðàááèñè óíè áåðêèòãàí ýäè. Ó ýñà Àëëîµíèíã ¸ïèá ³´éãàí ïàðäàñèíè î÷èá þáîðàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áàëî²àòãà åòãàí ìóêàëëàôíèíã áèðîð êèøèíèíã ³óëè ¸êè õîòèíè ¸ ´²ëè ¸õóä äàñò¸ðèãà àìðó ìàúðóô ¸êè íàµèé ìóíêàð á´ëìàñäàí, áàëêè ôàñîä ñ´çëàð èëà ãàïëàøìî²è µàðîìäèð. Áó µà³äà Àëëîµ òàîëî: «ßõøèëèê âà òà³âî é´ëèäà µàìêîðëèê ³èëèíãèç, ãóíîµ âà µàääàí îøèø é´ëèäà µàìêîðëèê ³èëìàíãèç», äåá àéòãàí (Ìîèäà ñóðàñè 2-îÿò). Àëëîµ òàîëî £îô ñóðàñèíèíã 18-îÿòèäà: «Ó áèðîí ñ´çíè òàëàôôóç ³èëìàñ, ìàãàð (òàëàôôóç ³èëñà) óíèíã îëäèäà µîçèðó íîçèð á´ëãàí áèð êóçàòóâ÷è (ôàðèøòà ó ñ´çíè ¸çèá îëóð)», äåãàí. 964/31. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè áèðîð êèøèíèíã õîòèíèíè ¸êè ³óëèíè (áóç²óí÷èëèê íèÿòèäà) àëäàñà, áèçäàí ýìàñ», äåá àéòãàíëàð. Àáó Äîâóä âà Íàñàèéëàð ðèâîÿòè. Ôàñë: Àëëîµíèíã òîàòèäà «ìîëèìíè èíôî³ ³èëäèì» ¸êè øó êàáè ñ´çëàðíè àéòìî³ æîèç. Ìàñàëàí, µàæãà áîðèá-êåëèøèìãà ìèíã (äèíîð), ²àçîòäà ³àòíàøèøèìãà èêêè ìèíã (äèíîð), ìåµìîíëàðíèíã çè¸ôàòèãà óí÷à, áîëàëàðèì õàòíàñèãà ìóí÷à, íèêîµèìãà áèð ³àí÷à èíôî³ ³èëäèì, äåéäè. Ëåêèí àêñàðè àâîìãà ´õøàá, çè¸ôàòèìäà çàðàð ê´ðäèì, µàæèìäà (óí÷à) é´³îòäèì, ñàôàðèìäà (áóí÷àäàí) ìàµðóì á´ëäèì êàáè ñ´çëàðíè àéòìàéäè. Çàðàð ê´ðäèì, é´³îòäèì, ìàµðóì á´ëäèì êàáè ñ´çëàð ãóíîµ âà ìàêðóµ àìàëëàðäà èøëàòèëàäè. Èíôî³ ³èëäèì ñ´çè ýñà òîàò é´ëèäà èøëàòèëàäè. Ôàñë: Àëëîµíèíã çîòè èëà æàííàòäàí áîø³à íàðñàíè ñ´ðàìî³ ìàêðóµäèð. 965/32. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Æàííàòäàí áîø³à íàðñà Àëëîµíèíã çîòè èëà ñ´ðàëìàéäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿò ³èëäèëàð. Ôàñë: Àëëîµíèíã íîìè èëà ñ´ðàãàííè âà Àëëîµ íîìè èëà øàôîàò òàëàá ³èë- ãàííè ìàí ³èëèø ìàêðóµäèð. 966/33. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè Àëëîµíèíã íîìè áèëàí ïàíîµ òèëàñà, óíãà ïàíîµ áåðèíãëàð. Êèìêè Àëëîµ íîìè èëà ñ´ðàñà, óíãà áåðèíãëàð. Êèìêè òàîì òàé¸ðëàá ÷à³èðñà, ³àáóë ³èëèíãëàð. Êèìêè ñèçëàðãà áèðîð ÿõøèëèê ³èëñà, óíè ìóêîôîòëàá ³´éèíãëàð. Àãàð ìóêîôîòëàéäèãàí íàðñà òîïà îëìàñàíãëàð, óíèíã µà³³èãà äóî ³èëèá ³´éèíãëàð. Øóíäàé ìóêîôîòëàíãëàðêè, óíèíã àñîðàòèíè (þçèäà) ê´ðèíãëàð. ßúíè, õóðñàíä á´ëñèí», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Íàñàèé ñàµèµ èñíîä èëà ðèâîÿò ³èëèøãàí. Ôàñë: «Óçî³ óìð òèëàéìàí», äåá àéòèø µàì êàðèµ ê´ðèëãàí. Àáó Æàúôàð Íàµµîñ «Ñèíîàòóë êèòîá» íîìëè àñàðëàðèäà: «Áàúçè óëàìîëàð «Óçî³ óìð òèëàéìàí», äåá àéòìî³íè êàðèµ ê´ðèøãàí âà áàúçèëàðè ðóõñàò ýòèøãàí», äåãàíëàð. Èñìîèë èáí Èñµî³: «Áèðèí÷è á´ëèá áó ñ´çíè èøëàòãàíëàð çèíäè³ëàðäèð», äåäèëàð. (Çèíäè³ëàð – àäàøãàí áèð òîèôà... – òàðæ.) ¥àììîä èáí Ñàëàìà: «Ìóñóëìîíëàð ´çàðî ìàêòóáëàðèäà «Ôàëîí÷èäàí ôàëîí÷èãà, àììî áàúä, ñåíãà ñàëîì á´ëñèí. Øåðèãè é´³ Àëëîµãà µàìä àéòàìàí. Ìóµàììàä àëàéµèññàëîìãà âà ó çîòíèíã îèëàëàðèãà ñàëîâîò á´ëìî²èíè ñ´ðàéìàí», äåá ¸çèøàð ýäè. Çèíäè³ëàð ìàíà øó êàáè ìàêòóáëàðíèíã àââàëèãà «Ñåíãà óçî³ óìð òèëàéìàí», äåá ¸çèá ³´éèøíè ÿíãèëèê ³èëèøäè. Ôàñë: «Îòà-îíàì ñèçãà ôèäî á´ëñèí» ¸êè «Àëëîµ ìåíè ñèçãà ôèäî ³èëñèí», äåá àéòèøíèíã êàðîµèÿòè é´³. Õîµ óíèíã îòà-îíàñè ìóñóëìîí á´ëñèí ¸êè êîFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 248 ôèð á´ëñèí, áóíèíã æîèçëèãèãà èêêè «Ñàµèµ» êèòîáè âà áîø³àëàðäà äàëèëëàð êåëòèðèëãàí. Áàúçè óëàìîëàð àãàð îòà-îíàñè ìóñóëìîí á´ëèøñà, àíà øóíè àéòèøíè êàðèµ ê´ðèøãàí. Íàµµîñíèíã àéòèøëàðè÷à, Ìîëèê èáí Àíàñ «Àëëîµ ìåíè ñèçãà ôèäî ³èëñèí», äåá àéòèøíè êàðèµ ê´ðàðäèëàð. Áàúçèëàð áóíãà µàì èæîçàò áåðèøãàí. £îçè È¸çíèíã àéòèøëàðè÷à, æóìµóð óëàìîëàð: «Áó æîèç, ôèäî ³èëà¸òãàí õîµ ìóñóëìîí á´ëñèí, õîµ êîôèð á´ëñèí, ôàð³è é´³», äåéèøãàí. Èìîì Íàâàâèé: «Áóíèíã æîèçëèãèãà ñîí-ñàíî³ñèç µàäèñëàð êåëòèðèëãàí. Ìåí «Ñàµèµ Ìóñëèì» øàðµèäà áóíäàí îãîµ ýòäèì», äåäèëàð. Ôàñë: ÿíà ¸ìîí ëàôçëàð èëà òîðòèøìî³, áàµñëàøìî³ âà õóñóìàòëàøìî³ëèê (ìàêðóµ). Àáó ¥îìèä ¢àççîëèéíèíã àéòèøëàðè÷à, «Àë-Ìèðîó» (òîðòèøìî³) – áîø³à êèøèíèíã ñ´çèäàãè õàòîíè îøêîð ³èëèá, ³àáóë ýòìàñëèê. Áó áèëàí ó ñ´çëîâ÷èíè òàµ³èðëàø µàìäà ´ç õóñóñèÿòèíè ê´ðñàòèá ³´éèøäàí áîø³à íàðñàíè àíãëàòìàéäè. «Àë-æèäîë» (áàµñëàøìî³) – áèðîð é´ëíèíã êó÷ëè ýêàíèíè áèëäèðèøäàí èáîðàò. Àììî «Àë-õóñóìàò» (õóñóìàòëàøìî³) ìîë-ìóëê âà áîø³à íàðñàëàðíè ³´ëãà êèðèòèø ó÷óí øîâ³èí-ñóðîí èëà ñ´çàìîë á´ëìî³äèð. Ãîµèäà áó îääèé áîøëàíèá âà ãîµèäà ò´ñàòäàí äó÷ êåëèø áèëàí á´ëàäè. Áàµñëàøèø ýñà ò´ñàòäàí äó÷ êåëèø áèëàí á´ëàäè. Áèëèíãêè, áàµñëàøìî³ ãîµèäà µà³, ãîµèäà áîòèë áèëàí á´ëàäè. Àëëîµ òàîëî: «Ñèçëàð àµëè êèòîá áèëàí ôà³àò ýíã ÷èðîéëè é´ñèíäà ìóæîäàëà-ìóíîçàðà ³èëèíãëàð», äåãàí (Àíêàáóò ñóðàñè, 46-îÿò). Âà ÿíà: «Óëàð áèëàí ýíã ã´çàë é´ëäà ìóæîäàëà-ìóíîçàðà ³èëèíã», äåãàí (Íàµë ñóðàñè, 125-îÿò). Âà ÿíà: «Àëëîµíèíã îÿòëàðè µà³èäà ôà³àò êîôèð á´ëãàí êèìñàëàðãèíà òàëàøèá-òîðòèøóðëàð», äåá àéòãàí (¢îôèð ñóðàñè, 4-îÿò). Àãàð áàµñ-ìóíîçàðà µà³ íàðñàäà ò´õòàìãà êåëèø ó÷óí á´ëñà, ó ìà³òàëãàíäèð. Àãàð µà³íè òàí îëìàñëèê ¸êè èëìñèçëèê èëà á´ëàäèãàí á´ëñà, ó ¸ìîíëàíãàíäèð. Áàúçèëàð õóñóìàòäàí ê´ðà äèííè êåòêèçóâ÷è, ìóðóââàòíè íî³èñ, ëàççàòíè çîå ³èëóâ÷è âà ³àëáíè ìàø²óë ýòóâ÷è íàðñàíè ê´ðìàäèì, äåá àéòèøãàí. Àãàð êèøè µà³³èíè ñà³ëàá ³îëèø ó÷óí õóñóìàò ³èëèøãà ìàæáóð á´ëñà, áóíãà æàâîá èìîì ¢àççîëèéíèíã ³óéèäàãè ñ´çëàðèäèð: «Áîòèëëèê ¸êè èëìñèçëèê èëà á´ëãàí õóñóìàò ¸ìîí ê´ðèëãàí, õóääè ³îçèíèíã âàêèëèãà ´õøàø. ×óíêè ó ³àéñè òîìîí µà³ ýêàíèíè áèëèøäàí îëäèí õóñóìàòäà âàêèë á´ëàäè. Áó âàêèë èëìñèç õóñóìàò ³èëàäè. Âà ÿíà µà³³èíè òàëàá ³èëèá, ýµòè¸æè ³àäðè÷à êèôîÿëàíìàãàíè µàì ¸ìîí õóñóìàòëàðäàíäèð. Áàëêè ó õóñóìàòäà µóêìðîí á´ëèø ó÷óí äóøìàíëèê âà ¸ë²îííè çîµèð ³èëàäè. ¥à³³èíè ³´ëãà êèðèòèøäà µîæàò òóøìàéäèãàí àçèÿò áåðóâ÷è êàëèìàëàðíè õóñóìàòäà àðàëàøòèðèø µàì ¸ìîí õóñóìàòäèð. Âà ÿíà õóñóìàò÷èñèíèíã øèêàñò åòêàçèøè âà á´éñóíäèðèø ó÷óí ñîô ³àðøèëèê ê´ðñàòèøè µàì õóñóìàòëàðíèíã ¸ìîíèäèð. Àììî ìàçëóìíèíã øàðúèé é´ë áèëàí, äóøìàíëèêñèç, ÷åãàðàäàí ÷è³ìàñäàí, øîâ³èíñèç, ³àðøèëèêñèç, àçèÿò áåðìàñäàí ´ç µóææàòèíè îëèé ³èëìî²è µàðîì ýìàñ. Ëåêèí óíè ³èëìàñëèêêà é´ë òîïñà, òàðê ³èëãàíè àôçàëäèð. ×óíêè õóñóìàò ïàéòèäà òèëíè ì´úòàäèë µîëàòäà óøëàá òóðèø óçðëèäèð. Õóñóìàò ýñà ³àëáäà äóøìàíëèê òóé²óñèíè êåëòèðèá, ²àçàáíè ³´ç²àéäè. Àãàð ²àçàá ³´çèéäèãàí á´ëñà, èêêîâëàðè îðàëàðèäà ãèíà µîñèë á´ëàäèäà, èêêè òîìîí µàì áèð-áèðèãà åòãàí ¸ìîíëèêêà õóðñàíä âà ÿõøèëèêêà õàôà á´ëàäè. Âà òèëèíè óíèíã îáð´ñèíè ò´êèø ó÷óí èøëàòàäè. Êèìêè õóñóìàòãà êèðèøñà, ìàíà øó îôàòëàðãà é´ëè³àäè. Áó îôàòëàðíèíã ýíã îçè ³àëáèíè ìàø²óë ³èëèá, íàìîçäà µàì ôèêðè õóñóìàòãà áî²ëè³ á´ëàäè, èñòè³îìàòäàãè µîëàòèäàí áèðîð íàðñà ³îëìàéäè. Õóñóìàò ¸ìîíëèêíèíã áîøëàíèøèäèð. Øó ñèíãàðè òîðFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 249 òèøèø âà áàµñëàøèøëàð µàì. Õóñóìàò ýøèêëàðèíè î÷ìàñëèê ëîçèì. Ôà³àòãèíà ÷îðàñèç ³îëèá, çàðóðàò òó²èëãàíäàãèíà æîèç. ¤øàíäà µàì òèëèíè âà ³àëáèíè õóñóìàò îôàòëàðèäàí ñà³ëàìî³ëèãè äàðêîð. 967/34. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Õóñóìàò÷è á´ëèá þðèøèíã ãóíîµêîð ýêàíëèãèíããà êèôîÿ ³èëàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. Àëè (ð.à.): «Õóñóìàò÷è ó÷óí µàëîêàò áîðäèð», äåäèëàð. Ñ´çäà ìàéäàêàøëèê áèëàí, áàúçè ôàñîµàò÷èëàð îäàòëàíãàíëàðèäåê, óçàéòèðèá ñàæ-³îôèÿëàð èëà âà ôàñîµàò-æèìæèìàäîð ìó³àääèìàëàð µàìäà áåçàêëè ñ´çëàð èëà ãàïèðèø µàì êàðèµ ê´ðèëãàí õèñëàòëàðäàíäèð. Øó ñèíãàðè ñàæ (³îôèÿ)äà âà ýúðîáëàðíèíã íîçèêëàðèäà µàìäà àâîìãà ³èëèíà¸òãàí õèòîáäà ³èéèí ëó²àòëàðíè èñòåúìîë ³èëèø µàì êàðèµ ê´ðèëãàí. Áàëêè õèòîá ³èëà¸òãàíäà êèøèëàðãà î²èð á´ëìàéäèãàí âà òóøóíàðëè ëàôç èëà õèòîá ³èëìî³ ëîçèì. 968/35. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ãàïèðãàíäà õóääè ñèãèð òèëèãà õàøàê ´ðàãàíè êàáè ñ´çíè ´ðàá ãàïèðóâ÷è êèøèëàðíè Àëëîµ òàîëî ¸ìîí ê´ðàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. 969/36. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñ´çäà ÷ó³óð êåòóâ÷è ñèí÷êîâëàð µàëîê á´ëèøäè», äåá ó÷ ìàðòà àéòäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 970/37. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìåíãà ìàµáóáëàðèíãèç âà ³è¸ìàò êóíèäà ìàæëèñ æèµàòèäàí ÿ³èíëàðèíãèç àõëî³è ÿõøèëàðèíãèçäèð. Ìåíãà ¸ìîí ê´ðèëãàíëàðèíãèç âà ³è¸ìàò êóíèäà ìåíäàí óçî³ëàðèíãèç ñåðãàï-ýçìàëàðèíãèç, àõëî³ñèç ñ´çëàðíè ñ´çëîâ÷èëàðèíãèç âà ìóòàôàé³èµëàðäèð», äåäèëàð. Øóíäà ñàµîáàëàð: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ñåðãàï âà àõëî³ñèç ñ´çëàðíè àéòóâ÷èíè áèëäèê. Àììî ìóòàôàé³èµëàð, äåãàíèíãèç êèì?» äåéèøãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìóòàêàááèðëàð», äåá àéòäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. Áèëèíãêè, õóòáà âà ìàâúèçàëàðäà àãàð µàääàí îøèøëèê á´ëìàñà, ëàôçëàðíè ÷èðîéëè ³èëèøíèíã ¸ìîíëàíãàí æîéè é´³. ×óíêè áóíäàí ìà³ñàä ³àëáëàðíè Àëëîµíèíã òîàòèãà ³èçè³òèðèø µàìäà ³àëáãà òàúñèð ´òêàçèøäèð. Ôàñë: õóôòîí íàìîçèíè ´³èãàí êèøè áó ïàéòäàí òàø³àðè ãàïèðèëèøè ìóáîµ á´ëãàí ñ´çëàðíè ãàïèðìî³ëèãè êàðèµ ê´ðèëãàí. Àììî áó ïàéòäàí òàø³àðèäà µàì µàðîì ¸êè ìàêðóµ á´ëãàí ñ´çëàðíè ãàïèðìî³ êàðîµèÿòè âà µàðîìëèãè óíäàí µàì ³àòòè³äèð. Àììî ÿõøè íàðñàëàðíè ñ´éëàø, ìàñàëàí, èëì òàêðîðëàø, ñîëèµëàð µèêîÿñèíè âà ÿõøè àõëî³ëè ñ´çëàðíè ãàïèðèø µàìäà ìåµìîí áèëàí ñóµáàòëàøèøíèíã êàðîµèÿòè é´³. Áàëêè ó ìóñòàµàá µàìäèð. Áóíãà ñàµèµ µàäèñëàð êåëòèðèëãàí. Øó ñèíãàðè ôàâ³óëîääà á´ëàäèãàí óçð ñàáàáèäàí ñ´çëàøèøíèíã çàðàðè é´³. Áó çèêð ³èëãàíëàðèìíèíã µàììàñèãà ìàøµóð µàäèñëàð áîð. Ìåí óëàðäàí áàúçèñèãà ³èñ³à µîëàòäà èøîðà ³èëèá, ê´ïèíè èôîäà ýòàìàí. 971/38. Àáó Áàðçàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì õóôòîíäàí îëäèí óé³óíè âà óíäàí êåéèí ñ´çëàøèøíè êàðèµ ê´ðàðäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Àììî þ³îðèäàãè ïàéòëàðäà ñ´çëàøèøãà ðóõñàò ýòèëãàíè µàì ê´ï. 972/39. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ³èëèíãàí ðèâîÿòäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µà¸òëàðèíèíã îõèðèäà õóôòîí íàìîçèíè ´³èá, ñ´íã ñàëîì áåðäèëàð-äà: «Ñèçëàðãà áó êå÷àíèíã õàáàðèíè áåðàéìè? Þç éèëäàí êåéèí áóãóí åð þçèäà á´ëãàíëàðäàí áèðîðòàñè ³îëìàéäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 973/40. Àáó Ìóñî Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì íàìîçãà ñàëëà ´ðàäèëàð-äà, µàòòîêè ³îðîí²ó òóøäè. Êåéèí ÐàFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 250 ñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óëàðãà íàìîç ´³èá áåðäèëàð. £à÷îíêè, íàìîç òàìîì á´ëãàíäàí êåéèí ´øà åðäà µîçèð á´ëãàíëàðãà «Îñîéèøòà á´ëèíãëàð, ìåí ñèçëàðãà òàúëèì áåðàìàí. Õóðñàíäëèê õàáàðèíè áåðèíãëàð, àëáàòòà ñèçëàðäàí áîø³à áèðîð êèøè áó ñîàòäà íàìîç ´³èìàÿïòè. Øóíäàé á´ëèøè Àëëîµíèíã ñèçëàðãà áåðãàí íåúìàòèäàíäèð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 974/41. Àíàñäàí (ð.à.) ³èëèíãàí ðèâîÿòäà ñàµîáàëàð Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì êåëèøëàðèíè êóòäèëàð. Áàñ, ó çîò êå÷àíèíã ÿðìèãà ÿ³èí ³îëãàíäà êåëäèëàð. Óëàðãà õóôòîí íàìîçèíè ´³èá áåðäèëàð. Ñ´íãðà õóòáà àéòèá: «Îãîµ á´ëèíãëàð, àëáàòòà êèøèëàðäàí íàìîç ´³èá æîéëàðèãà ¸òãàíëàðè áîð. Ñèçëàð ýñà íàìîçíè êóòèá òóðãàíèíãèç ó÷óí íàìîç è÷èäà äåá µèñîáëàíàñèçëàð», äåá àéòäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòëàðè. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ³èëèíãàí ðèâîÿòäà áó çîò õîëàëàðè Ìàéìóíàíèíã (ð.à.) óéëàðèäà ¸òãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì õóôòîííè ´³èäèëàð-äà, ñ´íãðà óéãà êèðèá: «Áîëàêàé óõëàäèìè?» äåá àµëëàðèãà ãàïèðäèëàð. Âà ÿíà Àáäóðàµìîí èáí Àáó Áàêð (ð.à.) ³èëãàí ðèâîÿòëàðèäàãè ìåµìîíëàð ³èññàñèäà «Ó çîò ò´õòàëèá, µàòòîêè õóôòîííè ´³èäèëàð. Ñ´íãðà êåëèá, óëàð áèëàí ãàïëàøäèëàð âà õîòèíëàðè µàìäà ´²èëëàðè áèëàí ãàïëàøäèëàð. Âà óëàðíèíã ñ´çëàøóâëàðè òàêðîð-òàêðîð á´ëäè», äåá êåëòèðèëàäè. Áó èêêèñè µàì ñàµèµ êèòîáäàí îëèíäè. Áó êàáè µàäèñëàð ñîí-ñàíî³ñèçäèð. Çèêð ýòãàíëàðèìèçíèíã ´çè¸³ êèôîÿ ³èëàäè. Ôàñë: îõèðãè õóôòîí íàìîçèíè «úàòàìà» âà øîìíè «úèøî», äåá èñìëàìî³ëèê êàðîµèÿòëèäèð. 975/42. Àáäóëëîµ èáí Ìó²àôôàë àë-Ìóçàíèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Øîì íàìîçëàðèíãèç èñìèäà áàäàâèé àðàáëàð íîìëàøãàí ñ´ç ²îëèá êåëìàñèí, ÿúíè áàäàâèéëàð øîì íàìîçèíè «úèøî», äåá àòàøàð ýäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. Àììî õóôòîííèíã «úàòàìà», äåá íîìëàíãàíèãà, ÿúíè «Àãàð ñóáµè âà úàòàìà íàìîçëàðèäà ³àíäàé ñàâîá áîðëèãèíè áèëèøãàíèäà, ýìàêëàá á´ëñà µàì, óíãà êåëèøàð ýäè», äåá êåëãàíèãà èêêè õèë æàâîá áîð: áèðèí÷èñè – áóíäàãè ³àéòàðè³ µàðîì ýìàñ, áàëêè µàëîë ýêàíëèãèíè áà¸í ³èëèá êåëÿïòè. Èêêèí÷èñè – àãàð úèøî, äåá èñìëàíñà, øîì íàìîçèãà àðàëàøèá êåòèøèäàí ³´ð³³àí êèøèãà õèòîá ³èëèíÿïòè. Àììî áîìäîäíè «²àäîò», äåá àòàìî³íèíã êàðîµèÿòè é´³. ¢àäîò, äåá èøëàòèëãàíëèãè µà³èäà ñàµèµ µàäèñëàðäà äàëèëëàð áîð. Áèð æàìîàò áóíèíã êàðîµèÿòè áîð, äåéèøãàí. Óíäàé ýìàñ. Øîì èëà õóôòîííèíã èêêîâèíè áèðãà «úèøîàéíè», äåéèøíèíã âà õóôòîííèíã «îõèðãè úèøî», äåá àòàëèøèíèíã çàðàðè é´³. Àñìàúèé (ð.à): «Õóôòîí «îõèðãè úèøî», äåá àòàëìàéäè», äåãàíëàð. Áó ãàïëàðè íîò´²ðè. «Ñàµèµè Ìóñëèì»äà ñîáèò á´ëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «£àéñè áèð à¸ë õóøá´é íàðñàëàðíè èñòåúìîë ³èëãàí á´ëñà, áèç áèëàí îõèðãè úèøîäà èøòèðîê ýòìàñèí», äåäèëàð. Áóíäàí òàø³àðè èêêè «Ñàµèµ»äàí áîø³àëàðèäà µàì ñàµîáàëàðíèíã ñ´çëàðè ñîí-ñàíî³ñèç. Ìåí áóëàðíèíã áàð÷àñèíè «Òàµçèéáóë àñìî âàë-ëó²àò» êèòîáèäà áà¸í ³èëäèì. Ôàñë: ñèðíè îøêîð ³èëèø ³àéòàðèëãàí àìàëäèð. Áóíãà µàäèñëàð æóäà ê´ï. Àãàð ñèðíè îøêîð ³èëèøäà çàðàð ¸êè àçèÿò á´ëàäèãàí á´ëñà, µàðîìäèð. 976/43. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð êèøè áèð ñ´çíè ãàïèðñà, ñ´íã ó ¸³-áó ¸³³à ³àðàñà, áàñ, ó îìîíàòäèð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 251 Ôàñë: µîæàòñèç õîòèíèíè óðãàí êèøèäàí íèìàãà óðãàíèíè ñ´ðàø êàðîµèÿòëèäèð. Áèç «Òèëíè ñà³ëàø µà³èäàãè êèòîá»íèíã àââàëèäà ìàíôààò á´ëìàéäèãàí íàðñàäà ñóêóò ³èëèø µà³èäàãè ñàµèµ ðèâîÿòíè êåëòèðäèê. Âà ÿíà «Áåôîéäà íàðñàíè òàðê ³èëèø êèøèíèíã Èñëîìè ÷èðîéëèëèãèäàíäèð», äåéèëãàí ñàµèµ µàäèñíè çèêð ³èëäèê. 977/44. Óìàð èáí Õàòòîáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Õîòèíèíè íèìàãà óðãàíè µà³èäà êèøèäàí ñ´ðàëìàéäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä, Íàñàèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. Ôàñë: àììî øåúð µà³èäà áèç µàñàí èñíîä èëà Àáó ßúëî àë-Ìóâñèëèéíèíã «Ìóñíàä» ëàðèäà ðèâîÿò ³èëäèê. Óíäà Îèøà (ð.à.) Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí øåúð µà³èäà ñ´ðàãàíëàðèäà, «Ó êàëîì á´ëèá, ÿõøèñè ÿõøè, ¸ìîíè ¸ìîíäèð», äåäèëàð. Ñàµèµ µàäèñëàðäà ñîáèò á´ëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì øåúð ýøèòãàíëàð âà ¥àññîí èáí Ñîáèòãà êîôèðëàðíè µàæâ ³èëèá øåúð àéòìî²èíè áóþðãàíëàð. Âà ÿíà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Øåúðäà µèêìàò áîðäèð», äåäèëàð. Âà ÿíà ó çîò: «Ñèçëàðäàí áèðèíãèçíèíã ³îðíè ³óñ³èãà ò´ëãàíè øåúðãà ò´ëãàíèäàí ê´ðà ÿõøèðî³äèð», äåäèëàð. Ôàñë: ôàµø âà áåîäîá ãàïëàðíè ñ´çëàø µàì ìàí ³èëèíãàíäèð. Áó µà³äà ñàµèµ µàäèñëàð æóäà ê´ï. Áóíèíã ìàúíîñè ¸ìîí èøëàðäà î÷è³÷à èáîðàëàðíè ³´ëëàøäèð, àãàð ó ñ´çëà¸òãàíè ò´²ðè âà ãàïèðóâ÷è ðîñòã´é á´ëñà µàì. Áó ê´ïèí÷à æèíñèé àëî³àãà òààëëó³ëè íàðñàëàðäà á´ëàäè. Àíà øó íàðñàäà êèíîÿ èëà ìà³ñàäíè òóøóíàäèãàí äàðàæàäà ÷èðîéëè èáîðàëàð áèëàí ³´ëëàø ëîçèì. £óðúîíè êàðèì µàìäà ñàµèµ ñóííàòëàðäà ìàíà øó ÷èðîéëè óñëóáäà êåëãàí. Àëëîµ òàîëî: «Ñèçëàðãà ð´çà êå÷àñèäà õîòèíëàðèíãèçãà ³´øèëèø µàëîë ³èëèíäè», äåäè (Áà³àðà ñóðàñè, 187-îÿò). Âà ÿíà: «Àõèð áèð-áèðèíãèç áèëàí ³´øèëèá, óëàð (ÿúíè, õîòèíëàðèíãèç) ñèçëàðäàí ³àòúèé àµä-ïàéìîí îëãàíëàðèäàí ñ´íã ³àíäàé ³èëèá, óíè (ÿúíè, ìàµðíè) ³àéòàðèá îëàñèç», äåãàí (Íèñî ñóðàñè, 21-îÿò). Âà ÿíà: «Àãàð óëàðíè ìàµðíè áåëãèëàá ³´éãàí µîëèíãèçäà ³´ë òåãèçèøäàí èëãàðè òàëî³ ³èëñàíãèçëàð...» (Áà³àðà ñóðàñè, 237-îÿò) äåá ÷èðîéëè óñëóáäà àéòãàí. Áóíäàé óñëóá ñàµèµ µàäèñëàðäà µàì êåëãàí. Óëàìîëàð: «Øóíãà ´õøàø àéòèø óÿòëè á´ëãàí èáîðàëàðíè òóøóíèëàäèãàí êèíîÿëè èñìëàð áèëàí èøëàòèø ëîçèì á´ëàäè», äåéèøãàí. Ìàñàëàí, à¸ë áèëàí æèíñèé àëî³à ³èëèøíè áèëäèðèøäà ³´øèëèø, äóõóë ³èëèø, èøðàò ³èëèø âà øóëàðãà ´õøàø èáîðàëàð ³´ëëàíèëàäè. Àììî æèíñèé àëî³à ³èëèø, æèìîú ³èëèø âà øóíãà ´õøàø õóíóê èáîðàëàð èøëàòèëìàéäè. Øó ñèíãàðè ñèéèø âà á´øàíèø èáîðàëàðèíè µîæàòõîíàãà ¸êè õàëîæîéãà áîðàìàí, äåãàí êèíîÿ èëà ÷èðîéëè óñëóáäà ³´ëëàíèëàäè. Àììî ñèÿìàí, è÷èìíè á´øàòàìàí, äåìàéäè. Øó ñèíãàðè ïåñ, î²çèäàí ñàññè³ µèä êåëóâ÷è âà ³´ëòè²è îñòèäàí ñàññè³ µèä êåëóâ÷èëàð âà áîø³àëàðäà µàì ìà³ñàäíè òóøóíàäèãàí ³èëèá, ÷èðîéëè èáîðàëàð èëà ãàïèðèëàäè. Áèëèíãêè, áóëàðíèíã µàììàñè î÷è³ èñìèíè àéòèøãà çàðóðàò òó²èëìàñà, ³´ëëàíèëàäè. Àììî õèòîá ³èëèíà¸òãàí êèøè ìàæîçèé âà êèíîÿëè ñ´çíè èäðîê ýòìàñà, òàúëèì áåðèø âà áà¸í ýòèø ìà³ñàäèäà ãàïèðèëàâåðàäè. ¨êè ìà³ñàä ³èëèíãàí íàðñàäà áîø³à íàðñàíè àíãëàéäèãàí á´ëñà µàì, µà³è³èé ìàçìóííè µîñèë ³èëèø ó÷óí î÷è³÷à ãàïèðèëàâåðàäè. ×óíêè µàäèñëàðäà êåëà¸òãàí íàðñà ìàíà øóíè èôîäà ýòÿïòè. Þ³îðèäà àéòãàíèìèçäåê, ýµòè¸æ òó²èëãàíäàãèíà øóíäàé ³èëèíàäè. ×óíêè ìàçìóí µîñèë ³èëèø îäîáãà ðèîÿ ³èëãàíäàí ÿõøèðî³äèð. 978/45. Àáäóëëîµ èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ì´ìèí êèøè ñ´êóâ÷è, ëàúíàòëîâ÷è, ôàµø ñ´çëàðíè àéFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 252 òóâ÷è, àõëî³ñèç á´ëìàéäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 979/46. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ôàµø íàðñà áîðêè, ó øàðìàíäàëèê êåëòèðàäè. ¥à¸ íàðñà áîðêè, ó çèéíàò êåëòèðàäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. Ôàñë: îòà-îíàíè âà óëàðãà ´õøàøëàðíè æåðêèá áåðèø ³àòòè³ µàðîìëàðäàí. Áó µà³äà Àëëîµ òàîëî Àë-Èñðî ñóðàñèíèíã 23–24-îÿòëàðèäà: «Ïàðâàðäèãîðèí- ãèç ¸ë²èç Óíèíã ¤çèãà èáîäàò ³èëèøëàðèíãèçíè µàìäà îòà-îíàãà ÿõøèëèê ³èëèøëàðèíãèçíè àìð ýòäè. Àãàð óëàðíèíã (îòà-îíàíãèçíèíã) áèðîâè ¸êè µàð èêêèñè ñåíèíã ³´ë îñòèíãäà êåêñàëèê ¸øèãà åòñàëàð, óëàðãà ³àðàá (óô) òîðòìà âà óëàðíèíã (ñ´çëàðèíè) ³àéòàðìà! Óëàðãà (äîèìî) ÿõøè ñ´ç àéò! Óëàð ó÷óí ìåµðèáîíëèê áèëàí õîðëèê ³àíîòèíè ïàñò òóò – õîêèñîð á´ë âà: «Ïàðâàðäèãîðèì, ìåíè (óëàð) ã´äàêëèê ÷î²èìäàí òàðáèÿëàá-´ñòèðãàíëàðèäåê, Ñåí µàì óëàðãà ðàµì-øàô³àò ³èëãèí», äåá (µà³ëàðèãà äóî ³èë)!» äåá àéòãàí. 980/47. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Îòà-îíàñèíè ñ´êèø êàòòà ãóíîµäèð», äåãàíëàðèäà, ñàµîáàëàð: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, êèøè ´ç îòà-îíàñèíè µàì ñ´êàäèìè?» äåéèøäè. Øóíäà ó çîò: «Êèøè áîø³àíèíã îòàñèíè ñ´êàäè. Êåéèí áó µàì óíè îòàñèíè ñ´êàäè. Êèøè áèðîâíèíã îíàñèíè ñ´êàäè, ó µàì áóíè îíàñèíè ñ´êàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 981/48. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò àéòäèëàð: «Ìåíèíã (³´ë) îñòèìäà áèð õîòèíèì áîð ýäè. Ìåí óíè ÿõøè ê´ðàð ýäèì. Îòàì Óìàð óíè êàðèµ ê´ðàð ýäè. Îòàì ó õîòèíèíãíè òàëî³ ³èë, äåá àéòäè. Ìåí áóíãà ê´íìàäèì. Áàñ, îòàì Óìàð Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà áîðèá, àíà øóíè çèêð ³èëãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Óíè òàëî³ ³èë», äåá àéòäèëàð». Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. 332-áîá ¨ë²îíäàí ³àéòàðèø âà óíèíã ³èñìëàðè áà¸íè µà³èäà £óðúîí âà ñóííàòäàãè íàðñàëàð ¸ë²îííèíã µàðîì ýêàíëèãèíè î÷è³-îéäèí ê´ðñàòèá òóðèáäè. ¨ë²îí – ãóíîµëàðíèíã ³àáèµè âà àéáëàðíèíã ³´ïîëèäèð. Óììàò èæìîúè óíè î÷è³-îéäèí µàðîì ýêàíèãà êåëèøèøãàí. Óíè íà³ë ³èëèøãà çàðóðàò é´³. Áó åðäàãè ìóµèì íàðñà óíäàí èñòèñíî ³èëèíãàíëàðè âà íîçèê åðëàðèäàí îãîµ ýòèøäèð. Ñàµèµ µàäèñëàðäà ¸ë²îíäàí µàçàð ³èëèíãàíèíèíã ´çè êèôîÿ ³èëàäè. 982/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìóíîôè³íèíã àëîìàòè ó÷òàäèð. Àãàð ãàïèðñà, ¸ë²îí ñ´çëàéäè. Âàúäà ³èëñà, õèëîô ³èëàäè. Âà àãàð îìîíàò áåðèëñà, õè¸íàò ³èëàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 983/2. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðäà ò´ðò òîèôà êèøè áîðêè, óëàðäà ñîô ìóíîôè³ëèê áîð. Êèìäà àíà øó õèñëàò á´ëñà, òî óíè òàðê ³èëìàãóí÷à óíäà íèôî³ëèê õèñëàòè áîð. Àãàð îìîíàò áåðèëñà, õè¸íàò ³èëàäè. Àãàð ãàïèðñà, ¸ë²îí ñ´çëàéäè. Àãàð àµäëàøñà, (øàðòíîìà òóçèëñà) áóçàäè. Àãàð õóñóìàòëàøèëñà, íîìóññèçëèê ³èëàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ìóñëèìíèíã ðèâîÿòëàðèäà «Àãàð îìîíàò áåðèëñà, õè¸íàò ³èëàäè»íèíã ´ðíèãà «Àãàð âàúäà áåðñà, õèëîô ³èëàäè», äåá êåëãàí. Àììî ¸ë²îí ãàïèðèø èñòèñíî ³èëèíãàí µàäèñëàð ³óéèäàãè÷à: 984/3. Óììó Ãóëñóìäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã «Êèøèëàð îðàñèíè èñëîµ ýòèø ìà³ñàäèäà ÿõøèëèêíè åòêàçãàí ¸êè ÿõøèëèê àéòãàí êèøè ¸ë²îí÷è ýìàñ», äåá àéòãàíëàðèíè ýøèòãàíëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ìóñëèìíèíã ðèâîÿòèäà çè¸äà ³èëèíèøè÷à, Óììó Ãóëñóì: «Ó÷ íàðñàäàí òàFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 253 ø³àðè êèøèëàð ãàïèðàäèãàí íàðñàíèíã áèðîðòàñèäà ðóõñàò áåðèëãàíèíè ýøèòìàäèì. Óðóøäà, êèøèëàð îðàñèíè èñëîµ ³èëèøäà µàìäà ýð õîòèíèãà, õîòèí ýðèãà ãàïèðàäèãàí ñ´çèäà», äåá àéòäèëàð. Áó µàäèñ ´çàðî ìàíôààòëàðäà áàúçè ¸ë²îíëàðíè èøëàòèø ìóáîµ ýêàíèíè î÷è³îéäèí ê´ðñàòèá òóðèáäè. Óëàìîëàð ´øà ìóáîµ á´ëãàíëàðèíè àíè³ëàá ê´ðñàòèá áåðèøãàí. Áóëàðíèíã ýíã àíè²è – Èìîì Àáó ¥îìèä ¢àççîëèéíèíã ³óéèäàãè ñ´çëàðèäèð: «Êàëîì ìà³ñàäãà ýðèøèø é´ëèäàãè âîñèòàäèð. ¥àð áèð ìà³òîâëè ìà³ñàäãà ðîñòã´éëèê áèëàí µàì, ¸ë²îí÷èëèê áèëàí µàì åòèøèø ìóìêèí. Áàñ, ¸ë²îí ýµòè¸æ á´ëìàãàíè ó÷óí óíäà µàðîìäèð. Àãàð ðîñòã´éëèê áèëàí åòèøèø èìêîíè á´ëìàé, ¸ë²îí áèëàí åòèøèø èìêîíè á´ëñà, àãàð ìà³ñàä ìóáîµ á´ëàäèãàí íàðñà á´ëñà, áóíäàãè ¸ë²îí ìóáîµäèð. Âà àãàð ìà³ñàä âîæèá á´ëàäèãàí íàðñà á´ëñà, âîæèáäèð. Àãàð áèðîð ìóñóëìîí êèøè çîëèìäàí ÿøèðèíèá îëãàí á´ëñà âà ó ìóñóëìîí µà³èäà çîëèì ñ´ðàñà, óíè ÿøèðèø ó÷óí ¸ë²îí ãàïèðèø âîæèá á´ëàäè. Øó ñèíãàðè ´çèäà ¸êè áîø³à êèøèäà îìîíàò á´ëñà âà çîëèì ´øà ìîëíè òîðòèá îëèøíè õîµëàñà, óíè ÿøèðèá ¸ë²îí ãàïèðèøè âîæèá á´ëàäè. Áîðäè-þ, ´øà îìîíàò õàáàð áåðèëñà âà ó îìîíàòíè çîëèì êó÷ áèëàí îëèá ³´éñà, õàáàð áåðóâ÷è îìîíàòãà êàôèë á´ëèøè âîæèá á´ëàäè. Âà àãàð ³àñàì è÷èøíè òàëàá ³èëñà, ³àñàì è÷èá, ´øà ³àñàìèäà ¸ë²îí èøëàòàäè. Øó ñèíãàðè àãàð óðóøäà ¸êè àðàçëàøãàíëàðíèíã îðàñèíè èñëîµ ³èëèøäà ¸êè ³àëáèíè ìîéèë ³èëèá æèíîÿòäàí õàëîñ ýòèøäà ¸ë²îíñèç ð´¸áãà ÷è³ìàéäèãàí á´ëñà, ¸ë²îí µàðîì ýìàñ. Áóëàðíèíã áàð÷àñèäà «òàâðèÿ», ÿúíè ëàôçèíèíã çîµèðèãà ¸ë²îí á´ëñà µàì, óíãà íèñáàòàí ¸ë²îí á´ëìàãàí ñî²ëîì ìà³ñàäëè èáîðà ³´ëëàø òóøóíèëàäè. Àãàð óíäàé íàðñàíè ³àñä ³èëìàñäàí µàì áó ´ðèíäà ¸ë²îí èøëàòèø µàðîì ýìàñ». ßíà Àáó ¥îìèä ¢àççîëèé: «Øó ñèíãàðè ´çè ¸êè áîø³à ó÷óí ÿõøè ìà³ñàäãà áî²ëè³ íàðñàëàðäà µàì ìóìêèí. Ìèñîë, çîëèì êèøè óíèíã ìîë-ìóëêèíè òîðòèá îëèø ìà³ñàäèäà ñ´ðàãàíèäà, ó ìîëè áîðëèãèíè èíêîð ýòèøè ¸êè ó áèëàí Àëëîµãèíà áèëèøè ìóìêèí á´ëãàí ôàµø èøè µà³èäà ñóëòîí ñ´ðàãàíèäà, óíè èíêîð ³èëèøè æîèç. ßúíè, çèíî ³èëìàäèì ¸êè øàðîá è÷ìàäèì, äåá», äåäèëàð. ¥àä óðèøëèêêà è³ðîð á´ëãàí (æèíîÿò÷è)ãà è³ðîðèäàí ³àéòèøíè òàë³èí ýòèø µà³èäà ìàøµóð µàäèñëàð áîð. Àììî áîø³à ìà³ñàääà, ìàñàëàí, áèðîäàðèíèíã ñèðèíè ñ´ðàñà, áàñ, óíè èíêîð ³èëàäè. Õóëëàñ, ¸ë²îí áèëàí ðîñò êåëòèðèá ÷è³àðàäèãàí çàðàðëàðíèíã îðàñèíè ñîëèøòèðèá ÷è³àäè. Àãàð ðîñò ãàïèðèøäà çàðàð ³àòòè³ðî³ á´ëñà, ¸ë²îí ãàïèðàâåðàäè. Àãàð óíèíã àêñè ¸êè øàê á´ëàäèãàí á´ëñà, ¸ë²îí óíãà µàðîì á´ëàäè. Àãàð ¸ë²îí ãàïèðèøíèíã ìóáîµëèãè ´ç íàôñèãà òààëëó³ëè á´ëñà, ¸ë²îí ãàïèðìàñëèãè ìàµáóá. Áîðäè-þ, áîø³à êèøèãà òààëëó³ëè á´ëñà, áåïàðâîëèê æîèç ýìàñ. ¥àð áèð ìóáîµ ³èëèíãàí ïàéòäàãè ¸ë²îííè òàðê ³èëìî³ ³àòúèÿòëèëèêäèð. Àììî âîæèá á´ëàäèãàí á´ëñà, óíäàé ýìàñ. Áèëèíãêè, àëáàòòà ¸ë²îí – áèðîð íàðñàíèíã õèëîôèíè õàáàð áåðèøëèêäèð, õîµ óíè ³àñä ³èëñèí ¸êè îãîµñèç ³îëñèí. Ëåêèí îãîµñèç ³îëñà, ãóíîµêîð á´ëìàéäè. Àëáàòòà ³àñä ³èëñà, ãóíîµêîð á´ëàäè. Áóíãà äàëèë Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã «Êèìêè ìåíãà ³àñääàí ¸ë²îí ãàïèðñà, æîéèíè ä´çàõäàí òàíëàá ³´ÿâåðñèí», äåãàí ñ´çëàðèäèð. 333-áîá Êèøèíèíã ãàïèðãàí íàðñàñèíè èñáîòëàøãà óíäàø âà ñàµèµ á´ëìàãàí íàðñàëàðíè ýøèòèá óëàðíè ãàïèðèá þðìî³äàí ³àéòàðèø µà³èäà Àëëîµ òàîëî: «(Ýé èíñîí), ´çèíã àíè³ áèëìàãàí íàðñàãà ýðãàøìà! ×óíêè ³óëî³, ê´ç, äèë – áóëàðíèíã áàð÷àñè ò´²ðèñèäà (µàð áèð èíñîí) ìàñúóë á´ëóð», (Àë-Èñðî ñóðàñè, 36-îÿò), «Ó áèðîí ñ´çíè òàëàôôóç ³èëìàñ, ìàãàð (òàëàôôóç ³èëñà) óíèíã îëäèäà µîçèðó íîçèð á´ëãàí áèð êóçàòóâ÷è (ôàðèøòà ó ñ´çíè ¸çèá îëóð)» (£îô ñóðàñè, 18-îÿò), «Øàê-øóáµàñèç, Ïàðâàðäèãîðèíãèç (áàð÷à Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 254 íàðñàíè) êóçàòèá òóðãóâ÷èäèð» (Âàë-Ôàæð ñóðàñè, 14-îÿò), äåá àéòãàí. 985/1. Òîáåúèí ¥àôñ èáí Îñèìäàí (ð.à.), ó ýñà Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ³èëãàí ðèâîÿòëàðèäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¥àð áèð ýøèòãàí íàðñàñèíè ãàïèðàâåðèø êèøèíèíã ¸ë²îí÷è ýêàíèãà äàëîëàò ³èëàäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Èìîì Ìóñëèì áó µàäèñíè èêêè é´ë áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Áèðèí÷èñè, ìàíà øó. Èêêèí÷èñè, ¥àôñ èáí Îñèìäàí, ó ýñà Ðàñóëóëëîµäàí ìóðñàë µîëàòäà ðèâîÿò ³èëãàí µàäèñ á´ëèá, áóíäà Àáó ¥óðàéðà èñìëàðèíè çèêð ³èëìàãàíëàð. Àáó ¥óðàéðàäàí çèêð ³èëèíãàí ðèâîÿòíè îëäèí êåëòèðãàíëàð. ×óíêè èøîí÷ëè ðîâèéíèíã ³´øèì÷àñè ìà³áóëäèð. Ìàíà øó ôè³µ óñóëè, ìóµàääèñ îëèìëàðè òîìîíèäàí èõòè¸ð ³èëèíãàí ñàµèµ é´ëäèð. Àãàð µàäèñ èêêè é´ë áèëàí ðèâîÿò ³èëèíñà, áèðè ìóðñàë, èêêèí÷èñè ìóòòàñèë á´ëñà, ìóòòàñèëíè îëäèíãà ³´éèá, µàäèñíèíã ñàµèµ ýêàíèãà µóêì ³èëèíàäè. Âà ìàíà øó µàäèñ áèëàí µóêìëàðäà âà áîø³à íàðñàëàðäà µóææàò ³èëèø æîèç. Âàëëîµó úàëàì. 986/2. Óìàð èáí Õàòòîáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò: «Ýøèòãàí íàðñàñèíè ãàïèðàâåðèøëèê êèøèíè ¸ë²îí÷è ýêàíëèãèãà êèôîÿ ³èëàäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 987/3. Àáó Ìàñúóääàí ¸êè ¥óçàéôà èáí ßìîíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèøèíèíã ìèíàäèãàí íàðñàñè «ãóìîí ³èëèøëàðè÷à», äåãàí ñ´ç á´ëñà, ìóí÷à µàì ¸ìîí», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòëàðè. Èìîì Àáó Ñóëàéìîí Õàòòîáèé «Ìàúîëèìóñ-ñóíàí»äà êåëòèðèøëàðè÷à, àñëèäà áó µàäèñíèíã ìàúíîñè øóêè, àãàð êèøè áîø³à áèð øàµàðãà áîðèøíè èðîäà ³èëñà, óëîâíè ìèíàäè-äà, ó áèëàí ìà³ñàäèãà ýðèøàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àíà øó ìèñîëíèíã ñ´çè áîøëàíèøèäà «ãóìîí ³èëèøëàðè÷à», äåãàí ãàïíè ³´éèá, ìà³ñàäèãà ýðèøóâ÷èëàðãà ´õøàòÿïòèëàð. ×óíêè «ãóìîí ³èëàäèëàð» ñ´çèíèíã èñíîäè é´³, ñîáèò á´ëìàãàí µàìäà òåêøèðèëìàãàí íàðñàãà èøëàòèëàäè. Áó áàëî²àò øàêëèäà µèêîÿ ³èëèíÿïòè. Ðàñóëóëëîµ àíà øóíäàé òàãè é´³ ãàïëàðíè ¸ìîíëàãàíëàð, µèêîÿ ³èëà¸òãàí íàðñàñè èøîí÷ëè, ñîáèò á´ëèøèãà áóþðèá, àíà øó ñîáèò íàðñàãà òààëëó³ëè á´ëìàãóí÷à ðèâîÿò ýòìàñëèêêà óíäàìî³äàëàð. 334-áîá Òàúðèç âà òàâðèÿ (ñ´çíèíã àñë ìàúíîñèíè ÿøèðèá ³î÷èðèì èëà ñ´çëàøèø) ò´²ðèñèäà Áèëèíãêè, áó áîá ýíã ìóµèì áîáëàðäàíäèð. ×óíêè óíè èøëàòóâ÷èëàð ê´ï á´ëèá, áàëîñè µàì îììàâèéëàøèá êåòãàí. Áèç óíèíã µà³è³àòèãà àµàìèÿò áåðìî³ëèãèìèç âà óíèíã óñòèäà ò´õòàá, òààììóë ³èëèá, óíãà àìàë ³èëìî²èìèç ëîçèìäèð. ¨ë²îííèíã àøàääèé µàðîìëàðè µà³èäà âà óíäà òèëíè ýðêèí ³´éèá þáîðèøíèíã õàòàðëè ýêàíèíè ãàïèðèá ´òäèê. Áó áîá àíà øóëàðäàí îìîíäà ³îëèøëèêêà á´ëãàí é´ëäèð. Áèëèíãêè, òàúðèç âà òàâðèÿëàðíèíã ìàúíîñè áèð õèë. Ó ãàïèðà¸òãàíèíãäà çîµèðèé ëàôçäà á´ëèá, ìàúíîäà ýñà áîø³à íàðñàíè èðîäà ýòèøäèð. Àñëèäà ýñà ó çîµèðèíèíã õèëîôèäèð. Áó øàì²àëàò ³èëèø âà µèéëàäàí áèð ê´ðèíèøäèð. Óëàìîëàð: «Àãàð àíà øóíè èøëàòèøãà øàðúèé ìàíôààò êó÷ëè êåëñà ¸êè æóäà çàðóðàò ýµòè¸æ á´ëèá, óíäàí áîø³à íàðñàäà ð´¸áãà ÷è³ìàñà, çàðàðè é´³. Àãàð áóëàðäàí áèðîðòàñè á´ëìàñà, óíè èøëàòèø ìàêðóµäèð, µàðîì ýìàñäèð. Ôà³àò áîòèë íàðñàíè ³´ëãà êèðèòèø ¸êè µà³íè é´³ ³èëèøãà á´ëñà, àíà ´øàíäà µàðîìäèð», äåäèëàð. Áó µà³äà ìàí ³èëèá àéòèëãàí àñàðëàð ³óéèäàãèëàð: 988/1. Ñóô¸í èáí Àñàääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèðîäàðèíããà áèð ãàïíè àéòñàíã, ó ñåíãà èøîíñà-äà, ñåí Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 255 óíãà ¸ë²îí ãàïèðñàíã, àíà ´øàíèíã õè¸íàòè êàòòàäèð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð, ëåêèí ´çëàðè çàèô, äåìàäèëàð. Þ³îðèäà àéòãàíèìèçäåê, ´çëàðè çàèô, äåìàñàëàð, äåìàê, ó µàñàí µàäèñäèð. Èáí Ñèéðèí àéòàäèëàð: «Êàëîì ñ´çàìîë êèøèíèíã ¸ë²îí ãàïèðèøèäàí µàì êåíãðî³ íàðñàäèð. Ìóáîµ á´ëãàí òàúðèç (³î÷èðèì) ãàï èìîì Íàõàúèéíèíã (ð.à.) ñ´çëàðèãà áèíîàí ³óéèäàãè÷àäèð: áèð êèøè µà³èäà áèðîð íàðñà àéòñàíã, ó ´øà êèøèãà åòèá áîðñà, «Àíà øó àéòãàí íàðñàìíè Àëëîµ áèëãóâ÷èäèð», äåá àéòñàíã, èíêîð ìàúíîñèäà òóøóíàäè. Ñåíèíã ìà³ñàäèíã – «Àéòãàí íàðñàìíè Àëëîµ áèëãóâ÷èäèð», õîëîñ. ¤²ëèíããà «Ñåíãà øèðèíëèê ñîòèá îëèá áåðàìàí», äåìà! Áàëêè «Àãàð ñåíãà øèðèíëèê ñîòèá îëèá áåðñàì, ³àíäàé ³àðàéñàí?» äåãèí». Àãàð èìîì Íàõàúèéíè áèðîð êèøè àõòàðèá êåëñà, õèçìàòêîð ³èçãà «óíè ìàñæèääàí àõòàðèíã», äåãèí, äåá òàéèíëàðäèëàð. Áîø³àëàð: «Îòàì îçãèíà âà³ò îëäèíðî³ ÷è³èá êåòãàíëàð, äåá àéòñèí», äåéèøäè. Øàúáèé áèð äîèðà ÷èçèá õèçìàòêîðëàðèãà: «Áàðìî²èíãíè áóíãà ³´éãèí-äà, «Ó áó åðäà ýìàñ», äåá àéòãèí», äåäèëàð. Áó íàðñà îäàòäà êèøèëàð îâ³àòãà ÷à³èðèëñà, íèÿò ³èëèá îëãàíìàí, äåãàí ñ´çëàðèãà ´õøàéäè. ßúíè, ÷à³èðãàí êèøè óíèíã ð´çàäîð ýêàí, äåá ´éëàøè ó÷óí. Âàµîëàíêè, óíèíã ìà³ñàäè îâ³àò åéèøíè òàðê ³èëèø ó÷óí á´ëãàí íèÿòäèð. Âà ÿíà øóíãà ´õøàøëàðäàí «Ôàëîí êèøèãà ê´çèíã òóøäèìè?» äåñà, ê´ðìàäèì, ê´ðèíèø áåðìàäè, äåéäè. Áóíãà ìèñîëëàð ê´ï. Àãàð áèðîð íàðñàãà ³àñàì è÷ñà âà ³àñàìèäà òàâðèÿ (³î÷èðèì) ³èëñà, õîµ Àëëîµ íîìèãà ¸êè òàëî³ ¸ áîø³à íàðñàãà á´ëñèí, ³àñàìè áóçèëìàéäè. Òàëî³ µàì, áîø³à íàðñà µàì âî³åú á´ëìàéäè. Ýíäè ³îçè äàúâîäà ³àñàì è÷èøãà ìàæáóðëàñà, àãàð ó Àëëîµ íîìèãà ³àñàì è÷èðãàí á´ëñà, áóíäàãè ýúòèáîð ³îçèíèíã íèÿòèãà ³àðàéäè. Áîðäè-þ, òàëî³ áèëàí ³àñàì è÷èðñà, áóíäàãè ýúòèáîð ³àñàì è÷óâ÷èíèíã íèÿòèãà ³àðàéäè. ×óíêè áîø³àëàðãà òàëî³ áèëàí ³àñàì è÷èðèø æîèç á´ëìàãàíèäåê, ³îçèãà µàì òàëî³ áèëàí ³àñàì è÷èðèø æîèç ýìàñ. Âàëëîµó àúëàì. Èìîì ¢àççîëèé: «Ôîñè³ëèêíè îëèá êåëóâ÷è µàðîì ³èëèíãàí ¸ë²îíëàðäàí ÿíà áèðè îäàòäà êèøèëàð ìóáîëà²à òàðçèäà «Ñåíãà þç ìàðòà àéòäèì» âà «Ñåíäàí þç ìàðòà ñ´ðàäèì», äåá àéòèøëèêäèð. ×óíêè áóíäà íå÷à ìàðòàíè àíãëàòèø ýêàíè èðîäà ³èëèíìàéäè. Áàëêè ìóáîëà²à èðîäà ³èëèíàäè. Àãàð ñ´ðàãàíè áèð ìàðòà á´ëñà, ¸ë²îí÷è á´ëàäè. Àììî ñ´ðàãàíè ê´ïëèêäà îäàòëàíèëìàãàí ìè³äîðäà òàêðîðëàíñà, ãóíîµêîð á´ëìàéäè, ãàð÷è þçòàãà åòìàãàí á´ëñà µàì, áóëàðíèíã ´ðòàñèäà ìóáîëà²à ýòãóâ÷è êèøè ¸ë²îíãà äó÷ êåëàäèãàí áèð íå÷à äàðàæàëàð ìàâæóä», äåäèëàð. Èìîì Íàâàâèé ìóáîëà²à æîèç ýêàíèãà âà ¸ë²îí µèñîáëàíìàñëèãèãà ³óéèäàãè µàäèñíè äàëèë ³èëäèëàð: 989/2. Èêêè «Ñàµèµ» êèòîáèäà ðèâîÿò ³èëèíèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àáó Æàµì àñîèíè åëêàñèäàí ³´éìàéäè. Ìóîâèÿíèíã ýñà ìîëè é´³», äåãàíëàð. Ìàúëóìêè, óëàðäàí áèðèí÷èñè àñîèíè óõëàø âà áîø³à ïàéòëàðäàãèíà ³´ÿð ýäè. Èêêèí÷èñèíèíã ýñà êèÿäèãàí áèòòàãèíà ê´éëàãè áîð ýäè. 335-áîá £àáèµ ñ´çíè ãàïèðèá ³´éãàíäà àéòèø âà ³èëèø ëîçèì á´ëãàí çèêðëàð Àëëîµ òàîëî: «Àãàð ñèçíè øàéòîí òîìîíèäàí áèðîí âàñâàñà é´ëäàí îçäèðèá (ìàçêóð õèñëàò ýãàñè á´ëèøäàí ³àéòàðìî³÷è á´ëñà), ó µîëäà Àëëîµäàí ïàíîµ ñ´ðàíã» (Ôóññèëàò ñóðàñè, 36-îÿò), «Òà³âî ³èëãóâ÷è çîòëàðíè ³à÷îí øàéòîí òîìîíèäàí áèðîí âàñâàñà óøëàñà, (Àëëîµíè) ýñëàéäèëàð, áàñ (ò´²ðè é´ëíè) ê´ðà áîøëàéäèëàð» (Àúðîô ñóðàñè, 201-îÿò), «(Ó òà³âîäîð çîòëàð) ³à÷îí áèðîí-áèð íîëîéè³ èø ³èëèá ³´éñàëàð ¸êè (³àíäàéäèð ãóíîµ èø ³èëèø áèëàí) Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 256 ´çëàðèãà çóëì ³èëñàëàð, äàðµîë Àëëîµíè ýñëàá, ãóíîµëàðèíè ìà²ôèðàò ³èëèøèíè ñ´ðàéäèãàí – µàð ³àíäàé ãóíîµíè ¸ë²èç Àëëîµãèíà ìà²ôèðàò ³èëóð – áèëãàí µîëëàðèäà ³èëãàí ãóíîµëàðèäà äàâîì ýòìàéäèãàí êèøèëàðäèð. Óëàðíèíã ìóêîôîòëàðè Ïàðâàðäèãîðëàðè òîìîíèäàí ìà²ôèðàò âà òàãëàðèäà äàð¸ëàð î³èá òóðãóâ÷è æàííàòëàð á´ëèá, óëàð ´øà æîéäà àáàäèé ³îëàæàêëàð. ßõøè àìàë ³èëóâ÷èëàðíèíã àæðëàðè íà³àäàð ÿõøè àæð!» (Îëè Èìðîí ñóðàñè, 135–136-îÿòëàð) äåá àéòãàí. 990/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè Ëîò âà Óççî (áóòëàðè) íîìèíè àéòèá ³àñàì è÷ñà, «Ëà èëàµà èëëàëëîµ» («Àëëîµäàí ´çãà èëîµ é´³»), äåá àéòñèí. Êèìêè: «Êåë, áèð ³èìîð ´éíàéëèê», äåñà, (áó òàðçäà ãóíîµ èøãà æóðöàò ýòãàíè ó÷óí) ñàäà³à ³èëñèí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Àðàáëàð æîµèëèÿòäà àíà øó Ëîò âà Óççî íîìëè áóòëàð íîìè èëà ³àñàì è÷èøàð ýäè. Ìóñóëìîí á´ëèøãàíäàí êåéèí µàì áàúçèëàðè îäàòëàíèá ³îëèøãàíè ó÷óí áó íîìëàð èëà áåõîñäàí ³àñàì è÷èá ³´éèøàð ýäè. Ðàñóëóëëîµ (ñ.à.â.) áó ìóàììîíè µàë ýòèá ìóîëàæà ñèôàòèäà þ³îðèäàãè ñ´çíè àéòäèëàð. Áèëèíãêè, êèìêè µàðîì àìàë ³èëñà ¸êè ãàïèðñà, òàâáàãà øîøìî³ëèãè øàðò á´ëàäè. Áó òàâáàíèíã ó÷ ðóêíè áîð: ´øà µîëàòäà¸³ ãóíîµäàí ò´õòàìî³. £èëãàí íàðñàñèãà ïóøàéìîí ³èëìî³. Óíãà àñëî ³àéòìàéìàí, äåá ³àñä ³èëìî³. Àãàð àíà øó ãóíîµ èíñîííèíã µà³³è á´ëñà, ó÷òà øàðòãà ³´øèá, ò´ðòèí÷è øàðòíè µàì áàæàðàäè. ßúíè, ó íîµà³ëèêíè ýãàñèãà ³àéòàðàäè ¸êè óíäàí êå÷èðèì ñ´ðàéäè. Áèç áóíè þ³îðèäà àéòèá ´òäèê. Àãàð òàâáà ³èëàäèãàí á´ëñà, áàð÷à ãóíîµëàðèãà òàâáà ³èëìî²è ëîçèì á´ëàäè. Àãàð ´øà ãóíîµèíèíã ´çèãà òàâáà ³èëèø áèëàí êèôîÿëàíñà, òàâáàñè äóðóñò á´ëàâåðàäè. Àãàð þ³îðèäà àéòãàíèìèçäåê, ãóíîµèãà ñàµèµ òàâáà ³èëñà-äà, ñ´íãðà èêêèí÷è ìàðòà ÿíà ³èëèá ³´éñà, ´øà ãóíîµèãà µàì òàâáà ³èëèøè øàðò á´ëàäè. Ëåêèí àââàëãè ãóíîµèãà ³èëãàí òàâáàñè áîòèë á´ëìàéäè. Ìàíà øó àµëè ñóííàíèíã ôèêðè á´ëèá, ì´úòàçèëà áèëàí õèëîô ³èëãàí èêêè ìàñàëàíèíã áèòòàñèäèð. 336-áîá Óëàìîëàðäàí áèð æàìîàñè áàúçè ëàôçëàð êàðèµ ýêàíèíè àéòñà-äà, ó ñ´çëàð àñëèäà êàðîµèÿòëè ýìàñëèãè µà³èäà Áèëèíãêè, áîòèë ñ´ç áèëàí ²óðóðëàíìàñëèê µàìäà óíè òàúâèë ýòìàñëèê ó÷óí áó áîáíè çèêð ³èëèø ýµòè¸æè áîð. Áèëèíãêè, øàðèàò àµêîìëàðè áåøòàäèð: 1) Èéæîá (âîæèá, ³èëèíèøè øàðò). 2) Íàäàá (òàâñèÿ ³èëèíãàí). 3) Òàµðèì (µàðîì, ³àéòàðèëãàí). 4) Êàðîµà (ìàêðóµ, êàðèµ ê´ðèëãàí). 5) Èáîµà (ìóáîµ). Áóëàðäàí áèðîðòàñè äàëèëñèç µóææàò á´ëìàéäè. Øàðèàò äàëèëëàðè ýñà ìàúëóìäèð. Äàëèëè é´³ íàðñàãà ìóðîæààò µàì ³èëèíìàéäè. Âà æàâîáèãà ýµòè¸æ µàì á´ëìàéäè. ×óíêè ó µóææàò á´ëîëìàéäè. Øó áèëàí áèðãà áàúçè áèëèìäîí óëàìîëàð áó êàáè íàðñàëàðäà óíèíã áîòèëëèãèãà äàëèë êåëòèðèá çèêð ³èëèøàäè. Êàðèµ ê´ðèëãàí, äåá àéòóâ÷èíè «êàðèµ ê´ðèëãàí ýìàñ» ¸êè «óëàð áîòèëäèð» ¸ øóíãà ´õøàø óëàðíèíã çèääèãà èáîðàëàðíè àéòèøäàí ìà³ñàäèì óíèíã áîòèë ýêàíèãà äàëèë êåëòèðèøíèíã ýµòè¸æè é´³ ýêàíèíè áèëäèðèøäèð. Àãàð ìåí µàì äàëèë êåëòèðñàì, óíäà óëàð êàáè áèëèìäîíëàðäàí á´ëèá ³îëàìàí. Áó áîáíè ³àéä ³èëèøèìäàí ìà³ñàä õàòî áèëàí ò´²ðèíè àæðàòèø âà áó áîòèë ñ´çëàðíè ³´øóâ÷èëàð óëó²ëèêëàðè áèëàí ²óðóðëàíìàñëèêëàðè ó÷óíäèð. Áèëèíãêè, áàúçè ëàôçëàðíè ìàêðóµ, äåá àéòóâ÷èëàðíèíã îáð´ëàðè êåòèá ³îëìàñëèãè ó÷óí âà ¸ìîí ãóìîí ³èëèíìàñëèãè ó÷óí óëàðíè íîììà-íîì êåëòèðìàéìàí. Áó åðäà ìà³ñàä óëàðíè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 257 ¸ìîíëàø ýìàñ. Áàëêè óëàðäàí íà³ë ³èëèíãàí áîòèë ñ´çëàðäàí îãîµ ýòèø, õîëîñ. Õîµ ó íà³ë ³èëèíãàí íàðñà ñàµèµ á´ëñèí ¸êè ñàµèµ á´ëìàñèí. Àãàð ñàµèµ á´ëñà, áèëãàíèíãèçäåê, óëàðíèíã îáð´ëàðèãà çè¸í êåëòèðìàéäè. Àíà øóëàðäàí áèðè Àáó Æàúôàð Íàµµîñ «Øàðµè àñìîóëëîµè òàîëî ñóáµàíàµó» íîìëè êèòîáëàðèäà: «Óëàìîëàð «Òàñàääà³àëëîµó úàëàéêà», ÿúíè «Àëëîµ ñåíãà ñàäà³à ³èëñèí», äåá àéòìî³íè êàðèµ ê´ðèøãàí. ×óíêè ñàäà³à áåðóâ÷è ñàâîáíè óìèä ³èëàäè (Àëëîµ áóíäàí ìóíàççàµäèð)», äåá àéòãàí ñ´çëàðèäèð. Èìîì Íàâàâèéíèíã ôèêðëàðè÷à, áó µóêì î÷è³÷à õàòî á´ëèá, õóíóê æîµèëëèêäèð. Äàëèë êåëòèðèø ýñà óíäàí-äà ³àòòè³ðî³ áóçó³ëèêäèð. ×óíêè «Ñàµèµè Ìóñëèì»äà êåëòèðèëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì íàìîçíèíã ³àñð ³èëèíèøè µà³èäà «Ó Àëëîµíèíã ñèçëàðãà èíúîì ýòãàí ñàäà³àñè á´ëèá, óíè ³àáóë ³èëèá îëèíãëàð», äåãàíëàð. Ôàñë: Íàµµîñíèíã àéòèøè÷à, «Àëëîµóììà àúòè³íèé ìèíàí íàð» («Àëëîµèì, ìåíè ä´çàõäàí îçîä ³èëãèí»), äåá àéòìî³ëèê ìàêðóµäèð. ×óíêè ñàâîáíè òàëàá ³èëãàí êèøèíèãèíà îçîä ³èëàäè. Èìîì Íàâàâèéíèíã ôèêðëàðè÷à, áó äàëèë âà äàúâîëàð øàðúèé µóêìëàðãà íèñáàòàí ýíã õóíóê õàòî âà æîµèëëèêäèð. Àãàð Àëëîµ ìàõëó³îòèäàí õîµëàãàí êèøèñèíè îçîä ³èëèøè µà³èäàãè µàäèñëàðíè êåëòèðñàì, êèòîá ìàëîë êåëàäèãàí äàðàæàäà óçàéèá êåòàäè. Ìàñàëàí, «Êèìêè áèðîð ³óëíè îçîä ³èëñà, Àëëîµ òàîëî óíèíã µàð áèð àúçîñèíè ä´çàõäàí îçîä ³èëàäè» âà «Áîø³à êóíëàðãà ³àðàãàíäà àðàôà êóíèäà Àëëîµ òàîëî áàíäàñèíè ä´çàõäàí îçîä ³èëãàíèäåê ê´ï îçîä ³èëìàéäè», äåá êåëòèðèëãàí. Ôàñë: áàúçèëàðíèíã ôèêðëàðè÷à, «Àëëîµíèíã èñìè óñòèãà óíäàé ³èë», äåá àéòìî³ ìàêðóµäèð. ×óíêè Àëëîµíèíã èñìè µàð áèð íàðñàíèíã óñòèãàäèð, äåéèëãàí. £îçè È¸ç âà áîø³àëàð áó ñ´ç õàòî ýêàíèíè àéòèá, èñáîòè ó÷óí ñàµèµ µàäèñëàð êåëòèðèøãàí. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ³óðáîíëèê µà³èäà ñàµîáàëàðèãà «Àëëîµíèíã èñìè óñòèãà ³óðáîíëèê ³èëèíãëàð», ÿúíè «Àëëîµíèíã èñìèíè àéòèá ³óðáîíëèê ³èëèíãëàð», äåá àéòãàíëàð. Ôàñë: ÿíà àíà øóëàðäàí Íàµµîñíèíã Àáó Áàêð Ìóµàììàä èáí ßµ¸äàí ðèâîÿò ³èëãàí ³óéèäàãè ñ´çëàðè áîð: «Ôà³èµ, àäèá âà óëàìîëàð: «(Ñåí)«Æàìàúàëëîµó áàéíàíà ôèé ìóñòà³àððè ðîµìàòèµè» («Àëëîµ îðàìèçíè ðàµìàòè ³àðîð òîïàäèãàí æîéäà æàìëàñèí»), äåá àéòìà! ×óíêè Àëëîµíèíã ðàµìàòè ³àðîð òîïóâ÷è æîé á´ëèøäàí êåíãðî³äèð. Âà ÿíà «Èðµàìíà áèðîµìàòèêà» («Ðàµìàòèíã áèëàí áèçãà ðàµì ³èë»), äåá àéòìà», äåãàíëàð». Èìîì Íàâàâèéíèíã àéòèøëàðè÷à, áó êåëòèðèëãàí èêêè ëàôçíèíã µóææàòè âà äàëèëè áîðëèãèíè áèëìàéìèç. ×óíêè ðàµìàò ³àðîð òîïàäèãàí æîé àéòóâ÷èíèíã ìà³ñàä ³èëãàíè æàííàòäèð. Ìàúíîñè: «Æîéëàøèá âà ´ðíàøèá µàìäà ³àðîð òîïèëàäèãàí ìàêîí á´ëãàí æàííàòäà îðàìèçíè æàìëàãèí». Àëáàòòà áó åðãà êèðóâ÷èëàð Àëëîµíèíã ðàµìàòè áèëàí êèðèøàäè. Ñ´íãðà êèì ó åðãà êèðñà, óíäà àáàäèé ³àðîð òîïèá, ¸ìîí µîäèñà âà ²àìãèíëèêëàðäàí îìîíäà á´ëàäè. Áóëàðíèíã áàð÷àñè Àëëîµíèíã ðàµìàòè áèëàí µîñèë á´ëàäè. Ã´¸êè «Ðàµìàòèíã áèëàí åòèøàäèãàí ìàêîíäà îðàìèçíè æàìëàãèí», äåãàíãà ´õøàøäèð. Ôàñë: Íàµµîñíèíã àéòèøè÷à, «Òàâàêêàëòó úàëà ðîááèé ðîááèë êàðèéì» («Ñàõèéëàðíèíã Ðàááèñè á´ëãàí Ðàááèìãà òàâàêêàë ³èëäèì»), äåá á´ëìàéäè. Áàëêè «Òàâàêêàëòó úàëà ðîááèë êàðèéì», äåéèøëèê æîèç. Èìîì Íàâàâèéíèíã àéòèøëàðè÷à, áóíèíã µàì àñëè é´³äèð. Ôàñë: Íàµµîñ Àáó Áàêðäàí ðèâîÿò ³èëèøëàðè÷à, «Àëëîµóììà àæèðíà ìèíàí íàð» («Àëëîµèì, ä´çàõäàí áèçíè µèìîÿ ³èë») âà «Àëëîµóììà óðçè³íà øàôîàòàí íàáèé» («Àëëîµèì, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã øàôîàòëàðè áèëàí áèçíè ðèç³ëàíòèð»), äåá àéòìàñëèê äàðêîð. ×óíêè ä´çàõ âîæèá á´ëãàíëàðãà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 258 øàôîàò ³èëèíàäè, äåá àéòèëãàí. Èìîì Íàâàâèéíèíã àéòèøëàðè÷à, áó µàì î÷è³-îéäèí æîµèëëèê âà õàòîíèíã ´çãèíàñèäèð. Àãàð áó õàòîëàð áèëàí ²óðóðãà êåòèøíèíã õàâôè á´ëìàãàíäà âà òàñíèô ³èëèíãàí êèòîáëàðäà áó íàðñàëàð çèêð ýòèëìàãàíèäà, µèêîÿ ³èëèøãà æóðúàò ýòà îëìàñäèì. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã øàôîàòëàðèíè âàúäà ³èëèá, êîìèë ì´ìèíëàðíè òàð²èá ýòãàí ³àí÷àäàí-³àí÷à ñàµèµ µàäèñëàð êåëãàí. Ìàñàëàí, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè ìóàççèíäàí ýøèòãàí íàðñàëàðíè àéíè ´çèäåê ³àéòàðñà, óíãà øàôîàòèì µîñèë á´ëàäè», äåãàíëàð. Áó µà³äà èìîì, ôà³èµ Àáóë Ôàçë È¸ç (ð.à.) ÷èðîéëè ñ´çëàð êåëòèðãàíëàð. Ñàëàôè ñîëèµëàðíèíã øàôîàòãà ³èëãàí ðà²áàòëàðèäàí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì øàôîàòëàðèíè ñ´ðàãàíëèêëàðè àñàðëàð îð³àëè áèëèíàäè. Øóíãà áèíîàí óíè êàðèµ ³èëóâ÷èëàðíèíã êàðîµèÿòèãà ýúòèáîð ³èëèíìàéäè. ×óíêè Èìîì Ìóñëèì âà áîø³àëàðäàí ñàµèµ µàäèñëàð µèñîáñèç æàííàòãà êèðóâ÷è ³àâìëàðíè âà æàííàòäà äàðàæàëàðè çè¸äà á´ëóâ÷è ³àâìëàðíè øàôîàò ñàáàáèäàí ýêàíèíè èñáîòëàá êåëãàí. Ñ´íãðà ãóíîµêîðëèãèíè òàí îëóâ÷è, àâôãà ìóµòîæ µàð áèð êèøè óëàð àéòãàíèäåê á´ëàäèãàí á´ëñà, ìà²ôèðàò âà ðàµìàòíè ñ´ðàá äóî ³èëìàñëèãè ëîçèì á´ëàäè. ×óíêè ìà²ôèðàò âà ðàµìàòíè ñ´ðàø ãóíîµêîð êèøèëàð ó÷óí õîñäèð. Øóíäàé á´ëàäèãàí á´ëñà, óëàð ³èëà¸òãàí íàðñà ñàëàô âà õàëàôëàð äóîëàðèäàí ´ðãàíèëãàí íàðñàãà õèëîôäèð. Ôàñë: óëàìîëàðíèíã áèð æàìîàñèäàí µèêîÿ ³èëèíèøè÷à, óëàð Áàéòóëëîµíè òàâîô ³èëèøíè «øàâò» ¸êè «àéëàíèø», äåá èñìëàìî³íè êàðèµ ê´ðäèëàð. Áàëêè áèðèí÷èñèãà – áèðèí÷è òàâîô âà èêêèí÷èñèãà – èêêèí÷è òàâîô âà µîêàçî, äåá àéòèëàäè, äåéèøãàí. Èìîì Íàâàâèéíèíã àéòèøëàðè÷à, áó ãàïëàðíèíã µàì àñëè é´³. Áàëêè óëàð æîµèëèÿò ëàôçëàðèäàí, äåá êàðèµ ê´ðèøãàí á´ëñà êåðàê. Íèìà á´ëãàíäà µàì, áóíäàé äåá àéòèøíèíã êàðîµèÿòè é´³. Áóíãà ³óéèäàãè µàäèñ äàëèëäèð: 991/2. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì Êàúáàäà ó÷ øàâòäàí þãóðìî³íè áóþðäèëàð. Óëàðãà µàììà øàâòíè þãóðèøíè áóþðìî³äàí ôà³àòãèíà óëàðãà ðàµì ³èëãàíëàðèãèíà ìàí ³èëäè, õîëîñ. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ôàñë: ÿíà àíà øóëàðäàí «ðàìàçîíäà ð´çà òóòäèê», «ðàìàçîí êåëäè» âà øóíãà ´õøàø àíà øó îé èðîäà ³èëèíãàí ñ´çëàðäèð. Áóíèíã êàðîµèÿòè µà³èäà èõòèëîô ³èëèíãàí. Îëäèíãè æàìîàëàð, îéãà ³´øìàñäàí ðàìàçîííèíã ´çèíè àéòèø êàðèµ ê´ðèëãàí, äåéèøãàí. Áó µà³äà ¥àñàí Áàñðèé âà Ìóæîµèäëàðäàí ðèâîÿò ³èëèíãàí. Áàéµà³èé ýñà ó èêêîâëàðèãà á´ëãàí é´ë çàèôäèð, äåãàíëàð. Ñîµèáëàðèìèç ðàìàçîí êåëäè, ðàìàçîí êèðäè, ðàìàçîí µîçèð á´ëäè, äåá àéòìî³íè âà øóëàðãà ´õøàá îéíè èðîäà ³èëèø ó÷óí ³àðèéíà (ÿ³èíëèê) µîñèë ³èëìàéäèãàí á´ëñà, êàðèµ ê´ðèøãàí. Ëåêèí óíãà áèð íàðñà ³àðèéíà (ÿ³èíëèê) á´ëèá ðàìàçîí îéèãà äàëîëàò ³èëñà, êàðîµèÿòè é´³äèð. Ìàñàëàí, ð´çà òóòäèì ýìàñ, áàëêè ðàìàçîí ð´çàñèíè òóòäèì, ðàìàçîíäà òóðäèì, ðàìàçîí ð´çàñè âîæèá á´ëàäè, ìóáîðàê ðàìàçîí îéè µîçèð á´ëäè âà øóëàðãà ´õøàøëàð. Àáóë ¥àñàí Ìîðóäèé âà Àáó Íàñð Ñèáî²ëàð ìàíà øó ôèêðëàðíè àéòèá, ³óéèäàãè µàäèñíè äàëèë ³èëèøãàí: 992/3. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ðàìàçîí, äåá àéòìàíãëàð. ×óíêè Ðàìàçîí Àëëîµíèíã èñìëàðèäàí áèðèäèð. Ëåêèí ðàìàçîí îéè, äåá (îé ñ´çèíè ³´øèá) àéòèíãëàð», äåäèëàð. Áàéµà³èé «Ñóíàí»ëàðèäà ðèâîÿò ³èëèá, çàèô, äåãàíëàð. Áóíäàãè çàèôëèê î÷è³ ê´ðèíèá òóðèáäè. ×óíêè Àëëîµíèíã èñìè µà³èäà êèòîá òàñíèô ³èëãàíëàðíèíã áèðîðòàñè Ðàìàçîí Àëëîµíèíã èñìè ýêàíèíè çèêð Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 259 ³èëèøìàãàí. Ò´²ðèñèíè Àëëîµ áèëóâ÷èäèð. Èìîì Àáó Àáäóëëîµ àë-Áóõîðèé «Ñàµèµ»ëàðèäà âà ÿíà áèð ³àí÷à ìóµà³³èµ óëàìîëàð ðàìàçîííè ³àíäàé àéòñà µàì, êàðîµèÿòè é´³äèð, äåéèøãàí. ×óíêè êàðîµèÿò øàðèàò áèëàí ñîáèò á´ëàäè. Áóíèíã êàðîµèÿòè µà³èäà øàðèàòäà áèðîð íàðñà ñîáèò á´ëìàãàí. Áàëêè µàäèñëàðäà áóíèíã æîèçëèãè µà³èäà ñîáèò á´ëãàí. Èêêè «Ñàµèµ» µàäèñëàðäà âà áóëàðäàí áîø³àñèäà óëàðíèíã ôèêðèãà ³àðøè äàëèëëàð ò´ëèá-òîøèá ¸òèáäè. Àãàð áóíèíã æîèç ýêàíè µà³èäàãè µàäèñëàðíè æàìëàñàì, èêêè þçòàãà åòèá ³îëèøèíè óìèä ³èëàìàí. Ëåêèí ìà³ñàä áèòòà µàäèñ áèëàí µàì µîñèë á´ëàâåðàäè. Ìàíà øó ³óéèäàãè áèòòàñè µàììàñèãà µàì êèôîÿ ³èëàäè: 993/4. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð ðàìàçîí êåëñà, æàííàò ýøèêëàðè î÷èëèá, ä´çàõ ýøèêëàðè ¸ïèëàäè âà øàéòîíëàð êèøàíëàíàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Áàúçè ðèâîÿòëàðäà «ðàìàçîí êèðñà» ¸êè «ðàìàçîí á´ëñà» ¸ «ðàìàçîííè ìó³àääàì ³èëìàíãëàð» âà ÿíà áîø³à ñàµèµ ðèâîÿòäà ýñà: «Èñëîì áåø íàðñà óñòèãà áèíî ³èëèíãàí, óíäàí áèðè ðàìàçîí ð´çàñèäèð», äåá àéòèëãàí. Áóíãà ´õøàø µàäèñëàð ê´ï. Ôàñë: ÿíà àíà øóëàðäàí áèðè îëäèíãèëàðíèíã áàúçèëàðèäàí íà³ë ³èëèíãàí ³óéèäàãè ñ´çëàðäèð: «Áà³àðà ñóðàñè, Äóõîí, Àíêàáóò, Ðóì, Àµçîá âà øóëàðãà ´õøàø ñóðàëàð, äåá àéòìî³ ìàêðóµäèð. Áàëêè ñèãèð çèêð ³èëèíãàí ñóðà, õîòèíëàð çèêð ³èëèíãàí ñóðà, äåá àéòèëàäè». Èìîì Íàâàâèéíèíã àéòèøëàðè÷à, áó õàòî âà ñóííàòãà õèëîôäèð. Áóíè áà¸í ³èëãàí ñîí-ñàíî³ñèç µàäèñëàð ñîáèò á´ëãàí. Ìàñàëàí, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áà³àðà ñóðàñèíèíã îõèðèäà èêêè îÿò áîðêè, óíè êå÷àñèäà ´³èñà, ´øà êå÷àãà êèôîÿ ³èëàäè», äåäèëàð. Áó èêêè «Ñàµèµ» êèòîáèäà êåëòèðèëãàí. Áóíãà ´õøàøëàðè íèµîÿòäà ê´ï. Ôàñë: ÿíà àíà øóëàðäàí áèðè Ìóòðèôäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàí ³óéèäàãè ñ´çëàðäèð: «Àëëîµ òàîëî êèòîáèäà àéòàäè, äåá êåëàæàê ëàôçèäà èñòåúìîë ³èëèø êàðèµ ê´ðèëãàí. Áàëêè «Àëëîµ òàîëî àéòäè», äåá ´òãàí çàìîí ëàôçè áèëàí àéòèëàäè. ×óíêè Àëëîµíèíã ñ´çè êàëîìäèð. Êàëîì ýñà ³àäèìäèð». Èìîì Íàâàâèéíèíã àéòèøëàðè÷à, áó ìà³áóë ýìàñ. Ñàµèµ µàäèñëàðäà áóíèíã ê´ï æèµàòäàí èøëàòèëãàíè ñîáèò á´ëãàí. Ìåí áó µà³äà «Ñàµèµè Ìóñëèì»ãà ¸çãàí øàðµèìäà âà «£îðèëàð îäîáè» íîìëè êèòîáèìäà áà¸í ³èëãàíìàí. Áó µà³äà Àëëîµ òàîëî «Àëëîµ µà³è³àòíè àéòàäè», äåá êåëòèðãàí (Àµçîá ñóðàñè, 4-îÿò). «Ñàµèµè Ìóñëèì»äà Àáó Çàððäàí (ð.à.) ³èëèíãàí ðèâîÿòäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµ òàîëî: «Êèì áèðîí ÷èðîéëè àìàë ³èëñà, óíãà ´í áàðîáàð ³èëèá (³àéòàðèëóð)» äåá àéòàäè», äåäèëàð. (Àíúîì ñóðàñè, 160-îÿò). «Ñàµèµ Áóõîðèé»äà «Ñóéãàí íàðñàëàðèíãèçäàí èíôî³-ýµñîí ³èëèá áåðìàãóíèíãèç÷à...» îÿòèíèíã òàôñèðèäà Àáó Òàëµà: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, Àëëîµ òàîëî «Ñóéãàí íàðñàëàðèíãèçäàí èíôî³-ýµñîí ³èëèá áåðìàãóíèíãèç÷à...», äåá àéòÿïòè», äåäèëàð, äåéèëàäè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 260 ÄÓÎËÀÐÍÈ ÆÀÌËÎÂ×È ÊÈÒÎÁ 337-áîá ¥àììà âà³òëàðäà ìóµèì âà ìóñòàµàá á´ëãàí äóîëàð Áèëèíãêè, áó êèòîáíè ¸çèøäàí ìà³ñàäèìèç µàììà âà³òëàðäà ìóñòàµàá, ìóµèì á´ëãàí äóîëàðíè çèêð ³èëèøäèð. Áèëèíãêè, áó áîá æóäà êåíã á´ëãàíèäàí óíè ³àìðàá îëèø èìêîíè é´³äèð. Ëåêèí áóíèíã àµàìèÿòëèëàðèãà èøîðà ³èëàìàí. Çèêð ³èëèíãàí äóîëàðíèíã àââàëè £óðúîíäà êåëãàí. Óíè Àëëîµ òàîëî ïàé²àìáàðëàð âà ÿõøèëàð òèëèäàí õàáàð áåðãàí. Êåéèíãèëàðè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí ñàµèµ á´ëãàíèäèð. Ó çîò óíãà àìàë ³èëãàíëàð ¸êè áîø³àëàðãà ´ðãàòãàíëàð. Áó ³èñì æóäà ê´ïäèð. Îëäèíãè áîáëàðäà µàì áó æóìëàëàð êåëäè. Ìåí óíäàí £óðúîíãà ³´øèëèá êåëãàí ñàµèµëàðèíèãèíà çèêð ³èëàìàí. 994/1. Íóúìîí èáí Áàøèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Äóî – èáîäàòäèð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 995/2. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ê´ï íàðñàëàðíè ´çèäà ³àìðîâ÷è äóîëàðíè ÿõøè ê´ðàðäèëàð. Âà áóíäàí áîø³àñèíè òàðê ³èëàðäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 996/3. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµ òàîëîãà äóîäàí ê´ðà èêðîìëè íàðñà é´³», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 997/4. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìíè ²àìãèíëèê âà ³èéèí÷èëèêäà Àëëîµ òàîëî äóîñèíè èæîáàò ýòìî²è õóðñàíä ³èëñà, êåíã÷èëèêäà µàì äóîíè ê´ïàéòèðñèí», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 998/5. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ê´ï (³èëèá þðàäèãàí) äóîëàðè , ( @ . / (C R h ( ' 4 ? u 1D R h ( ' 4 ) > 1D (;a - «Àëëîµóììà àòèíà ôèä-äóíÿ µàñàíàòàâ âàôèë àõèðàòè µàñàíàòàâ âà³èíà àçàáàí-íàð» ýäè. (Ìàúíîñè: «Ïàðâàðäèãîðî, áèçãà áó äóí¸äà µàì ÿõøèëèê àòî ³èëãèí, îõèðàòäà µàì ÿõøèëèê àòî ýòãèí âà áèçíè ä´çàõ àçîáèäàí àñðàãèí».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Ìóñëèìíèíã ðèâîÿòëàðèäà «Àãàð Àíàñ (ð.à.) èëòèæî ³èëìî³íè õîµëàñàëàð, ìàíà øóíè àéòàðäèëàð. Àãàð äóî ³èëèøíè õîµëàñàëàð, ìàíà øóíè àéòàðäèëàð» çè¸äà ³èëèíãàí. 999/6. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: 1 ( % x 1<&> ¡ r " "g=: 1S - «Àëëîµóììà èííèé àñ‘àëóêàë µóäà âàòòó³î âàë úàôîôà âàë ²èíà», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíäàí µèäîÿò, òà³âî, èôôàò âà áîéëèê ñ´ðàéìàí».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 1000/7. Òîðè³ èáí Àøèì àë-Àøæàúèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Àãàð êèøè Èñëîìãà êèðàäèãàí á´ëñà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíãà íàìîç ´ðãàòàðäèëàð. Ñ´íãðà ìàíà áó êàëèìàëàð èëà äóî ³èëìî³íè áóþðàðäèëàð: 1 (C M , 1(D / 1 W 1( 34, 1 B «Àëëîµóììà è²ôèð ëèé âàðµàìíèé âàµäèíèé âà îôèíèé âàðçó³íèé». (ÌàúíîFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 261 ñè: «Àëëîµèì, ìåíè ìà²ôèðàò ³èëèá, ðàµì àéëàá, µèäîÿò ³èëèá, îôèÿò ýòèá, ðèç³ëàíòèðãèí».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Èìîì Ìóñëèìíèíã Òîðè³äàí (ð.à.) ³èëãàí áîø³à áèð ðèâîÿòëàðèäà êåëòèðèëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà áèð êèøè êåëèá: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, Ðàááèìäàí ñ´ðàãàí ïàéòèìäà ³àíäàé ³èëèá àéòàìàí?» äåãàíèäà, ó çîò: 1(C M , 1( D / 1(34, 1 B «(Ñåí)«Àëëîµóììà è²ôèð ëèé âàðµàìíèé, âà îôèíèé âàðçó³íèé», äåá àéòãèí. ×óíêè ìàíà øó êàëèìàëàð, äóí¸èíã âà îõèðàòèíãíè æàìëîâ÷èäèð», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåíè ìà²ôèðàò ³èë, ìåíãà ðàµì ³èë, ìåíè îôèÿòäà ³èë âà ðèç³ëàíòèð».) 1001/8. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: & / z 1/ (5"C" xSJ @ 5"< " x S8 - «Àëëîµóììà éà ìóñàððèôàë ³óëóá ñàððèô ³óëóáàíà úàëà òîúàòèêà», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé ³àëáëàðíè áóðèá ³´þâ÷è Àëëîµèì, ³àëáèìèçíè òîàòèíããà áóðèá ³´éãèí».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 1002/9. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµ íîìè áèëàí ìàøà³³àòëè áàëîäàí, áàõòñèçëèêíèíã ýíã ïàñò äàðàæàñèäàí, ³àçî (³àäàð)íèíã ¸ìîíèäàí âà äóøìàííèíã è÷³îðàëèãèäàí ïàíîµ òèëàíãëàð», äåá àéòäèëàð, ÿúíè o /vd R ;3 _ o p< o 5= o <2 , X o Z 6 P H " 5/: «Àúóâçó áèëëàµè ìèí æàµäèë áàëî âà äàðàêèø øà³îè âà ñóâ‘èë ³àçî âà øàìîòàòèë àúäîè», äåá äóî ³èëèíãëàð, äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 1003/10. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: R (&D H " 5 /: < @ . / H " 5/: E Y r m " E ' # q H " 5/: 1S - G 3 e ) +e «Àëëîµóììà èííèé àúóâçó áèêà ìèíàë úàæçè âàë êàñàëè âàë æóáíè âàë µàðàìè âàë áóõëè âà àúóâçó áèêà ìèí úàçîáèë ³àáðè âààúóâçó áèêà ìèí ôèòíàòèë ìàµÿ âàë ìàìîòè», áîø³à ðèâîÿòäà Q 6 S R B «Âà çèëàúèääàéíè âà ²àëàáàòèð ðèæàë», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíèíã íîìèíã áèëàí îæèçëèêäàí, äàíãàñàëèêäàí, ³´ð³î³ëèêäàí, ìóíêèëëàá ³àðèÿ á´ëèøäàí, áàõèëëèêäàí, ³àáð àçîáèäàí, òèðèê âà ´ëèêëàð ôèòíàñèäàí µàìäà ³àðç þêèäàí, êèøèëàðíèíã ²îëèá êåëèøèäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 1004/11. Àáäóëëîµ èáí Àìð èáí Îññäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Àáó Áàêð Ñèääè³ (ð.à.) Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà «Ìåíãà áèð äóî ´ðãàòèíãêè, ó áèëàí íàìîçèìäà èëòèæî ³èëàéèí», äåãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: , 5 "% b : 1(34, (/ ? h % 1 B D b : $ - @ 5i. % $ ^)k [ ^3 l " 1' b 3l 1S - ) 4 Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 262 «(Ñàí)«Àëëîµóììà èííèé çîëàìòó íàôñèé çóëìàí êàñèéðîí âàëà ÿ²ôèðóç çóíóáà èëëà àíòà ôà²ôèðëèé ìà²ôèðàòàí ìèí úèíäèêà, âàðµàìíèé èííàêà àíòàë ²îôóðóð ðîµèéì», äåá àéò», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåí íàôñèìãà ê´ï çóëì ³èëäèì. Ãóíîµëàðíè Ñåíäàí áîø³àñè êå÷èðà îëìàéäè. ¤çèíãíèíã µóçóðèíãäàí á´ëãàí ìà²ôèðàò èëà ìåíè êå÷èðãèí. Âà ìåíãà ðàµì ³èëãèí, àëáàòòà Ñåí êå÷èðãóâ÷è, ðàµìëè Çîòñàí».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 1005/12. Àáó Ìóñî Àøúàðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áó äóî áèëàí èëòèæî ³èëàðäèëàð: 1q W LS 6 1 B - 1 S( N /: b : L: 1D 1D= 16 1&w )\ u 1 B - 1 S( N /: b : b (/: G ,=: G u: b C 1 B - L (/ H iE[ " L 3/ 1w\ u ` C o c 1 _ E 7 [ " 1 / b : u S ! e" b : Y S < e" b : «Àëëîµóììà è²ôèðëèé õàòèé‘àòèé âà æàµëèé âà èñðîôèé ôèé àìðèé âàìà àíòà àúëàìó áèµè ìèííèé, Àëëîµóììà è²ôèð ëèé æàääèé âà µàçëèé âà õàòîèé âà úàìäèé âà êóëëó çàëèêà úèíäèé, Àëëîµóììà è²ôèðëèé ìà ³îääàìòó âàìà àõõàðòó âàìà àñðàðòó âàìà àúëàíòó âàìà àíòà àúëàìó áèµè ìèííèé, àíòàë ìó³àääèìó âà àíòàë ìóàõõèðó âà àíòà úàëà êóëëè øàé‘èí ³îäèð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, õàòîëàðèìíè, æîµèëëèãèìíè, èøäàãè èñðîôëàðèìíè êå÷èðãèí. Ñåí óíè ìåíäàí ê´ðà áèëóâ÷èðî³ñàí. Àëëîµèì, æèääèéëèãèìíè, µàçèëèìíè, õàòîèìíè, ³àñäèìíè âà ìåíèíã µóçóðèìäàãè áàð÷àñèíè êå÷èðãèí. Àëëîµèì, îëäèíãè ³èëãàí ãóíîµëàðèìíè, êåéèíãèëàðèíè, ÿøèðèí ³èëãàíëàðèìíè, î÷è³÷à ³èëãàíëàðèìíè êå÷èðãèí. Ñåí óíè ìåíäàí ê´ðà áèëóâ÷èðî³ñàí. Ñåí àââàëãè-þ îõèðãèñàí. Ñåí µàð áèð íàðñàãà ³îäèðñàí».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 1006/13. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì äóîëàðèäà E 3/: S_ b 3 / S_ H " 5/: 1S «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèí øàððè ìà úàìèëòó âà ìèí øàððè ìà ëàì àúìàë», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåí Ñåíäàí àìàë ³èëãàí âà àìàë ³èëìàãàí íàðñàëàðèìíèíã ¸ìîíèäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 1007/14. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. £óéèäàãèëàð µàì Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì äóîëàðèäàí ýäè: \ = )36 &3 < ? gD & )D / Q 5 >+ ; & 3 Q M H " 5/: 1S - «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèí çàâîëè íèúìàòèêà âà òàµàââóëè úîôèÿòèêà âà ôàæ‘àòè íè³ìàòèêà âà æàìèéúè ñóõòèêà». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, áåðãàí íåúìàòèíã çàâîë á´ëèøèäàí, áåðãàí îôèÿòèíã ´çãàðèá êåòèøäàí, ò´ñàòäàí êåëóâ÷è ´÷èíãäàí âà æàìèêè ²àçàáèíãäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 1008/15. Çàéä èáí Àð³àìäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: b : [ 7 M W5< ; 1 ' G a - < @ . / S r E m " E ' # q H " 5/: 1S - 2; $ c 2 $ s c C ( $ c / H " 5/: 1S - W$ 5 )> b : W-[ M )u @ & ' $ ? c5 /X «Àëëîµóììà èííèé àúóâçó áèêà ìèíàë úàæçè âàë êàñàëè âàë æóáíè, âàë áóõëè âàë µàììè âà úàçàáèë ³îáðè, Àëëîµóììà àòè íàôñèé òà³âîµà âà çàêêèµà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 263 àíòà õàéðó ìàí çàêêàµà àíòà âàëèééóµî âà ìàâëàµà, Àëëîµóììà èííèé àúóâçó áèêà ìèí úèëìèí ëà ÿíôàúó âà ìèí ³îëáèí ëà ÿõøàúó âàìèí íàôñèí ëà òàøáàóú âà ìèí äàúâàòèí ëà þñòàæîáó ëàµà», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíèíã íîìèíã èëà îæèçëèêäàí, äàíãàñàëèêäàí, ³´ð³î³ëèêäàí, áàõèëëèêäàí, ²àìäàí, ³àáð àçîáèäàí ïàíîµ òèëàéìàí. Àëëîµèì, íàôñèìíèíã òà³âîñèíè áåðãèí âà óíè ïîêëàãèí âà Ñåí ïîêëîâ÷èëàðíèíã ÿõøèñèñàí. Ñåí ä´ñòè âà õîæàñèñàí. Àëëîµèì, Ñåíèíã íîìèíã èëà ôîéäà áåðìàéäèãàí èëìäàí, ³´ð³ìàéäèãàí ³àëáäàí, ò´éìàéäèãàí íàôñäàí âà èæîáàò ³èëèíìàéäèãàí äóîäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 1009/16. Àëèäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: 1XS = 1 W - «(Ñåí)«Àëëîµóììà èµäèíèé âà ñàääèäíèé» («Àëëîµèì, ìåíè µèäîÿò ³èë âà ñîáèò³àäàìëèêäà ³èë»), äåá àéò», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Áîø³à áèð ðèâîÿòäà X ' L r " "g =: 1S - «Àëëîµóììà èííèé àñ‘àëóêàë µóäà âàññàäîäà» á´ëèá êåëãàí. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåí Ñåíäàí µèäîÿòíè âà ñîáèò³àäàìëèêíè ñ´ðàéìàí».) 1010/17. Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã µóçóðëàðèãà áèð àúðîáèé êåëèá: «Ýé Àëëîµíèíã ðàñóëè, ìåíãà áèð êàëîì ´ðãàòèíãêè, óíè àéòèá þðàéèí», äåãàíèäà, ó çîò: P $ - ? 5 "C $ Q 5 4 $ )3 @ S , P 0 + = ^)k [ P 3U ^)[ [ P O N _ $ ] 4 P O $ - N $ )#U q q «(Ñåí)«Ëà èëàµà èëëàëëîµó âàµäàµó ëà øàðèéêà ëàµó, Àëëîµó Àêáàð êàáèéðîí âàëµàìäó ëèëëàµè êàñèéðîí ñóáµàíàëëîµè ðîááèë îëàìèéíà, ëà µàâëà âàëà ³óââàòà èëëà áèëëàµèë àçèçèë µàêèì» («ßêêà Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³. Óíèíã øåðèãè µàì é´³. Àëëîµ óëó²ëàðíèíã óëó²èäèð. Àëëîµãà ê´ï µàìä á´ëñèí. Îëàìëàð Ðàááè Àëëîµíè ïîêëàá ¸ä ýòóðìàí. ¥àêèì, Àçèç ñèôàòëè Àëëîµäàí áîø³à áèðîð ´çãàðòèðóâ÷è µàì ³óââàò µàì é´³»), äåá àéò», äåäèëàð. Àúðîáèé: «Áóëàð Ðàááèì ó÷óíäèð. Ìåí ó÷óí ýñà íèìà?» äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: 1( D / 1( C M , 1 W 1(34, 1 B - «Àëëîµóììà è²ôèð ëèé âàðµàìíèé âàµäèíèé âàðçó³íèé âà úîôèíèé», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåíè ìà²ôèðàò ³èë, ìåíãà ðàµì ³èë, ìåíè µèäîÿò ýò, ìåíè ðèç³ëàíòèð âà îôèÿòäà ³èë».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 1011/18. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: LX )D 1 &- 1; ua 1 IJ: 1_ )D 1& - ¡ ) X 1 I J: L: R "3 8/ 5 W L. - 1(X 1 IJ: - _ E 7 [ " 1 R h4 , G 5e E 6 c )u E 7 [ " 1D 1 ? hX M ? ) U E 6 «Àëëîµóììà àñëèµ ëèé äèíèëëàçèé µóâà úèñìàòó àìðèé, âà àñëèµ ëèé äóíÿÿëëàòèé ôèéµà ìàúîøèé âà àñëèµ ëèé îõèðàòèëëàòèé ôèéµà ìàúîäèé, âàæúàëèë µà¸òà çè¸äàòàí ëèé ôèé êóëëè õàéðèí âàæúàëèë ìàâòà ðîµàòàí ëèé ìèí êóëëè øàððèí», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, èøëàðèìíè ñà³ëîâ÷è äèíèìíè èñëîµ ³èë. ßøàéäèãàíèì äóí¸èìíè èñëîµ ýò. £àéòèøèì óíãà á´ëãàí îõèðàòèìíè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 264 èñëîµ ³èë. ¥àð áèð ÿõøèëèêäà µà¸òèìíè çè¸äà ³èë. Âà µàð áèð ¸ìîíëèêäà ´ëèìíè ðîµàò ³èë».) Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 1012/19 Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: N $ ;q H " 5 /: 1 S - b 3 Ju b : ) b [ - 5 ; )/ b (a b 3 =: - 0 5 ;53 V > m G 5 3 $ L. - 1 > U b : 1(- p ; 0 : b : $ - «Àëëîµóììà ëàêà àñëàìòó âà áèêà îìàíòó âàúàëàéêà òàâàêêàëòó âà èëàéêà àíàáòó âà áèêà õîñàìòó. Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèúèççàòèêà ëà èëàµà èëëà àíòà àí òóçèëëàíèé àíòàë µàééóëëàçèé ëà ÿìóòó âàë æèííó âàë èíñó ÿìóòóí», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíãà á´éñóíäèì, Ñåíãà èìîí êåëòèðäèì, Ñåíãà òàâàêêàë ³èëäèì, Ñåíãà òàâáà ³èëäèì âà Ñåíèíã íîìèíã èëà õóñóìàòëàøäèì (ÿúíè, Ñåíèíã íîìèíã èëà µóææàò òàëàá ³èëäèì, äèôîú ³èëäèì âà óðèøäèì). Àëëîµèì, ìåíè àäàøòèðìî²èíãäàí èççàòèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí. Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³äèð. Ñåí òèðèêäèðñàí, ´ëìàéñàí. Èíñ âà æèí ´ëèøàäè».) Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 1013/20. Áóðàéäàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèð êèøèíèíã N "# 5 L. - 3 8 4 d v b : $ - N $ P O b : : _: 1Sg "g =: 1S - `4 : ^5 "[ " «Àëëîµóììà èííèé àñ‘àëóêà áèàííèé àøµàäó àííàêà àíòàëëîµó ëà èëàµà èëëà àíòàë àµàäóñ ñîìàäóëëàçèé ëàì ÿëèä âàëàì þâëàä âàëàì ÿêóí ëàµó êóôóâàí àµàä», äåá àéòãàíèíè ýøèòèá, óíãà: «Ñåí Àëëîµ òàîëîäàí Óíèíã èñìè èëà øóíäàé íàðñà ñ´ðàäèíãêè, àãàð ´øà èñì áèëàí ñ´ðàëñà, ´øà ñ´ðàëãàí íàðñàíè áåðàäè. Àãàð ó áèëàí äóî ³èëèíñà, èæîáàò ýòèëàäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíäàí ñ´ðàéìàí. Ãóâîµëèê áåðàìàíêè, àëáàòòà Ñåí Àëëîµäèðñàí. Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³. Ñåí ÿêêà âà µîæàò òóøàäèãàí Çîòäèðñàí. Ó òó²ìàãàí âà òó²èëìàãàíäèð. Âà µå÷ êèì Ó çîòãà òåíã ýìàñäèð».) Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. Áîø³à ðèâîÿòäà «Ñåí Èñìè àúçàì áèëàí Àëëîµäàí ñ´ðàäèíã», äåéèëãàí. 1014/21. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèëàí áèðãà ´òèðãàíëàðèäà, áèð êèøè íàìîç ´³èäè-äà, ñ´íãðà Y 5 >)C 1 > 4 Y [ V Q Z m H } ,vd G 53 ' 0 " ( e b : $ - N $ 3U 0 - g "g=: 1S «Àëëîµóììà èííèé àñ‘àëóêà áèàííà ëàêàë µàìäó ëà èëàµà èëëà àíòàë ìàííîíó áàäèéúóñ ñàìàâàòè âàë‘àðçè éà çàë æàëîëè âàë èêðîì éà µàééó éà ³àééóìó», äåá äóî ³èëäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áàòàµ³è³, ó Èñìè àúçàì áèëàí Àëëîµãà äóî ³èëäè. Àãàð ó áèëàí äóî ³èëèíñà, èæîáàò ³èëèíàäè. Âà àãàð ó áèëàí ñ´ðàëñà, áåðèëàäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåí Ñåíäàí ñ´ðàéìàí. Àëáàòòà ìà³òîâ Ñåí ó÷óíäèð. Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³. Ñåí ñàõèé âà åðó îñìîííè ÿðàòãàí Çîòñàí. Ýé óëó²ëèê âà µóðìàò ýãàñè, ýé òèðèê âà áàðµà¸ò ñèôàòëè Çîò.) Àáó Äîâóä âà Íàñàèéëàð ðèâîÿòè. 1015/22. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ìàíà áó êàëèìàëàð áèëàí äóî ³èëàðäèëàð: < 1(% S_ , ( @ . / , ( R ( &D H " 5/: 1S - «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèí ôèòíàòèí íàðè âà úàçîáèííàð âà ìèí øàððèë ²èíà âàë ôà³ðè». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ä´çàõ ôèòíàñèäàí, ä´çàõ àçîáèäàí, áîéëèê âà êàìáà²àëëèê ¸ìîíëèêëàðèäàí Ñåíèíã íîìèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí».) Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé, Íàñàèé âà Èáí Ìîæàëàð ñàµèµ èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëèøãàí. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 265 1016/23. Çè¸ä èáí Èëî³à àìàêèëàðè £óòáà èáí Ìîëèêäàí (ð.à.) ³èëãàí ðèâîÿòëàðèäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: o 5 Wvd Q 3/vd t Z uvd G # ( H " 5/: 1S - «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèí ìóíêàðîòèë àõëî³è âàë àúìîëè âàë‘àµâà», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, õóë³ëàðíèíã, àìàëëàðíèíã, õîµèø-èñòàêëàðíèíã áåìàúíèñèäàí Ñåíèíã íîìèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí».) Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 1017/24. Øàêàë èáí ¥óìàéääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ìåíãà äóî ´ðãàòèíã», äåãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: 1 )S ( S _ 1 C S_ 1' S_ L8 S_ 1 3= S_ H " 5/: 1S - «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèí øàððè ñàìúèé âàìèí øàððè áàñàðèé âàìèí øàððè ëèñîíèé âàìèí øàððè ³îëáèé âàìèí øàððè ìàíèééè», äåá àéòãèí, äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ýøèòãàíèìíèíã ¸ìîíèäàí, ê´ðãàíèìíèíã ¸ìîíèäàí, òèëèìíèíã ¸ìîíèäàí, ³àëáèìíèíã ¸ìîíèäàí âà ìàíèéèìíèíã ¸ìîíèäàí Ñåíèíã íîìèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí».) Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé âà Íàñàèéëàð ðèâîÿòè. 1018/25. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: Y < =vd o 1 S = Y . m " 0 5( m " H " 5/: 1S - «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèíàë áàðàñè âàë æóíóíè âàë æóçîìè âà ñàééè‘èë àñ³îìè», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíèíã íîìèíã èëà ïåñëèêäàí, æèííèëèêäàí, ìîõîâäàí âà ¸ìîí êàñàëëèêëàðäàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Àáó Äîâóä âà Íàñàèéëàð ñàµèµ èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëèøãàí. 1019/26. Àáóë ßñðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: 1 ( \ & 0 : H " 5 / : Y r t U t % H " 5/: LSX & H " 5/: Y r H " 5/: 1S - ^% G 5 : 0 : H " 5/: ^ )= 1D G 5: 0 : H " 5/: G 5e (/ 0 " \ )2 «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèíàë µàäìè âà àúóçó áèêà ìèíàòòàðàääèé âà àúóçó áèêà ìèíàë ²îðà³è âàë µàðà³è âàë µàðàìè âà àúóçó áèêà àí ÿòàõàááàòàíèø-øàéòîíó úèíäàë ìàâòè âà àúóçó áèêà àí àìóâòó ôèé ñàáèéëèêà ìóäáèðîí âà àúóçó áèêà àí àìóâòà ëàäèé²îí», äåá äóî ³èëàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, (óé) áóçèëèá êåòèøèäàí, ³óëàøäàí, ²àð³ á´ëèøäàí, ¸í²èíäàí, ´òà ³àðèëèêäàí âà ´ëèì ïàéòèäà øàéòîí é´ëäàí óðèøèäàí Ñåíèíã íîìèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí. Âà ÿíà Ñåíèíã é´ëèíãäà îð³à ´ãèðèá ´ëìî³ëèêäàí (óðóøäà îð³àãà ÷åêèíìî³äàí) âà (áèðîð íàðñà òîìîíèäàí) ÷à³èëãàí µîëäà ´ëìî³äàí ïàíîµ òèëàéìàí».) Àáó Äîâóä âà Íàñàèéëàð ðèâîÿòè. Áîø³à áèð ðèâîÿòäà «...²àìäàí ïàíîµ òèëàéìàí» á´ëèá êåëãàí. 1020/27. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: R " \ b ' w {D R ) H " 5/: )p w N {D 5"m H " 5/: 1S - «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèíàë æóâúè ôàèííàµó áè‘ñà àç-çàæèú. Âà àúóçó áèêà ìèíàë õè¸íàòè ôàèííàµî áè‘ñàòèë áèòîíàòó», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíèíã íîìèíã èëà î÷ëèêäàí ïàíîµ òèëàéìàí. ×óíêè ó ¸ìîí ¸òî³äîøäèð. Âà õè¸íàòäàí ïàíîµ òèëàéìàí. ×óíêè ó ¸ìîí è÷êè òóé²óäèð».) Àáó Äîâóä âà Íàñàèéëàð ðèâîÿòè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 266 1021/28. Àëèäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð ³óë îçîä á´ëèø ó÷óí øàðòëàøèëãàí áàµîäàãè ìàáëà²íè òîïîëìàé, µàçðàò Àëèäàí (ð.à.) ¸ðäàì ñ´ðàäè. Øóíäà ó çîò: «Ñåíãà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ´ðãàòãàí êàëèìàëàðíè ´ðãàòàéìè? Àãàð 5= 3/ p 1( (B : 4 / Z + 1( [ - «Àëëîµóììà àêôèíèé áèµàëàëèêà úàí µàðîìèêà âà à²íèíèé áèôàçëèêà úàììàí ñèâàêà» äóîñèíè ´³èá þðñàíã, ³àðçèíã Ñèð òî²è÷à á´ëñà µàì, õàëîñ á´ëàñàí», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé Ðàááèì, µàðîì (àðàëàøòèðìàé) µàëîëèíã áèëàí ìåíãà êèôîÿ ýò. Ôàçëèíã èëà ¤çèíãäàí áîø³àëàðäàí áåµîæàò ³èë».) Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 1022/29. Èìðîí èáí ¥àñèíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áó çîòíèíã îòàëàðè ¥àñèíãà äóî ³èëèá þðèøëàðè ó÷óí èêêè êàëèìà ´ðãàòäèëàð. Ó 1' S_ 1. / : ,L _, 1( 3 : - «Àëëîµóììà àëµèìíèé ðóøäèé âà àúèçíèé ìèí øàððè íàôñèé» ýäè. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåíè µèäîÿòãà ìóâîôè³ ³èëèá, íàôñèìíèíã ¸ìîíëèãèäàí ìåíãà ïàíîµ áåðãèí».) Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 1023/30. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: t Z uvd o 5= t (S t <2 S H " 5/: 1S - «Àëëîµóììà èííèé àúóçó áèêà ìèíàø øè³î³è âàí íèôà³è âà ñóâ‘èë àõëî³è», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, áóç²óíëèêäàí, íèôî³äàí âà ¸ìîí àõëî³äàí Ñåíèíã íîìèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí».) Èìîì Òåðìèçèé çàèô èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëèíãàíëàð. 1024/31. Øàµð èáí ¥óâøàáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò Óììó Ñàëàìàãà (ð.à.) «Ýé ì´ìèíëàð îíàñè, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì ñèçíèíã µóçóðèíãèçäà á´ëãàíëàðèäà ýíã ê´ï ³èëàäèãàí äóîëàðè ³àéñè ýäè?» äåãàíëàðèäà, Óììó Ñàëàìà (ð.à.): «Ê´ï äóîëàðè ( X 1 / 1 C bST @ 5" < " s 7 < «Éà ìó³àëëèáàë ³óëóá ñàááèò ³îëáèé úàëà äèéíèê» ýäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé ³àëáëàðíè ´çãàðòèðóâ÷è, ³àëáèìíè äèíèíãäà ñîáèò ³èë».) Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 1025/32. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: @ S , P 0 + = # ) U b : $ - N $ 1S( , 5 N 6 L8 1D 1( D / L ' 6 1D 1(D / - )3 @ S , P 3U )| «Àëëîµóììà úîôèíèé ôèé æàñàäèé âà úîôèíèé ôèé áàñîðèé âàæúàëµóë âîðèñà ìèííèé. Ëà èëàµà èëëà àíòàë µàëèéìóë êàðèì. Ñóáµàíàëëîµè ðîááèë úàðøèë úàçèì. Âàëµàìäó ëèëëàµè ðîááèë úîëàìèéí», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, æàñàäèìíè îôèÿòäà ³èë. Ê´çèìíè îôèÿòäà ³èëèá, óíè ìåíäàí ìåðîñõ´ð ýò (ÿúíè, ´ëãóíèì÷à îìîíäà ³èë). ¥àëèì âà Êàðèì ñèôàòëè Çîòäàí áîø³à èëîµ é´³. Óëó² àðø Ðàááèñè á´ëãàí Àëëîµíè ïîêëàá ¸ä ýòóðìàí. Îëàìëàð Ðàááèñè Àëëîµãà µàìä á´ëñèí».) Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 1026/33. Àáó Äàðäîäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Äîâóäíèíã äóîëàðè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 267 1 s 4: 4 E 6 - 4 1 (% 7 L. - E 3 >+ s 4 4 "g=: 1S - X , o e 1 W: 1' «Àëëîµóììà èííèé àñ‘àëóêà µóááàêà âà µóááà ìàí éóµèááóêà âàë úàìàëàëëàçèé éóáàëëè²óíèé µóááàêà. Àëëîµóììà èæúàë µóááàêà àµàááà èëàééà ìèí íàôñèé âà àµëèé âà ìèíàë ìà‘èë áàðèäè», ýäè», äåá àéòäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåíèíã ìóµàááàòèíãíè âà Ñåíè ÿõøè ê´ðãàí êèøèíèíã ìóµàááàòèíè µàìäà Ñåíèíã ìóµàááàòèíããà åòêàçàäèãàí àìàëíè Ñåíäàí ñ´ðàéìàí. Àëëîµèì, ìóµàááàòèíãíè íàôñèìäàí, àµëèìäàí âà ñîâó³ ñóâäàí µàì ìåíãà ìàµáóáðî³ ³èëãèí».) Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 1027/34. Ñàúä èáí Àáó Âà³³îñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êàòòà áàëè³íèíã ³îðíèäà Ðàááèëàðèãà èëòèæî ³èëãàí Çèííóííèíã (Þíóñ àëàéµèññàëîì) äóîëàðè )3 -| b ("[ 1S + = b : $ - N $ «Ëà èëàµà èëëà àíòà ñóáµàíàêà èííèé êóíòó ìèíàç çîëèìèéí», ýäè. Áèðîð ìóñóëìîí êèøè ìàíà øó êàëèìàëàð èëà äóî ³èëñà, èæîáàò ýòèëàäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³. Ñåíè ïîêëàá ¸ä ýòóðìàí. Àëáàòòà ìåí çîëèìëàðäàí á´ëäèì».) Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 1028/35. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà êåëèá: «Ýé Àëëîµíèíã ðàñóëè, ³àéñè äóî àôçàë?» äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ðàááèíãäàí äóí¸ âà îõèðàòäà îôèÿò âà ñî²ëèêíè ñ´ðàìî²èíã», äåäèëàð. Ó êèøè èêêèí÷è êóíè µàì êåëèá: «Ýé Àëëîµíèíã ðàñóëè, ³àéñè äóî àôçàë?» äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ÿíà øóíè àéòäèëàð. Ñ´íãðà ó÷èí÷è êóíè µàì êåëãàíäà, ÿíà øó äóîíè àéòèá: «Àãàð äóí¸ âà îõèðàòäà îôèÿò áåðèëñàíã, áàòàµ³è³ íàæîò òîïäèíã», äåäèëàð (ÿúíè, «Àëëîµóììà èííèé àñúàëóêàë úîôèÿòà âàë ìóúîôîòà ôèä-äóíÿ âàë îõèðà»). Èáí Ìîæà ðèâîÿòè. 1029/36. Àááîñ èáí Àáóëìóòòàëèáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ìåíãà áèð íàðñà ´ðãàòèíãêè, ìåí ó áèëàí Àëëîµäàí ñ´ðàéèí», äåãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµäàí îôèÿòíè ñ´ðàíãëàð», äåá àéòäèëàð. «Áèð íå÷à êóí òóðèá, ñ´íãðà áîðèá: «Ýé Àëëîµíèíã ðàñóëè, ìåíãà áèð íàðñà ´ðãàòèíãêè, ìåí ó áèëàí Àëëîµäàí ñ´ðàéèí», äåñàì, ó çîò: «Ýé Àááîñ, ýé Àëëîµ ðàñóëèíèíã àìàêèñè, Àëëîµäàí äóí¸ âà îõèðàòäà îôèÿòíè ñ´ðàíãëàð», äåá àéòäèëàð». Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 1030/37. Àáó Óìîìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì æóäà ê´ï äóîëàð áèëàí èëòèæî ³èëàðäèëàð-ó, áèç óíäàí áèðîðòàñèíè ¸äëàá ³îëà îëìàñ ýäèê. Øóíäà ìåí: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ê´ï äóîëàð áèëàí èëòèæî ³èëàñèç-ó, áèç óíäàí áèðîðòàñèíè ¸äëàìàéìèç», äåñàì, ó çîò: «Àíà øó äóîëàðíèíã áàð÷àñèíè ´çèäà æàìëàãàíèãà äàëîëàò ³èëàéìè? Ó >) N ( H & = S_ H " 5 - = N ) / P O 1-J `3 + )> N ( g = c )u "g =: 1S - P $ - ? 5 "C $ Q 5 4 $ " Z )/ 0 " & '"e b : - = N ) / P O 1-J `3 + «Àëëîµóììà èííèé àñúàëóêà ìèí õîéðè ìà ñà‘àëàêà ìèíµó íàáèééóêà Ìóµàììàäóí ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì âà íàúóçó áèêà ìèí øàððè ìàñòàúîçàêà ìèíµó íàáèééóêà Ìóµàììàäóí ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì âà àíòàë ìóñòàúîíó âà úàëàéêàë áàëà²ó âàëà µàâëà âàëà ³óââàòà èëëà áèëëàµ»äèð, äåäèëàð». (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, íàáèééèíã Ìóµàììàä àëàéµèññàëîì ñ´ðàãàí íàðñàëàðíèíã ÿõøèñèíè Ñåíäàí ñ´ðàéìàí. Âà íàáèééèíã Ìóµàììàä àëàéµèññàëîì ïàíîµ ñ´ðàãàí íàðñàëàðíèíã ¸ìîíèäàí ïàíîµ ñ´ðàéìàí. Âà Ñåí ¸ðäàì ñ´ðàëóâ÷è Çîòñàí. Åòóêëèê Ñåíãàäèð. Àëëîµäàí áîø³à ´çãàðòèðóâ÷è âà ³óââàò é´³äèð».) Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 268 Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 1031/38. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «(Ñèçëàð)«Éà çàë æàëîëè âàë èêðîì» êàëèìàñèíè ëîçèì òóòèíãëàð âà ê´ïàéòèðèíãëàð», äåá àéòäèëàð. (Ìàúíîñè: «Ýé óëó²ëèê âà µóðìàò ýãàñè».) Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. Õóääè øó ìàúíîäàãè µàäèñ Íàñàèé êèòîáëàðèäà Ðàáèéúà èáí Îìèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. ¥îêèì ýñà áó µàäèñíèíã èñíîäè ñàµèµ, äåäèëàð. 1032/39. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì äóî ³èëèá 1 % 1 / 1 8 ¡ W S' 1 / "#3; $ 1 "# 1 / 8(; $ 18 1 / ; $ 1S( / : @ S , E 'B 1 &5; E < ; ^ )( : ^ ) ) ^/5\ ^W , ^[ H ^[ _ 1( 6 @ S , 1 / 1 C R 3 ) = E " = 1 ' XS = 1 C W 1& 4 bS T 1;5 /X s6: 1& 54 «Ðîááè àúèííèé âàëà òóúèí úàëàééà âàíñóðíèé âàëà òàíñóð úàëàééà, âàìêóðëèé âàëà òàìêóð úàëàééà âà ÿññèð µóäàÿ âàíñóðíèé úàëà ìàí áà²î úàëàééà ðîááèæúàëíèé ëàêà øàêèðîí, ëàêà çàêèðîí ëàêà ðîµèáàí ëàêà ìèòâîúàí èëàéêà ìóæèéáàí àâ ìóíèéáàí òà³îááàë òàâáàòèé âà²ñèë µàâáàòèé âààæèá äàúâàòèé âà ñàááèò µóææàòèé âàµäè ³îëáèé âà ñàääèä ëèñîíèé âàñëóë ñàõèéìàòà ³îëáèé», äåá àéòàðäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìåíèíã ôîéäàìãà ¸ðäàì áåðèá, çàðàðèìãà áåðìàãèí. Ìåíèíã ôîéäàìãà íóñðàò áåðèá, çàðàðèìãà íóñðàò áåðìàãèí. Ìåíèíã ôîéäàìãà ìàêð ³èëèá, çàðàðèìãà ìàêð ³èëìàãèí. Âà µèäîÿòäà þðèøèìíè åíãèë ³èë µàìäà ìåíãà òàæîâóç ³èëàäèãàí êèìñàëàð çàðàðèãà ìåíãà ²àëàáà àòî ýò. Ðàááèì, ìåíè Ñåíãà øóêð ³èëóâ÷è, Ñåíè çèêð ³èëóâ÷è, Ñåíäàí ³´ð³óâ÷è, Ñåíãà èòîàò ýòóâ÷è, Ñåíè (÷à³èðè²èíããà) èæîáàò ³èëóâ÷è ¸êè Ñåíãà òàâáà ³èëóâ÷èëàðäàí ýò, òàâáàìíè ³àáóë àéëà, ãóíîµèìíè þâ, äóîèìíè èæîáàò ³èë, µóææàòèìíè ñîáèò ³èë, ³àëáèìíè µèäîÿò ýò, òèëèìíè ìóñòàµêàì ýò âà ³àëáèìäàí ãèíàíè ñó²óðèá îë».) Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. Äóîíèíã àðàá÷à ìàòíèäàãè «ñàõèéìàòà» êàëèìàñèíèíã ìàúíîñè áó µàäèñäà «ãèíà-àäîâàò» á´ëèá êåëãàí. Áîø³à áèð µàäèñäà «ñàµèéìàòà» êàëèìàñè «íàæîñàò» á´ëèá êåëãàí. Ó «Êèìêè ìóñóëìîíëàð é´ëèãà (ñàõèéìà) íàæîñàò òàøëàñà, óíãà Àëëîµíèíã ëàúíàòè á´ëñèí» á´ëèá êåëãàí. 1033/40. Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áó îíàìèçãà N 6 / N 7 [ " S 2 H " 5 /: /: N ( b 3/ N 6 a N 6 / N 7 [ " ) "g =: 1S - @ C , ( H " 5/: E c 3 / : Q c 5C ) @ C R (m "g =: /: N ( b 3/ N 6 a H " 5 /: - = N ) / P O 1- J ` 3+ "5 =, / N g = )u "g=: E c 3 / : Q c 5C ) 0 : c : 1 b ) p C "g=: - = N ) / P O 1-J `3 + "5=, / N ( H & = S_ ^ _, N & C / E ; «Àëëîµóììà èííèé àñ‘àëóêà ìèíàë õîéðè êóëëèµè úîæèëèµè âà îæèëèµè ìà úàëèìòó ìèíµó âàìà ëàì àúëàì âà àúóçó áèêà ìèíàøøàððè êóëëèµè úîæèëèµè âà îæèëèµè ìà úàëèìòó ìèíµó âàìà ëàì àúëàì âà àñ‘àëóêàë æàííàòà âàìà ³àððàáà èëàéµà ìèí ³îâëèí àâ úàìàëèí âà àúóçó áèêà ìèíàí íàðè âàìà ³àððîáà èëàéµà ìèí ³îâëèí àâ úàìàëèí âà àñ‘àëóêà õîéðî ìà ñà‘àëàêà áèµè úàáäóêà âà ðàñóëóêà Ìóµàììàä ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì âà àúóçó áèêà ìèí øàððè ìàñòàúîçàêà ìèíµó úàáäóêà âà ðàñóëóêà Ìóµàììàä ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì âà àñ‘àëóêà ìà ³îçàéòà ëèé ìèí àìðèí àí òàæúàëà úî³èáàòàµó ðîøàäà», äåá àéòäèëàð. («Àëëîµèì, Ñåíäàí ÿõøèëèêëàðíèíã áàð÷àñèíè–áó äóí¸äàãèñèþ îõèðàòäàãèñèíè, áèëãàíèìFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 269 ó áèëìàãàíèìíè ñ´ðàéìàí. Âà Ñåíèíã íîìèíã èëà ¸ìîíëèêëàðíèíã áàð÷àñèäàí– áó äóí¸äàãèñèþ îõèðàòäàãèñèäàí, áèëãàíèì-ó áèëìàãàíèìäàí ïàíîµ òèëàéìàí. Âà Ñåíäàí æàííàòíè µàìäà óíãà ÿ³èíëàøòèðóâ÷è ñ´ç ¸êè àìàëíè ñ´ðàéìàí. Âà Ñåíèíã íîìèíã èëà ä´çàõäàí âà óíãà ÿ³èíëàøòèðóâ÷è ñ´ç ¸êè àìàëäàí ïàíîµ òèëàéìàí. £óëèíã âà ðàñóëèíã Ìóµàììàä àëàéµèññàëîì ñ´ðàãàíëàðèíèíã ÿõøèñèíè Ñåíäàí ñ´ðàéìàí. £óëèíã âà ðàñóëèíã Ìóµàììàä àëàéµèññàëîì ïàíîµ òèëàãàíëàðèíèíã ¸ìîíèäàí Ñåíèíã íîìèíã èëà ïàíîµ òèëàéìàí. Âà áèðîð èøíè òà³äèð ³èëñàíã, î³èáàòèíè ò´²ðè ³èëèøèíãíè ñ´ðàéìàí».) Èìîì Àµìàä èáí ¥àíáàë «Ìóñíàä»ëàðèäà, Èáí Ìîæà «Ñóíàí»ëàðèäà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 1034/41. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. R (m M 5 E 7 "[ R 3)(% c T E 7 [ " R Z ' ; % 9q/ &3 4, G 6 5 "g' - , ( ( 5 ) ? ( «Àëëîµóììà èííàà íàñ‘àëóêà ìóæèáàòè ðîµìàòèêà âà úàçîèìà ìà²ôèðîòèêà, âàññàëàìàòà ìèí êóëëè èñìèí âàë ²îíèéìàòà ìèí êóëëè áèððèí âàë ôàâçà áèëæàííàòè âàí íàæîòà (áèúàâíèêà) ìèíàííàð» µàì Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì äóîëàðèäàí ýäè. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ðàµìàòèíããà ìóñòàµè³ á´ëàäèãàí íàðñàíè, ìà²ôèðàòèíãíè âîæèá ³èëàäèãàí íàðñàíè, µàð áèð ãóíîµäàí ñàëîìàò á´ëèøíè âà µàð áèð ÿõøèëèêäà ²àíèìàòíè µàìäà æàííàò áèëàí çàôàð ³îçîíèøíè âà ¸ðäàìèíã áèëàí ä´çàõäàí íàæîò òîïèøíè ñ´ðàéìàí».) Èìîì ¥îêèì «Ìóñòàäðàê»ëàðèäà ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Ìóñëèìíèíã øàðòëàðèãà áèíîàí ñàµèµäèð. 1035/42. Æîáèð èáí Àáäóëëîµäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà êåëèá: «Âîé ãóíîµëàðèì, âîé ãóíîµëàðèì», äåá èêêè ¸êè ó÷ ìàðòà àéòäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì óíãà:(«Ñåí) 13 / L (/ 16,: &3 4, 15H " = : ; % - «Àëëîµóììà ìà²ôèðàòóêà àâñàúó ìèí çóíóáèé âà ðîµìàòóêà àðæà úèíäèé ìèí úàìàëèé», äåá àéò», äåäèëàð. Ó áó äóîíè ´³èäè. Ñ´íãðà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì òàêðîðëà, äåäèëàð. Áàñ, ó òàêðîðëàäè. Ñ´íãðà ÿíà òàêðîðëà, äåäèëàð. Áàñ ó ÿíà òàêðîðëàäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Òóð, áàòàµ³è³, ìà²ôèðàò ³èëèíäèíã», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, ìà²ôèðàòèíã ãóíîµèìäàí êåíãðî³äèð. Ðàµìàòèíã µóçóðèìäàãè àìàëèìäàí óìèäëèðî³äèð».) Èìîì ¥îêèì ðèâîÿòè. 1036/43. Àáó Óìîìàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëáàòòà )34 4 ,: «Éà àðµàìàð ðîµèìèéí» («Ýé ðàµì ³èëóâ÷èëàðíèíã ðàµìëèñè»), äåá àéòàäèãàí êèøèëàðãà Àëëîµ òàîëîíèíã âàêèë ³èëèíãàí ôàðèøòàëàðè áîðäèð. Êèìêè áóíè ó÷ ìàðòà àéòñà, ôàðèøòàëàð ó ó÷óí «Ðàµì ³èëóâ÷èëàðíèíã ðàµìëèñè (Àëëîµ) ñåíãà þçëàíäè, áàñ, ñåí óíäàí ñ´ðàãèí», äåéèøàäè», äåäèëàð Èìîì ¥îêèì ðèâîÿòè. 338-áîá Äóî îäîáëàðè µà³èäà Áèëèíãêè, ôó³àµîëàð, ìóµàääèñëàð, æóìµóð óëàìîëàð, ñàëàôó õàëàô îëèìëàðèíèíã áàð÷àñè äóî ìóñòàµàáäèð, äåéèøãàí. Àëëîµ òàîëî: «Ïàðâàðäèãîðëàðèíãèç: «Ìåíãà äóî, èëòèæî ³èëèíãëàð, Ìåí ñèçëàðãà (³èëãàí äóîëàðèíãèçíè) ìóñòàæîá ³èëóðìàí», äåäè» (¢îôèð ñóðàñè, 60-îÿò), «Ïàðâàðäèãîðëàðèíãèçãà òàçàððóú áèëàí è÷èíãèçäà (ìàõôèé) èëòèæî ³èëèíãèç», äåá àéòãàí (Àúðîô Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 270 ñóðàñè, 55-îÿò). Àììî áó µà³äàãè ñàµèµ µàäèñëàðíèíã ´çè ìàøµóðäèð. Çèêð ³èëèíìàñà µàì, ´çè çîµèðäèð. Áèç êèôîÿ ³èëàäèãàí ìè³äîðè÷à çèêð ýòäèê. Èìîì Àáóë³îñèì £óøàéðèéíèíã ðèñîëàëàðèäà ³óéèäàãèëàð êåëòèðèëãàí: «Êèøèëàð «Äóî àôçàëìè ¸êè ñóêóò ³èëèá, ðîçè á´ëèøëèê?» äåãàí ôèêðäà èõòèëîô ³èëèøãàí. Êèìäèð þ³îðèäàãè µàäèñãà ìóâîôè³ äóî èáîäàòäèð, ÷óíêè áóíäà Àëëîµãà ýµòè¸æìàíäëèê èçµîð ³èëèíàäè, äåäè. Áîø³à áèð òîèôà µóêì æàðà¸íè îñòèäà ñóêóò ³èëèá æèì òóðèø ìóêàììàëðî³äèð âà ³àäàð á´ëãàí íàðñàãà ðèçî á´ëèø àúëîðî³äèð, äåéèøãàí. Áèð ³àâì ýñà äóî ñîµèáè òèëè áèëàí àéòèá, ³àëáè áèëàí ðîçè á´ëèøè µàììàñèíè æàìëàøëèêäèð, äåãàí». £óøàéðèé: «Òóðëè âà³òëàðäà àéòìî³ àúëîðî³äèð. Áàúçè µîëàòëàðäà ñóêóòäàí äóî àôçàë. Âà ÿíà ³àéñèäèð ïàéòëàðäà äóîäàí ê´ðà ñóêóò àôçàëäèð. Àëáàòòà ó âà³ò áèëàí áèëèíàäè. Àãàð ³àëáèäà äóîãà èøîðà á´ëñà, àôçàëðî³äèð. Àãàð ñóêóòãà èøîðà òîïñà, ñóêóò ìóêàììàëðî³äèð. Àãàð óíãà ìóñóëìîíëàð íàñèáàñè ¸êè Àëëîµíèíã óíäà µà³³è á´ëàäèãàí á´ëñà, äóî èáîäàò á´ëãàíè ó÷óí àúëîðî³äèð. Àãàð íàôñè ó÷óí óíäà íàñèáà á´ëñà, ñóêóò ìóêàììàëðî³äèð. Äóîíèíã øàðòëàðèäàí áèðè ëó³ìà µàëîë á´ëèøëèãèäèð». ßµ¸ èáí Ìóîç àð-Ðîçèé: «Ìåí îñèé á´ëà òóðèá, Ñåíãà ³àíäàé äóî ³èëàé, Ñåí ñàõèé á´ëà òóðèá, íå÷óê äóî ³èëìàé?» äåá àéòãàíëàð. Âà ÿíà äóîíèíã îäîáëàðèäàí áèðè ³àëáíè µîçèð ³èëèøëèêäèð. Èíøààëëîµ, áóíèíã äàëèëè êåëãóñè áîáëàðäà êåëàäè. Áàúçèëàð äóîäàí ìà³ñàä Àëëîµ õîµëàãàíèíè ³èëñà µàì, µîêèñîðëèêíè èçµîð ³èëèá òóðèøäèð, äåãàíëàð. Èìîì Àáó ¥îìèä ¢àççîëèé «Èµ¸ó óëóìèä-äèí» êèòîáèäà äóî îäîáëàðè ´íòàäèð, äåäèëàð. Áèðèí÷èñè: àðàôà êóíè, ðàìàçîí îéè, æóìà êóíè, êå÷à îõèðèíèíã ó÷äàí áèðè, ñàµàð âà³òè êàáè øàðàôëè ïàéòëàðíè (äóî ³èëèø ó÷óí) êóòìî³. Èêêèí÷èñè: ñàæäà µîëàòè, èêêè òîìîí àñêàðëàðè é´ëè³³àíäà, ¸ì²èð ¸²à¸òãàíäà, íàìîç ³îèì ³èëèíãàíäà âà íàìîçäàí êåéèí êàáè øàðàôëè µîëàòëàðíè äóî ³èëèø ²àíèìàò áèëèø. Èìîì Íàâàâèé: «£àëá þìøàãàíäà µàì», äåäèëàð. Ó÷èí÷èñè: ³èáëàãà þçëàíèø, èêêè ³´ëíè ê´òàðèø âà èêêèñèíè äóîíèíã îõèðèäà þçèãà ñóðèø. Ò´ðòèí÷èñè: ìàõôèé âà æàµðèé îðàñèäà îâîçíè ïàñòëàòèø. Áåøèí÷èñè: äóîíè ³îôèÿ áèëàí ³èëìàñëèê. Óíè äóîäàãè µàääàí îøèø, äåá òàôñèð ³èëèøãàí. Ýíã ÿõøèñè, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí ìàúñóð á´ëãàí äóîëàð áèëàí êèôîÿëàíèøëèêäèð. Êèìêè äóîíè ÿõøè ³èëñà, áàñ, óíèíã µàääàí îøèø õàâôè áîð. Áàúçèëàð õ´ðëèê âà ýµòè¸æìàíäëèê òèëè áèëàí äóî ³èë, ôàñîµàò âà ýðêèíëèê áèëàí äóî ³èëìà, äåéèøãàí. Àëáàòòà óëàìî âà àáäîëëàð (÷èëòàíëàð) äóîíè åòòè êàëèìàäàí îøèðèøìàéäè. Áó µà³äà Àëëîµ òàîëîíèíã ¤çè Áà³àðà ñóðàñèíèíã 286-îÿòè îõèðèãà÷à ´øà (åòòèòàñè áèëàí) ãóâîµëèê áåðàäè: «Ïàðâàðäèãîðî, àãàð óíóòãàí ¸êè õàòî ³èëãàí á´ëñàê, áèçíè àçîáèíããà ãèðèôòîð àéëàìà....». Àëëîµ òàîëî áèðîð ´ðèíäà áàíäàëàðè áóíäàí ê´ï äóî ³èëãàíëàðè- íèíã õàáàðèíè áåðìàãàí. Àììî Èìîì Íàâàâèéíèíã ôèêðëàðè÷à, åòòè êàëèìàäàí çè¸äà ³èëèøíèíã êàðîµèÿòè é´³. Áàëêè ìóòëà³ µîëäà äóîíè ê´ïàéòèðèø ìóñòàµàáäèð. Ìàñàëàí, Èáðîµèì ñóðàñèíèíã 35-îÿòèäà «Èáðîµèì àéòãàí ýäè: «Ïàðâàðäèãîðèì, áó øàµàðíè (ÿúíè, Ìàêêàíè) òèí÷ øàµàð ³èëãèí», äåá àéòãàí (ÿúíè, åòòè êàëèìàäàí çè¸äà ³èëãàí.) Îëòèí÷èñè: õóçóú, òàçàððóú âà ³´ð³èø. Àëëîµ òàîëî áó µà³äà: «Äàðµà³è³àò, óëàð (ÿúíè, ìàçêóð ïàé²àìáàðëàð) ÿõøè èøëàðíè ³èëèøãà øîøàð âà Áèçãà ðà²áàò âà ³´ð³óâ áèëàí äóî- èëòèæî ³èëàð ýäèëàð» (Àíáè¸ ñóðàñè, 90-îÿò), «Ïàðâàðäèãîðèíãèçãà òàçàððóú áèëàí è÷èíãèçäà (ìàõôèé) èëòèæî ³èëèíãèç!» Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 271 (Àúðîô ñóðàñè, 55-îÿò) äåãàí ýäè. Åòòèí÷èñè: òàëàá ³èëà¸òãàíäà æàçì ³èëèá, èæîáàò á´ëèøèãà èøîíèø, óíãà á´ëãàí óìèäèíè òàñäè³ëàéäè. Áóíãà ìàøµóð äàëèëëàð æóäà ê´ï. Ñóô¸í èáí Óéàéíà (ð.à.) äåéäè: «Ñèçëàðäàí áèðèíãèçíè íàôñèäàí áèëãàí íàðñàñè äóî ³èëèøäàí ìàí ³èëìàñèí (ÿúíè, íîóìèä á´ëìàñèí). ×óíêè Àëëîµ òàîëî ìàõëó³îòëàð ¸ìîíè á´ëãàí Èáëèñíèíã µàì (äóîñèíè) èæîáàò ³èëäè. Àúðîô ñóðàñèíèíã 14– 15-îÿòëàðèäà: «Ìåíãà óëàð òèðèëàäèãàí Êóíãà÷à (³è¸ìàòãà÷à ÿøàø ó÷óí) ìóµëàò áåð», äåäè. (Àëëîµ) äåäè: «Ñåí ìóµëàò áåðèëãàíëàðäàíñàí», äåá êåëòèðèëãàí». Ñàêêèçèí÷èñè: äóîäà ñîáèò á´ëìî²è, ó÷ ìàðòà òàêðîð ³èëìî²è âà èæîáàòãà ñàáðñèçëèê ýòìàñëèãè ëîçèì. Ò´³³èçèí÷èñè: Àëëîµíèíã çèêðè áèëàí äóîíè áîøëàìî³ëèãè. Èìîì Íàâàâèéíèíã ôèêðëàðè÷à, Àëëîµãà µàìä âà ñàíîäàí êåéèí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñàëîâîò àéòèá, ÿíà øóëàð áèëàí õîòèìà ÿñàéäè. ¤íèí÷èñè: áó èæîáàò ýòèëèøèãà ñàáàá á´ëóâ÷è àµàìèÿòëèñèäèð. ßúíè, òàâáà ³èëèø, çóëìíè ´ç ýãàñèãà ³àéòàðèø âà Àëëîµ òàîëîãà þçëàíèø. Ôàñë: ¢àççîëèé: «Àãàð ³àçî-³àäàð áèòèá ³´éèëãàí á´ëñà-þ, äóîíèíã ôîéäàñè íèìà?» äåá àéòèëñà, áóíãà æàâîá ³óéèäàãè÷àäèð: «Áèëèíãêè, äóî áèëàí ³àéòàðèø ³àçîíèíã æóìëàñèäàíäèð. Äóî áàëîíè ³àéòàðèø âà ðàµìàòíèíã áîð á´ëèøèãà ñàáàáäèð. Õóääè ³àë³îí ³óðîëíè ³àéòàðèøãà ñàáàá á´ëãàíè ¸êè ñóâ åðäàí ´ñèìëèê ÷è³àðèø ó÷óí ñàáàá á´ëãàíè êàáèäèð. Øó ñèíãàðè ³àë³îí íàéçàíè äàô ³èëàäè, äóî ýñà áàëîíè äàô ³èëàäè. Ñèëîµíè ê´òàðìàñäàí ³àçî-³àäàðíè ýúòèðîô ýòèø øàðò ýìàñäèð. Àëëîµ òàîëî Íèñî ñóðàñèíèíã 102-îÿòèäà «Óëàð µàì ýµòè¸æ ÷îðàëàðèíè ê´ðèá, ³óðîëëàíèá îëñèíëàð», äåá àéòãàí», äåäèëàð. Àëëîµ òàîëî áèðîð èøíè òà³äèð ³èëñà, óíèíã ñàáàáèíè µàì áàðïî ýòãàí. Äóîäà, çèêð ³èëãàíèìèçäåê, ôîéäàëàð áîð. Ó µàì á´ëñà, óíäà ³àëáíè æàìëàá ýµòè¸æìàíäëèãèíè áèëäèðèø. Áó èêêè õèñëàò èáîäàò âà ìàúðèôàòíèíã íèµîÿñèäèð. 339-áîá Êèøèíèíã äóî ³èëèøè âà ñîëèµ àìàëëàðíè Àëëîµ òàîëîãà âàñèëà ³èëèøè ò´²ðèñèäà 1037/1. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àéòàäèëàð: «Ñèçëàðäàí îëäèíãèëàðäàí ó÷ êèøè áîð ýäè. Óëàð áîøïàíà ³èëèá ²îðãà êèðèøãàíèäà, òî²äàí áèð õàðñàíã ñèëæèá ²îðíè ò´ñèá ³´éäè. Øóíäà óëàð ´çàðî: «Ñèçëàðãà áó õàðñàíãäàí ôà³àòãèíà ñîëèµ àìàëëàðèíãèç áèëàí Àëëîµãà èëòèæî ³èëìî²èíãèçãèíà íàæîò áåðàäè, õîëîñ», äåéèøäè. Óëàðäàí áèðëàðè: «Ìåíèíã ³àðè îòà-îíàì áîð ýäè. Ìåí áîëàëàðèì âà àµëèìäàí µàì îëäèí óëàðíè (òàîì, øàðîá) èëà ñèéëàð ýäèì», äåäè...» ¥àäèñíè äàâîì ýòòèðèá, «...áóëàðíèíã µàììàëàðè ñîëèµ àìàëëàðèíè çèêð ³èëèá, «Àëëîµèì, àãàð ìàíà øóíè Ñåíèíã ðîçèëèãèíã òàëàáèäà ³èëãàí á´ëñàì, áèçäàí áóíè î÷ãèí», äåéèøäè. ¥àð áèðëàðè èëòèæî ³èëèøãàíäà, õàðñàíã îç-îçäàí î÷èëäè-äà, ó÷èí÷èëàðè èëòèæî ³èëãàíäà, µàììàñè î÷èëèá êåòäè. Áàñ, óëàð þðèá ÷è³èá êåòèøäè». Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. £îçè ¥óñàéí âà áîø³àëàð èñòèñ³î íàìîçè µà³èäà ³óéèäàãè ìàúíîäà ñ´ç çèêð ³èëèá, ³èéèí÷èëèêêà òóøèá ³îëãàí êèøè ñîëèµ àìàëëàðè áèëàí äóî ³èëèøèãà ìàíà øó µàäèñíè äàëèë ³èëèá êåëòèðèøãàí. Ëåêèí áó µà³äà áîø³à÷à ñ´ç àéòãàíëàð µàì áîð. ×óíêè áóíäàé ³èëèøäà Àëëîµ òàîëîãà ìóòëà³ ýµòè¸æìàíäëèãèíè òàðê ³èëèøäàí áèð ê´ðèíèø ìàâæóä. Äóîäà òàëàá ³èëèíàäèãàí íàðñà ´çèíè ýµòè¸æëè, ôà³èðîíà ³èëèá ê´ðñàòèøäèð. Ëåêèí Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã áó âî³åàíè êåëòèðèøëàðèäàí ìà³ñàä óëàðíè ìà³òàøäèð. Áó çèêð ³èëèøëàðè óëàðíèíã ò´²ðè àìàë ³èëãàíëàðèãà äàëèëäèð. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 272 Ôàñë: äóî µà³èäà ñàëàôëàðäàí êåëãàí õàáàðëàðíèíã ýíã ÿõøèñè Àâçîúèéäàí (ð.à.) ³èëèíãàí ³óéèäàãè µèêîÿäèð: «Êèøèëàð ñóâ òàëàá ³èëèá ÷è³èøäè. Áèëîë èáí Ñàúä ´ðèíëàðèäàí òóðèá Àëëîµãà µàìäó-ñàíî àéòèá, ñ´íãðà «Ýé µîçèð á´ëãàíëàð æàìîàñè! ¨ìîíëèê á´ëèøèãà è³ðîð á´ëóâ÷è ýìàñìèñèçëàð?» äåãàíëàðèäà, óëàð: «¥à, è³ðîð á´ëóâ÷èìèç», äåéèøäè. Áàñ, ó çîò: «Àëëîµèì, áèç Ñåíèíã «×èðîéëè àìàë ³èëóâ÷è – ìóµñèíëàðíè àéáëàøãà µå÷ ³àíäàé é´ë é´³» (Òàâáà ñóðàñè, 91-îÿò), äåá àéòãàíèíãíè ýøèòäèê âà µà³è³àòäà ¸ìîíëèê á´ëèøèãà è³ðîð á´ëäèê. Ñåíèíã ìà²ôèðàòèíã áèçãà ´õøàãàí (ãóíîµêîð)ëàðãàäà! Àëëîµèì, ãóíîµëàðèìèçíè ìà²ôèðàò ³èëèá, ðàµì ýòèá áèçíè (ñóâ èëà) ñèéëàãèí», äåá ³´ëëàðèíè ê´òàðäèëàð. Âà µîçèð á´ëãàíëàð µàì ³´ëëàðèíè ê´òàðèøäè, áàñ, ñóâ èëà ñèéëàíèøäè. Âà ³óéèäàãè áàéòíè àéòèøäè: Ìåí õàòî ³èë²óâ÷èìàí, àâô ýñà âîñåú, Ãàð ãóíîµ é´³ ýêàí, á´ë²àéìè àâô âî³åú?» 340-áîá Äóîäà èêêè ³´ëíè ê´òàðèø, ñ´íãðà þçãà ñóðòèø µà³èäà 1038/1. Óìàð èáí Õàòòîáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àãàð äóîäà ³´ëëàðèíè ê´òàðñàëàð, µàòòî èêêè ³´ëëàðèíè þçëàðèãà ñóðòìàãóíëàðè÷à òóøèðìàñäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 1039/2. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì þ³îðèäàãèãà ´õøàøíè àéòäèëàð. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. ¥àð èêêè ðèâîÿòíèíã µàì èñíîäèäà çàèôëèê áîð. Àììî ¥îôèç Àáäóëµà³ êåëòèðèøëàðè÷à, Òåðìèçèé: «Àââàëãè µàäèñ ñàµèµäèð», äåá àéòãàí ñ´çëàðèíè Òåðìèçèéíèíã ýúòèìîä á´ëãàí íóñõàëàðäà òîïìàäèê. Áàëêè ²àðèá µàäèñ, äåá àéòãàíëàðèíè òîïäèê. 341-áîá Äóîíè òàêðîðëàá àéòèøíèíã ìàµáóáëèãè ò´²ðèñèäà 1040/1. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ó÷ ìàðòà äóî ³èëèø, ó÷ ìàðòà èñòè²ôîð àéòèø Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíè ³èçè³òèðàð ýäè. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 342-áîá Äóîäà ³àëáíè æàìëàøãà óíäàø µà³èäà Áèëèíãêè, þ³îðèäà çèêð ³èëãàíèìèçäåê, äóîäàí ìà³ñàä ³àëáíè æàìëàøëèêäèð. Áóíãà äàëèëëàð ê´ï. Çèêð ³èëìàñàê µàì, áèëèíàðëè. Ëåêèí òàáàððóê á´ëèøè ó÷óí µàäèñäàí êåëòèðàìèç. 1041/1. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµäàí èæîáàò ³èëèøèãà èøîíãàí µîëäà Óíãà äóî ³èëèíãëàð. Áèëèíãëàðêè, àëáàòòà Àëëîµ òàîëî áåýúòèáîð, ²îôèë ³àëáäàí á´ëãàí äóîíè ³àáóë ³èëìàéäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè, èñíîäèäà çàèôëèê áîðäèð. 343-áîá ¢îéèáäàí äóî ³èëèøíèíã ôàçëè µà³èäà Àëëîµ òàîëî: «Óëàðäàí êåéèí (äóí¸ãà) êåëãàí çîòëàð àéòóðëàð: «Ïàðâàðäèãîðî, ¤çèíã áèçëàðíè âà áèçëàðäàí èëãàðè èéìîí áèëàí ´òãàí çîòëàðíè ìà²ôèðàò ³èëãèí» (¥àøð ñóðàñè, 10-îÿò), «¤ç ãóíîµèíãèç ó÷óí µàìäà ì´ìèí-ì´ìèíàëàð(íèíã ãóíîµëàðè) ó÷óí ìà²ôèðàò ñ´ðàíã» (Ìóµàììàä ñóðàñè, 19-îÿò), Èáðîµèì àëàéµèññàëîì òèëëàðèäàí õàáàð áåðèá: «Ïàðâàðäèãîðî, µèñîá-êèòîá ³èëèíàäèãàí (³è¸ìàò) êóíè ìåíè, îòà-îíàìíè âà áàð÷à ì´ìèíëàðíè ìà²ôèðàò ³èëãèí» (ÈáðîFikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 273 µèì ñóðàñè, 41-îÿò), Íóµ àëàéµèññàëîì òèëëàðèäàí õàáàð áåðèá: «Ïàðâàðäèãîðèì, ¤çèíã ìåíè, îòà-îíàìíè, ìåíèíã óéèìãà ì´ìèí µîëäà êèðãàí êèøèëàðíè, áàð÷à ì´ìèíó ì´ìèíàëàðíè ìà²ôèðàò ³èëãèí» (Íóµ ñóðàñè, 28-îÿò), äåá àéòãàí. 1042/1. Àáó Äàðäîäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áèðîí áèð ìóñóëìîí áàíäà ²îéèáäàí áèðîäàðèãà äóî ³èëàäèãàí á´ëñà, ôàðèøòà: «Ñåíãà µàì ´øà (äóîíèíã) ìèñëèäåê á´ëñèí», äåéäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Ìóñëèìíèíã áîø³à ðèâîÿòëàðèäà àéòèëèøè÷à, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìóñóëìîí êèøèíèíã ²îéèáäàí áèðîäàðèãà ³èëãàí äóîñè ìóñòàæîáäèð. (Äóî ³èëóâ÷èíèíã) áîø òàðàôèäà âàêèë ³èëèíãàí ôàðèøòà òóðàäè. ¥àð ãàë áèðîäàðèãà ÿõøèëèê áèëàí äóî ³èëãàíäà, ôàðèøòà: «Îìèí, ñåíãà µàì óíèíã ìèñëèäåê á´ëñèí», äåéäè», äåãàíëàð. 1043/2. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Èæîáàòè òåç á´ëóâ÷è äóî ²îéèá êèøèíèíã ²îéèáäàãè êèøèãà ³èëãàí äóîñèäèð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. Èìîì Òåðìèçèé áóíè çàèô, äåãàíëàð. 344-áîá ßõøèëèê ³èëãàí êèøèãà äóî ³èëìî³íèíã ìàµáóáëèãè âà ´øà äóîíèíã ñèôàòè µà³èäà 1044/1. Óñîìà èáí Çàéääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìãà ÿõøèëèê ³èëèíñà, ³èëóâ÷è êèøèãà ^)u P O q6 «Æàçîêàëëîµó õîéðîí», ÿúíè «Àëëîµ ñèçíè ÿõøèëèêëàð èëà ìóêîôîòëàñèí», äåá àéòñà, ìà³òîâíèíã ýíã åòóãèíè ³èëèáäè», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. Áèç «Òèëíè ñà³ëàø êèòîáè»äà êåëòèðãàíèìèçäåê, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè ñèçëàðãà ÿõøèëèê ³èëñà, óíè ìóêîôîòëàá ³´éèíãëàð. Àãàð ìóêîôîòëàéäèãàí íàðñà òîïà îëìàñàíãèç, óíèíã µà³³èãà äóî ³èëèíãëàð. ¥àòòîêè ñèçëàð ìóêîôîòëàãàí íàðñàëàðèíãèçíè óíäà ê´ðóðñèçëàð», äåäèëàð. 345-áîá Ôàçë àµëëàðèäàí äóî òàëàá ³èëèøíèíã âà øàðàôëè ìàêîíëàðäà äóî ³èëèøíèíã ìàµáóáëèãè µà³èäà 1045/1. Óìàð èáí Õàòòîáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí óìðà ³èëèø ó÷óí èçí ñ´ðàäèì. Ó çîò èçí áåðèá: «Ýé áèðîäàð, áèçíè äóîéèíãäà óíóòìàãèí», äåäèëàð. Àíà øó áèëàí äóí¸äà ìåíè õóðñàíä ³èëàäèãàí ñ´çíè àéòäèëàð». Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. Áîø³à áèð ðèâîÿòäà «Ýé áèðîäàð, äóîéèíãäà áèçíè øåðèê ³èëãèí», äåéèëãàí. 346-áîá Íàôñè, áîëàñè, õèçìàòêîðè, ìîëè âà øóëàðãà ´õøàøëàðíèíã çàðàðèãà äóî ³èëèøäàí ³àéòàðèø µà³èäà 1046/1. Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Íàôñèíãèç, áîëàëàðèíãèç, õèçìàòêîðëàðèíãèç, ìîëëàðèíãèç çàðàðèãà äóî ³èëìàíãëàð. ×óíêè Àëëîµ òàëàá ³èëóâ÷èíèíã òàëàáèíè áåðàäèãàí ñîàòãà ìóâîôè³ êåëèá ³îëñàíãèç, (³àð²èøèíãèçíè) èæîáàò ýòèá ³´ÿäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä ñàµèµ èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. Èìîì Ìóñëèì «Ñàµèµ» êèòîáëàðèíèíã îõèðèäà áó µàäèñíè ³óéèäàãè÷à ðèâîÿò ³èëäèëàð: «Íàôñëàðèíãèç, áîëàëàðèíãèç, ìîëëàðèíãèç çàðàðèãà äóî ³èëìàíãëàð. Áåðèøèíè ñ´ðàëàäèãàí ïàéòãà ìóâîôè³ êåëèá ³îëñà, èæîáàò ³èëèá þáîðàäè». Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 274 347-áîá Øîøèëìàñà, äóî ³èëãàí íàðñàñè èæîáàò ýòèëèøèãà äàëèë Àëëîµ òàîëî: «Áàíäàëàðèì ñèçäàí (ýé Ìóµàììàä) Ìåí µà³èìäà ñ´ðàñàëàð, Ìåí óëàðãà ÿ³èíìàí. Ìåíãà äóî ³èëãàí ïàéòëàðèäà äóîã´éëàðèíèíã äóîñèíè èæîáàò ³èëàìàí» (Áà³àðà ñóðàñè, 186-îÿò) âà «Ìåíãà äóî-èëòèæî ³èëèíãëàð, Ìåí ñèçëàðãà (³èëãàí äóîëàðèíãèçíè) ìóñòàæîá ³èëóðìàí» (¢îôèð ñóðàñè, 60-îÿò), äåá àéòãàí. 1047/1. Óáîäà èáí Ñîìèòäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð åð þçèäàãè áèðîð ìóñóëìîí Àëëîµ òàîëîãà äóî áèëàí èëòèæî ³èëñà, óíè Àëëîµ óíãà áåðàäè ¸êè óíäàí ´øà ìèñëè÷à ¸ìîíëèêíè äàô ³èëàäè. Ìîäîìèêè, ´øà ìóñóëìîí ãóíîµíè ¸êè ³àðèíäîøëèêäàí óçèëèøíè ñ´ðàá äóî ³èëìàñà», äåãàíëàðèäà, ³àâìäàí á´ëãàí áèð êèøè: «Óíäàé á´ëñà ê´ïàéòèðàéëèêìè?» äåäè. Øóíäà ó çîò: «Àëëîµ ¤çè óíäàí µàì ê´ïàéòèðóâ÷è», äåá àéòäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. Èìîì ¥îêèì «Ìóñòàäðàê»ëàðèäà Àáó Ñàèä Õóäðèéäàí µàì õóääè øó ðèâîÿòíè àéòãàíëàð âà óíãà «¨êè óíèíã ìèñëè÷à àæð çàõèðà ³èëàäè»íè çè¸äà ³èëãàíëàð. 1048/2. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðäàí áèðèíãèç îøè³ìàñà, ÿúíè äóî ³èëäèì-ó èæîáàò á´ëìàÿïòè, äåìàñà, äóîñè èæîáàò ³èëèíàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 275 ÈÑÒÈ¢ÔÎÐ ÊÈÒÎÁÈ 348-áîá Èñòè²ôîð µà³èäà Áèëèíãêè, áó êèòîá, ÿúíè èñòè²ôîð êèòîáè ýíã ìóµèì áîáëàðäàí á´ëèá, óíãà àµàìèÿò áåðèø âà àìàë ³èëèøäà áàðäàâîì á´ëèø ëîçèì. Áóíè êèòîá îõèðèäà êåëòèðèøèìäàí ìà³ñàä Àëëîµ áèçíè èñòè²ôîð áèëàí ÿêóí ÿñàìî²èãà é´éèá, ÿõøèëèê àëîìàòèíè ê´ðèø ýäè. Ìàíà øó âà áîø³à ÿõøè ê´ðèíèøëàðíè ´çèìãà, ä´ñòëàðèìãà âà áîø³à ìóñóëìîíëàðãà ñ´ðàá ³îëóðìàí. Îìèí. Àëëîµ òàîëî àéòãàí: «Âà ãóíîµèíãèçãà ìà²ôèðàò ñ´ðàíã µàìäà òóíó êóí Ïàðâàðäèãîðèíãèçãà µàìäó ñàíî àéòèø áèëàí (Ó çîòíè) ïîêëàíã!» (¢îôèð ñóðàñè, 55-îÿò), «Âà ´ç ãóíîµèíãèç ó÷óí µàìäà ì´ìèí-ì´ìèíàëàð (íèíã ãóíîµëàðè) ó÷óí ìà²ôèðàò ñ´ðàíã» (Ìóµàììàä ñóðàñè, 19-îÿò), «Àëëîµäàí ìà²ôèðàò ³èëèø- íè ñ´ðàíã! Àëáàòòà Àëëîµ ìà²ôèðàò ³èëãóâ÷è âà ìåµðèáîí á´ëãàí Çîòäèð» (Íèñî ñóðàñè, 106-îÿò), «Òà³âîäîð êèøèëàð ó÷óí Ïàðâàðäèãîðëàðè µóçóðèäà óëàð àáàäèé ³îëàäèãàí, òàãëàðèäàí äàð¸ëàð î³èá òóðãóâ÷è áî²ëàð, ïîêèçà æóôòëàð âà Àëëîµíèíã ðèçîëèãè áîð. Àëëîµ «Ïàðâàðäèãîðî, áèçëàð Ñåíãà èìîí êåëòèðãàíìèç, áàñ, ãóíîµëàðèìèçíè ìà²ôèðàò àéëà âà áèçíè æàµàííàì àçîáèäàí àñðà!» äåéäèãàí ñàáð-³àíîàòëè, èìîíëàðèãà ñîäè³, èáîäàò-èòîàòëè, èíôî³-ýµñîíëè á´ëãàí âà ñàµàðëàðäà Àëëîµäàí ìà²ôèðàò òèëàéäèãàí áàíäàëàðèíè ê´ðèá òóðãóâ÷èäèð» (Îëè Èìðîí ñóðàñè, 15–17-îÿòëàð), «Ìîäîìèêè, ñèç óëàðíèíã îðàëàðèäà ýêàíñèç, Àëëîµ óëàðíè µàðãèç àçîáëàìàñ âà óëàð ìà²ôèðàò ñ´ðàá òóðãàí µîëëàðèäà µàì Àëëîµ óëàðíè àçîáëàãóâ÷è ýìàñäèð!» (Àíôîë ñóðàñè, 33-îÿò), «(Ó òà³âîäîð çîòëàð) ³à÷îí áèðîí-áèð íîëîéè³ èø ³èëèá ³´éñàëàð ¸êè (³àíäàéäèð ãóíîµ èø ³èëèø áèëàí) ´çëàðèãà çóëì ³èëñàëàð, äàðµîë Àëëîµíè ýñëàá, ãóíîµëàðèíè ìà²ôèðàò ³èëèøèíè ñ´ðàéäèãàí, – µàð ³àíäàé ãóíîµíè ¸ë²èç Àëëîµãèíà ìà²ôèðàò ³èëóð, – áèëãàí µîëëàðèäà ³èëãàí ãóíîµëàðèäà äàâîì ýòìàéäèãàí êèøèëàðäèð» (Îëè Èìðîí ñóðàñè, 135îÿò), «Êèì áèðîí-áèð ¸ìîí èø ³èëñà ¸êè ´ç æîíèãà æàáð ³èëñà, ñ´íãðà Àëëîµäàí ìà²ôèðàò ñ´ðàñà, Àëëîµíèíã ìà²ôèðàò ³èëãóâ÷è âà ìåµðèáîí ýêàíèíè òîïàð-ê´ðàð» (Íèñî ñóðàñè, 110-îÿò), «Ïàðâàðäèãîðèíãèçäàí ìà²ôèðàò ñ´ðàíãëàð, ñ´íãðà Óíèíã ¤çèãà òàâáà ³èëèíãëàð» (¥óä ñóðàñè, 3-îÿò), Àëëîµ Íóµ àëàéµèññàëîì òèëëàðèäàí õàáàð áåðèá: «Ìåí äåäèìêè: «Ïàðâàðäèãîðèíãèç (Àëëîµ)äàí ìà²ôèðàò ñ´ðàíãëàð, àëáàòòà Ó ´òà ìà²ôèðàòëè á´ëãàí çîòäèð» (Íóµ ñóðàñè, 10-îÿò), Àëëîµ òàîëî ¥óä àëàéµèññàëîì òèëëàðèäàí µèêîÿ ³èëèá: «Ýé ³àâìèì, Ïàðâàðäèãîðèíãèçäàí ìà²ôèðàò ñ´ðàíãèç, ñ´íã Óíãà òàâáà-òàçàððóú ³èëèíãèç», äåá àéòãàí (¥óä ñóðàñè, 52-îÿò). Èñòè²ôîð µà³èäà îÿòëàð ê´ïäèð. Áèç îãîµ ýòèø ó÷óí áàúçèëàðèíèãèíà çèêð ³èëäèê, õîëîñ. Àììî èñòè²ôîð µà³èäà âîðèä á´ëãàí µàäèñëàð ê´ïëèãèäàí óíè ³àìðàá îëèø ìóìêèí ýìàñ. Ëåêèí àíà øóíäàí áàúçè òàðàôëàðèãàãèíà èøîðà ³èëàìàí. 1049/1. À²àððóë Ìóçàíèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìåíèíã ³àëáèì µàì (çèêðäàí ò´õòàá) ò´ñèëèá òóðàäè. Àëáàòòà, ìåí µàì µàð êóíè Àëëîµ òàîëîãà þç ìàðòà èñòè²ôîð àéòàìàí», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 1050/2. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµãà ³àñàìêè, àëáàòòà ìåí Àëëîµ òàîëîãà áèð êóíäà åòìèø ìàðòàäàí ê´ï èñòè²ôîð àéòèá òàâáà ³èëàìàí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 1051/3. Øàääîä èáí Àâñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 276 àëàéµè âàñàëëàì: «Êèì ñàééèäóë èñòè²ôîð – b ( J S _ H " 5/: b \ & = / / 1 / / : 1( &< u b : $ - N $ 1S, b : - b : $ - @ 5i. % $ N {D B D 1 . o O 5: 1 / & 3 ( o O 5: «Àëëîµóììà àíòà ðîááèé ëà èëàµà èëëà àíòà õîëà³òàíèé âà àíà úàáäóêà âà àíà úàëà úàµäèêà âà âàúäèêà ìàñòàòîúòó àúóâçó áèêà ìèí øàððè ìà ñîíàúòó, àáó‘ó ëàêà áèíèúìàòèêà úàëàééà âà àáó‘ó áèçàìáèé ôà²ôèðëèé ôàèííàµó ëà éà²ôèðóç çóíóáà èëëà àíòà»íè êå÷êè ïàéò àéòèá, øó êóíè âàôîò ýòñà, æàííàòãà êèðàäè. Êèì òîíãäà àéòèá, øó êóíè âàôîò ýòñà, óíäà µàì æàííàòãà êèðàäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Àëëîµèì, Ñåí Ïàðâàðäèãîðèìñàí, Ñåíäàí áîø³à èëîµ é´³. Ìåíè õàë³ ³èëäèíã âà ìåí Ñåíèíã ³óëèíãìàí. Ìåí Ñåíãà áåðãàí âàúäàìäà âà Ñåíãà áåðãàí àµäèìäà ³îäèð á´ëãàíèì÷à òóðèáìàí. £èëãàí íàðñàëàðèìíèíã ¸ìîíèäàí Ñåíèíã íîìèíã áèëàí ïàíîµ òèëàéìàí. Ìåíãà àòî ³èëãàí íåúìàòëàðèíããà è³ðîð á´ëäèì. Âà ÿíà ãóíîµëàðèìãà µàì è³ðîð á´ëäèì. Ìåíèíã ãóíîµëàðèìíè êå÷èð. ×óíêè Ñåíäàí áîø³àñè ãóíîµëàðèìíè êå÷èðà îëìàéäè».) Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòëàðè. 1052/4. Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã áèð ìàæëèñäà þç ìàðòà )4 @ 5& b : 1 / s; 1 B @ S , «Ðîááè²ôèðëèé âà òóá úàëàééà èííàêà àíòà òàââîáóð ðîµèéì», äåá àéòãàíëàðèíè µèñîáëàäèê». Àáó Äîâóä, Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 1053/5. Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè èñòè²ôîðíè ëîçèì òóòñà, Àëëîµ òàîëî µàð áèð òàíãëèêäàí ÷è³óâ÷è é´ë âà µàð òóðëèê ²àìäàí åíãèëëèê µàìäà óíè µå÷ áèð ´éëàìàãàí òîìîíèäàí ðèç³ëàíòèðèá ³´ÿäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 1054/6. Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ìåíèíã íàôñèì Óíèíã ³´ëèäà á´ëãàí Çîòãà ³àñàìêè, àãàð ñèçëàð ãóíîµ ³èëìàñàíãèçëàð, Àëëîµ ñèçëàðíè êåòêàçèá, (´ðíèíãèçãà áîø³à) ãóíîµ ³èëàäèãàí ³àâìíè îëèá êåëàäè. Áàñ, óëàð (ãóíîµëàðèãà) èñòè²ôîð àéòèøàäè, Àëëîµ ýñà óëàðíèíã ãóíîµëàðèíè êå÷èðàäè», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 1055/7. Àáäóëëîµ èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíè ó÷ ìàðòà äóî ³èëãàí âà ó÷ ìàðòà èñòè²ôîð àéòãàí ³îéèë ³îëäèðàð ýäè. Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. 1056/8. Àáó Áàêð Ñèääè³íèíã (ð.à.) îçîä ³èëèíãàí ³óëëàðèäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè èñòè²ôîð àéòèøäà áàðäàâîì á´ëñà, áèð êóíäà åòìèø ìàðòà ãóíîµãà ³àéòñà µàì, ó êå÷èðèëàäè», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. Òåðìèçèé áó µàäèñíè èñíîäè êó÷ëè ýìàñ, äåá àéòäèëàð. 1057/9. Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àéòàäèëàð: «Àëëîµ òàîëî: «Ýé Îäàì áîëàñè, ñåí Ìåíãà äóî ³èëäèíã âà Ìåíäàí óìèä ³èëäèíã. Ìåí ýñà ñåíèíã ãóíîµèíãíè àµàìèÿò áåðìàñäàí êå÷èðèá þáîðäèì. Ýé Îäàì áîëàñè, àãàð ãóíîµèíã îñìîí áóëóòè÷à á´ëñà µàì, Ìåíãà èñòè²ôîð àéòñàíã, ãóíîµèíãíè êå÷èðàìàí. Ýé Îäàì áîëàñè, àãàð Ìåíãà åð ò´ëàëèãè÷à ãóíîµ áèëàí êåëèá, ñ´íãðà áèðîð íàðñàíè ìåíãà øèðê êåëòèðìàñàíã, ãóíîµèíã ò´ëàëèãè÷à ìà²ôèðàò áèëàí ñåíãà áîðàìàí», äåäè». Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. 1058/10. Àáäóëëîµ èáí Áóñðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñàµèôàñèäà (íîìàè àúìîëèäà) ê´ï èñòè²ôîð òîïãàí êèøèãà ìóí÷à µàì ÿõøè», äåäèëàð. Èáí Ìîæà ðèâîÿòè. 1059/11. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè N ) @ 5 ;: Y 5>) < 1 > U 5 W $ - N $ L. - P v %& =: Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 277 «Àñòà²ôèðóëëîµàëëàçèé ëà èëàµà èëëà µóâàë µàééóë ³àééóì âà àòóâáó èëàéµè», äåá àéòñà, (Àëëîµ) óðóøäàí ³î÷ãàíäàãè ãóíîµèíè µàì êå÷èðèá þáîðàäè», äåäèëàð. (Ìàúíîñè: «Áàðµà¸ò, òèðèê Àëëîµäàí àâô ýòèøèíè ñ´ðàéìàí âà Óíãà òàâáà ³èëàìàí».) Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèé ðèâîÿòëàðè. Èìîì ¥îêèì áó µàäèñ Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèìíèíã øàðòëàðèãà áèíîàí ñàµèµäèð, äåãàíëàð. Èìîì Íàâàâèé: «Áó áîá æóäà êåíãäèð. Ëåêèí áèç ìàíà øó ìè³äîðäàãèñè áèëàí êèôîÿëàíàìèç», äåäèëàð. Ôàñë: èñòè²ôîðãà òààëëó³ëè íàðñàëàðäàí Ðàáèéú èáí Õóñàéìäàí (ð.à.) êåëòèðèëãàí ³óéèäàãè ñ´çëàðíè àéòèá ´òàìèç: «Àñòà²ôèðóëëîµà âà àòóâáó èëàéµè», ÿúíè «Àëëîµíèíã àâô ýòèøèíè ñ´ðàá, Óíãà òàâáà ³èëàìàí», äåá àéòñà-þ, óíè ³èëìàñà, ¸ë²îí÷è, ãóíîµêîð á´ëàäè. Áàëêè óíèíã ´ðíèãà «Àëëîµóììà è²ôèð ëèé òóá úàëàééà», ÿúíè «Àëëîµèì, ìåíè êå÷èð âà àâô ³èë», äåá àéòàäè. Ýíäè áó çîòíèíã «Àëëîµóììà è²ôèð ëèé âà òóá úàëàééà», äåãàí ñ´çëàðè ÿõøè. Àììî «Àñòà²ôèðóëëîµà âà àòóáó èëàéµ», äåá àéòèø ¸ë²îí á´ëèá ³îëàäè, äåãàí ñ´çëàðèãà ³´øèëìàéìèç. ×óíêè «Àñòà²ôèðóëëîµà»íèíã ìàúíîñè «Óíèíã ìà²ôèðàòèíè òàëàá ³èëàìàí», äåãàíèäèð. Áóíäà µå÷ ³àíà³à ¸ë²îí é´³äèð. Èáí Ìàñúóääàí ³èëèíãàí µàäèñíèíã ´çè áó ñ´çëàðíè ðàä ýòèøãà êèôîÿ ³èëàäè. Ôóçàéë (ð.à.): «Ãóíîµíè òàðê ³èëìàñäàí èñòè²ôîð àéòàâåðèø ¸ë²îí÷èëàðíèíã òàâáàñèäèð», äåäèëàð. Áó ñ´çãà ÿ³èíðî³ ³èëèá Ðîáèúàòóë Àäàâèééàíèíã «Èñòè²ôîðèìèç ê´ï èñòè²ôîðëàðãà ìóµòîæäèð», äåãàí ñ´çëàðèíè êåëòèðàìèç. Áàúçè áàäàâèé àðàáëàð Êàúáà ïàðäàñèãà ³óéèäàãè æóìëàëàðíè îñèá ³´éèøãàí ýäè: «Àëëîµèì, ãóíîµíè äàâîì ýòòèðèø áèëàí áèðãà èñòè²ôîð àéòèø òóáàíëèêäèð. Àâôèíã êåíãëèãèíè áèëèø áèëàí áèðãà èñòè²ôîðíè òàðê ³èëèø îæèçëèêäèð. Ìåíäàí áåµîæàò á´ëèø áèëàí áèðãà ìåíãà ³àí÷àäàí-³àí÷à íåúìàòëàð áåðèá ÿõøè ê´ðèíàñàí. Ñåíãà ýµòè¸æèì á´ëà òóðèá, Ñåíãà ãóíîµ ³èëèø áèëàí ²àçàáèíãíè êåëòèðàìàí. Ýé âàúäà áåðèá, âàôî ³èëàäèãàí, àãàð òàµäèä ³èëñà µàì, ãóíîµäàí ´òèá, àâô ³èëàäèãàí, ðàµì ³èëóâ÷èëàðíèíã ðàµìëèñè á´ëãàí Çîò! Áóþê ãóíîµëàðèìíè áóþê àâôèíããà êèðãèçãèí». 349-áîá Êóíäóçèäàí êå÷àñèãà÷à æèì, ñóêóò ³èëèá þðèøäàí ³àéòàðèø µà³èäà 1060/1. Àëèäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã «Áàëî²àòãà åòãàíäàí êåéèí åòèìëèê é´³. Êóíäóçèäàí êå÷àñèãà÷à æèì, ñóêóò ³èëèá þðèø é´³», äåá àéòãàíëàðèíè ýøèòäèì». Àáó Äîâóä ðèâîÿòè. Èìîì Àáó Ñóëàéìîí Õàòòîáèé Ìàúîëóñ «Ñóíàí» íîìëè êèòîáëàðèäà áó µàäèñíè ³óéèäàãè÷à øàðµëàäèëàð: «Æèì þðèø æîµèëèÿò àµëèíèíã àìàëëàðèäàí ýäè. Óëàðäàí áèðè áèð êå÷à âà êóíäóç ýúòèêîô ´ëòèðàðäè-äà, µå÷ íàðñà ãàïèðìàé, ñóêóò ³èëàðäè. Èñëîì êåëãàíäàí êåéèí áóíäàí ³àéòàðèëäè âà µàäèñ µàìäà ÿõøèëèêëàðíè çèêð ýòèøãà áóþðèëäè». 1061/2. £àéñ èáí Àáó ¥îçèìäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Àáó Áàêð Ñèääè³ (ð.à.) Àµìàñëèê Çàéíàá èñìëè à¸ëíèíã îëäèãà êèðäèëàð. Óíèíã ãàïèðìà¸òãàíèíè ê´ðäèëàð. Âà óíãà: «Íèìà ó÷óí ãàïèðìàÿïñàí?» äåäèëàð. Àòðîôèäàãèëàð: «¥àæ ³èëãàí, ãàïèðìàéäè», äåá àéòèøäè. Øóíäà Àáó Áàêð óíãà: «Ãàïèðãèí, áó (èøèíã) µàëîë á´ëìàéäè. Âà áó æîµèëèÿò àìàëëàðèäàíäèð», äåãàíëàðèäà, ó õîòèí ãàïèðäè. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. Èñëîìíèíã ´çàãè á´ëãàí µàäèñëàð Ôàñë: èíøààëëîµ, êèòîáíèíã ÿõøè íàðñàëàð áèëàí òóãàøèíè èñòàá ³óéèäàãè µàäèñëàðíè óíãà ³´øäèì. Áó ³´øãàí µàäèñëàðèì Èñëîìíèíã àñîñè âà ´çàãèäèð. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 278 Óëàìîëàð áó µà³äà ê´ï èõòèëîô ³èëèøãàí. Óëàðíèíã ñ´çëàðèäàí òó²èëãàí íàðñàíè ´çèì ³´øãàí íàðñà áèëàí æàìëàãàíäà ´òòèçòà µàäèñ á´ëäè. 1062. Áèðèí÷è µàäèñ Óìàð èáí Õàòòîáäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì àéòäèëàð: «Àëáàòòà àìàëëàð íèÿò áèëàíäèð. ¥àð áèð êèøè íèÿò ³èëóâ÷èäèð. Êèìíèíã µèæðàòè Àëëîµ âà ðàñóëè ó÷óí á´ëñà, áàñ, Àëëîµ âà ðàñóëè ó÷óí µèæðàò ³èëèáäè. Êèìíèíã µèæðàòè äóí¸ãà åòèøèø ¸êè õîòèíãà óéëàíèø ó÷óí á´ëñà, óíèíã µèæðàòè ´øà íàðñàãà á´ëèáäè». 1063. Èêêèí÷è µàäèñ Îèøàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè áèçíèíã èøèìèçäà ÿíãèëèê ³èëñà, áó óíäàí á´ëìàñà, áàñ, ó ðàä ³èëèíãàíäèð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 1064. Ó÷èí÷è µàäèñ Íóúìîí èáí Áàøèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëáàòòà µàëîë î÷è³-ðàâøàí. Àëáàòòà µàðîì î÷è³ðàâøàí. Èêêîâèíèíã ´ðòàñèäà øóáµàëè íàðñàëàð á´ëèá, óíè ê´ï èíñîíëàð áèëèøìàéäè. Êèìêè øóáµàäàí òà³âî ³èëñà, äèíè âà îáð´ñèíè ñîôëàáäè. Êèìêè øóáµàãà âî³åú á´ëñà, µàðîìãà é´ëè³èáäè. Ó õóääè µàéâîíëàðíè áî³óâ÷è ÷´ïîíãà ´õøàéäèêè, µàéâîíëàðè ´òëàòèø ìàí ýòèëãàí æîéëàðãà êèðèá ´òëàá ³îëèøè ìóìêèí (âà ÷´ïîí áó ãóíîµè ó÷óí æàçîãà ìóñòàµè³ á´ëàäè). Îãîµ á´ëèíã, µàð áèð ïîäøîµíèíã êèðèø ìàí ýòèëãàí ³´ðè³õîíàñè áîð. Îãîµ á´ëèíã, Àëëîµíèíã ³´ðè³õîíàñè µàðîì ³èëãàí íàðñàëàðèäèð. Îãîµ á´ëèíã, æàñàääà áèð ïàð÷à ã´øò áîð. Àãàð ó èñëîµ á´ëñà, æàñàäíèíã áàð÷àñè èñëîµ á´ëàäè. Àãàð ó ôàñîä á´ëñà, æàñàäíèíã áàð÷àñè ôàñîä á´ëàäè. Îãîµ á´ëèíã, ´øà áèð ïàð÷à ã´øò ³àëáäèð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 1065. Ò´ðòèí÷è µàäèñ Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðäàí áèðèíãèç îíàñè ³îðíèäà ýêàíèäà ³èð³ êóí ìàíèé µîëàòèäà õàë³ ³èëèíèø ó÷óí æàìëàíàäè. Ñ´íãðà ³óþ³ ³îí á´ëèá, ´øà êàáè õàë³ ³èëèíèø ó÷óí æàìëàíàäè. Ñ´íãðà ïàð÷à ã´øò á´ëèá, ´øà êàáè õàë³ ³èëèíèø ó÷óí æàìëàíàäè. Ñ´íãðà ôàðèøòà þáîðèëèá óíãà ðóµ ïóôëàíàäè. Âà ò´ðò êàëèìà, ÿúíè ðèç³è, àæàëè, àìàëè, áàõòëè ¸êè áàõòñèçëèãèíè ¸çèø áóþðèëàäè. Óíäàí áîø³à èëîµ é´³ á´ëãàí Çîò èëà ³àñàìêè, ñèçëàðäàí áèðèíãèç æàííàò àµëèíèíã àìàëèíè ³èëàäè. ¥àòòîêè, ó áèëàí æàííàò îðàñèäà áèð ãàç (´ë÷îâ) ³îëàäè. Áàñ, óíèíã ´øà ¸çèëãàí êèòîáè èëãàðèëàéäè-äà, ó ä´çàõ àµëèíèíã àìàëèíè ³èëèá, ä´çàõãà êèðèá êåòàäè. Ñèçëàðäàí áèðèíãèç ä´çàõ àµëèíèíã àìàëèíè ³èëàäè-äà, µàòòîêè ó áèëàí ä´çàõ îðàñèäà áèð ãàç ³îëàäè. Áàñ, óíèíã êèòîáè èëãàðèëàéäè-äà, ó æàííàò àµëè àìàëèíè ³èëèá, æàííàòãà êèðèá êåòàäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 1066. Áåøèí÷è µàäèñ ¥àñàí èáí Àëèäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Øóáµàëè íàðñàíè øóáµàñèçèãà ³´é», äåäèëàð. (ßúíè, øóáµàëè íàðñàíè òàðê ³èëèá, øóáµàñèç íàðñàíè îë.) Èìîì Òåðìèçèé âà Íàñàèé ðèâîÿòëàðè. 1067. Îëòèí÷è µàäèñ Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Áåôîéäà ñ´çëàðíè òàðê ³èëèø êèøèíèíã Èñëîìè ÷èðîéëèãèäàí (äàëîëàò)äèð», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé âà Èáí Ìîæàëàð ðèâîÿòè. 1068. Åòòèí÷è µàäèñ Àíàñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðäàí áèðèíãèç ´çè ÿõøè ê´ðãàí íàðñàñèíè áèðîäàðè ó÷óí µàì ÿõøè ê´ðìàãóíè÷à µà³è³èé ì´ìèí á´ëà îëìàéäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 1069. Ñàêêèçèí÷è µàäèñ Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëáàòòà Àëëîµ òàîëî ìàðµàìàòëèäèð. Ôà³àò ìàðµàìàòëè á´ëãàííè ³àáóë ³èëàäè. Àëëîµ òàîëî þáîðãàí ïàé²àìáàðëàðèãà áóþðãàí íàðñàëàðèíè ì´ìèíëàðãà µàì áóþðàäè. Áó µà³äà Àëëîµ òàîëî ³óéèäàãè îÿòëàðíè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 279 íîçèë ³èëãàí: «(Þáîðãàí áàð÷à ïàé²àìáàðëàðèìèçãà øóíäàé äåäèê): «Ýé ïàé²- àìáàðëàð, µàëîë-ïîê òàîìëàðäàí åíãëàð âà ÿõøè àìàëëàð ³èëèíãëàð! Àëáàòòà Ìåí ³èëà¸òãàí àìàëëàðèíãèçíè áèëãóâ÷èäèðìàí» (Ì´úìèíóí ñóðàñè, 51îÿò), «Ýé ì´ìèíëàð, ñèçëàðãà ðèç³ ³èëèá áåðãàíèìèç – ïîêèçà íàðñàëàðäàí åíãëàð» (Áà³àðà ñóðàñè, 172-îÿò). Áèð êèøè ñàôàðäà óçî³ þðàäè. Ñî÷ëàðè ò´çèá, êèéèìëàðè ÷àíãèá êåòàäè. Âà ³´ëèíè îñìîíãà ÷´çèá: «Ýé Ðàááèì, ýé Ðàááèì», äåéäè. Óíèíã åÿ¸òãàí òàîìè µàðîì, è÷à¸òãàí è÷èìëèãè µàðîì, êèÿ¸òãàí êèéèìè µàðîì µàìäà îçó³àñè µàðîì. £àåðäàí óíèíã (äóîëàðè) èæîáàò ³èëèíñèí?!» äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 1070. Ò´³³èçèí÷è µàäèñ. Çàðàð áåðèø µàì é´³. Çàðàð îëèø µàì é´³. «Ìóâàòòîú» êèòîáèäà ðèâîÿò ³èëèíãàí. 1071. ¤íèí÷è µàäèñ Òàìèéì àä-Äîðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Äèí õàéðèõîµëèêäèð», äåãàíëàðèäà, ñàµîáàëàð: «Êèì ó÷óí, ýé Ðàñóëóëëîµ?» äåéèøäè. Øóíäà Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµãà, êèòîáèãà, ðàñóëèãà âà ìóñóëìîíëàð èìîìè µàìäà îììàñèãà», äåá àéòäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. (Àëëîµãà á´ëãàí õàéðèõîµëèê – Óíãà èéìîí êåëòèðèá, àéòãàíëàðèíè ³èëèá, ³àéòàðè³ëàðèäàí ³àéòèø. Êèòîáèãà á´ëãàí õàéðèõîµëèê – óíäàãè íàðñàëàðãà á´éñóíèá, òèëîâàò ³èëèø. Ðàñóëèãà á´ëãàí õàéðèõîµëèê– ó çîò îëèá êåëãàí ðèñîëàòíè òàñäè³ëàø. Ìóñóëìîíëàð èìîìèãà á´ëãàí õàéðèõîµëèê– µà³ é´ëäà á´ëñàëàð, óëàðãà ¸ðäàì áåðèá, èòîàò ³èëèø. Îììàãà á´ëãàí õàéðèõîµëèê–àìðóìàúðóô, íàµèé-ìóíêàð ³èëèá µàìäà àçèÿò áåðìàñëèê áèëàí á´ëàäè... – òàðæ.) 1072. ¤í áèðèí÷è µàäèñ Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Ñèçëàðäàí ³àéòàðãàí íàðñàìäàí ÷åòëàíèíãëàð. Áóþðãàí íàðñàìíè ³îäèð á´ëãàíèíãèç÷à áàæàðèíãëàð. ×óíêè ñèçëàðäàí àââàëãèëàð ê´ï ñ´ðàø âà ïàé²àìáàðëàðèãà èõòèëîô ³èëèø ñàáàáëè µàëîê á´ëèøäè», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 1073. ¤í èêêèí÷è µàäèñ Ñàµë èáí Ñàúääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã µóçóðëàðèãà êåëèá: «Ýé Àëëîµíèíã ðàñóëè, ìåíè áèð àìàëãà é´ëëàá ³´éèíãêè, ó àìàë áèëàí ìåíè Àëëîµ ÿõøè ê´ðñèí âà èíñîíëàð µàì ÿõøè ê´ðñèí», äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Äóí¸äà çîµèä á´ë, Àëëîµ ñåíè ÿõøè ê´ðàäè. Èíñîíëàð µóçóðèäàãè íàðñàäàí áåµîæàò á´ë, èíñîíëàð ñåíè ÿõøè ê´ðàäè», äåäèëàð. Èáí Ìîæà ðèâîÿòè. 1074. ¤í ó÷èí÷è µàäèñ. Èáí Ìàñúóääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëëîµäàí áîø³à èëîµ é´³ âà ìåíèíã Àëëîµíèíã ðàñóëè ýêàíèìãà ãóâîµëèê áåðãàí ìóñóëìîí êèøèíèíã ³îíè µàëîë ýìàñ, ôà³àò ó÷ íàðñàíèíã áèðèäà µàëîëäèð (ÿúíè, ´ëäèðèø æîèç): óëàð îèëàëè çèíîêîð á´ëñà. Íàôñ íàôñ áèëàí, ÿúíè ³àñîñ. Æàìîàòäàí àæðàá, äèíèíè òàðê ³èëóâ÷è», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 1075. ¤í ò´ðòèí÷è µàäèñ Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèøèëàð «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âà àííà Ìóµàììàäàí Ðàñóëóëëîµ», äåéèøìàãóíè÷à, íàìîçíè ³îéèì ³èëèøìàãóíè÷à, çàêîòíè áåðèøìàãóíè÷à óëàð áèëàí óðèøìî³³à áóþðèëäèì. Àãàð ìàíà øóëàðíè ³èëèøñà, ³îíëàðè-þ ìîëëàðè ìåíäàí îìîíäà á´ëàäè. Ôà³àò Èñëîì µà³èäà óíäàé ýìàñ (ÿúíè, µàäëàðäà). Âà óëàðíèíã µèñîáè Àëëîµ òàîëîãàäèð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 1076. ¤í áåøèí÷è µàäèñ Èáí Óìàðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Èñëîì áåøòà íàðñà óñòèãà ³óðèëãàíäèð. Óëàð «Ëà èëàµà èëëàëëîµó âà àííà Ìóµàììàäàí Ðàñóëóëëîµ» êàëèìàñèíè àéòèø, íàìîçíè ³îéèì ³èëèø, çàêîòíè áåðèø, µàæ âà ðàìàçîí ð´çàñèäèð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 280 âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 1077. ¤í îëòèí÷è µàäèñ Èáí Àááîñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àãàð êèøèëàðíèíã äàúâîëàðèãà ³àðàá áåðèëàâåðãàíèäà ýäè, óëàð ³àâìíèíã ìîëè âà ³îíëàðèíè äàúâî ³èëèøãàí á´ëàð ýäè. Ëåêèí äàúâî ³èëóâ÷èãà µóææàò êåëòèðèø âà èíêîð ³èëóâ÷èãà ³àñàì àéòòèðèø ëîçèì á´ëàäè», äåäèëàð. Ìàíà øó ëàôç áèëàí µàñàíäèð. Âà èêêè «Ñàµèµ» êèòîáèäà êåëòèðèëãàí. 1078. ¤í åòòèí÷è µàäèñ Âîáèñà èáí Ìàúáàääàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà êåëãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «ßõøèëèê âà ãóíîµ µà³èäà ñ´ðàø ó÷óí êåëäèíãìè?» äåäèëàð. Øóíäà áó çîò: «¥à», äåãàíëàðèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «£àëáèíãäàí ôàòâî ñ´ðà. ßõøèëèê – íàôñ âà ³àëá óíãà õîòèðæàì á´ëãàíèäèð. Ãóíîµ – íàôñ õèðà á´ëèá, ³àëá áå³àðîð á´ëãàíèäèð. Àãàð êèøèëàð ñåíãà ôàòâî áåðèøñà µàì âà áåðäèðèøñà µàì», äåäèëàð. Èìîì Àµìàä âà Äîðàìèéëàð ðèâîÿòè. Íàââîñ èáí Ñàìúîíäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «ßõøèëèê µóñíè õóë³äèð. ¨ìîíëèê – íàôñèíã êèðëàíèá, êèøèëàð óíäàí õàáàðäîð á´ëèøëàðèíè êàðèµ ê´ðãàíèíãäèð», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 1079. ¤í ñàêêèçèí÷è µàäèñ Øàääîä èáí Àâñäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì «Àëáàòòà Àëëîµ òàîëî µàð áèð íàðñàäà ÿõøèëèê á´ëèøèíè ¸çäè. Àãàð ³àòë ³èëñàëàðèíãèç, ³àòëíè ÷èðîéëè ³èëèíãëàð. Àãàð ³óðáîíëèê ³èëñàëàðèíãèç, ³óðáîíëèêíè ÷èðîéëè ³èëèíãëàð. Ñèçëàðíèíã áèðèíãèç (³óðáîíëèê ³èëàäèãàí á´ëñà) òè²èíè ´òêèðëàá, óíè òèí÷èòñèí», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 1080. ¤í ò´³³èçèí÷è µàäèñ Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Êèìêè Àëëîµãà âà îõèðàò êóíèãà èéìîí êåëòèðñà, ÿõøè íàðñàëàðíè ãàïèðñèí ¸êè æèì òóðñèí. Êèìêè Àëëîµãà âà îõèðàò êóíèãà èéìîí êåëòèðñà, ³´øíèñèíè µóðìàò ³èëñèí. Êèìêè Àëëîµãà âà îõèðàò êóíèãà èéìîí êåëòèðñà, ìåµìîíèíè µóðìàò ³èëñèí», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé âà Ìóñëèì ðèâîÿòëàðè. 1081. Éèãèðìàí÷è µàäèñ Àáó ¥óðàéðàäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì µóçóðëàðèãà êåëèá: «Ìåíãà âàñèÿò ³èëèíã», äåäè. Øóíäà ó çîò: «¢àçàá ³èëìà», äåá áèð íå÷à áîð ³àéòàðäèëàð. Âà ÿíà «¢àçàá ³èëìà», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 1082. Éèãèðìà áèðèí÷è µàäèñ Àáó Ñàúëàáà àë-Õóøàíèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àëáàòòà Àëëîµ òàîëî ôàðçëàðíè ôàðç ýòäè, óëàðíè çîå ³èëìàíãëàð. Âà µàäëàðíè ÷åãàðà ³èëäè, óíäàí ´òèá êåòìàíãëàð. Âà íàðñàëàðíè µàðîì ³èëäè, óíè áóçìàíãëàð. Âà óíóòìàñäàí ñèçëàðãà ðàµìàò ³èëãàí µîëäà ê´ï íàðñàëàðäà ñóêóò ³èëäè, ñèçëàð ó µà³äà áàµñ ³èëìàíãëàð», äåäèëàð. Äîðà³óòíèé µàñàí èñíîä áèëàí ðèâîÿò ³èëãàíëàð. 1083. Éèãèðìà èêêèí÷è µàäèñ Ìóîçäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «(Ìåí) «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ìåíãà áèð àìàëíèíã õàáàðèíè áåðèíãêè, ó ìåíè æàííàòãà êèðèòèá, ä´çàõäàí óçî³ ³èëñèí», äåñàì, ó çîò: «Ñåí æóäà êàòòà íàðñà ñ´ðàäèíã. Àëáàòòà ó Àëëîµ îñîí ³èëãàí êèøèãà åíãèëäèð. Àëëîµãà áèðîð íàðñàíè øèðê êåëòèðìàñäàí èáîäàò ³èëàñàí. Íàìîçíè ³îéèì ³èëàñàí. Çàêîòíè áåðàñàí. Ðàìàçîí ð´çàñèíè òóòàñàí. Áàéòóëëîµíè µàæ ³èëàñàí. Ñåíè ýøèêëàðíèíã ÿõøèñèãà äàëîëàò ³èëàéìè? Ð´çà ïàðäàäèð. Ñàäà³à õàòîëàðíè õóääè ñóâ ´òíè ´÷èðãàíäåê ´÷èðàäè», äåäèëàð. Êèøèíèíã êå÷àíèíã ´ðòàñèäàãè íàìîçè µà³èäà ³óéèäàãè îÿòíè ´³èäèëàð: «Óëàðíèíã ¸íáîøëàðè ´ðèí-æîéëàðèäàí éèðî³ á´ëóð. (ßúíè, òóíëàðèíè èáîäàò áèëàí ´òêàçèøèá, îç óõëàéäèëàð.) Óëàð Ïàðâàðäèãîðëàðèãà ³´ð³óâ âà óìèäâîðëèê áèëàí äóî-èëòèæî ³èëóðëàð âà Áèç óëàðãà ðèç³ ³èëèá áåðãàí Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 281 íàðñàëàðäàí èíôî³-ýµñîí ³èëóðëàð. Áàñ, óëàðíèíã ³èëèá ´òãàí àìàëëàðèãà ìóêîôîò ³èëèá, óëàð ó÷óí áåðêèòèá ³´éèëãàí ê´çëàð ³óâîí÷èíè (ÿúíè, îõèðàò íåúìàòëàðèíè) áèðîð æîí áèëìàñ» (Ñàæäà ñóðàñè, 16–17-îÿò). Ñ´íãðà ÿíà ó çîò: «Èøíèíã áîøè âà óñòóíè µàìäà þêñàê ÷´³³èñèíèíã õàáàðèíè áåðàéìè?» äåãàíëàðèäà, «¥à, ýé Ðàñóëóëëîµ», äåäèì. Øóíäà ó çîò: «Èøíèíã áîøè – Èñëîì. Óñòóíè – íàìîç. Þêñàê ÷´³³èñè – æèµîääèð. Áóëàðíèíã µàììàñèäàí µàì àñîñèéñèíèíã õàáàðèíè áåðàéìè?» äåäèëàð. Ìåí: «¥à, ýé Ðàñóëóëëîµ», äåäèì. Ó çîò òèëëàðèíè óøëàá «Ñåí ìàíà áóíè òèéãèí», äåäèëàð. Øóíäà ìåí: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ãàïèðãàí íàðñàëàðèìèçãà µàì æàçîëàíàìèçìè?» äåñàì, ó çîò: «Îíàíã ôàðçàíäèäàí àæðàãóð, êèøèëàðíèíã þçëàðè áèëàí ä´çàõãà à²äàðèëèøëàðè ôà³àò òèëëàðè ãàïèðãàí íàðñàëàð ñàáàáèäàíäèð», äåäèëàð». Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 1084. Éèãèðìà ó÷èí÷è µàäèñ Àáó Çàðð âà Ìóîçäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «£àéäà á´ëìàñèí, Àëëîµäàí òà³âî ³èë. ¨ìîíëèêêà ÿõøèëèêíè ýðãàøòèð, óíè ´÷èðèá þáîðàäè. Êèøèëàðãà ÷èðîéëè õóë³ áèëàí ìóîìàëàäà á´ë», äåäèëàð. Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. 1085. Éèãèðìà ò´ðòèí÷è µàäèñ Èðáîç èáí Ñîðèÿäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì áèçãà âàúç àéòäèëàð, óíäàí ³àëáëàð âàµèìàãà òóøäè âà ê´çëàðäàí ¸ø î³äè. Øóíäà áèç: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, âèäîëàøóâ÷è ìàâúèçà á´ëñà êåðàê, áèçãà âàñèÿò ³èëèíã», äåñàê, ó çîò: «Ñèçëàðãà Àëëîµäàí òà³âî ³èëèøíè µàìäà àãàð ³óë áîøëè³ á´ëñà, óíèíã ñ´çèíè ýøèòèá èòîàò ýòèøíè âàñèÿò ³èëàìàí. ×óíêè ñèçëàðäàí ³àéñè áèðèíãèç ÿøàéäèãàí á´ëñà, ê´ï èõòèëîôëàðíè ê´ðàäè. Àíà øó ïàéòäà ìåíèíã ñóííàòèìíè âà ò´²ðè é´ëäà þðóâ÷è õóëàôîè ðîøèäèíëàð ñóííàòèíè ´çèíãèçãà ëîçèì òîïèá, óíè îçè³ òèøëàðèíãèç áèëàí ìàµêàì òèøëàíãëàð. Èøëàðíèíã ÿíãèñèäàí ÷åòëàíèíãëàð». ×óíêè µàð áèð áèäúàò çàëîëàòäèð», äåäèëàð. Àáó Äîâóä âà Òåðìèçèéëàð ðèâîÿòè. 1086. Éèãèðìà áåøèí÷è µàäèñ Àáó Ìàñúóä àë-Áàäðèéäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «Àââàëãè ïàé²àìáàðëàð êàëîìèäàí òîïèëãàí íàðñà – «Àãàð óÿëìàñàíã, õîµëàãàí íàðñàíãíè ³èë», äåá àéòèëãàíèäèð», äåäèëàð. Èìîì Áóõîðèé ðèâîÿòè. 1087. Éèãèðìà îëòèí÷è µàäèñ Æîáèðäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áèð êèøè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí «Àãàð ôàðç íàìîçëàðèíè ´³èñàì, ðàìàçîí ð´çàñèíè òóòñàì, µàëîëíè µàëîë âà µàðîìíè µàðîì, äåñàì, áóëàðãà áèðîð íàðñàíè ³´øìàñàì, æàííàòãà êèðàìàíìè?» äåãàíèäà, Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàì: «¥à», äåá æàâîá ³èëäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. 1088. Éèãèðìà åòòèí÷è µàäèñ Ñóô¸í èáí Àáäóëëîµäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíàäè. Áó çîò: «Ýé Ðàñóëóëëîµ, ìåíãà Èñëîìäàí áèð ñ´ç àéòèíãêè, ìåí ñèçäàí áîø³à áèðîð êèøèäàí ó µà³äà ñ´ðàìàéèí», äåãàíèäà, ó çîò: «Àëëîµãà èéìîí êåëòèðäèì, äåá àéòèá, ñ´íãðà èñòè³îìàòäà (ÿúíè, ñîáèò³àäàìëèêäà) á´ë», äåäèëàð. Èìîì Ìóñëèì ðèâîÿòè. Óëàìîëàðíèíã àéòèøëàðè÷à, áó Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã ñ´çëàðíè æàìëîâ÷è µàäèñëàðè á´ëèá, Àëëîµ òàîëîíèíã ³óéèäàãè ñ´çèãà ìóâîôè³äèð: «Àëáàòòà: «Ïàðâàðäèãîðèìèç Àëëîµäèð», äåá, ñ´íãðà (¸ë²èç Àëëîµãà òîàò-èáîäàò ³èëèøäà) ò´²ðè – óñòèâîð á´ëãàí çîòëàðíèíã îëäèëàðèãà (´ëèì ïàéòèäà) ôàðèøòàëàð òóøèá, (äåðëàð): «£´ð³ìàíãëàð âà ²àìãèí á´ëìàíãëàð» (Ôóññèëàò ñóðàñè, 30-îÿò). Æóìµóð óëàìîëàð ôèêðè÷à, áó îÿò âà µàäèñíèíã ìàúíîñè – «Èéìîí êåëòèðèá, Àëëîµíèíã òîàòèäà áàðäàâîì á´ëãàíëàð»äèð. 1089. Éèãèðìà ñàêêèçèí÷è µàäèñ Óìàð èáí Õàòòîáäàí (ð.à.) ðèâîÿò ³èëèíãàí. Æàáðîèë àëàéµèññàëîìíèíã Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí èéìîí, Èñëîì, ýµñîí, ³è¸ìàò µà³èäà ñ´ðàãàí ñàâîëëàðè µà³èäàãè Èìîì Ìóñëèì «Ñàµèµ»ëàðèäà êåëãàí ìàøµóð µàäèñäèð. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 282 1090. Éèãèðìà ò´³³èçèí÷è µàäèñ Èáí Àááîñäàí ðèâîÿò ³èëèíàäè: «Áèð êóíè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìíèíã îð³àëàðèäà ýäèì. Ó çîò: «Ýé áîëàêàé, ñåíãà áèð êàëèìà ´ðãàòàéìè? Àëëîµãà ðèîÿ ³èë, ñåíè ñà³ëàéäè. Àëëîµãà ðèîÿ ³èë, é´íàëèøèíãíè òîïàñàí. Àãàð ñ´ðàñàíã, Àëëîµäàí ñ´ðàãèí. Àãàð ¸ðäàì òèëàñàíã µàì, Àëëîµäàí òèëàãèí. Áèëãèíêè, àãàð óììàò áèðîð íàðñàäà ñåíãà ¸ðäàì áåðèøãà æàìëàíñà, ôà³àòãèíà Àëëîµ ñåíãà (òà³äèð) ³èëèá ¸çèá ³´éãàí íàðñàíèãèíà ¸ðäàì áåðà îëàäè, õîëîñ. Àãàð óììàò áèðîð íàðñàäà ñåíãà çàðàð áåðèøãà æàìëàíñà, ôà³àòãèíà Àëëîµ ñåíãà (òà³äèð) ³èëèá ¸çèá ³´éãàí íàðñàíèãèíà çàðàð áåðà îëàäè, õîëîñ. £àëàì ê´òàðèëèá, ñàµèôàëàð ³óðèá á´ëãàí», äåá àéòäèëàð». Èìîì Òåðìèçèé ðèâîÿòè. Òåðìèçèéíèíã áîø³à ðèâîÿòëàðèäà: «Àëëîµãà ðèîÿ ³èë, é´íàëèøèíãíè òîïàñàí. Àëëîµíè êåíã÷èëèêäà òàíèãèí, ñåíè ³èéèí÷èëèêäà òàíèéäè. Áèëãèíêè, àëáàòòà õàòî ³èëìàãàíèíã ò´²ðè ³èëãàíèíã ó÷óí ýìàñ. Âà ò´²ðè ³èëìàãàíèíã õàòî ³èëãàíèíã ó÷óí ýìàñ. Áèëãèíêè, àëáàòòà íóñðàò ñàáð áèëàí áèðãà á´ëàäè. Øîäëèê àçèÿòëàð áèëàí áèðãà á´ëàäè. Âà ³èéèí÷èëèê áèëàí åíãèëëèê á´ëàäè», äåéèëãàí. 1091. ¤òòèçèí÷è µàäèñ øàéõèìèç ¥îôèç Àáóëáà³î Õîëèä èáí Þñóô Íîáèëèñèé Äèìàø³èéäàí, ó Àáó Òîëèá Àáäóëëîµ, Àáó Ìàíñóð Þíóñ, Àáóë³îñèì ¥óñàéí èáí ¥èáàòóëëîµ àë-Ìèñðèé, Àáó ßúëî ¥àìçà âà Àáó Òîµèð Èñìîèëäàí, óëàð ¥îôèç Àáóë³îñèì Àëè èáí ¥óñàéí, ÿúíè Èáí Àñîêèðäàí, ó Äàìàø³ õàòèáè Àáóë £îñèì Àëè èáí Èáðîµèì èáí Àááîñ àë-¥óñàéíèéäàí, ó Àáó Àáäóëëîµ Ìóµàììàä èáí Àëè ßµ¸ èáí Ñàëâîíäàí, ó Àáóë³îñèì Ôàçë èáí Æàúôàðäàí, ó Àáó Áàêð Àáäóðàµìîí èáí £îñèì èáí Ôàðàæ àë-¥îøèìèéäàí, ó Àáó Ìèñµàðäàí, ó Ñàèä èáí Àáäóëàçèçäàí, ó Ðàáèéúà èáí ßçèääàí, ó Àáó Èäðèñ Õóâëîíèéäàí, ó Àáó Çàððäàí (ð.à.), Àáó Çàðð Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìäàí, ó çîò Æàáðîèë àëàéµèññàëîìäàí, Æàáðîèë (à.ñ.) ýñà Àëëîµ òàîëîäàí ³óéèäàãèëàðíè õàáàð áåðäèëàð: «Àëëîµ òàîëî: «Ýé áàíäàëàðèì, ¤çèìãà çóëìíè µàðîì ³èëäèì âà ñèçëàðíèíã îðàëàðèíãèçäà µàì óíè µàðîì ³èëäèì, áàñ, çóëì ³èëìàíãëàð! Ýé áàíäàëàðèì, ñèçëàð êå÷àþ êóíäóç õàòî ³èëàñèçëàð. Ìåí ýñà àµàìèÿò áåðìàñäàí ãóíîµëàðèíãèçíè êå÷èðàìàí. Áàñ, Ìåíãà èñòè²ôîð àéòèíãëàð, ãóíîµëàðèíãèçíè êå÷àìàí. Ýé áàíäàëàðèì, áàð÷àíãèç î÷ñèç, ôà³àòãèíà Ìåí òàîìëàíòèðãàíëàðãèíà óíäàé ýìàñ. Áàñ, Ìåíäàí òàîì òàëàá ³èëèíãëàð, ñèçëàðíè òàîìëàíòèðàìàí. Ýé áàíäàëàðèì, áàð÷àíãèç ÿëàí²î÷ñèç, ôà³àòãèíà Ìåí êèéèíòèðãàíëàðãèíà áóíäàé ýìàñ. Êèéèíèøíè Ìåíäàí òàëàá ³èëèíãëàð, Ìåí ñèçëàðíè êèéèíòèðàìàí. Ýé áàíäàëàðèì, àãàð àââàëëàðèíãèçó îõèðëàðèíãèç, èíñó æèíëàð ôîæèð ³àëáëè êèøè á´ëèøñà, ìóëêèìäàí áèðîð íàðñà êàìàéèá ³îëìàéäè. Ýé áàíäàëàðèì, àãàð àââàëëàðèíãèçó îõèðëàðèíãèç, èíñó æèíëàð òà³âîëè ³àëá êèøèëàðè á´ëèøñà, ìóëêèìäà áèðîð íàðñà çè¸äà á´ëèá ³îëìàéäè. Áàíäàëàðèì, àãàð àââàëëàðèíãèçó îõèðëàðèíãèç, èíñó æèíëàð áèð òåïàëèêäà òóðèá Ìåíäàí ñ´ðàøñà, Ìåí µàð áèð êèøè ñ´ðàãàí íàðñàñèíè áåðñàì, ìóëêèìäàí áèðîð íàðñà êàìàéìàéäè. Ôà³àòãèíà äåíãèçãà íèíàíè áèð ìàðòà òè³èá îëãàíäàãè êàìàéãàí÷àëèê îçàÿäè, õîëîñ. Ýé áàíäàëàðèì, ó ñèçëàðíèíã àìàëèíãèçäèð. Ìåí óíè ñèçëàðãà ñà³ëàá áåðàìàí. Êèìêè ÿõøèñèíè òîïñà, Àëëîµ àççà âà æàëëàãà µàìä àéòñèí. Êèìêè áóíäàí áîø³àñèíè òîïñà, ôà³àòãèíà ´çèíè ìàëîìàò ³èëñèí», äåäè». Àáó Ìèñµàðíèíã àéòèøëàðè÷à, Ñàèä èáí Àáäóëàçèç: «Àáó Èäðèñ àãàð ìàíà øó µàäèñíè ãàïèðñàëàð, òèç ÷´êèá ´ëòèðàðäèëàð», äåãàíëàð. Áó ñàµèµ µàäèñ á´ëèá, óíè áèç «Ñàµèµè Ìóñëèì» âà áîø³àëàðäà ðèâîÿò ³èëäèê. Áóíèíã èñíîäè ìåíäàí áîøëàíèá, Àáó Çàððãà÷à – áàð÷àëàðè äàìàø³ëèêäèð. Àáó Çàðð µàì Äàìàø³³à êèðãàíëàð. Áó µàäèñäà áèð ³àí÷à ôîéäàëàð æàìëàíãàíäèð. Óëàðäàí èñíîäè âà ìàòíèíèíã ñàµèµ á´ëèøè âà îëèé á´ëèøè, ñèëñèëàñè äàìàø³ëèêëàðãà áîðèá òà³àëèøè µàìäà áóíèíã áàðàêàëè á´ëèøëèãèäèð. Âà ÿíà áóíäàí òàø³àðè äèí óñóëëàðè, ôóðóúëàðè âà îäîáëàðèíè µàìäà ³àëá ëàòîôàòëèëèãèíè ´ç è÷èãà îëóâ÷è óëêàí ³îèäà µàìäèð. Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 283 Èìîì Àáó Àáäóëëîµ Àµìàä èáí ¥àíáàë (ð.à.): «Øîì àµëèãà ìàíà øó µàäèñäàí ê´ðà øàðàôëèðî³ µàäèñ é´³äèð», äåãàíëàð. Àëëîµíèíã ¸ðäàìè èëà «Àë-Àçêîð» êèòîáè øó åðäà íèµîÿñèãà åòäè. Àëëîµ òàîëî äóîëàðèìèçíè ³àáóë âà çèêðëàðèìèçíè ìà³áóë àéëàñèí, ¤çèíèíã µèäîÿò é´ëèäàí àäàøòèðìàñèí! Ýé Àëëîµèì! Íî³èñ âà îæèçîíà óðèíèøëàðèìèçíè àìàëãà îøèðèøãà ìóâàôôà³ ýòèá, ìà³ñàäãà åòêàçãàíèíã ó÷óí Ñåíãà áåµèñîá µàìäó ñàíîëàðèìèç á´ëñèí! Èõòè¸ðñèç ³´éèëãàí ñàâµó õàòîëàðèìèçíè êå÷èðèøèíãíè ñ´ðàéìèç! Àµáîáè îëèéìà³îì ìóõëèñëàðäàí ýñà ²àëàò èáîðàòëàðèìèç óñòèäàí èñëîµ ³àëàìèíè þðãèçèá, ìóàëëèô âà ìóòàðæèì µà³³èãà ²îèáîíà äóîè õàéð ³èëèøëàðèíè ñàìèìèé ³àëá âà àñòîéäèë ´òèí÷ èëà ñ´ðàéìèç. Ïàðâàðäèãîðî, ³àëáëàðèìèçíè èéìîí, µèäîÿò íóðëàðè èëà çèéíàòëàãèí, êóôð, ôèñ³, ìàúñèÿòíè ¸ìîí ê´ðóâ÷è áàíäàëàðèíãäàí ³èëãèí, ðèçîëèãèíããà åòèøìî³ é´ëëàðèíè áèçëàðãà îñîí âà íóðàôøîí ýòãèí, äóí¸ âà îõèðàòäàãè õîòèìàìèçíè õàéðëè ³èëãèí! Îìèí, ¸ Ðîááàëîëàìèéí! Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 284 ÌÓÍÄÀÐÈÆÀ Ìóàëëèô âà óíèíã óøáó àñàðè µà³èäà Ìóàëëèô ìó³àääèìàñè ... Âà³òè òàéèí ³èëèíìàãàí ôàçèëàòëè çèêðëàð Óé³óäàí óé²îíãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Êèéèì êèéèøäà ´³èëàäèãàí äóîëàð ßíãè êèéèì ¸êè ïîéàáçàë êèéãàíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð. Áèðîäàðè ÿíãè êèéèì êèéãàíäà àéòèëàäèãàí äóîëàð Êèéèì âà ïîéàáçàëíè êèéèá -å÷èø òàðòèáè Óõëàø, þâèíèø ±µóä áîø³à ýµòè±æëàð ó÷óí êèéèì å÷èëãàíäà àéòèëàäèãàí äóî Óéäàí ÷è³à¸òãàíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð Óéãà êèðà±òãàíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð Êå÷àñè óé²îíãàíäà âà óéäàí ÷è³à±òãàíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð ¥îæàòõîíàãà êèðà±òãàíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð ¥îæàòõîíàäà ñ´çëàøèø âà çèêð ³èëèøíè ìàíú ýòèø ò´²ðèñèäà ¥îæàòäàí ÷è³à±òãàíäà àéòèëàäèãàí äóîëàð Òàµîðàòäàí îëäèí ´³èëàäèãàí äóîëàð Òàµîðàò ³èëãàíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð ¢óñë ³èëà±òãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Òàéàììóì ³èëãàíäà àéòèëàäèãàí äóî Ìàñæèäãà êåòà¸òãàíäà ´³èëàäèãàí çèêðëàð Ìàñæèäãà êèðà¸òãàíäà âà óíäàí ÷è³à¸òãàíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð Ìàñæèä è÷èäà ´³èëàäèãàí äóî Ìàñæèääà þ³îëãàí íàðñàñèíè èçëàãàííè âà îëäè ñîòäè ³èëãàííè òàú³èá ýòèø ±êè ëàúíàòëàø Ìàñæèääà èñëîìèé âà àõëî³èé á´ëìàãàí øåúðëàðíè àéòãàí êèøèíè ëàúíàòëàø Àçîííèíã ôàçèëàòè Àçîííèíã ñèôàòè È³îìàòíèíã ñèôàòè Àçîí âà è³îìàòíè ýøèòãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Àçîíäàí êåéèíãè äóîëàð Áîìäîäíèíã èêêè ðàêúàò ñóííàòèäàí êåéèí àéòèëàäèãàí äóî Ñàôãà òèçèëãàíäàí êåéèí ´³èëàäèãàí äóî Íàìîçãà òóðèøíè õîµëàãàí ïàéòäà ´³èëàäèãàí äóî È³îìàò ïàéòèäà ´³èëàäèãàí äóî Íàìîçãà êèðãàíäà ´³èëàäèãàí çèêðëàð Òàêáèðè òàµðèìà Òàêáèðè òàµðèìàäàí êåéèíãè äóîëàð Íàìîçíè î÷óâ÷è äóîäàí êåéèí «àúóçó» íè àéòèø «Àúóçó» äàí êåéèíãè ³èðîàò Ðóêóúäàãè çèêðëàð Ðóêóúäàí áîø ê´òàðãàíäà âà òèê òóðãàíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð Ñàæäàäàãè çèêðëàð Ñàæäàäàí áîø ê´òàðãàíäà âà èêêè ñàæäà îðàñèäà ´³èëàäèãàí äóîëàð Èêêèí÷è ðàêúàòäàãè çèêðëàð Âèòðäàãè ³óíóò äóîñè Òàøàµµóä Òàøàµµóääàí êåéèí Íàáèé ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñàëîâîò àéòèø Îõèðãè òàøàµµóääàí êåéèí ´³èëàäèãàí äóî Íàìîçäàí ñàëîì áèëàí ÷è³èø Êèøè íàìîçäà òóðãàíäà áèð îäàì ãàïèðñà, óíãà íèìà äåéäè Íàìîçäàí êåéèíãè çèêðëàð Áîìäîä íàìîçèäàí êåéèí Àëëîµíè çèêð ³èëèøãà óíäàø Òîíã âà êå÷³óðóíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð Æóìà òîíãèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð £ó¸ø ÷è³³àíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð £ó±ø ê´òàðèëãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 285 £ó±ø çàâîëãà êåòãàíèäàí êåéèí àñðãà÷à á´ëãàí âà³ò îðàñèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Àñðäàí êåéèí ³ó±ø áîòãóíãà÷à á´ëãàí ôóðñàòäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Øîì àçîíèíè ýøèòãàíäà àéòèëàäèãàí äóî Øîì íàìîçèäàí êåéèí àéòèëàäèãàí äóîëàð Âèòð íàìîçèäà ´³èëàäèãàí âà óíäàí êåéèí àéòèëàäèãàí íàðñàëàð Óõëàø ó÷óí ¸òãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Àëëîµíè çèêð ³èëìàñäàí óõëàøíèíã êàðîµèÿòè Êå÷àñè óé²îíèá, ÿíà óõëàøíè õîµëàãàí êèøè àéòàäèãàíçèêðëàð Ò´øàêäà áåçîâòà á´ëèá, óõëàé îëìàãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Óé³óäà ³´ð³³àíäà àéòèëàäèãàí äóî Òóøèäà ÿõøè ±êè ±³òèðìàãàí íàðñàíè ê´ðãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Òóøèíè àéòèá áåðãàí êèøèãà ³èëèíàäèãàí æàâîá Êå÷àíèíã èêêèí÷è ÿðìèäà èñòè²ôîð àéòèø âà äóî ³èëèøãà óíäàø Èæîáàò á´ëàäèãàí ñîàòëàðãà ò´²ðè êåëèøèíè óìèä ýòèá, êå÷àíèíã µàììàñèäà äóî ³èëèø Àëëîµíèíã ã´çàë èñìëàðè Àëëîµ òàîëîíèíã èñìëàðè £óðúîí òèëîâàò ³èëèø êèòîáè Õàòìíèíã îäîáè âà óíãà òààëëó³ëè íàðñàëàð Îäàòëàíèëãàí âàçèôà âà âèðäëàðíè áàæàðìàñäàí óõëàá ³îëãàí êèøè µà³èäà £óðúîííè ìàµêàì òóòèø âà óíè óíóòèøäàí ýµòè¸ò á´ëèø ò´²ðèñèäà Àëëîµ òàîëîãà µàìä àéòèø êèòîáè Ðàñóëóëëîµ ñîëëàëëîµó àëàéµè âàñàëëàìãà ñàëîâîò àéòèø êèòîáè Ôàâ³óëîääà µîëàòëàðäà ³èëèíàäèãàí äóî âà çèêðëàð êèòîáè Èñòèõîðà äóîñè £èéèí÷èëèê âà ²àìãèíëèêäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð áîáè Áèðîð íàðñàäàí ³´ð³³àíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð ¢àì ±êè òàøâèø åòãàíèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð £èéèí àµâîëãà òóøèá ³îëãàíäà àéòèëàäèãàí äóî Ñóëòîíäàí ³´ð³³àíäà àéòèëàäèãàí äóî Äóøìàíãà ³àðàãàíäà àéòèëàäèãàí äóî Øàéòîí é´ëè³³àíäà ±êè øàéòîíäàí ³´ð³³àíäà, àéòèëàäèãàí çèêðëàð Áèðîð èø î²èð êåëãàíèäà àéòèëàäèãàí äóîëàð Áèð èø î²èðëèê ³èëãàíèäà àéòèëàäèãàí äóî Îôàòíè äàô ³èëèø ó÷óí àéòèëàäèãàí äóî Êàòòà−êè÷èê ìóñèáàò åòãàíèäà àéòèëàäèãàí äóî £àðçèíè ò´ëàøãà ³óðáè åòìàãàíèäà àéòèëàäèãàí äóî £´ð³³àíäà àéòèëàäèãàí äóîëàð Âàñâàñàãà é´ëè³³àíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Ýñè î²ãàíäà âà áèðîð íàðñà ÷à³³àíäà ´³èëàäèãàí äóîëàð Áîëàëàðãà âà áîø³àëàðãà ïàíîµ òèëàíàäèãàí äóî Éèðèíãëàãàíäà, ÿëëè²ëàíãàíäà âà àúçîëàðãà òîøàäèãàí íàðñàëàðãà àéòèëàäèãàí äóî Êàñàëëèê âà ´ëèì µàìäà ó èêêèñèãà òààëëó³ëè çèêðëàð êèòîáè Êàñàëíèíã àµâîëèíè ñ´ðàø µàìäà ñ´ðàëãàí êèøèíèíã æàâîáè ò´²ðèñèäà Êàñàë àéòàäèãàí, óíèíã µóçóðèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Áîø î²ðè²è, èñèòìà âà áîø³à î²ðè³ëàðãà àéòèëàäèãàí äóî Çàðàð åòãàíèäà ´ëèìíè îðçó ³èëèøíè êàðîµèÿòè Ìó³àääàñ øàµàðëàðäà ´ëèøíè ñ´ðàøíèíã ìóñòàµàáëèãè ¤ëãàí êèøèíèíã ê´çèíè þìãàíäàí êåéèí àéòèëàäèãàí çèêðëàð Ìàééèòíèíã µóçóðèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Êèøèíèíã ÿ³èíè âàôîò ýòãàíèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Ä´ñòèíèíã ´ëèìè õàáàðè åòãàíèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Òàúçèÿ µà³èäà Ìàééèòíè þâà±òãàíäà âà êàôàíëà±òãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Ìàééèòíèíã æàíîçàñèäà ´³èëàäèãàí çèêðëàð Ìàééèò îëèá êåòèëà±òãàíèíè ê´ðãàíäà àéòèëàäèãàí çèêð Ìàééèòíè ³àáðãà ³´ÿ±òãàíäà ´³èëàäèãàí äóî Äàôíäàí êåéèí àéòèëàäèãàí çèêðëàð Ìàõñóñ íàìîçëàðäàãè çèêðëàð êèòîáè Èêêè µàéèò íàìîçèäà ìàøðóú á´ëãàí çèêðëàð Çóëµèææà îéèíè àââàëãè ´í êóíèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð £ó±ø òóòèëãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 286 ¨ì²èð ñ´ðàëàäèãàí íàìîçäàãè çèêðëàð £àòòè³ øàìîë á´ëãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Þëäóç ó÷ãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð ¡ì²èðäàí êåéèí àéòèëàäèãàí çèêðëàð Òàðîâåµ íàìîçèäàãè çèêðëàð ¥îæàò íàìîçèäàãè çèêðëàð Òàñáåµ íàìîçèäàãè çèêðëàð Çàêîòãà òààëëó³ëè çèêðëàð Ð´çà çèêðëàðè êèòîáè Îéíè ê´ðãàíäà àéòèëàäèãàí äóîëàð Ð´çàäà àéòèëàäèãàí ìóñòàµàá çèêðëàð Èôòîð ïàéòèäà àéòèëàäèãàí äóîëàð Áèðîð ³àâìíèíã µóçóðèäà èôòîð ³èëãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Ëàéëàòóë ³àäðäà àéòèëàäèãàí äóî ¥àæ çèêðëàðè êèòîáè Àðàôîòäà àéòèëèøè ìóñòàµàá á´ëãàí äóî âà çèêðëàð Ìóçäàëèôà âà Ìàøúàðóë µàðîìäà àéòèëèøè ìóñòàµàá á´ëãàí çèêðëàð Çàìçàì ñóâèíè è÷ãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð ÌÓÑÎÔÈÐËÈÊÄÀÃÈ ÇÈÊÐËÀÐ ÊÈÒÎÁÈ Èñòèõîðà âà ìàøâàðàò áîáè Ñàôàðãà àçìó ³àðîð ³èëãàíäàãè çèêðëàð Ñàôàð íèÿòèäà óéäàí ÷è³èøíè õîµëàãàíäàãè çèêðëàð Ñàôàð íèÿòèäà óéäàí ÷è³à¸òãàíäàãè çèêðëàð ßõøè êèøèëàðäàí âàñèÿò òàëàá ³èëèøíèíã ÿõøèëèãè µà³èäà Ìó³èìíèíã ìóñîôèðãà ÿõøè ìàêîíëàðäà ´çèíèíã µà³³èãà äóî ³èëèøèíè âàñèÿò ýòèøèíèíã ÿõøèëèãè µà³èäà Óëîâãà (ìàøèíà âà øóíãà ´õøàø íàðñàëàð) ìèíà¸òãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Êåìàãà ìèíãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Ñàôàðäà ìàµáóá á´ëãàí äóîëàð Ìóñîôèð òåïàëèêêà (äîâîí)ãà ê´òàðèëãàíäà òàêáèð, ïàñòëèê (âîäèé)ãà òóøãàíäà òàñáåµ àéòèøè µà³èäà Òàêáèð âà øóíãà ´õøàø íàðñàëàðäà îâîçíè áàëàíäëàòèá, ìóáîëà²à ýòèøäàí ìàí ³èëèø µà³èäà Òóÿ òåç þðèøè âà ðîµàòëàíèøè µàìäà é´ëè ðàâîí á´ëèøè ó÷óí õèðãîéè ³èëèá µàéäàá áîðèø ò´²ðèñèäà ¥àéâîí ³î÷èá êåòãàíäà àéòèëàäèãàí íàðñàëàð (Ìèíèëèøè) ³èéèí á´ëãàí óëîâäà àéòèëàäèãàí äóî Áèðîð ³èøëî³íè ê´ðèá, êèðèø ¸êè êèðìàñëèêíè õîµëàãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Êèøèëàðäàí ¸êè áîø³à íàðñàäàí õàâôãà òóøãàíäà àéòèëàäèãàí çèêð Ìóñîôèðãà æèí ¸êè øàéòîí òóðëè ñóðàòäà çîµèð á´ëñà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Áèðîð ìàíçèëãà òóøãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Ñàôàðäàí ³àéòãàíäà àéòèëàäèãàí äóî Ìóñîôèð êèøè áîìäîä íàìîçèäàí êåéèí àéòàäèãàí çèêðëàð ¤ç øàµðèíè ê´ðãàíäà àéòèëàäèãàí äóî Ñàôàðäàí êåëèá óéèãà êèðãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Ñàôàðäàí êåëãàí êèøè ó÷óí àéòèëàäèãàí äóî ¢àçîòäàí êåëãàí êèøèãà àéòèëàäèãàí äóî ¥àæäàí êåëãàí êèøèãà àéòèëàäèãàí âà µîæè àéòàäèãàí çèêðëàð ÅÌÀÊ ÂÀ È×ÌÀÊ ÇÈÊÐËÀÐÈ ÊÈÒÎÁÈ Òàîì òîðòèëãàíäà àéòèëàäèãàí äóî Ìåçáîí ìåµìîíãà òàîì òîðòè³ ³èëãàíäà «åíãëàð» ¸êè øóíãà ´õøàø ñ´çëàðíè àéòìî²è ìóñòàµàáëèãè µà³èäà Åìàê âà è÷ìàê ïàéòèäà «Áèñìèëëàµ»íè àéòèø Îâ³àò âà è÷èìëèêíè (êàì÷èëèãèíè òîïèá) àéáëàìàñëèê µà³èäà Îâ³àòíè ê´íãëèì òóñàìàÿïòè ¸êè óíè åéèøãà îäàòëàíìàãàíìàí, äåá àéòèø æîèçëèãè Îâ³àòëàíóâ÷èíèíã åéäèãàí òàîìèíè ìà³òàøè µà³èäà Áèð êèøè ð´çàäîð á´ëñà-þ òàîì µîçèðëàíèá ³´éèëãàíäà àéòàäèãàí çèêðè Áèðîð êèøè îâ³àòãà ÷à³èðèëñà-þ ó ´çè áèëàí áîø³à áèð êèøèíè ýðãàøòèðñà àéòèëàäèãàí íàðñàëàð Îâ³àòëàíèøäà áåîäîáëèê ³èëãàí êèøèíè îäîáãà ÷à³èðèá, íàñèµàò ³èëèø õóñóñèäà Òàîì ïàéòèäà ãàïèðèø ÿõøèëèãè µà³èäà Åá ò´éìàéäèãàí êèøèíèíã ³èëèøè âà àéòèøè ëîçèì á´ëãàí çèêðëàð Íîãèðîí êèøè áèëàí îâ³àòëàíãàíäà àéòèëàäèãàí çèêð Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 287 Ìåµìîí îâ³àòäàí ³´ëèíè òîðòãàíäà, àãàð êèôîÿ ³èëãóäåê åìàãàí á´ëñà, ìåçáîííèíã òàêðîðòàêðîð «åíã» ¸êè «îëèíã», äåá àéòèøè ìóñòàµàáëèãè Îâ³àò åá á´ëãàíäàí êåéèí àéòèëàäèãàí çèêðëàð Ìåµìîí îâ³àò åá á´ëãàíèäàí êåéèí ìåçáîííè äóî ³èëèøè µà³èäà Ñóâ ¸êè ñóò áèëàí ñèéëàãàííè äóî ³èëèø µà³èäà Ìåµìîí ³èëèøãà óíäàø µà³èäà Ìåµìîííè µóðìàò ³èëãàííè ìà³òàø µà³èäà Êèøè ìåµìîíèíè õóø ñàíàá, ìåµìîíãà åòêàçãàíè ó÷óí Àëëîµãà µàìä-ñàíî àéòèøè µà³èäà Òàîìäàí êåéèí àéòèëàäèãàí äóî ÈÇÍ Ñ¤ÐÀØ ÂÀ ÑÀËÎÌ ÁÅÐÈØ ÊÈÒÎÁÈ Ñàëîìíèíã ôàçëè âà óíè î÷è³ àéòèøãà áóþðèø ò´²ðèñèäà Ñàëîìíèíã ñèôàòè µà³èäà Ñàëîìíè ëàôç ³èëìàñäàí, ³´ë áèëàí èøîðà îð³àëè áåðèøíèíã êàðîµèÿòè õóñóñèäà Ñàëîìíèíã µóêìè Ñàëîìíèíã ìóñòàµàá, ìàêðóµ âà ìóáîµ µîëàòëàðè µà³èäà Ñàëîì áåðèëàäèãàí âà áåðèëìàéäèãàí, àëèê îëèíàäèãàí âà îëèíìàéäèãàí êèøèëàð µà³èäà Ñàëîìäàãè îäîá âà ìàñàëàëàð Èçí ñ´ðàø ò´²ðèñèäà Ñàëîìäàãè ôóðóú ìàñàëàëàð µà³èäà Àêñà óðãàíãà æàâîá áåðèø âà ýñíàøíèíã µóêìè Ìà³òàø µà³èäà Ìà³òàøíè ìàí ³èëóâ÷è µàäèñëàð Ìà³òàøíè ìóáîµ ³èëóâ÷è µàäèñëàð Êèøè ´çèíè ìà³òàá, ³èëãàí ÿõøèëèêëàðèíè çèêð ³èëèøè µà³èäà Þ³îðèäàãèëàðãà òààëëó³ëè ìàñàëàëàð ÍÈÊÎ¥ ÇÈÊÐËÀÐÈ ÊÈÒÎÁÈ. Áèðîð à¸ëãà ñîâ÷è á´ëèá êåëãàí êèøè àéòàäèãàí íàðñàëàð µà³èäà Àµëè ôàçë âà ñîëèµ êèøèëàðãà ³èçèíè óçàòèøíè òàêëèô ³èëèø ò´²ðèñèäà Íèêîµ áèòèìè òóçèëà¸òãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Íèêîµ áèòèìè òóçèëãàíäàí êåéèí ýðó-õîòèíãà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Êåëèí òóøèðäè êå÷àñèäà õîòèíè êèðãàí ïàéòäà ýðèíèíã àéòàäèãàí çèêðëàðè Êèøè àµëè µóçóðèãà êèðãàíäà àéòàäèãàí çèêðëàð Æèìîú ïàéòèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Êèøèíèíã õîòèíè èëà µàçèë-ìóòîéèáà µàìäà ëàòîôàòëè èáîðàëàð áèëàí ìóîìàëà ³èëèøè µà³èäà Ýðíèíã õîòèíè ³àðèíäîøëàðè áèëàí ìóîìàëà îäîáè áà¸íèäà Òó²à¸òãàí ïàéòäà âà ò´ë²î³ òóòà¸òãàíäà àéòèëàäèãàí äóîëàð Òó²èëãàí áîëàíèíã ³óëî²èãà àçîí àéòèø µà³èäà ¨ø áîëàíèíã òàíãëàéèíè ê´òàðà¸òãàíäà àéòèëàäèãàí äóî ÈÑÌËÀÐ ÊÈÒÎÁÈ. Òó²èëãàíëàðãà èñì ³´éèø µà³èäà ×àëà òó²èëãàí áîëàíè èñìëàø µà³èäà Èñìíè ÷èðîéëè ³´éèø ìàµáóá ýêàíëèãè µà³èäà Àëëîµ àççà âà æàëëàãà ìàµáóá á´ëãàí èñìëàð áà¸íè Òàáðèêëàøíèíã ìàµáóáëèãè âà òàáðèêëàíãàí êèøèíèíã æàâîáè µà³èäà Êàðèµ ê´ðèëãàí èñìëàð èëà íîìëàøäàí ìàí ³èëèø ò´²ðèñèäà Êèøèíèíã ´ç áîëàñè, ²óëîìè, øîãèðäè ¸êè øó êàáèëàðíè îäîá áåðèø ìà³ñàäèäà ³àáèµ èñìëàð èëà çèêð ³èëìî²è µà³èäà Èñìè áèëèíìàãàí êèøèíè ³àé òàðçäà ÷à³èðèø õóñóñèäà Áîëà âà øîãèðä µàìäà ´³óâ÷èíèíã îòàñè, óñòîçè âà øàéõèíèíã èñìèíè àéòèá ÷à³èðèøäàí ³àéòàðèëãàíè õóñóñèäà Èñìíè óíäàí ÿõøèðî²èãà ´çãàðòèðèø ìàµáóá ýêàíëèãè µà³èäà Àãàð ñîµèáè àçèÿò ÷åêìàñà, èñìíè ³èñ³àðòèðèø æîèçëèãè µà³èäà Ñîµèáè êàðèµ ê´ðàäèãàí ëà³àáíè àéòèá ÷à³èðèøäàí ìàí ³èëèíãàíè µà³èäà Ñîµèáè ÿõøè ê´ðàäèãàí ëà³àáíè àéòèá ÷à³èðèø æîèç ýêàíè µà³èäà Ôàçë àµëëàðèãà õèòîá ³èëèøäà êóíÿíè àéòèø æîèçëèãè µàìäà ìàµáóáëèãè ò´²ðèñèäà Êèøè êàòòà ´²ëèíèíã èñìè èëà êóíÿëàíèøè µà³èäà Êèøèíèíã ´ç áîëàñè ýìàñ, áîø³à áîëàíèíã èñìè èëà êóíÿëàíèøè ò´²ðèñèäà ¥àëè (óéëàíèá) áîëà ê´ðìàãàí ã´äàêíè êóíÿëàø µà³èäà Àáóë³îñèì äåá êóíÿëàíèøäàí ³àéòàðèëãàíè µà³èäà Êîôèð, áèäúàò÷è âà ôîñè³íè êóíÿñèç òàíèëìàñà ¸êè èñìèíè çèêð ³èëèá ôèòíàëàíèøäàí ³´ð³èëñà, êóíÿëàø æîèçëèãè ò´²ðèñèäà Êèøèíè Àáó Ôóëîí âà Àáó Ôóëîíà, à¸ëíè Óììó Ôóëîí âà Óììó Ôóëîíà äåá êóíÿëàø æîèçëèãè Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 288 µà³èäà ÒÓÐËÈ ÇÈÊÐËÀÐ ÊÈÒÎÁÈ Õóðñàíä÷èëèê õàáàðè áåðèëãàí ïàéòäà Àëëîµ òàîëîãà µàìäó ñàíî àéòèø ìàµáóáëèãè µà³èäà Õ´ðîç ³è÷³èðè²è, ýøàê µàíãðàøè âà èò âîâèëëàøèíè ýøèòãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð ¨í²èííè ê´ðãàí ïàéòäà àéòèëàäèãàí íàðñàëàð Ìàæëèñäàí òóðãàí ïàéòäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Ìàæëèñäà ´òèðóâ÷èíèíã ´çèíè âà æàìîàòäà ´òèðãàíëàðíè äóî ³èëèøè Àëëîµíè çèêð ³èëìàé ìàæëèñäàí òóðèøíèíã êàðîµèÿòè µà³èäà É´ëäà çèêð àéòèø µà³èäà ¢àçàá êåëãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð ßõøè ê´ðãàí êèøèñèãà áóíè áèëäèðèá ³´éèø ìàµáóáëèãè âà áèëäèðãàíäà àéòàäèãàí çèêðëàðè Êàñàëëèê ¸êè áîø³à íàðñà áèëàí áàëîëàíãàí êèøèíè ê´ðãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Áàëîëàíãàí êèøèíèíã ¸êè ä´ñòèíèíã µîëèíè ñ´ðàãàíäà ñ´ðàëãàí êèøè æàâîáè áèëàí áèðãà Àëëîµãà µàìä àéòèø ìàµáóáëèãè µà³èäà Áîçîðãà êèðãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Êèøè áèðîð à¸ëãà óéëàíãàíäà ¸êè áèðîð íàðñà ñîòèá îëãàíäà ¸ øàðèàò ÿõøè ñàíàéäèãàí áèðîð èø ³èëãàíäà «Ò´²ðè ³èëèáñàí» ¸êè «ßõøè ³èëèáñàí» äåá àéòèøíèíã ìàµáóáëèãè µà³èäà Îéíàãà ³àðàãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð £îí îëäèðãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð £óëî³ ²èí²èëëàãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Î¸³ óâèøãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Ìóñóëìîíëàðãà ¸êè ´çèãà çóëì ³èëãàí êèøèíè äóîèáàä ³èëèø æîèçëèãè µà³èäà Ãóíîµ âà áèäúàò àµëëàðèäàí ´çèíè äàõëñèç ýòìî³ µà³èäà Ìóíêàð íàðñàíè êåòêàçèøãà êèðèøèëãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Óÿòñèç ãàïëàðíè ñ´çëàãàí êèøè àéòàäèãàí çèêðëàð Óëîâ ³î³èëèá êåòãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Àãàð âîëèé âàôîò ýòñà, ´øà øàµàðíèíã êàòòàñè êèøèëàðíè òèí÷ëàíòèðèá, âàúç-íàñèµàò áèëàí ñàáð âà ñàáîòãà áóþðèá õèòîá ³èëèøè ìàµáóáëèãè µà³èäà Êèøèíèíã ÿõøèëèê ³èëãàí øàõñãà äóîñè µàìäà àíà øóíè ÿõøèëèêêà é´éèá ìà³òàøè µà³èäà ¥àäÿ îëóâ÷èíèíã µàäÿ òîïøèðãàíãà ìóêîôîò òàðçèäà äóî ³èëèøè ìàµáóáëèãè µà³èäà Óçðè ñàáàáëè øàðúèé ìàúíîäà µàäÿ áåðãàí êèøèãà óçð àéòèá µàäÿñèíè ³àéòàðèø æîèçëèãè µà³èäà Àçèÿòíè êåòêàçãàí êèøèãà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Ìåâàíèíã áèðèí÷è µîñèëèíè ê´ðãàíäà àéòèëàäèãàí äóîëàð Âàúç âà èëìäà è³òèñîä ³èëèøíèíã ìàµáóáëèãè µà³èäà ßõøèëèêêà é´ëëàá âà óíãà ³èçè³òèðèø õóñóñèäà Áèð êèøèäàí áèðîð èëì ñ´ðàëñà-þ, óíè áèëìàñà, áîø³à áèëàäèãàí êèøèãà äàëîëàò ³èëèøè µà³èäà Àëëîµíèíã µóêìèãà ÷à³èðèëãàí êèøè àéòàäèãàí çèêðëàð Æîµèëëàðäàí þç ´ãèðèø ò´²ðèñèäà ¤çèäàí óëó² á´ëãàí êèøèãà âàúç ³èëèø µà³èäà Àµä âà âàúäàãà âàôî ³èëèøãà áóþðèø µà³èäà Ìîëè ¸êè áîø³à íàðñàñèíè òà³äèì ýòãàíãà äóî ³èëèøíèíã ìàµáóáëèãè ò´²ðèñèäà Çèììèé ìóñóëìîíãà ÿõøèëèê ³èëãàíèäà óíãà àéòèëàäèãàí çèêðëàð ¤çè ¸ áîëàñèäà ¸êè ìîëèäà ¸õóä áîø³à íàðñàëàðèäà áèðîð àæàáëàíàðëè µîëàòíè ê´ðãàíèäà, óíãà ê´ç òåãèá çàðàðëàíèøèäàí ³´ð³³àíèäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Ìàµáóá âà êàðèµ íàðñàíè ê´ðãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Îñìîíãà íàçàð ñîëãàíäà ´³èëàäèãàí äóî Áèðîð íàðñàäàí øóìëàíãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð ¥àììîìãà êèðà¸òãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Õèçìàòêîð ¸êè óëîâ ñîòèá îëãàíäà âà ³àðçèíè óçà¸òãàíäà àéòèëàäèãàí çèêðëàð Îòäà ´ðíàøà îëìàãàí êèøèíèíã äóîñè Îëèìíèíã êèøèëàð òóøóíìàéäèãàí íàðñàíè ãàïèðìî²èäàí ¸êè ìàúíîñèíè ´çãàðòèðèá ìà³ñàäíèíã õèëîôèãà óíäàá ³´éèøèäàí ³´ð³èá, óíè ìàí ³èëèø µà³èäà Ìàæëèñäàãèëàð îëèì µàìäà âîèçíèíã ñ´çèíè æèì òóðèá ýøèòèøè µà³èäà Ýðãàøèëàäèãàí êèøèíèíã àñëèäà ò´²ðè, ëåêèí çîµèðèäàí õèëîôãà ´õøàãàí èø ³èëñà, àéòàäèãàí íàðñàëàðè µà³èäà Ýðãàøóâ÷èíèíã ´çè ýðãàøãàí êèøèñè áèðîð àìàë ³èëñà àéòàäèãàí íàðñàñè µà³èäà Ìàñëàµàòãà ÷îðëàø µà³èäà Ìóëîéèì ñ´çëàøãà óíäàø µà³èäà Õèòîá ³èëèíà¸òãàí êèøèëàðãà ñ´çíè áà¸í ³èëèá, øàðµëàá áåðèøíèíã ìàµáóáëèãè µà³èäà Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 289 Ìàçàõëàø ò´²ðèñèäà Øàôåúëèê (âîñèòà÷è á´ëèø âà µèìîÿ ³èëèø) µà³èäà Õóøõàáàð âà òàáðèêëàøíèíã ìàµáóáëèãè µà³èäà Òàñáåµ («Ñóáµàíàëëîµ»), òàµëèë («Ëà èëàµà èëëàëëîµ») ëàôçëàðè áèëàí òààææóáëàíèø æîèçëèãè µà³èäà ßõøèëèêêà áóþðèø âà ¸ìîíëèêäàí ³àéòàðèø µà³èäà ÒÈËÍÈ ÑÀ£ËÀØ ÊÈÒÎÁÈ. Òèëíè ñà³ëàø µà³èäà ¢èéáàò âà ÷à³èì÷èëèêíèíã µàðîìëèãè µà³èäà ¢èéáàòãà òààëëó³ëè ìóµèì ìàñàëàëàð áà¸íè Íàôñäàí ²èéáàòíè êåòêàçàäèãàí íàðñàëàð µà³èäà Ðóõñàò ýòèëãàí ²èéáàò áà¸íè Øàéõè (óñòîçè), ä´ñòè ¸êè áîø³àëàðíèíã øàúíèãà á´ëãàí ²èéáàòíè ýøèòãàí êèøèíèíã ³èëàäèãàí èøè µà³èäà £àëá áèëàí ³èëèíàäèãàí ²èéáàò µà³èäà ¢èéáàòíèíã êàôôîðàòè âà óíäàãè òàâáà µà³èäà ×à³èì÷èëèê µà³èäà Çàðàð åòèøèäàí õàâô òó²èëìàñà, áîøëè³ëàðãà ñ´ç òàøèìî³äàí ìàí ýòèø áîáè Øàðèàò çîµèðèäà ñîáèò á´ëãàí íàñàáíè µà³îðàòëàøäàí ³àéòàðèø ò´²ðèñèäà Ôàõðëàíèøäàí ³àéòàðèø µà³èäà Ìóñóëìîíãà è÷³îðàëèê ³èëèøäàí ³àéòàðèø ò´²ðèñèäà Ìóñóëìîíëàðíè ìåíñèìàé, óëàðíè ìàñõàðà ³èëèøíèíã µàðîìëèãè µà³èäà ¨ë²îí ãóâîµëèêíèíã óëêàí µàðîìëèãè µà³èäà Áåðãàí íàðñàñèíè ìèííàò ³èëèøäàí ³àéòàðèø µà³èäà Ëàúíàòëàøäàí ³àéòàðèø ò´²ðèñèäà Êàìáà²àë, çàèô, åòèì, òèëàí÷è âà øóëàðãà ´õøàøëàðíè æåðêèá ñ´çëàøäàí ³àéòàðèø µàìäà óëàðãà ìóëîéèì âà òàâîçóúëè ñ´çëàðíè àéòèø µà³èäà Èøëàòèø ìàêðóµ á´ëãàí ëàôçëàð ò´²ðèñèäà ¨ë²îíäàí ³àéòàðèø âà óíèíã ³èñìëàðè áà¸íè µà³èäà Êèøèíèíã ãàïèðãàí íàðñàñèíè èñáîòëàøãà óíäàø âà ñàµèµ á´ëìàãàí íàðñàëàðíè ýøèòèá óëàðíè ãàïèðèá þðìî³äàí ³àéòàðèø µà³èäà Òàúðèç âà Òàâðèÿ (ñ´çíèíã àñë ìàúíîñèíè ÿøèðèá ³î÷èðèì èëà ñ´çëàøèø) ò´²ðèñèäà £àáèµ ñ´çíè ãàïèðèá ³´éãàíäà àéòèø âà ³èëèø ëîçèì á´ëãàí çèêðëàð Óëàìîëàðäàí áèð æàìîàñè áàúçè ëàôçëàð êàðèµ ýêàíèíè àéòñà-äà, ó ñ´çëàð àñëèäà êàðîµèÿòëè ýìàñëèãè µà³èäà ÄÓÎËÀÐÍÈ ÆÀÌËÎÂ×È ÊÈÒÎÁ ¥àììà âà³òëàðäà ìóµèì âà ìóñòàµàá á´ëãàí äóîëàð Äóî îäîáëàðè µà³èäà Êèøèíèíã äóî ³èëèøè âà ñîëèµ àìàëëàðíè Àëëîµ òàîëîãà âàñèëà ³èëèøè ò´²ðèñèäà Äóîäà èêêè ³´ëíè ê´òàðèø, ñ´íãðà þçãà ñóðòèø µà³èäà Äóîíè òàêðîðëàá àéòèøíèíã ìàµáóáëèãè ò´²ðèñèäà Äóîäà ³àëáíè æàìëàøãà óíäàø µà³èäà ¢îéèáäàí äóî ³èëèøíèíã ôàçëè µà³èäà ßõøèëèê ³èëãàí êèøèãà äóî ³èëìî³íèíã ìàµáóáëèãè âà ´øà äóîíèíã ñèôàòè µà³èäà Ôàçë àµëëàðèäàí äóî òàëàá ³èëèøíèíã âà øàðàôëè ìàêîíëàðäà äóî ³èëèøíèíã ìàµáóáëèãè µà³èäà Íàôñè, áîëàñè, õèçìàòêîðè, ìîëè âà øóëàðãà ´õøàøëàðíèíã çàðàðèãà äóî ³èëèøäàí ³àéòàðèø µà³èäà Øîøèëìàñà, äóî ³èëãàí íàðñàñè èæîáàò ýòèëèøèãà äàëèë ÈÑÒÈ¢ÔÎÐ ÊÈÒÎÁÈ. Èñòè²ôîð µà³èäà Êóíäóçèäàí êå÷àñèãà÷à æèì, ñóêóò ³èëèá þðèøäàí ³àéòàðèø µà³èäà Èñëîìíèíã ´çàãè á´ëãàí µàäèñëàð Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 290 Àáó Çàêàðè¸ ßµ± èáí Øàðàô Íàâàâèé ÀË-ÀÇÊÎÐ ìèí êàëàìè ñàééèäèë àáðîð (ßõøèëàð ñàééèäèíèíã êàëîìèäàí çèêðëàð) Àðàá òèëèäàí Àíâàð Àµìàä òàðæèìàñè Òîøêåíò, “Ìîâàðîóííàµð” – 2005 Òåõíèê ìóúàððèð: Àááîñ Òóðñóíîâ Ìóñàµµèµëàð: Íîäèð Íåöìàò ùüëè Çóµðà Àáäóëëàæîí ³èçè Ìàòí «Fikr-media» ìàñúóëèÿòè ÷åêëàíãàí æàìèÿòè ìàòáàà á´ëèìèäà ÷îï ýòèëäè. Áîñìàõîíàãà 2005 éèë 2 èþëäà òîïøèðèëäè. Áîñèøãà 2005 éèë 25 èþíäà ðóõñàò ýòèëäè. Áè÷èìè 42X30 1/8 . Àäàäè 1000 íóñõà. Îôñåò ³î²îçè. 41-ñîí áóþðòìà. Áàµîñè êåëèøèëãàí íàðõäà. "Fikr-media" ìàñúóëèÿòè ÷åêëàíãàí æàìèÿòè. Òîøêåíò øàµðè, Êîìèë ¡ðìàòîâ ê´÷àñè, 14-óé. www.fikr.uz E-mail: fikrmedia@list.ru, fikrmedia@yahoo.com Fikr Media êóòóáõîíàñè ___________________________________www.fikr.uz 291

ал азкор

Related documents

Products

Support

ал азкор

Related documents

Add this document to collection(s)

Add this document to saved

Suggest us how to improve StudyLib