30/06/2020 ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: «ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΚΑΙ Ο ΜΥΘΟΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ» Η συμβολή του παραμυθιού στην γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού Κανδαράκη Άννα Ελένη 9981201600061 Διδάσκων: Καθηγητής Κ. Δ. Μαλαφάντης Αθήνα, Εαρινό Εξάμηνο Ακαδημαϊκού Έτους 2019-20 Περιεχόμενα Εισαγωγή ................................................................................................................................... 3 Α. Θεωρητικό πλαίσιο .............................................................................................................. 4 Α.1 Γλωσσολογική Ανάπτυξη & Παραμύθι ................................................................................... 4 A.2 Παραμύθια και λεξιλόγιο .......................................................................................................... 7 A.3 Αφήγηση Παραμυθιού ............................................................................................................... 6 B’ Εφαρμογές Προσέγγισης Παραμυθιού ως Εργαλείο Γλωσσικής Ανάπτυξης στο Σχολείο .................................................................................................................................................... 9 Β.1 Αφήγηση................................................................................................................................................. 9 Β.2 Αφήγηση με επίδειξη εικόνων .............................................................................................................. 10 Β.3 Ανάγνωση ............................................................................................................................................. 10 Β.4 Ανάγνωση με επίδειξη εικόνων ............................................................................................................ 10 Β.5 Αναδιήγηση .......................................................................................................................................... 11 Β.6 Εικονογράφηση .......................................................................... Ошибка! Закладка не определена. Β.7 Δραματοποίηση .................................................................................................................................... 11 Β.8 Κουκλοθέατρο ...................................................................................................................................... 11 Β.9 Ρυθμικό, μουσική ................................................................................................................................. 12 Β.10 Κατασκευές, χειροτεχνία, πλαστική ......................................... Ошибка! Закладка не определена. Β.11 Αυτοσχέδια παραμύθια ....................................................................................................................... 12 Β.12 Ημιτελή παραμύθια ............................................................................................................................ 12 Β.13 Παραμυθοσαλάτα ............................................................................................................................... 12 Β.14 Γιορτή των παραμυθιών ........................................................... Ошибка! Закладка не определена. Βιβλιογραφία ........................................................................................................................... 13 Ελληνική .......................................................................................................................................... 13 Ξένη.................................................................................................................................................. 14 Εισαγωγή Η παρούσα εργασία πραγματεύεται την συμβολή του παραμυθιού στην γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού. Τα παραμύθια εκτός από αγαπημένο μέσο ψυχαγωγίας των παιδιών είναι κι εξαιρετικό μέσο ενίσχυσης της ανάπτυξης της ομιλίας τους. Συγκεκριμένα συμβάλλουν στη γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών της προσχολικής ηλικίας, γνωρίζοντας τους την σωστή χρήση του λόγου, την δημιουργία ορθών προτάσεων και αναπτύσσοντας του λεξιλογίου τους. Σε αυτά τα πλαίσια παρακάτω παρατίθενται και εφαρμογές που χρησιμοποιούν το παραμύθι ως διδακτικό εργαλείο γλωσσικής ανάπτυξης. Α. Θεωρητικό πλαίσιο Τα παιδιά αγαπούν, πιστεύουν και εκφράζονται μέσα από τα παραμύθια καθώς την ίδια στιγμή δημιουργούν δικές τους ιστορίες επηρεασμένα από τα προσωπικά τους βιώματα και επιθυμίες. Τα παραμύθια άλλωστε προχωρούν μ’ έναν τρόπο που ταιριάζει με τον τρόπο που τα παιδιά σκέφτονται και συλλαμβάνουν το νόημα της ζωής (!!!!). Το παραμύθι αποτελεί σύνθετη πνευματική τροφή για τον άνθρωπο, όπως έχει χαρακτηριστικά τονίσει ο Ε. Π. Παπανούτσος, το παραμύθι προνοεί για όλες τις ψυχικές λειτουργίες: «οδηγεί στην αντίληψη, τρέφει τη μνήμη, διεγείρει τη φαντασία, αλλά και την κρίσή γυμνάζει και το συναίσθημα, καλλιεργεί με απώτερο σκοπό να προπονήσει τη βούληση, καθώς αυτή ετοιμάζεται να αποτολμήσει το μεγάλο άλμα: από το ενστιγματικό να πηδήσει και να κινηθεί στο συνειδησιακό επίπεδο της ζωής». Είναι λογικό επομένως τα παραμύθια να αποτελούν ένα πολύτιμο εργαλείο για τους μικρούς μαθητές, καθώς τους προσφέρουν γλωσσικά, κινητικά και προσωπικά οφέλη σε ένα ασφαλές και άνετο περιβάλλον, το οποίο μειώνει το άγχος και τους οδηγεί σε μια πιο επιτυχημένη απόκτηση της γλώσσας (Ζαν, 1996). Α.1 Γλωσσολογική Ανάπτυξη & Παραμύθι Έρευνες έχουν δείξει πως τα παιδιά που διαβάζουν παραμύθια από μικρή ηλικία, καλλιεργούν τη φαντασία και την αισθητική τους, ωριμάζουν ψυχικά και αναπτύσσουν τις γλωσσικές και κινητικές δεξιότητες τους. Η επίδραση του παραμυθιού στη γλωσσική ανάπτυξη και εξέλιξη ενός παιδιού είναι αποδεδειγμένη ειδικά κατά την κρίσιμη νηπιακή και σχολική ηλικία, που ονομάζεται και «ηλικία του παραμυθιού» (Μαλαφάντης Κ. , 2007). Αρκετές μελέτες αποδεικνύουν ότι, τα παιδιά που ξεκινούν το σχολείο με πλουσιότερο λεξιλόγιο είναι εκείνα που έχουν εκτεθεί περισσότερο σε παραμύθια (Sénéchal, 1997). Τα παραμύθια συμβάλλουν ουσιαστικά, ενθαρρύνουν, προωθούν και υποστηρίζουν την εξοικείωση των παιδιών με όλες τις εκφάνσεις της γλώσσας, γιατί τους δίνουν την ευκαιρία να προσεγγίσουν τις μορφές που παίρνει ο προφορικός λόγος σε διαφορετικές καταστάσεις επικοινωνίας. Την ίδια στιγμή τα παιδιά μέσα από το παραμύθι υιοθετούν θετικές στάσεις απέναντι στη μάθηση, εμπλέκονται ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία και εξασκούν έντονα την προφορική τους έκφραση (Κανατσούλη, 2000). Με γνώμονα το παραμύθι μπορούν να εμπλουτίσουν τον προφορικό τους λόγο, να αλληλεπιδράσουν με το φυσικό και κοινωνικό τους περιβάλλον, να κινηθούν να παίξουν και να χαρούν. Επίσης μέσα από το παραμύθι προσφέρονται πολλά και ποικίλα ερεθίσματα γραπτού λόγου, που έχουν στόχο την υποστήριξη του αναδυόμενου εγγραμματισμού στους μικρούς μαθητές, αλλά και του τεχνολογικού εγγραμματισμού (Αναγνωστόπουλος, 1987). Συγκεκριμένα οι Χαραλαμπόπουλος και Χατζησαββίδης (1997) θεωρούν ότι τα παραμύθια αποτελούν ένα καλό σημείο εκκίνησης για την ανάπτυξη και των τεσσάρων γλωσσικών δεξιοτήτων, δηλαδή την παραγωγή και την κατανόηση προφορικού και γραπτού λόγου. Ακόμη συμβάλλουν στην ανάπτυξη της γλωσσικών ικανοτήτων μορφολογίας, σύνταξης, φωνολογικής ενημερότητας και στους τρόπους έκφρασης, που συνδέονται άρρηκτα με την κατάκτηση της ανάγνωσης και της γραφής. Σε επόμενο στάδιο το παραμύθι μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά στην απόκτηση στρατηγικών μάθησης και στην ενίσχυση της συγκέντρωσης. Το παραμύθι λοιπόν προσφέρει σπουδαίες ευκαιρίες για την εκμάθηση της γλώσσας, τη γνωριμία με τη λογοτεχνία, αλλά και για ανάπτυξη της γλωσσικής επάρκειας (Κουκουλομμάτης, 1993). Ο Chomsky, εξετάζοντας τη γλωσσική ικανότητα παιδιών ηλικίας πέντε ως δέκα ετών, απέδειξε ότι υπάρχει θετική συσχέτιση ανάμεσα στα στάδια γλωσσικής ανάπτυξης και στην προηγούμενη επαφή των παιδιών με λογοτεχνικά βιβλία κατά την προσχολική ηλικία (Μερακλής, 2007). Το γεγονός αυτό οφείλεται στην επαφή με το παραμύθι που βοηθά το παιδί να δομήσει σωστά τη γραμματική και την σύνταξη της γλώσσας που ακούει. Ακόμη, τα χαρακτηριστικά του λεξιλογίου και της σημασιολογίας του παραμυθιού, αποδίδονται μέσα απ ‘το παιχνίδι, μόλις από την ηλικία των τεσσάρων ετών, ενώ από την ηλικία των πέντε ετών και μετά, το παιδί συζητά με θεματολογία και αφηγείται με λογική συνοχή (Χατζησαββίδης, 2002). Στη συνέχεια παρουσιάζονται και αναλύονται συγκεκριμένοι τομείς της γλωσσικής ανάπτυξης ενός παιδιού, και ο τρόπος που επηρεάζονται από την ανάγνωση παραμυθιών. A.2 Ανάγνωση & Αφήγηση Παραμυθιού Το παραμύθι συνδέεται άρρηκτα με την αφήγηση, καθώς αποτελεί ουσιαστικά την αφήγηση μίας ιστορίας, συνήθως διαβάζεται ή αφηγείται στα παιδιά από έναν ενήλικα, αλλά δίνει και την ευκαιρία στο παιδί να μπει στην θέση του αφηγητή. Την ίδια στιγμή η αφήγηση αποτελεί κρίσιμο και αναπόσπαστο μέλος την γλωσσικής ανάπτυξης του παιδιού, αφού στην πραγματικότητα είναι ένα πολύ ισχυρό μέσο καλλιέργειας των γλωσσικών δεξιοτήτων του (!!!!!). Τα γλωσσικά οφέλη της αφήγησης παραμυθιών στα μικρά παιδιά είναι πολλαπλά. Τα παιδιά τα οποία ακούν και αλληλεπιδρούν με παραμύθια εμφανίζουν βελτιωμένες δεξιότητες προσωπικής έκφρασης, γλωσσικής συμπεριφοράς και συντακτικής πλοκής της γλωσσάς (!!!!!!). Συγκεκριμένα έχουν αναπτύξει τις προφορικές τους ικανότητες, δηλαδή την ικανότητα να εκφράζονται, να διηγούνται ιστορίες, να κατανοούν και να επεξεργάζονται έννοιες. Παράλληλα ο αφηγηματικός λόγος βοηθάει το παιδί να ανακαλέσει τις κατάλληλες λέξεις και να αναπτύξει τις μορφοσυντακτικές του δεξιότητες ώστε τελικά να δημιουργήσει ορθές προτάσεις (!!!!!!). Ακόμη παρατηρούνται βελτιωμένες βασικές γνωστικές λειτουργίες όπως η προσοχή, η μνήμη, η συγκέντρωση και η κριτική σκέψη. Έρευνες δείχνουν ότι τα παραμύθια μπορούν να προωθήσουν τη μάθηση καθώς καλλιεργούν τον προφορικό λόγο, την ακοή και την επικοινωνία. Η ακρόαση μιας ιστορίας ή ενός παραμυθιού είναι μια κοινή, κοινωνική εμπειρία και αναπτύσσει τις ικανότητες ακρόασης και συγκέντρωσης της προσοχής (!!!!!!). Όταν η ανάγνωση γίνεται με έναν ενήλικα ,κυρίως η διαλογική ανάγνωση στην οποία ο ενήλικας υποβάλλει ερωτήσεις ανοικτού τύπου, δημιουργούνται ευκαιρίες ώστε τα παιδιά να συμμετέχουν στην αφήγηση και να κατακτήσουν τη συντακτική δομή του λόγου (!!!!!!). Μακροπρόθεσμα τα παραμύθια διευκολύνουν και τη διαδικασία της ανάγνωσης και το διάβασμα κειμένου για τα παιδιά. Συγκεκριμένα τα παιδιά που τους διαβάζουν συχνά παραμύθια οι γονείς τους, κατέχουν την εμπειρία εκμάθησης λέξεων από το κείμενο και τις εικόνες, και είναι εξοικειωμένα με τα είδη των ανταλλαγών που συμβαίνουν κατά την ανάγνωση (π.χ. συζήτηση για τις εικόνες, το κείμενο, διάλογος για το περιεχόμενο) (!!!!). Έτσι τη στιγμή που φτάνουν πλέον να μάθουν να διαβάζουν, η διαδικασία της ανάγνωσης διευκολύνεται καθώς τους είναι οικία έως και αγαπημένη. Αναγνωριζουν λοιπόν πως αναπτύσσοντας την δεξιότητα της ανάγνωσης μπορούν πλέον να διαβάζουν μόνοι τους τα δικά τους παραμύθια. Παράλληλα, πολλές φορές όταν τα παιδιά αφηγούνται ένα παραμύθι αποκτούν αυτοπεποίθηση, και στη συνέχεια συμμετέχουν ενεργά στην τάξη, ανταλλάσσουν απόψεις, συνεργάζονται, αλληλοβοηθούνται, και πάνω απ’ όλα εξασκούν τις προφορικές τους δεξιότητες (!!!!). Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι η γλωσσική ανάπτυξη ενός παιδιού φαίνεται να εξαρτάται όχι μόνο από το πόσο συχνά οι ενήλικες του διαβάζουν παραμύθια, αλλά κι από το ύφος της ανάγνωσης, την ζεστασιά, την άνεση και την εκφραστικότητα του αναγνώστη (Μπετελχαϊμ, 1995). Συγκεκριμένα, η αμεσότητα, η δραματικότητα, ο ενθουσιασμός είναι στοιχεία που ελκύουν την προσοχή των παιδιών και προάγουν την λεξιλογική καλλιέργεια τους. Οι συγκρατημένες χειρονομίες και γκριμάτσες, το πειστικό και ειλικρινές ύφος και κυρίως η προσωπική ευχαρίστηση είναι απαραίτητα χαρακτηριστικά του αναγνώστη για μια επιτυχημένη και ωφέλιμη αφήγηση παραμυθιού (!!!!!). Αντίστοιχα η σωστή άρθρωση και η ορθοφωνία είναι στοιχεία που πρέπει να κατέχει ο αναγνώστης ώστε να τα μεταδώσει και στους μικρούς ακροατές. Σε αυτές τις διαδικασίες συμβάλλει σημαντικά και η οπτική επαφή. Δεν είναι ψέμα πως η αφηγηματική τέχνη καλλιεργείται, προάγεται και απαιτεί κόπο, προσοχή και ενδιαφέρον (!!!!!). A.3 Παραμύθια και λεξιλόγιο Τα παραμύθια μπορούν άμεσα και αποτελεσματικά να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιο των μικρών παιδιών, γεγονός που οφείλεται σε πολλά από τα χαρακτηριστικά τους. Τα παιδιά έρχονται σε επαφή με νέες λέξεις, επαναλαμβάνουν ήδη υπάρχον ξεχασμένο λεξιλόγιο και γενικότερα εκτείνονται σε πολλές και ποίκιλες λέξεις και έννοιες μέσω των παραμυθιών (!!!!). Παράγοντες κλειδιά για την απόκτηση λεξιλογίου για τα μικρά παιδιά μέσα από την ανάγνωση παραμυθιών, αποτελούν οι πλούσιες επεξηγήσεις των λέξεων και η συχνότητα ανάγνωσης παραμυθιών (!!!). Η Μαρία Καρπόζηλου (1999) ισχυρίζεται ότι τα παραμύθια αναπτύσσουν τόσο το ενεργητικό όσο και το παθητικό λεξιλόγιο των παιδιών, αυτό συμβαίνει εξαιτίας ποικίλων αιτιών. Στα αρχικά στάδια γλωσσικής ανάπτυξης, τα παραμύθια φέρνουν τα παιδιά σε επαφή με μια συγκεκριμένη κατηγορία εγκλίσεων και χρόνων του ρήματος (κυρίως τον παρατατικό και τον αόριστο) καθώς πραγματεύονται το ακαθόριστο παρελθόν κι ο ενεστώτας εμφανίζεται μόνο στους διαλόγους (Μερακλής, 1999). Αυτό το στοιχείο είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την ανάπτυξη των επικοινωνιακών δεξιοτήτων των παιδιών καθώς εξασκούν και την δυνατότητα να μπορούν να μιλήσουν για πράγματα που δεν είναι παρόντα ή για γεγονότα του παρελθόντος (Wasik & Bond, 2001). Παράλληλα, στα παραμύθια παρατηρείται συχνή επανάληψη λέξεων, φράσεων, μοτίβων και ριμών. Ο συνδυασμός όλων αυτών διευκολύνει τους μικρούς αναγνώστες να κατανοήσουν, να μάθουν και τελικά να υιοθετήσουν το λεξιλόγιο που συναντούν στα βιβλία (Καρπόζηλου, 1999). Προτείνεται τα παιδιά να ενθαρρύνονται να συμμετέχουν στην επανάληψή φράσεων, στίχων, τραγουδιών ή ακόμη και να δραματοποιούν διαλόγους ώστε να καλλιεργήσουν περαιτέρω το λεξιλόγιο τους. Σε πολλές περιπτώσεις η αφήγηση μπορεί στην πραγματικότητα να είναι ένα πολύ ισχυρό μέσο για να καλλιεργήσουν τα παιδιά τις λεξιλογικές τους δεξιότητες (Κουκουλομμάτης, 1993). Σε αυτά τα πλαίσια, είναι φυσικό ένας ακόμη πολύ σημαντικός παράγοντας στην ανάπτυξη του λεξιλογίου των μικρών αναγνωστών να είναι η επεξήγηση άγνωστων λέξεων από τον ενήλικα/αφηγητή (Χατζησαββίδης, 2002). Είναι ιδιαίτερα σημαντικό οι άγνωστες λέξεις και έννοιες που έχουν τα παιδιά κατά την ανάγνωση ενός παραμυθιού να εξηγούνται και να κατανοούνται μέσω ορισμών, με την χρήση συνωνύμων και παραδειγμάτων, ή ακόμη και μέσω χειρονομιών, μίμησης και παιχνίδια ρόλων (Wasik, Bond, & Hindman, 2006). Συγκεκριμένα έρευνες έχουν δείξει πως η απόκτηση νέου λεξιλογίου μέσω των παραμυθιών ανέρχεται σε ποσοστό 30% κι αν κατά την ακρόαση αναλύονται διεξοδικά κι οι άγνωστες λέξεις τότε το ποσοστό ανέρχεται σε 50% (Collins, 2010). Παραμύθια με πρωταγωνιστές ζώα ,πουλιά, νεράιδες καθώς και αστεία παραμύθια με κωμικές καταστάσεις περιέχουν συνήθως λεξιλόγιο το οποίο τα παιδιά δεν συναντούν στην καθημερινότητα τους. Η έκθεση αυτή σε σπάνιο έως τότε λεξιλόγιο διεγείρει ιδιαίτερα το παιδικό ενδιαφέρον καθώς είναι και πολύ σημαντική για την ανάπτυξη της φαντασίας των παιδιών (Καρπόζηλου, 1999). Τελικά, βιβλία με τέτοια θεματολογία εμπλουτίζουν το εκφραστικό λεξιλόγιο και απελευθερώνουν την φαντασία των παιδιών. Ωστόσο και τα παραμύθια που αφηγούνται συνήθεις, για τα παιδιά, καταστάσεις παρέχουν σημαντικό και ωφέλιμο λεξιλόγιο καθώς συσχετίζουν τις ιστορίες με τη ζωή, και εμπλουτίζουν το καθημερινό τους λεξιλόγιο (Lloyd, 1998). Το παραμύθι επομένως πρέπει να εντάσσεται στο καθημερινό σχολικό πρόγραμμα, κυρίως στο Νηπιαγωγείο, αλλά και των πρώτων τάξεων του Δημοτικού Σχολείου. Μπορεί να αποτελέσει είτε λογοτέχνημα, που έχει ως στόχο την άμεση καλλιέργεια του πνεύματος του μαθητή, είτε ως μέσο ψυχαγωγίας και χαλάρωσης των παιδιών από το διδακτικό φορτίο του σχολικού προγράμματος (Μαλαφάντης, 2006). Όπως και να έχει συμβάλει άμεσα και έμμεσα στις γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών. B’ Εφαρμογές Προσέγγισης Παραμυθιού ως Εργαλείο Γλωσσικής Ανάπτυξης στο Σχολείο Για να ενισχυθεί η γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών τα παραμύθια μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ποικίλους τρόπους μέσω διαφόρων δραστηριοτήτων. Σε κάθε περίπτωση οι επιλεγμένες δραστηριότητες θα πρέπει να είναι ουσιαστικές και να οδηγούν τα παιδιά στην απόκτηση νέων γνώσεων και εμπειριών που θα συνδεθούν με όσα ήδη γνωρίζουν. Τα παιδιά άλλωστε έχουν την τάση να χρησιμοποιούν τις υπάρχουσες εμπειρίες τους για την ανακάλυψη νέας γνώσης και την ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους (!!!!!!!!). Είναι φανερό πως τα παραμύθια μπορούν να αποτελέσουν αφορμή για την δημιουργία αμέτρητων γλωσσικών, λεξιλογικών και λεκτικών ασκήσεων, είτε πολύ απλές (συζήτηση διατύπωση αποριών κλπ) είτε πιο σύνθετες (σταυρόλεξα, παιχνιδόλεξα κλπ.). Αντίστοιχα μπορούν να αξιοποιηθούν ποιητικά οι καταλήξεις των λέξεων, τα αινίγματα, τα δίστιχα και οι παροιμίες ενός παραμυθιού στην γλωσσική εξάσκηση των μικρών αναγνωστών. Ωστόσο πέρα τις κλασσικές γλωσσικές ασκήσεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν με αφορμή κάθε παραμύθι, εξαρχής και η προσέγγιση του παραμυθιού επηρεάζει την γλωσσική καλλιέργεια των παιδιών. Στη συνέχεια παρουσιάζονται συγκεκριμένες εφαρμογές προσέγγισης των παραμυθιών, όπως αυτές παρουσιάζονται στο βιβλίο του Κ. Μαλαφάντη (2011) με ιδιαίτερη έμφαση στην επίδραση τους στην γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών. Β.1 Αφήγηση Η αφήγηση αποτελεί την πιο απλή και συχνή μορφή αξιοποίησης των παραμυθιών και όπως αναφέρθηκε παραπάνω μέσω αυτής τα παιδιά αναπτύσσουν σημαντικά τις γλωσσικές τους δεξιότητες. Κατά την αφήγηση, ο αφηγητής εξιστορεί με το δικό του εκφραστικό τρόπο το παραμύθι, που ήδη γνωρίζει πολύ καλά, και μέσω αυτής της διαδικασίας οι μαθητές αποκτούν ενδιαφέρον για αυτό καθώς καλλιεργούν την ακοή, την κατανόηση και την χρήση προφορικού λόγου. Η αφήγηση είναι συνεχής, ενιαία, χωρίς παρεμβάσεις και συζητήσεις, ενώ ο επίλογός της είναι το εξιλεωτικό «Έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα». Β.2 Αφήγηση με επίδειξη εικόνων Σε αυτή την περίπτωση ανάλογα με το παραμύθι, χρησιμοποιούνται εικόνες, σκίτσα και εποπτικό υλικό που έχουν βοηθητικό ρόλο σε κάποια σημεία της αφήγησης και δίνουν μορφή σε όσα ακούν οι μαθητές. Μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση της αφήγησης αλλά και να εξασκήσουν την φαντασία και την προσοχή των μαθητών. Β.3 Ανάγνωση Η ανάγνωση ταιριάζει καλύτερα στα παραμύθια των λογοτεχνών, γιατί είναι αδύνατον να απομνημονεύσει ο αναγνώστης το κείμενο από έξω και επειδή ακόμη και αν αυτό γινόταν η προφορική αφήγηση θα απομάκρυνε το κοινό από το ύφος του συγγραφέα. Η ανάγνωση έχει ακόμη ένα πλεονέκτημα για τα παιδιά καθώς δείχνει το δρόμο που πρέπει να ακολουθήσουν, για να καλύψουν τις αναγνωστικές τους ανάγκες. Η ανάγνωση των παραμυθιών γίνεται χωρίς διακοπές, με χρώμα στη φωνή, με ρυθμό και τόνο φωνής επιβλητικό, που βοηθά τους μαθητές να εξασκήσουν την ακοή και την επικοινωνία και να καλλιεργήσουν τον προφορικό τους λόγο. Β.4 Ανάγνωση με παύσεις Η ανάγνωση που διακόπτεται από ορισμένες παύσεις έχει σκοπό οι μαθητές να μπορούν να ανταλλάσσουν ιδέες και εμπειρίες καθώς και απόψεις και απορίες. Ερωτήσεις που μπορούν να ωφελήσουν τους μαθητές σε αυτήν την περίπτωση είναι εκείνες που είτε στοχεύουν στην επεξήγηση του λεξιλογίου, είτε επιδιώκουν την ανάπτυξη της φαντασίας και της δημιουργικής σκέψης των παιδιών. «Τι πιστεύεις ότι θα συμβεί στη συνέχεια;», «Τί θα έκανες τώρα αν ήσουν στην θέση των ηρώων;» είναι ερωτήσεις που καλλιεργούν την δημιουργικότητα των παιδιών και δίνουν ευκαιρία για ανάπτυξη του προφορικού λόγου και του λεξιλογίου των μαθητών. Β.5 Ανάγνωση με επίδειξη εικόνων Ανάγνωση τους παραμυθιού με παράλληλη παρουσίαση ανάλογων εικόνων. Η επίδειξη των εικόνων βοηθά στην περαιτέρω κατανόηση του κειμένου αλλά θα πρέπει να είναι σύντομη για να μη χάνεται το ενδιαφέρον της ιστορίας. Β.6 Αναδιήγηση Κατά την διάρκεια της αναδιήγησης ο ενήλικας δείχνει τις εικόνες με λογική αλληλουχία στο παιδί και του ζητάει να αφηγηθεί το παραμύθι όπως μπορεί. Αντίστοιχα μπορεί να ζητηθεί από το παιδί μετά την ανάγνωση ενός παραμυθιού να το διηγηθεί σε ένα τρίτο πρόσωπο που δεν γνωρίζει την ιστορία (συμμαθητής, φίλος, γονιός κλπ.). Είναι μια πολύ σημαντική δραστηριότητα για την γλωσσική ανάπτυξη των μικρών παιδιών καθώς ενισχύει την αφηγηματική ικανότητα, καλλιεργεί την προφορική έκφραση, το λεξιλόγιο, τις δεξιότητες διαλόγου, τη μνήμη και τη φαντασία. Β.7 Δραματοποίηση Τα παιδιά αφού ακούσουν καλά το παραμύθι και συζητήσουν για τα πρόσωπα και τους χαρακτήρες μπορούν να το δραματοποιήσουν, να μοιράσουν ρόλους, να δώσουν ζωή σε διαλόγους τους παραμυθιού και να μετατρέψουν το παραμύθι στην δική τους θεατρική παράσταση. Η δραματοποίηση συνδυάζεται και με πολλές γλωσσικές ασκήσεις καθώς εξασκεί τον προφορικό λόγο των παιδιών, το ύφος, την άρθρωση, την επικοινωνία και προσφέρει άμεση αλληλεπίδραση με την ιστορία και το λεξιλόγιο της. Η δραματοποίηση έχει κίνηση, μίμηση, μουσική ακόμη και σκηνικά και θεατρικά σε ορισμένες περιπτώσεις, και γι’ αυτό αποτελεί αγαπημένη ενασχόληση των παιδιών. Β.8 Κουκλοθέατρο ή Παραμυθόδραμα Ορισμένα παραμύθια μπορούν να παιχθούν στο κουκλοθέατρο ή σε ένα είδος θέατρου σκιών, το παραμυθόδραμα, ειδικά όταν υπάρχει αντίστοιχη διασκευή. Τα παιδιά μπορούν να αναλάβουν από έναν ήρωα-πρόσωπο, και να αναπαραστήσουν την περιπέτεια, την πλοκή, την δράση και τους διαλόγους του παραμυθιού. Αυτή η δραστηριότητα θα καλλιεργήσει τις προφορικές δεξιότητες, θα ενθαρρύνει την συμμετοχή σε διάλογο και θα εμπλουτίσει το λεξιλόγιο των μικρών παιδιών. Β.9 Συνδυασμός παραμυθιού με ρυθμό και μουσική Μετά την αφήγηση του παραμυθιού μπορούν τα παιδιά να μιμηθούν το ρυθμό και τους ήχους του παραμυθιού π.χ. βάδισμα των ζώων, οι ήχοι των πουλιών κλπ. ευχάριστες δραστηριότητες που μπορούν να εξασκήσουν και την άρθρωση των μικρών μαθητών. Αντίστοιχα τα παραμύθια μπορούν να συνδυαστούν με σχετικά τραγούδια που θα εμπλουτίσουν το λεξιλόγιο και τη μουσική μόρφωση των παιδιών. Β.10 Αυτοσχέδια παραμύθια Τα παιδιά μπορούν είτε προφορικά είτε γραπτά να δημιουργήσουν μικρά αυτοσχέδια παραμύθια, με αφορμή το αρχικό παραμύθι. Αυτή η δραστηριότητα βοηθά τα παιδιά να κατανοήσουν τα σταθερά στοιχεία δομής ενός παραμυθιού, όπως αρχή-μέση-τέλος, καλός-κακός κλπ. καθώς εξασκεί και τον προφορικό ή γραπτό λόγο τους. Β.11 Ημιτελή παραμύθια Ο ενήλικα/αφηγητής αφηγείται ή διαβάζει ένα παραμύθι στα παιδιά χωρίς να φανερώσει όλη την πορεία του ή το τέλος του. Στη συνέχεια τα παιδιά καλούνται προφορικά ή γραπτά να συνεχίσουν και να κλείσουν την ιστορία όπως εκείνα επιθυμούν. Αυτή η δραστηριότητα διεγείρει την φαντασία των μικρών μαθητών, καλλιεργεί την κρητική και δημιουργική τους σκέψη, και εξασκεί τις προφορικές ή γραπτές δεξιότητες τους. Β.12 Παραμυθοσαλάτα Στην δραστηριότητα της παραμυθοσαλάτας, τα παιδιά συνθέτουν ένα καινούργιο παραμύθι με γνωστούς ήρωες άλλων παραμυθιών. Η διαδικασία αυτή εξάπτει την φαντασία των παιδιών, καλλιεργεί την κρητική και δημιουργική τους σκέψη, διευρύνει το λεξιλόγιο τους και εξασκεί τον προφορικό ή/και γραπτό τους λόγο. Βιβλιογραφία Ελληνική Αναγνωστόπουλος, Δ. (1997). Τέχνη και τεχνική του παραμυθιού. Εκδόσεις Καστανιώτη Αναγνωστόπουλος Δ. (1987). Θέματα παιδικής λογοτεχνίας, Α’ Ανιχνεύσεις. Αθήνα. Καστανιώτη. Βασιλειάδου Έ. (1988). Το παιδί της προσχολικής ηλικίας και το παραμύθι. Η παιδική λογοτεχνία και το μικρό παιδί, Εισηγήσεις στο Β ́ Σεμινάριο του κύκλου του Ελληνικού παιδικού βιβλίου. Αθήνα. Καστανιώτη. Ζαν Ζ., (1996). Η δύναμη των παραμυθιών. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη Κανατσούλη, Μ., (2000). Ιδεολογικές διαστάσεις της παιδικής λογοτεχνίας. Αθήνα: Εκδόσεις τυπωθήτω. Καρπόζηλου Μ. (1999). Το παιδί στη γλώσσα των βιβλίων. Εκδόσεις Καστανιώτη Κουκουλομμάτης Δ. (1993). Λογοτεχνία και Παιδαγωγική. Αθήνα. Βιβλιογονία. Κούπερ, Σ., (1983). Ο θαυμαστός κόσμος των παραμυθιών. Αθήνα: Εκδόσεις Θυμάρι Lloyd, P., (1998). Γνωστική και γλωσσική ανάπτυξη. Αθήνα. Ελληνικά γράμματα. Μαλαφάντης, Κ Δ. (2011). Το παραμύθι στην εκπαίδευση: Ψυχοπαιδαγωγική διάσταση και αξιοποίηση. Αθήνα: Διάδραση. Μερακλής, Γ., ( 2007). Λαίκός πολιτισμός και νεοελληνικός διαφωτισμός. Αθήνα : Παπαζήση. Μερακλής, Γ., (1999) Το λαϊκό παραμύθι. Κείμενα παραμυθολογίας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Μπετελχαϊμ, Μ. (1995). Η γοητεία των παραμυθιών: μια ψυχαναλυτική προσέγγιση. Αθήνα: Γλάρος. Παπανικολάου, Ρ. & Τσιλιμένη, Τ. (1992). Η παιδική λογοτεχνία στο νηπιαγωγείο. Θεωρία και πράξη. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη. Τσιλιμένη, Τ.Δ., (2007). Εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο: Όψεις και απόψεις. Βόλος: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας. Χαραλαμπόπουλος, Α., & Χατζησαββίδης, Σ. (1997). Η διδασκαλία της λειτουργικής χρήσης της γλώσσας. Θεωρία και πρακτική εφαρμογή. Θεσσαλονίκη: Κώδικας. Χατζησαββίδης, Σ., (2002). Η γλωσσική αγωγή στο νηπιαγωγείο. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Βάνιας. Ξένη Collins, M., (2010). ELL preschoolers’ English vocabulary acquisition from storybook reading. Early Childhood Research Quarterly 25 84–97 Ellis, G., & Brewster, J. (1991). The storytelling handbook for primary teachers. London: Penguin. Fisher, R. (2005). Teaching Children to Think (2nd edition). Cheltenham: Nelson Thornes Ioannou-Georgiou, S. and Pavlou, P. (2003). Assessing Young Learners. Oxford: Oxford University Press Sénéchal, M. (1997). The differential effect of storybook reading on preschoolers' acquisition of expressive and receptive vocabulary. Journal of Child Language, 24(1), 123-138. https://doi.org/10.1017/S0305000996003005 Wasik, B., & Bond, M. (2001). Beyond the pages of a book: Interactive book reading and language development in preschool classrooms. Journal of Educational Psychology, 93(2), 243–250. Wasik, B., Bond, M., & Hindman, A. (2006). The effects of a language and literacy intervention on Head Start children and teachers. Journal of Educational Psychology, 98(1), 63–74.