11-Р АНГИ
3.1. Бодисын төлөв
1.342 кПа 2. 29.91 дм3
V=3.14
3. 187.11 кПа
4. 0.57 моль 5. 308 К
6. 1.02 м3 7. 58 гмоль-1
550см =
PV 237.3Па∙0.00269м3
20г
PV=nRT
n=
=
=0.000249моль
m(Ne)=0.000249моль∙
=0.00498г Ne
RT 8.314 ж
1моль
308К
моль∙К
9.Усны молекулын хооронд устөрөгчийн холбоо үүсдэг учир усны гадаргуугийн таталцал их байдаг.
10.Этанолын молекулууд хоорондоо устөрөгчийн холбоогоор холбогддог. Харин пентаны молекулууд хоорондоо
дисперсийн хүчээр холбогдох учир молекул хоорондын хүчийг тасалж, ууршихад бага энерги зарцуулна. Иймд пентан
илүү дэгдэмхий.
11.Уурших үзэгдэлд жижиг хэсгийн мөргөлдөлтөөс энерги нэгээс нөгөөд шилждэг. Молекул хоорондын хүчнээс
давахуйц энергитэй жижиг хэсгүүд шингэний гадаргуугаас хийн төлөвт шилждэг. Буцлах үзэгдэлд уурын даралт
агаарын даралттай тэнцсэнээр шингэний гүнээс хийн бөмбөлөг үүсч агаарт тархдаг.
12.Уулын орой дээр агаарын даралт харьцангуй бага тул ус хурдан буцалдаг.
13.Молекулын талст оронт торын бүтэцтэй бодисын томъёо: хуурай мөс, S8
14. Ионы холбоотой нэглүүд ионы талст оронт торын бүтэцтэй. Ионы талст торын зангилаан дээр эсрэг цэнэгтэй
ионууд ээлжлэн байрладаг. Эдгээр ионууд нь хөдөлгөөн багатай, сул чөлөөтэй электронгүй учир гулсан шилжих чанар
байхгүй,хэврэг, давтагдахгүй.
15. Алмазын молекул дахь нүүрстөрөгчийн атом бүр өөр дөрвөн нүүрстөрөгчийн атомтай холбогдсон, хоорондын зай
бүгд адил байдаг учир маш бат бөх шинжтэй, хатуу. Бал чулууны нэг хавтгай дээр байгаа нүүрстөрөгчийн атом бүр
өөр гурван нүүрстөрөгчийн атомтай холбогддог.Нэг хавтгайд орших атомуудын холбооны урт адил боловч өөр өөр
хавтгайд орших атомуудын хоорондын зай харьцангуй урт, хавтгай хоорондын харилцан үйлчлэх хүч сул байдаг учир
зөөлөн хэврэг байдаг.
16.Зэс, натри, төмрийн хайлах температур ийм ялгаатай байгаа шалтгаан нь тэдгээрийн гадаад давхрааны электроныг
сугалахад зарцуулагдах энергитэй холбоотой. Тухайлбал натригаас 1 электрон, зэсээс 2электрон, төмрөөс 3 электрон
сугарна. Цэнэгийн тоо ихсэх тутам таталцлын хүч ихэснэ.
3.2. Үелэх хүснэгт. Үелэх хандлага
1. Октетийн дүрмээр элемент гадаад давхраандаа 8 электронтой байх нь илүү батжилтай тул гадаад давхраандаа
олон электронтой элемент электрон авах, харин эсрэгээрээ гадаад давхраандаа цөөн электронтой элемент гадаад
давхрааны электроноо хялбар алдах хандлагатай байдаг.
2. а) 3s2 Mg, 2s22p4 O, 3s23p6 Ar
3. а) A) IIA бүлэг, 3-р үе, Б) металл, В) s, б) A)VIIA бүлэг, 2-р үе, Б) металл биш, В) p, в) A)VA бүлэг, 3-р үе, Б)
металл биш, В) p
4. Ижил үед байрлах шүлтийн металлуудаас инертийн хий иончлолын энерги ихтэй. Учир нь
5. а) фосфорын протоны тоо хөнгөнцагааныхаас их тул электрон нь цөмдөө татагдах хүч ихтэй, б) сульфид ион
үүсгэхэд хүхрийн атом гаднаас нэмэлт хоёр электрон авах ба протон нэмэгдэхгүй. Харин хлорид ион үүсгэхэд
ганц л электрон нэмэгдэнэ. Электроны түлхэлцэх хүч хлорид ионоос их тул илүү том радиустай.
6. а) талст орон торын зангилаа дээрх натрийн ион үл байршсан нэг электронтой, магни хоёр электронтой
электростатик хүчээр таталцдаг тул магни илүү өндөр температурт хайлдаг, б) цахиур ковалентын торын
бүтэцтэй тул хамгийн өндөр температурт хайлдаг, в) металл бишүүд Ван дер Ваальсын хүчээр холбогддог тул
бага температурт хайлдаг.
7. Хөнгөнцагаан металлын талст оронт торын бүтэцтэй буюу үл байршсан электронтой учраас цахилгаан
дамжуулдаг. Харин хүхэр нь молекулын бүтэцтэй, сул электронгүй тул цахилгаан дамжуулдаггүй.
8. Газрын шүлтийн металлуудын бүлгийн дагуу атомын радиус ихсэхийн хирээр ионы гадаргуугийн талбай ихэсдэг
тул хайлах цэг буурна. Галогенуудын хоёр атомт молекулуудын хооронд ван дер Ваальс хүч харилцан үйлчилдэг.
Энэ хүч нь молекул дахь электроны тоо ихсэхийн хирээр ихэсдэг тул хайлах цэг ихсэнэ. 3-р үеийн
элементүүдийн хайлах цэг натригаас цахиур хүртэл хайлах цэг ихсэж хүхрээс эхлэн буурдаг. Учир нь Na, Mg, Al
металлын холбоотой тул ионы радиус ихсэж хайлах цэг өсдөг. Харин P, S, Cl, Ar нь молекулууд нь Ван дер Ваальс
хүчээр харилцан үйлчилдэг тул Р-оос эхлэн хайлах цэг огцом буурдаг.
9. 3-р үеийн цахиурын атомууд өөр хоорондоо маш хүчтэй ковалент холбоогоор холбогддог тул хайлах цэг хамгийн
өндөртэй.
10. а) NaO ионы болон SiO2 ковалент торын бүтэц дэх химийн холбоог таслахад их энерги шаардагддаг тул
тэдгээрийн хайлах цэг өндөр байдаг. Харин P 4O10 молекулын бүтэцтэй бөгөөд молекулуудын хоорондын Ван дер
Ваальсийн харилцан үйлчлэлийн хүчийг таслахад ионы болон ковалентын холбоог таслахаас эрс бага энерги
зарцуулагддаг учир хайлах цэг нь эрс бага байдаг. б) Li2O нь хайлах цэг бага байна. Учир нь литийн ц.с.ч
натригаас их тул үүсэх ионы холбооны хүч бага байна.
11. а) Үүссэн бүтээгдэхүүний хүчиллэг, шүлтлэг шинжээр ялган таних боломжтой. Na2O(хат) + H2O(ш)  2NaOH(уус)
P4O10(хат) + 6H2O(ш) 4H3PO4(уус) б) 3NaOH(уус) + 2H3PO4(уус) 2Na3PO4 + 3 H2O(ш)
12. SiO2(хат) +2NaOH(уус) Na2SiO3(уус) + H2O(ш)
13. MgO(хат)+ H2SO4(уус) MgSO4(уус)+ H2O(ш) MgO(хат)+ H3PO4 (уус) Mg3(PO4)2(уус)+ H2O(ш)
P4O10(хат) + 12NaOH(уус)4Na3PO4(уус)+6H2O(ш)
P4O10(хат) + 12KOH(уус)4K3PO4(уус)+6H2O(ш)
14. 2Mg(хат) + TiCl4(уус) 2MgCl2(уус)+ Ti(хат) Mg химийн идэвхиэр Ti-аас сайн тул түүнийг нэгдлээс нь түрдэг.
15. Учир нь Mg усны ууртай урвалд орж гидроксид үүсгэдэг.
16. Sr-ийг бодвол Са-ийн электронууд цөмдөө илүү татагддаг, халхлагдах нөлөө багатай, атомын радиус багатай
учраас хайлах цэг өндөртэй.
8.V=πr2h
1.25см2
2698.44см3=
0.00269м3
136
17. BaSO4 нь уусдаггүй тул Х туяаны эмчилгээнд хэрэглэгддэг.
18. a) NaF(хат) + H2SO4 (ш)  NaHSO4(хат) + HF(х), NaCl(хат) + H2SO4 (ш)  NaHSO4(хат) + HCl(х), 2NaBr(уус) + H2SO4 (ш) 
SO2(х) + Br2(уус) + 2NaOH(ш), 8NaI(уус) + 9H2SO4 (ш)  Н2S(х) + 4I2(уус) + 8NaНSO4(уус) + 4Н2О(ш)
б) 2Br-(уус) + 2H+ + SO42- (ш)  SO2(х) + Br2(уус) + 2OH-(ш), 8I-(уус) + 18H+ + 9SO42- (ш)  Н2S(х) + 4I2(уус) + 8НSO4-(уус) +
4Н2О(ш)
19. AgNO3–тай урвалд оруулахад AgCl (цагаан), AgBr (бүдэг шар) , AgI (шар) тунадас үүсэх ба сулруулсан
аммиакийн уусмал нэмэхэд AgCl уусч, концентрацитай аммиакийн уусмал нэмэхэд AgBr уусч, аль ч тохиолдолд
AgI уусахгүй.
20. а) Фтороос иод хүртэл бүлгийн дагуу элементийн буцлах цэг ихсэнэ. Учир нь бүлгийн дагуу атомын радиус
ихсэж үүсгэх хоёр атомт молекулын гадаргуугийн талбай ихсэж байна. Тиймээс нэг молекулын нөгөө молекултай
харилцан үйлчлэх Ван дер Ваальс харилцан үйлчлэийн хүч ихэсч буцлах цэг өндөртэй болдог. б) Галидуудын
исэлдүүлэгч чанар буурна. Учир нь элетрон давхрааны тоо ихсэх тусам гадаад давхрааны электронууд цөмдөө
татагдах хүч багасч электроноо хялбар алдана.
21. Cl2(х) +2ОН-(уус)  Cl-(уус) + ClO-(уус) + H2O(ш)
3.3. Азот, түүний нэгдэл
1. Ургамал хөрснөөс азотыг нитратын давс хэлбэрээр шингээдэг.
2. Үйлдвэрт азотыг гарган авахдаа шингэн хэлбэрт шилжүүлдгийн учир нь савлан тээвэрлэхэд хялбар болдог.
3. Аммиакийн синтезийн үед азот электроныг авч ангижраад исэлдүүлэгчийн үүрэг гүйцэтгэнэ.
4.
5.
3H2(х) + N2(х)⇆2NH3(х)
𝐾=
[0.002722 ]
= 0.105
[0.0402][0.12073 ]
nRT
0.625∙0.082∙308
mRT
3.6∙0.082∙308
0
PH2 =
=
= 0.7892 атм P0N2 =
=
=1.6227 атм
V
2
MV
28.014∙2.0
1
0
0
PH2 = PH2 - PH2 =0.7892-0.516=0.2732
PN2 = PN2 - PN2 =1.6227- ∙0.516=1.4507
3
P2NH3
0.5162
-1
Kp = 3
=
=9.023 атм
PH2 ∙PN2 0.27323 ∙1.4507
6.
Урвал бага температурт маш удаан явагдана.
7.
%(𝑁)(𝑁𝐻4)3𝑃𝑂4 =
8.
NH3(х)+HNO3(уус)→NH4NO3(хат)
3∙14 г ∙моль−1
3[1∙14+1∙4]+[1∙31+16∙4]г∙моль−1
∙ 100% = 28.2% 𝑁
V(NH3 )=200000 кг NH4 NO3 ∙
24.8 дм3 𝑁𝐻3
0.08кгNH4 NO3
= 6.2∙107 дм3 𝑁𝐻3
3.4. Хүхэр, түүний нэгдэл
1. Зуны улиралтай харьцуулахад өвлийн улиралд түлш их хэмжээгээр шатаадаг бөгөөд түлшний шаталтаар хүхрийн
оксид үүсдэг.
2. Нүүрсний шаталтын үед найрлага дахь пирит (FeS2) 500°C темпратурт дулааны задралд орж төмөр (II)-ийн
сульфид (FeS) үүсгэнэ. 2FeS2(хат) → 2FeS(хат) +S2(х) Төмрийн сульфид 600°С-аас дээш температурт исэлдэж
төмөр (III)-ийн оксид, хүхэр (IV)-ийн оксид үүсгэдэг.
4FeS(хат) + 7O2(х) → 2Fe2O3(хат) + 4SO2(х)
Мөн пиритийн задралаар үүссэн хүхэр хурдан шатаж хүхэр (IV)-ийн оксид үүснэ. S2(х) + 2O2(х) → 2SO2(х)
Түлш шатахад мөн азот (II)-ын оксид (NO) үүсэх ба хүхэр (IV)-ийн оксид (SO2)-той хамт салхиар агаарт тархана.
Азот (II)-ын оксид нарны гэрлийн нөлөөгөөр агаарт исэлдэж азот (IV)-ын оксид үүсгэнэ.
Азот (IV)-ын оксид агаар дахь хүхэр (IV)-ийн оксидоос хүхэр (VI)-ийн оксид үүсэх урвалын катализатор болдог.
NO2(х) + SO2(х) → SO3(х) + NO(х)
Хүхэр (VI)-ийн оксид нь борооны усанд уусаж хүхрийн хүчил үүсгэнэ. Хүхрийн хүчил нь борооны хүчиллэг
чанарыг ихсэхэд гол нөлөө үзүүлдэг хүчил юм.
SO3(х) + H2O(ш) → H2SO4(уус)
3. Нүүрс дэх хүхрийн масс: m=3.5 т ∙ 0.015 = 0.0525 т
64 г SO2
Үүсэх хүхэр (IV)-ийн оксидын масс: S + O2 = SO2 mSO2 =0.0525 т S ∙
=0.105 т SO2
4.
32 г S
SO2 + H2O  H2SO3
Хүчил суурь
137