COVID-19 Pandemi
Krizinin Türkiye'ye
Etkileri
Sektörel görünüm ve
tedbir önerileri
Nisan 2020
COVID-19
Pandemisinin
Ekonomik Etkisine
Yaklaşımımız
Yönetici özeti
10
Nisan
Mevcut
durum
Nasıl bir
gelecek?
Ne
yapmalı?
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
• Azalan risk iştahı ile birlikte, gelişmekte olan ülkelerden belirgin bir sermaye (portföy yatırımı) çıkışı izlenirken likidite ihtiyacı
kapsamında güçlü para birimlerine (hard currency) artan talep, gelişmekte olan ülke para birimlerinde olduğu gibi Türk Lirası'nda da
değer kaybına yol açtı
• Öncü göstergeler, gerek küresel arenada gerekse yerel bazda ekonomik aktiviteye ilişkin kayda değer bir azalmaya işaret ederken işgücü
piyasalarındaki bozulma ile birlikte güven endekslerinde de düşüşler izleniyor
• Henüz daha üç aşamalı bir krizin ilk aşamasındayız ve ekonomilerin halk sağlığı riskleri karşısında ne kadar kırılgan olduğunu
öğrendik. Ekonomik etkilerin şiddetini azaltmak için tüm hükümetler daha sıkı tedbirler almaya başladı
• Salgın dinamikleri, yayılımın durmasının bir yıl sürebileceğini gösteriyor. Ancak salgının bir çok kanaldan ekonomileri etkilemesi ve
hükümetlerin açıkladıkları mali desteklerin büyüklüğü küresel ekonomide toparlanmanın daha uzun sürebileceğine işaret ediyor
• İş yapış şekillerinde, küresel değer zincirlerinde ve dolayısıyla ticaret rotalarında değişim kaçınılmaz. Bu nedenle salgını kontrol altına
aldıktan sonra özel sektör yeni bir iş ve rekabet ortamıyla yüzleşecek
• Bu seferki kriz, ülkenin yalnız başına aşabileceği tipten bir kriz değil. Uluslararası işbirliğine açık olmalıyız ve özel sektör olarak bizler
de üzerimize düşeni yapmalıyız. Bu hem kendini hem de toplumu aynı anda düşünmen gereken bir oyun
• Tüm strateji ve politikaların krizin üç dalgasını dikkate alarak tasarlanması gerekiyor.
Mart 2020
3
Kapsam
01
02
03
04
COVID-19
neden farklı?
Krizle mücadele
için tek reçete
yok
Türkiye’ye özgü
bir yaklaşım
Krizi yenmek
• Ülkelerin salgın için hazırlık
düzeyleri, kriz yönetimine
ayırabilecek kaynakları,
sektörel desenleri, demografik
yapı gibi farklılıkları krizden
etkilenme oranlarını belirledi
• Türkiye’deki ekonomik aktivitenin
üçte ikisini mobilite
kısıtlamalarına veya talep
risklerine duyarlı sektörler
yapmaktadır.
• Coğrafi olarak dünyaya diğer
bütün pandemilerden daha
fazla yayıldı
•
Aynı anda hem talep hem de
arz yönlü ekonomik şoklar
yarattı
• Hem ürünlerin hem de
insanların hareketliliğini
küresel olarak kısıtladı
• Gelişmişlik ekonomilerin de
doğal afetlere tam hazırlıklı
olmadığını öğretti
• Araştırma altyapısı güçlü olup
hızlı ve doğru alanda politika
geliştiren ülkeler salgının
yayılımını daha erken kontrol
altına alabildi
• Söz konusu talep riski özellikle
sermaye yapısı ve likidite riskleri
yüksek sektörleri olumsuz
etkileyebilir
• Her sektör için tedarik zinciri
bozulması riskini artırıyor
• İstihdam konusunda da en ciddi
risk, mikro ve küçük ölçekli
firmaların ağırlığından
kaynaklanmaktadır
• Firmaların iç ve dış bağlantılılığı,
finansal performansı, sektörü,
yetkinlikleri, istihdam yapısı gibi
faktörler krize duyarlılıklarını
değiştiriyor
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
• Oluşacak yeni küresel değer
zincirlerinde Tier 2’den Tier 1’e
yükselme fırsatları
• Küresel yatırım yer
değiştirmelerinde yeni cazibe
merkezi olmak
• Geleceğin işleri/iş yapış
biçimleri artık bugünün işleri/iş
yapış biçimleri
• Sektörel rekabetçiliğin değil,
etkinleştirici anahtar
teknolojilerinde yetkinlik
geliştirmenin önemli olduğunu
öğrendik, bu alana daha fazla
odaklanmak
• Bu teknolojilerde yetkin şirketler
farklı ürünler ve hizmetlere
kolayca sıçrayabileceklerini fark
ettiler; rekabet ortamı değişiyor
Mart 2020
4
Birinci Dalga:
Salgının yayılımını
kontrol altına almak
COVID-19 aynı aileden gelen salgınlardan çok daha farklı bir gidişat
sergileyerek dünya çapında ciddi boyutlara ulaşmıştır
SARS ile benzer bir trend izlerse COVID-19’un 3-4 ay içinde durağanlaşması gerekiyor. Ancak yayılım hızı daha çok Kuş Gribi’ne benziyor
ve Kuş Gribi’nin küresel yayılımı 1 yıldan fazla sürdü
Farklı salgınlarda, vaka sayılarının gelişimi, COVID-19 ve Kuş Gribi sol
eksende (ilk 90 gün), SARS ve EBOLA sağ eksende gösterilmektedir
18,000
500,000
16,000
450,000
14,000
400,000
12,000
350,000
300,000
10,000
250,000
8,000
200,000
6,000
150,000
4,000
100,000
• EBOLA bu kapsamda daha uzun süreli ve hatta devam eden
vaka artışları sergilese de, kısıtlı bir bölgede gerçekleşiyor
oluşu ve yayılamaması COVID-19’un mevcut koşullarından
uzaklaşmaktadır.
• COVID-19’un vaka artışı 2009’da yaşanan Kuş Gribi’yle ciddi
benzerliklere sahiptir. Özellikle vaka sayısının tırmanışa
geçtikten sonra gösterdikleri dik artış dikkate değerdir.
COVID-19 gibi pandemik olarak ilan edilen Kuş Gribi
400’üncü gününde hala günlük vaka sayısı artışları
sergilemiştir. Salgın başladıktan bir yıl sonra vaka sayısı 60
milyona yaklaşmıştır.
2,000
50,000
0
0
50
100
150
200
Salgının ilk gününden 260’ıncı gününe
COVID-19
2003 SARS
2009 Kuş Gribi
2014 Ebola
Kaynak: ABACABA, PwC analizi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
250
Vaka Sayısı (milyon)
0
PwC
• COVID-19 SARS ile aynı aileden gelse de yol açtığı salgın
karşılaştırılabilir düzeyde değildir. SARS salgının başladığı
80’inci günden itibaren ciddi vaka artışları görmemiş en
nihayetinde 3-4 aylık bir süre içerisinde etkisini
kaybetmiştir
SARS ve Ebola vakaları
COVID-19 ve Kuş Gribi vakaları
Yorumlar
550,000
60
2009 Kuş Gribi
40
20
0
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
Mart 2020
6
Çin’de merkezlenen virüs 2. ayından başlayarak üç yeni coğrafi salgın
merkezi oluşturmayı başarmıştır
Günlük vaka sayılarının ilk üç ayda coğrafi dağılımı
Yorumlar
• Çin, COVID-19’u en şiddetli şekilde 20.
gün ile 50. gün arasında yaşamış,
ardından vaka artış sayıları ciddi bir şekilde
azalarak devam etmiştir.
• Umut verici bu gelişme, Çin’de sönümlenen
virüsün 60. günden itibaren Güney
Asya (İran) ve Güney Avrupa (İtalya)
kanalıyla yeni bir merkeze
kavuşmasıyla gölgede kalmıştır
• Takip eden günlerde önce Batı Avrupa
ardından hızlıca Kuzey Amerika virüsün
yeni salgın merkezleri konumuna
gelmiştir.
• Mart sonu itibarıyla Kuzey Avrupa,
Türkiye’nin başını çektiği Batı Asya ve
Güney Asya’da artış trendi dikkat
çekmektedir
Kaynak: ECDC, UNDP coğrafi sınıflaması, PwC Analizi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Mart 2020
7
Ülkelerin virüse karşı aldığı önlemler incelendiğinde hem bölgesel hem
de ulusal çapta karantina uygulamalarının arttığı gözlemlenmektedir
Ülke Bazında Alınan Önlem Dereceleri ve Vaka Yapıları
Yorumlar
• Cezayir, Brezilya, Çin, Hırvatistan, Fiji,
Finlandiya, Gana, Endonezya, İsrail,
Libya, Madagaskar, Karadağ, Nijerya,
Pakistan, Filipinler, Katar, Suudi
Arabistan ve ABD aldıkları tedbirleri
bölgesel düzeyde karantina ile
uygularken; İtalya, Fransa, İspanya, Yeni
Zelanda, Güney Afrika, İngiltere,
Polonya, Hollanda, Hindistan, Portekiz,
Lübnan, İran, Uganda, Meksika gibi
ülkeler ise ulusal düzeyde karantina
uygulamaktadır.
• Ülkelerin karantina uygulaması
başlangıçlarına bakıldığında 16, 17, 19 ve
özellikle 25-26 Mart’ta bir yoğunlaşma
söz konusudur.
Toplam Vaka Sayısı (05.04.2020)
Kaynak: Cicero-group, Business Insider, Hükümet web siteleri, Worldometer, PwC analizi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Aktif Vaka Sayısı (05.04.2020)
Tam karantina
Toplam Ölüm Sayısı (05.04.2020)
Geniş kapsamlı önlemler (gerekli olmayan iş
yerlerinin ve okulların kapatılmasını içerebilen)
Toplam İyileşen Sayısı (05.04.2020)
Sınırlı önlemler (Evden çalışmaya teşvik vb.)
Mart 2020
8
Agresif test yaklaşımı da virüsün takibi ve sosyal etkilerinin azaltılması
açısından en öne çıkan çözümlerdendir
1 milyon nüfus
başına test sayısı
Türkiye’de 5 Nisan itibarıyla
Vaka başına test sayısı
(ölçeklendirilmiş)
yaklaşık 451 kişiden 1
tanesine test uygulanmış
durumda. Uygulanan testlerin
yaklaşık %14’ü pozitif vaka
olarak belirlenmiştir
Kaynak: Worldometers, PwC Analizi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Mart 2020
9
Ancak taşıyıcıları tespit etmek için sadece semptomların gözlendiği bireyleri
değil, rastgele şekilde nüfusun farklı tabakalarını test etmek de gerekmektedir
Güney Kore ve İtalya’da onaylanan COVID-19 vaka sayısının yaş gruplarına dağılımı
Güney Kore ve İtalya arasındaki
temel farklar
%29,9
• Güney Kore, rastgele bir şekilde
nüfusun büyük bir kısmını test
ederken, İtalya yalnızca en kötü
semptomları gösteren vakaları test
etmektedir.
%22,2
%18,9
%18,1 %18,3
%19,1
• Yapılan karşılaştırmalar ve
incelemeler, çoğu taşıyıcının aslında
daha genç yaş gruplarından olduğunu
göstermektedir.
%13,7
%10,7
Güney Kore
%12,3
%11,1
• İtalya’da covid-19’un ilk görüldüğü ve
ilk karantinaya alınan yerleşim
yerlerinden olan Veneto bölgesindeki
Vo isimli kasaba, semptom
göstermeyenler de dahil olmak üzere
herkese test yapılan yarı doğal bir
deneydir (17 mart).
İtalya
%5,0
%0,8 %0,5
%5,9
%5,7
%3,7
%3,0
%1,1
Yaş grubu
0-9
10-19
20-29
Kaynak: London Business School
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
30-39
40-49
50-59
60-69
70-79
80+
Mart 2020
10
Vaka incelemesi
Krizle mücadelede başarılı ülkelerden olan Güney Kore salgının yayılım
hızını yavaşlatmak için ciddi önlemler almıştır…
Proaktif Testler
Enfekte Bireylerin Karantinaya Alınması
• Tecrit stratejisi – ülke içi ve dışı hareketlerin
kısıtlanması
•
Tüm vatandaşlara uygulanabilir
COVID-19 semptomları olan kişilere veya doktor
tarafından sevk edilenlere ücretsiz uygulama
•
• İzlemek, test etmek ve tedavi etmeye dayalı bir strateji
Ülke genelinde 43’ten fazla kesintisiz test merkezinin
kurulması
Şeffaf Bilgi Kampanyası
•
Acil Tedavi ve Cezai Yaptırımlar
• Sağlık personelleri tarafından evde testlerin
yapılması
•
Hükümetin, test sonucu pozitif çıkan herkesin
hareketini yakından takip etmeye başlaması
• Büyük hastanelerin daha ağır hastalara
odaklanması
•
Söz konusu hastaların temas ettiği kişilerin de
test edilmesi
•
Cep telefonu kayıtlarından, kredi kartı
makbuzlarından ve diğer kişisel verilerden gerekli
bilgilerin elde edilmesi
• Hafif semptomlu hastaların daha küçük sağlık
merkezlerinde tedavi edilmesi veya hastaların
evlerinde karantinaya alınması
•
• Karantina ihlallerinin hapis cezasıyla
cezalandırılabilir olması
Hükümetin, enfekte bir hasta ile temasta bulunan
ve / veya semptomlara sahip olan kişiler için testi
zorunlu kılan bir yasa çıkartması
Koronavirüs Mobil Uygulaması
Maske Kontrolü
• Ulaşım istasyonlarında maskeler ve el
dezenfektanlarının bulunması
• Test sonuçları, yeni vakalar, iyileşen hasta sayısı,
teşhis edilen hastaların bölgeleri gibi günlük
güncellemelerin mevcut olduğu uygulama
• Karantinadaki bir kişinin karantina bölgesinden
ayrıldığında kamu görevlilerinin uygulama
vasıtasıyla uyarılması
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
•
Geçmiş Deneyimler
Test sistemlerinde hızlı onay ve sonuç
•
• Maske satışlarının kişi başına iki maske ile
sınırlandırılması
Hızla geliştirilmiş test kitleri
Türkiye’de uygulanmıştır ya da
benzer uygulamalar mevcuttur
Mart 2020
11
Vaka incelemesi
…Ancak Güney Kore’deki başarının asıl kaynakları kriz deneyimine sahip
olmanın tetiklediği krize hızlı tepki verebilme yetkinliği ve kamu-özel işbirliğidir
Güney Kore karantina gibi tecrit yöntemlerini tercih etmeyen; sağlık sektörünün epidemilere hazırlıklı olması ve proaktif müdahale
araçlarının uygulanmasıyla salgını kontrol altına alabilmiş en başarılı ülke örneğidir
Biyomedikal sektörünün gelişmişliği ve
krizle mücadelede kamu-özel işbirliği
• Çin’de yayılım başladığı anda Hastalık
Kontrol ve Önleme Merkezleri (KCDC) kit
üretebilecek firmalarla bağlantıya geçerek
üretim sürecini hızlandırmıştır
• Yapay zeka temelli büyük veri sistemi
kullanan Seegene firması 3 haftada hızlı test
kitleri üretmiştir
• Testleri özel makineler otomatik olarak
yapmaktadır ve bu yöntemle testin sonuç
vermesi sağlık çalışanlarının manuel
uygulamalarından 4 kat hızlı sonuç
vermektedir
Kaynak: Business Insider, CNN International, Sciencemag
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Yüksek test kapasitesi ile testlerin
yaygın ve rastgele şekilde uygulanması
Veriye dayalı teknolojiler ve özel
sektörle veri paylaşımı
• Tanı kapasitesi krizle mücadelede en önemli
avantajları olmuştur: 118 tesiste 15,000 test
kapasitesi
• Arabaya servis test uygulaması rastgele
yöntemle taşıyıcıların tespitini
kolaylaştırmıştır. Bu uygulamaya ABD,
Kanada ve Birleşik Krallık’ta da başlanmıştır
• Ayrıca MERS sonrası hastanelerdeki
enfeksiyonla mücadele becerilerinin
geliştirilmesine bağlı olarak hiç bir sağlık
çalışanına Corona virüsü bulaşmamıştır
• MERS’ten sonra KVKK’de değişiklik yapılmış
ve hasta kişisel verilerinin krizle mücadelede
kullanılmasının önü açılmıştır
• Halkın farkındalığını artırarak yayılımı
önlemeyi amaçlayan mobil uygulama
KCDC’den aldığı verilerle enfekte bireyin
konumunu, ziyaret ettiği lokasyonları, yaş,
cinsiyet ve uyruk bilgilerini paylaşmaktadır
• Ayrıca uygulamayı kullanan biri enfekte
olmuş birinin bulunmuş olduğu bir lokasyona
100 m yanaştığında uygulama uyarı mesajı
vermektedir
Mart 2020
12
Ülkemiz yayılımı kontrol altına almak için doğru alanlarda önlemler almaktadır.
Ancak mücadelenin etkinliğini artıracak yeni alanlara odaklanmak gerekmektedir.
Şimdiye Kadar Türkiye’de Alınan Tedbirler
Eğitim
• Yükseköğretim kurumlarında Haziran ayına kadar uzaktan eğitim uygulaması
• İlköğretim ve ortaöğretim okullarında 30 Nisan’a kadar uzaktan eğitim
5
Nisan
Dışarı Çıkma Yasakları
• 20 yaş ve altındaki, 65 yaş ve üstündeki bireyler ile kronik hastaları için dışarı çıkma
kısıtlamaları
• Kısıtlamalara uymayan kişilere 3150 TL idari para cezası uygulanması
3
Nisan
Seyahat Kısıtlamaları
• Havayolu şirketleri tarafından açıklanan 50’den fazla ülke ile karşılıklı uçuşların iptal
edilmesi
• 30 büyükşehirin sınırlarından yapılacak tüm giriş/çıkışların geçici olarak durdurulması
3
Nisan
Eğlence Mekanlarının Kapatılması
• İnsanların birbirlerini kolayca enfekte edebilecekleri tiyatro, sinema ve
barlar/gece kulüpleri vb. yakın temas mekanların kısa süreliğine kapatılması
Uzaktan Çalışma
• Çalışanların mümkün mertebe evden çalışarak kalabalıklardan uzak durmasına
yönelik tedbirlerin teşvik edilmesi
Kendini Karantinaya Alma
• Belirli ülkelerden gelen kişilerin kendilerini 14 gün boyunca karantinaya alması
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
Gelecekte Alınabilecek
Önlemlere İlişkin İhtiyaçlar
26
Mart
Sağlık
• Hızlı virüs tanı kitlerinin hazırlanması, solunum cihazlarının yerel imalatına başlanması
• İki yeni hastanenin açılması (Atatürk Havalimanı ve Sancaktepe’de)
• İnternetten formu dolduran 20-65 yaş arası vatandaşlara maske dağıtılması
İbadet Yerlerine İlişkin Kısıtlamalar
• Cuma ve kandil namazlarının cemaat ile kılınması uygulamasının kaldırılması
• Kısıtlı sayıda kilise ve sinagogun cenazeler için açık olacağına yönelik açıklama
PwC
Açıklama Tarihi
16
Mart
▪
Mobil uygulamalar ve dijital dönüşüm
araçları vasıtasıyla şeffaf bilgilendirme
yapılması ve vatandaşların deneyiminin
iyileştirilmesi
▪
Test miktarının artırılması ve rastgele
test uygulamasına geçilmesi
▪
Genetik ve biyomedikal alanlarında
kamu-özel işbirliğinin ve teşviklerin
artırılması
15
Mart
14
Mart
11
Mart
Mart 2020
13
İkinci Dalga:
Ekonomik etkileri
telafi etmek
Küresel Ekonomik
Görünüm
PwC
Tüm öncü göstergeler ve tahminler, durum böyle devam ederse 2020’de
küresel ekonomide daralmanın kaçınılmaz olduğuna işaret ediyor
Global
DÜNYA
OECD
2 Mart 2020
S&P
20 Mart 2020
ADB
6 Mart 2020
Rabobank
ÇİN
AVRUPA
12 Mart 2020
Europe
OECD
2 Mart 2020
Temel durum
- 0.08
Ilımlı durum
-0.2
GSYH Kaybı, milyar $
Kötü durum
-0.4
290,315
Avrupa Birliği
Büyüme projeksiyonunun 2020'de yıllık %1.6'ya ve 2021’de %3.2’ye düşmesi
Senaryo 1: Geçici Darbe
-0.2
(1 yıllık daralma)
Senaryo 2: Geniş Çaplı Yayılma
- 1.3
(1 yıllık daralma)
Ekonominin 2020’de %0.5 - %1.0 arası daralması
Rabobank
12 Mart 2020
Tam bir pandemikChina
senaryoda büyümenin % -0.5'in altına düşmesi
OECD
2 Mart 2020
Senaryo 1: Geçici Darbe
-1.3
(1 yıllık daralma)
S&P
20 Mart 2020
PwC Projeksiyonu, Mart 2020
Küresel durgunluk ile 2020 GSYH'de sadece %1,0 - %1,5 artış
Senaryo 2: Geniş Çaplı Yayılma
- 1.8
(1 yıllık daralma)
Çin'de tam yıl GSYİH büyümesinin %2,7 - %2,2'ye düşmesi
Temel durum
- 0.3
US
Ilımlı durum
-0.7
267,700
ABD
47,230
Orta Doğu & Kuzey
Afrika
69,981
Latin Amerika
20,037
Sahra-altı Afrika
115,599
Doğu Asya
111,261
Çin/Hong Kong
30,227
Güney Doğu Asya
22,437
Avustralya
Kötü durum
-1.7
S&P
17 Mart 2020
Ekonominin 2020’de %0.1 -%0.5 daralması
Rabobank
12 Mart 2020
Tam bir pandemik senaryoda büyümenin %-0.3'ün altına düşmesi
Kaynak: OECD, S&P, ADB, Rabobank, PwC analizi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Senaryo 2: Geniş Çaplı Yayılma
- 1.5
(1 yıllık daralma)
S&P
17 Mart 2020
ADB
6 Mart 2020
ABD
Senaryo 1: Geçici Darbe
-0.5
(1 yıllık daralma)
PwC'nin modellemesi, koronavirüsün bir yıl boyunca hem üretimi hem de verimliliği
düşürmesi temelinde tüm ülkelerde / bölgelerde olumsuz ekonomik sonuçlar üretmiştir.
Mart 2020
16
Krizin ülke ekonomilerine etkilerini tam olarak kestirmek için henüz erken olsa da
etkinin boyutunu 7 iletim kanalındaki gelişmelerin belirleyeceği söylenebilir
COVID-19’a Bağlı Değişiklikler
İletim Kanalları
Etki Alanı
Talepteki Azalma
İthalat ve İhracat
İnsan Hareketliliğinin Kısıtlanması
Tedarik Zincirinin Bozulması
İşgücü Arzının Azalması
Mal Hareketliliğinin Kısıtlanması
Tüketici Davranışında Değişim
$
Belirsizliğin Artması
Hane Halkı
Yatırımcı Davranışında Değişim
İşletme
Politika Reaksiyonları
Hükümet
Kısmi Sektör Kilitlemeleri
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Mart 2020
17
Salgının yoğunlaştığı ülkelerin küresel ticaretin ağırlık merkezi olması, özellikle
talep düşüşü ve tedarik zinciri bozulması risklerinin uzun sürebileceğini gösteriyor
Ürün ve enfeksiyon yoğunluğu gruplarına göre küresel ticaretin dağılımı (%, 2017)
Ürün Grupları
Sermaye
malları
Tüketim
malları
Ara malı
Askeri
ekipman
Binek
otomobil
Az enfekte ülkeler arasında
0.77
1.26
3.95
0.00
0.20
Az enfekteden çok enfekteye*
2.75
3.84
10.44
0.01
1.08
Çok enfekteden az enfekteye
3.72
4.54
11.73
0.02
0.38
Çok enfekte ülkeler arasında
9.97
13.65
28.65
0.05
2.99
Enfeksiyon
Yoğunluğu
Ürün gruplarındaki küresel ticaretin enfeksiyon yoğunluğu gruplarına dağılımı (%, 2017)
Ürün Grupları
Sermaye
malları
Tüketim
malları
Ara malı
Askeri
ekipman
Binek
otomobil
Az enfekte ülkeler arasında
4.47
5.40
7.22
2.19
4.30
Az enfekteden çok enfekteye
15.98
16.49
19.06
6.18
23.19
Çok enfekteden az enfekteye
21.61
19.48
21.41
27.53
8.20
Çok enfekte ülkeler arasında
57.93
58.63
52.31
64.10
64.31
Enfeksiyon
Yoğunluğu
Kaynak: BACI veritabanı, ECDC, PwC analizi. * 8 Nisan itibariyle toplam vaka sayısı 1000’i ve milyon kişi başına vaka sayısı 50’yi geçen ülkeler çok enfekte statüsünde varsayılmıştır.
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Yorum
• 8 Nisan itibariyle 1000’den fazla COVID19 vakasının onaylandığı ve milyon kişi
başına vaka sayısı 50’den fazla olan
ülkeler arasındaki ticaret küresel ticaretin
%55,3’ünü oluşturmaktadır.
• Özellikle bu ülkeler arasındaki ara malı
ticaretinin küresel ticaretin %28,7’sini,
toplam ara malı ticaretinin ise %52,3’ünü
oluşturması değer zincirlerinin
üzerindeki riske işaret etmektedir.
• Bu risk vaka sayısının az olduğu ülkeler
için de geçerlidir. Çünkü bu ülkelerin
toplam ithalatının %76,7’si, ara malı
ithalatının ise %74,8’i salgın
yoğunluğunun yüksek olduğu ülkelerden
yapılmaktadır.
Mart 2020
18
Türkiye’nin Ekonomik
Riskleri
PwC
Hareketlilik ve talepteki düşüşten kaynaklanan ekonomik faaliyet
yavaşlamasını gözlemlemeye başladık
Türkiye’de GSYH ve elektrik tüketimi değişimi arasındaki
ilişki (yıllık değişim, %)
İtalya ve Türkiye’de haftalık elektrik tüketiminin bir önceki
yılın aynı haftasına göre değişimi (%, 2019-2020)
10
5
0
10
1.3
-0.7
-0.7
-5
-10
12
6.0
4.6
1.6
-8.4
-3.8
-9.5
-0.9
8
6
-11.1
4
-15
-19.8
-20
İtalya (sabah 9-10 arası)
-25
Türkiye (sabah 9-10 arası)
-30
-23.9
-29.3
Türkiye (24 saat)
-35
Mart 1. Hafta
Mart 2. Hafta
2
0
-21996
-31.4
1998
2000
2002
-4
Mart 3. Hafta
Mart 4. Hafta
Nisan 1. Hafta
2004
2006
Elektrik tüketimi
2008
2010
2012
2014
GSYH
-6
Yorumlar
•
Ekonomik faaliyetlerdeki değişimi göstermesi açısından elektrik tüketiminin yüksek olduğu sabah 9-10 dilimine odaklanılmıştır. Nisan’ın 1. haftasında Türkiye'deki toplam elektrik tüketimi bir
önceki yılın aynı haftasına göre %11,1 azalmışken, sabah 9-10 arası için daralma %19,8’dir.
•
İtalya'da COVID-19‘un etkilerinin yoğunlaşmaya başladığı ilk dönem olan Mart'ın 2. haftasında sabah 9-10 arası elektrik tüketimi %8,4 azalmış, sonraki üç haftada sırasıyla %23,9, %29,3 ve
%31,4daralma gözlemlenmiştir. Bu durum Türkiye’de krizin etkilerinin daha da şiddetlenebileceğine işaret etmektedir. Nitekim Mart’ın 4. haftasında %9,5 olan elektrik tüketimi düşüş oranı,
Nisan’ın 1. haftasında %19,8’e yükselmiştir.
•
Türkiye’de elektrik tüketimi ve GSYH değişimi arasındaki güçlü bir pozitif ilinti (0,75 korelasyon) vardır. Küresel finans krizinin etkilerinin görüldüğü 2009’da elektrik tüketimi %3,2 azalırken,
sabit fiyatlarla GSYH %4,7 azalmıştır. Eğer Mart’ın son haftası ve Nisan’ın ilk haftasındaki elektrik tüketimi azalması GSYH’de de aynı oranda gerçekleşir ve bu etki Nisan’ın iki ve üçüncü
haftalarında da devam ederse, 4 haftadaki GSYH kaybı 58 milyar TL olarak gerçekleşecektir. Nisan’ın iki ve üçüncü haftalarındaki daralma İtalya’daki oranlarla devam ederse 4 haftadaki kayıp
miktarı 76 milyar TL’ye çıkabilir.
Kaynak: Dünya Bankası, Entsoe Transparency Platform, TEİAŞ YTBS, PwC analizi. Not: Sabah 9-10 arasındaki haftalık elektrik tüketimi verisine pazar günleri dahil edilmemiştir
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Mart 2020
20
Ülkedeki ekonomik aktivitenin üçte ikisini mobilite kısıtlamalarına veya
talep risklerine duyarlı sektörler sağlamaktadır
Ekonomik Aktivitelerin Riske Açıklık
Sınıflandırmasına Göre GSKD*
İçindeki Payları
Ekonomik Aktivitelerin Riske Açıklık
Sınıflandırmasına Göre Toplam İstihdam
İçindeki Payları
7%
8%
Ekonomik Aktivitelerin Riske Açıklık
Sınıflandırmasına Göre Toplam İhracat
İçindeki Payları
4% 7%
14%
27%
28%
35%
29%
49%
61%
31%
En dayanıklı
Talep riskine en duyarlı
Giriş çıkış yasaklarına en duyarlı
Diğer
Yorum
•
Mobilite kısıtlaması ve giriş çıkış yasaklarından en çok etkilenecek sektörler arasında havayolu taşımacılığı, seyahat acente faaliyetleri, perakende satış,
eğlence, konaklama, restoran hizmetleri, spor ve eğlence bulunmaktadır. Bu sektörler krizin etkilerini hızlı şekilde tecrübe etmeye başlamıştır.
•
Talep riskine en fazla maruz kalan sektörler ise; imalat, inşaat, gayrimenkul, kara ulaşımı ve istihdam hizmetleri olacaktır.
•
Krize en dayanıklı sektörler; kişisel hizmetler, sağlık, sosyal hizmetler, hukuk, muhasebe, reklam, yayıncılık, telekom hizmetleri, bilgi işlem, enerji, su temini,
atık yönetimi, tarım, ormancılık, balıkçılık ve madencilik olarak beklenmektedir.
Kaynak: SGK, OECD, PwC Analizi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Mart 2020
21
Pay piyasasındaki gelişmeler hareketlilik kısıtlarına duyarlılığı yüksek
olan sektörlerin krizden daha hızlı etkilendiğini göstermektedir
BIST Sektör Endeksleri Değer Değişiklikleri, % Değişim (2 Mart - 31 Mart 2020)
Spor %-38
Turizm
Tekstil & Deri
Metal Ürünleri & Makine
Taşımacılık
GYO
Elektrik
Finans
Bilgi Teknolojileri
Bankacılık
Sigortacılık
Teknoloji
Maden
Endüstri
Temel Metal Endüstrisi
Yiyecek & İçecek
Leasing & Factoring
Petrokimyasallar
Telekomünikasyon
Ağaç, Kağıt & Yayıncılık
Hizmet
İnşaat
Toptan & Perakende Ticaret
Kaynak: BIST, investing.com, PwC analizi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
%-32
%-31
%-26
%-26
%-20
%-19
%-18
%-18
%-17
%-17
%-17
%-17
Hareketlilik kısıtlarına
duyarlı
%-15
%-14
%-13
%-13
Diğer
%-11
%-11
%-11
%-10
%-6
%1
Mart 2020
22
Talep düşüşü zorunlu tüketim ürünleri hariç tüm alanlarda etkisini
göstermeye başladı
Banka ve kredi kartları ile işlem sayısı (milyon adet)
2019
2020
140
130
Panik
Eve kapanma
120
110
100
90
80
7. Hafta
8. Hafta
9. Hafta
10. Hafta
11. Hafta
12. Hafta
13. Hafta
11. haftadaki yıllık değişim (y-o-y, %)
150
Banka ve kredi kartları ile yapılan harcamanın değişimi
50
Market ve Alışveriş Merkezleri
Araba Kiralama
45
40
35
Sağlık Ürünleri
Zorunlu tüketim
Panik tüketim
Elektrik-Elektronik Eşya
İnternet Üzerinden Yapılan Alışverişler
30
Diğer
Çeşitli Gıda
25
20
15
Eğitim-Kırtasiye
10
Yorum
•
Market harcamalarının hem panik hem de kapanma dönemlerinde hızlı artış
göstermesi hala alışveriş için dışarı çıkma eğilimin devam ettiğini gösteriyor.
•
Panik döneminde çoğu alanda talep artışı yaşanmıştır. Ancak eve kapanma
döneminde zorunlu ürünler hariç talepte gerileme yaşanmıştır. Uzaktan
eğitim uygulamasının elektronik harcamalarında her iki dönemde de artışı
tetiklediği söylenebilir
•
Tüketicilerin seyahat talebinde beklendiği üzere ciddi bir gerileme
yaşanmıştır. Ancak vergi ödemelerinin de her iki dönemde azalması dikkat
çekmektedir
Kaynak: TCMB, PwC Analizi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Telekomünikasyon
5
0
-5
-10
-15
Konaklama
Yakıt İstasyonları
Kamu/Vergi ödemeleri
Vazgeçilen tüketim
Havayolları
Seyahat Acenteleri
Gümrük Vergisi Ödemeleri
Bireysel Emeklilik
-70 -65 -60 -55 -50 -45 -40 -35 -30 -25 -20 -15 -10 -5
0
5
10 15 20 25 30 35 40 45 50 55
12. ve 13. haftalar toplamının yıllık değişimi (y-o-y, %)
Mart 2020
23
Söz konusu talep riski özellikle sermaye yapısı ve likidite riskleri yüksek
sektörleri olumsuz etkileyebilir
Sektör bazlı likidite ve borçluluk oranları, 2018
550
500
450
Borç / Özkaynak Oranı (%)
Daire Büyüklüğü:
Girişim Sayısı
Konaklama ve Restoran
Kültür, eğlence ve spor
• Özellikle borç/özkaynak oranı yüksek,
girişim sayısı yüksek ve cari oranı düşük
olan konaklama & restoran, inşaat, idare
& destek hizmetleri, ulaştırma &
depolama gibi sektörlere özel adımların
hızlı atılması gerekmektedir.
İnşaat
Eğitim
400
Toptan ve Perakende Ticaret
İdari ve Destek Hizmetleri
Elektrik, Gaz, Buhar
350
300
Diğer Ulaşım Aracı İmal.
• Kamu bankalarının uygulamaya
koyduğu kredi erteleme, yeniden
yapılandırma ve ilave kredi limiti gibi
önlemlerin tüm bankalarca alınması
düşünülmelidir.
Sağlık
250
Bilgisayar İmal.
Ulaştırma ve Depolama
200
150
Diğer İmalat
Bilgi İletişim
Kimya
100
Mesleki, Teknik ve Bilimsel Faaliyet
50
Yorum
Temel Eczacılık
Diğer Makine Ekipman İmal.
0
0
80
90
Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi, PwC Analizi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
100
110
120
130
140
Cari Oran (%)
150
160
170
180
190
200
Yüksek finansal risk
Mart 2020
24
Ara malı ithalatında krizin yoğunlaştığı ülkelerin payının yüksek olması
ise her sektör için tedarik zinciri bozulması riskini artırıyor
Türkiye’nin ihracatının ürün ve enfeksiyon yoğunluğu*
gruplarına dağılımı (% ve milyar USD, 2017)
20
56
74
4.6%
15.2%
21.5%
Türkiye’nin ithalatının ürün ve enfeksiyon yoğunluğu
gruplarına dağılımı (% ve milyar USD, 2017)
13
1.1%
6.8%
7.4%
19.3%
24.0%
0.0% 10.0% 20.0% 30.0% 40.0% 50.0% 60.0% 70.0% 80.0% 90.0% 100.0%
Sermaye
Tüketim
Ara malı
Binek araç ve
malı
malı
askeri ekipman
34
2.9%
Az enfekte
12.8%
Çok enfekte
29
142
5.8%
28.8%
7.8%
37.6%
9
1.1%
3.2%
0.0% 10.0% 20.0% 30.0% 40.0% 50.0% 60.0% 70.0% 80.0% 90.0% 100.0%
Sermaye
Tüketim
Ara malı
Binek araç ve
malı
malı
askeri ekipman
• 8 Nisan itibariyle milyon kişi başına COVID-19 vaka sayısının 50’nin ve toplam vaka sayısının 1000’in üzerinde olduğu ülkeler Türkiye’nin ihracatının %71,5’ini, ithalatının ise
%76,9’unu oluşturmaktadır.
• Türkiye’deki üretim süreçlerinin devamlılığı açısından sermaye malı ve özellikle ara malı ithalatı kısa vadede aksamaması gereken ticari akışlardır. Türkiye’nin toplam sermaye
malı ithalatının %85’i ve ara malı ithalatının %74,5’i salgının yoğun olduğu ülkelerden yapılmaktadır.
• Kısa vadede sağlık risklerini artırmayacak şekilde bu ülkelerle mal alışverişini hızlandırmak üzere gümrüklerde hızlı test kitlerinin kullanılması önemli bir aksiyon alanıdır. Diğer
taraftan orta ve uzun vadede bu tür krizlere hassasiyeti azaltmak için yerel tedarik zincirlerini güçlendirecek yerelleşme stratejileri önemlidir.
Kaynak: BACI veritabanı, ECDC, PwC analizi. * Milyon kişi başına 50’en fazla COVID-19 vakasının tespit edildiği ülkeler çok enfekte statüsünde varsayılmıştır
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Mart 2020
25
Takipteki KOBİ kredilerinin büyüklüğü ve büyüme hızı ise küçük ve
orta ölçekli işletmelerde finansal problemlere işaret etmektedir
Segmentlere göre takipteki kredi hacmi ve takipteki kredi oranı (milyar TL ve %)
5.6
3.8
3.8
2.9
2.8
2.8
2.9
3.2
3.4
3.0
4.0
5.7
2018-2019
büyümesi
150,6
Toplam
56%
68,6
Ticari
%96
62,4
KOBİ
%42
Kişisel
%10
96,7
Ticari
KOBİ
Kişisel
Takipteki Kredi Oranı
35,0
63,9
58,3
47,6
36,4
29,6
21,9
4,3
2008
18,9
7,1
5,2
6,6
2011
5,3
4,4
8,3
6,7
5,9
7,4
2009
2010
Kaynak: BDDK, PwC analizi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
20,0
6,7
6,9
14,0
23,4
8,8
6,5
12,7
11,1
8,7
17,7
21,1
14,5
43,9
21,7
25,3
17,2
18,9
17,5
17,8
19,6
2015
2016
2017
2018
2019
15,9
11,3
8,1
9,8
12,4
2012
2013
2014
Mart 2020
26
Mikro, küçük ve orta ölçekli firmalara özgü önlemler alınması yurt içindeki üretim
sürdürülebilirliğini sağlamak ve tedarikçi iflaslarını önlemek için önem arz ediyor
Segmentlere göre takipteki kredi oranının gelişimi (%)
11
10,1
10
9
8,3
Toplam
Kredi Kartı
KOBİ
Ticari
8
7,2
7
6,5
6
5,6
5,7
5,1
5
4
4,5
3,7
4,1
4,5
3,4
3,2
3
2,0
2
4,9
4,7
4,0
3,6
3,5
3,0
2,0
1,9
2016
2017
3,4
2,7
1
0
2008
2009
Kaynak: BDDK, PwC analizi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2018
2019
Mart 2020
27
Zira imalat sektöründe bir firmanın tedarikçisinin iflası, iflas şoku öncesi
döneme kıyasla şok sonrasında ortalama %4'lük verimlilik kaybı yaşatmaktadır
Tedarikçi iflasının ortalama bir imalat firmasının verimliliği
üzerindeki etkisi (%)
Yorum
-4,10
[t-2, t+2] dönemi
[t-1, t+1] dönemi
• İmalat firmalarının tedarikçisi iflas ettiğindeki firma verimlilik
kaybını ölçmek için üç yöntem kullanılmıştır. Tüm kontrol
değişkenleri bir yıl gecikmelidir ve 4 alternatif verimlilik ölçüsü
bağımlı değişkendir.
• Birinci yöntem (Tedarikçi iflasının müşteri verimliliği
üzerindeki etkisi [t-2, t+2]) tedarikçi iflasının iki yıl
öncesinden başlayan ve iki yıl sonrasına kadar süren periyodu
kapsamaktadır.
-6,40
• Verimlilik düşüşü tedarikçi iflasından bağımsız olmak suretiyle
müşteri performansındaki değişimden kaynaklanıyor olabilir.
Farkların farkı yöntemi
Kaynak: Cunedioglu (2017) Performance implications of supplier bankruptcy
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
-4,10
• Bu kaygıyı kontrol etmek için ikinci yöntemde t-1’den t+1’e
kadar olan periyot, t şok yılı olmak üzere, kullanılarak sonuçlar
tekrarlanmıştır.
• Başka bir kaygı ise potansiyel sıradan şokların hem müşteri hem
de satıcıyı etkilemesi ihtimalinden doğabilir. Durum bu olursa,
verimlilik düşüşünün sebebi tedarikçi iflası değil, sıradan şok
anlamına gelmektedir. Bu kaygıya değinmek için üçüncü
yöntem olarak farkların farkı tahmin yöntemi kullanılmıştır.
• Güvenilirlik testi olarak bir plasebo testi t-5’ten t-1’e
kadar olan periyot t-3 hipotetik bir şok yılı olacak şekilde
yapılmış ve verimlilik etkisinin istatistiki açıdan anlamsız
olduğu tespit edilmiştir.
Mart 2020
28
Hangi durumlarda tedarikçi iflası imalattaki firmayı daha az etkiliyor?
Tedarikçi Artışı
Şok sonrası tedarikçilerinin sayısını
artıran firmaların verimliliği tedarikçi
sayısını artırmayan firmalara kıyasla
%6,2 daha yüksek olmaktadır
Tek Tedarikçi
Tek tedarikçiyle çalışan
firmaların verimlilik kaybı
%2,6 daha az
olmaktadır
Tedarikçi Baskın Sektörler
Eğer firma tedarikçi baskın bir
sektörde ise diğer sektörlere kıyasla
verimlilik kaybı
olmaktadır
%3,2 daha çok
İflas Eden Tedarikçinin Önemi
İflas eden tedarikçinin firmanın
toplam tedariğindeki payı her %10
arttığında verimlilik kaybı
%0,73 daha çok olmaktadır
Pavitt Sınıflamasında Tedarikçi Baskın Olarak Gösterilen Sektörler
Gıda ürünlerinin imalatı
Deri ve ilgili ürünlerin imalatı
İçeceklerin imalatı
Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz,
saman ve benzeri malzemelerden örülerek yapılan eşyaların imalatı
Tütün ürünleri imalatı
Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç)
Tekstil ürünlerinin imalatı
Mobilya imalatı
Giyim eşyalarının imalatı
Diğer imalatlar
Kaynak: Cunedioglu (2017) Performance implications of supplier bankruptcy
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Mart 2020
29
İşgücü piyasası öncü göstergeleri durum böyle devam ederse işsizlik
artışının kritik boyutlara varabileceğini gösteriyor
İşsizlik ödeneğine başvuru sayısı ve Google’da «işsizlik maaşı»
terimi arama yoğunluğu arasındaki ilişki (2017 Aralık=100)
400
350
İşsizlik ödeneğine başvuran sayısı
İşsizlik ödeneğine başvuru sayısı tahmini
450,000
400,000
Google’da "işsizlik maaşı" terimi arama yoğunluğu
İşsizlik ödeneğine başvuran sayısı
İşsizlik ödeneğine başvuran sayısı (Tahmin)
350,000
300
300,000
250
250,000
200
200,000
150
150,000
100
100,000
50
0
2017M12
50,000
2018M6
2018M12
2019M6
2019M12
0
2017M12
2020M4*
2018M6
2018M12
2019M6
2019M12
2020M4*
Yorumlar
• Google’da «işsizlik maaşı» teriminin arama yoğunluğunda Mart ve Nisan aylarında ciddi bir artış gözlemlenmektedir. Geçen yılın aynı ayına göre bu terim için arama
yoğunluğu Mart’ta %28, Nisan’da ise %205 artmıştır.
• İşsizlik ödeneğine başvuru sayısı ile Google’da «işsizlik maaşı» terimi arama yoğunluğu arasında güçlü bir pozitif ilinti vardır (korelasyon katsayısı=0,87). Bu güçlü ilişkiye
dayanarak yapılan tahminlerimize göre Mart ve Nisan 2020’de işsizlik ödeneğine 611.750 kişinin başvurması beklenmektedir. Geçen yılın aynı dönemindeki
başvuru sayısı 287.056 olup, kriz etkisiyle iki aydaki işsizlik ödeneğine başvuru sayısının 300.000’den fazla olacağı tahmin edilmiştir.
Kaynak: Google Trends, İŞKUR, PwC analizi. *: 2020 Nisan verileri ayın ilk 5 gününü kapsamaktadır
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Mart 2020
30
İstihdam konusunda da en ciddi risk, mikro ve küçük ölçekli firmaların
ağırlığından kaynaklanmaktadır (1/2)
Sektörlere göre istihdamın firma ölçeğinde dağılımı (%, bin kişi, 2018)
137
103
1,601
%18
%29
%33
2,249
%2
%9
876
895
203
161
%6
%16
%17
%26
648
1,588
%13
%21
%27
%18
598
%31
%19
74
224
%7
%5
%19
%29
%39
%27
%36
%26
%46
%29
%31
%23
%33
%26
%29
%32
%31
%13
%31
%28
%21
%32
%17
%24
%24
%57
%39
%29
%23
PwC
Profesyonel-Teknik
Finans
Bilgi-İletişim
Konaklama
Lojistik-Depolama
Ticaret
İnşaat
Enerji ve Kamu Hizmetleri
Maden
Tarım
%11
Kaynak: SGK, PwC analizi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
%39
%19
%16
%12
Mikro
Orta
Küçük
Büyük
Diğer Hizmet Faaliyetleri
%37
Medya-Eğlence
%34
%29
Sağlık
%22
%53
%21
%43
Eğitim
%31
%34
Yönetim-Destek
%29
465
%13
%21
%17
%20
580
Diğer
148
%5
Mart 2020
31
İstihdam konusunda da en ciddi risk, mikro ve küçük ölçekli firmaların
ağırlığından kaynaklanmaktadır (2/2)
İmalat alt sektörlerinde istihdamın firma ölçeğinde dağılımı (%, bin kişi, 2018)
%22
205
%26
210
%33
%25
%21
%18
%17
%67
%20
%21
%15
Mineral Ürünleri
Kauçuk-Plastik
%15
%31
%35
%18
%18
%24
%11
%37
%25
%29
%16
Kimya
Petrol
Kağıt
Ağaç
%7
Kayıtlı Medyanın Basılması
Kaynak: SGK, PwC analizi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
%22
139
%32
%16
%11
Deri
Giyim
Tekstil
Tütün
Gıda
%3
%13
%33
%21
%37
%27
%15
%12
%24
%26
%10
%23
%67
60
%33
%32
%39
%31
152
%13
%9
%33
%18
%10
%9
%11
%4
%4
Mikro
Orta
Küçük
Büyük
%29
%34
Makine ve Ekipmanlarının
Kurulumu/Onarımı
%44
%24
%9
56
%47
%28
%26
%11
199
%29
%36
%26
158
Diğer Üretim
%39
%18
146
%17
%42
%68
%37
35
%51
%72
%14
365
%19
%24
%18
%27
PwC
162
%35
%23
%26
106
%7
%15
%36
%23
9
Mobilya
%26
49
Diğer Ulaşım Araçları
%21
56
Motorlu Taşıtlar
%11
62
Makine
59
Elektrikli Teçhizat
525
Elektronik
413
Fabrikasyon Metal
5
Ana Metal
460
Mart 2020
32
COVID-19’un işgücü kaynaklı etkileri tam zamanlı çalışan sayısının
yüksek olduğu sektörlerde daha çok görülebilir
Türkiye’de işgücünün sektörlere ve çalışma türüne dağılımı (%, 2018)
İmalat
Toptan ve perakende ticaret
%25.4
%0.3
%15.8
%0.1
İnşaat
İdari ve destek hizmet faaliyetleri
Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri
Ulaştırma ve depolama
Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler
Eğitim
İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri
Diğer hizmet faaliyetleri
Bilgi ve iletişim
Kamu yönetimi ve savunma
Finans ve sigorta faaliyetleri
Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık
Madencilik ve Taş Ocakçılığı
Gayrimenkul faaliyetleri
Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi
Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme
Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor
Kaynak: SGK, PwC analizi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
%8.3
%8.2
%3.0
%5.8
%0.5
%0.8
%0.2
%0.5
%0.2
%0.1
%0.0
Yorum
%3.0
•
Türkiye’nin en çok çalışana sahip üç
sektörü; imalat (%25.6), toptan ve
perakende ticaret (%19.9) ve inşaattır
(%11.3).
•
En çok çalışana sahip ilk üç sektör içinde
imalat ve ticaret çok büyük oranla daimi
çalışana sahipken, inşaat sektöründe
geçici çalışan sayısı daimi çalışan
sayısından fazladır.
•
COVID-19'un imalat sanayii üzerinde
yüksek etkiye sahip olması
beklenmektedir - üretimdeki kesintiler
ve zorunlu işten uzaklaşma, ağırlıklı
olarak daimi çalışanı olan sektörleri
etkileyecektir.
%5.3
%4.4
%3.7
%3.9
%1.5
%1.4
%1.3
%0.1
%1.1
%0.0
%0.9
%0.2
%0.8
%0.1
%0.9
%0.0
%0.7
%0.1
%0.6
%0.1
%0.5
%0.0
Daimi Çalışan Oranı
Geçici Çalışan Oranı
Mart 2020
33
İşgücü piyasasındaki riskleri ele almaya yönelik önlemler, istihdamı
artırmak kadar yoksulluğu da azaltmayı hedeflemelidir
İşgücü Piyasasındaki Riskler
İşsizlik ve eksik istihdamda artış (örn. kriz – doğrudan işten
çıkarma; toparlanma – katılımda artış; kayıt dışı istihdam vb.)
En fazla etkilenecek sektör ve meslek sınıflarının tespiti ve
bunlara daha uzun süre boyunca mali ve eğitim desteği verilmesi
Kriz döneminde ilk olarak kayıt dışı çalışanların işten
çıkarılmasıyla istatistiklerin gerçeği yansıtmaması
Geçici bir işgücü piyasası eşleştirme mekanizmasının tasarımı
ve işgücünün gerektiğinde farklı alanlara kaydırılabilmesi
Cinsiyet ayrımcılığının artması ve kadın istihdamının azalması
İşsizlik durumunda yeni sektörlerde iş bulma ihtimallerinin
ve çalışılabilecek benzer faaliyet alanlarının analizi
Toparlanma döneminde (özellikle mikro işletmeler gibi krizlere
duyarlı şirketlerin) firmaların kayıt dışı istihdama yönelmesi
İşsizlik desteklerinin süre ve miktarlarının, bireylerin yeniden
iş bulma ihtimalleri ve gelir ihtiyaçları gözetilerek dağıtılması
Kalıcı iş/sektör değişimlerinin sektörlerin performansı üzerinde
beklenmedik kalıcı etkiler oluşturması
Ekonomik toparlanmaya ve hane halkı refahını artırmaya yönelik
sektör odaklı nakit transferlerinin ve düzenlemelerin tasarımı
İstihdam piyasasındaki ücret düşüşlerine bağlı olarak çalışan
yoksulluğunda artış
İşsizlik ödeneği ve şartlı nakit transferi gibi enstrümanların
hane halkı büyüklüğü, kriz öncesi gelir ve beklenen yeniden iş
bulma süreleri gibi parametreler gözetilerek kullanılması
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Risklere Yönelik Önlem Önerileri
Mart 2020
34
Sektörlerin finansal müdahale ihtiyaçlarını belirlemek üzere Türkiye
ekonomisi için kritiklik düzeylerini ve krize karşı hassasiyetlerini ölçtük
Hassasiyet
55
50
Altyapı
45
Finansal yapı riski (Borç-özkaynak
oranı)
İhracat yönelimi (Yurtdışı
satışların brüt satışlara oranı)
Mikro ölçekli firmaların toplam
firmalardaki payı
İşgücü yoğunluğu (Toplam ücret /
net satış oranı)
Yönetim-Destek
Elektronik Eğitim
Mobilya
Müdahaleye ihtiyacı
fazla olan sektörler
Kauçuk-Plastik Diğer Ulaşım Araçları
Profesyonel-Teknik
40
İstihdam
İnşaat
Ağaç
35
Motorlu Taşıtlar
Temel Metal
Yurtiçi ihracat katma değerindeki payı
Lojistik-Depolama
Elektrikli Ekipman
30
Sektörün istihdamda yoğun olduğu il
sayısı (>% 2,5)
25
Ticaret
20
Toplam sektörel vergideki payı
15
Yabancı girdiye bağımlılık
(İhracatta yabancı içeriğin payı)
AR-GE yoğunluğu (OECD
sınıflandırması)
10
5
0
Kritiklik
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
• Her değişken min-max formülü ile yeniden ölçeklendirilmiştir
• Yeniden ölçeklendirilmiş değerler, [0,25), [25,50), [50, 75) ve [75,100] aralıkları kullanılarak sırasıyla 0, 5, 10 ve 20 puanlarına dönüştürülmüştür. Hassasiyet ve kritiklik
endeksleri dönüştürülmüş puanların toplamıdır.
Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi, EORA, OECD, SGK, PwC analizi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Mart 2020
35
Müdahale ihtiyacı fazla olan sektörler arasında krizin etki kanallarına
karşı hassasiyet farklılıklar olduğu görülmektedir
Seçilen sektörlerin farklı etki kanallarına karşı hassasiyeti (%, 2018)
Etki Kanalı →
Finansal Yapı
İhracat Yönelimi
Borç-Özkaynak Yurtdışı Satışların Brüt
Oranı
Satışlara Oranı
Ücret ve vergi yükü (%, 2018)
Yabancı Kaynak Kullanımı
Yabancı İçeriğin İhracattaki
Payı
Vergi Karşılığının İşletme
Karına Oranı
Ücretlerin Net
Satışlara Oranı
İnşaat
4.4
6.0
18.0
18.6
8.1
Eğitim
4.2
1.1
4.5
38.2
80.2
Yönetim-Destek
4.0
17.2
14.8
20.0
27.4
Diğer Ulaşım Araçları
3.6
55.6
32.2
1.2
12.9
Lojistik-Depolama
2.8
33.2
12.9
29.3
5.7
Elektrikli Ekipman
2.3
39.6
42.8
7.6
4.3
Elektronik
2.3
33.8
56.5
2.4
4.6
Motorlu Taşıtlar
2.2
52.9
46.2
4.8
4.2
Temel Metal
1.8
32.7
54.8
13.3
2.4
Profesyonel-Teknik
1.1
7.0
50.7
38.4
21.6
Yüksek Hassasiyet
Orta Hassasiyet
Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi, EORA, OECD, SGK, PwC analizi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Düşük Hassasiyet
Mart 2020
36
Krizle Ekonomik
Mücadele Yöntemleri
PwC
Salgının şiddeti arttıkça ekonomik mücadele aracı olarak mali teşvikler, makroihtiyati politikalar ve kredi kolaylıklarına eğilimin arttığı görülmektedir
23 Ocak’tan itibaren alanına göre kümülatif politika uygulama sayısı
600
Türkiye’de «Evde Kal»
tedbirlerinin arttığı gün
550
Yorum
Kümülatif Politika Sayısı
500
• Salgının şiddeti arttıkça, ülkelerin tercih ettiği
politika müdahale türleri arasında mali
teşvikler, makro-ihtiyati politikalar ve
kredi kolaylıkları öne çıkmaktadır.
450
400
350
• Para politikası, hesap garantileri ve
piyasa likiditeleri, daha az başvurulan
politika araçları arasındadır.
300
250
200
150
100
50
0
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
Gün Sayısı
23
Ocak
Mali Teşvikler
Faiz Oranı Değişimi
SWAP Kanalı
Makro-ihtiyati Politikalar
Varlık Alımları
Hesap Garantileri
Kredi Kolaylıkları
Kredi Garantileri
Para Politikası
Acil Likidite Desteği
Piyasa Likiditesi
Kaynak: Yale Program on Financial Stability, Coronavirus Response Tracker, PwC Analizi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
7
• 23 Ocak’tan itibaren (Wuhan’ın karantinaya
alındığı gün) ağırlıklı olarak mali teşvikler,
makro-ihtiyati politikalar ve kredi garantileri
uygulamaya konulmuştur. Politika
müdahaleleri 12 Mart’ta, yani Türkiye, ABD ve
çoğu Avrupa ülkelerinde sokağa çıkma
kısıtlamaları uygulanmaya başladıktan sonra
ivme kazanmıştır.
Nisan
Mart 2020
38
Krizle mücadele için gelişmiş ekonomiler milli gelirlerinin %20’sine
varan mali destek paketleri açıkladı
Paket Büyüklüğü
(GSYİH % Oranı)
Mali paket büyüklüğü ile bütçe dengesi ilişkisi
40
808
15
51
9
9
Polonya
ABD
Çekya
İngiltere
Almanya
0
220
6
30
25
Almanya
20
Birleşik Krallık
15
10
ABD
5
7
3
57
3
16
2
8
2
Singapur
15
2000
Türkiye
21
39
Kanada
417
Yeni
Zelanda
20
İspanya
Paket Büyüklüğü
(GSYİH % Oranı)
Mali paket açıklayan 10 ülkenin paket büyüklüğü
(milyar USD ve GSYH’ye oranla %)
0
İspanya
Türkiye
G. Afrika
Fransa
İtalya
Singapur
Japonya
Çekya
Polonya
Kanada
Yeni Zelanda
Avustralya
-4.5 -4.0 -3.5 -3.0 -2.5 -2.0 -1.5 -1.0 -0.5 0.0
0.5
1.0
1.5
G. Kore
Rusya
2.0
2.5
3.0
Mali Denge (GSYİH % Oranı)
•
COVID-19 ile mücadele kapsamında 2 trilyon $ ve 808 milyar $ değerinde mali paket açıklayan ABD ve Almanya’dan sonra Avrupa ile Asya-Pasifik ülkeleri ve
Türkiye’nin milli gelirlerine oranla kayda değer mali destek paketleri açıkladığı görülmektedir
•
Mali denge ile mali paket büyüklüğü arasında güçlü olmayan bir pozitif ilişki olmakla birlikte; Çekya ve Almanya gibi mali dengeyi sağlamış ülkelerin göreceli
olarak yoğun destek paketleri sundukları gözlemlenmektedir
•
Öte yandan ise G. Kore, Rusya, Avustralya ve Yeni Zelanda gibi mali açıdan manevra kabiliyeti olan ülkelerin, milli gelirlerine oranla göreceli düşük mali paketler
sağladıkları dikkat çekmektedir
Kaynak: IMF, OECD, Ulusal Kaynaklar
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Mart 2020
39
Vaka incelemesi
Vaka sayısı 500’ü aşınca Hindistan belirli sektörlerde üretimi durdurdu. Ancak
bu uygulamanın büyük ekonomik kayıplara yol açması bekleniyor
Hindistan Hükümeti tarafından COVID-19 ile mücadele kapsamında, 21 günlük bir süre boyunca 31 Mart 2020 tarihine kadar
hizmet sektörü faaliyetlerinin önemli bir kısmı ile imalat sektörü faaliyetlerinin durdurulmasına karar verilmiştir.
İhtiyati tedbirler kapsamına giren
ikinci derece sektörlerden bazıları:
Sektör kapatmanın Hindistan ekonomisine beklenen etkileri
Otomotiv Sanayii
Akıllı Telefon
Üreticileri
Covid-19 etkisi: kilit sektörlerde
imalat durma noktasına geldi
Tüm sektörlerdeki fabrikaların 1 ay
boyunca aralıksız kapanması
Tüketici Elektroniği
Firmaları
Ev Aletleri/Beyaz
Eşya Üreticileri
31 milyar $
%5
2021 mali yılında Gayri Safi Katma
Değerde gözlemlenebilecek düşüş oranı
2020 yılı boyunca imalat sektöründe gerçekleşebilecek katma değer kaybı
Hindistan’da imalat sektöründe son 20 yıl
boyunca gerileme yaşanan dönem sayısı
2 çeyrek dönem
Ek bir ekonomik etki olarak inşaat sektöründe faaliyetlerin
yavaşlaması ve potansiyel iflasların gerçekleşebilmesi
Çimento Üreticileri
Kaynak: The Economic Times
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Mart 2020
40
COVID-19’un yarattığı küresel kriz, 2008’deki ekonomik krizde yapıldığı gibi
ancak küresel işbirliği ile hafifletilebilir
Seçilmiş ülkelerde 2020 yılı için öngörülen GSYH kaybının 2019 GSYH değerlerine oranı (%)
Düşük Şiddet
Suudi Arabistan
Orta Şiddet
Yüksek Şiddet
-1.5
-3.1
Birleşik Krallık
-1.7
-3.9
-6.8
Kanada
-1.8
-4.3
-7.4
Güney Kore
-1.9
-4.4
-7.6
Avustralya
-2.0
-4.4
-7.5
Meksika
-1.9
-4.5
-7.7
ABD
-2.0
-4.7
-8.3
Fransa
-2.3
-5.3
-2.6
-5.8
-10.1
Japonya
-2.7
-6.2
-10.7
İtalya
-2.7
-6.2
-10.8
-6.7
-11.4
-3.0
Arjantin
-3.4
-7.4
-12.6
Brezilya
-3.9
-8.7
-14.9
Endonezya
-4.0
-8.9
-15.0
Güney Afrika
-3.9
-9.2
-15.9
Türkiye
-4.4
-10.1
•
1, 2 ve 3 numaralı senaryoların
hepsi geçici olacağı kabul edilen
pandemi senaryolarıdır.
Şiddet seviyeleri sırasıyla
düşük, orta ve yüksek
şeklindedir. Çin için atak
oranları (enfekte olanların tüm
nüfusa oranı) sırasıyla %10,
%20 ve %30'dur. Çin için vakaölüm oranları (enfekte
olanların hangi oranda öldüğü)
sırasıyla %2, %2,5 ve %3'tür.
Çin için mortalite oranları
(ölenlerin toplam nüfusa oranı)
ise sırasıyla %0,2, %0,5 ve
%0,9'dur.
•
2020 yılı için Türkiye’nin GSYH
değerinde düşük, orta ve
yüksek şiddetli olmak üzere üç
farklı pandemi senaryosunda
yaşanacak kayıplar sırasıyla
$33mr, $75mr ve
$130mr’dir.
-9.2
Almanya
Çin
Yorum
-5.1
-17.5
Hindistan
-5.2
-11.4
-19.3
Rusya
-5.1
-11.7
-20.2
Kaynak: McKibbin and Fernando The Global Macroeconomic Impacts of Covid-19: Seven Scenarios, PwC analizi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Mart 2020
41
Mevcut kriz ile mücadele kapsamında ulusal ve küresel aktörlere farklı
alanlarda önemli roller düşmektedir
Gözetleme ve
Muhafazaya Yönelik
Alınabilecek Tedbirler
Sağlık yetkilileri tarafından
alınabilecek tedbirler:
• Kamu sağlık
harcamalarının artırılması
• Tıbbi malzemelere
erişimin kolaylaştırılması
• Gerçek zamanlı verilere
dayalı gözetim ve koruma
tedbirlerinin alınması
• Şeffaf bir bilgilendirme ve
yönlendirme sürecinin
yönetilmesi
1
Kaynak: IMF
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Finansal Piyasalara
Yönelik Alınabilecek
Tedbirler
Merkez bankaları tarafından
alınabilecek tedbirler:
• Açık piyasa işlemleri, uzun
vadeli krediler ve repo
işlemleri vasıtasıyla
piyasaya likidite
sağlanması
• Parasal rahatlama
politikalarıyla talep ve
güvenin desteklenmesi
• Dış baskılarla mücadele ile
büyümeyi eşit şekilde
gözeten, hedef kitlelere
yönelik politika tasarımı
2
Maliye Politikaları
Kapsamında
Alınabilecek Tedbirler
Düzenlemelere
Yönelik Alınabilecek
Önlemler
Maliye politikası yetkilileri
tarafından alınabilecek
tedbirler:
• Ücret sübvansiyonları
ve nakit transferleriyle
etkilenen bireyler ve
firmalara destek
• Geniş tabanlı mali
teşvik paketleriyle talebi
canlı tutmak
• Küresel platformlar
(örn. G20) vasıtasıyla
eş zamanlı ve koordine
politikaların tasarımı
Düzenleyici ve denetleyici
kurumların alabilecekleri
tedbirler:
• Bankaların kredi verme
süreçlerinde ihtiyatlı
davranmasının teşviki
• Risklerin beyanının ve
denetime yönelik
beklentilerin şeffaf bir
şekilde açıklanması
• Gerektiğinde likidite
tamponlarının kullanımı
• Proaktif ek destek
uygulamaları
3
4
Küresel Koordinasyon
ve İşbirliği Bağlamında
Alınabilecek Tedbirler
Uluslararası kuruluşlar
tarafından alınabilecek
önlemler:
• Manevra alanı geniş
olan ülkelerin azimli ve
koordineli politikalara
önderlik etmeleri
• Politika önlemlerinin
mevcut sistemler ve
kapasiteye yönelik
tasarlanması
• Salgının beşeri,
ekonomik ve finansal
maliyetlerinin yönetimi
5
Mart 2020
42
Üçüncü Dalga:
Krizi Yenmek
COVID-19’un iyileşme sürecinde iş yapma şekillerini ve küresel
öncelikleri değiştirerek dünya ekonomisini etkilemesi muhtemeldir
Daha Güçlü Yurtiçi
Tedarik Zinciri
Stratejik Mallara İthalat Bağımlılığının
Azaltılması (İlaç, Tarım)
Tele-tıp Yükselişi
•
Şirketlerin tedarik zincirlerini kısaltması
•
Daha temel ihtiyaçlar ve ürünler
•
Bakım maliyetinin düşürülmesi
•
Ulusal güvenlik nedenleriyle küresel bazda ithalat
tarifelerinin uygulanmaya başlanması
•
Yerli ilaç üretimini teşvik eden hükümet
•
Hasta katılımının genişletilmesi
•
İthalata olan güveni azaltmak için tarım teknolojisi
ürünlerine artan ilgi
•
Hastalar için erişilebilirliğin kolaylaştırılması
•
Hizmet sektörleri nispeten yüksek olan ülkeler
•
Yoğun bakım gerektiren hastalardan uzakta olmak
•
•
Limanların kapatılması, ihracatın sınırlandırılması ve
normal tedarik zincirlerine sınırlı erişim dahil sınır
kısıtlamaları
Daha sağlam bir iç tedarik zincirine geçilmesinin, giderek
daha fazla bölünen küresel tedarik sistemine olan
bağımlılığı azaltması
Çevrimiçi Araçların Önündeki
Engellerin Azalması
•
Daha iddialı ve müdahaleci hükümetlerin ortaya çıkması
ve daha fazla düzenleme yapılması
•
Toplu gözetim araçları
•
Biyometrik izleme
•
Kısmi evde eğitim ve çevrimiçi eğitimin artırılması
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Yeni Çalışma Biçimleri
Daha Az Risk Alma
•
Esnek ekip yapıları
•
Yatırımcıların stratejilerinde savunmaya geçilmesi
•
Uzaktan çalışma
•
•
Daha az iş seyahati
Düşük getirili ve daha güvenli finansal ürünlerle hane
halkının tasarrufunda artış yaşanması
•
Risk kapsamı için talebin artması ve daha kapsamlı
çözümler sunmak için sigorta şirketlerinin üzerinde
baskıların çoğalması
Mart 2020
44
COVID-19 ile mücadelede krizin üç dalgasını da dikkate alan bütüncül
bir COVID 19 Eylem Planı’nın hazırlanması ivedi bir ihtiyaçtır
Seçili Müdahale Alanları
(Kapsayıcı değildir. Örnek teşkil etmesi adına
hazırlanmıştır)
Kısa Vade
Orta Vade
Uzun Vade
Kriz Yönetimi
İyileşme
Fırsatlarla Büyüme
Kamu programlarının tasarımı ve uygulama yol haritası
Kriz yönetim programlarının tasarımı
Tasarlanan programların özel sektör ve vatandaş
odağına yansıtılması
Kalkınma planlarında dönüşüm
Firma düzeyinde tasarlanmış finansal müdahale araçları
Firma ölçeği ve sektör odaklı müdahale araçlarının tasarımı.
Özel sektörden bankacılık sektörüne risk aktarımının
önlenmesi
Sektör ve firma düzeyinde tahribata göre gözden
geçirme
Finansal müdahaleyi tasarlarken
makroekonomik durum ve küresel
trendlere adaptasyon dengesinin
gözetilmesi
Veriye dayalı karar destek mekanizmalarının geliştirilmesi
Farklı veri kaynaklarından beslenen krizle mücadele
sistemlerinin hızlıca geliştirilmesi
Sektörel sürdürülebilirlik stratejilerinin tasarımı
Donör kuruluşların yatırım alanlarının haritalanması
Krizin sektörler özelinde doğrudan ve dolaylı etkilerinin
tespit edilmesi
Uluslararası kalkınma ve finans kurumlarının müdahale
öncelik alanlarının tespiti ve ülkemizin ihtiyaç alanlarıyla
eşleştirilmesi
Olası gelecek riskleri öngörme ve müdahale
alanlarını belirleyecek erken uyarı sistemlerinin
tasarlanması
Sektörlerin istihdam ve üretim bakımından
dirençlerinin artırılması
Afetlerle mücadeleye yönelik kalıcı veriye
dayalı teknolojilerin devreye alınması
Sektörel dönüşüm ve birleşme
programlarının tasarımı
Kamu program tasarımlarının ve donör
programlarının uyumlaştırılması
Türkiye'nin faydalanıcı olduğu proje
stokunun yeniden yapılandırılması
Atıl kapasitenin yeni alanlara sevk
edilmesi
Yurt içi tedarik zincirlerinin güçlendirilmesi
Kriz kaynaklı tedarik zinciri aksaklıklarının tespiti
Yükselen faaliyet alanlarına odaklanılması
Sağlık ve dijital kanallara artan talebi karşılamaya yönelik
çözümlerin geliştirilmesi
Türkiye'de kritik faaliyet alanlarında yurtiçi üretim
kapasitesinin geliştirilmesi
Açık kaynak ve ortak üretim platformlarının
geliştirilmesi
Yerelleşme odaklı inovasyon
Sağlık ekipmanı gibi acil müdahale alanlarında Türkiye'nin
kapasitesinin artırılması
Sektörel yerelleşme potansiyellerinin ve
politikalarının gözden geçirilmesi
Hedef sektörlerde yerli üretici geliştirme
programlarının hızlandırılması
Küresel değer zincirlerindeki konumunun korunması ve geliştirilmesi
KTZ'lerde 2. tedarikçi konumundaki firmaların tespit
edilmesi
Girdi taleplerinin Türkiye'ye kaydırılmasına yönelik
girişimler
KTZ'lerde yükselme potansiyelimiz olan
alanlarda kapasite artırımı yatırımları
Uluslararası içeri doğru yatırım fırsatlarının değerlendirilmesi
Çin başta olmak üzere çeşitli ülkelerden Türkiye'ye kayma
eğilimi olan yatırım alanlarının tespit edilmesi
Söz konusu alanlardaki olası yatırımcılarla
görüşmeler
Türkiye'nin yeni bölgesel/küresel merkez
olabileceği alanların tespiti
Beceri kazandırma/geliştirme
Sektör-firma bazında alternatif çalışma modellerinin ve
kapasitelerinin gözden geçirilmesi, yetenek bazında
dönüşüm ihtiyacının tespiti
Atıl kapasitelerin farklı sektörlere yönlendirilmesi,
yeni kabiliyetlerin edindirilmesi için politika ve
müfredat tasarımı
Geleceğin mesleklerine ve çalışma
alanlarına yönelik dönüşüm
programlarının tasarlanması
Dijitalleşme
Dijitalleşebilecek kamu hizmetlerinin gözden geçirilmesi
Gerekli altyapı ihtiyacının belirlenmesi
Vatandaş odaklı dijital deneyim yol
haritalarının hazırlanması
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Değer zincirlerinin gözden geçirilmesi
Mart 2020
45
Söz konusu eylem planının en önemli bileşeni Sürdürülebilir Üretim
Paketi çalışmasıdır; önerimiz çalışmaya hızla başlanması yönündedir
COVID-19 sağlık krizi, ülkemiz için uzun vadede sosyo-ekonomik dönüşüm için önemli fırsatlar barındırmaktadır
Küresel Tedarik Zincirlerinde
Genişleme ve İlerleme Fırsatı
• Önümüzdeki dönemde küresel tedarik zincirlerine
entegrasyon için ihtiyaçların belirlenmesi
• Üretici ve alıcılara dayalı değer zincirlerinde birinci
ve ikinci kademedeki aktörlerin rol dağılımlarının
yeniden belirlenmesi
• Tedarik ağları kapsamında ortaya çıkabilecek yeni
üretim eksenlerinin belirlenmesi ve teşvik edilmesi
Kamu ve Özel Sektör için
Dijitalleşmenin Hızlanması
• Temel çerçeveyi oluşturmak amacıyla bir
dijitalleşme yol haritasının hazırlanması
• İşletmeler arası (B2B) ve işletmelerden tüketiciye
(B2C) kaynak hareketliliğini kolaylaştırmak adına
kanal bazında dönüşüm stratejilerinin geliştirilmesi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Yükselen Sektörlere Yönelim ve İlk
Hareket Eden Avantajını Yakalama
Mesleki Beceri İyileştirme ve
Kazandırma – Sektörel Simbiyoz
• Yükselen sektörler ve bu sektörlerdeki yıkıcı
etkilerin analiz edilmesi ve haritalanması
• Alternatif çalışma modelleri yoluyla verimlilik
artışının değerlendirilmesi
• Yükseliş gösteren sektörler vasıtasıyla doğrudan ve
dolaylı olarak etkilenecek alt sektörler ve ürünlerin
tespiti
• Dönüşümlerin etkisiyle sektörler arası geçiş
yapabilecek beceri ve kabiliyet setlerinin
değerlendirilmesi
• Kilit pazarlarda rekabet avantajına sahip olabilmek
için ikame ve tamamlayıcı ürün etkilerinin
değerlendirilmesi
• Genişletilebilecek işgücü becerileri için ilgili
programlar ve müfredatların tasarımı
Kuvvetlenmiş Yerel Tedarik
Zinciri – Hızlanan Yerelleşme
Odaklı Yenilikçilik
Çalışmalarında Artış & Ticarileşme
• Mevcut ve geliştirilmesi beklenen kabiliyetlerin
yerel üretime aktarılabileceği ürün ve ürün
gruplarının tespiti
• Bilgi ekonomisi ve buna yönelik dışsal yararların
tespit edilmesi ve önceliklendirilmesi gereken
alanların tespiti
• Yerelleştirilmesi önceliklendirilen sektörlerin ve
faaliyet alanlarının iş devamlılığı göz önünde
tutularak değerlendirilmesi
• Türkiye’deki yeni girişimler ve ölçek büyüten
firmaların haritalanması
• İnovasyon ve Ar-Ge çalışmalarının ivme kazanması
için gerekliliklerin tespiti
Mart 2020
46
EK: Sektörel Vaka
İncelemeleri
Salgının sektör ve çalışma modelleri üzerine etkileri silolar halinde
değil, matris ve ağlar üzerinden algılanmalıdır
Sektörler, Beklentiler, Kapasite ve Altyapı: Değişim Vaka Analizleri
Stratejik Değişim
Arz, talep, beklentiler ve iş yapış şekilleri
bakımından kökten değişim
Örnek: Sağlık Sektörü, Bankacılık ve
Finans
Tedarik Zinciri
Değişimi
İletim engelleri, küresel tedarik zincirleri
etkinliğinin yerel tedarik zincirinin
sağlamlığıyla kıyaslanması
Örnek: Hazır Giyim, Elektronik
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Çalışma Modelleri
Değişimi
Esnek ekip yapıları, uzaktan çalışma gibi
dinamiklerin sektörlerdeki ‘yeni normal’
olması
Örnek: Eğitim, Profesyonel Mesleki
Hizmetler
İnovasyonda Değişim
Ticarileşen ve uluslararasılaşan Ar-Ge,
artan beklentiler, bilgi asimetrisi
Örnek: Yaşam Bilimleri
İşgücü ve Beceri Seti
Değişimi
Üretim süreçlerini baştan aşağı
değiştirebilecek, teknolojileri uzmanlıkla
kullanabilecek ve gerektiğinde
iyileştirebilecek işgücü ihtiyacı
Örnek: İmalat
Hizmet Sunumu ve
Faydalanıcıya Yönelik
Hizmetlerde Dönüşüm
Kamu kurumlarının ve şirketlerin hizmet
sunumunda kökten değişiklikler ve
değişen beklentiler
Örnek: Kamu Hizmetleri
Mart 2020
48
Stratejik
Değişim
Bankacılık ve finans sektöründe karşılaşılabilecek potansiyel riskler
krizin 3 dalgasına yayılmıştır
Bankacılık Alanındaki Riskler
1. Dalga – Acil
2. Dalga – Orta Vade
Bankaların yatırımlarında değer kayıplarının yaşanması
Finansal kuruluşlarından sağlanacak fonlama alternatiflerinin
daralması (ör. sendikasyon, bankalararası kredi)
•
•
•
•
3. Dalga – Uzun Vade
Merkez bankalarının piyasa canlandırma faaliyetleri neticesinde azalan faizler
Düşen tüketim ve beraberinde düşen bankacılık faaliyet hacmi sonucu faiz dışı gelirlerde azalma
Ekonomideki dalgalanmalar nedeniyle kredilerinden elde edilen faiz gelirlerindeki azalma
Yönetilen varlıkların azalmasıyla birlikte ilgili portföy yönetimi gelirlerindeki azalma
Şube merkezli iş modeli için gerekli operasyonel modelin ve iş gücünün geçerliliğini yitirmesi
Dijital kanallar için artan talep sonucunda teknik altyapının
yeterliliği ve siber saldırılar
Müşterilerin likidite ihtiyacı nedeniyle
mevduatlarda azalma
Servis tedarikçisi ağının veya ekosistem iş ortaklarının finansal durumlarında bozulma
KOBİ’lere ve orta ölçekli ticari müşterilere verilen kredilerde finansman şartlarındaki ihlallerin, ödemelerdeki gecikmelerin ve temerrütlerin artışı
Bankalarda ve finansman kuruluşlarına verilen kredilerde finansman şartlarındaki ihlallerin, ödemelerdeki
gecikmelerin ve temerrütlerin artışı
Ticari şirketlerin likidite ihtiyacı
nedeniyle artan kredi riski
Büyük ölçekli kurumsal şirketlere verilen kredilerde finansman şartlarındaki
ihlallerin, ödemelerdeki gecikmelerin ve temerrütlerin artışı
Güvenli liman arayışı ile mevduatlarda
dolarizasyonun artışı
Bireysel müşterilere verilen kredilerde ödemelerdeki gecikmelerin ve temerrütlerin
artışı
Artan temerrüt ihtimalinin ve ödemelerdeki gecikmelerle gayri nakdi kredilerin nakdi kredilere
dönüşümü ile risk ağırlıklı kalemlerdeki artış
Bozulan kredi kalitesi nedeniyle karşılıkların artışı
Para ve mali politikalar ile birlikte diğer kriz önleme politikalarına ilişkin belirsizlik
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Risk Sınıfları:
Kredi ve Fonlama
Gelir-Gider
Operasyonel
Sermaye
Politika
Mart 2020
49
Finansal hizmetlerdeki risklerin yönetilmesinde özel sektör ve kamu
kritik aksiyonlar için ortak hareket etmelidir
Stratejik
Değişim
Krizin yönetiminde paydaşların aksiyon alabileceği çözümler
Aksiyonla İlgili Paydaşlar
Kategori
Aksiyon
Özel
Sektör
Operasyonel ve
fonlama
istikrarının
sağlanması
•
•
•
•
Kredi portföyü
senaryo
analizlerinin
yapılması
• Belirlenen senaryolara göre etkilenen endüstri / müşteri grupları için stres testi uygulanması ve bilanço / gelir tablosu
risklerinin anlaşılması
• Özel duruma sahip kritik kredilerin (ör. Birden fazla sektörü ilgilendirebilecek krediler) belirlenmesi
• BDDK’nın regülasyon değişiklikleri doğrultusunda sistem ve raporlamanın güncellenmesi
Portföy
stratejilerinin
gözden
geçirilmesi
• Riskin azaltılması için potansiyel seçeneklerin hazırlanması (ör. yeniden yapılandırma, satış, çıkış)
• Devlet tarafından belirlenen destekler, stres testi sonuçları ve endüstri öngörülerini dikkate alarak tahsis strateji,
model ve operasyonlarının gözden geçirilmesi
Maliyet
Yönetimi
Pazara dönük
stratejilerin
geliştirilmesi
Kamu
Dijital dağıtım kanallarının kapasitesinin arttırılması, optimizasyonu ve müşterilerin yönlendirilmesi
Mevcut fonlama kaynaklarındaki olası daralma riskine yönelik fonlama yapısı alternatiflerinin çalışılması
İş sürekliliğinin sağlanmasına yönelik risk yönetim planının hazırlanması
Müşterilerin ihtiyaç ve davranışlarındaki değişime uyumlu olarak çalışan yetkinliklerinin (ör: dijital) güncellenmesi
• Müşteri davranış ve ihtiyaçlarındaki değişim ve bilanço / gelir tablosu beklentilerine uygun şekilde maliyet
optimizasyonu aksiyonlarının belirlenmesi
• Bankaların iş kollarının (ör. ödeme sistemleri) sürdürülebilirliğinin fizibilitesinin yapılması ve önlemlerin belirlenmesi
• Müşterilerin ihtiyaç ve davranışlarındaki değişime uyumlu olarak yeni değer yaratılabilecek çözümlerin saptanması (ör.
tedarikçi/müşteri finansal güç testi) ve geliştirme yaklaşımının belirlenmesi (ör. fintech‘ler ile iş birlikteliği ile)
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Aksiyon kategorileri ile ilgili risk sınıfları:
Kredi ve Fonlama
Gelir-Gider
Operasyonel
Sermaye
Mart 2020
50
Krizi atlatmak ve uzun vadede çıkacak riskleri önlemek için başta kamu
olmak üzere özel sektöre de görev düşmektedir
Stratejik
Değişim
Krizin yönetiminde aksiyon alınabilecek çözümler
Aksiyonla İlgili Paydaşlar
Aksiyonlar
Risk Alanları
Finansman
Özel
Sektör
Kamu
• Sağlık harcamalarına ayrılan %4.4’lük* bütçenin payının artırılması (*Tüik)
• Özel hastanede tedaviye yönlendirilen özel sigortaya sahip olmayanların ödemelerinin devlet ya da hastane
bütçesinden yapılması
• Özel sigortaların COVID19 test ve hasta bakım ücretlerini ödemesi
Altyapı
Hizmet
Sunumu
İlaç
•
•
•
•
•
•
Ataması bekletilen, emekli ve KHK’lı sağlık personelinin göreve başlaması
Yurtdışından doktor getirilmesi (ABD örneği)
Spor salonu, vb. alanların hastaneleştirilmesi
Özel hastane ve şehir hastaneleri yataklarının kamu hizmeti vermesi
Tıp fakültelerinin çoğaltılması, eğitimci doktorların sayısının artırılması
Acil servis/virütik hastalıklar uzmanlıklarının yaygınlaştırılması/teşvik edilmesi
• Evde bakım sisteminin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması
• Teletıp (telemedicine) ve mobil sağlık (mHealth) teknolojilerinin geliştirilmesi ve kullanımının yaygınlaşması
•
•
•
•
11. Kalkınma Planı’na uygun olarak biyoteknoloji, aşı ve ilaç üretiminin teşvik edilmesi
İlaç fiyatlandırma ve geri ödeme politikalarının güncellenmesi
Teknik lise ve üniversitelerin altyapılarının güçlendirilmesi
Yeni laboratuvarların kurulması
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Mart 2020
51
Eğitim sisteminde kısa, orta ve uzun vadede oluşabilecek riskler 4 başlık
altında incelenebilir
Çalışma
Modelleri
Değişimi
Eğitim Sistemindeki Riskler
1. Dalga – Kısa Vade
2. Dalga – Orta Vade
3. Dalga – Uzun Vade
Eğitim personeli sayısı yeterliliği
Eğitim harcamalarına ayrılan bütçenin yetersiz kalması
Bütçe bağlamında altyapının yeterliliği ve eğitim
sisteminin performansı
Uzaktan eğitimde her bölge için yeterli altyapı
Gerekli altyapı inşasının her yere eşit şekilde ulaşamaması
Eğitimin ülkenin her bölgesine eşit şekilde ve uzun
soluklu devam edememesi ve bu sürecin öğrenciler
üzerindeki etkileri
Uzaktan eğitim için gerekli araçlara sahip olmayan dezavantajlı
öğrenci ve eğitimcilerin finansman ihtiyacı
Eğitim sektörü çalışanlarının yeni uygulamalar ile uzaktan eğitimde kullanılan araçlar hakkında yeterli bilgi birikimi
Değişen çalışma modellerine hakim, yeterli sayıda işgücü
Kamu-özel işbirliğinin eğitim sektörü yatırımları açısından yeterli teşvik ve destek
mekanizmalarının varlığı
Eğitim sektöründe hizmet sunumu açısından öğrenciler için fırsat eşitliği
Eğitim kurumlarına duyulan güven
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Risk Alanları:
Altyapı
Nitelikli İş Gücü
Finansman
Hizmet Sunumu
Mart 2020
52
Çalışma
Modelleri
Değişimi
Eğitim sisteminde oluşabilecek risklerin çözümü için alınacak
aksiyonlarda kamu-özel iş birliği önem arz etmektedir
Krizin yönetiminde aksiyon alınabilecek çözümler
Aksiyonla İlgili Paydaşlar
Aksiyonlar
Risk Alanları
•
•
•
•
Daha fazla atanamamış öğretmenin atanması
Nitelikli İş
Gücü
•
•
•
•
•
•
Uzaktan eğitimde kullanılacak araçların tüm bölgeler için standardize edilmesi
Eğitim sektörü çalışanları için bu araçlara adapte olabilecekleri eğitimler düzenlenmesi
Eğitim çalışanlarına uzaktan eğitim ile ilgili seminerlerin verilmesi
Eğitim çalışanlarına bu süreçte öğrencilerle daha efektif iletişim kurabilmeleri için pedagojik eğitimler verilmesi
Yeni çalışma ve eğitim modellerine ilişkin uzun vadeli strateji ve uygulamaların belirlenmesi
Sektör çalışanlarına beceri geliştirici eğitim ve teşviklerin sağlanması
Finansman
• Kamunun dezavantajlı grupların ihtiyaçları için ağ sağlayıcılar ile anlaşma yapıp uzaktan eğitime dahil
edilmelerinin sağlanması
• Eğitim sektörüne yapılan devlet yatırımlarının kısa vadede artırılması ve kamu-özel işbirliğinin desteklenmesi
Altyapı
Hizmet
Sunumu
Özel
Sektör
Kamu
Özellikle internet altyapısının tüm bölgeler için asgari seviyeye getirilmesi
Eğitim yatırımlarının artırılması
Uzaktan eğitimde kullanılacak materyallere sahip olmayanların ihtiyaçlarının giderilmesi
• Uygulanacak bütün adımların uzun vadede tüm ülke açısından kapsayıcı olması
• Fırsat eşitsizliği oluşmaması için tüm bölge ihtiyaçlarının doğru şekilde analiz edilmesi
• Eğitim sektörüne ve kamuya duyulan güvenin yapılacak uygulama ve düzenlemelerle uzun vadede
kuvvetlendirilmesi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Mart 2020
53
Kriz kapsamında işgücüne ilişkin riskler, etkilerini birden fazla
kanalda göstermektedir
İşgücü ve
Beceri Seti
Değişimi
İşgücü Dönüşümüne İlişkin Riskler
2. Dalga – Orta Vade
1. Dalga – Acil
3. Dalga – Uzun Vade
Üretim hatlarının kısmi olarak/tamamen durdurulması
İşgücünde dönüşüm inisiyatiflerinin ertelenmesi
İşgücünde var olan dönüşüm ihtiyacının kriz sonrası dünyada daha da hızlanmasıyla sektörlerin
rekabetçilik kaybı yaşaması
Firmaların krizle mücadele kapsamında teknolojik çözümleri uygulamaya başlaması
Gelir kaybına uğrayan hanehalkının eğitime yatırım kabiliyetinin kısıtlanması
Gelecekte ortaya çıkabilecek işgücü ihtiyaçlarının belirlenmemiş olması
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Etkilenen Temel Kanallar
Tedarik Zinciri
Firma
Sektör-Küme
Ulusal
Mart 2020
54
İşgücü ve
Beceri Seti
Değişimi
Yeniden yönlendirilecek ve becerileri geliştirilecek işgücünün
dönüşümünde özel sektör ve kamu eşgüdümlü bir şekilde çalışmalıdır
Krizin Yönetiminde Alınabilecek Aksiyonlar
Aksiyonla İlgili Paydaşlar
Kategori
Aksiyon
Özel
Sektör
Kamu
• Sektörel değişimler sonucunda işgücü arz ve talep dinamiklerinin analiz edilmesi
İşgücünün
• Şirket içi ve gerekirse sektörler arasında ihtiyaç kapsamında faydalanılabilecek beceri setlerinin tespit edilmesi
Yeniden
• Yeniden yönlendirilebilecek işgücü için eğitim başta olmak üzere gerekliliklerin belirlenmesi
Yönlendirilmesi
• Birimler arasında görevlendirilebilecek işgücünün eğitilmesi ve göreve başlatılması
• Yeniden yönlendirilen profillere ilişkin detaylı rol tanımlarının oluşturulması
Becerilerin
(Yeniden)
Geliştirilmesi
İşgücünün
Yeniden
Konumlandırılması
• Acil müdahale kapsamında farklı rollere yönlendirilen profillere yönelik fark analizlerinin gerçekleştirilmesi
• Uzun vadede rol tanımında değişiklik yaşayacak çalışanlar için uygulanacak beceri geliştirme programının tasarımı
•
Rol tanımında değişiklik öngörülemeyen meslekler için gerekli dijital dönüşüm ve değişim yönetimi eğitim
programlarının tasarlanması ve verilmesi
(Tasarım)
• Krizin seyri ve sektörlerin ihtiyacı doğrultusunda işgücünün yeniden konumlandırılması için ihtiyaçların tespiti
• Gelecekte ortaya çıkabilecek yeni meslek grupları için bir analitik aracın ve takip mekanizmasının geliştirilmesi
• Veriye dayalı istihdam politikalarının tasarımının mümkün olabilmesi için sektörel istişare yapılarının oluşturulması
• Farklı kapsamlarda tasarlanacak işgücü ve istihdam dönüşümü programlarına yönelik izleme ve değerlendirme
çerçevesinin çizilmesi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Etkilenen Temel Kanallar
Tedarik Zinciri
Firma
Sektör-Küme
Ulusal
Mart 2020
55
Tedarik zincirindeki Covid-19 kaynaklı değişimler kısıtlayıcı olmakla
beraber, yeni fırsatlar da getirmektedir
Tedarik
Zinciri
Değişimi
Tedarik Zinciri Alanındaki Riskler
1. Dalga – Kısa Vade
Hammadde gecikmeleri, iptallerin yaşanması ve
üretimin sekteye uğraması
2. Dalga – Orta Vade
3. Dalga – Uzun Vade
Değişen küresel değer zincirinde kendini konumlayamama riski
Çin’in bıraktığı boşluğu dolduracak altyapıyı
geliştirememek
Sevkiyatların gecikmesi
Tedarik zincirindeki birinci, ikinci ve üçüncü kademe tedarikçiler etkilendiği takdirde gerekli parça
ve hammaddeleri temin edememek
Ürün portföyünde gerekli dönüşüm ve çeşitliliği sağlayamama
Lojistik maliyetlerin artması
Ulaşım ve lojistik ağının sınırlandırılması
Ek ticari tarifelerin konulması
Ekonomik durgunluktan ötürü ödemelerin zorlaşması
Müşteri taleplerinin değişmesi
Pazardaki talebin düşmesi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Risk Alanları:
Tedarik
Stok
Lojistik
Talep
Mart 2020
56
Küresel tedarik zincirinden kopmamak ve katılımı artırmak için lojistik
sürdürülebilirlik ve ürün transformasyonuna öncelik vermek gerek
Tedarik
Zinciri
Değişimi
Krizin yönetiminde aksiyon alınabilecek çözümler
Aksiyonla İlgili Paydaşlar
Aksiyonlar
Risk Alanları
Tedarik
Stok
•
•
•
•
•
•
•
•
Lojistik
Talep
Kamu
Çok merkezli/alternatifli, esnek tedarik zincirlerinin kurulması
Çin başta olmak üzere salgının etkilediği ülkelerde üretilmesi planlanan yeni ürünleri başka ülkelerdeki üretim tesislerine
yönlendirmek
Tedarik güvenliğini sağlamak amacıyla tedarik ağını dengelemek; zayıf tedarikçileri destekleyerek faaliyetlerine devam etmesi
için yardımcı olmak
Malzeme stokunu artırmak ve kapasiteyi korumak amaçlı girişimler
Eldeki stoğu karantina alanlarından uzaklaştırıp liman gibi sevkin kolay yapılabileceği alanlara çekmek
Salgından etkilenmiş alanlardaki tedariği kısıtlı olan hammadde ve stok malzemelerini önceden temin etmek
Birincil tedarikçinin etkilendiği ancak ikincil tedarikçinin etkilenmediği durumlarda onaylı parçaların ve alternatif
hammaddelerin kullanımını başlatmak
İkinci ve üçüncü kademe tedarikçilerin kapasitelerini, teslimatlarını; eğer mümkünse tahsis edilmiş kaynaklarını ve ek
üretim kapasitelerini garanti altına almak
•
•
Alternatif tedarik kaynaklarını belirlerken taşıma rotaları ve kombinasyonlarını da eş zamanlı olarak tanımlamak
Yerli, veya lojistik açıdan risk teşkil etmeyen tedarik kaynakları ile ilerlemek ve ilişki geliştirmek
•
Müşterileri gecikmelerle ilgili bilgilendirmek ve kısa vadeli kârı optimize edecek ya da sözleşme maddelerini karşılayacak
şekilde müşteriye ayrılan kaynakları düzenlemek
Ürün portföyünün genişlemesi ve çeşitlenmesi
•
Özel
Sektör
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Mart 2020
57
İnovasyonda
Değişim
COVID-19 krizinin yapısal mirası, inovasyon ve Ar-Ge ticarileştirme
beklentilerinin çok yükselmesidir – ilk hamle avantajı önemlidir
Paydaşların aksiyon alabileceği çözümler
Kategori
Aksiyonla İlgili Paydaşlar
Aksiyon
Üretim
Devamlılığı İçin
İnovasyon
• Üretim sürecine otonom araçların dahil edilmesi, «ışığı kapalı» fabrika sisteminin yaygınlaşması
• Sanal çalışma alanlarına ve uygulamalarına geçilmesi
• Daha entegre, çeşitlendirilmiş ve eşgüdümlü bir tedarik zinciri, bu zincirin teknolojiyle takip ve yönetimi
Yaşam Bilimleri
İnovasyon Atağı
• Terapötik tedavi, teşhis ve yeni aşıların gelişimini takip eden firmaların uluslararası, geniş araştırma topluluklarına
katılması
• Ulusal yaşam bilimi şirketlerinin; teşhis, biyobelirteç (biomarkers) , onaylanmış tedavi veya yeniden geliştirilebilecek
bileşikleri kapsayan portföylerinin geliştirilmesi
Şoka Dayanıklı
ve Esnek üretim
• Üç boyutlu yazıcı gibi teknolojiler kullanılarak katmanlı üretime geçiş (Uçak parçaları üretmek için kullanılan aynı 3D
yazıcı, solunum ventilatörleri üretmek için kullanılabilir)
• Robotların yalnızca sabit konveyör bantlarında kullanılması yerine, fabrika ve depolarda otonom mobil ajanlar olarak
kullanılması
• Verimliliği optimize etmek ve kesinti süresini en aza indirmek için marj maksimize eden teknolojiler kullanmak
Bilgi Kirliliğinin
Önlenmesi
Özel
Sektör
Kamu
Bilgi Asimetrisi
Mart 2020
58
• Kore örneğinde olduğu gibi, cep telefonu bilgilendirme hizmetiyle, hükümet yetkilileri, şehir ve ilçe düzeyindeki
milyonlarca mobil kullanıcıya aynı anda özelleştirilmiş acil durum uyarı mesajları atılması. Bu mesajların, yakın
zamanda teyit edilen vakaların ayrıntıları ve bu hastaların ziyaret ettiği 'enfeksiyon noktalarının' yeri ve zamanı da
dahil olmak üzere epidemiyolojik araştırma durum güncellemeleri içermesi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Risk Sınıfları:
Tedarik Şoku
Talep Şoku
Yatırım
Dayanıklılık
Dünyada şirketler, COVID-19 ile mücadeleyi desteklemek için
üretim ve Ar-Ge yetkinliklerini çeşitlendiriyor
İnovasyonda
Değişim
Üretim Yeniden Yapılanması - Karmaşıklık Düzeyleri
Son ürün gelişmişlik düzeyi
3
Dikkat
Edilmesi
Gerekenler
Daha gelişmiş tıbbi cihazların
üretimi (örn. gelişmiş vantilatörler)
2
Standart tıbbi cihazların üretimi
(örn. standart vantilatörler)
1
Temel hijyenik malzeme ve korunma
araçları (örn. maske, dezenfektan)
•
Bu aşamadaki önemli bir zorluk, en
kısa zamanda uygun
tedarikçilerle anlaşabilmektir
•
Örnek
Kaynak: World Economic Forum, PwC Analizi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Çinli otomobil üreticisi
Shanghai General Motors
Wuling (SGMW), daha
önce otomobilleri için iç
döşeme sağlayan bir
tedarikçiden tıbbi sınıf
tekstil ürünleri alabildi
Yeniden yapılanma için gereken süre
•
Üretim sürecinin yeniden
yapılandırılması bu ürünler için çok
karmaşık olmasa da, düzenleyici
onayı almak en önemli sorundur
•
Arçelik, Biosys isimli
solunum cihazı
üreticisine, cihazların
üretim sürecinde teknik
altyapısını açmıştır
•
Bu faz temelde, çeşitli üretim şirketlerinin boş
kapasitelerini tıbbi cihaz şirketleri için sözleşmeli
üretici olarak kullanmasıdır. Bu yeniden
yapılanma düzeyi, fikri mülkiyetin çeşitli
düzeylerde paylaşılmasını gerektirecektir
•
Nissan, McLaren ve havacılık
şirketi Meggitt, yeni tip bir
vantilatör geliştirmek üzere
konsorsiyum kurmuştur
Mart 2020
59
Covid-19 ile mücadelede hükümet seviyesinde bir ön ofis dönüşümünü
zaruri kılan çeşitli vadelerde riskler bulunmaktadır
Bağlantılı Riskler
1. Dalga – Acil
2. Dalga – Orta Vade
Hizmet Sunumu
ve Faydalanıcıya
Yönelik
Hizmetlerde
Dönüşüm
3. Dalga – Uzun Vade
Hasta ve potansiyel hasta takibinin etkin ve
zamanlı yapılamamasından kaynaklı Covid19’la mücadelenin zorlaşması
Potansiyel vakalara anlık müdahale ve tespit sağlayan tanı merkezleri,
mobil test istasyonları ve sağlık personeli eksikliği nedeniyle mevcut
mekanizmalardaki kapasite yetersizlikleri
Hasta-devlet anlık iletişimini sağlayan ve hastalık bildirimine olanak sağlayan dijital
kanalların , çağrı merkezlerinin ve ihbar mekanizmalarının yokluğunda tanı
gecikmeleri
Kamunun vaka tespit ve takip amaçlı ihtiyaç duyduğu teknolojik altyapının kurulması için yatırım,
fonlama kaynakları ve finansmanda kısıtlar
Covid-19 ve diğer olası pandemi krizlerine karşı sağlık ve emniyet gibi çeşitli kurumlarca kullanılabilmeye uygun,
etkin işleyen dijital altyapı yokluğu ve izleme araçlarının eksikliğinden kaynaklı sosyal ve ekonomik sorunlar
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Risk Alanları:
Bilgi Toplama
Finansal
Bilgi Dağıtımı
Mart 2020
60
Halk sağlığı için sanal gözetimi artıracak hükümet seviyesinde bir ön
büro dönüşümü pandemi ile mücadelede önemli bir belirleyici
olmaktadır
Krizin yönetiminde paydaşların aksiyon alabileceği çözümler
Kategori
Hizmet Sunumu
ve Faydalanıcıya
Yönelik
Hizmetlerde
Dönüşüm
Aksiyonla İlgili Paydaşlar
Aksiyon
Özel
Sektör
•
Devletin çeşitli hizmet alanlarında (emniyet, sağlık vb.) benzer veya aynı altyapı ile anlık olarak vatandaş-devlet
iletişimini sağlayabilecek, kişiselleştirilmiş bir izleme ve takip mekanizmasının oluşturulması
•
Kısa dönemde hızlı aksiyon almak adına hızlı vaka tespiti, takibi ve hasta ve yakınlarının konumlarına dair
bilgilendirmeye olanak sağlayan akıllı telefon uygulamaları, mevcut sosyal iletişim uygulamaları, interaktif haritalar vb.
uygulamaların devlet erişimine ve takibine açılması
Kamu
Ülke örnekleri:
Dijitalleşme
Çin: Özel sektör işbirliği sonucu milyonlarca insanı takip eden bir sağlık derecelenme akıllı telefon uygulaması
kullanmaktadır. Bu uygulama kullanıcıların sağlık, konum ve seyahat bilgilerini kullanarak vatandaşlara renk grupları
atayıp kişinin karantina kararını vermektedir
Güney Kore: Kredi kartı işlemleri, akıllı telefon konum bilgileri ve CCTV video kayıtları uygulamaları ile teşhis konulan
hastaları izleme ve halkı canlı haritalar ile bilgilendirme mekanizmalarını aktif kullanımı
Singapur: -Sağlık bakanlığı güncellemeleri ve anlık ihtar mekanizması olarak Whatsapp platformu kullanımı
-Karantinadaki insanların takibi için rastgele zamanlamalarda SMS ve özel linkler göndererek uygulama aracıyla konum
kontrolleri
•
Mevcut sağlık takibi sistemleri maliyetlerinin ve dijitalleşme adına yeni teknoloji altyapı yatırımlarının fonlanma riskine
yönelik fonlama yapısı alternatiflerinin çalışılması
Stratejik /
Finansal
•
Pandemi kriz yönetiminde sürekliliğin sağlanması için ulusal seviyede aksiyon ve risk planı hazırlanması
•
Hızlı dijital dönüşüm ve platform entegrasyonları için kamu-özel işbirliklerinin kurularak teşvik edilmesi
Test ve Tanı
Merkezlerinin
Artırılması
•
Hastanelerin yanı sıra test merkezlerinin, seyyar/mobilize test istasyonlarının ve tanı merkezlerinin yaygınlaştırılması
•
Sağlık sektöründeki çeşitli özel hizmet sağlayıcılarla yapılacak iş birlikleri ile test kitleri geliştirme, laboratuvar ve çeşitli
mevcut altyapıların kullanımı konusunda girişimlerin başlatılması
PwC
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
Risk Alanları:
Bilgi Toplama
Finansal
Bilgi Dağıtımı
Mart 2020
61
Lojistik operasyonlarda kısa, orta ve uzun vadede oluşabilecek riskler 3
başlık altında incelenebilir
1. Dalga – Acil
2. Dalga – Orta Vade
3. Dalga – Uzun Vade
Uluslararası sınır geçişlerinde uygulanacak ek kontroller ve belirli ülkelerde
taşınan yüklerin gerekli olduğunu niteleyici ek belge talepleri nedeniyle araç
kuyruklarındaki artışların ve taşımalardaki gecikmelerin devam etmesi
Zaruri ürünlerin lojistiğini sürdürmek amacıyla belirli ürünlere uygulanabilecek
yük, kapasite ve hacim kısıtlamaları
Belirli ülkelere giriş çıkış yapan tır şoförlerinin
14 günlük karantinaya alınması sonucu lojistik
faaliyetlerin sekteye uğraması
Gümrüklerin yolcu geçişlerine kapatılması ve havayolu yolcu taşımacılığının durdurulmasının devam etmesi sonucu sektör
oyuncuların yükleneceği ekonomik riskler
Yolcu uçakları beraberinde gelen kargo taşımacılığındaki kesintinin devam etmesi ve kargo uçaklarına artan talebin
karşılanamaması
İntermodal taşımacılığındaki (ör: demiryolu) kısıtlamalar sebebiyle
konteynerlerin limanlarda beklemesi ve artan lojistik maliyetler
Artan taşıma ücretleri, lojistik maliyetler ve iş kayıpları
Küresel daralma sebebiyle küresel değer zincirlerine entegre sektörlerin lojistik faaliyetlerinin krizden hızlı toparlanamaması
Yerel ve küresel arz ve talep şokları
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Risk Alanları:
Gümrük ve Yasal Yaptırımlar
Operasyonel
Ekonomik
Mart 2020
62
Birçok sektörün tedarik zincirinde belirleyici olan lojistik operasyonlar,
pandeminin olası etkilerine karşı kırılgan durumda
Krizin yönetiminde aksiyon alınabilecek çözümler
Aksiyonlar
Risk Alanları
Gümrük ve
Yasal
Yaptırımlar
Özel
Sektör
•
Lojistik şirketlerinin ve düzenleyici kurumların lojistik planlamalarının öngörülmeyen maliyetleri, ağırlaştırılan gümrük
süreçlerini, kontrol ve dokümantasyonları öngörecek şekilde hazırlaması
•
Lojistik sektöründe istihdam edilen çalışanlara dair lojistik kesintilerin yaşanmaması adına vardiya, değişim ve yedeklemeleri
içeren etkin kaynak planlaması yapılması
Lojistik sektöründe çalışanlara ilişkin teçhizat ve koruma bakımından ileri seviyede sağlık önlemleri alınması
•
Operasyonel
Aksiyonla İlgili Paydaşlar
•
•
•
Kamu
Belirli ürünlere uygulanabilecek talep ve arz şoklarına karşın kapasiteyi koruma amaçlı etkin stok yönetimi yapılması
Tedarik, lojistik çözümlerini optimize etmek için ortaklıktan yararlanmak ve ortak alıcı ülkelerle talebi birlikte yönetmek
Nakliye modunu yeniden yönlendirmek / değiştirmek ve ikmal teslim sürelerini azaltmak için mevcut diğer lojistik
kapasiteden yararlanmak
•
Ekonomik
Stratejik
Kritik sektörler başta olmak üzere sektörün karşılaştığı hava trafiği, seyahat kısıtlamaları ve ek maliyetlere ilişkin iyileştirme,
teşvik, fonlama ve kamu-özel işbirliği mekanizmaları geliştirilmesi
Çin’in lojistik sektöründe aldığı önlemler:
1) Pandemi sona erene kadar ülke genelinde tüm araçlar için tüm otoyol geçiş ücretlerinin (köprüler ve tüneller dahil)
kaldırılması 2) COVID-19 salgınından etkilenen şirketlere, özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelere ve temel malları ve günlük
ihtiyaçları taşımakla görevli şirketlere finansal destek sağlamak 3) Ekonomiyi canlandırmaya yönelik açık sınır politikası
benimsemek
•
Yukarı ve aşağı yönlü ürün tedarik zincirlerinin risk analizini gerçekleştirmek ve olası tehditleri tanımlamak
•
Yeni küresel değer zincirleri ile şekillenen lojistik ağlarında lojistik firmalarının kendilerini öngörülü bir şekilde konumlamak
adına hızlı aksiyon almaya olanak veren stratejiler geliştirmesi
COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri
PwC
Risk Alanları:
Gümrük ve Yasal Yaptırımlar
Operasyonel
Ekonomik
Mart 2020
63