COVID-19 Pandemi Krizinin Türkiye'ye Etkileri Sektörel görünüm ve tedbir önerileri Nisan 2020 COVID-19 Pandemisinin Ekonomik Etkisine Yaklaşımımız Yönetici özeti 10 Nisan Mevcut durum Nasıl bir gelecek? Ne yapmalı? COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC • Azalan risk iştahı ile birlikte, gelişmekte olan ülkelerden belirgin bir sermaye (portföy yatırımı) çıkışı izlenirken likidite ihtiyacı kapsamında güçlü para birimlerine (hard currency) artan talep, gelişmekte olan ülke para birimlerinde olduğu gibi Türk Lirası'nda da değer kaybına yol açtı • Öncü göstergeler, gerek küresel arenada gerekse yerel bazda ekonomik aktiviteye ilişkin kayda değer bir azalmaya işaret ederken işgücü piyasalarındaki bozulma ile birlikte güven endekslerinde de düşüşler izleniyor • Henüz daha üç aşamalı bir krizin ilk aşamasındayız ve ekonomilerin halk sağlığı riskleri karşısında ne kadar kırılgan olduğunu öğrendik. Ekonomik etkilerin şiddetini azaltmak için tüm hükümetler daha sıkı tedbirler almaya başladı • Salgın dinamikleri, yayılımın durmasının bir yıl sürebileceğini gösteriyor. Ancak salgının bir çok kanaldan ekonomileri etkilemesi ve hükümetlerin açıkladıkları mali desteklerin büyüklüğü küresel ekonomide toparlanmanın daha uzun sürebileceğine işaret ediyor • İş yapış şekillerinde, küresel değer zincirlerinde ve dolayısıyla ticaret rotalarında değişim kaçınılmaz. Bu nedenle salgını kontrol altına aldıktan sonra özel sektör yeni bir iş ve rekabet ortamıyla yüzleşecek • Bu seferki kriz, ülkenin yalnız başına aşabileceği tipten bir kriz değil. Uluslararası işbirliğine açık olmalıyız ve özel sektör olarak bizler de üzerimize düşeni yapmalıyız. Bu hem kendini hem de toplumu aynı anda düşünmen gereken bir oyun • Tüm strateji ve politikaların krizin üç dalgasını dikkate alarak tasarlanması gerekiyor. Mart 2020 3 Kapsam 01 02 03 04 COVID-19 neden farklı? Krizle mücadele için tek reçete yok Türkiye’ye özgü bir yaklaşım Krizi yenmek • Ülkelerin salgın için hazırlık düzeyleri, kriz yönetimine ayırabilecek kaynakları, sektörel desenleri, demografik yapı gibi farklılıkları krizden etkilenme oranlarını belirledi • Türkiye’deki ekonomik aktivitenin üçte ikisini mobilite kısıtlamalarına veya talep risklerine duyarlı sektörler yapmaktadır. • Coğrafi olarak dünyaya diğer bütün pandemilerden daha fazla yayıldı • Aynı anda hem talep hem de arz yönlü ekonomik şoklar yarattı • Hem ürünlerin hem de insanların hareketliliğini küresel olarak kısıtladı • Gelişmişlik ekonomilerin de doğal afetlere tam hazırlıklı olmadığını öğretti • Araştırma altyapısı güçlü olup hızlı ve doğru alanda politika geliştiren ülkeler salgının yayılımını daha erken kontrol altına alabildi • Söz konusu talep riski özellikle sermaye yapısı ve likidite riskleri yüksek sektörleri olumsuz etkileyebilir • Her sektör için tedarik zinciri bozulması riskini artırıyor • İstihdam konusunda da en ciddi risk, mikro ve küçük ölçekli firmaların ağırlığından kaynaklanmaktadır • Firmaların iç ve dış bağlantılılığı, finansal performansı, sektörü, yetkinlikleri, istihdam yapısı gibi faktörler krize duyarlılıklarını değiştiriyor COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC • Oluşacak yeni küresel değer zincirlerinde Tier 2’den Tier 1’e yükselme fırsatları • Küresel yatırım yer değiştirmelerinde yeni cazibe merkezi olmak • Geleceğin işleri/iş yapış biçimleri artık bugünün işleri/iş yapış biçimleri • Sektörel rekabetçiliğin değil, etkinleştirici anahtar teknolojilerinde yetkinlik geliştirmenin önemli olduğunu öğrendik, bu alana daha fazla odaklanmak • Bu teknolojilerde yetkin şirketler farklı ürünler ve hizmetlere kolayca sıçrayabileceklerini fark ettiler; rekabet ortamı değişiyor Mart 2020 4 Birinci Dalga: Salgının yayılımını kontrol altına almak COVID-19 aynı aileden gelen salgınlardan çok daha farklı bir gidişat sergileyerek dünya çapında ciddi boyutlara ulaşmıştır SARS ile benzer bir trend izlerse COVID-19’un 3-4 ay içinde durağanlaşması gerekiyor. Ancak yayılım hızı daha çok Kuş Gribi’ne benziyor ve Kuş Gribi’nin küresel yayılımı 1 yıldan fazla sürdü Farklı salgınlarda, vaka sayılarının gelişimi, COVID-19 ve Kuş Gribi sol eksende (ilk 90 gün), SARS ve EBOLA sağ eksende gösterilmektedir 18,000 500,000 16,000 450,000 14,000 400,000 12,000 350,000 300,000 10,000 250,000 8,000 200,000 6,000 150,000 4,000 100,000 • EBOLA bu kapsamda daha uzun süreli ve hatta devam eden vaka artışları sergilese de, kısıtlı bir bölgede gerçekleşiyor oluşu ve yayılamaması COVID-19’un mevcut koşullarından uzaklaşmaktadır. • COVID-19’un vaka artışı 2009’da yaşanan Kuş Gribi’yle ciddi benzerliklere sahiptir. Özellikle vaka sayısının tırmanışa geçtikten sonra gösterdikleri dik artış dikkate değerdir. COVID-19 gibi pandemik olarak ilan edilen Kuş Gribi 400’üncü gününde hala günlük vaka sayısı artışları sergilemiştir. Salgın başladıktan bir yıl sonra vaka sayısı 60 milyona yaklaşmıştır. 2,000 50,000 0 0 50 100 150 200 Salgının ilk gününden 260’ıncı gününe COVID-19 2003 SARS 2009 Kuş Gribi 2014 Ebola Kaynak: ABACABA, PwC analizi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri 250 Vaka Sayısı (milyon) 0 PwC • COVID-19 SARS ile aynı aileden gelse de yol açtığı salgın karşılaştırılabilir düzeyde değildir. SARS salgının başladığı 80’inci günden itibaren ciddi vaka artışları görmemiş en nihayetinde 3-4 aylık bir süre içerisinde etkisini kaybetmiştir SARS ve Ebola vakaları COVID-19 ve Kuş Gribi vakaları Yorumlar 550,000 60 2009 Kuş Gribi 40 20 0 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 Mart 2020 6 Çin’de merkezlenen virüs 2. ayından başlayarak üç yeni coğrafi salgın merkezi oluşturmayı başarmıştır Günlük vaka sayılarının ilk üç ayda coğrafi dağılımı Yorumlar • Çin, COVID-19’u en şiddetli şekilde 20. gün ile 50. gün arasında yaşamış, ardından vaka artış sayıları ciddi bir şekilde azalarak devam etmiştir. • Umut verici bu gelişme, Çin’de sönümlenen virüsün 60. günden itibaren Güney Asya (İran) ve Güney Avrupa (İtalya) kanalıyla yeni bir merkeze kavuşmasıyla gölgede kalmıştır • Takip eden günlerde önce Batı Avrupa ardından hızlıca Kuzey Amerika virüsün yeni salgın merkezleri konumuna gelmiştir. • Mart sonu itibarıyla Kuzey Avrupa, Türkiye’nin başını çektiği Batı Asya ve Güney Asya’da artış trendi dikkat çekmektedir Kaynak: ECDC, UNDP coğrafi sınıflaması, PwC Analizi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Mart 2020 7 Ülkelerin virüse karşı aldığı önlemler incelendiğinde hem bölgesel hem de ulusal çapta karantina uygulamalarının arttığı gözlemlenmektedir Ülke Bazında Alınan Önlem Dereceleri ve Vaka Yapıları Yorumlar • Cezayir, Brezilya, Çin, Hırvatistan, Fiji, Finlandiya, Gana, Endonezya, İsrail, Libya, Madagaskar, Karadağ, Nijerya, Pakistan, Filipinler, Katar, Suudi Arabistan ve ABD aldıkları tedbirleri bölgesel düzeyde karantina ile uygularken; İtalya, Fransa, İspanya, Yeni Zelanda, Güney Afrika, İngiltere, Polonya, Hollanda, Hindistan, Portekiz, Lübnan, İran, Uganda, Meksika gibi ülkeler ise ulusal düzeyde karantina uygulamaktadır. • Ülkelerin karantina uygulaması başlangıçlarına bakıldığında 16, 17, 19 ve özellikle 25-26 Mart’ta bir yoğunlaşma söz konusudur. Toplam Vaka Sayısı (05.04.2020) Kaynak: Cicero-group, Business Insider, Hükümet web siteleri, Worldometer, PwC analizi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Aktif Vaka Sayısı (05.04.2020) Tam karantina Toplam Ölüm Sayısı (05.04.2020) Geniş kapsamlı önlemler (gerekli olmayan iş yerlerinin ve okulların kapatılmasını içerebilen) Toplam İyileşen Sayısı (05.04.2020) Sınırlı önlemler (Evden çalışmaya teşvik vb.) Mart 2020 8 Agresif test yaklaşımı da virüsün takibi ve sosyal etkilerinin azaltılması açısından en öne çıkan çözümlerdendir 1 milyon nüfus başına test sayısı Türkiye’de 5 Nisan itibarıyla Vaka başına test sayısı (ölçeklendirilmiş) yaklaşık 451 kişiden 1 tanesine test uygulanmış durumda. Uygulanan testlerin yaklaşık %14’ü pozitif vaka olarak belirlenmiştir Kaynak: Worldometers, PwC Analizi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Mart 2020 9 Ancak taşıyıcıları tespit etmek için sadece semptomların gözlendiği bireyleri değil, rastgele şekilde nüfusun farklı tabakalarını test etmek de gerekmektedir Güney Kore ve İtalya’da onaylanan COVID-19 vaka sayısının yaş gruplarına dağılımı Güney Kore ve İtalya arasındaki temel farklar %29,9 • Güney Kore, rastgele bir şekilde nüfusun büyük bir kısmını test ederken, İtalya yalnızca en kötü semptomları gösteren vakaları test etmektedir. %22,2 %18,9 %18,1 %18,3 %19,1 • Yapılan karşılaştırmalar ve incelemeler, çoğu taşıyıcının aslında daha genç yaş gruplarından olduğunu göstermektedir. %13,7 %10,7 Güney Kore %12,3 %11,1 • İtalya’da covid-19’un ilk görüldüğü ve ilk karantinaya alınan yerleşim yerlerinden olan Veneto bölgesindeki Vo isimli kasaba, semptom göstermeyenler de dahil olmak üzere herkese test yapılan yarı doğal bir deneydir (17 mart). İtalya %5,0 %0,8 %0,5 %5,9 %5,7 %3,7 %3,0 %1,1 Yaş grubu 0-9 10-19 20-29 Kaynak: London Business School COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 80+ Mart 2020 10 Vaka incelemesi Krizle mücadelede başarılı ülkelerden olan Güney Kore salgının yayılım hızını yavaşlatmak için ciddi önlemler almıştır… Proaktif Testler Enfekte Bireylerin Karantinaya Alınması • Tecrit stratejisi – ülke içi ve dışı hareketlerin kısıtlanması • Tüm vatandaşlara uygulanabilir COVID-19 semptomları olan kişilere veya doktor tarafından sevk edilenlere ücretsiz uygulama • • İzlemek, test etmek ve tedavi etmeye dayalı bir strateji Ülke genelinde 43’ten fazla kesintisiz test merkezinin kurulması Şeffaf Bilgi Kampanyası • Acil Tedavi ve Cezai Yaptırımlar • Sağlık personelleri tarafından evde testlerin yapılması • Hükümetin, test sonucu pozitif çıkan herkesin hareketini yakından takip etmeye başlaması • Büyük hastanelerin daha ağır hastalara odaklanması • Söz konusu hastaların temas ettiği kişilerin de test edilmesi • Cep telefonu kayıtlarından, kredi kartı makbuzlarından ve diğer kişisel verilerden gerekli bilgilerin elde edilmesi • Hafif semptomlu hastaların daha küçük sağlık merkezlerinde tedavi edilmesi veya hastaların evlerinde karantinaya alınması • • Karantina ihlallerinin hapis cezasıyla cezalandırılabilir olması Hükümetin, enfekte bir hasta ile temasta bulunan ve / veya semptomlara sahip olan kişiler için testi zorunlu kılan bir yasa çıkartması Koronavirüs Mobil Uygulaması Maske Kontrolü • Ulaşım istasyonlarında maskeler ve el dezenfektanlarının bulunması • Test sonuçları, yeni vakalar, iyileşen hasta sayısı, teşhis edilen hastaların bölgeleri gibi günlük güncellemelerin mevcut olduğu uygulama • Karantinadaki bir kişinin karantina bölgesinden ayrıldığında kamu görevlilerinin uygulama vasıtasıyla uyarılması COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC • Geçmiş Deneyimler Test sistemlerinde hızlı onay ve sonuç • • Maske satışlarının kişi başına iki maske ile sınırlandırılması Hızla geliştirilmiş test kitleri Türkiye’de uygulanmıştır ya da benzer uygulamalar mevcuttur Mart 2020 11 Vaka incelemesi …Ancak Güney Kore’deki başarının asıl kaynakları kriz deneyimine sahip olmanın tetiklediği krize hızlı tepki verebilme yetkinliği ve kamu-özel işbirliğidir Güney Kore karantina gibi tecrit yöntemlerini tercih etmeyen; sağlık sektörünün epidemilere hazırlıklı olması ve proaktif müdahale araçlarının uygulanmasıyla salgını kontrol altına alabilmiş en başarılı ülke örneğidir Biyomedikal sektörünün gelişmişliği ve krizle mücadelede kamu-özel işbirliği • Çin’de yayılım başladığı anda Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (KCDC) kit üretebilecek firmalarla bağlantıya geçerek üretim sürecini hızlandırmıştır • Yapay zeka temelli büyük veri sistemi kullanan Seegene firması 3 haftada hızlı test kitleri üretmiştir • Testleri özel makineler otomatik olarak yapmaktadır ve bu yöntemle testin sonuç vermesi sağlık çalışanlarının manuel uygulamalarından 4 kat hızlı sonuç vermektedir Kaynak: Business Insider, CNN International, Sciencemag COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Yüksek test kapasitesi ile testlerin yaygın ve rastgele şekilde uygulanması Veriye dayalı teknolojiler ve özel sektörle veri paylaşımı • Tanı kapasitesi krizle mücadelede en önemli avantajları olmuştur: 118 tesiste 15,000 test kapasitesi • Arabaya servis test uygulaması rastgele yöntemle taşıyıcıların tespitini kolaylaştırmıştır. Bu uygulamaya ABD, Kanada ve Birleşik Krallık’ta da başlanmıştır • Ayrıca MERS sonrası hastanelerdeki enfeksiyonla mücadele becerilerinin geliştirilmesine bağlı olarak hiç bir sağlık çalışanına Corona virüsü bulaşmamıştır • MERS’ten sonra KVKK’de değişiklik yapılmış ve hasta kişisel verilerinin krizle mücadelede kullanılmasının önü açılmıştır • Halkın farkındalığını artırarak yayılımı önlemeyi amaçlayan mobil uygulama KCDC’den aldığı verilerle enfekte bireyin konumunu, ziyaret ettiği lokasyonları, yaş, cinsiyet ve uyruk bilgilerini paylaşmaktadır • Ayrıca uygulamayı kullanan biri enfekte olmuş birinin bulunmuş olduğu bir lokasyona 100 m yanaştığında uygulama uyarı mesajı vermektedir Mart 2020 12 Ülkemiz yayılımı kontrol altına almak için doğru alanlarda önlemler almaktadır. Ancak mücadelenin etkinliğini artıracak yeni alanlara odaklanmak gerekmektedir. Şimdiye Kadar Türkiye’de Alınan Tedbirler Eğitim • Yükseköğretim kurumlarında Haziran ayına kadar uzaktan eğitim uygulaması • İlköğretim ve ortaöğretim okullarında 30 Nisan’a kadar uzaktan eğitim 5 Nisan Dışarı Çıkma Yasakları • 20 yaş ve altındaki, 65 yaş ve üstündeki bireyler ile kronik hastaları için dışarı çıkma kısıtlamaları • Kısıtlamalara uymayan kişilere 3150 TL idari para cezası uygulanması 3 Nisan Seyahat Kısıtlamaları • Havayolu şirketleri tarafından açıklanan 50’den fazla ülke ile karşılıklı uçuşların iptal edilmesi • 30 büyükşehirin sınırlarından yapılacak tüm giriş/çıkışların geçici olarak durdurulması 3 Nisan Eğlence Mekanlarının Kapatılması • İnsanların birbirlerini kolayca enfekte edebilecekleri tiyatro, sinema ve barlar/gece kulüpleri vb. yakın temas mekanların kısa süreliğine kapatılması Uzaktan Çalışma • Çalışanların mümkün mertebe evden çalışarak kalabalıklardan uzak durmasına yönelik tedbirlerin teşvik edilmesi Kendini Karantinaya Alma • Belirli ülkelerden gelen kişilerin kendilerini 14 gün boyunca karantinaya alması COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Gelecekte Alınabilecek Önlemlere İlişkin İhtiyaçlar 26 Mart Sağlık • Hızlı virüs tanı kitlerinin hazırlanması, solunum cihazlarının yerel imalatına başlanması • İki yeni hastanenin açılması (Atatürk Havalimanı ve Sancaktepe’de) • İnternetten formu dolduran 20-65 yaş arası vatandaşlara maske dağıtılması İbadet Yerlerine İlişkin Kısıtlamalar • Cuma ve kandil namazlarının cemaat ile kılınması uygulamasının kaldırılması • Kısıtlı sayıda kilise ve sinagogun cenazeler için açık olacağına yönelik açıklama PwC Açıklama Tarihi 16 Mart ▪ Mobil uygulamalar ve dijital dönüşüm araçları vasıtasıyla şeffaf bilgilendirme yapılması ve vatandaşların deneyiminin iyileştirilmesi ▪ Test miktarının artırılması ve rastgele test uygulamasına geçilmesi ▪ Genetik ve biyomedikal alanlarında kamu-özel işbirliğinin ve teşviklerin artırılması 15 Mart 14 Mart 11 Mart Mart 2020 13 İkinci Dalga: Ekonomik etkileri telafi etmek Küresel Ekonomik Görünüm PwC Tüm öncü göstergeler ve tahminler, durum böyle devam ederse 2020’de küresel ekonomide daralmanın kaçınılmaz olduğuna işaret ediyor Global DÜNYA OECD 2 Mart 2020 S&P 20 Mart 2020 ADB 6 Mart 2020 Rabobank ÇİN AVRUPA 12 Mart 2020 Europe OECD 2 Mart 2020 Temel durum - 0.08 Ilımlı durum -0.2 GSYH Kaybı, milyar $ Kötü durum -0.4 290,315 Avrupa Birliği Büyüme projeksiyonunun 2020'de yıllık %1.6'ya ve 2021’de %3.2’ye düşmesi Senaryo 1: Geçici Darbe -0.2 (1 yıllık daralma) Senaryo 2: Geniş Çaplı Yayılma - 1.3 (1 yıllık daralma) Ekonominin 2020’de %0.5 - %1.0 arası daralması Rabobank 12 Mart 2020 Tam bir pandemikChina senaryoda büyümenin % -0.5'in altına düşmesi OECD 2 Mart 2020 Senaryo 1: Geçici Darbe -1.3 (1 yıllık daralma) S&P 20 Mart 2020 PwC Projeksiyonu, Mart 2020 Küresel durgunluk ile 2020 GSYH'de sadece %1,0 - %1,5 artış Senaryo 2: Geniş Çaplı Yayılma - 1.8 (1 yıllık daralma) Çin'de tam yıl GSYİH büyümesinin %2,7 - %2,2'ye düşmesi Temel durum - 0.3 US Ilımlı durum -0.7 267,700 ABD 47,230 Orta Doğu & Kuzey Afrika 69,981 Latin Amerika 20,037 Sahra-altı Afrika 115,599 Doğu Asya 111,261 Çin/Hong Kong 30,227 Güney Doğu Asya 22,437 Avustralya Kötü durum -1.7 S&P 17 Mart 2020 Ekonominin 2020’de %0.1 -%0.5 daralması Rabobank 12 Mart 2020 Tam bir pandemik senaryoda büyümenin %-0.3'ün altına düşmesi Kaynak: OECD, S&P, ADB, Rabobank, PwC analizi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Senaryo 2: Geniş Çaplı Yayılma - 1.5 (1 yıllık daralma) S&P 17 Mart 2020 ADB 6 Mart 2020 ABD Senaryo 1: Geçici Darbe -0.5 (1 yıllık daralma) PwC'nin modellemesi, koronavirüsün bir yıl boyunca hem üretimi hem de verimliliği düşürmesi temelinde tüm ülkelerde / bölgelerde olumsuz ekonomik sonuçlar üretmiştir. Mart 2020 16 Krizin ülke ekonomilerine etkilerini tam olarak kestirmek için henüz erken olsa da etkinin boyutunu 7 iletim kanalındaki gelişmelerin belirleyeceği söylenebilir COVID-19’a Bağlı Değişiklikler İletim Kanalları Etki Alanı Talepteki Azalma İthalat ve İhracat İnsan Hareketliliğinin Kısıtlanması Tedarik Zincirinin Bozulması İşgücü Arzının Azalması Mal Hareketliliğinin Kısıtlanması Tüketici Davranışında Değişim $ Belirsizliğin Artması Hane Halkı Yatırımcı Davranışında Değişim İşletme Politika Reaksiyonları Hükümet Kısmi Sektör Kilitlemeleri COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Mart 2020 17 Salgının yoğunlaştığı ülkelerin küresel ticaretin ağırlık merkezi olması, özellikle talep düşüşü ve tedarik zinciri bozulması risklerinin uzun sürebileceğini gösteriyor Ürün ve enfeksiyon yoğunluğu gruplarına göre küresel ticaretin dağılımı (%, 2017) Ürün Grupları Sermaye malları Tüketim malları Ara malı Askeri ekipman Binek otomobil Az enfekte ülkeler arasında 0.77 1.26 3.95 0.00 0.20 Az enfekteden çok enfekteye* 2.75 3.84 10.44 0.01 1.08 Çok enfekteden az enfekteye 3.72 4.54 11.73 0.02 0.38 Çok enfekte ülkeler arasında 9.97 13.65 28.65 0.05 2.99 Enfeksiyon Yoğunluğu Ürün gruplarındaki küresel ticaretin enfeksiyon yoğunluğu gruplarına dağılımı (%, 2017) Ürün Grupları Sermaye malları Tüketim malları Ara malı Askeri ekipman Binek otomobil Az enfekte ülkeler arasında 4.47 5.40 7.22 2.19 4.30 Az enfekteden çok enfekteye 15.98 16.49 19.06 6.18 23.19 Çok enfekteden az enfekteye 21.61 19.48 21.41 27.53 8.20 Çok enfekte ülkeler arasında 57.93 58.63 52.31 64.10 64.31 Enfeksiyon Yoğunluğu Kaynak: BACI veritabanı, ECDC, PwC analizi. * 8 Nisan itibariyle toplam vaka sayısı 1000’i ve milyon kişi başına vaka sayısı 50’yi geçen ülkeler çok enfekte statüsünde varsayılmıştır. COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Yorum • 8 Nisan itibariyle 1000’den fazla COVID19 vakasının onaylandığı ve milyon kişi başına vaka sayısı 50’den fazla olan ülkeler arasındaki ticaret küresel ticaretin %55,3’ünü oluşturmaktadır. • Özellikle bu ülkeler arasındaki ara malı ticaretinin küresel ticaretin %28,7’sini, toplam ara malı ticaretinin ise %52,3’ünü oluşturması değer zincirlerinin üzerindeki riske işaret etmektedir. • Bu risk vaka sayısının az olduğu ülkeler için de geçerlidir. Çünkü bu ülkelerin toplam ithalatının %76,7’si, ara malı ithalatının ise %74,8’i salgın yoğunluğunun yüksek olduğu ülkelerden yapılmaktadır. Mart 2020 18 Türkiye’nin Ekonomik Riskleri PwC Hareketlilik ve talepteki düşüşten kaynaklanan ekonomik faaliyet yavaşlamasını gözlemlemeye başladık Türkiye’de GSYH ve elektrik tüketimi değişimi arasındaki ilişki (yıllık değişim, %) İtalya ve Türkiye’de haftalık elektrik tüketiminin bir önceki yılın aynı haftasına göre değişimi (%, 2019-2020) 10 5 0 10 1.3 -0.7 -0.7 -5 -10 12 6.0 4.6 1.6 -8.4 -3.8 -9.5 -0.9 8 6 -11.1 4 -15 -19.8 -20 İtalya (sabah 9-10 arası) -25 Türkiye (sabah 9-10 arası) -30 -23.9 -29.3 Türkiye (24 saat) -35 Mart 1. Hafta Mart 2. Hafta 2 0 -21996 -31.4 1998 2000 2002 -4 Mart 3. Hafta Mart 4. Hafta Nisan 1. Hafta 2004 2006 Elektrik tüketimi 2008 2010 2012 2014 GSYH -6 Yorumlar • Ekonomik faaliyetlerdeki değişimi göstermesi açısından elektrik tüketiminin yüksek olduğu sabah 9-10 dilimine odaklanılmıştır. Nisan’ın 1. haftasında Türkiye'deki toplam elektrik tüketimi bir önceki yılın aynı haftasına göre %11,1 azalmışken, sabah 9-10 arası için daralma %19,8’dir. • İtalya'da COVID-19‘un etkilerinin yoğunlaşmaya başladığı ilk dönem olan Mart'ın 2. haftasında sabah 9-10 arası elektrik tüketimi %8,4 azalmış, sonraki üç haftada sırasıyla %23,9, %29,3 ve %31,4daralma gözlemlenmiştir. Bu durum Türkiye’de krizin etkilerinin daha da şiddetlenebileceğine işaret etmektedir. Nitekim Mart’ın 4. haftasında %9,5 olan elektrik tüketimi düşüş oranı, Nisan’ın 1. haftasında %19,8’e yükselmiştir. • Türkiye’de elektrik tüketimi ve GSYH değişimi arasındaki güçlü bir pozitif ilinti (0,75 korelasyon) vardır. Küresel finans krizinin etkilerinin görüldüğü 2009’da elektrik tüketimi %3,2 azalırken, sabit fiyatlarla GSYH %4,7 azalmıştır. Eğer Mart’ın son haftası ve Nisan’ın ilk haftasındaki elektrik tüketimi azalması GSYH’de de aynı oranda gerçekleşir ve bu etki Nisan’ın iki ve üçüncü haftalarında da devam ederse, 4 haftadaki GSYH kaybı 58 milyar TL olarak gerçekleşecektir. Nisan’ın iki ve üçüncü haftalarındaki daralma İtalya’daki oranlarla devam ederse 4 haftadaki kayıp miktarı 76 milyar TL’ye çıkabilir. Kaynak: Dünya Bankası, Entsoe Transparency Platform, TEİAŞ YTBS, PwC analizi. Not: Sabah 9-10 arasındaki haftalık elektrik tüketimi verisine pazar günleri dahil edilmemiştir COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Mart 2020 20 Ülkedeki ekonomik aktivitenin üçte ikisini mobilite kısıtlamalarına veya talep risklerine duyarlı sektörler sağlamaktadır Ekonomik Aktivitelerin Riske Açıklık Sınıflandırmasına Göre GSKD* İçindeki Payları Ekonomik Aktivitelerin Riske Açıklık Sınıflandırmasına Göre Toplam İstihdam İçindeki Payları 7% 8% Ekonomik Aktivitelerin Riske Açıklık Sınıflandırmasına Göre Toplam İhracat İçindeki Payları 4% 7% 14% 27% 28% 35% 29% 49% 61% 31% En dayanıklı Talep riskine en duyarlı Giriş çıkış yasaklarına en duyarlı Diğer Yorum • Mobilite kısıtlaması ve giriş çıkış yasaklarından en çok etkilenecek sektörler arasında havayolu taşımacılığı, seyahat acente faaliyetleri, perakende satış, eğlence, konaklama, restoran hizmetleri, spor ve eğlence bulunmaktadır. Bu sektörler krizin etkilerini hızlı şekilde tecrübe etmeye başlamıştır. • Talep riskine en fazla maruz kalan sektörler ise; imalat, inşaat, gayrimenkul, kara ulaşımı ve istihdam hizmetleri olacaktır. • Krize en dayanıklı sektörler; kişisel hizmetler, sağlık, sosyal hizmetler, hukuk, muhasebe, reklam, yayıncılık, telekom hizmetleri, bilgi işlem, enerji, su temini, atık yönetimi, tarım, ormancılık, balıkçılık ve madencilik olarak beklenmektedir. Kaynak: SGK, OECD, PwC Analizi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Mart 2020 21 Pay piyasasındaki gelişmeler hareketlilik kısıtlarına duyarlılığı yüksek olan sektörlerin krizden daha hızlı etkilendiğini göstermektedir BIST Sektör Endeksleri Değer Değişiklikleri, % Değişim (2 Mart - 31 Mart 2020) Spor %-38 Turizm Tekstil & Deri Metal Ürünleri & Makine Taşımacılık GYO Elektrik Finans Bilgi Teknolojileri Bankacılık Sigortacılık Teknoloji Maden Endüstri Temel Metal Endüstrisi Yiyecek & İçecek Leasing & Factoring Petrokimyasallar Telekomünikasyon Ağaç, Kağıt & Yayıncılık Hizmet İnşaat Toptan & Perakende Ticaret Kaynak: BIST, investing.com, PwC analizi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC %-32 %-31 %-26 %-26 %-20 %-19 %-18 %-18 %-17 %-17 %-17 %-17 Hareketlilik kısıtlarına duyarlı %-15 %-14 %-13 %-13 Diğer %-11 %-11 %-11 %-10 %-6 %1 Mart 2020 22 Talep düşüşü zorunlu tüketim ürünleri hariç tüm alanlarda etkisini göstermeye başladı Banka ve kredi kartları ile işlem sayısı (milyon adet) 2019 2020 140 130 Panik Eve kapanma 120 110 100 90 80 7. Hafta 8. Hafta 9. Hafta 10. Hafta 11. Hafta 12. Hafta 13. Hafta 11. haftadaki yıllık değişim (y-o-y, %) 150 Banka ve kredi kartları ile yapılan harcamanın değişimi 50 Market ve Alışveriş Merkezleri Araba Kiralama 45 40 35 Sağlık Ürünleri Zorunlu tüketim Panik tüketim Elektrik-Elektronik Eşya İnternet Üzerinden Yapılan Alışverişler 30 Diğer Çeşitli Gıda 25 20 15 Eğitim-Kırtasiye 10 Yorum • Market harcamalarının hem panik hem de kapanma dönemlerinde hızlı artış göstermesi hala alışveriş için dışarı çıkma eğilimin devam ettiğini gösteriyor. • Panik döneminde çoğu alanda talep artışı yaşanmıştır. Ancak eve kapanma döneminde zorunlu ürünler hariç talepte gerileme yaşanmıştır. Uzaktan eğitim uygulamasının elektronik harcamalarında her iki dönemde de artışı tetiklediği söylenebilir • Tüketicilerin seyahat talebinde beklendiği üzere ciddi bir gerileme yaşanmıştır. Ancak vergi ödemelerinin de her iki dönemde azalması dikkat çekmektedir Kaynak: TCMB, PwC Analizi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Telekomünikasyon 5 0 -5 -10 -15 Konaklama Yakıt İstasyonları Kamu/Vergi ödemeleri Vazgeçilen tüketim Havayolları Seyahat Acenteleri Gümrük Vergisi Ödemeleri Bireysel Emeklilik -70 -65 -60 -55 -50 -45 -40 -35 -30 -25 -20 -15 -10 -5 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 12. ve 13. haftalar toplamının yıllık değişimi (y-o-y, %) Mart 2020 23 Söz konusu talep riski özellikle sermaye yapısı ve likidite riskleri yüksek sektörleri olumsuz etkileyebilir Sektör bazlı likidite ve borçluluk oranları, 2018 550 500 450 Borç / Özkaynak Oranı (%) Daire Büyüklüğü: Girişim Sayısı Konaklama ve Restoran Kültür, eğlence ve spor • Özellikle borç/özkaynak oranı yüksek, girişim sayısı yüksek ve cari oranı düşük olan konaklama & restoran, inşaat, idare & destek hizmetleri, ulaştırma & depolama gibi sektörlere özel adımların hızlı atılması gerekmektedir. İnşaat Eğitim 400 Toptan ve Perakende Ticaret İdari ve Destek Hizmetleri Elektrik, Gaz, Buhar 350 300 Diğer Ulaşım Aracı İmal. • Kamu bankalarının uygulamaya koyduğu kredi erteleme, yeniden yapılandırma ve ilave kredi limiti gibi önlemlerin tüm bankalarca alınması düşünülmelidir. Sağlık 250 Bilgisayar İmal. Ulaştırma ve Depolama 200 150 Diğer İmalat Bilgi İletişim Kimya 100 Mesleki, Teknik ve Bilimsel Faaliyet 50 Yorum Temel Eczacılık Diğer Makine Ekipman İmal. 0 0 80 90 Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi, PwC Analizi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC 100 110 120 130 140 Cari Oran (%) 150 160 170 180 190 200 Yüksek finansal risk Mart 2020 24 Ara malı ithalatında krizin yoğunlaştığı ülkelerin payının yüksek olması ise her sektör için tedarik zinciri bozulması riskini artırıyor Türkiye’nin ihracatının ürün ve enfeksiyon yoğunluğu* gruplarına dağılımı (% ve milyar USD, 2017) 20 56 74 4.6% 15.2% 21.5% Türkiye’nin ithalatının ürün ve enfeksiyon yoğunluğu gruplarına dağılımı (% ve milyar USD, 2017) 13 1.1% 6.8% 7.4% 19.3% 24.0% 0.0% 10.0% 20.0% 30.0% 40.0% 50.0% 60.0% 70.0% 80.0% 90.0% 100.0% Sermaye Tüketim Ara malı Binek araç ve malı malı askeri ekipman 34 2.9% Az enfekte 12.8% Çok enfekte 29 142 5.8% 28.8% 7.8% 37.6% 9 1.1% 3.2% 0.0% 10.0% 20.0% 30.0% 40.0% 50.0% 60.0% 70.0% 80.0% 90.0% 100.0% Sermaye Tüketim Ara malı Binek araç ve malı malı askeri ekipman • 8 Nisan itibariyle milyon kişi başına COVID-19 vaka sayısının 50’nin ve toplam vaka sayısının 1000’in üzerinde olduğu ülkeler Türkiye’nin ihracatının %71,5’ini, ithalatının ise %76,9’unu oluşturmaktadır. • Türkiye’deki üretim süreçlerinin devamlılığı açısından sermaye malı ve özellikle ara malı ithalatı kısa vadede aksamaması gereken ticari akışlardır. Türkiye’nin toplam sermaye malı ithalatının %85’i ve ara malı ithalatının %74,5’i salgının yoğun olduğu ülkelerden yapılmaktadır. • Kısa vadede sağlık risklerini artırmayacak şekilde bu ülkelerle mal alışverişini hızlandırmak üzere gümrüklerde hızlı test kitlerinin kullanılması önemli bir aksiyon alanıdır. Diğer taraftan orta ve uzun vadede bu tür krizlere hassasiyeti azaltmak için yerel tedarik zincirlerini güçlendirecek yerelleşme stratejileri önemlidir. Kaynak: BACI veritabanı, ECDC, PwC analizi. * Milyon kişi başına 50’en fazla COVID-19 vakasının tespit edildiği ülkeler çok enfekte statüsünde varsayılmıştır COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Mart 2020 25 Takipteki KOBİ kredilerinin büyüklüğü ve büyüme hızı ise küçük ve orta ölçekli işletmelerde finansal problemlere işaret etmektedir Segmentlere göre takipteki kredi hacmi ve takipteki kredi oranı (milyar TL ve %) 5.6 3.8 3.8 2.9 2.8 2.8 2.9 3.2 3.4 3.0 4.0 5.7 2018-2019 büyümesi 150,6 Toplam 56% 68,6 Ticari %96 62,4 KOBİ %42 Kişisel %10 96,7 Ticari KOBİ Kişisel Takipteki Kredi Oranı 35,0 63,9 58,3 47,6 36,4 29,6 21,9 4,3 2008 18,9 7,1 5,2 6,6 2011 5,3 4,4 8,3 6,7 5,9 7,4 2009 2010 Kaynak: BDDK, PwC analizi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC 20,0 6,7 6,9 14,0 23,4 8,8 6,5 12,7 11,1 8,7 17,7 21,1 14,5 43,9 21,7 25,3 17,2 18,9 17,5 17,8 19,6 2015 2016 2017 2018 2019 15,9 11,3 8,1 9,8 12,4 2012 2013 2014 Mart 2020 26 Mikro, küçük ve orta ölçekli firmalara özgü önlemler alınması yurt içindeki üretim sürdürülebilirliğini sağlamak ve tedarikçi iflaslarını önlemek için önem arz ediyor Segmentlere göre takipteki kredi oranının gelişimi (%) 11 10,1 10 9 8,3 Toplam Kredi Kartı KOBİ Ticari 8 7,2 7 6,5 6 5,6 5,7 5,1 5 4 4,5 3,7 4,1 4,5 3,4 3,2 3 2,0 2 4,9 4,7 4,0 3,6 3,5 3,0 2,0 1,9 2016 2017 3,4 2,7 1 0 2008 2009 Kaynak: BDDK, PwC analizi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2018 2019 Mart 2020 27 Zira imalat sektöründe bir firmanın tedarikçisinin iflası, iflas şoku öncesi döneme kıyasla şok sonrasında ortalama %4'lük verimlilik kaybı yaşatmaktadır Tedarikçi iflasının ortalama bir imalat firmasının verimliliği üzerindeki etkisi (%) Yorum -4,10 [t-2, t+2] dönemi [t-1, t+1] dönemi • İmalat firmalarının tedarikçisi iflas ettiğindeki firma verimlilik kaybını ölçmek için üç yöntem kullanılmıştır. Tüm kontrol değişkenleri bir yıl gecikmelidir ve 4 alternatif verimlilik ölçüsü bağımlı değişkendir. • Birinci yöntem (Tedarikçi iflasının müşteri verimliliği üzerindeki etkisi [t-2, t+2]) tedarikçi iflasının iki yıl öncesinden başlayan ve iki yıl sonrasına kadar süren periyodu kapsamaktadır. -6,40 • Verimlilik düşüşü tedarikçi iflasından bağımsız olmak suretiyle müşteri performansındaki değişimden kaynaklanıyor olabilir. Farkların farkı yöntemi Kaynak: Cunedioglu (2017) Performance implications of supplier bankruptcy COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC -4,10 • Bu kaygıyı kontrol etmek için ikinci yöntemde t-1’den t+1’e kadar olan periyot, t şok yılı olmak üzere, kullanılarak sonuçlar tekrarlanmıştır. • Başka bir kaygı ise potansiyel sıradan şokların hem müşteri hem de satıcıyı etkilemesi ihtimalinden doğabilir. Durum bu olursa, verimlilik düşüşünün sebebi tedarikçi iflası değil, sıradan şok anlamına gelmektedir. Bu kaygıya değinmek için üçüncü yöntem olarak farkların farkı tahmin yöntemi kullanılmıştır. • Güvenilirlik testi olarak bir plasebo testi t-5’ten t-1’e kadar olan periyot t-3 hipotetik bir şok yılı olacak şekilde yapılmış ve verimlilik etkisinin istatistiki açıdan anlamsız olduğu tespit edilmiştir. Mart 2020 28 Hangi durumlarda tedarikçi iflası imalattaki firmayı daha az etkiliyor? Tedarikçi Artışı Şok sonrası tedarikçilerinin sayısını artıran firmaların verimliliği tedarikçi sayısını artırmayan firmalara kıyasla %6,2 daha yüksek olmaktadır Tek Tedarikçi Tek tedarikçiyle çalışan firmaların verimlilik kaybı %2,6 daha az olmaktadır Tedarikçi Baskın Sektörler Eğer firma tedarikçi baskın bir sektörde ise diğer sektörlere kıyasla verimlilik kaybı olmaktadır %3,2 daha çok İflas Eden Tedarikçinin Önemi İflas eden tedarikçinin firmanın toplam tedariğindeki payı her %10 arttığında verimlilik kaybı %0,73 daha çok olmaktadır Pavitt Sınıflamasında Tedarikçi Baskın Olarak Gösterilen Sektörler Gıda ürünlerinin imalatı Deri ve ilgili ürünlerin imalatı İçeceklerin imalatı Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek yapılan eşyaların imalatı Tütün ürünleri imalatı Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) Tekstil ürünlerinin imalatı Mobilya imalatı Giyim eşyalarının imalatı Diğer imalatlar Kaynak: Cunedioglu (2017) Performance implications of supplier bankruptcy COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Mart 2020 29 İşgücü piyasası öncü göstergeleri durum böyle devam ederse işsizlik artışının kritik boyutlara varabileceğini gösteriyor İşsizlik ödeneğine başvuru sayısı ve Google’da «işsizlik maaşı» terimi arama yoğunluğu arasındaki ilişki (2017 Aralık=100) 400 350 İşsizlik ödeneğine başvuran sayısı İşsizlik ödeneğine başvuru sayısı tahmini 450,000 400,000 Google’da "işsizlik maaşı" terimi arama yoğunluğu İşsizlik ödeneğine başvuran sayısı İşsizlik ödeneğine başvuran sayısı (Tahmin) 350,000 300 300,000 250 250,000 200 200,000 150 150,000 100 100,000 50 0 2017M12 50,000 2018M6 2018M12 2019M6 2019M12 0 2017M12 2020M4* 2018M6 2018M12 2019M6 2019M12 2020M4* Yorumlar • Google’da «işsizlik maaşı» teriminin arama yoğunluğunda Mart ve Nisan aylarında ciddi bir artış gözlemlenmektedir. Geçen yılın aynı ayına göre bu terim için arama yoğunluğu Mart’ta %28, Nisan’da ise %205 artmıştır. • İşsizlik ödeneğine başvuru sayısı ile Google’da «işsizlik maaşı» terimi arama yoğunluğu arasında güçlü bir pozitif ilinti vardır (korelasyon katsayısı=0,87). Bu güçlü ilişkiye dayanarak yapılan tahminlerimize göre Mart ve Nisan 2020’de işsizlik ödeneğine 611.750 kişinin başvurması beklenmektedir. Geçen yılın aynı dönemindeki başvuru sayısı 287.056 olup, kriz etkisiyle iki aydaki işsizlik ödeneğine başvuru sayısının 300.000’den fazla olacağı tahmin edilmiştir. Kaynak: Google Trends, İŞKUR, PwC analizi. *: 2020 Nisan verileri ayın ilk 5 gününü kapsamaktadır COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Mart 2020 30 İstihdam konusunda da en ciddi risk, mikro ve küçük ölçekli firmaların ağırlığından kaynaklanmaktadır (1/2) Sektörlere göre istihdamın firma ölçeğinde dağılımı (%, bin kişi, 2018) 137 103 1,601 %18 %29 %33 2,249 %2 %9 876 895 203 161 %6 %16 %17 %26 648 1,588 %13 %21 %27 %18 598 %31 %19 74 224 %7 %5 %19 %29 %39 %27 %36 %26 %46 %29 %31 %23 %33 %26 %29 %32 %31 %13 %31 %28 %21 %32 %17 %24 %24 %57 %39 %29 %23 PwC Profesyonel-Teknik Finans Bilgi-İletişim Konaklama Lojistik-Depolama Ticaret İnşaat Enerji ve Kamu Hizmetleri Maden Tarım %11 Kaynak: SGK, PwC analizi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri %39 %19 %16 %12 Mikro Orta Küçük Büyük Diğer Hizmet Faaliyetleri %37 Medya-Eğlence %34 %29 Sağlık %22 %53 %21 %43 Eğitim %31 %34 Yönetim-Destek %29 465 %13 %21 %17 %20 580 Diğer 148 %5 Mart 2020 31 İstihdam konusunda da en ciddi risk, mikro ve küçük ölçekli firmaların ağırlığından kaynaklanmaktadır (2/2) İmalat alt sektörlerinde istihdamın firma ölçeğinde dağılımı (%, bin kişi, 2018) %22 205 %26 210 %33 %25 %21 %18 %17 %67 %20 %21 %15 Mineral Ürünleri Kauçuk-Plastik %15 %31 %35 %18 %18 %24 %11 %37 %25 %29 %16 Kimya Petrol Kağıt Ağaç %7 Kayıtlı Medyanın Basılması Kaynak: SGK, PwC analizi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri %22 139 %32 %16 %11 Deri Giyim Tekstil Tütün Gıda %3 %13 %33 %21 %37 %27 %15 %12 %24 %26 %10 %23 %67 60 %33 %32 %39 %31 152 %13 %9 %33 %18 %10 %9 %11 %4 %4 Mikro Orta Küçük Büyük %29 %34 Makine ve Ekipmanlarının Kurulumu/Onarımı %44 %24 %9 56 %47 %28 %26 %11 199 %29 %36 %26 158 Diğer Üretim %39 %18 146 %17 %42 %68 %37 35 %51 %72 %14 365 %19 %24 %18 %27 PwC 162 %35 %23 %26 106 %7 %15 %36 %23 9 Mobilya %26 49 Diğer Ulaşım Araçları %21 56 Motorlu Taşıtlar %11 62 Makine 59 Elektrikli Teçhizat 525 Elektronik 413 Fabrikasyon Metal 5 Ana Metal 460 Mart 2020 32 COVID-19’un işgücü kaynaklı etkileri tam zamanlı çalışan sayısının yüksek olduğu sektörlerde daha çok görülebilir Türkiye’de işgücünün sektörlere ve çalışma türüne dağılımı (%, 2018) İmalat Toptan ve perakende ticaret %25.4 %0.3 %15.8 %0.1 İnşaat İdari ve destek hizmet faaliyetleri Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri Ulaştırma ve depolama Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler Eğitim İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri Diğer hizmet faaliyetleri Bilgi ve iletişim Kamu yönetimi ve savunma Finans ve sigorta faaliyetleri Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık Madencilik ve Taş Ocakçılığı Gayrimenkul faaliyetleri Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor Kaynak: SGK, PwC analizi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC %8.3 %8.2 %3.0 %5.8 %0.5 %0.8 %0.2 %0.5 %0.2 %0.1 %0.0 Yorum %3.0 • Türkiye’nin en çok çalışana sahip üç sektörü; imalat (%25.6), toptan ve perakende ticaret (%19.9) ve inşaattır (%11.3). • En çok çalışana sahip ilk üç sektör içinde imalat ve ticaret çok büyük oranla daimi çalışana sahipken, inşaat sektöründe geçici çalışan sayısı daimi çalışan sayısından fazladır. • COVID-19'un imalat sanayii üzerinde yüksek etkiye sahip olması beklenmektedir - üretimdeki kesintiler ve zorunlu işten uzaklaşma, ağırlıklı olarak daimi çalışanı olan sektörleri etkileyecektir. %5.3 %4.4 %3.7 %3.9 %1.5 %1.4 %1.3 %0.1 %1.1 %0.0 %0.9 %0.2 %0.8 %0.1 %0.9 %0.0 %0.7 %0.1 %0.6 %0.1 %0.5 %0.0 Daimi Çalışan Oranı Geçici Çalışan Oranı Mart 2020 33 İşgücü piyasasındaki riskleri ele almaya yönelik önlemler, istihdamı artırmak kadar yoksulluğu da azaltmayı hedeflemelidir İşgücü Piyasasındaki Riskler İşsizlik ve eksik istihdamda artış (örn. kriz – doğrudan işten çıkarma; toparlanma – katılımda artış; kayıt dışı istihdam vb.) En fazla etkilenecek sektör ve meslek sınıflarının tespiti ve bunlara daha uzun süre boyunca mali ve eğitim desteği verilmesi Kriz döneminde ilk olarak kayıt dışı çalışanların işten çıkarılmasıyla istatistiklerin gerçeği yansıtmaması Geçici bir işgücü piyasası eşleştirme mekanizmasının tasarımı ve işgücünün gerektiğinde farklı alanlara kaydırılabilmesi Cinsiyet ayrımcılığının artması ve kadın istihdamının azalması İşsizlik durumunda yeni sektörlerde iş bulma ihtimallerinin ve çalışılabilecek benzer faaliyet alanlarının analizi Toparlanma döneminde (özellikle mikro işletmeler gibi krizlere duyarlı şirketlerin) firmaların kayıt dışı istihdama yönelmesi İşsizlik desteklerinin süre ve miktarlarının, bireylerin yeniden iş bulma ihtimalleri ve gelir ihtiyaçları gözetilerek dağıtılması Kalıcı iş/sektör değişimlerinin sektörlerin performansı üzerinde beklenmedik kalıcı etkiler oluşturması Ekonomik toparlanmaya ve hane halkı refahını artırmaya yönelik sektör odaklı nakit transferlerinin ve düzenlemelerin tasarımı İstihdam piyasasındaki ücret düşüşlerine bağlı olarak çalışan yoksulluğunda artış İşsizlik ödeneği ve şartlı nakit transferi gibi enstrümanların hane halkı büyüklüğü, kriz öncesi gelir ve beklenen yeniden iş bulma süreleri gibi parametreler gözetilerek kullanılması COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Risklere Yönelik Önlem Önerileri Mart 2020 34 Sektörlerin finansal müdahale ihtiyaçlarını belirlemek üzere Türkiye ekonomisi için kritiklik düzeylerini ve krize karşı hassasiyetlerini ölçtük Hassasiyet 55 50 Altyapı 45 Finansal yapı riski (Borç-özkaynak oranı) İhracat yönelimi (Yurtdışı satışların brüt satışlara oranı) Mikro ölçekli firmaların toplam firmalardaki payı İşgücü yoğunluğu (Toplam ücret / net satış oranı) Yönetim-Destek Elektronik Eğitim Mobilya Müdahaleye ihtiyacı fazla olan sektörler Kauçuk-Plastik Diğer Ulaşım Araçları Profesyonel-Teknik 40 İstihdam İnşaat Ağaç 35 Motorlu Taşıtlar Temel Metal Yurtiçi ihracat katma değerindeki payı Lojistik-Depolama Elektrikli Ekipman 30 Sektörün istihdamda yoğun olduğu il sayısı (>% 2,5) 25 Ticaret 20 Toplam sektörel vergideki payı 15 Yabancı girdiye bağımlılık (İhracatta yabancı içeriğin payı) AR-GE yoğunluğu (OECD sınıflandırması) 10 5 0 Kritiklik 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 • Her değişken min-max formülü ile yeniden ölçeklendirilmiştir • Yeniden ölçeklendirilmiş değerler, [0,25), [25,50), [50, 75) ve [75,100] aralıkları kullanılarak sırasıyla 0, 5, 10 ve 20 puanlarına dönüştürülmüştür. Hassasiyet ve kritiklik endeksleri dönüştürülmüş puanların toplamıdır. Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi, EORA, OECD, SGK, PwC analizi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Mart 2020 35 Müdahale ihtiyacı fazla olan sektörler arasında krizin etki kanallarına karşı hassasiyet farklılıklar olduğu görülmektedir Seçilen sektörlerin farklı etki kanallarına karşı hassasiyeti (%, 2018) Etki Kanalı → Finansal Yapı İhracat Yönelimi Borç-Özkaynak Yurtdışı Satışların Brüt Oranı Satışlara Oranı Ücret ve vergi yükü (%, 2018) Yabancı Kaynak Kullanımı Yabancı İçeriğin İhracattaki Payı Vergi Karşılığının İşletme Karına Oranı Ücretlerin Net Satışlara Oranı İnşaat 4.4 6.0 18.0 18.6 8.1 Eğitim 4.2 1.1 4.5 38.2 80.2 Yönetim-Destek 4.0 17.2 14.8 20.0 27.4 Diğer Ulaşım Araçları 3.6 55.6 32.2 1.2 12.9 Lojistik-Depolama 2.8 33.2 12.9 29.3 5.7 Elektrikli Ekipman 2.3 39.6 42.8 7.6 4.3 Elektronik 2.3 33.8 56.5 2.4 4.6 Motorlu Taşıtlar 2.2 52.9 46.2 4.8 4.2 Temel Metal 1.8 32.7 54.8 13.3 2.4 Profesyonel-Teknik 1.1 7.0 50.7 38.4 21.6 Yüksek Hassasiyet Orta Hassasiyet Kaynak: Girişimci Bilgi Sistemi, EORA, OECD, SGK, PwC analizi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Düşük Hassasiyet Mart 2020 36 Krizle Ekonomik Mücadele Yöntemleri PwC Salgının şiddeti arttıkça ekonomik mücadele aracı olarak mali teşvikler, makroihtiyati politikalar ve kredi kolaylıklarına eğilimin arttığı görülmektedir 23 Ocak’tan itibaren alanına göre kümülatif politika uygulama sayısı 600 Türkiye’de «Evde Kal» tedbirlerinin arttığı gün 550 Yorum Kümülatif Politika Sayısı 500 • Salgının şiddeti arttıkça, ülkelerin tercih ettiği politika müdahale türleri arasında mali teşvikler, makro-ihtiyati politikalar ve kredi kolaylıkları öne çıkmaktadır. 450 400 350 • Para politikası, hesap garantileri ve piyasa likiditeleri, daha az başvurulan politika araçları arasındadır. 300 250 200 150 100 50 0 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 Gün Sayısı 23 Ocak Mali Teşvikler Faiz Oranı Değişimi SWAP Kanalı Makro-ihtiyati Politikalar Varlık Alımları Hesap Garantileri Kredi Kolaylıkları Kredi Garantileri Para Politikası Acil Likidite Desteği Piyasa Likiditesi Kaynak: Yale Program on Financial Stability, Coronavirus Response Tracker, PwC Analizi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC 7 • 23 Ocak’tan itibaren (Wuhan’ın karantinaya alındığı gün) ağırlıklı olarak mali teşvikler, makro-ihtiyati politikalar ve kredi garantileri uygulamaya konulmuştur. Politika müdahaleleri 12 Mart’ta, yani Türkiye, ABD ve çoğu Avrupa ülkelerinde sokağa çıkma kısıtlamaları uygulanmaya başladıktan sonra ivme kazanmıştır. Nisan Mart 2020 38 Krizle mücadele için gelişmiş ekonomiler milli gelirlerinin %20’sine varan mali destek paketleri açıkladı Paket Büyüklüğü (GSYİH % Oranı) Mali paket büyüklüğü ile bütçe dengesi ilişkisi 40 808 15 51 9 9 Polonya ABD Çekya İngiltere Almanya 0 220 6 30 25 Almanya 20 Birleşik Krallık 15 10 ABD 5 7 3 57 3 16 2 8 2 Singapur 15 2000 Türkiye 21 39 Kanada 417 Yeni Zelanda 20 İspanya Paket Büyüklüğü (GSYİH % Oranı) Mali paket açıklayan 10 ülkenin paket büyüklüğü (milyar USD ve GSYH’ye oranla %) 0 İspanya Türkiye G. Afrika Fransa İtalya Singapur Japonya Çekya Polonya Kanada Yeni Zelanda Avustralya -4.5 -4.0 -3.5 -3.0 -2.5 -2.0 -1.5 -1.0 -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 G. Kore Rusya 2.0 2.5 3.0 Mali Denge (GSYİH % Oranı) • COVID-19 ile mücadele kapsamında 2 trilyon $ ve 808 milyar $ değerinde mali paket açıklayan ABD ve Almanya’dan sonra Avrupa ile Asya-Pasifik ülkeleri ve Türkiye’nin milli gelirlerine oranla kayda değer mali destek paketleri açıkladığı görülmektedir • Mali denge ile mali paket büyüklüğü arasında güçlü olmayan bir pozitif ilişki olmakla birlikte; Çekya ve Almanya gibi mali dengeyi sağlamış ülkelerin göreceli olarak yoğun destek paketleri sundukları gözlemlenmektedir • Öte yandan ise G. Kore, Rusya, Avustralya ve Yeni Zelanda gibi mali açıdan manevra kabiliyeti olan ülkelerin, milli gelirlerine oranla göreceli düşük mali paketler sağladıkları dikkat çekmektedir Kaynak: IMF, OECD, Ulusal Kaynaklar COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Mart 2020 39 Vaka incelemesi Vaka sayısı 500’ü aşınca Hindistan belirli sektörlerde üretimi durdurdu. Ancak bu uygulamanın büyük ekonomik kayıplara yol açması bekleniyor Hindistan Hükümeti tarafından COVID-19 ile mücadele kapsamında, 21 günlük bir süre boyunca 31 Mart 2020 tarihine kadar hizmet sektörü faaliyetlerinin önemli bir kısmı ile imalat sektörü faaliyetlerinin durdurulmasına karar verilmiştir. İhtiyati tedbirler kapsamına giren ikinci derece sektörlerden bazıları: Sektör kapatmanın Hindistan ekonomisine beklenen etkileri Otomotiv Sanayii Akıllı Telefon Üreticileri Covid-19 etkisi: kilit sektörlerde imalat durma noktasına geldi Tüm sektörlerdeki fabrikaların 1 ay boyunca aralıksız kapanması Tüketici Elektroniği Firmaları Ev Aletleri/Beyaz Eşya Üreticileri 31 milyar $ %5 2021 mali yılında Gayri Safi Katma Değerde gözlemlenebilecek düşüş oranı 2020 yılı boyunca imalat sektöründe gerçekleşebilecek katma değer kaybı Hindistan’da imalat sektöründe son 20 yıl boyunca gerileme yaşanan dönem sayısı 2 çeyrek dönem Ek bir ekonomik etki olarak inşaat sektöründe faaliyetlerin yavaşlaması ve potansiyel iflasların gerçekleşebilmesi Çimento Üreticileri Kaynak: The Economic Times COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Mart 2020 40 COVID-19’un yarattığı küresel kriz, 2008’deki ekonomik krizde yapıldığı gibi ancak küresel işbirliği ile hafifletilebilir Seçilmiş ülkelerde 2020 yılı için öngörülen GSYH kaybının 2019 GSYH değerlerine oranı (%) Düşük Şiddet Suudi Arabistan Orta Şiddet Yüksek Şiddet -1.5 -3.1 Birleşik Krallık -1.7 -3.9 -6.8 Kanada -1.8 -4.3 -7.4 Güney Kore -1.9 -4.4 -7.6 Avustralya -2.0 -4.4 -7.5 Meksika -1.9 -4.5 -7.7 ABD -2.0 -4.7 -8.3 Fransa -2.3 -5.3 -2.6 -5.8 -10.1 Japonya -2.7 -6.2 -10.7 İtalya -2.7 -6.2 -10.8 -6.7 -11.4 -3.0 Arjantin -3.4 -7.4 -12.6 Brezilya -3.9 -8.7 -14.9 Endonezya -4.0 -8.9 -15.0 Güney Afrika -3.9 -9.2 -15.9 Türkiye -4.4 -10.1 • 1, 2 ve 3 numaralı senaryoların hepsi geçici olacağı kabul edilen pandemi senaryolarıdır. Şiddet seviyeleri sırasıyla düşük, orta ve yüksek şeklindedir. Çin için atak oranları (enfekte olanların tüm nüfusa oranı) sırasıyla %10, %20 ve %30'dur. Çin için vakaölüm oranları (enfekte olanların hangi oranda öldüğü) sırasıyla %2, %2,5 ve %3'tür. Çin için mortalite oranları (ölenlerin toplam nüfusa oranı) ise sırasıyla %0,2, %0,5 ve %0,9'dur. • 2020 yılı için Türkiye’nin GSYH değerinde düşük, orta ve yüksek şiddetli olmak üzere üç farklı pandemi senaryosunda yaşanacak kayıplar sırasıyla $33mr, $75mr ve $130mr’dir. -9.2 Almanya Çin Yorum -5.1 -17.5 Hindistan -5.2 -11.4 -19.3 Rusya -5.1 -11.7 -20.2 Kaynak: McKibbin and Fernando The Global Macroeconomic Impacts of Covid-19: Seven Scenarios, PwC analizi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Mart 2020 41 Mevcut kriz ile mücadele kapsamında ulusal ve küresel aktörlere farklı alanlarda önemli roller düşmektedir Gözetleme ve Muhafazaya Yönelik Alınabilecek Tedbirler Sağlık yetkilileri tarafından alınabilecek tedbirler: • Kamu sağlık harcamalarının artırılması • Tıbbi malzemelere erişimin kolaylaştırılması • Gerçek zamanlı verilere dayalı gözetim ve koruma tedbirlerinin alınması • Şeffaf bir bilgilendirme ve yönlendirme sürecinin yönetilmesi 1 Kaynak: IMF COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Finansal Piyasalara Yönelik Alınabilecek Tedbirler Merkez bankaları tarafından alınabilecek tedbirler: • Açık piyasa işlemleri, uzun vadeli krediler ve repo işlemleri vasıtasıyla piyasaya likidite sağlanması • Parasal rahatlama politikalarıyla talep ve güvenin desteklenmesi • Dış baskılarla mücadele ile büyümeyi eşit şekilde gözeten, hedef kitlelere yönelik politika tasarımı 2 Maliye Politikaları Kapsamında Alınabilecek Tedbirler Düzenlemelere Yönelik Alınabilecek Önlemler Maliye politikası yetkilileri tarafından alınabilecek tedbirler: • Ücret sübvansiyonları ve nakit transferleriyle etkilenen bireyler ve firmalara destek • Geniş tabanlı mali teşvik paketleriyle talebi canlı tutmak • Küresel platformlar (örn. G20) vasıtasıyla eş zamanlı ve koordine politikaların tasarımı Düzenleyici ve denetleyici kurumların alabilecekleri tedbirler: • Bankaların kredi verme süreçlerinde ihtiyatlı davranmasının teşviki • Risklerin beyanının ve denetime yönelik beklentilerin şeffaf bir şekilde açıklanması • Gerektiğinde likidite tamponlarının kullanımı • Proaktif ek destek uygulamaları 3 4 Küresel Koordinasyon ve İşbirliği Bağlamında Alınabilecek Tedbirler Uluslararası kuruluşlar tarafından alınabilecek önlemler: • Manevra alanı geniş olan ülkelerin azimli ve koordineli politikalara önderlik etmeleri • Politika önlemlerinin mevcut sistemler ve kapasiteye yönelik tasarlanması • Salgının beşeri, ekonomik ve finansal maliyetlerinin yönetimi 5 Mart 2020 42 Üçüncü Dalga: Krizi Yenmek COVID-19’un iyileşme sürecinde iş yapma şekillerini ve küresel öncelikleri değiştirerek dünya ekonomisini etkilemesi muhtemeldir Daha Güçlü Yurtiçi Tedarik Zinciri Stratejik Mallara İthalat Bağımlılığının Azaltılması (İlaç, Tarım) Tele-tıp Yükselişi • Şirketlerin tedarik zincirlerini kısaltması • Daha temel ihtiyaçlar ve ürünler • Bakım maliyetinin düşürülmesi • Ulusal güvenlik nedenleriyle küresel bazda ithalat tarifelerinin uygulanmaya başlanması • Yerli ilaç üretimini teşvik eden hükümet • Hasta katılımının genişletilmesi • İthalata olan güveni azaltmak için tarım teknolojisi ürünlerine artan ilgi • Hastalar için erişilebilirliğin kolaylaştırılması • Hizmet sektörleri nispeten yüksek olan ülkeler • Yoğun bakım gerektiren hastalardan uzakta olmak • • Limanların kapatılması, ihracatın sınırlandırılması ve normal tedarik zincirlerine sınırlı erişim dahil sınır kısıtlamaları Daha sağlam bir iç tedarik zincirine geçilmesinin, giderek daha fazla bölünen küresel tedarik sistemine olan bağımlılığı azaltması Çevrimiçi Araçların Önündeki Engellerin Azalması • Daha iddialı ve müdahaleci hükümetlerin ortaya çıkması ve daha fazla düzenleme yapılması • Toplu gözetim araçları • Biyometrik izleme • Kısmi evde eğitim ve çevrimiçi eğitimin artırılması COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Yeni Çalışma Biçimleri Daha Az Risk Alma • Esnek ekip yapıları • Yatırımcıların stratejilerinde savunmaya geçilmesi • Uzaktan çalışma • • Daha az iş seyahati Düşük getirili ve daha güvenli finansal ürünlerle hane halkının tasarrufunda artış yaşanması • Risk kapsamı için talebin artması ve daha kapsamlı çözümler sunmak için sigorta şirketlerinin üzerinde baskıların çoğalması Mart 2020 44 COVID-19 ile mücadelede krizin üç dalgasını da dikkate alan bütüncül bir COVID 19 Eylem Planı’nın hazırlanması ivedi bir ihtiyaçtır Seçili Müdahale Alanları (Kapsayıcı değildir. Örnek teşkil etmesi adına hazırlanmıştır) Kısa Vade Orta Vade Uzun Vade Kriz Yönetimi İyileşme Fırsatlarla Büyüme Kamu programlarının tasarımı ve uygulama yol haritası Kriz yönetim programlarının tasarımı Tasarlanan programların özel sektör ve vatandaş odağına yansıtılması Kalkınma planlarında dönüşüm Firma düzeyinde tasarlanmış finansal müdahale araçları Firma ölçeği ve sektör odaklı müdahale araçlarının tasarımı. Özel sektörden bankacılık sektörüne risk aktarımının önlenmesi Sektör ve firma düzeyinde tahribata göre gözden geçirme Finansal müdahaleyi tasarlarken makroekonomik durum ve küresel trendlere adaptasyon dengesinin gözetilmesi Veriye dayalı karar destek mekanizmalarının geliştirilmesi Farklı veri kaynaklarından beslenen krizle mücadele sistemlerinin hızlıca geliştirilmesi Sektörel sürdürülebilirlik stratejilerinin tasarımı Donör kuruluşların yatırım alanlarının haritalanması Krizin sektörler özelinde doğrudan ve dolaylı etkilerinin tespit edilmesi Uluslararası kalkınma ve finans kurumlarının müdahale öncelik alanlarının tespiti ve ülkemizin ihtiyaç alanlarıyla eşleştirilmesi Olası gelecek riskleri öngörme ve müdahale alanlarını belirleyecek erken uyarı sistemlerinin tasarlanması Sektörlerin istihdam ve üretim bakımından dirençlerinin artırılması Afetlerle mücadeleye yönelik kalıcı veriye dayalı teknolojilerin devreye alınması Sektörel dönüşüm ve birleşme programlarının tasarımı Kamu program tasarımlarının ve donör programlarının uyumlaştırılması Türkiye'nin faydalanıcı olduğu proje stokunun yeniden yapılandırılması Atıl kapasitenin yeni alanlara sevk edilmesi Yurt içi tedarik zincirlerinin güçlendirilmesi Kriz kaynaklı tedarik zinciri aksaklıklarının tespiti Yükselen faaliyet alanlarına odaklanılması Sağlık ve dijital kanallara artan talebi karşılamaya yönelik çözümlerin geliştirilmesi Türkiye'de kritik faaliyet alanlarında yurtiçi üretim kapasitesinin geliştirilmesi Açık kaynak ve ortak üretim platformlarının geliştirilmesi Yerelleşme odaklı inovasyon Sağlık ekipmanı gibi acil müdahale alanlarında Türkiye'nin kapasitesinin artırılması Sektörel yerelleşme potansiyellerinin ve politikalarının gözden geçirilmesi Hedef sektörlerde yerli üretici geliştirme programlarının hızlandırılması Küresel değer zincirlerindeki konumunun korunması ve geliştirilmesi KTZ'lerde 2. tedarikçi konumundaki firmaların tespit edilmesi Girdi taleplerinin Türkiye'ye kaydırılmasına yönelik girişimler KTZ'lerde yükselme potansiyelimiz olan alanlarda kapasite artırımı yatırımları Uluslararası içeri doğru yatırım fırsatlarının değerlendirilmesi Çin başta olmak üzere çeşitli ülkelerden Türkiye'ye kayma eğilimi olan yatırım alanlarının tespit edilmesi Söz konusu alanlardaki olası yatırımcılarla görüşmeler Türkiye'nin yeni bölgesel/küresel merkez olabileceği alanların tespiti Beceri kazandırma/geliştirme Sektör-firma bazında alternatif çalışma modellerinin ve kapasitelerinin gözden geçirilmesi, yetenek bazında dönüşüm ihtiyacının tespiti Atıl kapasitelerin farklı sektörlere yönlendirilmesi, yeni kabiliyetlerin edindirilmesi için politika ve müfredat tasarımı Geleceğin mesleklerine ve çalışma alanlarına yönelik dönüşüm programlarının tasarlanması Dijitalleşme Dijitalleşebilecek kamu hizmetlerinin gözden geçirilmesi Gerekli altyapı ihtiyacının belirlenmesi Vatandaş odaklı dijital deneyim yol haritalarının hazırlanması COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Değer zincirlerinin gözden geçirilmesi Mart 2020 45 Söz konusu eylem planının en önemli bileşeni Sürdürülebilir Üretim Paketi çalışmasıdır; önerimiz çalışmaya hızla başlanması yönündedir COVID-19 sağlık krizi, ülkemiz için uzun vadede sosyo-ekonomik dönüşüm için önemli fırsatlar barındırmaktadır Küresel Tedarik Zincirlerinde Genişleme ve İlerleme Fırsatı • Önümüzdeki dönemde küresel tedarik zincirlerine entegrasyon için ihtiyaçların belirlenmesi • Üretici ve alıcılara dayalı değer zincirlerinde birinci ve ikinci kademedeki aktörlerin rol dağılımlarının yeniden belirlenmesi • Tedarik ağları kapsamında ortaya çıkabilecek yeni üretim eksenlerinin belirlenmesi ve teşvik edilmesi Kamu ve Özel Sektör için Dijitalleşmenin Hızlanması • Temel çerçeveyi oluşturmak amacıyla bir dijitalleşme yol haritasının hazırlanması • İşletmeler arası (B2B) ve işletmelerden tüketiciye (B2C) kaynak hareketliliğini kolaylaştırmak adına kanal bazında dönüşüm stratejilerinin geliştirilmesi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Yükselen Sektörlere Yönelim ve İlk Hareket Eden Avantajını Yakalama Mesleki Beceri İyileştirme ve Kazandırma – Sektörel Simbiyoz • Yükselen sektörler ve bu sektörlerdeki yıkıcı etkilerin analiz edilmesi ve haritalanması • Alternatif çalışma modelleri yoluyla verimlilik artışının değerlendirilmesi • Yükseliş gösteren sektörler vasıtasıyla doğrudan ve dolaylı olarak etkilenecek alt sektörler ve ürünlerin tespiti • Dönüşümlerin etkisiyle sektörler arası geçiş yapabilecek beceri ve kabiliyet setlerinin değerlendirilmesi • Kilit pazarlarda rekabet avantajına sahip olabilmek için ikame ve tamamlayıcı ürün etkilerinin değerlendirilmesi • Genişletilebilecek işgücü becerileri için ilgili programlar ve müfredatların tasarımı Kuvvetlenmiş Yerel Tedarik Zinciri – Hızlanan Yerelleşme Odaklı Yenilikçilik Çalışmalarında Artış & Ticarileşme • Mevcut ve geliştirilmesi beklenen kabiliyetlerin yerel üretime aktarılabileceği ürün ve ürün gruplarının tespiti • Bilgi ekonomisi ve buna yönelik dışsal yararların tespit edilmesi ve önceliklendirilmesi gereken alanların tespiti • Yerelleştirilmesi önceliklendirilen sektörlerin ve faaliyet alanlarının iş devamlılığı göz önünde tutularak değerlendirilmesi • Türkiye’deki yeni girişimler ve ölçek büyüten firmaların haritalanması • İnovasyon ve Ar-Ge çalışmalarının ivme kazanması için gerekliliklerin tespiti Mart 2020 46 EK: Sektörel Vaka İncelemeleri Salgının sektör ve çalışma modelleri üzerine etkileri silolar halinde değil, matris ve ağlar üzerinden algılanmalıdır Sektörler, Beklentiler, Kapasite ve Altyapı: Değişim Vaka Analizleri Stratejik Değişim Arz, talep, beklentiler ve iş yapış şekilleri bakımından kökten değişim Örnek: Sağlık Sektörü, Bankacılık ve Finans Tedarik Zinciri Değişimi İletim engelleri, küresel tedarik zincirleri etkinliğinin yerel tedarik zincirinin sağlamlığıyla kıyaslanması Örnek: Hazır Giyim, Elektronik COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Çalışma Modelleri Değişimi Esnek ekip yapıları, uzaktan çalışma gibi dinamiklerin sektörlerdeki ‘yeni normal’ olması Örnek: Eğitim, Profesyonel Mesleki Hizmetler İnovasyonda Değişim Ticarileşen ve uluslararasılaşan Ar-Ge, artan beklentiler, bilgi asimetrisi Örnek: Yaşam Bilimleri İşgücü ve Beceri Seti Değişimi Üretim süreçlerini baştan aşağı değiştirebilecek, teknolojileri uzmanlıkla kullanabilecek ve gerektiğinde iyileştirebilecek işgücü ihtiyacı Örnek: İmalat Hizmet Sunumu ve Faydalanıcıya Yönelik Hizmetlerde Dönüşüm Kamu kurumlarının ve şirketlerin hizmet sunumunda kökten değişiklikler ve değişen beklentiler Örnek: Kamu Hizmetleri Mart 2020 48 Stratejik Değişim Bankacılık ve finans sektöründe karşılaşılabilecek potansiyel riskler krizin 3 dalgasına yayılmıştır Bankacılık Alanındaki Riskler 1. Dalga – Acil 2. Dalga – Orta Vade Bankaların yatırımlarında değer kayıplarının yaşanması Finansal kuruluşlarından sağlanacak fonlama alternatiflerinin daralması (ör. sendikasyon, bankalararası kredi) • • • • 3. Dalga – Uzun Vade Merkez bankalarının piyasa canlandırma faaliyetleri neticesinde azalan faizler Düşen tüketim ve beraberinde düşen bankacılık faaliyet hacmi sonucu faiz dışı gelirlerde azalma Ekonomideki dalgalanmalar nedeniyle kredilerinden elde edilen faiz gelirlerindeki azalma Yönetilen varlıkların azalmasıyla birlikte ilgili portföy yönetimi gelirlerindeki azalma Şube merkezli iş modeli için gerekli operasyonel modelin ve iş gücünün geçerliliğini yitirmesi Dijital kanallar için artan talep sonucunda teknik altyapının yeterliliği ve siber saldırılar Müşterilerin likidite ihtiyacı nedeniyle mevduatlarda azalma Servis tedarikçisi ağının veya ekosistem iş ortaklarının finansal durumlarında bozulma KOBİ’lere ve orta ölçekli ticari müşterilere verilen kredilerde finansman şartlarındaki ihlallerin, ödemelerdeki gecikmelerin ve temerrütlerin artışı Bankalarda ve finansman kuruluşlarına verilen kredilerde finansman şartlarındaki ihlallerin, ödemelerdeki gecikmelerin ve temerrütlerin artışı Ticari şirketlerin likidite ihtiyacı nedeniyle artan kredi riski Büyük ölçekli kurumsal şirketlere verilen kredilerde finansman şartlarındaki ihlallerin, ödemelerdeki gecikmelerin ve temerrütlerin artışı Güvenli liman arayışı ile mevduatlarda dolarizasyonun artışı Bireysel müşterilere verilen kredilerde ödemelerdeki gecikmelerin ve temerrütlerin artışı Artan temerrüt ihtimalinin ve ödemelerdeki gecikmelerle gayri nakdi kredilerin nakdi kredilere dönüşümü ile risk ağırlıklı kalemlerdeki artış Bozulan kredi kalitesi nedeniyle karşılıkların artışı Para ve mali politikalar ile birlikte diğer kriz önleme politikalarına ilişkin belirsizlik COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Risk Sınıfları: Kredi ve Fonlama Gelir-Gider Operasyonel Sermaye Politika Mart 2020 49 Finansal hizmetlerdeki risklerin yönetilmesinde özel sektör ve kamu kritik aksiyonlar için ortak hareket etmelidir Stratejik Değişim Krizin yönetiminde paydaşların aksiyon alabileceği çözümler Aksiyonla İlgili Paydaşlar Kategori Aksiyon Özel Sektör Operasyonel ve fonlama istikrarının sağlanması • • • • Kredi portföyü senaryo analizlerinin yapılması • Belirlenen senaryolara göre etkilenen endüstri / müşteri grupları için stres testi uygulanması ve bilanço / gelir tablosu risklerinin anlaşılması • Özel duruma sahip kritik kredilerin (ör. Birden fazla sektörü ilgilendirebilecek krediler) belirlenmesi • BDDK’nın regülasyon değişiklikleri doğrultusunda sistem ve raporlamanın güncellenmesi Portföy stratejilerinin gözden geçirilmesi • Riskin azaltılması için potansiyel seçeneklerin hazırlanması (ör. yeniden yapılandırma, satış, çıkış) • Devlet tarafından belirlenen destekler, stres testi sonuçları ve endüstri öngörülerini dikkate alarak tahsis strateji, model ve operasyonlarının gözden geçirilmesi Maliyet Yönetimi Pazara dönük stratejilerin geliştirilmesi Kamu Dijital dağıtım kanallarının kapasitesinin arttırılması, optimizasyonu ve müşterilerin yönlendirilmesi Mevcut fonlama kaynaklarındaki olası daralma riskine yönelik fonlama yapısı alternatiflerinin çalışılması İş sürekliliğinin sağlanmasına yönelik risk yönetim planının hazırlanması Müşterilerin ihtiyaç ve davranışlarındaki değişime uyumlu olarak çalışan yetkinliklerinin (ör: dijital) güncellenmesi • Müşteri davranış ve ihtiyaçlarındaki değişim ve bilanço / gelir tablosu beklentilerine uygun şekilde maliyet optimizasyonu aksiyonlarının belirlenmesi • Bankaların iş kollarının (ör. ödeme sistemleri) sürdürülebilirliğinin fizibilitesinin yapılması ve önlemlerin belirlenmesi • Müşterilerin ihtiyaç ve davranışlarındaki değişime uyumlu olarak yeni değer yaratılabilecek çözümlerin saptanması (ör. tedarikçi/müşteri finansal güç testi) ve geliştirme yaklaşımının belirlenmesi (ör. fintech‘ler ile iş birlikteliği ile) COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Aksiyon kategorileri ile ilgili risk sınıfları: Kredi ve Fonlama Gelir-Gider Operasyonel Sermaye Mart 2020 50 Krizi atlatmak ve uzun vadede çıkacak riskleri önlemek için başta kamu olmak üzere özel sektöre de görev düşmektedir Stratejik Değişim Krizin yönetiminde aksiyon alınabilecek çözümler Aksiyonla İlgili Paydaşlar Aksiyonlar Risk Alanları Finansman Özel Sektör Kamu • Sağlık harcamalarına ayrılan %4.4’lük* bütçenin payının artırılması (*Tüik) • Özel hastanede tedaviye yönlendirilen özel sigortaya sahip olmayanların ödemelerinin devlet ya da hastane bütçesinden yapılması • Özel sigortaların COVID19 test ve hasta bakım ücretlerini ödemesi Altyapı Hizmet Sunumu İlaç • • • • • • Ataması bekletilen, emekli ve KHK’lı sağlık personelinin göreve başlaması Yurtdışından doktor getirilmesi (ABD örneği) Spor salonu, vb. alanların hastaneleştirilmesi Özel hastane ve şehir hastaneleri yataklarının kamu hizmeti vermesi Tıp fakültelerinin çoğaltılması, eğitimci doktorların sayısının artırılması Acil servis/virütik hastalıklar uzmanlıklarının yaygınlaştırılması/teşvik edilmesi • Evde bakım sisteminin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması • Teletıp (telemedicine) ve mobil sağlık (mHealth) teknolojilerinin geliştirilmesi ve kullanımının yaygınlaşması • • • • 11. Kalkınma Planı’na uygun olarak biyoteknoloji, aşı ve ilaç üretiminin teşvik edilmesi İlaç fiyatlandırma ve geri ödeme politikalarının güncellenmesi Teknik lise ve üniversitelerin altyapılarının güçlendirilmesi Yeni laboratuvarların kurulması COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Mart 2020 51 Eğitim sisteminde kısa, orta ve uzun vadede oluşabilecek riskler 4 başlık altında incelenebilir Çalışma Modelleri Değişimi Eğitim Sistemindeki Riskler 1. Dalga – Kısa Vade 2. Dalga – Orta Vade 3. Dalga – Uzun Vade Eğitim personeli sayısı yeterliliği Eğitim harcamalarına ayrılan bütçenin yetersiz kalması Bütçe bağlamında altyapının yeterliliği ve eğitim sisteminin performansı Uzaktan eğitimde her bölge için yeterli altyapı Gerekli altyapı inşasının her yere eşit şekilde ulaşamaması Eğitimin ülkenin her bölgesine eşit şekilde ve uzun soluklu devam edememesi ve bu sürecin öğrenciler üzerindeki etkileri Uzaktan eğitim için gerekli araçlara sahip olmayan dezavantajlı öğrenci ve eğitimcilerin finansman ihtiyacı Eğitim sektörü çalışanlarının yeni uygulamalar ile uzaktan eğitimde kullanılan araçlar hakkında yeterli bilgi birikimi Değişen çalışma modellerine hakim, yeterli sayıda işgücü Kamu-özel işbirliğinin eğitim sektörü yatırımları açısından yeterli teşvik ve destek mekanizmalarının varlığı Eğitim sektöründe hizmet sunumu açısından öğrenciler için fırsat eşitliği Eğitim kurumlarına duyulan güven COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Risk Alanları: Altyapı Nitelikli İş Gücü Finansman Hizmet Sunumu Mart 2020 52 Çalışma Modelleri Değişimi Eğitim sisteminde oluşabilecek risklerin çözümü için alınacak aksiyonlarda kamu-özel iş birliği önem arz etmektedir Krizin yönetiminde aksiyon alınabilecek çözümler Aksiyonla İlgili Paydaşlar Aksiyonlar Risk Alanları • • • • Daha fazla atanamamış öğretmenin atanması Nitelikli İş Gücü • • • • • • Uzaktan eğitimde kullanılacak araçların tüm bölgeler için standardize edilmesi Eğitim sektörü çalışanları için bu araçlara adapte olabilecekleri eğitimler düzenlenmesi Eğitim çalışanlarına uzaktan eğitim ile ilgili seminerlerin verilmesi Eğitim çalışanlarına bu süreçte öğrencilerle daha efektif iletişim kurabilmeleri için pedagojik eğitimler verilmesi Yeni çalışma ve eğitim modellerine ilişkin uzun vadeli strateji ve uygulamaların belirlenmesi Sektör çalışanlarına beceri geliştirici eğitim ve teşviklerin sağlanması Finansman • Kamunun dezavantajlı grupların ihtiyaçları için ağ sağlayıcılar ile anlaşma yapıp uzaktan eğitime dahil edilmelerinin sağlanması • Eğitim sektörüne yapılan devlet yatırımlarının kısa vadede artırılması ve kamu-özel işbirliğinin desteklenmesi Altyapı Hizmet Sunumu Özel Sektör Kamu Özellikle internet altyapısının tüm bölgeler için asgari seviyeye getirilmesi Eğitim yatırımlarının artırılması Uzaktan eğitimde kullanılacak materyallere sahip olmayanların ihtiyaçlarının giderilmesi • Uygulanacak bütün adımların uzun vadede tüm ülke açısından kapsayıcı olması • Fırsat eşitsizliği oluşmaması için tüm bölge ihtiyaçlarının doğru şekilde analiz edilmesi • Eğitim sektörüne ve kamuya duyulan güvenin yapılacak uygulama ve düzenlemelerle uzun vadede kuvvetlendirilmesi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Mart 2020 53 Kriz kapsamında işgücüne ilişkin riskler, etkilerini birden fazla kanalda göstermektedir İşgücü ve Beceri Seti Değişimi İşgücü Dönüşümüne İlişkin Riskler 2. Dalga – Orta Vade 1. Dalga – Acil 3. Dalga – Uzun Vade Üretim hatlarının kısmi olarak/tamamen durdurulması İşgücünde dönüşüm inisiyatiflerinin ertelenmesi İşgücünde var olan dönüşüm ihtiyacının kriz sonrası dünyada daha da hızlanmasıyla sektörlerin rekabetçilik kaybı yaşaması Firmaların krizle mücadele kapsamında teknolojik çözümleri uygulamaya başlaması Gelir kaybına uğrayan hanehalkının eğitime yatırım kabiliyetinin kısıtlanması Gelecekte ortaya çıkabilecek işgücü ihtiyaçlarının belirlenmemiş olması COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Etkilenen Temel Kanallar Tedarik Zinciri Firma Sektör-Küme Ulusal Mart 2020 54 İşgücü ve Beceri Seti Değişimi Yeniden yönlendirilecek ve becerileri geliştirilecek işgücünün dönüşümünde özel sektör ve kamu eşgüdümlü bir şekilde çalışmalıdır Krizin Yönetiminde Alınabilecek Aksiyonlar Aksiyonla İlgili Paydaşlar Kategori Aksiyon Özel Sektör Kamu • Sektörel değişimler sonucunda işgücü arz ve talep dinamiklerinin analiz edilmesi İşgücünün • Şirket içi ve gerekirse sektörler arasında ihtiyaç kapsamında faydalanılabilecek beceri setlerinin tespit edilmesi Yeniden • Yeniden yönlendirilebilecek işgücü için eğitim başta olmak üzere gerekliliklerin belirlenmesi Yönlendirilmesi • Birimler arasında görevlendirilebilecek işgücünün eğitilmesi ve göreve başlatılması • Yeniden yönlendirilen profillere ilişkin detaylı rol tanımlarının oluşturulması Becerilerin (Yeniden) Geliştirilmesi İşgücünün Yeniden Konumlandırılması • Acil müdahale kapsamında farklı rollere yönlendirilen profillere yönelik fark analizlerinin gerçekleştirilmesi • Uzun vadede rol tanımında değişiklik yaşayacak çalışanlar için uygulanacak beceri geliştirme programının tasarımı • Rol tanımında değişiklik öngörülemeyen meslekler için gerekli dijital dönüşüm ve değişim yönetimi eğitim programlarının tasarlanması ve verilmesi (Tasarım) • Krizin seyri ve sektörlerin ihtiyacı doğrultusunda işgücünün yeniden konumlandırılması için ihtiyaçların tespiti • Gelecekte ortaya çıkabilecek yeni meslek grupları için bir analitik aracın ve takip mekanizmasının geliştirilmesi • Veriye dayalı istihdam politikalarının tasarımının mümkün olabilmesi için sektörel istişare yapılarının oluşturulması • Farklı kapsamlarda tasarlanacak işgücü ve istihdam dönüşümü programlarına yönelik izleme ve değerlendirme çerçevesinin çizilmesi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Etkilenen Temel Kanallar Tedarik Zinciri Firma Sektör-Küme Ulusal Mart 2020 55 Tedarik zincirindeki Covid-19 kaynaklı değişimler kısıtlayıcı olmakla beraber, yeni fırsatlar da getirmektedir Tedarik Zinciri Değişimi Tedarik Zinciri Alanındaki Riskler 1. Dalga – Kısa Vade Hammadde gecikmeleri, iptallerin yaşanması ve üretimin sekteye uğraması 2. Dalga – Orta Vade 3. Dalga – Uzun Vade Değişen küresel değer zincirinde kendini konumlayamama riski Çin’in bıraktığı boşluğu dolduracak altyapıyı geliştirememek Sevkiyatların gecikmesi Tedarik zincirindeki birinci, ikinci ve üçüncü kademe tedarikçiler etkilendiği takdirde gerekli parça ve hammaddeleri temin edememek Ürün portföyünde gerekli dönüşüm ve çeşitliliği sağlayamama Lojistik maliyetlerin artması Ulaşım ve lojistik ağının sınırlandırılması Ek ticari tarifelerin konulması Ekonomik durgunluktan ötürü ödemelerin zorlaşması Müşteri taleplerinin değişmesi Pazardaki talebin düşmesi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Risk Alanları: Tedarik Stok Lojistik Talep Mart 2020 56 Küresel tedarik zincirinden kopmamak ve katılımı artırmak için lojistik sürdürülebilirlik ve ürün transformasyonuna öncelik vermek gerek Tedarik Zinciri Değişimi Krizin yönetiminde aksiyon alınabilecek çözümler Aksiyonla İlgili Paydaşlar Aksiyonlar Risk Alanları Tedarik Stok • • • • • • • • Lojistik Talep Kamu Çok merkezli/alternatifli, esnek tedarik zincirlerinin kurulması Çin başta olmak üzere salgının etkilediği ülkelerde üretilmesi planlanan yeni ürünleri başka ülkelerdeki üretim tesislerine yönlendirmek Tedarik güvenliğini sağlamak amacıyla tedarik ağını dengelemek; zayıf tedarikçileri destekleyerek faaliyetlerine devam etmesi için yardımcı olmak Malzeme stokunu artırmak ve kapasiteyi korumak amaçlı girişimler Eldeki stoğu karantina alanlarından uzaklaştırıp liman gibi sevkin kolay yapılabileceği alanlara çekmek Salgından etkilenmiş alanlardaki tedariği kısıtlı olan hammadde ve stok malzemelerini önceden temin etmek Birincil tedarikçinin etkilendiği ancak ikincil tedarikçinin etkilenmediği durumlarda onaylı parçaların ve alternatif hammaddelerin kullanımını başlatmak İkinci ve üçüncü kademe tedarikçilerin kapasitelerini, teslimatlarını; eğer mümkünse tahsis edilmiş kaynaklarını ve ek üretim kapasitelerini garanti altına almak • • Alternatif tedarik kaynaklarını belirlerken taşıma rotaları ve kombinasyonlarını da eş zamanlı olarak tanımlamak Yerli, veya lojistik açıdan risk teşkil etmeyen tedarik kaynakları ile ilerlemek ve ilişki geliştirmek • Müşterileri gecikmelerle ilgili bilgilendirmek ve kısa vadeli kârı optimize edecek ya da sözleşme maddelerini karşılayacak şekilde müşteriye ayrılan kaynakları düzenlemek Ürün portföyünün genişlemesi ve çeşitlenmesi • Özel Sektör COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Mart 2020 57 İnovasyonda Değişim COVID-19 krizinin yapısal mirası, inovasyon ve Ar-Ge ticarileştirme beklentilerinin çok yükselmesidir – ilk hamle avantajı önemlidir Paydaşların aksiyon alabileceği çözümler Kategori Aksiyonla İlgili Paydaşlar Aksiyon Üretim Devamlılığı İçin İnovasyon • Üretim sürecine otonom araçların dahil edilmesi, «ışığı kapalı» fabrika sisteminin yaygınlaşması • Sanal çalışma alanlarına ve uygulamalarına geçilmesi • Daha entegre, çeşitlendirilmiş ve eşgüdümlü bir tedarik zinciri, bu zincirin teknolojiyle takip ve yönetimi Yaşam Bilimleri İnovasyon Atağı • Terapötik tedavi, teşhis ve yeni aşıların gelişimini takip eden firmaların uluslararası, geniş araştırma topluluklarına katılması • Ulusal yaşam bilimi şirketlerinin; teşhis, biyobelirteç (biomarkers) , onaylanmış tedavi veya yeniden geliştirilebilecek bileşikleri kapsayan portföylerinin geliştirilmesi Şoka Dayanıklı ve Esnek üretim • Üç boyutlu yazıcı gibi teknolojiler kullanılarak katmanlı üretime geçiş (Uçak parçaları üretmek için kullanılan aynı 3D yazıcı, solunum ventilatörleri üretmek için kullanılabilir) • Robotların yalnızca sabit konveyör bantlarında kullanılması yerine, fabrika ve depolarda otonom mobil ajanlar olarak kullanılması • Verimliliği optimize etmek ve kesinti süresini en aza indirmek için marj maksimize eden teknolojiler kullanmak Bilgi Kirliliğinin Önlenmesi Özel Sektör Kamu Bilgi Asimetrisi Mart 2020 58 • Kore örneğinde olduğu gibi, cep telefonu bilgilendirme hizmetiyle, hükümet yetkilileri, şehir ve ilçe düzeyindeki milyonlarca mobil kullanıcıya aynı anda özelleştirilmiş acil durum uyarı mesajları atılması. Bu mesajların, yakın zamanda teyit edilen vakaların ayrıntıları ve bu hastaların ziyaret ettiği 'enfeksiyon noktalarının' yeri ve zamanı da dahil olmak üzere epidemiyolojik araştırma durum güncellemeleri içermesi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Risk Sınıfları: Tedarik Şoku Talep Şoku Yatırım Dayanıklılık Dünyada şirketler, COVID-19 ile mücadeleyi desteklemek için üretim ve Ar-Ge yetkinliklerini çeşitlendiriyor İnovasyonda Değişim Üretim Yeniden Yapılanması - Karmaşıklık Düzeyleri Son ürün gelişmişlik düzeyi 3 Dikkat Edilmesi Gerekenler Daha gelişmiş tıbbi cihazların üretimi (örn. gelişmiş vantilatörler) 2 Standart tıbbi cihazların üretimi (örn. standart vantilatörler) 1 Temel hijyenik malzeme ve korunma araçları (örn. maske, dezenfektan) • Bu aşamadaki önemli bir zorluk, en kısa zamanda uygun tedarikçilerle anlaşabilmektir • Örnek Kaynak: World Economic Forum, PwC Analizi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Çinli otomobil üreticisi Shanghai General Motors Wuling (SGMW), daha önce otomobilleri için iç döşeme sağlayan bir tedarikçiden tıbbi sınıf tekstil ürünleri alabildi Yeniden yapılanma için gereken süre • Üretim sürecinin yeniden yapılandırılması bu ürünler için çok karmaşık olmasa da, düzenleyici onayı almak en önemli sorundur • Arçelik, Biosys isimli solunum cihazı üreticisine, cihazların üretim sürecinde teknik altyapısını açmıştır • Bu faz temelde, çeşitli üretim şirketlerinin boş kapasitelerini tıbbi cihaz şirketleri için sözleşmeli üretici olarak kullanmasıdır. Bu yeniden yapılanma düzeyi, fikri mülkiyetin çeşitli düzeylerde paylaşılmasını gerektirecektir • Nissan, McLaren ve havacılık şirketi Meggitt, yeni tip bir vantilatör geliştirmek üzere konsorsiyum kurmuştur Mart 2020 59 Covid-19 ile mücadelede hükümet seviyesinde bir ön ofis dönüşümünü zaruri kılan çeşitli vadelerde riskler bulunmaktadır Bağlantılı Riskler 1. Dalga – Acil 2. Dalga – Orta Vade Hizmet Sunumu ve Faydalanıcıya Yönelik Hizmetlerde Dönüşüm 3. Dalga – Uzun Vade Hasta ve potansiyel hasta takibinin etkin ve zamanlı yapılamamasından kaynaklı Covid19’la mücadelenin zorlaşması Potansiyel vakalara anlık müdahale ve tespit sağlayan tanı merkezleri, mobil test istasyonları ve sağlık personeli eksikliği nedeniyle mevcut mekanizmalardaki kapasite yetersizlikleri Hasta-devlet anlık iletişimini sağlayan ve hastalık bildirimine olanak sağlayan dijital kanalların , çağrı merkezlerinin ve ihbar mekanizmalarının yokluğunda tanı gecikmeleri Kamunun vaka tespit ve takip amaçlı ihtiyaç duyduğu teknolojik altyapının kurulması için yatırım, fonlama kaynakları ve finansmanda kısıtlar Covid-19 ve diğer olası pandemi krizlerine karşı sağlık ve emniyet gibi çeşitli kurumlarca kullanılabilmeye uygun, etkin işleyen dijital altyapı yokluğu ve izleme araçlarının eksikliğinden kaynaklı sosyal ve ekonomik sorunlar COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Risk Alanları: Bilgi Toplama Finansal Bilgi Dağıtımı Mart 2020 60 Halk sağlığı için sanal gözetimi artıracak hükümet seviyesinde bir ön büro dönüşümü pandemi ile mücadelede önemli bir belirleyici olmaktadır Krizin yönetiminde paydaşların aksiyon alabileceği çözümler Kategori Hizmet Sunumu ve Faydalanıcıya Yönelik Hizmetlerde Dönüşüm Aksiyonla İlgili Paydaşlar Aksiyon Özel Sektör • Devletin çeşitli hizmet alanlarında (emniyet, sağlık vb.) benzer veya aynı altyapı ile anlık olarak vatandaş-devlet iletişimini sağlayabilecek, kişiselleştirilmiş bir izleme ve takip mekanizmasının oluşturulması • Kısa dönemde hızlı aksiyon almak adına hızlı vaka tespiti, takibi ve hasta ve yakınlarının konumlarına dair bilgilendirmeye olanak sağlayan akıllı telefon uygulamaları, mevcut sosyal iletişim uygulamaları, interaktif haritalar vb. uygulamaların devlet erişimine ve takibine açılması Kamu Ülke örnekleri: Dijitalleşme Çin: Özel sektör işbirliği sonucu milyonlarca insanı takip eden bir sağlık derecelenme akıllı telefon uygulaması kullanmaktadır. Bu uygulama kullanıcıların sağlık, konum ve seyahat bilgilerini kullanarak vatandaşlara renk grupları atayıp kişinin karantina kararını vermektedir Güney Kore: Kredi kartı işlemleri, akıllı telefon konum bilgileri ve CCTV video kayıtları uygulamaları ile teşhis konulan hastaları izleme ve halkı canlı haritalar ile bilgilendirme mekanizmalarını aktif kullanımı Singapur: -Sağlık bakanlığı güncellemeleri ve anlık ihtar mekanizması olarak Whatsapp platformu kullanımı -Karantinadaki insanların takibi için rastgele zamanlamalarda SMS ve özel linkler göndererek uygulama aracıyla konum kontrolleri • Mevcut sağlık takibi sistemleri maliyetlerinin ve dijitalleşme adına yeni teknoloji altyapı yatırımlarının fonlanma riskine yönelik fonlama yapısı alternatiflerinin çalışılması Stratejik / Finansal • Pandemi kriz yönetiminde sürekliliğin sağlanması için ulusal seviyede aksiyon ve risk planı hazırlanması • Hızlı dijital dönüşüm ve platform entegrasyonları için kamu-özel işbirliklerinin kurularak teşvik edilmesi Test ve Tanı Merkezlerinin Artırılması • Hastanelerin yanı sıra test merkezlerinin, seyyar/mobilize test istasyonlarının ve tanı merkezlerinin yaygınlaştırılması • Sağlık sektöründeki çeşitli özel hizmet sağlayıcılarla yapılacak iş birlikleri ile test kitleri geliştirme, laboratuvar ve çeşitli mevcut altyapıların kullanımı konusunda girişimlerin başlatılması PwC COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Risk Alanları: Bilgi Toplama Finansal Bilgi Dağıtımı Mart 2020 61 Lojistik operasyonlarda kısa, orta ve uzun vadede oluşabilecek riskler 3 başlık altında incelenebilir 1. Dalga – Acil 2. Dalga – Orta Vade 3. Dalga – Uzun Vade Uluslararası sınır geçişlerinde uygulanacak ek kontroller ve belirli ülkelerde taşınan yüklerin gerekli olduğunu niteleyici ek belge talepleri nedeniyle araç kuyruklarındaki artışların ve taşımalardaki gecikmelerin devam etmesi Zaruri ürünlerin lojistiğini sürdürmek amacıyla belirli ürünlere uygulanabilecek yük, kapasite ve hacim kısıtlamaları Belirli ülkelere giriş çıkış yapan tır şoförlerinin 14 günlük karantinaya alınması sonucu lojistik faaliyetlerin sekteye uğraması Gümrüklerin yolcu geçişlerine kapatılması ve havayolu yolcu taşımacılığının durdurulmasının devam etmesi sonucu sektör oyuncuların yükleneceği ekonomik riskler Yolcu uçakları beraberinde gelen kargo taşımacılığındaki kesintinin devam etmesi ve kargo uçaklarına artan talebin karşılanamaması İntermodal taşımacılığındaki (ör: demiryolu) kısıtlamalar sebebiyle konteynerlerin limanlarda beklemesi ve artan lojistik maliyetler Artan taşıma ücretleri, lojistik maliyetler ve iş kayıpları Küresel daralma sebebiyle küresel değer zincirlerine entegre sektörlerin lojistik faaliyetlerinin krizden hızlı toparlanamaması Yerel ve küresel arz ve talep şokları COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Risk Alanları: Gümrük ve Yasal Yaptırımlar Operasyonel Ekonomik Mart 2020 62 Birçok sektörün tedarik zincirinde belirleyici olan lojistik operasyonlar, pandeminin olası etkilerine karşı kırılgan durumda Krizin yönetiminde aksiyon alınabilecek çözümler Aksiyonlar Risk Alanları Gümrük ve Yasal Yaptırımlar Özel Sektör • Lojistik şirketlerinin ve düzenleyici kurumların lojistik planlamalarının öngörülmeyen maliyetleri, ağırlaştırılan gümrük süreçlerini, kontrol ve dokümantasyonları öngörecek şekilde hazırlaması • Lojistik sektöründe istihdam edilen çalışanlara dair lojistik kesintilerin yaşanmaması adına vardiya, değişim ve yedeklemeleri içeren etkin kaynak planlaması yapılması Lojistik sektöründe çalışanlara ilişkin teçhizat ve koruma bakımından ileri seviyede sağlık önlemleri alınması • Operasyonel Aksiyonla İlgili Paydaşlar • • • Kamu Belirli ürünlere uygulanabilecek talep ve arz şoklarına karşın kapasiteyi koruma amaçlı etkin stok yönetimi yapılması Tedarik, lojistik çözümlerini optimize etmek için ortaklıktan yararlanmak ve ortak alıcı ülkelerle talebi birlikte yönetmek Nakliye modunu yeniden yönlendirmek / değiştirmek ve ikmal teslim sürelerini azaltmak için mevcut diğer lojistik kapasiteden yararlanmak • Ekonomik Stratejik Kritik sektörler başta olmak üzere sektörün karşılaştığı hava trafiği, seyahat kısıtlamaları ve ek maliyetlere ilişkin iyileştirme, teşvik, fonlama ve kamu-özel işbirliği mekanizmaları geliştirilmesi Çin’in lojistik sektöründe aldığı önlemler: 1) Pandemi sona erene kadar ülke genelinde tüm araçlar için tüm otoyol geçiş ücretlerinin (köprüler ve tüneller dahil) kaldırılması 2) COVID-19 salgınından etkilenen şirketlere, özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelere ve temel malları ve günlük ihtiyaçları taşımakla görevli şirketlere finansal destek sağlamak 3) Ekonomiyi canlandırmaya yönelik açık sınır politikası benimsemek • Yukarı ve aşağı yönlü ürün tedarik zincirlerinin risk analizini gerçekleştirmek ve olası tehditleri tanımlamak • Yeni küresel değer zincirleri ile şekillenen lojistik ağlarında lojistik firmalarının kendilerini öngörülü bir şekilde konumlamak adına hızlı aksiyon almaya olanak veren stratejiler geliştirmesi COVID-19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri PwC Risk Alanları: Gümrük ve Yasal Yaptırımlar Operasyonel Ekonomik Mart 2020 63