Таңбалар жүйесі
мен олардың
қолданысы тіл
деп аталады.
Сөйлеу
дегеніміз –
бұл тілдік
әрекет.
Психолингвистика (фр. linguistigue —
лат. lingua - тіл) — психология мен
лингвистиканың аралығындағы ғылым
саласы.
Грек ойшылы Аристотель:
«Жандылардың ішінде адам ғана
сөйлеу қасиетіне ие» – деген [1].
Сөйлеу жан-жануарларға берілмеген.
Себебі сөйлеу – сананың нәтижесі.
Ғалым, ойшыл В. фон
Гумбольдт:
«Әрбір жеке
адам тілді өзінің
қайталанбас
болмысын
таныту үшін
қолданады; ол
субъективтілік
пен
объективтілікті
түзеді»де –бір ғана тіл
Алайда тіл де, сөйлеу
білімінің нысаны. Сонымен қатар,
сөйлеуді жеке дара құбылыс дей
отырып, оның әлеуметтік мәнін
ескермейді.
Тіл білімінде тіл мен сөйлеудің
бір еместігін ғылыми тұрғыдан
алғаш жан-жақты дәлелдеп
берген ғалым
Фердинанд де Соссюр
Тіл – психикалық (мән), ал
сөйлеу – психофизикалық
(құбылыс)
сөйлеуді жеке дара
құбылыс дей отырып,
оның әлеуметтік мәнін
ескермейді.
Генеалогиялық
(тектік) жүйе
ТТ мәселесі тілдерді
салыстырған кезде
пайда болады.
ТТ ХІХ ғ. бастап
зерттелді. И.Аделунгтың
“Митридат” деген
жұмысында алғаш рет
қаралған.
Типологиялық
жүйе
Ареалдық
(аймақтық)
жүйе
Тілдердің генеалогиялық топтастырылуы – тілдерді туыстығына,
шығу тегіне, тарихи даму жағдайларының ортақтығына қарай
топтастыру принципі.
Топ
Семья\\Жанұя
Туыстық тіл
Шығу тегі бір, біртектес тілдердің
бірнеше топтарының жиынтығы
Бір семьяға жататын, бірақ
туыстығы басқаларға қарағанда
тіптен жақын тілдер жиынтығы
Ең кіші мағыналық элементтерді (түбір морфемалар мен аффикстер)
ежелгі (түбіртіл) материалдық қордың дыбыстық өзгерістерінің
жүйелі сипатын бейнелеп, белгілі қатаң сәйкестікте болатын, екі не одан
да көп тілдің жалпы ортақ қасиетері.
Топ немесе ұя
Топ
Тілдердің генеологиялық классификациясы
Салыстырмалытарихи әдіс
арқылы бірнеше
туыстас тілдердің
материалдары бірбірімен
салыстырылады.
Мақсаты – тілдер
туыстығын, туыстас
тілдердің түпкі
төркінін, олар
тараған ататілді
(праязык) айқындау,
туыс тілдердің даму
заңдылықтарын,
себептерін ашу .
Дүние жүзі тілдері өзара бір-бірімен
туыстығына қарай салыстырмалытарихи тұрғыдан топтастырылады
Кейбір тілдердің морфологиялық, фонетикалық
жүйесі ұқсас болуымен қатар, ең бастысы сөзжасам
жүйесі, негізгі сөз түбірлердің (лексикалық қордың)
тамыры бір екендігін анықтау
ТГК-да “моногенез теориясы” бүкіл тілдерді
ностратикалық деп қарастырады.
Моногенез теориясы –адамзат тілдерінің пайда болуы туралы
теория. ХХ ғ. басында А.Тромбетти бірінші болып әлемдегі
тілдерді салыстырып, ірі топтарға біріктірді, олардың бір
тілден тарауы мүмкін деген болжам айтты.
• ХХ ғ. 60 жж.М.Сводеш А.Тромбетти идеяларына
жақын, классикалық салыстырмалы-әдісті қолданды.
нострат тілдер
Дүние жүзі тілдері
Тропикалық Африкадағы
тілдер нигеро-конголез тілдері:
банту (бенуэ-конго), ква,
адамуа, индиго тіл жанұялары
палеоазиат
тілдер:
Солтүстік кавказ
тілдері (абхаз,
шешен, авар,
ингуш
Енисей
(кет, юг)
•Син-тибет
(қытай,
тибет)
На дене (аляска мен
америкада таралған) тілдері
Ностратикалық тілдер
Батыс
Шығыс
Афрозия
Орал
Үндіеуропа
Алтай
Картвель
Дравид