Fitoterapija u tretmanu nervnog
sistema
Prof. dr. Kemal Durić
Nervni sistem
Nervnii sistem se odmah poistovjećuje sa sa mozgom, koji se smatra
sjedištem, emocija, osjećaja, misli, memorije, itd.
Nervni sistem je kompleksni elektrohemijski sistem, kojeg čini više od
1000 milijardi ćelija (neurona), koji apsorbiraju 20 % kisika našeg
organizma u stanju mirovanja (preko 25 % ukupne metaboličke energije
troški mozak).
Nervni sistem se dijeli na:
 CNS: encefalo (mozak) i kičmena moždina(3)
 CNS sakuplja, prenosi i procesira informacije
i to je sistem koji se povezuje sa našom
voljom i našim razmišljanjem: znači
omogućava nam da vršimo pokrete koje mi
želimo
Periferni mervni isistem se dijeli na:
 somatski nervni sistem, kojeg čine periferna nervna vlakna koja
prenose nadražajne impulse prema CNS-u i motorna nervna vlakna koja
prenose impulse prema skeletnim mišićima i na taj način ih pokreću;
 autonomni nervni sistem, koji kontroliše pokretljivost mišića koji
neovise o našoj volji (glatka mišićna muskulatura – želudac, crijeva, itd).
Autonomni nervni sistem se dijeli na simpatički i parasimpatički, koji rade
u tandemu na principu agoniste i antagoniste.
 Simpatikus je odgovoran za dostavu energije i specifičnih odgovora u
stresnim situacijama ili situacijama pojačane fizičke aktivnosti (povećanje
krvnog pritiska, srčanog ritma, dolazi do širenja zjenica i bronhija –
poboljšanje vida i oksigenacije
 Parasimpatikus ima obrnuti zadatak – u fazi odmora usporava srčani
ritam i pritisak, usmjerava krv u digestivni trakt, sužava bronhije, itd..
Patofiziologija poremećaja nervnog sistema
Smatra se da postoji preko 600 vrsta različitih neuroloških bolesti, osnovni tipovi su:
● genetski uvjetovane bolesti, poput mišićne distrofije
● bolesti nastale kao posljedica poremećaja u razvoju nervnog sistema, poput poremećaja
spina bifida
● neurodegenerativne bolesti, okarakterisane oštećenjima ili odumiranjem neurona, poput
Parkinsonove ili Alzheimerove bolesti
● bolesti krvnih sudova mozga
● fizičke povrede kičmene moždine ili mozga
● bolesti praćene napadima, poput epilepsije
● kancerogene bolesti nervnog sistema
● infektivne bolesti, poput meningitisa (5)
Patofiziologija poremećaja nervnog sistema
Poremećaji nervnog sistema koji imaju
psihološke
manifestacije
(stres,
anksioznost, depresija, insomnija,
iscrpljenost) se prema međunarodnoj
klasifikaciji bolesti Svjetske zdravstvene
organizacije svrstavaju se grupu F,
mentalnih poremećaja i poremećaja
ponašanja.
STRES
1936. godine je obljavljen članak u kojem jedan kanadski ljekar opisuje
„sindrom uzrokovan različitim štetnim agensima“.
Autor objašnjava da je taj sindrom okarakterisan fizičkim i funkcionalnim
povečanjem (hipertrofija) dijela nadbubrežne žlijezde i smanjenjem
(atrofijom) štitne žlijezde koja ima ključnu ulogu u funkcionisanju imunog i
limfatičnog sistema.
Autor je opisao i prisustvo gastričnog ulkusa kod životinja podvrgnutih datom
eksperimentu. U praktičnom smislu, ovo je bio prvi opis situcije koja je
nazvana STRES.
U medicinskom značenju, stres je sindrom prilagodbe na faktore koji dovode
do uznemirenosti. Može biti fiziološka ali isto tako može dovesti do
patološkog stanja.
Odgovor na stres
Faze stresa:
1. uzbuna
(neposredni odgovor na
stresnu situaciju, uspješna reakcija
dovodi
do
prilagođavanja
kao
preduslov homeostaze)
2. prilagođavanje
(dugotrajno
izlaganje stresu ili neuspješno
prilagođavanje
dovode
do
iscrpljenosti i razvoja bolesti)
3. Iscrpljenost - sagorijevanje („burn
out”)
Umor
Iscrpljenost
Gubitak energije
Glavobolja
Mišićna
napetost
Bol u leđima
Unutrašnja napetost
Ćudljivost
Apatija
Razdražljivost/Nervoza
Problem s
koncentracijom
Osjećaj gubitka kontrole
Depresivno/Anksiozno
raspoloženje
Pospanost
Povišen
krvni
pritisak
Nervoza želuca
Poremećaj
probave
Pomjena
apetita
Seksualna
disfunkcija
Kortizol se izlučuje kao odgovor
na lučenje
adrenokortikotropnog hormona
(ACTH) iz hipofize na psihički ili
fizički stres, stoga se često
naziva „hormonom stresa“.
Rhodiola rosea L. Crassulaceae
Ružičasti žednjak, zlatni korijen
Droga: rizom i korijen ružičastog
žednjaka
Raste na sjeveru Evrope, u
Aziji i Sjevernoj Americi.
Kod nas je ova biljka rijetka i
strogo zaštićena.
Sastav:
 fenilpropanoidni glikozidi – rozavini (rozavin, rozin, rozarin)
 feniletanoidi (salidrozid i njegov aglikon tirozol)
 flavonoidi
 fenolne kiseline
 terpeni
 eterično ulje
Salidrozid
Rozavin
Standardizacija
na rozavin (3%) i salidrozid (1%)
Djelovanje ružičastog žednjaka
„Biljka stresa” (modulator stresa, adaptogen)
 ublažava fizički i mentalni umor kao posljedice stresa
 poboljšava kognitivne sposobnosti
 poboljšava fizičke sposobnosti (sportaši)
 ublažava simptome blage do umjerene depresije
 ublažava simptome blage anksioznosti
Upotreba u tretmanu
depresije zasniva se na
djelovanju na
hipotalamično-hipofiznu
osu i redukciji lučenja
kortizola, te inhibiciji
stres-indukovane protein
kinaze.
Ekstrakti (EMA):
 suhi ekstrakt (DER 1,5-5:1; 60%-tni etanol)
 tekući ekstrakt (DER 1:1; 40%-tni etanol)
 suhi ekstrakt (DER 2,5-5:1; prva ekstrakcija 70%-tni etanol, druga ekstrakcija
voda
 suhi ekstrakti (etanol progresivno 20-70%)
Primjena
STRES
 prevencija
 tretman u fazi otpora i fazi iscrpljenosti - kad je povećan nivo
kortizola
JAČANJE FIZIČKIH I MENTALNIH SPOSOBNOSTI
 priprema za ispit ili sportsko takmičenje
 često se kombinira s ginsengom
1-2 x 200 mg
suhog ekstrakta
DEPRESIJA (blaga do umjerena)
 rizik od interakcija manji u odnosu na kantarion
 daje se i u kombinaciji sa šafranom (Crocus sativus L.)
 ne kombinirati s antidepresivima
Ekstrakt droge ne pokazuje interakcije sa drugim lijekovima,
kao ni do sada prepoznate neželjene efekte, što ga čini dodatno
primamljivim za upotrebu u fitoterapiji tretmana depresije.
2 x 2,5-5 mL suhog
ekstrakta otopljenog u
glicerolu
Randomizirana, kontrolisana-placebo studija ispitivala je efekte ekstrakta ružičastog
žednjaka na umjerenu do srednje tešku depresiju u poređenju sa sertralinom. 57 pacijenata
je tokom 12 sedmica bilo podvrgnuto terapiji standardiziranim ekstraktom ružičastog
žednjaka, sertralinom ili su pak bili u placebo grupi. Praćene su promjene i mjereni
parametri stresa. Statističkom obradom rezultata, došlo se do zaključka da iako je R. rosea
pokazala nešto slabije antidepresivne efekte u odnosu na sertralin, zabilježeno je i značajno
manje neželjenih efekata i dosta bolja podnošljivost. Konačni zaključak je da iako je
ružičasti žednjak manje djelotvoran od sertralina u terapiji umjerene do srednje
teške depresije, pokazuje dosta povoljniji omjer rizik-benefit, što je svrstava u
favorizirane tarapeutike u tretmanu ovog poremećaja. (16)
Mao J.J. et al. Rhodiola rosea versus sertraline for major depressive disorder: A randomized
placebo-controlled trial. Phytomedicine, Volume 22, Issue 3. 2015.
Lavanda
Lavandula angustufolia, Lamiaceae
Lavanda
Grmolika je, višegodišnja biljka koja može
dostići visinu od oko 1 metar. Uglavnom
raste u mediteranskim područjima, sa
toplom i vlažnijom klimom, pretežno na
kamenjaru, međutim postoje i vrste koje
uspijevaju u planinskim područjima
Droga: Drogu čine eterično ulje (Lavandulae aetheroleum) koje se dobiva
destilacijom cvjetova lavande i cvjetovi lavande (Lavandulae flos), Lavandula
angustifolia, Lamiaceae
Lavanda
Hemijski sastav:
 Cvjetovi lavande sadrže 1-3% eteričnog ulja, kumarinske
derivate-umbeliferon i herniarin, flavonoide, sterole u tragovima,
triterpene, tanine, fenilkarbonilne kiseline poput: ruzmarinske,
ferulinske, izoferulinske, sinapinske i drugih.
 Eterično ulje lavande sadrži monoterpenske alkohole kao
najdominantnije komponente, poput linalola, terpinen-4-ola,
limonena, cineola, kamfora, lavandulilacetata, te lavandulola,
geraniola, pinena.
Lavanda
Djelovanje i upotreba: Lavanda se koristi u različitim oblicima za različite
indikacije. Prema smjernicama Evropske komisije E, u tretmanu nemira,
nervoze i nesanice, koristi se u sljedećim oblicima:
● Infuzuma, koji je priravlja od 1-2 čajne kašičice sušenog cvijeta lavande u
150 ml ključale vode,
● Esencijalnog ulja, 1-4 kapi na kocku šećera,
● Kupke za kupanje
Kalifornijski mak
Eschscholzia californica, Papaverace
Kalifornijski mak
Kalifornijski mak, ešolcija je trajnica koja se kod nas
uzgaja kao jednogodišnja cvjetnica. Porijeklom je iz
Sjeverne Amerike - u Kaliforniji proglašen je cvijetom te
države, a dan kalifornijskog maka je 6. april.
Kalifornijski mak voli sunčanu gredicu i dobro podnosi
sušu. Grmolikog je oblika i može narasti u visinu i preko
60 cm. Cvate u raznim nijansama, od potpuno bijele do
crvene, ipak je najčešći u žutoj i narančastoj boji.
Drga: osušeni nadzemni dio kaifornijskog maka, Eschscholzia californica,
Papavaerace
Kalifornijski mak
Sastav: kalifornidin, eskolcin, pavin (alkaloid), protopin (alkaloid)
Kalifornijski mak
 Studija (264 pacijenta) u kojoj je pacijentima sa
dijagnosticiranim anksioznim sindromom srednjeg do
umjerenog intenziteta, tokom 3 mjeseca administrirana
kombinacija gloga i kalifornijskog maka (75mg suhog
vodenoetanolnog ekstrakta gloga, 20mg suhog vodenog
ekstrakta kalifornijskog maka; 75mg magnezijuma) ili
placebo, je pokazala signifikantno poboljšanje u svim
parametrima anksioznosti u odnosu na placebo.
 Nisu primjećeni neželjeni efekti
Kalifornijski mak
EMA/HMPC/680372/2013 –
1. Tradicionalna upotreba kao herbalni pripravak kod simptoma
mentalnog stresa (srednjeg intenziteta)
2. Tradicionalni biljni pripravak kao pomoć kod nesanice.
Doziranje:
Pulverizirana droga:
Pojedinačna doza: 480-600 mg
Dnevna doza: 960–1500 mg
Kod nesanice – jedna pojedinačna doza uz večeru i druga pojedinačna doza
30-60 minuta prije spavanja.
Nepreporučuje se djeci ispod 18 godina.
Ako simptomi persistiraju duže od 2 sedmice nakon uzimanja preparata,
treba sekonsutovati sa ljekarom.
Anksioznost
• Anksioznost je normalno prisutno emocionalno stanje
koje se manifestuje kao neugodna senzacija straha prema
opasnosti
• anksioznost, dakle, je dio fiziološkog mehanizam sa
ciljem poboljšanja performansi u savladavanju
opasnosti
performans
ANKSIOZNOST I AKTIVNOST
Pozitivna
anksioznost
Negativna
anksioznost
NIVO ANKSIOZNOSTI
Anksioznost
• Anksioznost postaje patološka kada:
– Kada je pretjerano velika u odnosu na stvarnu opsanost
– Kada nije motivisana, dakle kada opsanost nije konkretna, već je
generirana brigom koju si osoba sama predočava
• Anksioznost je sindrom koji se prezentira sa dva tipa simptoma:
– psihički: to su oni koje percipiramo “u glavi”,
na nivou
centralnog nervnog sistema
– somatski: to su različite fiziološke manifestacije, kao rezultat
hiperaktivnosti autonomnog nervnog sistema
 Suhoća usta
 Povećano znojenje
 Tremor ruku
 Gastrična hiperaktivnost
 Povećanje srćanog ritma
 Povećanje respiratornog ritma
 Abdominalni bolovi, dijareja
 Povećanje mišićnog tonusa
Anksioznost
Anksiozni sindromi su najzastupljenije psihijatrijske smetnje: pogađaju približno
20% populacije, sa manjim ili većim tegobama
Razlikujemo:
• Senkundarne anksije uz druge patologije
• Primarne anksije:
– Opšta anksija
• Najvjerovatnije uzrokovana disfunkcijom GABA sistema
• Obićno tretirana sa anksioliticima (benzodiazepinima)
• Osjetljiva na fitoterapijski tretman
– Napad panike
• Nepoznat uzrok, ali vezan za depresiju
• Djeluje na antidepresive – (Nije osjetljiv na fitoterapijski tretman)
Anksioznost
 Biohemijski mehanizmi su jako kompleksni
i nisu u potpunosti razjašnjeni
 Uključene su mnoge strukture centralnog
nervnog sistema i veliki broj
neuromudulatora
 Naročito su uključeni receptori GABA
anksioznost
anksioznost, GABA i anksiolitici
GABA
receptori
GABA
ekscitabilnost
Normalna
situacija
GABA
receptori
GABA
ekscitabilnost
ANKSIA
Valerianae radix
Valeriana officinalis, Valerianaceae
Valerijana, macina trava, odoljen
Višegodišnja zeljasta biljka iz porodice
bazgovki. Raste na vlažnim tlu i uspijeva
diljem Evrope.
Biljka cvjeta od maja do augusta, a
ružičasti
cvjetići,
ugodnog
mirisa
formiraju cvat.
Droga: podanak s korijenjem, koristi se dvogodišnji, najčešće kultivirani, korijen, čisti
se od mehaničkih onečišćenja, pere i brzo suši pri 40°C. (Sušenjem pri 60°C
raspadaju se valepotrijati), puno podvrsta odoljena
Valerianae radix
Hemijski sastav: iridoidi – valepotrijati 0,8-1,7%
(valtrat, izovaltrat), iridoidni glikozid (valerozidat),
eterično ulje (mono - borneol i seskviterpenivalerijanska kiselina), seskviterpenske kiseline
valtrat
valerijanska kiselina
Valerianae radix
Valerijanska kiselina i njeni derivati specifični su za vrstu Valeriana
officinalis i njihovo prisustvo nije utvrđeno u drugim vrstama roda
Valeriana, koje imaju medicinski značaj.
Evropska farmakopeja propisuje postupak ispitivanja prisustva i sadržaja
valerijanske
kiseline
i
njenih
derivata
metodama
tankoslojne
hromatografije (TLC) i tečne hromarografije visokih performansi (HPLC),
kao dokaz identiteta i kvaliteta ove droge.
Mehanizmi djelovanja:
inhibira ponovni povrat GABA-e u neuronima
GABA
inhibira GABA transaminazu (katabolizam GABA-e)
veže se na GABA receptore
Agonist serotoninskih (5-hidroksitriptamin; 5-HT) receptora
Djelovanje
Anksiolitik, sedativ
 ublažavanje blage živčane napetosti i razdražljivosti (nervoza, tjeskoba)
 kod poremećaja spavanja (nesanica)
skraćuje vrijeme utonuća u san i poboljšava kvalitetu sna
 ublažava anksiozna stanja i inducirane stresne situacije
 djeluje spazmolitički
Kombinira se s:
 matičnjakom
 metvicom
 hmeljom
 glogom
 pasiflorom
Čaj za umirenje
Valerianae radix
Melissae folium
Menthae piperitae folium
Aurantii dulcis flos
Aurantii amari flavedo
60,0
10,0
10,0
10,0
10,0
Valerianae radix
Salter i Brownie su uradili studiju koja je imala za cilj da evaluira efikasnost
valerijane u tretmanu primarne insomnije. U svom istraživanju koristili su
AMED i MEDLINE baze podataka u kojima su pretraživali relevantne
eksperimentalne studije koje su ispitivale uticaj Valeriane officinalis i njenih
pripravaka na odrasle individue kod kojih je registrovan problem sa spavanjem. 12
od ukupno 16 studija koje su zadovoljile kriterije da budu uvrštene u ovo
istraživanje su potvrdile efikasnost valerijane, korištene kao monopripravak ili u
kombinaciji sa hmeljom (Humulus lupulus) u tretmanu insomnije. Rezultati su
pokazali poboljšanja kako u dužini sna, tako i u kvalitetu istog.
Salter S., Brownie S. Treating primary insomnia - the efficacy of valerian and hops. Aust Fam Physician,
39(6):433-7. 2010.
Valerianae radix
Valerijana se pokazala kao efikasna u tretmanu insomnije i kod uže
specificiranih grupa pacijenata. Jedna od takvih grupa su pacijenti sa bipolarnim
poremećajem, kod kojih se smjenjuju epizode anksioznosti i depresivne faze.
Insomnija je takođe čest simptom kod žena u menopauzi, kod kojih je
valerijama takođe našla primjenu u tretmanu insomnije, koja se nerijetko javlja
kod ove populacije. Opravdanost njene upotrebe je pokazala studija u kojoj je
učestvovalo 100 žena u periodu menopauze, kod kojih su zabilježeni problemi
sa spavanjem.
Valerianae radix
Zbog nedovoljnih podataka o bezbijednosti
primjene, preparati na bazi valerijane ne
preporučuju se djeci mlađoj od dvanaest
godina, trudnicama i dojiljama, a treba
izbegavati
istovremenu
primjenu
sa
barbituratima i drugim sedativima, ali i sa
alkoholnim pićima.
Passiflora incarnata L., Passifloraceae
Pasiflora
Višegodišnja biljka, penjačica porijeklom iz
Južne Amerike, a danas se uzgaja komercijalno
diljem svijeta. Raste na osunčanim i prozračnim
područjima.
Stablo ove biljke može narasti do 8 metara, pa
se uzgaja kao ukrasna penjačica, a lijepi blijedo
ljubičati cvjetovi, promjera 5-8 cm pojavljuju se
na mladim grančicama u periodu juna do
augusta.
Droga: Nadzemni dio, herba (Passiflorae herba), Passiflora incarnata L., Passifllorceae
Passiflorae herba
Hemijski sastav: Najvažniji ljekoviti sastojci
ekstrahovani iz pasiflore su flavonoidi i maltol
koji imaju umirujuće i uspavljujuće djelovanje,
što ovu drogu čini djelotvornom u tretmanu
anksioznosti.
izoviteksin2-glukozid
Od flavonoida najznačajni su: c-glikozidi
apigenin i luteolin (izoviteksin-2-glukozid,
izoorijentin-2-glukozid i šaftozid)
Prisutni su i indolni alkaloidi (harman,
harmol), eterično ulje i nešto cijanogenskih
glikozida
šaftozid
Djelovanje
Iako famrakološki mehanizam nije u potpunosti poznat, smatra se da su sedativnohipnotički efekti ove droge zasnovani na djelovanju na GABA neurotransmisiju.
Predkliničke i kliničke studije:
 anksiolitičko, sedativno, antikonvulzivno djelovanje
 ublažavanje menopauzalnih tegoba
 ublažavanje simptoma poremećaj hiperaktivnosti i
deficita pažnje (ADHD)
 potencijal u liječenju ovisnosti o opijatima
Passiflorae herba
Upotreba i djelovanje: Pasiflora se upotrebaljava u obliku čaja (infuzuma).
Priprema se od 4-8 g sirove droge i 150 ml ključale vode. Tako napravljen
pripravak preporučuje se konzumirati 3 puta dnevno. Droga se može koristiti i u
obliku osušenog praška (0,25-1,0 g tri put dnevno), zatim u obliku tečnog
ekstrakta (1:1 u 25% alkoholu u dozi od 0,5-1 ml takođe tri puta dnevno) ili u
obliku tinkture (1:8 u 45% alkoholu, 0,5-2 ml tri puta dnevno).
Droga se često koristi u kombinaciji s drugim drogama poput valerijane ili
drugih anksiolitičkih droga.
Hmelj
Humulus lupulus L., Cannabaceae
Hmelj
Biljka penjačica iz porodice konoplji. Tanka
stabljika može narasti do 9 m visine, a obrasla
je dlačicama pomoću kojih se hvata za druge
biljke i obavija ih u smjeru kazaljke na satu.
Biljka je dvodoma, pa razlikujemo muške i
ženske stabljike.
Cvjetovi na muškim stabljikama su sitni i skupljeni u blijedozelene, metličaste cvatove.
Ženski cvjetovi su jajolike šišrake, duge 4-5 cm. Cvjetaju u julu i augustu i dozrijevaju
za prosječno 40 dana.
Hmelj raste na vlažnom tlu Evrope i Sjeverne Amerike, uz rijeke i potoke, te u šumama.
Hmelj
Droga: Osušeni cvjetovi hmelja (Humuli lupuli flos), Humulus lupulus L., Cannabaceae
Hemijski sastav: Cvjetovi sadrže tanine, pektinske materije, alfa (humulonsku) i beta
(lupulonsku) hmeljnu gorku kiselinu, eterična ulja, te najdominantniji sastojak lupulin,
koji se izdvaja u obliku praha.
Djelovanje i upotreba: Koristi se u tretmanu nesanice, nervoze i sličnih stanja vezanih
za centralni nervni sistem. U tu svrhu koristi se u vidu infuzuma (čaja), koji je vrlo
gorak. Kao gorki pripravak, čaj hmelja djeluje pozitivno i na povećanje apetita. To
može biti korisno obzirom da se insomnija nerijetko javlja u stanjima sa smanjenjem
apetita.
Hmelj
Osušeni cvjetovi ženskih biljaka hmelja, odnosno šišarke uvršteni su i u Europsku
farmakopeju (2005). Opisani su i u ESCOP monografiji (2003) kao droga sa
indikacijama nemira i insomnije. Droga je oficinalna i po Britanskoj farmakopeji,
od 1983. Godine.
Njemačka komisija E odobrila je upotrebu droge u tretmanu poremećaja
raspoloženja, nemira i nesanice (Blumenthal et al., 2000). Hmelj se najčešće koristi
u kombinaciji da drugim drogama sedativnih svojstava, poput pasiflore, valerijane,
te melise u tretamnu insomnije.
Hmelj – doziranje
Herbalni pripravci
a) Usitnjena droga
b) Pulverizirana droga
c) Tečni ekstrakt (DER 1:1) ekstraciono otapalo etanol 45% v/v
d) Tečni ekstrakt (DER 1:10) ekstraciono otapalo slatko vino
e) Tinktura (1:5) otapalo etanol 60% v/v
f) Suhi ekstrakt (DER 4-5:1)
ESCOP monograph (2003) propisuje peroralnu upotrebu hmelja za odrasle i
djecu preko 12 godina, u formi infuzuma, 2-4 puta dnevno, 0,5-2 ml tečnog
ekstrakta (alkholno-vodena otopina 1:1) ili 1-2 ml tinkture (1:5). Za djecu i
novorođenčad propisuje se upotreba do 500 g sušenih šišrki hmelja kojima se
puni puni jastuk za spavanje. Dužina upotrebe nije ograničena
Lipa
Tilia cordata L., Tialiaceae
Lipa
Drvo čije stablo doseže visinu do 30 metara, a starost i do
nekoliko stotina godina. Cvjetanje traje 2 do 3 sedmice, a
cvjetovi su bijeli do blijedo zelenkasti i grupisani u
cvatove. Zahtijeva vlažna tla za rast, te je široko
kultivisana, kako na prostorima Europe, tako i Sjeverne
Amerike, a smatra se da porijelo vodi upravo iz regije
Balkana.
Lipa
Droga: Drogu čine cvjetovi lipe (Tiliae flos) Tilia cordata L., Tialiaceae, bijele do
svijetlo zelene boje sa pet latica, koji se beru u vrijeme kada su otvoreni i nisu
promijenili boju. Suše se na prozračnom mjestu, zaštićeni od direktne svjetlosti.
Ukoliko je droga ispravno sakupljena i osušena, mora zadržati prirodnu boju i ugodan
miris
Hemijski sastav: Prema važećoj literaturi, sadrži sljedeće komponente: kiseline,
aminokiseline, ugljikohidrate (mucilagene i druge), flavonoide, eterična ulja, te
saponine, tanine i tokoferol.
Odnos mucilagenih ugljikodirata i tanina u drogi definiše njen okus
Lipa
Djelovanje i upotreba: Cvijet lipe se koristi horisti u tradicionalnoj medicini kao
trankvilizator, u tretmanu glavobolje, te dijareje. Takođe se koristi u tretmanu
sedacije kod glavobolje uzrokovane sinusitisom, migrene, insomnije, stresa i
napada panike, te u tretmanu snižavanja visokog krvnog pritiska.
Koristi se u obliku:
● sprašene droge
● vodeno-etanolnog ekstarkta (DER 1:1, otapalo etanol 25%, V/V)
● Tinkture (odnos droge 1:5, otapalo etanol 45%, V/V)
Po direktivi 2004/24/EC zadovoljen je period od 30 godina medicinske upotrebe
droge, te je zahvaljujući brojnim publikovanim podacima dokazana njenoj
djelotvornosti i neškodljivosti i opravdanost upotrebe u medicinske svrhe.
Kava-kava
Piper methysticum,
Piperaceae
Kava-kava
Biljka koja tradicionalno
raste u zemljama Polinezije
Droga: podzemni dijelovi
biljke
Kava-kava
Aktivni sastojci su “kavapironi”
OMe
OMe
O
O
O
O
kavaina
O
O
metisticina
 Prisutni i kao bihidroderivati




Jako lipofilne supstance
Ekstrahiraju se organskim otapalima
Tradicionalna priprema olakšava elstrakciju
Farmakološko dejstvo identično benzodijazepinima
Kava-kava: farmakološke osobine
Poređenje djelovanja kavapirona i benzodijazepina
Aktivnost
benzodijazepini
kavapironi
Smanjenje spontane aktivnosti
da
da
Centralna miorilaksantna
da
da
Pojačava djelovanje barbiturata
da
da
Smanjenje limbičke ekscitacije
da
da
Suprimiranje konvulzija
da
da
Djelovanje koje potvrđuji klinička ispitivanja:
Kratkotrajni simptomatski tretman stanja umjerene anksioznsosti i insomnie,
uzorokovane nervozom, stresom i pritiskom.
Kava-kava: mehanizam djelovanja
GABA
GABA
anksioznost, GABA i
anksiolitici
receptori
ekscitabilnost
Normalnost
receptori
GABA
ekscitabilnost
ANKSIA
receptori
GABA
ekscitabilnost
Normalnost
receptori
GABA
ekscitabilnost
Normalnost
GABA
benzodiazepini
GABA
kavapironi
GABA
Kava-kava

Klinička studija na Kavi; 210 mg kavapirona/die
Hamiltonova skala

anksioznost
18
15
12
9
6
3
0
0
7
giorni
placebo
14
kava
28
Kava-kava
Metanaliza na Kavi [Pittler&Ernst, 2000]
12 analiziranih studija: meta analiza rezultata 3 studije.
Zaključci:
- 120-280 mg kavapirona/die smanjuju osjećaj anksioznosti
- Kava je dobar izbor kod pacijenata koji preferiraju prirodni
tretman liječenja
- Kava-kava je sigurna i dobro se podnosi u kratkim
intervalima primjene (4-8 sedmica) u dozi od 120-280 mg
dnevno kavalaktona
J Altern Complement Med. 2018 Aug;24(8):770-780. doi: 10.1089/acm.2018.0001. Epub 2018 Apr 11.
Kava for Generalized Anxiety Disorder: A Review of Current Evidence.
Ooi SL1, Henderson P2, Pak SC2
Kava-kava
1. Sinergija sa drugim supresorima CNS-a.
- benzodiazepinima
- alkoholom
- ecc.
dakle: ne uzimati paralelno!!
2. Smanjeni refleksi
- Smanjena sposobnost upravljana vozilima
- Smanjena sposobnost upravljanja mašinama
Kava-kava
1. Toksičnost na kožu (dermatoza uzrokovana kavom)
- Žuta boje kože
- Samo kod dugotrajne upotrebe sa visokim
(zloupotreba)
dozama
2. Toksičnost na jetru
- Cirka 30 zabilježenih slučajeva; 5 sa rapidnim hepatitisom
- Uvijek kod produžene upotrebe
- Uvijek kod jako koncentriranih ekstrakata (70%)
- Moguće da su vezani za genetski poremećaj metabolizna
kavapirona
- Rizik od toksičnosti je doveo do privremene zabrane
upotrebe ove droge u nekim zemljama
Kava-kava
Referentni preparati
Ekstrakt WS 1490
- Suhi obogaćeni ekstrakt (korišten u studijama)
- Standardiziran na 70% kavapirona
Doziranje
- 210 mg kavapirona na dan, na primjer:
- kapsule od 100 mg suhog ekstrakta standardiziranog 70%
- 3 kapsule na dan
- Postoje pripravci standardizirani 30 % u kavapironima
Matičnjak
Melissa officinalis, Lamiaceae
Matičnjak, limun trava
Biljka raste
južnoj Evropi i mediteranskoj regiji,
doseže visinu od 70 do 150 cm. Listovi imaju blag
miris nalik na limun i metvicu. Cvjeta krajem ljeta i
ima male, bijele cvjetovi pune nektara koji privlače
pčele; zbog toga joj je latinski naziv Melissa (grč.
pčela).
U našoj zemlji je sporadično rasprostranjena. Veoma je cijenjena ljekovita, aromatična
i medonosna biljka, pa se najčešće gaji.
Matičnjak
Droga: Osušeni listovi matičnjaka (Melissa officinalis folium), Melissa officinalis L.,
Lamiaceae
Sastav: Prema zahtjevima Evropske farmakopeje, sadrži najmanje 4%
hidroksi-derivata cimetne kiseline, izraženo kao ruzmarinska kiselina. List
matičnjaka sadrži etarsko ulje sa monoterpenskim aldehidima, flavonoide,
derivate hidroksicimetne kiseline (kafena, hlorogenska, rozmarinska) i
triterpenske kiseline.
Matičnjak
Djelovanje:
 Prema važećim monografijama
preparati na bazi lista matičnjaka
koriste se kod uznemirenosti,
napetosti, razdražljivosti, kod blažih
poremećaja sna i kao karminativ.
 Sedativno djelovanje ekstrakta lista
matičnjaka potvrđeno je na
eksperimentalnim
životinjama.
Mehanizam djelovanja nije sa
sigurnošću utvrđen
Pripravci:
 Usitnjena droga
 Pulverizirana droga
 Tečni ekstrakt (DER 1:1), otapalo
etanol 45-53% V/V
 Tinktura (1:5), otapalo 45-53 % V/V
 Suhi vodeni ili etanolni ekstrakt
(45-53% V/V) ekstrakt koji odgovara
čaju, tečnom ekstraktu ili tinkturi
Gorka narandža
Citrus aurantium, Ruraceae
Narandža
Narandža, pomorandža (Citrus aurantium) je
zimzelena biljka iz porodice rutača (Rutaceae).
Ova biljka porijeklom iz Azije, već odavno se
uspješno uzgaja širom mediterana, budući da joj
za rast i razvoj treba mediteranska klima.
Stablo narandže može narasti i do 10m, a na njegovim granama se nalaze ovalni, kruti,
zeleni listovi. Cvjetovi su bijeli do bijelo-žućkasti sa pet latica. Najpoznatiji dio biljke je
svakako plod nrandže, sa narandžastom korom i kašastim sadržajem. koji se koristi u
ishrani.
Gorka narandža
Droga: U herbalnoj medicini se koriste perikarp ploda, list, cvijet i plod
(Citri aurranti amari pericarpium, flos et fructus), Citrus
aurantium
amarum, Rutaceae. A eterično ulje gorke narandže (Amari curanti
aetheroleum) se dobija iz perikarpa ploda. (10)
Djelovanje i upotreba: Različiti dijelovi biljke i njihovi pripravci se
koriste peroralno i dermalno. Peroralni preparati su djelotvorni kod GIT
smetnji, poput kontsipacije, ulcera, regulisanja masnoća u krvi, snižavanja
krvnog pritiska kod dijabetičara.
DEPRESIJA
Radi se o sindromu sa serijom simptoma koji se
tiću različitih sfera mentalne aktivnosti:
raspoloženja:
Osjetljivost, aksioznost, odsutnost, ravnodušnost, smanjen interes za
život, osjećaj nelagodnosti;
psihomotorne:
Psihomotorna usporenost, apatičan izraz lica, usporenost govora;
razmišljanja:
Slaba memorija, koncentracija, slaba kreativnost;
instinkta:
Insomnia ili stalna pospanost, anoreksija ili bulemija
DEPRESIJA
Radi se o vrlo čestom poremećaju:
- 5% populacije
- 15-20% ako se uzmu u obzir i blaže forme i oblici.
Jaći depresivni poremećaj
Duge epizode (1 godina); češće se javlja kod
žena;rekurentni poremećaj u 80% slučajeva; počinje
sa nesanicom, anksiznošću, astenijom, poteškoćama u
koncentracji.
Distimični depresivni poremećaj (sarkastični, nihilistični,
zahtijevajući)
Blage forme hronične depresije; najčešći oblik
kompatibilan sa normalnim životom
DEPRESIJA
Sezonska depresija
Ispoljava se tokom zime, kada je dan kraći
i kada je manje dnevne svjetlosti; tipična
za Skandinavske zemlje; mehanizam nije
dovoljno razjašnjen
Manijakalno depresivni sindrom (bipolarnost)
Naizmjenična pojava depresivnih
i manijakalnih epizoda, vrlo
težak; danas se tretira sa litijem
Kontraindicirani
su
antidepresivi:
manijakalnog ponašanja
dovode
do
DEPRESIJA
Razlikujemo 3 stadija depresije (unipolarne):
- Blaga depresija
Početni oblik; ne kompromitira socijalni život, dobro
odgovara na farmakoterapiju
- Srednja depresija
Socijalni život je kompromitiran, još
uvijek se može tretirati lijekovima
- Teška depresija
Manifestuje se sa pokušajima samoubstva,
vrlo slabo reaguje na lijekove
DEPRESIJA
Uzroci
 Genetska predispozicija
 Stres
Biohemijski faktori
Ogledaju se u promjeni dva glavna neurotranzmitera –
posebno njihove koncentracije u CNS-u
 Serotoninu
 Noradrenalinu
Serotonin
Noradrenalin
Sinapse
CNS funkcioniše zahvaljujući milijardama veza između neurona
Neurotransmiteri
Mitohondri
Dendriti
Nukleus
Nervni
završetak
Akson
Sinapsa
Receptori
Sinaptički prostor
Neurotranzmiteri omogućavaju prenos signala preko sinapsi
Sinapsa
1. Predsinaptičkog signal
Pred
sinapsa
2. Oslobađanje medijatora
3. Vezivanje na receptore
4. Nastajanje postsinaptičkog signala
5. Prestanak nadražaja
6. Ponovna resorpcija medijatora
7. Oslobađanje receptora
8. Završetak podražaja
Post
sinapsa
Konvencionalni tretman
Prvi lijekovi
Inhibitori Mono amino oksidaza (anti MAO)
- Djelovali su samo na adrenalin
- Vrlo malo efikasni i jako toksični
Druga generacija
Triciklični antidepresivi (imipramin)
- Djeluju na serotonin
- Jako efikasni i prilično toksični
Moderni lijekovi
Inhibitori “reuptake” serotonina
- Jako efikasni i vrlo malo toksični
Fitoterapijski tertman
Hipericum - Jako efikasan, vrlo malo toksičan, ekonomičan
Kantarion
Hypericum perforatum, Hypericaceae
Kantarion, gospina trava
Stabljika je uspravna, gola, visine od 20 do
100 cm sa žutim cvjetovima, a cvjeta u
periodu od maja do septembra. Biljka raste
na umjereno toplim i umjereno svijetlim
staništima.
Kantarion je porijeklom iz Evrope i Azije, a
njegova široka upotreba uvjetovala je i
namjensko gajenje obzirom da samonikle
jedinke nisu mogle da zadovolje potražnju.
Kantarion
Droga: Nadzemni dio kantariona (zelen), Hyperici herba, Hypericum perforatum
L., Hyperaceae
Hemijski sastav: u konktekstu fitoteterapije
depresije od značaja je hiperforin, koji je
hiperozid
inhibitor
transporta
monoamina.
Pored
hiperforina (floroglucinol) od velikog značaja je
i hipericin (naftodiantron). Iz pomenute grupe
naftodiantrona, značajni su i pseudohipericin,
hipericin
izohipericin i protohipericin.
hiperforin
Kantarion
Mehanizmi djelovanja:
 inhibicija monoamin oksidaze
(MAO)
Predsinapsa
Postsinapsa
Povećani odgovor
 inhibicija ponovnog povrata
neurotransmitera (serotonina,
Hiperforin
noradrenalina, dopamina,
glutamata i GABA-e);
posljedično dolazi do
Neurotransmiteri povećanja koncentracija
neurotransmitera u sinaptičkoj
pukotini; aktivacija
serotoninskih receptora (5-HT)
Kantarion
Farmakologija pojedinih supstanci:
hipericin
– Blagi inhibitor MAO
– Manji udio u djelovanju kantariona
– Blago fototoksičan
hiperforin
– Hiperforin je inhibitor reuptake:
 serotonina
 noradrenalina
– Hiperforin ima relativno slabu bioraspoloživost
ekstrakt
– Djleuje kao pokretač enzima
Kantarion
Referentni preparat
LI160, standardiziran u hipericinu 0,3%.
- Hipericin se lako prepozna (crvene je
boje)
- Hiperforin je nestabilan i teže se
određuje
Hyperici herbae extractum siccum quantificatum
Suhi ekstrakt zeleni kantariona, kvantificiran:
ukupni hipericini: 0,10-0,30%
flavonoidi: najmanje 6,0%
hiperforin: najmanje 6,0%
Kantarion
PRIMJER:
Indikacija: kratkotrajno liječenje simptoma blagih depresivnih
epizoda u odraslih osoba
Doziranje: 2 x 1 kapsula/dan
1 kapsula sadrži 225 mg suhog ekstrakta (~ 0,25-0,75 mg ukupnih
hipericina, najmanje 15 mg flavonoida i najviše 15 mg
hiperforina)
Nuspojave: rijetke i obično blage (probavne smetnje, umor,
nemir, blage alergijske reakcije, visoke doze - kožne reakcije pri
prekomjernom izlaganju suncu); 0,6% od 3250 liječenih bolesnika
Kantarion
Klinička efikasnost: u poređenju sa placebom
18
16
Stepen depresije
14
12
10
8
6
4
2
0
0
1
placebo
2
hiperikcum
3
4
Sedmica tretmana
Kantarion
Klinička efikasnost: u poređenju sa stanradnim lijekovima
18
Punteggio depressione
16
14
12
10
8
6
4
2
0
0
1
kantarion
2
imipramin
3
4
5
6
Sedmica tretmana
7
Kantarion
Klinička efikasnost: meta analiza(grupa Cochrane, 2002)
• Kod blage i umjerene depresije
• Dokazano djelovanje u odnosu na placebo
• Efikasnost slična sintetskim antidepresivima
• Manje neželjenih djelovanja
Pored navedenog:
• Efikasnost kantariona kod senzonske depresije [Wheatley,
1999]
• Postoje indicije moguće uopotrebe kod odvikavanja od
pušenja [Lawvere, 2006]
Kantarion
Toksičnost:
• Mogućnost pogoršanja bipolarnog sindroma:
– svi antidepresivni lijekovi mogu dovesti do bipolarnog sindroma
• Pojačava djelovanje lijekova sa učinkom na serotonin: mogući
sindrom serotonina
• Umjereni fotosenzibilizirajući efekat (toksičnost)
– kao mjera opreza izbjeći izlaganje suncu (UV)
• Interakcije sa drugim lijekovima
– Kantarion povećava metabolizam nekih lijekova
– I dovodi do smanjenja njihove koncentracije u krvi i posljedično njihovog
učinka.
– Klinički značajne interakcije odnose se na:
Mehanizam farmakokinetičkih
• indinavir (antiviralni lijek),
interakcija:
• ciclosporini
 indukcija citokrom P450 enzima
• digoksin
(uglavnom CYP3A4)
• oralni kontraceptivi
 indukcija transportnog P• antikoagulansi (varfarin)
glikoproteinskog sistema
Šafran
Crocus sativus, Iridaceae
Šafran
Višegodišnja zeljasta biljka iz porodice
perunika (Iridaceae). Biljka uglavnom
sama raste u Južnoj Evropi i Aziji, a
zbog izuzetne vrijednosti uzgaja se u
mediteranskim zemljama, Indiji i
naročito u Iranu, koji je najveći
proizvođač šafrana na svijetu.
Šafran važi za najskuplji začin na svijetu, te se u tu svrhu najviše i uzgaja ali nisu
zanemarive ni njegove tarapeutske uloge. U ove svrhe koristi se samo vrh tučka, kojih
biljka ima po tri u cvijetu, isti se suši i po potrebi samelje
Šafran
Droga: Tučak šafrana (Crocus sativus stigma), Crocus sativus L., Iridaceae
Hemijski sastav: šafranal, krocin i krocetin.
Djelovanje: Ustanovljeno je da krocin i krocetin imaju i antioksidativna i
antiinflamatorna svojstva, tj. smanjuju produkciju neurotoksičnih molekula poput
azotmonoksida (NO), peroksida. Pored opravdanosti u tretmanu depresije, ova
svojstva su značajna i za tretman neurodegenerativnih bolesti. Krocin i krocetin
ispoljavaju različitu efikasnost nakon oralne administracije ekvivalentnih doza
usljed različite apsorpcije. Naime, krocetin se apsorbuje brzo u sistemsku cirkulaciju
u intaktnom obliku i u obliku mono- i di-glukuronida. Krocin se hidrolizira u
krocetin, te djelimično glukuronizira prije apsorpcije.
Šafran
Studija
Cilj prve studije je bio da ispita efikasnost vodeno-alkoholnog ekstrakta
šafrana i uporedi sa efektom fluoksetina u tretmanu srednje teških i
nešto težih oblika depresije. U studiji je učestvovalo 40 odraslih ljudi
kojima je dijagnosticirana srednja do teža depresija prema četvrtom,
najnovijem izdanju smjernica Dijagnostičkog i Statističkog uputsva za
dijagnozu mentalnih poremećajaZaključak ove studije je bio da je šafran
pokazao slične efekte kao fluoksetin u tretmanu srednje i teže deprsije (F
= 0.13, d.f. = 1, P = 0.71), dakle nije nađena statistički značajna razlika
između ove dvije grupe po pitanju dobivenih rezultata nakon korištenja
pomenute terapije
Christodoulou E. et al. Saffron: a natural product with potential pharmaceutical applications. Journal of
pharmacy and pharmacology. 2015.
Vrijeme ručka!