0806 PAEM-based ICM for Rice Cultivation Viet

SỞ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN TỈNH QUẢNG BÌNH ----------- TÀI LIỆU TẬP HUẤN ICM - “3 GIẢM - 3 TĂNG” TRÊN CÂY LÚA TÀI LIỆU DÀNH CHO KNV CƠ SỞ (Lưu hành nội bộ) Đồng Hới, tháng 6 - 2008 LỜI GIỚI THIỆU Đ ược sự hỗ trợ của Dự án Quản lý bền vững nguồn tài nguyên thiên nhiên miền Trung (SMNR-CV), Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Quảng Bình biên soạn và phát hành bộ tài liệu về tập huấn kỹ thuật một số cây trồng vật nuôi theo phương pháp khuyến nông có sự tham gia (PAEM) gồm 8 quyển ở gia đoạn I, tiếp theo giao đoạn II, Dự án hỗ trợ kinh phí in và đưa vào sử dụng bộ tài liệu 4 quyển bao gồm: - Hướng dẫn kỹ thuật thực hiện ICM - “3 giảm, 3 tăng” trên cây lúa. - Hướng dẫn kỹ thuật trồng tiêu. - Kỹ thuật canh tác trên đất dốc. - Phát triển kinh tế hộ gia đình. Mục đích biên soạn và phát hành bộ tài liệu tiếp theo nhằm bổ sung thêm các nguồn thông tin , thống nhất nội dung và phương pháp tập huấn chuyển giao kỹ thuật sản xuất trên địa bàn toàn tỉnh cho cán bộ khuyến nông viên các cấp. Tài liệu còn là cNm nang kỹ thuật cho các cán bộ chuyên ngành tham khảo trong quá trình chỉ đao sản xuất và bà con nông dân ứng dụng tiến bộ kỹ thuật thâm canh tăng năng suất cây trồng, vật nuôi, phát triển kinh tế hộ gia đình. Quá trình biên soạn tài liệu không tránh khỏi những thiếu sót nhất định, chúng tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp để hoàn chỉnh tài liệu tốt hơn cho lần phát hành sau. SỞ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT PHẦN MỘT KÕ ho¹ch bµi gi¶ng vµ ®Ò c−¬ng tiÕt häc Ngµy thø nhÊt: Tæ chøc tr−íc khi gieo cÊy 7-10 ngµy Môc tiªu- TiÕp cËn vµ øng dông nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt 3 gi¶m, 3 t¨ng trong ®Çu t− th©m canh vµ phßng trõ s©u bÖnh trªn c©y lóa. - N«ng d©n hiÓu râ h¬n vÒ ICM lµ g×? C¬ së ®Ó thùc hiÖn 3 gi¶m 3 t¨ng trong s¶n xuÊt lóa - BiÕt quy tr×nh thùc hiÖn ICM trªn ruéng lóa cña m×nh. VËt liÖu vµ ph−¬ng tÞªn - B¶ng tr¾ng, bót viÕt b¶ng, giÊy mµu, giÊy A4. §Þa ®iÓm tËp huÊn: T¹i héi tr−êng vµ thùc tÕ trªn ®ång ruéng Çc b−íc tiÕn hµnh: 1. Gi¶ng viªn ®Æt vÊn ®Ò, bÇu líp tr−ëng, ph©n nhãm chia tæ, æn ®Þnh líp häc giíi thiÖu lµm quen. Giíi thiÖu ch−¬ng tr×nh vµ thêi gian. 2. §iÒu tra n«ng d©n: Nh»m biÕt ®−îc t×nh h×nh s¶n xuÊt cña vô tr−íc lµ c¬ së ®Ó so s¸nh kÕt qu¶ sau khi kÕt thóc líp huÊn luyÖn. 3. Gi¶ng viªn tr×nh bµy kh¸i niÖm ICM lµ g×? 4. Nªu c©u hái më vµ cïng th¶o luËn: T¹i sao ph¶i thùc hiÖn 3 gi¶m 3 t¨ng trong s¶n xuÊt lóa? Néi dung cña 3 gi¶m lµ g×? 3 t¨ng lµ g×? Cho häc viªn suy nghØ 5 phót. Häc viªn tr×nh bµy, gi¶ng viªn tæng hîp vµ thèng nhÊt çc vÊn ®Ò chñ yÕu cÇn tËp huÊn 5. C¬ së ®Ó thùc hiÖn ®−îc 3 gi¶m 3 t¨ng trong s¶n xuÊt lóa. Gi¶ng viªn võa tr×nh bµy võa gîi ý ®Ó häc viªn tham gia nªu ®ñ çc c¬ së ®Ó thùc hiÖn 3 gi¶m 3 t¨ng trong s¶n xuÊt lóa. Tõ sù hiÓu biÕt ®ã ®Ó n«ng d©n ¸p dông vµo thùc tiÓn gia ®×nh m×nh. 6. Gi¶ng viªn h−íng dÉn quy tr×nh thùc hiÖn ICM: - Chän ruéng vµ bè trÝ ruéng - Quy tr×nh kü thuËt s¶n xuÊt lóa theo ICM 7. ChØ ®¹o thùc hiÖn m« h×nh (trùc tiÕp ngoµi ®ång ruéng): C¶ líp thùc hiÖn theo quy tr×nh ®· h−íng dÉn çc môc kü thuËt cÇn thiÕt theo nhu cÇu ®Ó cïng th¶o luËn. 1 Ngµy thø 2: H−íng dÉn ®ång ruéng ®óng vµo thêi gian dÆm tØa Môc tiªu - BiÕt ph©n tÝch sù ph¸t triÓn sinh tr−ëng cña c©y lóa trong hÖ sinh th¸i ®Ó cã biÖn ph¸p xö lý nh»m lµm c¬ së cho c©y lóa khoÎ, chèng chÞu s©u bÖnh. - Häc viªn hiÓu ®−îc mét sè kiÕn thøc vÒ ®Æc ®iÓm sinh lý cña c©y lóa giai ®o¹n lóa non. Çc yÕu tè ¶nh h−ëng vµ ®èi t−îng s©u bÖnh g©y h¹i ë giai ®o¹n nµy vµ biÖn ph¸p phßng trõ? - BiÕt çch dÆm tØa lóa ®¶m b¶o mËt ®é. VËt liÖu vµ ph−¬ng tÞªn - Khung ®iÒu tra 1m x 1m, bao nilon, bót ch×, bót bi, hép vÏ, b¨ng d¸n, keo d¸n. - GiÊy A0, th−íc kÎ, èng nghiÖm, vë ghi chÐp, giÊy A4, kÐo c¾t - C©y lóa ë thêi ®iÓm ®iÒu tra. - Tµi liÖu ph¸t tay §Þa ®iÓm tËp huÊn: T¹i héi tr−êng vµ trùc tiÕp ngoµi ®ång ruéng Çc b−íc tiÕn hµnh: 1. Nªu c©u hái më vµ cïng th¶o luËn: T¹i sao cÇn ph¶i ph©n tÝch hÖ sinh th¸i ®ång ruéng? BiÕt vµ hiÓu râ çc ®Æc ®iÓm sinh lý cña c©y lóa giai ®o¹n lóa non? Cho häc viªn suy nghØ 5 phót. 2. Tr×nh bµy kÕt hîp víi th¶o luËn më: Võa tr×nh bµy võa gîi ý ®Ó häc viªn tham gia nªu ®−îc v× sao ph¶i ph©n tÝch hÖ sinh th¸i ®ång ruéng, çch ph©n tÝch hÖ sinh th¸i. Çc ®Æc ®iÓm sinh lý cña c©y lóa. Tõ sù hiÓu biÕt vÒ hÖ sinh th¸i, ®Æc ®iÓm sinh lý cña c©y lóa ®Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt trång trät ®¹t hiÖu qu¶ tèt. 3. Gi¶ng viªn võa tr×nh bµy võa nªu c©u hái më: Çc ®èi t−îng s©u bÖnh g©y h¹i chÝnh ë giai ®o¹n nµy vµ biÖn ph¸p phßng trõ? 4. KÕt luËn: Tãm t¾t çc ®Æc ®iÓm sinh lý, sinh th¸i cña c©y lóa giai ®o¹n nµy. Ph¸t tµi liÖu phÇn ®Æc ®iÓm c©y lóa. 5. H−íng dÉn çch ®iÒu tra ph©n tÝch hÖ sinh th¸i ruéng lóa. 6. ChØ ®¹o, h−íng dÉn bµ con dÆm tØa trùc tiÕp ngoµi ®ång ruéng Ngµy thø 3: TËp huÊn khi lóa b¾t ®Çu ®Î nh¸nh Môc tiªu - BiÕt ph©n hÖ sinh th¸i ruéng lóa ë giai ®o¹n ®Î nh¸nh ®Ó cã biÖn ph¸p xö lý nh»m lµm c¬ së cho c©y lóa khoÎ, chèng chÞu s©u bÖnh. - Cung cÊp mét sè kiÕn thøc vÒ ®Æc ®iÓm sinh lý cña c©y lóa giai ®o¹n ®Î 2 nh¸nh. Çc yÕu tè ¶nh h−ëng vµ ®èi t−îng s©u bÖnh g©y h¹i ë giai ®o¹n nµy vµ biÖn ph¸p phßng trõ? Mét sè c«n trïng cã Ých vµ ph−¬ng ph¸p b¶o vÖ. - Çch bãn thóc lÇn 1. VËt liÖu vµ ph−¬ng tÞªn - Khung ®iÒu tra 1m x 1m, bao nilon, bót ch×, bót bi, hép vÏ, b¨ng d¸n, keo d¸n - GiÊy A0, th−íc kÎ, èng nghiÖm, vë ghi chÐp, giÊy A4, kÐo c¾t - C©y lóa ë thêi ®iÓm ®iÒu tra. - Tµi liÖu ph¸t tay §Þa ®iÓm tËp huÊn: T¹i héi tr−êng vµ trùc tiÕp ngoµi ®ång ruéng Çc b−íc tiÕn hµnh: 1- Nªu c©u hái cïng th¶o luËn: §Æc ®iÓm sinh lý cña c©y lóa giai ®o¹n ®Î nh¸nh? ThÕ nµo lµ c©y lóa khoÎ? Çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña c©y lóa giai ®o¹n nµy? Çc ®èi t−îng s©u bÖnh g©y h¹i ë giai ®o¹n nµy vµ biÖn ph¸p phßng trõ? Sù kh¸c nhau gi÷a 2 ruéng lóa so víi kú tr−íc. 2- Cho häc viªn suy nghØ 5 phót. Häc viªn tr×nh bµy, gi¶ng viªn tËp hîp. 3- Gi¶ng viªn tr×nh bµy râ h¬n vÒ çc ®Æc ®iÓm sinh lý cña c©y lóa ë giai ®o¹n ®Î nh¸nh. Giíi thiÖu çc yÕu tè ¶nh h−ëng çc ®èi t−îng s©u bÖnh g©y h¹i chñ yÕu vµ çch phßng trõ. Tõ sù hiÓu biÕt vÒ hÖ sinh th¸i, ®Æc ®iÓm sinh lý cña c©y lóa, çc ®èi t−îng s©u bÖnh h¹i ®Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt trång trät ®¹t hiÖu qu¶ tèt. 4- Gi¶ng viªn võa tr×nh bµy võa nªu c©u hái më: Cã bao nhiªu lo¹i thiªn ®Þch chóng ta nh×n thÊy trªn ruéng lóa? Thiªn ®Þch nµo ¨n con g×? Çc biÖn ph¸p t¸c ®éng. 5- KÕt luËn çc vÊn ®Ò ®· häc, ph¸t tµi liÖu ph¸t tay cho häc viªn 6- Thùc hµnh trùc tiÕp ngoµi ®ång ruéng: §iÒu tra, ph©n tÝch hÖ sinh th¸i, çch ph©n biÖt çc lo¹i thiªn ®Þch cã Ých. Çch bãn ph©n thóc lÇn 1. Ngµy thø 4: H−íng dÉn ®ång ruéng giai ®o¹n lóa s¾p ph©n ho¸ ®ßng (giai ®o¹n t−îng khèi s¬ khëi) Môc tiªu - BiÕt ph©n tÝch hÖ sinh th¸i ruéng lóa ë giai ®o¹n lµm ®ßng ®Ó cã biÖn ph¸p xö lý nh»m lµm c¬ së cho c©y lóa khoÎ, chèng chÞu s©u bÖnh. - Cung cÊp hiÓu ®−îc mét sè kiÕn thøc vÒ ®Æc ®iÓm sinh lý cña c©y lóa giai ®o¹n t−îng khèi s¬ khëi. Çc yÕu tè ¶nh h−ëng, ®èi t−îng s©u bÖnh g©y h¹i ë giai ®o¹n nµy vµ biÖn ph¸p phßng trõ? 3 - Çch sö dông b¶ng so mµu l¸ lóa ®Ó bãn ®¹m. - Çch bãn thóc lÇn 2. VËt liÖu vµ ph−¬ng tÞªn - Khung ®iÒu tra 1m x 1m, bao nilon, bót ch×, bót bi, hép vÏ, b¨ng d¸n, keo d¸n - GiÊy A0, th−íc kÎ, èng nghiÖm, vë ghi chÐp, giÊy A4, kÐo c¾t - C©y lóa ë thêi ®iÓm ®iÒu tra. - B¶ng so mµu l¸ lóa - Tµi liÖu ph¸t tay §Þa ®iÓm tËp huÊn: T¹i héi tr−êng vµ trùc tiÕp ngoµi ®ång ruéng Çc b−íc tiÕn hµnh: 1- Nªu c©u hái cïng th¶o luËn: §Æc ®iÓm sinh lý cña c©y lóa giai ®o¹n lµm ®ßng? ThÕ nµo lµ c©y lóa khoÎ? Çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña c©y lóa giai ®o¹n nµy? Çc ®èi t−îng s©u bÖnh g©y h¹i ë giai ®o¹n nµy vµ biÖn ph¸p phßng trõ? Sù kh¸c nhau gi÷a 2 ruéng lóa ë giai ®o¹n nµy. 2- Cho häc viªn suy nghØ 5 phót. Häc viªn tr×nh bµy, gi¶ng viªn tËp hîp. 3- Gi¶ng viªn tr×nh bµy râ h¬n vÒ çc ®Æc ®iÓm sinh lý cña c©y lóa ë giai ®o¹n lµm ®ßng. Giíi thiÖu çc yÕu tè ¶nh h−ëng, çc ®èi t−îng s©u bÖnh g©y h¹i chñ yÕu vµ çch phßng trõ. Tõ sù hiÓu biÕt vÒ hÖ sinh th¸i, ®Æc ®iÓm sinh lý cña c©y lóa, çc ®èi t−îng s©u bÖnh h¹i ®Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt trång trät ®¹t hiÖu qu¶ tèt. 4- Gi¶ng viªn tr×nh bµy h−íng dÉn çch so mµu l¸ lóa cho n«ng d©n ®Ó bãn ®¹m hîp lý theo nhu cÇu dinh d−ìng cña c©y lóa 5- KÕt luËn çc vÊn ®Ò ®· häc, tµi liÖu ph¸t tay cho häc viªn 6- Thùc hµnh trùc tiÕp ngoµi ®ång ruéng: H−íng dÉn çch ®iÒu tra, ph©n tÝch hÖ sinh th¸i ruéng lóa giai ®o¹n lµm ®ßng. Çch so mµu l¸ lóa ®Ó bãn ®¹m. ChØ ®¹o bãn ph©n thóc lÇn 2. Ngµy thø 5: TiÕn hµnh vµo giai ®o¹n lóa træ Môc tiªu: - X¸c ®Þnh ®−îc thêi gian lóa træ vµ çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn giai ®o¹n nµy ®Ó cã biÖn ph¸p qu¶n lý ®ång ruéng - N¾m ®−îc çc yÕu tè cÊu thµnh n¨ng nuÊt vµ n¨ng suÊt lóa. - TÝnh to¸n n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña m« h×nh VËt liÖu vµ ph−¬ng tÞªn - Khung ®iÒu tra 1m x 1m, bao nilon, bót ch×, bót bi, hép vÏ, b¨ng d¸n, keo d¸n 4 - GiÊy A0, vë ghi chÐp. - C©y lóa ë thêi ®iÓm ®iÒu tra. - Tµi liÖu ph¸t tay Thêi gian: 240 phót §Þa ®iÓm: T¹i héi tr−êng vµ trùc tiÕp ngoµi ®ång ruéng Çc b−íc tiÕn hµnh: 1- H−íng dÉn n«ng d©n ra ruéng kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ thêi ®iÓm lóa træ, ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p gi·i quyÕt ®ång ruéng nÕu cã. 2- Thö tÝnh to¸n vµ ®¸nh gi¸ n¨ng suÊt ruéng lóa víi mét sè chØ tiªu nh−: Sè b«ng/m2, sè h¹t ch¾c/b«ng. P.1000 h¹t trªn ruéng lóa cña m×nh. 3- Çch tÝnh to¸n hiÖu qu¶ kinh tÕ gi÷a ruéng m« h×nh vµ ruéng ®èi chøng. 4- Çch chuÈn bÞ çc b¸o ço ®Ó tæng kÕt líp häc Ngµy thø 6: TiÕn hµnh khi chuÈn bÞ thu ho¹ch Môc tiªu: - N«ng d©n tù m×nh tæng kÕt vµ ®¸nh gi¸ ®−îc kÕt qu¶ s¶n xuÊt - Chia sÏ kinh nghiÖm vµ nh©n réng - BiÕt çch chuÈn bÞ b¸o ço vµ tr×nh bµy tr−íc héi nghÞ VËt liÖu vµ ph−¬ng tiÖn: - Çc b¸o ço ®· chuÈn bÞ s½n - Çc bøc tranh HÖ sinh th¸i do n«ng d©n vÏ ®Ó tr−ng bµy §Þa ®iÓm: T¹i héi tr−êng vµ tham quan ®ång ruéng Çc b−íc tiÕn hµnh: - æn ®Þnh tæ chøc giíi thiÖu lý do vµ ®¹i biÓu - §¹i diÖn n«ng d©n ®äc çc b¸o ço kÕt qu¶ - Th¶o luËn vµ chia sÏ kinh nghiªm - Tham gia ý kiÕn cña ®¹i biÓu - §¹i diÖn th«n/b¶n tr×nh bµy kÕ ho¹ch trong thêi gian tíi - BÕ m¹c héi nghÞ 5 PHẦN HAI NHỮNG HIỂU BIẾT CHUNG I. Đặt vấn đề Quá trình đổi mới và áp dụng các tiến bộ Khoa học kỹ thuật vào sản xuất như: Chuyển dịch cơ cấu cây trồng, tăng vụ, sử dụng giống thâm canh chất lượng cao, nâng cao trình độ thâm canh trong sản xuất của người nông dân đã làm thay đổi bộ mặt nông nghiệp cả nước nói chung và tỉnh Quảng Bình nói riêng một cách rõ rệt. Để phát triển nông nghiệp bền vững đòi hỏi việc áp dụng và phối hợp hài hòa các biện pháp phòng trừ sâu bệnh khác nhau là rất cần thiết. Trong thời gian qua chương trình quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) đã đưa lại hiệu quả kinh tế cao trong sản xuất cho người nông dân, giảm thiểu việc sử dụng thuốc BVTV đảm bảo môi trường an toàn cho con người và vật nuôi. Thời gian gần đây chương trình quản lý tổng hợp dinh dưỡng và dịch hại trên cây lúa (ICM) hay còn gọi là chương trình 3 giảm, 3 tăng đã được bà con nông dân trong cả nước đồng tình ủng hộ và thực hiện. Những ruộng đã thực hiện theo chương trình 3 giảm, 3 tăng đều giảm được chi phí về: giống, phân đạm, thuốc trừ sâu và tăng năng suất lúa góp phần làm ra nông sản sạch, bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên việc thực hiện chương trình 3 giảm, 3 tăng trên địa bàn tỉnh còn ở diện hẹp, tập trung chủ yếu ở vùng đồng bằng, bởi vậy việc chuyển giao tiến bộ KHKT tiên tiến này cho bà con nông dân đặc biệt là vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc là rất cần thiết. Đây là chương trình chuyển giao tiến bộ KHKT cho nông dân đơn giản dể thực hiện và mang lại hiệu quả kinh tế cao. II. Mục đích, yêu cầu - Chuyển giao tiến bộ KHKT cho bà con nông dân trong sản xuất lúa, tạo điều kiện cho cây trồng sinh trưởng phát triển khỏe, chống chịu sâu bệnh hại, giảm tối đa việc sử dụng thuốc BVTV, cho năng suất chất lượng cao. - Mô hình có sự tham gia trực tiếp của nông dân thông qua các hoạt động cụ thể, có sự hướng dẫn của cán bộ kỹ thuật giúp nông dân biết được phương pháp tiến hành các thực nghiệm đơn giản trên đồng ruộng, phân tích đánh giá kết quả và áp dụng kết quả và sản xuất trên diện rộng. 6 III. Khái niệm về ICM ICM nghĩa là quản lý cây trồng tổng hợp, chúng bao gồm hai vấn đề: - Quản lý dinh dưỡng, chăm sóc cây trồng: • Sử dụng các loại giống lúa tốt, năng suất cao, sạch sâu bệnh. • Gieo trồng mật độ đảm bảo, phát huy tiềm năng năng suất của giống • Sử dụng phân bón đầy đủ, hợp lý • Chế độ tưới nước khoa học, phù hợp nhu cầu phát triển của cây. - Và quản lý dịch hại đối với cây trồng: Sử dụng giống kháng sâu bệnh để hạn chế dùng thuốc BVTV Áp dụng điều tra phân tích hệ sinh thái trước khi đưa ra biện pháp xữ lý đồng ruộng ( IPM ) Quản lý dinh dưỡng nhằm sử dụng vật tư phân bón, kỹ thuật gieo trồng, chăm sóc khoa học, hợp lý để cây trồng sinh trưởng thuận lợi tạo điều kiện đạt năng suất cao. Quản lý dịch hại nhằm điều khiển sâu bệnh phát sinh trên đồng ruộng dưới ngưỡng thiệt hại về kinh tế (sâu bệnh có trên đồng ruộng nhưng chưa đến mức phải phòng trừ) bằng các biện pháp kỹ thuật khác nhau, giữ cho cây trồng phát triển thuận lợi phát huy được tiềm năng suất cây trồng. Tìm hiểu mối quan hệ giữa cây trồng, sâu bệnh hại, thiên địch và điều kiện ngoại cảnh giúp cho ta có những biện pháp tác động phù hợp lên mỗi yếu tố sẽ mang lại hiệu quả cao cho sản xuất. Như vậy, nếu chúng ta áp dụng được các biện pháp kỹ thuật tiến tiến để chăm sóc cây trồng và quản lý dịch hại tốt sẽ giảm được chi phí đầu vào và tăng hiệu quả sản xuất đó chính là “ 3 giảm, 3 tăng ”. IV. §Æc ®iÓm sinh lý cña c©y lóa ë çc giai ®o¹n 1. Çc thêi kú sinh tr−ëng, ph¸t triÓn: Khoảng thêi gian tõ khi gieo cho ®Õn khi lóa chÝn hoµn toµn ®−îc gäi lµ tæng thêi gian sinh tr−ëng cña c©y lóa, trong thêi gian nµy ®−îc chia lµm hai thêi kú: - Thêi kú sinh tr−ëng dinh d−ìng: Tõ khi gieo ®Õn ph©n ho¸ ®ßng. Thêi kú nµy ®−îc ph©n thµnh hai giai ®o¹n kh¸c nhau: Tõ gieo ®Õn ®Î nh¸nh vµ tõ ®Î nh¸nh ®Õn ph©n ho¸ ®ßng. - Thêi kú sinh tr−ëng sinh thùc: 7 Tõ b¾t ®Çu lµm ®ßng cho ®Õn chÝn hoµn toµn cña tÊt c¶ çc gièng ®Òu b»ng nhau (kho¶ng 60 - 65 ngµy). Thêi kú nµy còng ®−îc ph©n thµnh hai giai ®o¹n: Tõ ph©n hãa ®ßng ®Õn træ (kho¶ng 30 - 35 ngµy) vµ tõ træ ®Õn chÝn (kho¶ng 30 ngµy). §Î nh¸nh Gieo Sinh tr−ëng dinh d−ìng Tïy theo gièng Lµm ®ßng Træ ChÝn Sinh tr−ëng sinh thùc 35 ngµy 30 ngµy Hình 1: Các thời kỳ và giai đoạn sinh trưởng của lúa N¾m ®−îc thêi gian vµ çc giai ®o¹n sinh tr−ëng cña lóa gióp ta cã çc biÖn ph¸p bè trÝ thêi vô vµ ch¨m bãn phï hîp ®Ó ®¹t n¨ng suÊt cao. 2. §Æc ®iÓm sinh lý cña c©y lóa ë çc giai ®o¹n 2.1. Giai ®o¹n m¹ (tõ gieo ®Õn tr−íc khi lóa ®Î nh¸nh) 2.1.1. §Æc ®iÓm sinh lý c©y lóa giai ®o¹n m¹ - Giai ®o¹n ®Çu c©y lóa ®ang sö dông dinh d−ìng trong h¹t, khi c©y lóa cã 4 l¸ ®Çu tiªn vµ rÓ ph¸t triÓn míi b¾t ®Çu tù hót dinh d−ìng trong ®Êt ®Ó nu«i c©y. - Tèc ®é ph¸t triÓn l¸ rÊt m¹nh nªn kh¶ n¨ng ®Òn bï rÊt lín. L¸ cñ mÊt ®i l¸ míi nhanh chãng ®−îc thay thÕ. V× vËy khi bÞ s©u ¨n l¸ g©y h¹i sÏ kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn sù sinh tr−ëng cña c©y. 8 C©y sö dông dinh d−ìng tõ h¹t C©y sö dông dinh d−ìng tõ ®Êt 2.1.2. Nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn c©y lóa ë giai ®o¹n m¹ - ChÊt l−îng h¹t gièng: H¹t gièng tèt, s¹ch s©u bÖnh, søc n·y mÇ kháe, tû lÖ n·y mÇm cao. Kü thuËt ng©m ñ ®¶m b¶o. - Kü thuËt gieo: Ruéng nhiÒu bïn th× nªn gieo nhÑ tay, tr¸nh ®Ó h¹t lóa bÞ vïi s©u trong bïn sÏ kh«ng ph¸t triÓn ®−îc, hoÆc nÕu ph¸t triÓn c©y còng bÞ yÕu ít, cßi cäc. - NhiÖt ®é thÝch hîp cho c©y m¹ ph¸t triÓn ë 25-350C, nhiÖt ®é d−íi 160C c©y m¹ sinh tr−ëng kÐm, l¸ bÞ vµng, khi nhiÖt ®é thÊp h¬n 100C kÐo dµi c©y m¹ bÞ b¹c tr¾ng l¸ vµ cã thÓ bÞ chÕt. - Møc n−íc trong ruéng qu¸ s©u vµ gieo qu¸ dµy lµ cho c©y m¹ sinh tr−ëng yÕu. - C©y m¹ bÞ thiÕu ¸nh s¸ng - S©u bÖnh h¹i: Giai ®o¹n nµy cÇn ®Ò phßng chuét, chim ¨n thãc gièng khi míi gieo vµ bä trÜ khi c©y m¹ ®−îc 2-3 l¸. §èi víi chuét cÇn x©y dùng kÕ ho¹ch diÖt chuét th−êng xuyªn cña céng Ph¸t triÓn chËm ®ång, diÖt chuét sím tr−íc mïa vô gieo Ph¸t triÓn nhanh trång. §èi víi bä trÜ cÇn ph¸t hiÖn vµ phßng trõ ë nh÷ng ruéng cã mËt ®é cao b»ng çc lo¹i thuèc trõ s©u th«ng th−êng. Nh÷ng n¬i chñ ®éng ®−îc thñy lîi cã thÓ cho n−íc ngËp hÕt l¸ mét ®ªm sau ®ã th¸o n−íc ra. 2.2. Giai ®o¹n lóa ®Î nh¸nh 2.2.1. §Æc ®iÓm sinh lý c©y lóa ë giai ®o¹n ®Î nh¸nh - KÕt thóc giai ®o¹n m¹, c©y lóa b¾t ®Çu chuyÓn sang thêi kú ®Î nh¸nh. ë giai ®o¹n nµy l¸ lóa vÉn ph¸t triÓn m¹nh, çc l¸ giµ chÕt ®i, çc l¸ míi ®−îc thay thÕ, tèc ®é ra l¸ chËm l¹i nh−ng thay vµo ®ã l¸ cã phiÕn l¸ dµy vµ to, tuæi thä l¸ dµi h¬n giai ®o¹n tr−íc, nhê vËy mµ s©u ¨n l¸ g©y h¹i bÞ ¶nh h−ëng kh«ng ®¸ng kÓ. 9 C3 C2 Mẹ C1 DYnh thø nhÊt Sơ đồ đẻ nhánh của cây lúa - C©y lóa b¾t ®Çu ®Î nh¸nh, nh¸nh ®Çu tiªn ®−îc mäc tõ n¸ch cña l¸ thø hai tÝnh tõ gèc, Gèc trªn mét th©n chÝnh cã thÓ cã nhiÒu nh¸nh ®−îc sinh ra, nh÷ng nh¸nh ®ã ®−îc gäi lµ nh¸nh cÊp mét. Nh÷ng nh¸nh ®−îc sinh ra tõ nh¸nh cÊp mét gäi lµ nh¸nh cÊp hai... Çc nh¸nh ra sau th−êng thiÕu dinh d−ìng sinh tr−ëng kÐm nªn kh«ng træ b«ng hoÆc træ muén nªn kh«ng cho n¨ng suÊt. V× vËy trong s¶n xuÊt cÇn h¹n chÕ c©y lóa ®Î nh¸nh lai rai. - Kh¶ n¨ng ®Î nh¸nh cña c©y lóa rÊt lín, cã gièng cã khi vµi chôc nh¸nh ®−îc sinh ra tõ mét c©y mÑ, do ®ã c©y lóa cã kh¶ n¨ng tù ®Òn bï vÒ d·nh rÊt lín nªn nh÷ng thiÖt h¹i vÒ d·nh nh− s©u ®ôc th©n, chuét kh«ng ¶nh h−ëng lín ®Õn n¨ng suÊt. Nhê kh¶ n¨ng ®Î nh¸nh cña lóa mµ chóng ta cã thÓ gi¶m l−îng gièng dö dung nh−ng kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt. 2.2.2. Çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn sù ®Î nh¸nh cña c©y lóa - Çc lo¹i gièng kh¸c nhau cã kh¶ n¨ng ®Î nh¸nh kh¸c nhau, hÇu hÕt çc gièng míi, gièng tiÕn bé kû thuËt ®Ò cã kh¶ n¨ng ®Î nh¸nh cao h¬n çc gièng lóa ®Þa ph−¬ng. - MËt ®é gieo hay kho¶ng çch cÊy dµy lóa ®Î nh¸nh Ýt h¬n gieo mËt ®é thÊp hay cÊy th−a. - ChÕ ®é dinh d−ìng, bãn ®ñ dinh d−ìng vµ ®óng lóc c©y lóa ®Î nhiÒu nh¸nh h¬n khi thiÕu dinh d−ìng vµ bãn kh«ng ®óng lóc. 10 - Mùc n−íc s©u lóa ®Î nh¸nh kÐm do ¸nh s¸ng mÆt trêi kh«ng trùc tiÕp kÝch thÝch çc mÇm ngò ë gèc c©y lóa. - ChÕ ®é ¸nh s¸ng, khi thiÕu ¸nh s¸ng c©y lóa còng h¹n chÕ kh¶ n¨ng ®Î nh¸nh. Trong thùc tÕ cho thÊy nh÷ng ruéng bÞ rîp lóa sinh tr−ëng yÕu vµ ®Î Ýt nh¸nh. - S©u bÖnh h¹i: Giai ®o¹n nµy chñ yÕu s©u ¨n l¸ nh− s©u cuèn l¸ nhá, s©u keo th−êng g©y h¹i nh−ng do kh¶ n¨ng ®Òn bï vÒ l¸ rÊt lín nªn h¹n chÕ viÖc sö dông thuèc BVTV. Tr−êng hîp nh÷ng n¬i s©u cã mËt ®é cao cã thÓ phun thuèc nÕu thÊy cÇn thiÕt. Ngoµi ra còng cÇn ®Ò phßng chuét g©y h¹i nh÷ng ruéng xanh tèt, gÇn b×a lµng, ruéng kh« thiÕu n−íc. 2.3. Giai ®o¹n lµm ®ßng (hay cßn gäi lµ t−îng khèi s¬ khëi): 2.3.1. §Æc ®iÓm sinh lý c©y lóa ë giai ®o¹n lµm ®ßng - C©y lóa chuyÓn tõ thêi sinh tr−ëng dinh d−ìng sang sinh tr−ëng sinh thùc, c¬ quan sinh s¶n nh− b«ng, dÐ, mÇm hoa h×nh thµnh. - C©y lóa tiÕp tôc ra thªm 3-4 l¸ n÷a, çc l¸ ra sau cã phiÕn l¸ to, dµy vµ tuæi thä dµi h¬n nh÷ng l¸ h×nh thµnh tr−íc ®ã, chiÒu cao t¨ng nhanh, sè d¶nh h÷u hiÖu ®−îc kh¼ng ®Þnh... - L¸ lóa chuyÓn sang mµu vµng biÓu hiÖn cña thiÕu dinh d−ìng, giai ®o¹n nµy c©y cÇn nhiÒu dinh d−ìng cho viÖc ph¸t triÓn çc c¬ quan sinh s¶n ®Ó ®¹t n¨ng suÊt cao. 2.3.2. Çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn giai ®o¹n c©y lóa lµm ®ßng - Dinh d−ìng: Giai ®o¹n c©y lóa lµm ®ßng quyÕt ®Þnh trùc tiÕp ®Õn n¨ng suÊt, khi thiÕu dinh d−ìng sÏ cã nhiÒu c©y trong ruéng lóa kh«ng h×nh thµnh ®−îc c¬ quan sinh s¶n, nh÷ng c¬ quan sinh s¶n ®· h×nh thµnh kh«ng ph¸t triÓn hoµn chØnh, b«ng nhá, dÐ Ýt vµ h¹t lÐp dÉn ®Õn n¨ng suÊt thÊp. - N−íc: Khi thiÕu n−íc, ®Æc biÖt thêi thiÕt kh« h¹n qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®ång còng bÞ ¶nh h−ëng, g©y hiÖn t−îng tö ®ßng. ThiÕu n−íc qu¸ tr×nh vËn chuyÓn dinh d−ìng khã kh¨n nªn cay sinh tr−ëng ph¸t triÓn kÐm - S©u bÖnh h¹i: S©u cuèn l¸ nhá tiÕp tôc g©y h¹i ®Æc biÖt nh÷ng ruéng xanh tèt, bãn nhiÒu ®¹m. Møc ®é ®Òn bï cña c©y 11 lóa vÉn ®ang cßn, çc l¸ míi vÉn tiÕp tôc ®−îc sinh ra v× vËy còng chØ sö dông thuèc BVTV khi thËt cÇn thiÕt. Giai ®o¹n nµy trë ®i cÇn chó ý s©u ®ôc th©n do sè d·nh h÷u hiÖu ®· ®−îc æn ®Þnh, kh«ng cã d·nh míi ®−îc sinh ra. CÇn th−êng xuyªn kiÓm tra kü ruéng lóa khi ph¸t hiÖn cã b−ím s©u ®ôc th©n xuÊt hiÖn th× sau ®ã mét tuÇn ph¶i sö dông thuèc BVTV ®Ó phun. Ngoµi ra còng cÇn ®Ò phßng chuét g©y h¹i, bÖnh ®¹o «n l¸, rÇu n©u trªn çc gièng nhiÔm. Theo dâi bÖnh kh« v»n xuÊt hiÖn ®Ó phßng trõ kÞp thêi. 2.4. Giai ®o¹n lóa «m ®ßng 2.4.1. §Æc ®iÓm sinh lý c©y lóa giai ®o¹n «m ®ßng - B«ng lóa ®−îc bao bäc bëi bÑ l¸ ®ßng - Lóa kÕt thóc ra l¸, chiÒu cao vÉn ®ang ph¸t triÓn. - Sè l−îng hoa lóa trªn b«ng ®· ®−îc æn ®Þnh. - C©y lóa cÇn nhiÒu dinh d−ìng ®Ó nu«i b«ng vµ h¹t. 2.4.2. Çc yÕu tè ¶nh h−ëng c©y lóa ë giai ®o¹n «m ®ång - Ding d−ìng: c©y lóa vÉn yªu cÇu dinh d−ìng cao ®Ó nu«i ®ßng. - Giã: khi giã to hoÆc bÞ yÕu tè c¬ giíi t¸c ®éng lµm lóa g·y ®æ sÏ ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña ®ßng lóa. - Thêi tiÕt kh« h¹n lµm cho c©y thiÕu n−íc vËn chuyÓn dinh d−ìng nu«i ®ßng, g©y hiÖn t−îng tö ®éng khi ®ßng ch−a tho¸t ra khái bÑ l¸ ( lóa ch−a træ ). - Ruéng bÞ ngËp óng lµm ®ßng bÞ thèi. - S©u bÖnh h¹i: Chuét tiÕp tôc g©y h¹i nÆng do ®ßng non ®−îc chuét −a thÝch. Chó ý bÖnh kh« v»n ë nh÷ng ruéng ph¸t triÓn xanh tèt, mËt ®é dµy. T¨ng c−êng kiÓm tra rÇy n©u ë nh÷ng ruéng gièng nhiÔm. 2.5. Giai ®o¹n lóa træ 2.5.1. §Æc ®iÓm sinh lý c©y lóa giai ®o¹n træ - B«ng lóa v−¬n cao vµ tho¸t ra khái bÑ l¸ ®ßng. - Qu¸ tr×nh thô phÊn vµ thô tinh ®· diÔn ra trong vá trÊu cña tõng hoa lóa. Çc hoa lóa në theo tr×nh tù tõ trªn xuèng d−íi, tõ trong ra ngoµi, qu¸ tr×nh nµy mÊt 7 ngµy. 12 - Lóa ph¬i mau vµo buæi s¸ng sím khi cã ¸nh s¸ng mÆt trêi cho ®Õn 9-10 s¸ng. Mïa ®«ng qu¸ tr×nh nµy diÔn ra muén h¬n. Çc hoa në sau th−êng kh«ng hoµn chØnh vµ h¹t bÞ lÐp - Kh¶ n¨ng ®Òn bï vÒ th©n, l¸ kh«ng cßn, cÇn chó ý s©u ®ôc th©n giai ®o¹n nµy. - Giai ®o¹n nµy c©y lóa còng cÇn nhiÒu dinh d−ìng ®Ó ®¶m b¶o chÊt l−îng h¹t phÊn vµ nu«i h¹t sau khi ®−îc thô tinh. Võ trấu lớn Võ trấu nhỏ Nhị Vòi nhị Nhuỵ Bầu nhuỵ Mày hoa Đế hoa Cuống hoa H×nh 2: CÊu t¹o cña hoa lóa khi træ 2.5.2. Çc yÕu tè ¶nh h−ëng c©y lóa ë giai ®o¹n træ - Thêi tiÕt kh« h¹n, nhiÖt ®é cao, thiÕu n−íc h¹t phÊn bÞ kh« kh«ng thô phÊn vµ thô tinh ®−îc nªn h¹t lóa bÞ lÐp, ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn n¨ng suÊt. Khi nhiÖt ®é thÊp hoÆc ®é Èm cao, cã m−a b«ng lóa træ nh−ng kh«ng ph¬i mau ®−îc lµm cho bao phÊn kh«ng tung ra ngoµi ®−îc lµm ph«i sau khi thô tinh bÞ thèi vµ h¹t kh«ng ®−îc h×nh thµnh vµ bÞ ®en. - Khi lóa træ nÕu sö dông çc lo¹i thuèc b¶o vÖ thùc vËt, chÊt kÝch thÝch sinh tr−ëng ®Ó phun lµm cho h¹t phÊn bÞ háng do dÝnh thuèc, dung dÞch thuèc x©m nhËp vµo bªn trong ph«i nhò lµm cho h¹t lÐp vµ ®en, n¨ng suÊt gi¶m nghiªm träng. - S©u bÖnh h¹i: Tõ khi lóa træ ®Õn chÝn söa, chÝn s¸p cÇn tÝch cùc kiÓm tra ®ång ru«ng, ®Æc bieeth nh÷ng ruéng træ s¬m hoÆc træ qu¸ muén ®Ó xö lý kÞp thêi. Sö dông vît ®Ó b¾t khi bä xÝt ®ang g©y h¹i trªn cá cã b«ng, nh÷ng ruéng mËt ®é cao nªn sö dông thuèc BVTV ®Ó phun, chó ý chØ phun vµo 13 b−ëi chiÒu m¸t, kh«ng phun khi lóa ®ang ph¬i mau. KiÓm tra ®ång ruéng ph¸t hiÖn vµ xö lý kÞp thêi rÇy n©u trªn çc gièng nhiÔm. Nh÷ng gièng nhiÔm bÖnh ®¹o «n cæ b«ng Hình 3: Vết bệnh đạo ôn trên lá và cổ bông nªn phun phßng hai lÇn tr−íc vµ sau træ 7 ngµy. 2.6. Giai ®o¹n c©y lóa h×nh thµnh h¹t vµ chÝn 2.6.1. §Æc ®iÓm sinh lý c©y lóa ë giai ®o¹n h×nh thµnh h¹t vµ chÝn - Những hoa lóa ®· ®−îc thô tinh sÏ ph¸t triÓn thµnh h¹t, qu¸ tr×nh tÝch luü chÊt vÒ h¹t t¨ng lªn, sau 21 ngµy h¹t lóa hoµn chØnh vµ ®¹t träng l−îng tèi ®a, chóng cÇn thªm mét thêi gian n÷a ®Ó chÝn v× çc h¹t trªn cïng mét b«ng në kh«ng cïng mét lóc. 2.6.2. Çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn giai ®o¹n h×nh thµnh h¹t vµ chÝn Cã rÊt nhiÒu yÕu tè lµm ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ chÝn - Do thiÕu ¸nh s¸ng tÇm träng, l¸ lóa bÞ kh«, do s©u bÖnh g©y h¹i. - ThiÕu dinh d−ìng h¹t lóa kh«ng ®Çy, bÞ lÐp. - NhiÖt ®é thÝch hîp 25-330C, cã ®Çy ®ñ ¸nh s¸ng cho c©y quang hîp vµ tÝch lòy chÊt vÒ h¹t. - Giã to, lò lôt c©y bÞ ®æ ¶nh h−ëng ®Õn sù h×nh thµnh h¹t vµ n¨ng suÊt. - S©u bÖnh h¹i: Hình 4: Rầy nây hại lúa Chñ yÕu tiÕp tôc kiÓm tra bä xÝt vµ rÇy n©u trªn çc gièng nhiÔm ®Ó phßng trõ kÞp thêi V. Nội dung của “ 3 giảm, 3 tăng ” 1. Giảm các chi phí đầu tư - Giảm lượng giống gieo trên đơn vị diện tích. - Giảm thuốc BVTV phòng trừ sâu bệnh. - Giảm lượng phân đạm (bón đạm theo nhu cầu dinh dưỡng của cây lúa) 2. Tăng hiệu quả sản xuất - Tăng năng suất cây trồng. - Tăng chất lượng sản phNm. - Tăng hiệu quả kinh tế. Khi thực hiện được các nội dung 3 giảm nhưng năng suất cây trồng không thay đổi thì sẽ làn tăng hiệu quả của sản xuất. 3. Cơ sở khoa học của “ 3 giảm 3 tăng ” 14 3.1. Cơ sở khoa học của việc giảm các chi phí đầu tư Nông dân có thói quen sản xuất theo kiểu truyền thống khi muốn làm thay đổi thói quen phải chứng minh cái mới bằng lý thuyết và thực tiễn để nông dân làm theo. 3.1.1. Cơ sở để giảm lượng giống gieo trên dơn vị diện tích: Hiện nay nông dân thường sử dụng lượng giống 7 - 8 kg /sào, để có cơ sở giảm lượng giống gieo ta thử tính theo lý thuyết dưới đây: Giả sử ta gieo lượng giống 6kg/sào = 6000g/sào ta có thể tính được bao nhiêu bông lúa/m2 và năng suất là bao nhiêu khi thu hoạch. Ta đã biết trọng lượng bình quân của 1.000 hạt lúa nặng 23gam tức là 0,023gam/hạt. Vậy số hạt lúa gieo trên 1m2 sẽ là: 6.000gam/ 500m2 /0,023gam = 520hạt/m2 (làm tròn số). Giả sử khi gieo chỉ có 80% số hạt nảy mầm thì ta sẽ có: 520hạt x 80% = 420 cây lúa /m2 (làm tròn số), tiếp tục giả sử cây lúa không đẻ nhánh ta sẽ có 420 bông/m2 khi thu hoạch. Năng suất được tính theo công thức: NS/m2 = số bông/m2 x số hạt chắc/bông x trọng lượng hạt. NS/m2 = 420bông x 100hạt x 70% x 0,023gam = 676,2gam = 0,68 kg/m2 Vậy năng suất/sào = 500m2 x 0,68kg/m2 = 340kg/sào (3,44 tạ/sào ⇒ 6,8 tấn/ha). Qua nghiên cứu các nhà khoa học cho biết đối với lúa gieo để có năng suất cao cần có số bông/m2 từ 380-400 bông và có số hạt chắc bình quân trên một bông 70-80 hạt. NS/sào =380 bông/m2 x 70hạt chắc x 0,023gam/hạt x 500m2 = 3,06 tạ/sào NS/sào =380 bông/m2 x 80hạt chắc x 0,023gam/hạt x 500m2 = 3,50 tạ/sào NS/sào =400 bông/m2 x 70hạt chắc x 0,023gam/hạt x 500m2 = 3,20 tạ/sào NS/sào =400 bông/m2 x 80hạt chắc x 0,023gam/hạt x 500m2 = 3,68 tạ/sào Trọng lượng 1.000 hạt của một số giống lúa như sau: Xi23, X21, VN10, VN20: 26 - 26,6g IR353-66, P4, IR38: 24 - 24,5g P6, AC5: 23 - 23,5g Như vậy chúng ta rất có cơ sở để giảm lượng giống gieo xuống 1 đến 2 kg/ sào nhưng năng suất lúa vẫn cao, vì vậy khuyến cáo chỉ cần gieo lượng giống 5-6kg/sào là đủ. Để giảm lượng giống trên đơn vị diện tích ta cần chú ý một số nội dung sau: 15 - Sử dụng hạt giống chất lượng cao, độ thuần cao, sạch sâu bệnh, tỷ lệ nNy mầm tốt. - Trước lúc ngâm ủ làm sạch tạp chất, phơi lại nắng nhẹ để tăng sức nNy mầm cho hạt giống. - Ngâm ủ phải đúng kỹ thuật làm tăng tỷ lệ nNy mầm. - Gieo đều và đúng kỹ thuật theo từng thời vụ. 3.1.2. Giảm lượng thuốc BVTV Đối với cây trồng nói chung cây lúa nói riêng nếu sử dụng thuốc bảo vệ thực vật không đúng không những gây thiệt hại về kinh tế mà còn gây hậu quả đến môi trường sinh thái và tạo sự bùng phát dịch hại còn nặng hơn. Để giảm lượng thuốc bảo vệ thực vật chúng ta phải hiểu và thực hiện được hai vấn đề cơ bản sau: Một là: Trên đồng ruộng thường xuyên có các loại thiên địch tồn tại và cùng phát triển với sâu hại, chúng sử dụng sâu hại làm thức ăn nên giữ cho mật độ sâu hại tồn tại dưới mức gây thiệt hại đến năng suất cây trồng . Hai là: Trong từng giai đoạn sinh trưởng nhất định của cây lúa. Cây có khả năng đền bù lại thiệt hại do sâu bệnh gây ra. Nếu ta sử dụng cả 2 yếu tố trên đỡ phải sử dụng nhiều thuốc trừ sâu bệnh. Ta không phun thuốc khi biết rằng thiên địch đang có mặt trên đồng ruộng với số lượng (mật độ) đủ để hạn chế, tiêu diệt sâu hại. Ta không cần phun thuốc nếu biết rằng tại thời kỳ sinh trưởng của lúa, cây có khả năng bù đắp lại được những phần thiệt hại do sâu bệnh mà không ảnh hưởng đến năng suất. Khuyến cáo để giảm lượng thuốc phòng trừ sâu bệnh chúng ta cần phải áp dụng biện pháp kỹ thuật IPM trong suốt cả quá trình sinh trưởng của cây. Sử dụng các giống kháng sâu bệnh để giảm lượng thuốc. Không nên sử dụng thuốc trừ sâu, đối vụ đông xuân từ sau gieo đến 40 - 45 ngày, đối với hè thu từ sau gieo đến 20 -25 ngày. Chăm sóc bón phân cân đối hợp lý giúp cây trồng sinh trưởng thuận lợi. 3.1.3. Giảm lượng phân đạm ( Bón đạm theo nhu cầu dinh dưỡng của cây ) Đầu tư phân bón cho lúa là cần thiết để tăng hiệu quả sản suất. Tuy nhiên trong sản xuất chúng ta không phải nơi nào nông dân cũng bón đạm cân đối cho cây lúa. Nhiều nơi nông dân bón quá nhiều đạm, sinh ra thừa và lãng phí, có nơi lại bón quá, không đủ nên không phát huy được năng suất của giống. Để trồng lúa có năng suất và 16 có hiệu quả kinh tế cần đầu tư phân bón đúng, đủ và áp dụng bón đạm theo nhu cầu dinh dưỡng của cây. Hình 5: Các giai đoạn cây lúa khủng hoảng dinh dưỡng Khi bón đạm vào đất cho lúa tuỳ điều kiện thời tiết và loại đất, cây lúa chỉ sử dụng được 40 % lượng đạm, 20 % đạm do đất giữ chặt còn 40 % đạm bị rửa trôi và bốc hơi . Để bón đạm đúng kỹ thuật, tăng hiệu quả sử dụng phân chúng ta hãy tìm hiểu nhu cầu dinh dưỡng đạm của cây lúa. Cũng như các loại cây trồng khác, cây lúa cần dinh dưỡng cho cả quá triển sinh trưởng, phát triển. Tuy nhiên trong các loại dinh dưỡng thì nhu cầu dinh dưỡng đạm cây lúa lớn hơn cả. Cây lúa cần nhiều đạm trong suốt quá trình sinh trưởng và phát triển, đặc biệt hai thời kỳ đẻ nhánh và làm đòng. Đây là hai thời kỳ mà cây lúa cần nhiều dinh dưỡng đạm nhất, lý do là: - Thời kỳ lúa đẻ nhánh: Do lượng đạm bón thúc khi gieo đã hết Cây trồng cần nhiều năng lượng cung cấp cho sự phát triển thân lá, rể và đặc bietj hình thành các dãnh mới Bón đạm thời kỳ này nhằm đảm bảo cho cây lúa đẻ đủ nhánh hữu hiệu trên đơn vị diện tích để có năng suất cao. - Thời kỳ lúa làm đòng: Cũng do lượng đạm bón trước đó cây sử dụng đã hết. Cồn bổ sung dinh dưỡng để tiếp tục phát triển thân, lá và đặc biệt cung cấp năng lượng cho sự hình thành cơ quan sinh sản của cây lúa; bông, dé và hạt Cung cấp đủ dinh dưỡng cho cây vào thời kỳ này sẽ cho bông lúa to, hạt mẫy và chắc, đảm bảo cho năng suất cao. 3. 2. Cơ sở khoa học để tăng hiệu quả sản xuất 17 Khi ta thực hiện được các nội dung của " Ba giảm " thì ta sẽ đạt được kết quả của " Ba tăng " 3.2.1.Tăng năng suất Do áp dụng đúng kỹ thuật gieo trồng, đầu tư phân bón, chăm sóc tốt đúng quy trình kỹ thuật. 3.2.2. Tăng hiệu quả kinh tế Do giảm được lượng giống gieo, giảm sử dụng thuốc BVTV và sử dụng phân bón hợp lý, tăng năng suất cây trồng. 3.2.3. Tăng chất lượng sản phm Sản phNm không có dư lượng thuốc BVTV, mẫu mã hàng hoá sáng đẹp... VI. Giới thiệu điều tra và phân tích hệ sinh thái ruộng lúa 1. Khái niệm hệ sinh thái đồng ruộng Hệ sinh thái đồng ruộng là mối quan hệ tương hỗ giữa cây trồng, sâu hại, thiên địch dưới tác động của điều kiện ngoại cảnh và con người. 2. Mục đích điều tra và phân tích hệ sinh thái ruộng lúa - Để đưa ra quyết định đúng đắn, có cơ sở khoa học khi tiến hành các biện pháp xử lý đồng ruộng như bón phân, phun thuốc BVTV, làm cỏ, điều chỉnh mực nước... - Điều tra và phân tích hệ sinh thái ruộng lúa là việc làm thường xuyên của người nông dân. Khi muốn đưa ra quyết định chăm sóc hay phòng trừ sâu bệnh hại lúa, nông dân phải biết đánh giá thực trạng đồng ruộng nhờ kỹ năng điều tra và phân tích các yếu tố liên quan đến khả năng phát triển của cây trồng. - Vì vậy nội dung của phần này được thực hiện trong tất cả các buổi hướng dẫn đồng ruộng cho nông dân thực hiện ICM trên ruộng lúa. 3. Vật liệu Khung điều tra 100cm x 100cm ( hoặc 50cm x 40cm khi lúa ở giai đoạn mạ ) bao nylon, bút chì, bút bi, hộp màu vẽ, giấy A0, thước kẻ, ống nghiệm, vỡ ghi chép, cây lúa ở thời điểm điều tra. 4. Phương pháp tiến hành - Chia lớp ra thành các nhóm học, mỗi nhóm 6-7 người. Các thành viên trong nhóm ra ruộng quan sát điều tra ghi chép và về lớp vẽ mô phỏng kết quả điều tra lên giáy A0, sau đó tiến hành phân tích, đánh giá hệ sinh thái. Bảng kết quả điều tra và phân tích hệ sinh thái ruộng lúa 18 Tổ : Ngày.......tháng........năm 200... Nhiệt độ................Ẩm độ.................Ánh sáng Ruộng ICM Sâu hại: Ruộng nông dân Thiên địch Sâu hại: Hiện trạng Hiện trạng ruộng ICM ruộng ND - Số khóm/m2 - Số dảnh/khóm - Số lá/dảnh - Chiều cao cây - Mực nước - Cỏ dại - Số khóm/m2 - Số dảnh/khóm - Số lá/dảnh - Chiều cao cây - Mực nước - Cỏ dại Biện pháp xử lý: Do tổ và lớp thảo luận Biện pháp xử lý: Theo ý kiến nông dân ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... Hình 6: Mẫu bảng điều tra và phân tích HST ruộng lúa - Điều tra cả ruộng thực hiện ICM và ruộng theo tập quán nông dân, mỗi ruộng 5 điểm ngẫu nhiên theo đường chéo gốc. - Chỉ tiêu điều tra: Các chỉ tiêu điều tra đều được quy đổi thành cùng một đơn vị để dễ so sánh. + Các chỉ tiêu về sinh trưởng, phát triển cây trồng: Số khóm/m2, số dảnh/khóm, số lá/dảnh, chiều cao cây... + Các chỉ tiêu về thực trạng đồng ruộng, thời tiết: Mực nước, nhiệt độ... + Các chỉ tiêu về dich hại: Sâu, bệnh, cỏ dại, chuột... + Các chỉ tiêu về hiên địch: Nhện, bọ rùa, kiến 3 khoang, bọ xít nước... 19 Tuy nhiên việc điều tra hệ sinh thái theo cách trên chỉ đối với nông dân chưa có kỹ năng phán đoán. Những nông dân đã có kinh nghiệm, hoặc đã được tập huấn IPM thì việc điều tra mang tính ước đoán về định lượng cũng như định tính đủ các thông tin cần thiết để phân tích tình hình đồng ruộng. Ví dụ có khoảng bao nhiêu dãnh lúa/m2, bao nhiêu sâu cuốn lá nhỏ/m2, bao nhiêu rầy nâu/khóm, bao nhiêu bọ rùa/m2...Và cũng chỉ ước đoán những yếu tố có liên quan đến từng thời kỳ sinh trưởng phát triển của cây trồng mà thôi. - Các tổ thảo luận câu hỏi ( đối với lớp tập huấn, còn đối với nông dân thì phân tích để đưa ra quyết định xử lý đồng ruông ) sau đó trình bày kết quả để cả lớp cùng tham khảo và đưa ra quyết định chung - Các câu hỏi thường được đưa ra để thảo luận trong phân tích hệ sinh thái ruộng lúa bao gồm: 1. Cây lúa đang ở giai đoạn sinh trưởng nào ? có còn khả năng ra lá mới hay đẻ nhánh nữa không ? tại sao ? 2. Điều kiện ngoại cảnh như nhiệt độ, độ Nm không khí, mực nước trong ruộng có ảnh hưởng gì đến sinh trưởng của cây hay không ? bạn sẽ tác động biện pháp kỹ thuật gì trong thời gian tới. 3. Trên ruộng bạn phát hiện thấy những đối tượng sâu bệnh nào ? có loại thiên đich nào có thể khống chế được loại sâu hại mà bạn đang quan tâm không ?. 4. Theo bạn đối tượng sâu bệnh nào đáng quan tâm hơn cả, vì sao. Bạn có cần sử dụng thuốc hóa học để phun cho loại sâu bệnh nào hay không ? vì sao bạn cho đó là quyết định đúng đắn ? Một số vấn đề cần chú ý - Cây lúa ở giai đoạn nào thì vẽ hình ảnh phản ánh cây trồng ở giai đoạn đó. - Trình bày hình vẽ sâu hại, thiên địch phải theo đúng phân bố tự nhiên ngoài đồng ruộng (con gì bay được thì vẽ ở từng trên và ngược lại) VII. Giới thiệu cách sử dụng bảng so màu lá lúa Bằng nghiên cứu khoa học, người ta đã biết được màu sắc của lá lúa biểu hiện mức độ thiếu dinh dưỡng trong cây, trong đó đặc biệt là nguyên tố dinh dưỡng đạm. Từ đó sản xuất bảng chia ra các vạch màu khác nhau tương ứng với mức độ thiếu đạm của cây. 20 - Trên mỗi ruộng chọn 5 điểm chéo gốc, mỗi điểm chọn bốn cây lúa ngẫu nhiên, mỗi cây lấy một lá lúa đã hoàn chỉnh trên cùng. Khi so màu đứng quay lưng về phía mặt trời và chỉ thực hiện lúc sáng sớm hoặc chiều tối. - Để nguyên lá lúa trên cây, áp trên bảng so màu sao cho màu của lá lúa trùng với màu của một trong những ô trên bảng màu, đọc trị số màu của lá trên bảng màu và ghi lại kết quả. Làm tương tự như vậy với các lá còn lại. Cộng trị số của 20 lá và chia bình quân để biết trị số của một lá. - Đối chiếu trị số đó với bảng so màu, nếu trị số đó là 3 đối với lúa thuần, 3,5 đối với lúa lai (lúa gieo thẳng) và 4 (đối với lúa cấy) thì cây lúa đang đủ dinh dưỡng, nếu trên số đó cây lúa đang thừa đạm và dưới trị số đó cây lúa thiếu đạm ta cần chăm bón kịp thời. - Theo bảng so màu, màu lá lúa càng nhạt chứng tỏ cây lúa càng thiếu đạm và ngược lại càng đậm cây lúa càng thừa đạm. Căn cứ màu sắc lá lúa nằm dưới trị số trên để bón lượng đạm cho phù hợp, nếu màu càng nhạt thì tăng lượng đạm và ngược lại. - Nông dân có thể sử dụng bảng so màu để kiểm tra tình hình sinh trưởng sủa cây trồng bất kỳ lúc nào, Hình 7: Phương pháp so màu lá lúa nhưng tốt nhất nên so màu vào 2 thời điểm lúa đẻ nhánh và làm đòng để bổ sung phân bón kịp thời, đặc biệt giai đoạn lúa làm đòng. Phần ba HƯỚNG DẪN NÔNG DÂN THỰC HIỆN “3 GIẢM, 3 TĂNG” 1. Nội dung ngày hướng dẫn thứ nhất 1.1. Tổ chức lớp - Tổ chức trước khi gieo cấy 7-10 ngày. - Mỗi điểm (lớp học) trình diễn có 30 nông dân tham gia, là những hộ có ruộng tập trung trong một cánh đồng của một thôn hay một HTX. Mỗi nông dân tham gia làm một ruộng trình diễn có diện tích 700-1000m2. 21 - Tập hợp nông dân học tại hội trường, bầu lớp trưởng, phân nhóm chia tổ, ổn định lớp học giới thiệu làm quen. - Giới thiệu chương trình và thời gian. 1.2. Điều tra nông dân Trước khi triển khai tập huấn cần phát phiếu điều tra nông dân về kết quả sản xuất của vụ trước trên mãnh ruộng đó để so sánh kết quả sau khi kết thúc lớp huấn luyện. Kết quả điều tra được tổng hợp theo bảng (phụ lục 1). 1.3. Hướng dẫn nông dân thực hiện ruộng ICM. - Chọn ruộng: Chọn ruộng liền vùng, đất đồng đều, chủ động tưới tiêu. - Bố trí ruộng: Tốt nhất trên ruộng của mỗi hộ nên chia làm 2 phần, một bên làm theo quy trình ICM, một bên làm theo tập quán nông dân để kết quả ruộng ICM không chỉ so sánh với kết quả sản xuất của nông dân vụ trước mà còn so sánh với kết quả của vụ này. - Làm đất : Đất phải bừa kỷ, bằng phẳng đảm bảo thoát nước tốt. Ruộng ICM Ruộng ND Bờ ngăn giữa 2 ruộng Hình 8: Mô hình làm ruộng 3 giảm, 3 tăng - Giống: Yêu cầu gieo cùng một loại giống, ngâm ủ cùng một ngày, lượng giống gieo 5-6kg/sào. - Gieo cấy : Gieo đều, nếu ruộng cấy phải cấy một dảnh và đảm bảo mật độ. Thời gian gieo cấy các hộ chỉ chênh nhau tối đa trong vài ngày. - Bón phân: + Lượng phân bón (tính cho 1 sào 500m2) Phân chuồng : 400-500kg 22 Phân đạm Urê: 10-12kg ( tùy theo từng loại ruộng và kết quả so màu ) Phân lân Supe: 15-20kg Phân kali : 6-8kg Tiltsuper: 2 hộp/sào Hình 9: Lượng giống gieo 5-6kg/sào vẫn đảm bảo năng suất + Cách bón : Bón lót : 100% phân chuồng + 100% lân, + 20% đạm. Bón thúc lần 1 : 50% đạm ( tùy theo kết quả so màu ) + 50% kali. Bón thúc lần 2 : 30% đạm ( tùy theo kết quả so màu ) + 50% kali. - Thuốc BVTV: Không phun thuốc BVTV từ gieo đến 35-40 ngày đối với lúa đông xuân và 20-25 ngày đối với lúa hè thu. Sử dụng Tiltsuper trước và sau trổ 7 ngày ( 2 hộp/sào ) - Dặm tỉa: Dặm tỉa khi lúa 2,5-3 lá, dặm 1 dảnh. Lúa ruộng nào dặm tỉa theo ruộng đó, không dùng lúa ruộng khác để dặm vào ruộng ICM. 2. Nội dung ngày hướng dẫn thứ hai Thời gian thực hiện đúng vào lúc lúa ở thời kỳ dặm tỉa. - Chia lớp thành các nhóm 5-7 người, các nhóm ra ruộng, quan sát và điều tra hệ sinh thái ruộng lúa theo phương pháp đo đếm hoặc phương pháp ước đoán khi đã có kỹ năng quan sát, đánh giá đồng ruộng tốt. Khi ở ngoài ruộng cần ghi chép lại những số liệu quan sát được trên hệ sinh thái ruộng lúa. - Về phòng, các nhóm vẽ kết quả quan sát được lên tờ giấy A0, cùng thảo luận và phân tích hệ sinh thái đồng ruộng để đưa ra biện pháp xử lý đồng ruộng hợp lý. Khi nông dân đã có kỹ năng quan sát, phân tích đánh giá đồng ruộng thì chỉ cần cả nhóm cùng thực hiện việc quan sát, đánh giá và phân tích hệ sịnh thái tại ruộng sau đó thống nhất biện pháp xữ lý đồng ruộng. 23 - Trong ngày làm việc thứ hai cần giúp nông dân hiểu dược các vấn đề sau: Như thế nào lá cây mạ khỏe ( giai đoạn mạ ), làm thế nào để có cây lúa giai đoạn mạ khỏe. Kiểm tra mật độ bình quân số cây/m2 để xem lượng giống chúng ta gieo từ đầu vụ ( 5-6kg/sào ) có khả năng đáp ứng năng suất hay không. Giãi thích cho nông dan hiểu được mục đích của dặm tỉa sớm để đảm bảo mật độ cây phân bố đều trên ruộng lúa và phát huy khả năng đẻ nhánh của cây lúa để đảm bảo mật độ theo yêu cầu cho năng suất cao. Tìm những yếu tố ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của cây lúa từ sau gieo cho đến giai đoạn này để có biện pháp chăm sóc phù hợp. Loại dịch hại nào cần quan tâm nhất, biện pháp quản lý chúng như thế nào. Hình 10: Ruộng lúa trước và sau khi được dặm tỉa 3. Nội dung ngày hướng dẫn thứ ba Thời gian thực hiện khi lúa bắt đầu đẻ nhánh - Chia lớp thành các nhóm 5-7 người, các nhóm ra ruộng, quan sát và điều tra hệ sinh thái ruộng lúa theo phương pháp đo đếm hoặc phương pháp ước đoán khi đã có kỹ năng quan sát, đánh giá đồng ruộng tốt. Khi ở ngoài ruộng cần ghi chép lại những số liệu quan sát được trên hệ sinh thái ruộng lúa. - Về phòng, các nhóm vẽ kết quả quan sát được lên tờ giấy A0, cùng thảo luận và phân tích hệ sinh thái đồng ruộng để đưa ra biện pháp xử lý đồng ruộng hợp lý. Khi nông dân đã có kỹ năng quan sát, phân tích đánh giá đồng ruộng thì chỉ cần cả nhóm cùng thực hiện việc quan sát, đánh giá và phân tích hệ sịnh thái tại ruộng sau đó thống nhất biện pháp xữ lý đồng ruộng. - Trong ngày làm việc thứ ba cần giúp nông dân hiểu dược các vấn đề sau: 24 Tại sao sự đẻ nhánh của cây lúa là quan trọng, ý nghĩa của sự đẻ nhánh đối với việc sử dụng lượng giống lúa gieo trên đơn vị diện tích như thế nào. Yếu tố nào có ảnh hưởng đến khả năng đẻ nhánh của ruộng lúa. Làm thế nào để điều khiển được cây lúa đẻ nhánh thuận lợi và hướng đến đạt năng suất cao. Tại sao bón phân vào giai đoạn này là quan trọng, làm thế nào để biết có cần bón phân hay không, khi nào thì quyết định thực hiện điều đó. Nếu dặm tỉa sau khi cây lúa đã kết thúc thời kỳ đẻ nhánh có tác dụng gì không. Loại dịch hại nào cần quan tâm nhất trong giai đoạn này, biện pháp quản lý chúng như thế nào. 4. Nội dung ngày hướng dẫn thứ tư Thực hiện hướng dẫn đồng ruộng giai đoạn lúa bắt đầu làm đòng - Chia lớp thành các nhóm 5-7 người, các nhóm ra ruộng, quan sát và điều tra hệ sinh thái ruộng lúa theo phương pháp đo đếm hoặc phương pháp ước đoán khi đã có kỹ năng quan sát, đánh giá đồng ruộng tốt. Khi ở ngoài ruộng cần ghi chép lại những số liệu quan sát được trên hệ sinh thái ruộng lúa. - Về phòng, các nhóm vẽ kết quả quan sát được lên tờ giấy A0, cùng thảo luận và phân tích hệ sinh thái đồng ruộng để đưa ra biện pháp xử lý đồng ruộng hợp lý. Khi nông dân đã có kỹ năng quan sát, phân tích đánh giá đồng ruộng thì chỉ cần cả nhóm cùng thực hiện việc quan sát, đánh giá và phân tích hệ sịnh thái tại ruộng sau đó thống nhất biện pháp xữ lý đồng ruộng. - Trong ngày làm việc thứ tư cần giúp nông dân hiểu dược các vấn đề sau: Làm thế nào để nhận biết được cây lúa đang ở giai đoạn làm đòng. Yếu tố nào có ảnh hưởng đến giai đoạn làm đòng của ruộng lúa. Làm thế nào để điều khiển được ruộng lúa làm đòng tập trung và cho năng suất cao. Tại sao bón phân vào giai đoạn này là quan trọng, làm thế nào để biết có cần bón phân hay không, khi nào thì quyết định thực hiện điều đó. Loại dịch hại nào cần quan tâm nhất trong giai đoạn này, biện pháp quản lý chúng như thế nào. 5. Nội dung ngày hướng dẫn thứ năm Thực hiện vào giai đoạn lúa trổ. - Chia lớp thành các nhóm 5-7 người, các nhóm ra ruộng, quan sát và điều tra hệ sinh thái ruộng lúa theo phương pháp đo đếm hoặc phương pháp ước đoán khi đã có kỹ 25 năng quan sát, đánh giá đồng ruộng tốt. Khi ở ngoài ruộng cần ghi chép lại những số liệu quan sát được trên hệ sinh thái ruộng lúa. - Về phòng, các nhóm vẽ kết quả quan sát được lên tờ giấy A0, cùng thảo luận và phân tích hệ sinh thái đồng ruộng để đưa ra biện pháp xử lý đồng ruộng hợp lý. Khi nông dân đã có kỹ năng quan sát, phân tích đánh giá đồng ruộng thì chỉ cần cả nhóm cùng thực hiện việc quan sát, đánh giá và phân tích hệ sịnh thái tại ruộng sau đó thống nhất biện pháp xữ lý đồng ruộng. - Trong ngày làm việc thứ tư cần giúp nông dân hiểu dược các vấn đề sau: Sau khi lúa làm đòng bao nhiêu ngày nữa thì sẽ trổ. Mất bao nhiêu thời gian để một ruộng lúa trổ hoàn toàn. Nêu những yếu tố ngoại cảnh có ảnh hưởng lớn nhất đến giai đoạn trổ ( thụ phaasns, thụ tinh, phơi mau ) và năng suất của ruộng lúa. Nên bố trí thời vụ gieo trồng như thế nào để lúa trổ không bị ảnh hưởng của thời tiết trong các mùa vụ. Nêu ví dụ đối với giống lúa cụ thể. Nêu những biện pháp đảm bảo lúa trổ tập trung. Ở giai đoạn này lúa thường bị các đối tượng dịch hại nào gây hại. Biện pháp quản lý như thế nào. 6. Ngày hướng dẫn thứ sáu Thực hiện vào giai đoạn lúa chín và thu hoạch - Chia lớp thành các nhóm nhỏ, ra ruộng quan sát và tiến hành đánh giá năng suất của ruộng lúa thực hiện 3 giảm, 3 tăng và ruộng lúa thực hiện. Có thể tiến hành đếm số bông/m2, số hạt chắc/bông của cả hai ruộng. - Trở về phòng các nhóm tính toán năng suất và hiệu quả kinh tế của hai phương pháp để đánh giá kết quả. Hình 11: Kết quả ruộng trình diễn ICM 26 Năng suất ước đoán ngoài ruộng Năng suất lý thuyết: Số bông/m2 x số hạt chắc/bông x trọng lượng 1.000 hạt Năng suất/m2 = 1.000 ( Trọng lượng 1.000 hạt của các giống 23 - 26gam, tùy theo giống ) Năng suất/ha = Năng suất/m2 x 10.000m2 - Các nhóm lên báo cáo kết quả của nhóm mình. - Trong ngày hướng dẫn này cần cho học viên nắm thêm các nội dung sau Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình tích lũy chất về hạt để đạt năng suất tối đa của ruộng lúa. Các đối tượng dịch hại cần quan tâm nhất và cách phòng trừ có hiệu quả. - Ngày làm việc thứ sáu nên kết hợp để tổng kết lớp học. 27

0806 PAEM-based ICM for Rice Cultivation Viet

Products

Support

0806 PAEM-based ICM for Rice Cultivation Viet

Add this document to collection(s)

Add this document to saved

Suggest us how to improve StudyLib