Iniulat nina:
CABAUATAN, Jane Kyla L.
REYES, Jorri Venico D.
Ipinasa kay:
Ms. Vera Nasayao
Talambuhay Ni Jose Rizal
Ilang daan taon na rin ang nakalipas nang sakupin ng pamahalaang Kastila ang bansang Pilipinas. Mahigit tatlong daang taon
ang tiniis ng mga Pilipino sa kamay ng mapanlupig na mananakop. Nagbingibingihan at nagbulag-bulagan ang mga Pilipino sa maling
pamamalakad ng pamahalaan at ng simbahan. Mula sa matagal na pagkakahimbing ay umusbong ang pangalan ng ating pambansang
bayani na si Dr. Jose Protacio Mercado Rizal Alonzo Y Realonda. Isa siya sa mga bayaning nagbuwis ng buhay makamit lamang ang
kalayaang matagal nang minimithi. Binaril siya sa Bagumbayan na ngayon ay Luneta noong Disyembre 30, 1896. Dahil sa kanyang
pagkamatay, lalong nag-alab ang damdaming makabayan ng mga Pilipino.
Sino ang mag-aakalang ang isang sanggol na isinilang noong Hunyo 19, 1861 sa Calamba, Laguna ay siyang hihiranging
pambansang bayani. Hindi rin naman kataka-taka sapagkat bata pa lamang si Jose ay kinakitaan na siya ng kakaibang galing at talino.
Pinanday ni Teodora Alonzo Y Realonda ang kanyang pampitong anak na si Jose sa kagandahang-asal tulad ng pagdarasal. Hinasa na
siyang magbasa ng kanyang butihing ina nang siya ay tatlong taong gulang pa lamang. Naging katuwang din ng kanyang ina ang
panganay na anak na si Saturnina sa pagtuturo ng abakada. Naging mabilis naman ang kanyang pagkatuto kaya sa gulang na tatlo ay
nabasa na niya ang Bibliya sa kanilang tahanan.
Nang si Jose ay tumuntong sa gulang na pito siya ay nakasulat na ng isang dula na binili ng gobernadorcillo ng Paete, Laguna sa
halagang dalawang piso. Hindi rin nagpahuli si Jose sa pagsulat ng tula. Sa gulang na walo ay naisulat niya ang tulang “Sa Aking mga
Kabata” na tumatalakay sa kahalagahan at pag-ibig sa wika. Pinag-aral siya ng kanyang amang si Don Francisco Mercado Rizal sa Biñan,
Laguna sa gulang na siyam na taon. Dahil sa kanyang angking talino ay natutuhan na niyang lahat ang itinuro ng kanyang guro na si
Justiniano Aquino Cruz.
Habang pinaghahandaan ni Jose ang gagawing pagsusulit sa Maynila sa ilalim ng pagtuturo ni Lucas Padua ay napiit naman ang
kanyang ina dahil sa paratang na pagtulong sa paglason ng kapatid na si Jose Alberto sa kanyang kabiyak. Kasabay ng masamang
balitang ito ay ang paggarote naman sa tatlong paring martir noong Pebrero 17, 1872. Dahil sa mga pangyayaring ito ay naitanim na sa
murang edad ni Jose ang kawalan ng hustisya.
Samantala, nakapasa naman si Jose sa pagsusulit sa Mataas na Paaralan ng San Juan de Letran. Subalit bigla na lamang
nagbago ang isip ng kanyang ama at ang nais na paaralan para sa kanyang anak ay sa Ateneo. Hindi sana tatanggapin si Jose dahil
nahuli siya sa pagpapatala at ang kanyang kaliitan ay napuna rin. Mabuti na lamang at tinulungan siya ni G. Manuel Xeres upang
makapag-aral siya sa Ateneo Municipal de Manila. Dito na niya ginamit ang apelyidong Rizal. Sa panahong ginugol niya sa paaralang ito
ay marami siyang naisulat na tula. Hinangaan rin siya sa larangan naman ng paglilok. Nakamit naman niya ang isa sa pinakamataas na
marka sa kanyang asignatura nang siya ay nasa huling taon sa nasabing paaralan.
Ipinagpatuloy niya ang kanyang pag-aaral sa Pamantasan ng Santo Tomas noong 1878. Medisina ang kinuha niyang kurso
upang magamot na rin ang nanlalabo nang mga mata ng kanyang ina. Nang magkaroon ng timpalak sa pagsulat ng tula ay nakamit niya
ang unang gantimpala sa pagsulat ng tulang “A La Juventud Filipina.” Nang tumuntong si Rizal sa ikatlong taon sa medisina ay umibig
siya sa kanyang pinsang si Leonor Rivera. Bagama’t ipinagbawal sila ay naging magkasintahan at ito ang sinasabing una niyang pag-ibig.
Nang matapos niya ang ikaapat na taon sa medisina ay ipinagpatuloy niya ang pagtuklas ng karunungan sa Unibersidad Central
de Madrid. Ang kursong kinuha niya sa nasabing bansa ay Medisina at Pilosopiya at Panitikan. Sa bansang ito naman naitatag ng mga
Pilipino at Kastila ang samahang CirculoHispano-Filipino. Maraming bansang napuntahan si Rizal tulad ng Hong Kong, Macau, Belhika,
Amerika, Madrid, Paris at iba pa. Mula sa mga bansang ito ay marami siyang natutuhan mula sa kanilang wika, kultura, at
pamumuhay.Nakulong si Rizal sa Fuerza Santiago dahil sa pagsulat ng ilang lathalain na tumutuligsa sa mga prayle kabilang na rito ang
pagsulat ng El Filibusterismo na inihandog niya sa tatlong paring martir. Mula rito ay inilipat si Rizal sa Dapitan. Apat na taon siyang
nanirahan dito simula Hulyo 17, 1892 hanggang Hulyo 31, 1896.
Naging mabunga ang pamamalagi niya rito sapagkat nakapagtayo siya ng paaralan at pagamutan. Ginamot niya ang mga taong
may karamdaman lalo na ang mga mahihirap at hindi siya kailanman tumanggap ng anumang kabayaran. Tinuruan din niya ang ilang
mga bata kung paano bumasa at sumulat maging ang iba’t ibang wika na alam ni Rizal ay kanyang itinuro. Gumawa rin siya ng patubig
upang may malinis na maiinom ang mga taong naninirahan dito. Ang Dapitan ang naging piping saksi sa marubdob na pagmamahalan
nina Rizal at Josephine Bracken. Bagama’t hindi sila tinanggap ng simbahan upang magpakasal, ipinagpatuloy pa rin nila ang
kanilang matamis na pag-iibigan
Buod Ng Noli Me Tangere
Halos lahat ng tao ay nais makadalo sa inihandang hapunan ni Kapitan Tiago para sa pagdating ng kanyang
mamanuganging si Ibarra na nag-aral nang pitong taon sa Europa. Kabilang sa mga panauhing dumalo ay sina Tenyente
Guevarra, Padre Damaso, Padre Sibyla, ang mag-asawang Doña Victorina at Don Tiburcio, at iba pang mga panauhin. Nang
dumating si Ibarra sa tahanan ni Kapitan Tiago, ang lahat ay humanga sa kanya subalit nang batiin niya si Padre Damaso ay
hindi man lamang ito tumayo. Hindi na lamang niya pinansin ang kura. Nang sila ay nasa hapag-kainan ay napag-usapan ang
pag-aaral niya sa Europa. Sa ikalawang pagkakataon ay hiniya na naman siya ni Padre Damaso. Naging mahinahon pa rin si
Ibarra at nanaig pa rin ang kanyang pagtitimpi. Agad naman siyang nagpaalam upang tapusin ang maraming bagay.
Sa kanyang paglalakad ay narating niya ang Liwasang Binondo na wala pa ring pagbabago simula nang siya ay
umalis. Sa kanyang pagmumuni-muni ay dumating si Tenyente Guevarra. Ikinuwento niya kung paano namatay ang ama ni
Ibarra sa loob ng bilangguan. Naisalaysay din niya na ang dahilan ng pagkakabilanggo ng kanyang ama ay dahil sa pagtulong
sa isang batang hinabol ng artilyero dahil sa pangungutya sa kanya. Nang makita ng ama ni Ibarra na ang bata ay sinisipa ng
artilyero agad niyang tinulungan ang bata. Habang ipinagtatanggol ng kanyang ama ang bata ay bigla na lamang natumba ang
artilyero at tumama ang ulo nito sa bato. May mga haka-hakang ang artilyero ay pinalo. Ayon naman sa ilan siya ay itinulak.
Matapos ang mahabang pagsasalaysay ng tenyente ay tumungo si Ibarra sa Fonda de Lala, ang kanyang
pansamantalang tinutuluyan ng binata. Sa kanyang pagmumuni-muni ay nakita niya sa kanyang balintataw ang kanyang
amang naghihirap sa bilangguan habang ang isang binata ay nagpapakasaya. Kinaumagahan ay dinalaw ni Ibarra ang
kanyang kasintahang si Maria Clara. Magkaniig ang magkasintahan sa asotea at binalikan nila ang masasayang alaala noong
sila ay musmos pa lamang. Agad namang nagpaalam si Ibarra upang dalawin ang puntod ng kanyang ama. Subalit laking
gulat niya nang malamang nawawala ang libingan nito. Napag-alaman niya sa sepulturero na pinahukay ang bangkay ng
kanyang ama upang ilipat sa libingan ng mga Intsik. Dahil sa natuklasan ni Ibarra nagmadali siyang umalis at sa kanyang
paglalakad ay nakasalubong niya si Padre Salvi. Sa pag-aakalang ang kurang ito ang lumapastangan sa kanyang ama ito ang
napagbuntunan niya ng galit. Agad namang ipinaliwanag ni Padre Salvi na ang may kagagawan ng lahat ay si Padre Damaso.
Bagama’t nakaranas ng kasawian sa buhay si Ibarra ay kinalimutan niya ang lahat ng ito sa halip ay ipinagpatuloy ang
magandang hangarin ng kanyang ama at ito ay ang pagpapatayo ng paaralan. Lumapit si Ibarra kay Pilosopo Tasyo upang
isangguni ang binabalak niyang pagpapatayo ng paaralan. Pinayuhan siya ng matanda na kailangan niyang tumulad sa isang
rosas na sumusunod sa direksiyon ng ihip ng hangin upang hindi maputol ang tangkay na nangangahulugan lamang na
kailangan niya ng makakapitan upang hindi mabuwal. Habang isinasagawa ang pagbaba sa paglalagay ng unang bato sa
paaralan ay muntik nang masawi si Ibarra. Mabuti na lamang at pinayuhan siya ni Elias na mag-ingat. Binantaan niya si Ibarra
na huwag lalayo sa kura at iwasang lumusong sa hukay at mapalapit sa batong ihuhugos. Dahil sa tulong ni Elias ang nasawi
ay ang taong madilaw.
Matapos ang trahedyang ito ay tumungo si Ibarra sa kanyang tahanan upang magpalit ng damit. Pumunta si Elias sa
tahanan ni Ibarra upang ipagtapat ang ginawa niyang pagliligtas sa binata at upang paalalahanan na rin na huwag itong
mabanggit kapag nag-imbestiga ang pamahalaan. Pinaalalahanan din siya ni Elias na mag-ingat dahil siya ay may mga
kaaway. Samantala, nang matapos ang pagbabasbas sa paglalagay ng bato sa itinatayong paaralan ay nagbigay ng isang
marangyang pananghalian si Ibarra para sa mga kilalang tao sa lipunan.
Sa pagkakataong ito ay muli na namang nagtagpo ang landas na Ibarra at Padre Damaso. Hinamak ni Padre Damaso
ang ama ni Ibarra. Hindi na pinalampas ito ni Ibarra, agad niyang sinunggaban ang kura, kinuha ang kutsilyo upang siya ay
patayin. Ang lahat ay nahintakutan, tanging si Maria Clara lamang ang lumapit upang siya ay pigilan. Matapos ang tagpong ito
si Ibarra ay lumayo. Dahil sa nagawa ni Ibarra siya ay itiniwalag ng simbahang Katoliko at sa pagkakataong ito ay mariing
iniutos ni Padre Damaso kay Kapitan Tiago na sirain ang pagpapakasal ni Maria Clara kay Ibarra. Pinagbawalan din si Maria
Clara na makipagusap sa kasintahan. Ang nais ipakasal ni Padre Damaso kay Maria Clara ay ang kamag-anak niyang si
Linares mula sa Espanya. Samantala, kinausap ng Kapitan Heneral si Ibarra dahil nais niyang purihin ang ginawa nitong
pagpatayo ng paaralan. Sinabihan siya ng Kapitan Heneral na siya na ang gagawa ng paraan para makausap ang Arsobispo
upang mawala ang pagiging excomulgado niya.
Nang magkaroon ng kaguluhan sa kuwartel si Ibarra ang itinuturo na may pakana ng lahat. Siya ay ibinilanggo
bagama’t ang buong katotohanan ay wala siyang kinalaman sa pangyayaring ito. Lahat ng mga taong nakadaupang palad ni
Ibarra ay natakot na sila ay masangkot. Habang si Maria Clara ay nagmumuni-muni sa asotea ay biglang dumating si Ibarra.
Siya ay tinulungan ni Elias upang makatakas. Kinausap ni Ibarra nang masinsinan si Maria Clara. Hindi maalis na
magdamdam si Ibarra kay Maria Clara dahil ang sulat niya ang ginamit upang siya ay idiin. Ipinaliwanag naman ni Maria Clara
na ang sulat ni Ibarra ay ipinalit lamang niya sa mga sulat ng kanyang ina na natagpuan ni Padre Salvi sa kumbento.
Ipinagtapat niya na ang sulat na ito ay naglalaman ng lihim ng kanyang pagkatao, natuklasan niya na siya ay anak ni Padre
Damaso.
Matapos ang madamdaming pag-uusap ng magkasintahan ay nagpaalam na si Ibarra at tuluyan nang lumayo ang
bangka. Tinugis ng mga guwardiya sibil sina Elias at Ibarra. Pinaulanan ng bala ang kanilang bangka. Pinahiga ni Elias si
Ibarra sa bangka at tinabunan ng maraming damo. Tumalon sa lawa si Elias upang iligaw ang mga tumutugis sa kanila. Nang
mabasa ni Maria Clara sa pahayagan ang pagkamatay ni Ibarra, nawalan na siya ng pag-asa sa buhay. Hiniling niya kay
Padre Damaso na nais niyang magmongha. Bagama’t ayaw ni Padre Damaso, napilitan na rin itong sundin ang kahilingan ng
kanyang anak dahil kung hindi niya susundin ang nais ni Maria Clara, ito ay magpapakamatay. Nadatnan ng isang lalaki si
Basilio na tumatangis dahil sa pagkamatay ng kanyang ina. Inutusan ng lalaking sugatan si Basilio na kumuha ng kahoy upang
sila ay sunugin ng kanyang ina.
lamang nakikita ang pagbubukang-liwayway ng kanyang inang bayan. Kayong makakakita, batiin ninyo siya at huwag
kalilimutan ang mga nalugmok sa dilim ng gabi!” Nang magmongha si Maria Clara si Padre Damaso ay tumira na sa Maynila.
Nang malaman ni Padre Damaso na siya ay ililipat sa napakalayong lalawigan upang maging kura dinamdam niya ito.
Kinabukasan nakita na lamang siya na isa nang malamig na bangkay. Samantala si Padre Salvi ay naninirahan na rin sa
Maynila. Hinihintay na lamang na siya ay maging obispo. Labis naman ang pangungulila ni Kapitan Tiago simula nang
pumasok sa kumbento si Maria Clara. Ipinasiya niyang manirahan na lamang sa San Diego upang mapag-isa. Nahumaling
siya sa sabong at paghithit ng apyan.
Si Doña Victorina naman ay nahumaling sa pangungutsero. Ang kanyang asawang si Don Tiburcio ay hindi na
nanggagamot. Samantala si Linares naman ay sumakabilang buhay dahil sa sakit na iti. Naging tenyente na may gradong
komandante naman ang alperes. Bumalik na siya sa Espanya. Nang iwan naman ng alperes si Doña Consolacion siya ay
nahumaling sa pag-inom at paninigarilyo ng tabako. Wala namang ibang balita kay Maria Clara maliban sa ilang haka-haka na
siya ay patay na. Wala namang makapagsasabi sa tunay na sinapit ng kaawa-awang dalaga.
Kasaysayan Ng Noli Me Tangere
Ang mahalagang kasaysayan ng Noli Me Tangere ay magsisilbing daan tungo sa pagkakaunawa natin sa mga nangyari sa mga
Pilipino noong panahon ng pamamalagi ng mga Kastila sa Pilipinas. Naipamalas ang kabayanihan ni Dr. Jose Rizal sa kanyang katapatan
at katatagan sa larangan ng panulat tulad ng kanyang nobelang Noli Me Tangere.
Nabasa ni Rizal ang The Wandering Jew, Ang Hudyong Lagalag ni Eugenio Sue. Ang pagkakabasa ng nasabing akda ay
nagganyak kay Rizal upang gawin ang nobela. Nang mabasa rin niya ang aklat na Uncle Tom’s Cabin ni Harriet Beecher Stowe, hinggil
sa pagmamalupit ng mga puting Amerikano sa mga Negro. Lalong tumindi ang pagnanais niya na makabuo rin ng isang aklat na tatalakay
sa kalagayan ng mga Pilipino sa kamay ng mga Kastila. Dahil dito ay iminungkahi niya sa mga kababayang Pilipino na sumulat ng isang
nobela subalit ang magandang balak ay hindi naisakatuparan. Bagama’t hindi niya nakuha ang suporta ng mga kababayan, ipinagpatuloy
pa rin niya ang pagsulat ng nobelang ito. Ang Noli Me Tangere ay hinango niya sa Bibliya na ang ibig sabihin ay “Huwag Mo Akong
Salangin.” Ito ay isang nobelang panlipunan na ipinapakita ang kanser ng lipunan. Dahil sa maselan ang isyung tinatalakay dito walang
Pilipinong naglakas ng loob na sumalang. Naging matapang si Jose Rizal sapagkat inilantad niya ang mga kabulukan ng pamahalaan at
simbahan.
Ang Noli Me Tangere ay isinulat ni Rizal sa Madrid sa gulang na dalawampu’t apat na taong gulang. Sinimulang naisulat ang
nobela sa Madrid, ipinagpatuloy sa Paris at tinapos sa Germany noong Pebrero 21, 1887. Ang lahat ng pagtitiis ay nagawa ni Rizal tulad
ng pagtitipid sa pagkain upang mailaan ang pera sa pagpapalimbag ng nobela. Si Maximo Viola ay nagpahiram ng halagang 5300.00 kay
Rizal at si Paciano ay nagpadala ng halagang 51,000.00 para sa pagpapalimbag ng nobela. Sa imprenta Lette sa Berlin ipinaimprenta ang
nobela. Ang nobelang ito ay inialay niya sa Inang Bayan bilang sagisag ng pag-ibig sa tinubuang lupa. Sa kasalukuyan ang orihinal na
manuskrito ay nasa pag-iingat ng The National Library.
Buod Ng El Filibusterismo
Ang Bapor Tabo ay maingat na naglalakbay patungong Laguna mula sa Maynila sa kabila ng kanyang kahirapan sa
pagsalunga sa agos at liko-likong daan ng Ilog Pasig. Sa kubyerta nito ay lulan ang mga Reverendos na sina Padre Sibyla,
Padre Salvi, Padre Camorra, at Padre Irene. Kausap nila si Quiroga na isang negosyanteng Intsik, at si Doña Victorina. Ang
donya ay patungo ng Laguna upang hanapin ang kanyang asawang si Don Tiburcio. Sa ibaba ng kubyerta, sakay sina Padre
Florentino, isang paring Pilipino, na kasama ang kanyang pamangking si Isagani, isang makata. Sakay rin si Basilio na ngayon
ay isa nang mag-aaral ng pagkadoktor sa kalinga ni Kapitan Tiago. Kasama nila sa ibaba ng kubyerta ang karamihan sa mga
Intsik at mga Pilipino na ang ilan ay mga mag-aaral.
Ang pangunahing tauhan sa nobela ay si Simoun, isang nagbabalatkayong mag-aalahas na walang iba kung hindi si
Ibarra. Isa siya sa mga pasahero ng Bapor Tabo na nasa kubyerta. Sa mga huling pangyayari sa Noli, si Ibarra ay tinugis ng
mga guwardiya sibil ngunit sa tulong ni Elias, siya ay nakaligtas. Ang kayamanang ibinaon ni Elias sa kagubatan ng mga
Ibarra ay kanyang hinukay at siya ay nagtungo sa Cuba. Nakilala niya roon ang mga matataas na Kastila. Sa tulong ng
kanyang mga impluwensiya at ng kanyang kayamanan, siya ay naging makapangyarihan. Pagkatapos ng labingtatlong taon,
siya ay nagbalik ng Pilipinas sa katauhan ni Simoun, isang mayamang mag-aalahas at tagapayo ng Kapitan Heneral. Ang
kanyang tunay na hitsura ay tinatakpan ng malaking salamin sa mata na kulay asul at siya ay laging nakasombrero ng
bastipor. Ang kanyang pangalan sa pagbabalik niya ng Pilipinas ay Simoun. Sa kanyang pagbabalik, dalawa lamang ang
kanyang layunin: ang ibagsak ang kapangyarihan ng Espanya sa Pilipinas at iligtas si Maria Clara sa kumbento ng Sta. Clara.
Ang tunay na katauhan ni Simoun at ang kanyang mga layunin sa kanyang pagbabalik ay nalantad kay Basilio nang
sila ay magkita sa kagubatan na dating pag-aari ng mga Ibarra at ngayon ay pag-aari na ni Kapitan Tiago. Noon, si Basilio ay
dumadalaw sa libingan ng kanyang inang si Sisa samantalang hinuhukay ni Simoun ang naiwang natitirang kayamanan na
ibinaon ni Elias. Ngunit, ang layunin ni Simoun na paghihimagsik laban sa mga Kastila ay hindi naisakatuparan dahil sa
pagkamatay ni Maria Clara na kanyang nalaman mula kay Basilio. Ito ang naging dahilan upang makalimot siya sa hudyat ng
pagsisimula ng himagsikan.
Si Isagani, ang pamangkin ni Padre Florentino ay naging kasintahan ni Paulita Gomez, ang magandang dalaga na
pamangkin ni Doña Victorina. Sa kasawiang-palad, si Paulita ay naipakasal kay Juanito Pelaez. Siya ang isa sa mga magaaral na masigasig na nagtataguyod ng Akademya ng Wikang Kastila kasama niya sina Macaraig, Tadeo, Pecson, Juanito,
Sandoval na isang Kastila, at si Basilio. Ngunit ang huli, sa kabila ng kanyang pagsang-ayon sa adhikain ng samahan ay hindi
madalas nakakasama sa mga pagpupulong o gawain ng akademya dahil sa kanyang pag-aalaga kay Kapitan Tiago at pagaaral bukod pa sa alam niyang pinaghahanap siya ng mga guwardiya sibil dahil sa bintang noon sa kanilang magkapatid ng
pagnanakaw. Ang Akademya ng Wikang Kastila ay hindi naisakatuparan ayon sa kagustuhan ng mga mag-aaral na kasapi
dahil ang naatasang magbigay ng panukala ukol dito ay si Don Custodio na tinatawag ding “Buena Tinta” ni Ben Zayb na
kanyang kaibigan at isang mamamahayag.
Maliban sa mga nabanggit pang mag-aaral ay si Placido Penitente. Isang matalinong mag-aaral ng Unibersidad ng
Sto. Tomas na mula sa Tanauan, Batangas. Ngunit dahil sa hindi magandang pamamalakad ng karamihan ng mga propesor
sa nasabing unibersidad, si Placido ay hindi na pumasok ng paaralan na lingid sa kaalaman ng kanyang ina. Nakatagpo niya
si Simoun sa perya habang siya ay naglilibot dahil ayaw na niyang pumasok sa paaralan. Mula noon, naging kaanib na siya ni
Simoun. Pagkatapos magpagaling ni Simoun mula sa kanyang pagkakasakit, muli niyang inihanda ang lahat ng kanyang
kailangan sa kanyang balak na paghihimagsik. Sa pamamagitan niya ay naipakasal si Paulita kay Juanito. Sa araw ng kasal,
nagtungo si Simoun sa bahay ni Kapitan Tiago na ngayon ay pag-aari ni Don Timoteo Pelaez na ama ni Juanito. Dala ni
Simoun ang regalong lampara na magpapasabog sa buong kabahayan. Naroroon ang mga taong tinitingala sa lipunan tulad
ng Kapitan Heneral at mga prayle. Ang pagsabog ng kabahayan ang magiging hudyat ng himagsikan. Sina Simoun at Basilio
lamang ang nakababatid ng lahat sapagkat ang huli ay sumang-ayon na sa una tungkol sa paghihimagsik dahil sa mga
naranasan nitong mga kaapihan tulad ng pagkakabilanggo nang walang kasalanan.
Si Isagani na nag-iisa sa kanyang kalumbayan ay nasa labas ng bahay ni Kapitan Tiago at nagmamasid sa araw ng
kasal nina Paulita at Juanito. Sa gayong ayos siya nakita ni Basilio na nagpayo sa kanyang lumayo sapagkat nalalapit na ang
pagsabog ng lampara. Ito ang dahilan kung bakit pinasok ni Isagani ang bahay, inagaw ang lampara, at itinapon sa ilog.
Walang nakakilala sa kanya dahil sa bilis ng mga pangyayari. Ngunit, ito ang naging daan upang matuklasan ng mga
maykapangyarihan ang binalak na paghihimagsik ni Simoun. Si Simoun ay pinaghahanap ng mga maykapangyarihan ngunit
hindi nadakip. Siya ay nakatakas dala ang kanyang kayamanan ngunit hindi nakaligtas sa pananakit ng mga taong nagakalang niloko niya sa pagkakaroon ng himagsikan. Sugatan siyang nakarating sa bahay ni Padre Florentino na nasa tabi ng
dagat.
Hindi naglaon, nabatid din ng mga maykapangyarihan ang kanyang kinaroroonan. Ang tenyente ng mga guwardiya
sibil ay nagpadala ng telegrama kay Padre Florentino na nagsasabing dadakpin nila si Simoun, patay man o buhay ito. Ayaw
magpadakip ni Simoun nang buhay kaya’t uminom siya ng lason. Ngunit, bago siya nalagutan ng hininga, ikinumpisal niya ang
kanyang tunay na pagkatao at hangarin kay Padre Florentino na ikinagulat ng huli. Ang kayamanan ni Simoun ay inihagis ni
Padre Florentino sa dagat at sinabing “Sana ay itago ka ng kalikasan ng dapat at pahintulutan ka lamang ng Diyos na
matagpuan ng tao kung gagamitin ka para sa isang banal at dakilang layunin.”
Kasaysayan ng El
Filibusterismo
Ang nobelang El Filibusterismo ay sinimulang isulat ni Rizal noong 1887 sa Calamba nang magbalik siya sa Pilipinas.
Ipinagpatuloy niya ang pagsusulat nito sa Madrid, Paris, at Brussels. Noong Marso 29, 1891, pagkatapos ng tatlong taon,
natapos ni Rizal ang manuskrito nito sa Biarritz, isang lungsod sa Pransiya. Noong Hulyo 5, 1891, si Rizal ay nagtungo ng
Ghent, isang kilalang unibersidad sa Belgium, sa dalawang dahilan: una, upang doon ipalimbag ang nobela sa kadahilanang
higit na mababa ang halaga ng pagpapalimbag sa Ghent at ikalawa, upang iwasan si Suzanne Jacoby. Sa tahanan nina
Suzanne tumira si Rizal nang siya ay nasa Brussels, Belgium dahil sa mataas na uri ng pamumuhay sa Paris. Dito niya
nakilala sina Jose Alejandro at Edilberto Evangelista, mga mag-aaral ng pagkainhenyero sa Unibersidad ng Ghent. Si
Alejandro ang nakasama ni Rizal sa isang maliit na silid na kanilang inupahan dahil sa mababang halaga ng upa nito upang
makapagtipid.
Noong Setyembre 18, 1891, ipinalimbag ni Rizal ang nobelang El Filibusterismo sa F. Meyer Van, Loo Press dahil sa ito ang
nag-alok sa kanya ng pinakamababang halaga sa pagpapalimbag ng kanyang nobela bukod pa sa maaari niya itong bayaran
nang hulugan. Ngunit sa kabila nito, nakaranas pa rin ng kakulangan ng pondo si Rizal kung kaya’t ang pagpapalimbag ay
natigil. Ang kinita niya sa pagsanla ng kanyang mga alahas, ang dalawang daang pisong pinagbilhan niya ng mga kopya ng
Sucesos de las Islas Filipinas ni Morga bukod pa sa ipinadadalang pera ni Basa sa kanya ay hindi nakasapat sa
pagpapalimbag. Ang naging kalagayan ni Rizal sa pagpapalimbag ng El Filibusterismo ay nakarating kay Valentin Ventura at
siya ay kaagad na nagpadala ng pera. Dahil sa tulong pinansyal ni Valentin Ventura, natapos ang pagpapalimbag ng nobela.
Si Rizal ay kaagad na nagpadala ng dalawang kopya kina Basa at Sixto Lopez sa Hong Kong pagkatapos mailimbag
ang nobela. Ang orihinal na manuskrito na may dedikasyon at sarili nitong lagda ay ipinadala niya kay Valentin Ventura sa
Paris bilang tanda ng kanyang pagtanaw ng utang na loob at pasasalamat. Bukod kina Basa, Lopez, at Ventura, si Rizal ay
nagpadala rin ng kopya sa kanyang mga kaibigang sina Ferdinand Blumentritt, Mariano Ponce, Graciano Lopez Jaena, T. H.
Pardo de Tavera, Antonio at Juan Luna at marami pang iba na nagbigay ng kanilang papuri sa kagandahan ng nobela.
Dahil sa kagandahan ng nobela, ito ay hinangaan sa loob at labas ng Pilipinas. Ang pahayagang La Publicidad ng
mga Pilipino sa Barcelona ay naglathala pa ng papuri ukol sa nobela. Bukod pa rito, ito ay inilathala nang kaba-kabanata sa El
Nuevo Regimen, pahayagan ng Madrid, noong Oktubre 1891. Ang nobelang El Filibusterismo ay inihandog ni Rizal sa tatlong
paring martir na sina Padre Gomez, Padre Burgos, at Padre Zamora. Sa kanila inihandog ni Rizal ang nobela sa kadahilanang
hindi maalis sa kanyang isipan ang kawalan ng katarungan ng kanilang kamatayan.