Những vấn đề cơ bản về khoa học và nghiên cứu khoa học 1. Khái niệm - Khoa học • là “hệ thống trí thức về mọi quy luật của vật chất và sự vận động của vật chất, những quy luật của tự nhiên, xã hội, tư duy” (Pierre Auger, 1961); • là sản phẩm trí tuệ của người nghiên cứu. • Khoa học là quá trình nghiên cứu nhằm khám phá ra những kiến thức mới, học thuyết mới, … về tự nhiên và xã hội. - Nghiên cứu Nghiên cứu là sự cố gắng mang tính hệ thống để thu được tri thức mới (Research as a “systematized effort to gain new knowledge”- L.V Redman and A.V.H. Mory, The Romance of Research, 1923, p.10) Phương pháp luận (Methodology) • Phương pháp (Method): Cách thức nhận thức, nghiên cứu hiện tượng của tự nhiên và đời sống xã hội. • Phương pháp luận: Học thuyết về phương pháp nhận thức khoa học và cải tạo thế giới. • Phương pháp luận không chỉ là phương pháp mà là cơ sở lý luận cho phương pháp (thực chứng, hiện tượng, diễn giải, định tính, định lượng) • The process used to collect information and data for the purpose of making business decisions. The methodology may include publication research (a consideration of the concepts and theories which underlie the methods), interviews, surveys and other research techniques, and could include both present and historical information. • Đây là quá trình sử dụng thu thập thông tin và dữ liệu với mục đích đưa ra quyết định những vấn đề cần được nghiên cứu. Phương pháp luận có thể bao gồm nghiên cứu ấn phẩm (xem xét các khái niệm và lý thuyết làm cơ sở cho các phương pháp), các cuộc phỏng vấn, khảo sát và kỹ thuật nghiên cứu khác, và có thể bao gồm cả hiện tại và dữ kiện quá khứ. 2 QUY LUẬT HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN KHOA HỌC • Sự phát triển của các hệ tiên đề • Sự phân lập của các khoa học VD: - Triết học→Triết học; Logic học; Thiên văn học; Toán học; v.v… - Toán học→ Số học; Đại số; Hình học; Lượng giác; v.v… • Sự tích hợp của các khoa học VD: - Hoá học + Sinh học → Hoá sinh - Toán học + Kinh tế học → Toán kinh tế 3 TIÊU CHÍ NHẬN BIẾT MỘT BỘ MÔN KHOA HỌC • Tiêu chí 1: Có đối tượng nghiên cứu • Tiêu chí 2: Có hệ thống lý thuyết: khái niệm, phạm trù, quy luật, định lý… • Tiêu chí 3: Có hệ thống phương pháp luận • Tiêu chí 4: Có mục đích ứng dụng • Tiêu chí 5: Có lịch sử nghiên cứu 4. PHÂN LOẠI KHOA HỌC - - Tuỳ theo mục đích sử dụng mà người ta đưa ra những cách tiếp cận khác nhau như: Phân loại theo nguồn gốc hình thành khoa học Phân loại theo mục đích ứng dụng của khoa học Phân loại theo mức độ khái quát của khoa học Phân loại theo tính tương liên giữa các khoa học Phân loại theo kết quả hoạt động chủ quan của con người Phân loại theo cơ cấu của hệ thống tri thức và chương trình đào tạo Phân loại theo đối tượng nghiên cứu của khoa học 5. CÔNG NGHỆ LÀ GÌ VÀ KỸ THUẬT? • Công nghệ là tập hợp các phương pháp, quy trình, kỹ năng, bí quyết, công cụ, phương tiện dùng để biến đổi các nguồn lực thành sản phẩm • Công nghệ gồm 4 phần: phần kỹ thuật (technoware), phần thông tin (infoware), phần con người (humanware) và phần tổ chức (orgaware) (theo Technology Atlas Project, ESCAP, 1989) • Kỹ thuật là bất kỳ kiến thức kinh nghiệm hoặc kỹ năng có tính chất hệ thống hoặc thực tiễn được sử dụng trong việc chế tạo sản phẩm hoặc để áp dụng vào quá trình sản xuất (kỹ thuật theo nghĩa hẹp), quản lý hoặc thương mại, công nghiệp hoặc trong lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội (ESCAP: Training manual on the acquisition of foreign technologies and negociation and execution of contracts, 1987) PHÂN BIỆT CÔNG NGHỆ VÀ KỸ THUẬT • CÔNG NGHỆ: mang ý • KỸ THUẬT: mang ý nghĩa hẹp hơn. Nó chỉ những yếu nghĩa tổng hợp thường tố vật chất và vật thể như bao hàm một trong máy móc, thiết bị và sự tác những hiện tượng mang nghiệp, vận hành của con đặc trưng xã hội như tri người. thức, tổ chức, phân công lao động, quản lý…Vì vậy, khi nói đến công nghệ là nói đến phạm trù xã hội, một phạm trù phi vật chất MỘT SỐ KHÁC BIỆT KHOA HỌC, CÔNG NGHỆ Nhiệm vụ: Việc tìm kiếm và tạo ra lý thuyết mới. Việc tìm kiếm và tạo ra quy trình mới. Phương thức Hoạt động khoa học luôn đổi mới, không hoạt động lập lại Hoạt động công nghệ lập lại theo chu kỳ Sản phẩm Sản phẩm khó được xác định trước Sản phẩm được định hình theo thiết kế Sản phẩm mang đặc trưng thông tin Đặc trưng của sản phẩm tùy thuộc vào đầu vào Lao động Lao động linh hoạt và tính sáng tạo cao Lao động bị định khuôn theo quy định Mục tiêu Có thể theo đuuổi kiến thức và sự hiểu biết cho lợi ích riêng của mình (kiến thức mới) Việc tạo ra các sản phẩm và hệ thống phương pháp để đáp ứng nhu cầu của người dân (sản phẩm mới) Những phương pháp đánh giá Phân tích, khái quát và tạo ra các lý thuyết Phân tích và tổng hợp thiết kế Sự ra đời Khoa học có thể ra đời ngẫu nhiên Công nghệ ra đời tùy thuộc thành tựu khoa học và sức ép của sự phát triển Tính bền vững Phát minh khoa học tồn tại mãi mãi với thời gian Sáng chế công nghệ tồn tại nhất thời và bị tiêu vong theo lịch sử tiến bộ 6. Khái niệm nghiên cứu khoa học • Tìm kiếm những điều khoa học chưa biết: - Khám phá những thuộc tính bản chất sự vật - Phát hiện quy luật vận động của sự vật - Sáng tạo phương pháp/phương tiện mới • Tìm kiếm, vậy biết trước chưa? Giả thuyết NCKH: phán đoán đúng/sai? Khẳng định luận điểm KH or bác bỏ giả thuyết NCKH = tìm kiếm các luận cứ để chứng minh giả thuyết nghiên cứu/luận điểm khoa học Chức năng cơ bản của nghiên cứu khoa học • • - Mô tả Mô tả định tính Mô tả định lượng. Giải thích Mục đích: đưa ra thuộc tính bản chất sự vật: bên ngoài và bên trong sự vật - Nội dung: giải thích nguồn gốc, quan hệ, tác nhân, mối liên hệ, hậu quả, quy luật chi phối… • Tiên đoán: nhìn trước quá trình hình thành, sự tiêu vong, sự vận động và những biểu hiện của sự vật trong tương lai. • Sáng tạo: sự làm ra một sự vật mới chưa hề tồn tại. VD giải pháp kỹ thuật trong sản xuất, nguyên lý công nghệ mới, vật liệu mới. CÁC ĐẶC ĐIỂM CỦA NGHIÊN CỨU KHOA HỌC • • • • • • • • Tính mới Tính tin cậy Tính thông tin Tính khách quan Tính rủi ro Tính kế thừa Tính cá nhân Tính phi kinh tế Phân biệt a. Tri thức kinh nghiệm • Tác động của thế giới khách quan, phải xử lý những tình huống xuất hiện trong tự nhiên, lao động và ứng xử • Tri thức được tích luỹ ngẫu nhiên trong đời sống lưu trữ, lưu truyền b. Tri thức khoa học • Là những hiểu biết được tích luỹ một cách hệ thống, dựa trên một hệ thống phương pháp khoa học. • Tri thức khoa học được biểu hiện dưới dạng khái niệm, phạm trù, tiên đề, quy luật, định luật, định lý, lý thuyết, học thuyết Phân biệt các khái niệm Phát minh Phát hiện ra quy luật, tính chất, hiện tượng của giới tự nhiên. Không cấp bằng sáng chế (patent), không bảo hộ Phát hiện Nhận ra quy luật xã hội, vật thể đang tồn tại khách quan. Không cấp sáng chế (patent), không bảo hộ Sáng chế Giải pháp kỹ thuật mang tính mới về nguyên lý, sáng tạo và áp dụng được. Cấp bằng sáng chế (patent), mua bán giấy phép (licence), bảo hộ quyền sở hữu Các bước nghiên cứu (Ram Ahuja 2011) • Quan sát sự kiện / hiện tượng thông thường (casual observation of event/ phenomenon) • Tự hỏi / tò mò về việc làm thế nào, tại sao, cái gì, v.v…Wonder/ curiosity about how, why, what, ect • Giả thuyết (về mối quan hệ giữa hai biến số) Hypotheses (about relationship between two variables) • Chuẩn bị thiết kế nghiên cứu Preparing design of research • Thu tập dữ liệu, tiến hành phân tích và giải thích Data collection, processing analysis and interpretation • Xác đinh xem Determining whether: - Giả thyết đúng hay sai Hypothesis is true or false - Mô tả/ suy luận Description/ inference - Dự báo bằng cách sử dụng quá trình quy nạp Prediction (using inductive process) - Ứng dụng thực tiễn Practical application Quá trình nghiên cứu (C.R Kothari 2012) 1. Xác định vấn đề nghiên cứu - Define research problem 2. Xem xét, đánh giá các tài liệu - Review the literature - Xem xét đánh giá các khái niệm và những lý thuyết Review concepts and theories - Xem xét đánh giá những phát hiện nghiên cứu trước đây - Review previous research finding 3. Hình thành các giả thuyết Formulate hypotheses 4. Thiết kế nghiên cứu (bao gồm cả thiết kế mẫu) – Design research (including sample design) 5. Thu thập dữ liệu (thực hiện) Collect data (Execution) 6. Phân tích dữ liệu (kiểm tra giả thuyết nếu có) - Analyse data (test hypotheses if any) 7. Trình tự logic của nghiên cứu khoa học • • • • Bước 1. Bước 2. Bước 3. Bước 4. thuyết) • Bước 5. tiễn) • Bước 6. tin • Bước 7. Phát hiện “vấn đề” nghiên cứu Xây dựng giả thuyết Lập phương án thu thập thông tin Xây dựng luận cứ lý thuyết (luận cứ lý Thu thập dữ liệu (hình thành luận cứ thực Phân tích và bàn luận kết quả xử lý thông Kết luận và đề nghị