Jens Aldrich L. Reyes
2015-46181
BA Development Studies
Kom II
Kalusugang Mental dito sa Pilipinas: Umuunlad Ba?
Bakit sa dinamirami ng paksa sa mundo bakit kalusugang mental ang napili? Noong ako’y nasa
hayskul pa ay nakaranas ako ng depresyon at sobrang nahirapan ako sa mga panahong iyon at buti na
lamang ay mayroon akong mga kaibigan para ako’y tulungan. Dumaan sa isipan ang iba pang
nakararanas ng ganoong sitwasyon at doon nagsimula ang aking interes sa kalusugang mental. Nais
alamin ng papel na ito ang kalagayan ng kalusugang mental dito sa Pilipinas mula sa taong 2012
hanggang 2016. Nais din nito na mapalaganap ang mga konsepto, kamalayan, at pagiging bukas-isip ng
mambabasa sa kalusugang mental at ang kalagayan nito.
I.
Ang kalusugang mental ay isang parte ng tao na madalas ay hindi nabibigyang halaga.
Una sa lahat ay, ano nga ba ang kalusugang mental? Ayon sa World Health Organization, ang
kalusugang mental ay ang estado ng kaginhawaan kung saan ang indibidwal ay nakikita ang kaniyang
mga abilidad, kayang harapin ang mga normal na istres ng buhay, kayang magtrabaho nang produktibo,
at kayang makapag-ambag sa kaniyang komunidad (Herman, H., Moodie, M. & Saxena, S., 2005). Maaari
ding sabihin na ang isang indibidwal na malusog sa aspektong mental ay madalas inilalarawan bilang
nasa loob ng estado ng pagkabalanse at taglay ang sikolohikal na “pagkabuo”. Pagdating sa kalusugan ay
mayroong itong katunggali. Alam naman natin na sa aspekto ng kalusugan ay mayroong mga
karamdaman at disabilidad na mararanasan ng kahit sinong indibidwal. Ang karamdamang mental, mas
kilala bilang “sakit sa isip”, ay isang kondisyon kung saan naaapektuhan ang ating kalusugang mental
nang negatibo. Depresyon, PTSD, bipolar, Alzheimer’s, at marami pang iba ay mga halimbawa ng
karamdamang mental. Ayon kay Shahani (2014), ganoon din ang mental na disabilidad ngunit ang
pinagkaiba ng dalawa ay ang mental na disabilidad ay isang talamak na kondisyon na nililimita lahatlahat ang panlipunan na panksyon ng pasyente kompara sa karamdamang mental na kaya pang gamutin
at madalas ay tumutungo sa malaking pagbabago.
Kasama ang mental na kaginhawaan sa kahulugan ng kalusugan. Ayon din sa WHO, ang
kalusugan ay ang estado ng kompletong pisikal, mental, at panlipunang kaginhawaan at hindi lamang
kawalan ng karamdaman o kahinaan (Herman, H., Moodie, M. & Saxena, S., 2005). Nakikita na integral
ang aspekto ng mental na kaginhawaan upang masabing malusog ang isang tao. Mahalaga ring tandaan
na hindi lamang sa kawalan ng sakit umiikot ang kalusugan. Hindi lamang dahil wala tayong
karamdamang mental ay pinapabayaan na natin ang ating kalusugang mental. Ayon sa libro na isinulat
ni Ladrido-Ignacio at Tronco (2000), sa loob ng estado ng kalusugang mental ay kailangan ang malakas
1|Reyes
na pangangatawan, organisadong isipan, ang mga nararamdaman ay nasa ayos, ang ugali ay tugma at
nasa lugar, at ramdam ng indibidwal na siya ay kasapi sa isang pangkat at nagagawa niya ang kaniyang
mga tungkulin sa loob nito. Maraming kondisyon ang kailangan masunod upang masabi ng isang
indibidwal na siya ay malusog sa aspektong mental.
Makikita rin natin ang relasyon ng kalusugang mental sa kalusugang pisikal at kalusugang
panlipunan. Nabanggit na mahalaga ang pisikal na kaginhawaan sa kalusugang mental at bise-bersa.
Kapag tayo ay nagkakaroon ng malulubhang sakit, naaapektuhan nito ang ating pag-iisip. May mga kaso
kung saan ang mga nagkakaroon ng malulubhang sakit ay nakararamdam ng kawalan ng pag-asa o kaya
ay depresyon. May impluwensiya rin ang kalusugang mental sa ating katawan. Mayroong mga pisikal na
karamdaman na nagdudulot ng komplikasyon sa ating mental na kaginhawaan tulad ng depresyon.
Importante rin ang kalusugang panlipunan sa ating kalusugang mental. Ang kapaligiran at ang
pakikitungo ng lipunan ay may malaking epekto sa pag-iisip ng indibidwal. Kapag ang isang indibidwal ay
mayroong hindi magandang relasyon sa kanyang lipunan, malaki ang tiyansa na magkaroon ito ng
karamdamang mental dahil mas gugustuhin nito ang maging mag-isao kaya ay maaapektuhan nito ang
tingin sa kaniyang sarili. Ganoon din ang epekto ng karamdamang mental. Mas pipiliin ng indibidwal na
mapag-isa at isarili ang kaniyang problema. Mawawalan siya ng interes sa pakikihalubilo sa kaniyang
kapuwa. Ang kalusugang mental ng indibidwal ay mayroon ding impluwensiya sa ugali at pag-iisip ng
mga tao sa paligid niya. Mga pamilya, kaibigan, at mga kakilala ng isang nakararanas ng karamdamang
mental ay maaari ding magkaroon ng karamdamang mental dala ng istres at lungkot. Konektado ang
kalusugang mental nating lahat kaya ang kamalayan ng bawat isa ay mahalaga sa pagpapaunlad ng
kalusugang mental ng lipunan.
Upang maprotektahan ang kalusugang mental ng mga mamamayan ay mayroong mga batas o
lehislasyon ang pamahalaan para sa kalusugang mental. Ang mahalagang layunin ng lehislasyong
kalusugang mental ay mapangalagaan, mataguyod, at mapabuti ang buhay at mental na estado ng mga
mamamayan (Freeman, M., Pathare, S. & World Health Organization, 2005). Dahil ang mga mayroong
karamdamang mental ay bulnerable sa diskriminasyon at pang-aabuso, krusyal ang lehislasyong
kalusugang mental para sa ikabubuti ng kalagayan ng mga indibidwal. Ayonsa artikulo na sinulat ni
Bonalos at Tordecilla (2016), ang isang batas sa kalusugang mental ay magpapahusay ng serbisyong
kalusugang mental, mapapangalagaan ang karapatan ng mga mayroong karamdamang mental, at
makabubuo ng bagong pambansang konsehong kalusugang mental. Kinakailangan din nito na aralin ng
mga mag-aaral ng medisina ang kalusugang mental. Pagkatapos ng pagtalakay sa mga konseptong ito ay
ating titingnan ang mga ito sa konteksto ng Pilipinas.
2|Reyes
II.
Ang kalagayan ng kalusugang mental dito sa Pilipinas mula sa taong 2012 hanggang 2016 ay
patuloy na nagbabago at umaasenso ngunit may mga isyu na kailangang resolbahin.
Ang karamdamang mental dito sa Pilipinas ay isang penomenang hindi natin napapansin. Ayon
sa artikulong sinulat ni Crisostomo (2012), sinabi ni Romeo Enriquez na ang mga Pilipino na mayroong
karamdamang mental ay tinatayang nasa 0.5% hanggang 1.5% ng populasyon ayon sa internasyonal na
pagtatantiya ngunit walang datos na maaaring magamit. Ayon naman sa sinulat na artikulo ni Magtubo
(2016), tinatayang 17% hanggang 20% ng mga Pilipino na nasa gulang ang nakararanas ng karamdamang
saykayatriko habang 10% hanggang 15% ng mga batang Pilipino, edad 5 hanggang 15, ang nakararanas
ng mga problema sa kalusugang mental. Sabihin nating tama ang pagtantiya noong 2012, nagkaroon ng
pagtaas ng mga kaso ng karamdamang mental pagkalipas lamang ng ilang taon. Pinapakita lamang nito
kung gaano kabilis tumaas ang bilang ng mga indibidwal na nagkakaroon ng karamdamang mental sa
Pilipinas. Ang karamdamang mental ay pangatlong karaniwang sakit ng mga Pilipino at sa kada 100,000
na Pilipino, 88 na kaso nito ang iniulat ayon sa National Statistics Office.
Ayon sa isang pag-aaral noong 2010, 14% ng 1.4 milyon na mayroong mga disabilidad ay mga
tao na mayroong mental na disabilidad. Maaaring tumaas ito kasabay sa pagtaas ng mga karamdamang
mental dito sa bansa. Ipinapakita lang nito na patuloy ang paglaganap at pagtaas ng bilang ng kaso ng
mga karamdamang mental dito sa Pilipinas kung hindi ito matutugunan. Ayon sa artikulo na sinulat ni
Dioquino (2014), 7.14% sa 942,098 na PWDs sa bansa
ay nasa kategorya na nakararanas ng
“Karamdamang Mental” kung saan 13,584 na tao sa ilalim nito ay nasa NCR. Pagkalipas lamang ng apat
na taon ay ang porsyento ng mga taong mayroong mental na disabilidad ay nangalahati.
Ang nangungunang karamdamang mental dito sa Pilipinas ay ang Schizophrenia. Ayon sa pagaaral na isinagawa ni Dr. Tomas Bautista, 42% ng mga lumahok na pasyente na kasama sa kaniyang pagaaral ay mayroong Schizophrenia kung saan ay karamihan ay mga lalaki mula sa 20 hanggang 44 na
taong gulang. Ang Schizophrenia ay isang karamdamang mental na maaari maging mental na disabilidad
kapag hindi naagapan. Ayon kay Bautista, makikita sa datos na itinatayang mahigit isang porsyento ng
total na populasyon ng bansa ang mayroong Schizophrenia na madalas ay nagbubunga mula sa hindi
pagkabalanse ng mga kemikal sa utak. Kadalasan, ang mga mayroong Schizophrenia ay nakararanas ng
mga guni-guni o delusyon at nagpapakita ng labis na abnormal na pagkilos. Ang mga ito ay nagbubunga
ng sobrang pagkabahala at pagkawala sa tamang katinuan. Ayon din sa pag-aaral, 15% ng mga lumahok
na pasyente ay mayroong bipolar disorder na sinusundan naman ng substance abuse na mayroong 6%.
Ang iba pang mga karamdamang nakita sa pag-aaral ay major depressive disorder, anxiety disorder,
schizoaffective disorder, acute at transient disorder, at stimulant related disorder.
3|Reyes
Ang isa pang karamdamang mental na laganap sa Pilipinas ay ang depresyon kung saan mahigit
4.5 na milyong Pilipino ang mayroon nito noong 2015. Ito ang pinakamataas sa buong Timog-Silangang
Asya at ang malungkot pa ay isa lamang mula sa tatlong nakararanas ng depresyon ang hihingi ng tulong
mula sa isang espesyalista, ayon sa WHO. Ang isang-katlo ay walang kamalayan sa kanilang kondisyon.
Ayon sa artikulo na sinulat ni Crisostomo (2012), ang relasyon ng pamilya ang nakikitang
karaniwang sanhi ng mga karamdamang mental ng mga Pilipino. Sabi ni Romeo Enriquez, presidente ng
Philippine Psychiatric Association o PPA, ang pagkakaroon ng isang dysfunctional na pamilya ang
karaniwang problema na hinaharap ng mga Pilipino. Mayroon ding mga psycho-social stresses katulad
ng ekonomik, interpersonal, at intrapersonal na relasyon.
Ang lehislasyon na gumagabay sa kalusugang mental dito sa Pilipinas ay ang Pambansang
Polisiya ukol sa Kalusugang Mental ng Department of Health. Ayon sa DOH (n.d.), ang Pambansang
Polisiya ukol sa Kalusugang Mental ay masusunod sa pamamagitan ng isang programang
pangkalusugang mental na inuuna ang pagpapaunlad ng kalusugang mental, pagpapangalaga ng mga
karapatan at kalayaan ng mga taong may karamdamang mental, at pagbawas ng pasan at kahihinatnan
ng mababang kalusugang mental at mga karamdaman at disabilidad sa kalusugang mental at utak. Ang
polisiyang ito ay nagsisilbing patnubay para sa mental health care ng Pilipinas at nagbigay ang DOH ng
mga stratehiya para dito. Ang mga estratehiya na ginagamit ng DOH ay ang mga sumusunod:

Pagpapaunlad ng Kalusugan at Adbokasiyang Pangkalusugan kung saan ay pinapalalim nito ang
adbokasiya at mga impormasyong multimedia, edukasyon at stratehiyang pangkomunidad na para sa
publiko, pasyente ng kalusugang mental at mga pamilya.

Pagbigay ng Serbisiyo kung saan ay papaunlarin ang mga serbisyong kalusugang mental sa parehong
pambansang at lokal na antas.

Polisiya at Lehislasyon kung saan ay bubuo ng mga pambansang lehislasyon, gabay at mga program
standards na nagbibigay diin sa pagkabuo ng isang epektibong sistema kung saanay makakukuha ng
tamang serbisyong pangkalusugan ang mga mayroong karamdamang mental.

Pagsuporta sa Pag-unlad ng isang Research Culture and Capacity na tungkol sa kalusugang mental na
makatutulong sa pagkaintindi nito.

Pagbuo ng mga Public-Private Partnership

Pagkabuo ng Database ng Sistema ng Impormasyon

Pagbuo ng mga Modelong Programa para malaman ang epektibong programa para sa mga LGUs kasama
ang tulong ng ibang mga organisasyon.

Pagsusubaybay at Pagsusuri ng mga programa para makabuo o maayos ang mga layunin at programa.
4|Reyes
Isang resulta ng polisiyang ito ay ang pagkabuo ng Philippine Health Information System on Mental
Health Conditions. Ito ay ang unang nabuong sistema ng impormasyon tungkol sa mga kaso ng iba’t
ibang mga klase ng karamdamang mental, mental na disabilidad at iba pa. Nailagay na ito sa sampung
pampublikong ospital at apat na pampribadong ospital. Gamit ng sistemang ito ay nakita ni Dr. Tomas
Bautista ang mga nangungunang karamdamang mental. Ayon sa namuno ng proyekto na si Prof. Maria
Lourdes Amarillo, ang mga gumawa sa PHIS ay umaasang makatutulong ito sa pagbuo sa mga polisiya at
magbibigay ng mas magandang pag-unawa sa estado ng kalusugang mental at sa pangangalaga nito sa
bansa.
May dalawang pasilidad na nagbibigay ng mental health care sa lungsod ng Mandaluyong. Una
ay ang Sanctuary na isang apat na hektaryang pasilidad ng Department of Social Welfare and
Development (DSWD). Ang pangmatagalang layunin nito ay maisama pabalik ang mahigit na 132 na
babae na mayiba’t ibang mental na disabilidad sa lipunan sa pamamagitan ng pagbigay sa kanila ng
therapy sessions at pangkabuhayang pagsasanay. Ang National Center for Mental Health ay isang 47
hektaryang pasilidad na mayroong 4,200 na kama at naglilingkod sa mahigit 56,000 na outpatients kada
taon. Kasama pa ang mahigit 3,000 na inpatients na nakatira sa 35 pabilyon ng NCMH. Ang dalawang ito
ay ang dalawang pangunahing pasilidad na nagbibigay ng mental health care sa buong NCR. Ang 4,200
na kama ng NCMH ay bumubuo sa 5,465 kama na kapasidad para sa karamdamang mental ng DOH. Ang
natitira ay ipinamamahagi na sa buong bansa. Anim na rehiyon sa bansa ang walang mga inpatient na
saykayatrikang pasilidad kaya madalas ay kailangan pang lumuwas papuntang Mandaluyong ang mga
mayroong karamdamang mental o mental na disabilidad. Nakalulungkot din na P150 lang kada kama
ang inilalaan na pondo ng DOH sa NCMH. Ganoon ang sitwasyon sa Sanctuary na madalas ay lumalagpas
sa kapasidad ang pasilidad kada araw at kahit sa gitna ng gabi ay tumatanggap pa rin sila ng mga
pasyente.
Ayon sa papel na isinulat ni Tuliao (2014), dito sa Pilipinas ay mayroong 4 na pangkalahatang
propesyon na legal na kinikilala na nagbibigay ng serbisyong kalusugang mental: mga propesyonal ng
guidance and counselling, mga sikologo, panlipunang manggagawa, at mga nasa ilalim ng medikal na
propesyon. Makikita sa talaan sa ibaba ang bilang ng mga propesyon sa kada 100,000 ng pangkalahatang
populasyon.
Propesyon
Bilang sa kada 100,000 ng populasyon
Saykayatrista
0.40
Saykayatrikong nars
0.40
Medikal na doktor na hindi dalubhasa sa
0.17
5|Reyes
saykayatriya
Sikologo
0.14
Panlipunang manggagawa
0.08
Occupational therapist
0.08
Para sa inpatient units, iniulat ng WHO na mayroong 19 na saykayatrikong inpatient units na nakabase
sa mga komunidad na mayroong 1.58 na kama kada 100,000 at 15 na residensyal na pasilidad
pangkomunidad na mayroong 0.61 na kama o lugar kada 100,000. Para naman sa outpatient units,
mayroong 46 na pangkalusugang mental na pasilidad para sa mga outpatient na nagsisilbi sa 124.3 kada
100,000 at pasilidad na panggamot na nagseserbisyo sa 4.42 kada 100,000. Para naman sa school
counselors, ang naiulat na counselor-client ratio ay 1:800 hanggang 1000.
Mas kaunti sa 500 ang mga saykayatristang sertipikado sa bansa at 91 sa mga iyon ay sa NCMH
nagtatrabaho. Mahahanap sa loob ng iba’t ibang pampublikong pasilidad pangkalusugan ang mga
pasyente ng kalusugang mental. Ang mga pasilidad na ito ay may iba’t ibang mandato. Halimbawa, ang
Sanctuary ay pinapatakbo ng DSWD samantalang ang NCMH ay pinapatakbo ng DOH. Nagdudulot ito ng
isang mental health care system na putol at hindi magkakatugma.
III.
Maraming mga problemang hinaharap ang kalusugang mental dito sa Pilipinas.
Pahapyaw na nakita ang ilang problema ng kalusugang mental dito sa Pilipinas tulad ng pagtaas
ng kaso ng karamdamang mental at kakulangan sa pasilidad. Isa pang problema dapat talakayin ay ang
istigma at laganap na diskriminasyon sa mga nakararanas ng karamdamang mental. Ang mga termino
tulad ng “baliw”, “abnormal”, “may sapak sa ulo”, at “abnoy” ay ilan lamang sa mga salita na idinidikit sa
mga may problema sa kanilang kalusugang mental. Sabi naman ni Senadora Grace Poe na iniisip pa rin
na hindi sakit ang depresyon ngunit isang bagay na mawawala na lang bigla at dahil sa rason na iyon ay
marami pa ring tao na nakararanas nito ay nahihiyang humingi ng tulong. Masasabi rin ito sa iba pang
karamdamang mental na minsan ay iniisip ng iba na “pag-iinarte”, “pagdadrama” o kaya “pagiging
tamad” lamang. Ang mga ito ay halimbawa ng pampublikong istigma.
Ang pampublikong istigma ay nagiging pribadong istigma kapag ito ay sinasarili ng indibidwal. Ito
ay nagreresulta sa pagbaba ng self-worth at self-efficacy, kahihiyan, mababang self-esteem, at ang
pagdadalawang-isip sa paghingi ng paggamot. Ang pribadong istigmang mga Pilipino ay nakaaapekto
nang negatibo sa intensyon sa paghingi ng propesyonal na tulong. Ito rin ay namamagitan sa relasyon ng
pampublikong istigma at ugali tungo sa paghingi ng propesyonal na tulong. Dahil dito ay maaaring
lumala ang karamdamang mental ng isang indibidwal o kaya ay mapabayaan ang kaniyang kalusugang
mental.
6|Reyes
Isa pang epekto ng istigma ay ang loss of face. Ayon kay Tuliao (2014), ang loss of face ay
tinutukoy bilang pagbabanta sa o kawalan ng panlipunang integridad ng isang tao, lalo na kapag may
kaugnayan ito sa mga panlipunang relasyon at sa panlipunang kalagayan ng isang tao.Kaya ang
pagpreserba o pagpapanatili ng face ay isang malaking salik ng motibasyon na nakaiimpluwensiya sa
mga indibidwal na sumunod sa panlipunang mores at iwasan ang negatibong impresyon ng ibang tao.
Dahil sa istigma ay mas pinipili na lamang ng indibidwal na i-sarili ang kaniyang karamdamang
mental at hindi humingi ng tamang tulong upang hindi ito makaranas ng diskriminasyon o kaya ay itaboy
ng lipunan. Kahit man sa pagkabuo ng PHIS-MHC ay nagkakaroon ng kakulangan ng datos para sa
pagbuo ng mga solusyon bunga ng mababang pag-ulat ng mga kaso ng karamdamang mental dulot ng
istigma. Kapag mababa ang mga naiuulat na mga kaso ng mga karamdamang mental, hindi nakikita ang
kahalagahan sa paggawa ng mga sagot para sa mga ito. Sinabi rin ni Dra. Dina Nadera ng Philippine
Psychiatric Assosciation na mayroong kakulangan ng impormasyon kaya hindi matiyak kung gaano kalala
ang sitwasyon. Ang kakulangan sa datos din daw ang rason kung bakit hindi umuunlad ang serbisyo dahil
mababa lamang ang bilang at hindi nakikita ang pangangailangan nito. Kung wala ring serbisyo ay
walang maiuulat na mga kaso ng karamdamang mental. Nakikita natin ang siklo ng problema ng
kakulangan sa datos ng kalusugang mental.
Dahil nga sa kakulangan sa datos ay maaaring hindi rin nakikita ng pamahalaan ang
pangangailangan na paunlarin ang kalagayan ng kalusugang mental kaya kakaunti lamang ang mga
proyekto ukol sa kalusugang mental at ang kawalan ng batas ukol dito. Hindi rin nabibigyan ng subsidiya
ang paggamot para sa kalusugang mental kaya mahal ang presyo ng pagpapagamot na minsan ay
umaabot sa P200 hanggang P300 kada araw. Hindi naman sinasabi na hindi sinusuportahan ng
pamahalaan ang kalusugang mental. Masasabi lamang na mahina o hindi ganoong kalakas ang suporta
ng pamahalaan dito dahil sa paniniwala na mas mahalagang tugunan ang ibang aspekto ng kalusugan
kaysa kalusugang mental. Maraming mga senador ang sumusuporta sa kalusugang mental tulad nina
Risa Hontiveros, Pia Cayetano, at Grace Poe ngunit hindi ito sapat upang tumuloy-tuloy ang pag-unlad
ng kalagayan ng kalusugang mental.
IV.
Sa kabutihang palad ay may mga solusyon para sa mga problema na hinaharap ng kalusugang
mental.
Ang isang epektibong solusyon ng mga problemang ito ay ang pagpapatupad ng isang batas ukol
sa kalusugang mental. Sa kasalukuyan ay isang polisiya lamang ang gumagabay sa mental health care ng
Pilipinas. Ito ay nagsisilbing patnubay lamang at hindi nagbibigay ng karampatang proteksiyon at
seguridad sa karapatan ng mga mayroong karamdamang mental. Hindi rin ito nagbibigay ng tama at
7|Reyes
kongkretong paraan ng pakikitungo at paggagamot sa mga mayroong karamdamang mental. Ang
pagkakaroon ng batas ukol sa kalusugang mental ay sinisiguro ang pagkabuo ng sistema kung saan ay
may mga enforceable na karapatan na nag-aalaga ng mga taong may karamdamang mental mula sa
diskriminasyon at iba pang paglabag sa karapatang pantao na isinasagawa ng pamahalaan at mga
pribadong indibidwal at sinisiguro nito ang patas at pantay na pagtrato sa lahat saan mang antas ng
buhay sila ay nabibilang.Ito rin ay magbubuo ng isang konseho kung saan ito ang mangunguna sa
pagtugon sa mga isyu ng kalusugang mental at ang mamumuno sa pangangasiwa ng mental health care.
Mas mapapatibay din ng batas ukol sa kalusugang mental ang mga polisiya sa hinaharap dahil mayroon
na itong sinusundan na legal na balangkas at mas masisiguro nito ang implementasyon ng mga layunin
ng batas. Hindi matibay ang polisiya kung wala itong batayang batas kaya ay integral sa kalagayan ng
kalusugang mental ang pagkakaroon ng batas tungkol dito.
Ang polisiya at batas ay dalawang komplementaryong paraan para mapabuti ang pangangalaga
at serbisyo ng kalusugang mental ngunit kung walang pampolitikang kapasyahan, sapat na kagamitan,
angkop na gumaganang institusyon, serbisyong tulong pangkomunidad, at bihasa na tauhan, ang
pinakamabuting polisiya at lehislasyon ay mayroong maliit na kabuluhan. Lahat ng polisiya sa kalusugang
mental ay kinakailangan ng pampolitikang suporta para matiyak ang lehislasyon ay maisagawa nang
tama. Ang pampolitikang suporta ay kailangan din para maiamenda ang mga batas pagkatapos itong
maipasa para maitama ang mga hindi ninanais na sitwasyon na maaaring kumontra sa layunin ng
polisiya (Freeman, M., Pathare, S. & World Health Organization, 2005). Kahit anumang galing ng isang
batas ay hindi ito aasenso kung walang pampolitikang suporta. Ang mga nasa posisyon sa pamahalaan
ay ang mag-iimplementa at gagabay sa mga programa at serbisyo na magpapabuti sa kalagayan ng
kalusugang mental kaya dapat ay isinasapuso nila ang adbokasiyang ito. Sinisiguro rin nito na ang
administrasyon at ang mga nasa posisyon ay iniisip ang kapakanan ng tao at ang hinaharap. Ang
pampolitikang suporta ay susi sa pag-asenso ng serbisyong kalusugang mental at pagtanggal ng
kakulangan ng isang batas para sa kalusugang mental. Kapag buong-buo ang suporta ng pamahalaan,
ang pag-unlad ng kalagayan ng kalusugang mental ay sigurado at tuloy-tuloy.
Si Bise-Presidente Leni Robredo, sa panahon ng kaniyang termino bilang kongresista noong ika16 na Kongreso, ang huling naghain ng isang Mental Health Bill (House Bill 5374) na may katumbas sa
Senado (Senate Bill 2910) na isinulat ni Senadora Pia Cayetano. Wala sa dalawa ang pumasa. Ang
kawalan ng batas ay hindi bunga ng kakulangan sa pagsubok kung hindi ay sa mababang tingin nito ng
ibang mga opisyal ng kongreso. Ang pinakaunang bersyon na naipasa noong 1980’s ay inakda ni Senador
Orlando Mercado. Imbis na batas, ang nagsisilbing gabay sa serbisyong kalusugang mental ay ang
8|Reyes
Philippine Mental Health Policy na pinirmahan ni dating kalihim ng kalusugan na si Manuel M. Dayrit
noong 2001. Mga pahayag ng polisiya ang mga sumusunod: pamumuno sa sektor ng kalusugang mental,
pamantayan para sa kalidad na pangangalaga sa kalusugan, pag-unlad ng yamang-tao, at pagpapalakas
at paglahok, bukod sa iba pa. Kahit patuloy na nababasura ang mga ito ay patuloy pa rin ang laban para
sa pagkabuo ng isang batas ukol sa kalusugang mental.
Ang mga Non-Government Organization o NGOs ay solusyon din sa mga problema na hinaharap
ng kalusugang mental. Isa ay ang Philippine Psychiatric Association o PPA. Ang nangungunang nagtutulak
sa pagkapasa ng mental health act ay ang PPA na nagsimula ng isang online na petisyon na ang tawag ay
#MHActNow. Gumawa ng video ang PPA kung saan ang iba’t ibang mga artista at kilalang indibidwal ay
inaadbokasiya ang pagkapasa ng mental health act at ang pagkakaroon ng isang batas sakalusugang
mental. Nangunguna rin ang PPA sa pagpapalaganap ng kamalayan at edukasyon tungkol sa kalusugang
mental sa pamamagitan ng iba’t ibang programa tulad ng online na materyales, educational discussions,
at iba pa.
Ang isa pang NGO na tumutulong sa pagpapalaganap ng edukasyon tungkol sa kalusugang
mental ay ang Natasha Goulbourn Foundation o NGH. Ayon sa artikulo na isinulat ni Lapeña (2015), ang
hindi pagtanggap ng Katolikong Simbahan at ang kaugnay na kahihiyan at istigma sa pamilya ang isang
bagay na sinusubukang malutas ng NGF sa pamamagitan ng pag-uusap sa Catholic Bishops’ Conference
of the Philippines para mabigyan ng Katolikong libing ang mga nagpakamatay. Dahil wala pa ring
pambansang programa para sa pagpigil ng pagpapakamatay, pampublikong edukasyon ang madalas na
ginagawa ng mga grupo tulad ng NGF at PPA.
Noong 2016 ay pumirma ang DOH ng isang kasunduan kasama ang NGH upang maitatag ang
“Hopeline”. Ang Hopeline ay isang 24/7 na suicide counselling hotline na layunin na tulungan ang mga
taong nakararanas ng depresyon. Sa pamamagitan ng pagkonekta sa kanila sa mga tagapayo at mga
propesyonal sa kalusugang mental, sasagutin ng mga ito ang mga tawag at kakausapin ang nasa kabilang
linya para mabigyan ito ng payo, impormasyon, at suporta. Kung kailangan ng tumawag ng tulong na
hindi maibibigay ng mga sinanay na “crisis responders”, ang tumawag ay sinasangguni ng mga
responders sa isang medikal na pasilidad. Mayroong siyam na crisis responders ang NGF dito sa Metro
Manila.
Ang huling NGO ay ang Philippine Mental Health Association o PMHA. Tulad ng NGF at PPA ay
inaadbokasiya rin ng PMHA ang pagpapalaganap ng karunungan, kamalayan, at pagmamalasakit sa
kalusugang mental sa pamamagitan ng iba’t ibang programa. Noong 2012 ay bumuo ng isang relepsychiatry program ang PMHA kung saan ang pangkalahatang practitioners ng mga nasa probinsya ay
9|Reyes
nakapagkonsulta sa mga saykayatriko sa Maynila sa pamamagitan ng video conferencing. Tinuruan sila
kung paano magreseta ng mga saykayatrikong gamot para sa kanilang mga pasyente.
Ang pinakamahalagang solusyon sa mga problemang hinaharap ng kalusugang mental ay ang
tamang edukasyon para sa mamamayang Pilipino. Ang pagbibigay ng tamang edukasyon ay ang
pangmatagalang sagot sa istigma kung saan ay lubos na maiintindihan ng mga Pilipino ang sitwasyon ng
mga nakararanas ng karamdamang mental at mental na disabilidad at magreresulta ito sa pagbaba ng
kaso ng diskriminasyon. Kailangan ay turuan ng mga pangunahing konsepto ang mga Pilipino upang sila
ay maging mulat sa posibleng epekto ng kanilang mga kilos at gawain. Dapat din ay pahalagahan ng mga
nasa medikal na sector ang kalusugang mental. Ayon sa libro na isinulat ni Ladrido-Ignacio at Tronco
(2000), pinapakita ng mga ilang pag-aaral mula sa buong mundo na kayang isama ng primary health care
workers ang kalusugang mental bilang parte ng mga serbisyong pangkalahatang kalusugan. Posible ang
integrasyon nang hindi napababayaan ang mga nakilala bilang pangunahin at mahalagang mga problema
sa kalusugan. Mayroong mga maikli at mahusay na ginawa na mga programa sa pagsasanay na dinisenyo
para hindi lamang makilala ang mga problemang saykayatriko at/o kalusugang mental sa kanilang mga
pasyente, kundi magkaroon din ng kaunting antas ng kakayahan para sa paghawak ng mga problemang
ito ang primary health care workers. Nakikita na kayang ilagay ang kalusugang mental sa isa sa mga
pangkalusugang prayoridad nang hindi nadadamay ang ibang aspekto ng kalusugan.
V.
Ang kalusugang mental dito sa Pilipinas ay patuloy na uunlad kung ipagpapatuloy lang ang
pagsuporta sa NGOs, pagsuporta ng pamahalaan, at pagbibigay ng wastong edukasyon sa mga
Pilipino.
Ang kalagayan ng kalusugang mental dito sa Pilipinas mula sa taong 2012 hanggang 2016 ay
nagpapakita ng pag-unlad ng bansa pagdating sa aspektong pangkalusugan. Tumaas man ang kaso ng
karamdamang mental ay bumaba naman ang kaso ng mental na disabilidad. Ang pagkabuo ng Philippine
Health Information System on Mental Health Conditions ay isang tanda ng pag-asenso at isang hakbang
sa tamang direksiyon. Ang patuloy na paglaban ng iba’t ibang NGOs at mga mambabatas para sa isang
batas ukol sa kalusugang mental ay isa ring halimbawa ng ating pagtahak para sa ikabubuti ng lipunan.
Kapag ating sinuportahan at sinamahan ang mga NGOs sa kanilang adhikain, patuloy ang pagsuporta ng
pamahalaan sa kaunlaran ng kalusugang mental, at tuloy ang pagpapakalat ng kamalayan ukol sa
kalusugang mental sa mga Pilipino, ay tiyak na darating ang araw na ang kalusugang mental ay
mapahahalagahan at hindi malilimutan.
10 | R e y e s
Sanggunian:
Bonalos, P. & Tordecilla, K. (2016, July 8). Mental health to be a DOH priority. CNN Philippines. Nakuha mula sa
http://cnnphilippines.com/news/2016/07/07/mental-health-doh-priority.html
Crisostomo, S. (2012, August 2). ‘Family ties usual cause of mental illness among Pinoys'. The Philippine Star.
Nakuha mula sahttp://www.philstar.com/headlines/2012/08/02/833977/family-ties-usual-cause
-mental-illness-among-pinoys
Department of Health Philippines. (n.d.). Mental Health Program. Nakuha mula sahttp://www.doh.gov.ph
/national-mental-health-program
Dioquino, R. J. (2014, July 23). PHL’s first mental health information system rolled out. GMA News. Nakuha mula
sahttp://www.gmanetwork.com/news/story/371642/lifestyle/healthandwellness/phl-s-first-mental
-health-information-system-rolled-out
Freeman, M., Pathare, S. & World Health Organization. (2005). WHO Resource Book on Mental Health, Human
Rights and Legislation. Nakuha mula sahttps://books.google.com.ph/books?hl=en&lr=&id
=616HbUCHKyMC&oi=fnd&pg=PA1&dq=Mental+Health+in+the+Philippines+books&ots=6o91MXgSyw
&sig=c8tOsKkIQtsyfhowCiSUPCfj13s&redir_esc=y#v=onepage&q=Mental%20Health%20in%20the
%20Philippines%20books&f=false
Herman, H., Moodie, M. & Saxena, S. (Ed.). (2005). Promoting Mental Health: Concepts, Emerging, Practice.
Nakuha mula sahttp://www.who.int/mental_health/evidence/MH_Promotion_Book.pdf
Ladrido-Ignacio, L. & Tronco, A. T. (2000). Mental Health Care in the Community. Quezon City, Philippines.
Megabooks Company
Lapeña, C. G. (2015, July 17). SPECIAL REPORT: Suicide and the Pinoy youth. GMA News. Nakuha mula sa
http://www.gmanetwork.com/news/story/524070/lifestyle/healthandwellness/special-report-suicide
-and-the-pinoy-youth
Magtubo, C. A. (2016, September 2). Mental Health in the Philippines: By the numbers. Nakuha mula sa
http://today.mims.com/topic/mental-health-in-the-philippines--by-the-numbers?country
=philippines&channel=gn-health-wellness
Shahani, L. R. (2014, Marso 18). Breaking stigma: The question of mental health reform. GMA News. Nakuha mula
sa http://www.gmanetwork.com/news/story/352189/news/specialreports/breaking-stigma-the
-question-of-mental-health-reform
Tuliao, A. P. (2014). [Mental health help seeking among Filipinos: a review of the literature]. Faculty Publications,
Department of Psychology. Nakuha mula sahttp://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi
?article=1792&context=psychfacpub
Uy, J.R. (2015, Hunyo 8). Schizophrenia top mental disorder afflicting Filipinos who seek help, says study. Philippine
Daily Inquirer.Nakuha mula sahttp://newsinfo.inquirer.net/696823/schizophrenia-top-mental-disorder
-afflicting-filipinos-who-seek-help-says-study
11 | R e y e s