KERANGKA PENGHASILAN PARAMETER PENILAIAN SELEPAS- DIHUNI DI BANGUNAN PEJABAT KERAJAAN
advertisement
KERANGKA PENGHASILAN PARAMETER PENILAIAN SELEPASDIHUNI DI BANGUNAN PEJABAT KERAJAAN NORAZMI BIN BAKAR Tesis ini diserahkan sebagai memenuhi syarat penganugerahan Ijazah Sarjana Sains (Pengurusan Fasiliti) Fakulti Kejuruteraan Dan Sains Geoinformasi Universiti Teknologi Malaysia NOVEMBER 2009 iv Kepada ibubapaku yang mendidikku, semua guruku yang mengajarku, keluargaku dan semua sahabatku. v PENGHARGAAN Syukur kepada Allah SWT, Tuhan yang mencipta dan mentadbir seluruh alam kerana dengan taufik dan hidayatNya sahajalah telah dapat saya menyempurnakan satu tugasan kajian projek ini dengan kadar yang termampu. Sekalung penghargaan diucapkan kepada Profesor Sr. Dr. Abdul Hakim bin Mohammed selaku penyelia projek sarjana ini. Bimbingan dan nasihat yang beliau berikan telah banyak membantu dalam menjalankan dan menjayakan projek sarjana ini. Tidak dilupakan juga kepada semua pensyarah di Fakulti Kejuruteraan dan Sains Geoinformasi terutamanya Profesor Madya Maizan bin Baba (Penyelaras program Sarjana Sains Pengurusan Fasiliti), Prof. Rosdi bin Ab Rahman, Profesor Madya Dr. Hishamuddin bin Mohd Ali, Profesor Madya Dr. Buang bin Alias, Dr. Choong Weng Wai, Dr. Maimunah bt. Sapri, En. Shahabudin bin Abdullah, Dr. Abdullah Sani bin Ahmad, Dr. Kherun Nita Ali dan lain-lain kakitangan Universiti Teknologi Malaysia yang terlibat secara langsung dan tidak langsung. Seterusnya kepada pegawai-pegawai serta kakitangan di Ibu Pejabat Jabatan Kerja Raya, Kuala Lumpur yang telah memberikan kerjasama secara langsung dan tidak langsung dalam menjayakan kajian projek ini. vi ABSTRAK Kaedah Penilaian Selepas-Dihuni atau dikenali dengan panggilan ringkas POE (Post-Occupancy Evaluation) merupakan satu proses penilaian daripada cabang Penilaian Prestasi Bangunan (BPE). Pelaksanaan kaedah ini bertujuan untuk mendapatkan pandangan secara teratur daripada penghuni bangunan itu sendiri (seperti menilai kepuasan penghuni) terhadap bangunan yang dibina serta fasiliti yang disediakan yang seiring dengan konsep asal senibina dan pengurusan fasiliti iaitu mengintegrasikan rekabentuk dengan keperluan penghuni. Setiap proses dalam pelaksanaan kaedah ini mestilah disesuaikan kegunaannya dengan corak sosio budaya tempatan yang berbeza-beza. Malah pendekatan pelaksanaan kaedah ini juga adalah berbeza-beza di antara bidang senibina dan pengurusan fasiliti. Tujuan kajian ini dijalankan adalah untuk menghasilkan satu kerangka parameter tertentu yang dikenalpasti sesuai digunakan di dalam rekabentuk soalan selidik ketika merancang pelaksanaan penggunaan kaedah ini kelak. Analisa secara kuantitatif berkomputer telah dijalankan untuk mengukur kesemua data dari dapatan kajian yang dilakukan secara edaran borang soal selidik. Hanya bangunan-bangunan pejabat di Ibu Pejabat, Jabatan Kerja Raya Malaysia sahaja yang dipilih sebagai sampel kajian dan kakitangan kerajaan yang bertugas di dalamnya dipilih secara rawak sebagai responden kajian. Hasil daripada penemuan, di dapati kebanyakan parameter yang dikaji adalah berkait rapat dengan responden kajian ini. Seterusnya, adalah dicadangkan supaya kajian terhadap pemilihan parameter-parameter ini dapat diperluaskan lagi kaedahnya. vii ABSTRACT Post-Occupancy Evaluation (POE) is one of the elements in Building Performance Evaluation (BPE) process. The purpose is to evaluate the building performance in a systematic manner after it has been built and occupied for some time. The implementation of POE is to measure occupants’ satisfaction and comfortable level of the building and facilities provided. It is an important input for the architect and facilities manager to integrate the building and its facilities to meet the occupants’ needs. Steps in POE required some modification to meet socialculture needs. POE approach in architecture and facilities management are slight different. The objective of this research is to identify parameters in POE and serve as a basis for questionnaire design during implementation the POE. Quantitative technique aided with computer software has been used extensively to analyze all the data obtained. The office buildings at Jabatan Kerja Raya Headquarters were selected as a case study and sample selected randomly from the staff who occupied the buildings. Findings from the research indicates that almost all the surveyed parameters were relevance to the respondents. Researcher proposed other ways to be used to obtain new parameter. viii KANDUNGAN BAB 1 PERKARA MUKA SURAT TAJUK i PENGESAHAN PENYELIA ii PENGAKUAN iii DEDIKASI iv PENGHARGAAN v ABSTRAK vi ABSTRACT vii KANDUNGAN viii SENARAI SINGKATAN/ISTILAH xii SENARAI JADUAL xiii SENARAI RAJAH xvi SENARAI LAMPIRAN xviii KERANGKA PENGHASILAN PARAMETER PENILAIAN SELEPASDIHUNI DI BANGUNAN PEJABAT KERAJAAN 1.1 Pengenalan 1 1.2 Pernyataan Masalah 3 1.3 Objektif Kajian 8 1.4 Matlamat Kajian 8 1.5 Skop Dan Batasan Kajian 8 1.6 Kepentingan Kajian 9 1.7 Metodologi Kajian 10 1.8 Susunan Bab 13 ix 2 3 TAKRIFAN ISTILAH PENILAIAN SELEPAS-DIHUNI (POE) 2.1 Sejarah 15 2.2 Faedah 21 2.3 Parameter Kajian POE 24 2.4 Tatacara Pelaksanaan POE 42 2.5 50 Halangan Dan Cadangan Penyelesaian METODOLOGI KAJIAN 3.1 Pengenalan 56 3.2 Merekabentuk Kajian 57 3.3 Merangka Soalan 57 3.4 Pembinaan Soalan Kaji Selidik 61 3.4.1 Seksyen 1 – Profil Responden 61 3.4.2 Seksyen 2 – Mengkaji Perkaitan Dan Kepentingan Sesuatu Parameter 3.4.3 61 Seksyen 3 – Mendapatkan Pandangan Responden Untuk Keutamaan Pemilihan Parameter 65 3.4.4 Seksyen 4 – Cadangan Parameter Lain 65 3.5 Prosedur Pemilihan Sampel 65 3.6 Jenis Penyelidikan 66 3.6.1 Mengukur Normaliti Data 66 3.6.2 Jenis Ujian 67 3.6.3 Data Ordinal 67 3.6.4 Analisa data skala ordinal 67 3.6.5 Ujian Mann-Whitney U 68 3.6.6 Ujian Kruskal-Wallis 69 3.6.7 Ujian Korelasi Spearman Rho 70 3.6.9 71 Analisa Deskriptif x 4 ANALISIS DATA DAN PENEMUAN 4.1 Pengenalan 72 4.2 Kaedah Analisa Data 72 4.3 Penemuan Hasil Kajian Awal Penentuan Parameter Utama 73 4.3.1 Latar Belakang Responden 73 4.3.1.1 Jawatan 73 4.3.1.2 Gred Jawatan 74 4.3.1.3 Tempoh Perkhidmatan 74 43.1.4 Tempoh penglibatan dalam pengurusan fasiliti 4.3.2 75 Pemilihan Keutamaan Parameter Penilaian POE 76 4.3.3 Mengkaji Kaedah Pelaksanaan POE Yang Sesuai 4.4 77 Penemuan Hasil Kajian Soal Selidik 78 4.4.1 Latar Belakang Responden 78 4.4.1.1 Gred Jawatan 78 4.4.1.2 Jantina 80 4.4.1.3 Umur 81 4.4.1.4 Taraf Pendidikan Formal 82 4.4.1.5 Tempoh Berkhidmat Dalam Perkhidmatan Awam 83 4.4.1.6 Tempoh Menduduki Bangunan Sekarang 4.4.2 Ujian Bukan-Parametrik 4.4.2.1 Ujian Normaliti Data 84 85 85 4.4.3 Analisa Perkaitan Profil Responden Terhadap Parameter Kajian 87 4.4.3.1 Ujian Mann-Whitney U 88 xi 4.4.3.2 Ujian Kruskal-Wallis 89 4.4.4 Analisa Hubungan Di Antara Tahap Perkaitan Dan Tahap Kepentingan Untuk Setiap Parameter Kajian 91 4.4.5 Analisa Pandangan Responden Terhadap Parameter Kajian 93 4.4.6 Penentuan Keutamaan Parameter Penilaian POE Secara Ringkas 4.5 5 103 4.4.7 Cadangan Daripada Responden 103 Ringkasan 104 RUMUSAN DAN CADANGAN 5.1 Pengenalan 5.2 Pencapaian Objektif Pertama Dan Penemuan Kajian 5.3 107 109 Pencapaian Objektif Kedua Dan Penemuan Kajian 110 5.4 Cadangan Dalam Pelaksanaan POE 112 5.5 Cadangan Dalam Kajian Seterusnya 113 RUJUKAN 114 xii SENARAI SINGKATAN/ISTILAH SINGKATAN MAKSUD JKR Jabatan Kerja Raya POE Post-Occupancy Evaluation (Penilaian Selepas-Dihuni) IEQ Indoor Environment Quality (Kualiti Persekitaran Dalaman) IAQ Indoor Air Quality (Kualiti Udara Dalaman) HOPE Health Optimisation Protocol for Energy-efficient Buildings PROBE Post-occupancy Review Of Buildings and their Engineering CBE Center for the Built Environment BUS Building Use Studies EARM Energy Assessment and Reporting Method’s OAM Office Assessment Method DQI Design Quality Indicators NHS National Health Services NEAT NHS Environmental Assessment Tool VOC Volatile Organic Compounds OKU Orang Kurang Upaya UK United Kingdom ICT Information Communication Technology xiii SENARAI JADUAL NO. JADUAL TAJUK MUKA SURAT 2.1 Kajian perbandingan di antara tiga jenis penilaian selepas-dihuni 38 2.2 Beberapa kaedah penilaian selepas-dihuni yang berjaya 42 4.1 Taburan jawatan responden kajian pertama 74 4.2 Taburan gred jawatan responden kajian pertama 74 4.3 Taburan tempoh perkhidmatan responden kajian pertama 75 4.4 Taburan tempoh penglibatan dalam pengurusan fasiliti oleh responden kajian pertama 75 4.5 Pilihan parameter mengikut susunan keutaman 76 4.6 Taburan kekerapan skor responden memilih kaedah pelaksanaan penilaian selepasdihuni yang sesuai 77 4.7 Taburan gred jawatan responden yang disoal selidik 79 4.8 Taburan jantina responden yang disoal selidik 80 4.9 Taburan kumpulan umur responden yang disoal selidik 81 4.10 Taburan taraf pendidikan formal tertinggi responden yang disoal selidik 82 xiv SENARAI JADUAL (SAMBUNGAN) NO. JADUAL TAJUK MUKA SURAT 4.11 Taburan tempoh perkhidmatan responden yang disoal selidik 83 4.12 Taburan tempoh menduduki bangunan sedia ada oleh responden yang disoal selidik 84 4.13 Keputusan Ujian Kolmogorov-Smirnov dan Shapiro-Wilks untuk menguji normaliti data kajian 85 4.14 Ringkasan keputusan Ujian MannWhitney U untuk kategori jantina 88 4.15 Ringkasan keputusan Ujian KruskalWallis Terhadap Profil Responden 90 4.16 Ringkasan keputusan Ujian Korelasi Spearman Rho 91 4.17 Purata skor untuk mengukur perkaitan hubungan parameter ruang bekerja dengan pelbagai sub-parameter 93 4.18 Purata skor untuk mengukur kepentingan hubungan parameter ruang bekerja dengan pelbagai sub-parameter 94 4.19 Purata skor untuk mengukur perkaitan hubungan parameter pencahayaan dengan pelbagai sub-parameter 95 4.20 Purata skor untuk mengukur kepentingan hubungan parameter pencahayaan dengan pelbagai sub-parameter 96 xv SENARAI JADUAL (SAMBUNGAN) NO. JADUAL TAJUK MUKA SURAT 4.21 Purata skor untuk mengukur perkaitan hubungan parameter suhu panas dengan pelbagai sub-parameter 97 4.22 Purata skor untuk mengukur kepentingan hubungan parameter suhu panas dengan pelbagai sub-parameter 98 4.23 Purata skor untuk mengukur perkaitan hubungan parameter keselamatan dengan pelbagai sub-parameter 99 4.24 Purata skor untuk mengukur kepentingan hubungan parameter keselamatan dengan pelbagai sub-parameter 100 4.25 Purata skor untuk mengukur perkaitan hubungan parameter pengudaraan dengan pelbagai sub-parameter 101 4.26 Purata skor untuk mengukur kepentingan hubungan parameter pengudaraan dengan pelbagai sub-parameter 102 4.27 Taburan kekerapan skor data responden dalam memberikan pandangan keutamaan parameter utama 103 xvi SENARAI RAJAH NO. RAJAH TAJUK MUKA SURAT 1.1 Carta alir proses pelaksanaan kajian 12 2.1 Kerangka kitar hayat Penilaian Prestasi Bangunan (Building Performance Evaluation, BPE) 16 2.2 Konsep prestasi dalam proses penyediaan bangunan 19 2.3 Hubungkait di antara kepuasan penerimaan tahap suhu panas dalaman di tempat kerja dengan kepuasan bekerja (Spearman correlation). 32 2.4 Cadangan garis panduan untuk pelaksanaan POE di bangunan milik kerajaan Malaysia 46 2.5 Prosedur untuk melaksanakan tinjauan bangunan menggunakan pendekatan POE 48 4.1 Carta histogram menunjukkan taburan responden mengikut gred jawatan 80 4.2 Carta histogram menunjukkan taburan responden mengikut jantina 80 4.3 Carta histogram menunjukkan taburan responden mengikut kumpulan umur 81 4.4 Carta histogram menunjukkan taburan responden mengikut taraf pendidikan formal tertinggi 4.5 Carta histogram menunjukkan taburan responden mengikut tempoh perkhidmatan dalam perkhidmatan awam 82 83 xvii SENARAI RAJAH (SAMBUNGAN) NO. RAJAH 4.6 TAJUK Carta histogram menunjukkan taburan responden mengikut tempoh menduduki bangunan sedia ada MUKA SURAT 84 xviii SENARAI LAMPIRAN NO. LAMPIRAN TAJUK MUKA SURAT A Contoh Borang Soal Selidik Kajian Pertama 118 B Contoh Borang Soal Selidik Kajian Kedua 119 1 BAB 1 KERANGKA PENGHASILAN PARAMETER PENILAIAN SELEPASDIHUNI DI BANGUNAN PEJABAT KERAJAAN 1.1 Pengenalan Sejak hampir dua dekad yang lalu, beberapa kajian berkaitan penilaian selepas-dihuni (post-occupancy evaluation) atau lebih popular dengan singkatannya sebagai “POE” terhadap bangunan yang dibina oleh kerajaan di Malaysia telah dilaksanakan seperti di sekolah, institusi pengajian tinggi dan beberapa pejabat kerajaan yang lain. Kajian yang telah dilakukan adalah untuk mengkaji tahap kepuasan penghuni terhadap bangunan yang disediakan serta keberkesanan fasiliti yang disediakan untuk menyokong keberfungsian operasi setiap jabatan kerajaan tersebut (meliputi bangunan milik penuh kerajaan ataupun telah ditukar taraf sebagai sebuah badan berkanun seperti institusi pengajian tinggi awam). Boleh dikatakan hampir semua kajian tersebut hanya terhenti sekadar di peringkat ilmiah sahaja kerana perekabentuk dan penyedia sesuatu fasiliti yang baru tidak menggunakan hasil kajian tersebut sebagai rujukan ketika penghasilan sesuatu rekabentuk baru. Hampir kebanyakan dari mereka lebih mengutamakan kehendak pelanggan sebagai panduan utama dalam merekabentuk demi memenuhi kepuasan hati mereka yang merupakan salah satu maksud utama konsep kualiti dalam rekabentuk dan pembinaan. 2 Usaha Kerajaan Malaysia yang menitikberatkan konsep kualiti dalam setiap proses perkhidmatan yang disampaikan kepada rakyat merupakan satu langkah bijak, namun ianya masih belum cukup seperti merekabentuk dan membina sebuah bangunan yang boleh berfungsi mengikut kehendak pihak yang terlibat. Jabatan Kerja Raya Malaysia atau singkatannya JKR sebagai sebuah badan teknikal rasmi kerajaan telah diberi tanggungjawab sepenuhnya dalam pembinaan hampir kebanyakan fasiliti milik penuh kerajaan di dalam dan di luar negara. Kaedah penilaian selepas-dihuni sebagai satu alat pengukuran keberfungsian ke atas setiap fasiliti milik kerajaan boleh diamalkan oleh JKR sebagai satu daripada rujukan awal semasa peringkat rekabentuk sebuah fasiliti baru. Namun penggunaan kaedah penilaian selepas-dihuni mestilah dikaji kesesuaiannya dengan budaya tempatan dan corak kehidupan masyarakat yang sentiasa berubah-ubah setiap masa. JKR sebagai sebuah agensi teknikal terbesar dalam negara boleh membangunkan satu kerangka dalam melaksanakan penilaian selepas-dihuni untuk semua fasiliti kerajaan dan juga boleh digunakan oleh pemilikpemilik fasiliti persendirian. Terdapat berbagai pilihan untuk menilai prestasi pengurusan fasiliti yang berbeza dari segi kegunaan dan tempat. Kaedah benchmarking atau penilaian selepas-dihuni merupakan satu contoh yang boleh digunakan (Amaratunga dan Baldry, 2002). Melalui fungsi penilaian yang berbagai-bagai, sistem penilaian prestasi boleh memberikan sumbangan besar kepada organisasi untuk mencapai sasaran dan objektif pengurusan organisasi terbabit (Amaratunga dan Baldry, 2003). Menurut Nawawi dan Khalil (2008), rekabentuk bangunan mesti mempertimbangkan parameter yang akan menentukan prestasi bangunan yang selari dengan kepuasan dan keselesaan penghuni bangunan tersebut. 3 1.2 Pernyataan Masalah Apabila sebuah ruang dilabelkan sebagai pejabat, tidak semestinya operasi dalaman boleh dibuat perbandingan di antara sebuah pejabat dengan pejabat yang lain samada melalui proses benchmarking atau lain-lain jenis penilaian (Preiser, 2002). Jika jumlah keluasan ruang bekerja yang diperuntukan kepada pekerja dalam pejabat untuk kegunaan tertentu dikatakan tidak memadai dan apabila dibuat benchmark atau penilaian yang menunjukkan ruang bekerja yang piawai adalah melebihi daripada peruntukan yang diperolehi, maka jurang ini jelas menerangkan tahap prestasi yang rendah dalam pengurusan ruang pejabat (Preiser, 2002). Pengukuran produktiviti pekerja dalam pejabat, telah memberi idea kepada ramai penyelidik untuk mengkaitkan tahap kepuasan pekerja terhadap persekitaran pejabat sebagai satu daripada elemen pengukuran produktiviti. Pendekatan ini perlu diambil kira dengan penuh hemat kerana terdapat bukti yang mencadangkan hubungan rapat di antara produktiviti dan tahap kepuasan pekerja (Haynes, 2008) dalam pejabat yang merupakan penghuni utama bangunan tersebut. Brooks dan Viccars (2006) dalam kajiannya menyatakan apabila berlaku perubahan pejabat, beberapa isu seperti faktor psiko-sosial perlu diberi perhatian di samping persekitaran fizikal bangunan itu sendiri. Jenis kegiatan dan kepadatan bilangan penghuni dalam ruang tertentu juga akan memberi kesan kepada keselesaan penghuni. Kajian PROBE telah menemukan bukti bahawa aspek bunyi dan keselesaan suhu panas menjadi semakin teruk, disebabkan oleh konsep ruang terbuka yang direkabentuk dalam pejabat (Brooks dan Viccars, 2006). 4 Satu kajian yang menggunakan kaedah penilaian selepas-dihuni telah dilaksanakan pada tahun 1990 yang menilai aras keselesaan suhu panas sebagai parameter utama penilaian selepas-dihuni di dalam bilik darjah di sekolah-sekolah lama di Wilayah Persekutuan, Kuala Lumpur. Daripada kajian tersebut ada pendapat yang menyatakan terdapat rekabentuk bangunan sekolah pada masa itu yang menggunakan konsep rekabentuk lama yang disebabkan permintaan tinggi yang mendadak daripada pihak kerajaan semasa tahun ianya dibina. Akibatnya konsep penggunaan perolakan angin semulajadi di dalam bangunan tidak berfungsi kerana perubahan iklim yang berlaku selepas ianya digunakan untuk beberapa tempoh kemudiannya. Dapatan kajian tersebut telah menunjukkan semua sampel kajian merumuskan ketidakselesaan penghuni terhadap suhu panas di dalam bangunanbangunan yang diduduki tersebut (Keumala, 1990). Pada tahun 2005 pula, kaedah penilaian selepas-dihuni telah digunakan untuk menilai perkaitan di antara penyediaan fasiliti dengan tumpuan kerja pegawai kerajaan khususnya di pejabat-pejabat kerajaan di sekitar Negeri Sembilan. Parameter-parameter penilaian selepas-dihuni yang dipilih adalah seperti berikut: i. Pencahayaan ii. Pengudaraan iii. Kualiti udara iv. Suhu persekitaran v. Tahap kebisingan vi. Warna persekitaran vii. Susunatur pejabat viii. Luas/saiz ruang kerja ix. Jarak antara ruang kerja x. Ergonomi xi. Sistem pengurusan fail xii. Suasana persekitaran (Kamarulzaman, 2005). Daripada kajian tersebut, aspek susunatur pejabat, keluasan ruang pejabat, jarak antara ruang pejabat dan suasana persekitaran menjadi parameter utama yang paling mendapat perhatian responden untuk melahirkan rasa tidak puas hati mereka 5 di pejabat kerajaan tersebut. Manakala aspek kualiti udara pula dkatakan mempengaruhi tumpuan kerja mereka dalam pejabat kerajaan (Kamarulzaman, 2005). Hasil daripada setiap kajian tersebut yang semuanya dilakukan terhadap bangunan, membuktikan perlunya satu perancangan yang lebih strategik dilakukan segera untuk memastikan setiap fasiliti yang disediakan boleh berfungsi dengan optimum. Daripada kajian-kajian yang dijalankan tersebut, aspek ruang persekitaran dalam bangunan, aspek suhu panas dalam bangunan dan aspek kualiti udara menjadi parameter utama yang perlu dinilai dalam penilaian selepas-dihuni kerana ianya memberikan impak khusus kepada penghuni bangunan tersebut dalam memberikan tumpuan kepada tugas harian mereka. Walaupun terdapat berbagai teknik penilaian keberfungsian fasiliti yang terdapat di pasaran, namun kaedah penilaian selepasdihuni boleh dilaksanakan pada peringkat awal sebagai salah satu teknik untuk mengenalpasti permasalahannya sebelum kajian lanjut dan lebih rumit dilakukan. Namun kaedah penilaian selepas-dihuni boleh dikatakan kurang mendapat tempat untuk diamalkan dalam industri pembinaan dan pengurusan fasiliti di dalam negara dan kebanyakan kajian hanya lebih bertujuan untuk kegunaan peringkat ilmiah sahaja. Walaupun terdapat kebanyakan pihak pemilik dan pengurusan fasiliti bangunan melaksanakan penilaian tahap kepuasan penghuni terhadap pengurusan fasiliti tersebut, namun ianya hanya terhenti sehingga di peringkat pengurusan sesebuah bangunan atau premis sahaja. Perkara ini telah dikaji Ashaari (2005) yang cuba mengenalpasti pemahaman dan penggunaan kaedah penilaian selepas-dihuni di bangunan-bangunan yang dimiliki dan diuruskan fasilitinya oleh kebanyakan pihak persendirian atau lebih dikenali dengan nama swasta. Kajian tersebut telah mengenalpasti beberapa perkara iaitu; i. pihak pengurusan fasiliti mengalami kekurangan sumber dalam melaksanakan kaedah penilaian selepas-dihuni samada sumber manusia dan pengetahuan, 6 ii. tiada perkaitan khusus yang dapat ditunjukkan oleh pelaksanaan kaedah penilaian selepas-dihuni serta faedahnya dengan pemahaman konsep pengurusan fasiliti yang diamalkan oleh pihak pengurusan fasiliti, iii. terdapat juga keadaan di mana pihak pengurusan tertinggi sesebuah organisasi yang tidak berminat melaksanakan kaedah penilaian selepasdihuni itu sendiri kerana pada pendapat mereka pendekatan tersebut hanya menitikberatkan kepada tahap perkhidmatan pengurusan bangunan dan kepuasan penghuni bangunan sahaja, dan iv. hampir tiada langsung mana-mana perekabentuk bangunan pada masa itu yang menggunapakai hasil kajian penilaian selepas-dihuni ketika menghasilkan rekabentuk bangunan yang baru (Ashaari, 2005). Pemahaman terhadap penilaian selepas-dihuni adalah berbeza-beza di kalangan pengamal-pengamal pengurusan bangunan. Seorang arkitek akan melihat faedah pelaksanaan penilaian selepas-dihuni mengikut perspektif beliau di dalam bidang senibina dan hasil daripada penilaian yang dibuat akan membantunya semasa peringkat merekabentuk bangunan baru yang lebih berfungsi pada masa akan datang. Manakala seorang pengurus fasiliti pula akan melihat faedah pelaksanaan penilaian selepas-dihuni berdasarkan perspektif pengurusan fasiliti yang memastikan hasil penilaian selepas-dihuni akan memberikan maklumbalas terhadap prestasi tugasnya dan sebagai maklumat berguna untuk beliau memperbaiki kelemahan dalam pengurusannya. Untuk melaksanakan penilaian selepas-dihuni, pihak pengurusan perlu memberi tumpuan kepada isu yang paling berkaitan, berbanding membuat penilaian ke atas semua aspek parameter penilaian yang akhirnya akan menghadapi kesukaran untuk menganalisa data yang terlalu banyak dan berlebih-lebih (Hadjri dan Crozier, 2008). Persoalannya, adakah kaedah penilaian selepas-dihuni benar-benar boleh dilaksanakan dan apakah tahap penerimaan penggunaannya dalam budaya negara khususnya. Apakah parameter-parameter penilaian yang perlu ada dalam penilaian ini. Adakah perbezaan tempat bangunan tersebut dan usia bangunan tersebut akan 7 menentukan tahap kesesuaian parameter yang hendak dinilai. Sejauh manakah aras kepentingan parameter-parameter tersebut untuk dimasukkan dalam senarai aspek penilaian selepas-dihuni. Satu kerangka untuk melaksanakan kaedah penilaian selepas-dihuni perlu diwujudkan supaya pelaksanaannya kelak dapat diterima dan digunapakai oleh semua pihak secara lebih terancang dan teratur. Pihak yang ingin mengamalkan kaedah penilaian selepas-dihuni di dalam organisasi mereka perlu dipimpin sejak peringkat perancangan hingga tindakan akhir (seperti penambahbaikan dan perubahan) yang akan dilakukan berdasarkan hasil kajian daripada pelaksanaannya. Di dalam kajian ini, penyelidik memilih bangunan-bangunan pejabat di Ibu Pejabat, Jabatan Kerja Raya Malaysia di Kuala Lumpur sebagai kajian kes dan kakitangan kerajaan yang bertugas di pejabat-pejabat ini sebagai responden untuk mengenalpasti keutamaan dalam penyediaan kerangka pelaksanaan kaedah penilaian selepas-dihuni di bangunan pejabat kerajaan. Di antara bidang kajian penilaian selepas-dihuni yang akan dikenalpasti meliputi penerimaan penilaian terhadap penghuni bangunan yang merangkumi skop kesihatan, keselamatan, keberfungsian dan kecekapan sistem mekanikal dan elektrik, tahap keselesaan penghuni dan kepuasan serta nilai-nilai estetik sesuatu senibina. Kajian ini akan menentukan parameter mana yang akan diberi keutamaan untuk dikaji oleh mana-mana pihak ketika hendak melaksanakan kaedah penilaian selepasdihuni kelak. Kajian ini hanya akan menumpukan penghasilan kerangka parameter tertentu dalam pelaksanaan kaedah penilaian selepas-dihuni untuk bangunan pejabat kerajaan sahaja. Keutamaan ini difikirkan perlu kerana hampir kesemua operasi utama struktur pentadbiran negara menggunakan pejabat untuk melaksanakan segala tugas harian di pejabat. 8 1.3 Objektif Kajian Di akhir kajian ini, di antara objektif yang akan diperolehi ialah: i. Mengenalpasti parameter penilaian untuk penggunaan kaedah penilaian selepas guna di bangunan pejabat kerajaan. ii. Menghasilkan satu kerangka penghasilan parameter penilaian selepas guna yang boleh digunapakai di bangunan pejabat kerajaan. 1.4 Matlamat Kajian Pengamal pengurusan fasiliti milik kerajaan terutamanya Jabatan Kerja Raya akan menggunakan contoh kerangka ini sebagai satu langkah permulaan dalam merancang pelaksanaan penilaian selepas-dihuni mengikut perspektif pengurusan fasiliti pula untuk menilai prestasi bangunan yang telah diuruskan pembinaannya oleh JKR. 1.5 Skop Dan Batasan Kajian Skop kajian ini akan menumpukan kepada bangunan pejabat kerajaan di Ibu Pejabat, Jabatan Kerja Raya Malaysia, Kuala Lumpur sebagai kajian kes. Responden yang dikenalpasti untuk dipilih secara rawak adalah terdiri daripada kalangan kakitangan kerajaan yang bertugas di dalam bangunan-bangunan pejabat yang terdapat di situ. Manakala kerangka yang akan diwujudkan akan menumpukan kepada penilaian di dalam bangunan pejabat sahaja. Penyelidik melakukan kajian berdasarkan perspektif arkitek dengan merujuk kepada penulisan-penulisan di dalam bidang senibina yang diperolehi melalui jurnaljurnal antarabangsa dan tempatan, buku-buku dan laporan-laporan. 9 1.6 Kepentingan Kajian Walaupun kajian dibuat berdasarkan perspektif arkitek, tetapi hasil daripada kajian ini akan boleh memberi manfaat kepada ramai pihak yang terlibat tidak terhad kepada bidang pembinaan malah boleh dimanfaatkan dalam bidang pengurusan bangunan pejabat juga. Di antara kepentingan kajian ini adalah seperti berikut: i. Memberikan input kepada JKR yang merupakan salah satu jabatan teknikal utama kerajaan yang terlibat sepenuhnya dalam pembinaan bangunan-bangunan kerajaan. Penggunaan teknik penilaian selepas-dihuni yang dimasukkan ke dalam proses penilaian prestasi bangunan yang siap dibina yang sedia ada, berupaya untuk dijadikan panduan tambahan sebagai salah satu input semasa peringkat rekabentuk sesuatu projek. Arkitek dan jurutera boleh menjangka masalah yang bakal timbul semasa peringkat rekabentuk berdasarkan gaya hidup penghuni yang sentiasa berubah. ii. Memberikan panduan kepada pihak perunding yang dilantik oleh JKR ketika melaksanakan sebahagian projek-projek pembinaan bangunan milik kerajaan. Pihak perunding yang dilantik oleh JKR untuk melaksanakan sebahagian tugas merekabentuk boleh menggunapakai maklumat yang diperolehi daripada kajian penilaian selepas-dihuni oleh JKR sebagai salah satu panduan mereka. iii. Memberi panduan kepada penghuni-penghuni bangunan milik kerajaan dalam mengenalpasti keperluan sebenar mereka. Melalui kajian soal selidik yang kerap dilakukan kepada penghuni serta ditambah dengan perbincangan dan temubual dari semasa ke semasa akan membantu penghuni mengenalpasti keperluan 10 sebenar mereka yang optimum serta pengurusan fasiliti yang lebih berkesan. iv. Kepentingan Ilmiah Kajian ini boleh membantu Arkitek dan Jurutera semasa peringkat rekabentuk lain-lain fasiliti samada milik kerajaan atau swasta dengan mengenalpasti teknik penilaian yang sesuai. Malah kajian ini juga boleh dijadikan contoh oleh Pengurus Fasiliti untuk melaksanakan kajian serupa yang memfokuskan terhadap keberkesanan pengurusan bangunan ke atas penghuni. 1.4 Metodologi Kajian Metodologi kajian ini dilaksanakan mengikut kaedah berikut. a) Penentuan permasalahan kajian yang diperolehi daripada hasil kajian masa lepas yang telah menggunakan kaedah penilaian selepas-dihuni. Kajian ini juga akan ditambah dengan kajian literatur seperti laporan, buku dan jurnal berkaitan dengan penilaian selepas-dihuni. b) Kajian secara soal selidik terhadap pegawai-pegawai teknikal JKR sendiri yang terlibat di dalam pengurusan bangunan untuk memberikan beberapa input dalam merangka penyediaan kajian soal selidik untuk membina kerangka penghasilan parameter untuk penggunaan penilaian selepasdihuni. c) Kajian secara soal selidik untuk menentukan tahap pengukuran keutamaan parameter penilaian dalam menghasilkan kerangka parameter penilaian di dalam penggunaan penilaian selepas-dihuni. Secara umumnya, proses aliran metodologi kajian adalah seperti berikut. a) Pemilihan tajuk dan penetapan objektif kajian. b) Merangka metodologi kajian. 11 c) Merangka penentuan pengukuran kajian soal selidik untuk menentukan tahap keutamaan pelaksanaan penilaian selepas-dihuni. d) Merekabentuk soal selidik . e) Mengenalpasti kajian kes dan responden untuk pengendalian soal selidik serta pengumpulan data. f) Menganalisa data dan penemuan. g) Melaporkan hasil kajian melalui rumusan dan cadangan. Huraian lebih jelas akan diterangkan di dalam Bab 3. Carta alir proses ini ditunjukkan dengan jelas seperti dalam Rajah 1.1. 12 Rajah 1.1: Carta alir proses pelaksanaan kajian 13 1.5 Susunan Bab Kajian ini disusun mengikut bab tertentu seperti berikut: BAB 1 – Kerangka Penghasilan Penilaian Selepas-Dihuni Di Bangunan Pejabat Kerajaan : Gambaran umum kajian ini yang diterangkan secara ringkas di sini merangkumi penyataan masalah, objektif kajian, skop serta batasan kajian yang dijalankan serta sedikit penerangan ringkas mengenai bab-bab susulan. BAB 2 – Pelaksanaan Penilaian Selepas-Dihuni Sebagai Satu Sistem Penilaian Prestasi Kegunaan Fasiliti : Teori pelaksanaan penilaian selepas-dihuni sebagai satu daripada berbagai sistem di dalam proses menilai prestasi fasiliti yang telah digunakan untuk beberapa tempoh selepas ianya siap dibina akan diterangkan di dalam bab ini. Penganjuran kepada pelaksanaan teori ini akan disokong oleh bahan rujukan seperti buku, jurnal, laporan kajian masa lepas, laporan kertas kerja semasa dan sebagainya. Contoh pemakaian penilaian selepas-dihuni di negara luar turut dijadikan contoh untuk disesuaikan dengan keadaan sosio budaya di Malaysia. Hampir semua rujukan adalah berlatarbelakangkan bidang senibina, maka kajian yang akan dijalankan lebih menjurus kepada perspektif dalam bidang senibina. BAB 3 – Metodologi Kajian : Kaedah menjalankan soal selidik yang diterangkan di dalam bab ini akan merangkumi pelaksanaan rekabentuk kajian, penyediaan soalan, merekabentuk borang soal selidik, jenis analisa serta ujian statistik berkaitan dan penerangan mengenai kaedah proses pengumpulan data dilaksanakan. BAB 4 – Analisis Data Dan Penemuan : Semua data yang diperolehi daripada soal selidik yang dijalankan akan dianalisa menggunakan perisisan statistik yang sesuai dan akan diterangkan dengan lebih tersusun di dalam bab ini. Di dalam bab ini juga akan diperkenalkan satu cadangan kerangka untuk menggunakan kaedah penilaian selepas-dihuni yang sesuai untuk bangunan dan premis milik kerajaan mengikut keadaan semasa. 14 BAB 5 – Rumusan Dan Cadangan : Laporan kajian ini akan diterangkan di dalam bab ini dengan lebih terbuka agar hasil kajian ini dapat dijadikan panduan tambahan kepada lain-lain sistem yang diamalkan oleh JKR dalam menilai prestasi rekabentuk sesuatu fasiliti milik kerajaan. Rumusan yang dibuat adalah berdasarkan perspektif arkitek namun proses yang sama boleh digunakan juga oleh pengurus fasiliti. 15 BAB 2 TAKRIFAN ISTILAH PENILAIAN SELEPAS GUNA (PENILAIAN SELEPAS GUNA) 2.1 Sejarah Penilaian Selepas-Dihuni atau Post-Occupancy Evaluation dengan singkatannya iaitu “POE” merupakan suatu proses penilaian yang tersusun untuk menilai keupayaan sesebuah bangunan selepas ianya siap dibina dan digunakan selepas beberapa ketika. Hasil penemuan daripada kaedah ini boleh dijadikan rujukan untuk penambahbaikan keadaan bangunan sedia ada dan juga sebagai panduan untuk rekabentuk bangunan baru pada masa hadapan. Beberapa nama alternative kepada penilaian selepas-dihuni telah digunakan oleh beberapa penyelidik seperti kajian bangunan sedang diduduki (building-in-use), building diagnostics, building pathology dan building evaluation (Preiser, 1995). Preiser dan Schram (2002) telah menjelaskan penilaian selepas-dihuni sebagai satu cabang daripada kerangka Penilaian Prestasi Bangunan (Building Performance Evaluation, BPE) seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 2.1. Penilaian selepas-dihuni berbeza dengan BPE di mana penilaian selepas-dihuni hanya memfokuskan kepada keperluan penghuni bangunan sahaja termasuk penilaian terhadap kesihatan, keselamatan, keberfungsian sistem keselamatan (security) dan kecekapannya, keselesaan psikologi, kualiti estetik dan kepuasan (Preiser, 2002). 16 Penggunaan penilaian selepas-dihuni amat perlu ketika berlaku perubahan yang melibatkan persekitaran tempat kerja seperti pengenalan teknologi baru, pertukaran ruang bekerja, corak bekerja dan perubahan struktur organisasi (Preiser, 2002). Sumber: Preiser dan Schramm, 2002 Rajah 2.1: Kerangka kitar hayat Penilaian Prestasi Bangunan (Building Performance Evaluation, BPE) Di dalam model proses penilaian prestasi bangunan (BPE), penilaian selepasdihuni merupakan salah satu daripada enam fasa kitar hayat bangunan seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 2.1 di atas. Fasa-fasa tersebut akan mengkaji semula peringkat rekabentuk, peringkat penilaian selepas pembinaan, peringkat penilaian selepas guna (POE), analisa keperluan/pasaran, kajian semula kecekapan system dalam bangunan dan kajian semula keseluruhan program pembinaan bangunan. 17 Kesedaran terhadap rekabentuk bangunan yang lestari dengan penggunaan tenaga yang cekap serta prestasi keseluruhan yang baik adalah penting kepada pihak pemilik bangunan, pengurus bangunan, pihak kerajaan dan terutamanya kepada penghuni bangunan tersebut. Namun masih terdapat jurang besar di antara perekabentuk, pemilik dan pengurus serta penghuni sendiri. Di antara sebab- sebabnya ialah: i. Ramai perekabentuk dikatakan kurang mengambil kira bagaimana penghuni akan menggunakan bangunan tersebut, bagaimana pengurus akan menguruskan bangunan tersebut dan peralatan yang diperkenalkan di dalam bangunan. ii. Kebergantungan kepada teknologi secara menyeluruh demi memastikan keberfungsian prestasi bangunan yang kebiasaannya telah menjadi fokus utama pihak memfokuskan pengurusan kepada untuk penyediaan bajet yang lebih penjagaan sepenuhnya untuk memastikan teknologi tersebut dapat menyokong fungsi bangunan. iii. Penyelesaian semasa peringkat rekabentuk yang kebiasaannya amat rumit untuk diterjemahkan dalam fungsi sebenar bangunan ketika digunakan. Perekabentuk dengan mudah terlupa bahawa wakil pelanggan yang menguruskan perolehan banguan, biasanya tidak terlibat dengan pengoperasian sebenar bangunan secara keseluruhannya (The Soft Landings Framework, 2009). Penilaian selepas-dihuni telah dimulakan sejak awal tahun 1950an untuk tujuan pemasaran sebagai satu tinjauan secara rawak yang merupakan sebahagian daripada proses pengurusan bangunan yang sedang digunakan ketika itu (Kimmet, 2007). Pada tahun 1960an pula, ianya telah diperluaskan penggunaannya dalam sektor perubatan dan penjagaan seperti hospital mental, perumahan jururawat dan pusat pemulihan (Preiser, 1995). Penilaian ini telah disusun menjadi lebih bersistematik pada tahun 1970an dan seterusnya sehinggalah munculnya projek yang dinamakan PROBE (Post-occupancy Review of Buildings and their Engineering) yang diuji terhadap 20 buah bangunan di United Kingdom daripada tahun 1997 sehingga 2002, dengan penggunaan penilaian selepas-dihuni yang lebih mudah, lebih 18 jimat dari segi kos dan teratur di samping dapat menambahbaik keberkesanan pelaksanaannya (Leaman dan Bordass, 2004). Sekitar tahun 1980an telah berlaku satu perlumbaan untuk penyiapan sesebuah pembinaan bangunan yang lebih berkualiti demi untuk mengurangkan kos bahan binaan (PROBE, 1999). Sejak itu juga penggunaan sistem penghawa dingin terus diterima pakai hampir di semua tempat bertujuan untuk mengimbangi tahap keselesaan penghuni terhadap suhu panas di persekitaran bangunan moden ini. Menurut Gossauer dan Wagner (2007), teknologi maklumat juga telah diamalkan dikebanyakan bangunan dan sejak itu, bangunan-bangunan baru yang dikatakan moden ini digunakan sepenuhnya setiap masa dan ianya turut dipengaruhi oleh pelbagai perubahan seperti sosial, teknikal dan pemasaran (PROBE, 1999). Pada sekitar 1980an juga, penilaian selepas-dihuni telah difokuskan untuk mengkaji prestasi bangunan dan cadangan telah dibuat untuk mewujudkan beberapa nama baru seperti Penilaian Prestasi Bangunan (Building Performance Evaluation, BPE) dan Penilaian Rekabentuk Menyeluruh (Universal Design Evaluation, UDE). Daripada berbagai contoh teori dan kajian yang telah dijalankan, jelas menunjukkan penilaian selepas-dihuni merupakan satu proses yang melibatkan pendekatan yang teliti untuk menilai teknologi dan antropologi (kajian kemanusiaan) di dalam penggunaan bangunan. Dalam erti kata lain, ianya adalah satu proses yang bersistematik dengan dibantu oleh penyelidikan terhadap keperluan manusia, prestasi bangunan dan pengurusan fasiliti (Hadjri dan Crozier, 2008). Rajah 2.2 di bawah menunjukkan perkaitan di dalam konsep prestasi di dalam sesebuah proses penyediaan bangunan, serta hasil pelaksanaan penilaian selepas-dihuni samada dalam perspektif jangka pendek, jangka sederhana dan jangka panjang. Dalam konteks ini, pengurus fasiliti memainkan peranan penting ketika merancang dan membuat keputusan bersama perekabentuk dan pengurusan atasan (Preiser, 1995). 19 Sebuah bangunan dikatakan dapat berfungsi dengan sempurna jika terdapat integrasi di antasa sistem fizikalnya dan penghuni itu sendiri. Tetapi kebiasaannya ianya jarang diberi perhatian oleh perekabentuk kerana mereka sering melepasi norma-norma tanggungjawab yang bersifat profesional itu (Leaman, 1995). Sumber: Preiser, 1995 Rajah 2.2: Konsep prestasi dalam proses penyediaan bangunan 20 Pengalaman yang lepas-lepas dari kajian pemerhatian yang dilaporkan, bangunan yang dikatakan boleh berfungsi dengan baik seharusnya berupaya: i. Memberi tindakbalas terhadap perubahan yang berlaku pada setiap peringkat terutamanya individu, kumpulan kerja dan jabatan/organisasi. ii. Mempunyai sumber pengurusan yang cukup untuk menangani perubahan fizikal atau tingkah laku penghuni yang tidak dijangka dan rumit. iii. Memberi keselesaan kepada penghuni pada setiap masa, tetapi dalam masa yang sama berupaya untuk berubah serta-merta jika penghuni berasa tidak selesa. iv. Mengintegrasi sistem fizikal dan pengurusan pada setiap peringkat kitar hayat terutamanya peringkat awalan, rekabentuk, pembinaan dan kegunaan bangunan tersebut. v. Beroperasi dengan lebih ekonomi untuk semua kumpulan penghuni terutamanya pekerja dan pelawat. vi. Menyimpan sumber maklumat tertentu daripada semua sumber, supaya dapat membantu mengawal mengurangkan segala kerosakan akibat dari lebihan bahan buangan yang tidak digunakan (Leaman, 1995). Semua sifat ini iaitu kecepatan bertindakbalas, pengurusan yang rumit, meredakan ketidakselesaan, integrasi, penggunaan masa yang ekonomi dan pengurusan bahan buangan, merupakan pra-syarat untuk memastikan bangunan dapat berfungsi. Secara tidak langsung ianya akan memberi kepuasan kepada penghuni dan menaikkan produktiviti mereka yang bekerja di dalam bangunan tersebut (Leaman, 1995). Hasil pelaksanaan penilaian selepas-dihuni akan menentukan kejayaan dan keberfungsian sesebuah bangunan di samping dapat mengenalpasti masalah sebenar oleh penghuni, seterusnya ia dapat membaiki prestasi bangunan tersebut (Hygge dan Lofberg, 1999). 21 Teknik-teknik yang digunakan di dalam penilaian selepas-dihuni termasuklah; i. Menganalisa perancangan. ii. Memantau kualiti persekitaran dalam bangunan (indoor environment quality, IEQ), kualiti udara dalam bangunan (indoor air quality, IAQ) dan prestasi suhu panas dalam bangunan. iii. Tinjauan melalui pemerhatian, pengamatan dan soal selidik terhadap kepuasan penghuni. iv. Temuduga secara berstruktur dan semi-struktur (Meir et al, 2009). Walaupun tinjauan berdasarkan IEQ kerap kali digunakan di dalam melaksanakan penilaian selepas-dihuni untuk menilai hasil rekabentuk dan pengoperasian sesebuah bangunan, ada juga terdapat penggunaan pendekatan lain seperti: i. Analisa serta-merta sebelum atau selepas memasuki bangunan. ii. Hubungkait di antara tafsiran penghuni dengan pengukuran fizikal prestasi bangunan. iii. Penilaian terhadap objektif pemilik bangunan (Gossauer dan Wagner, 2007). 2.2 Faedah Preiser (1995) telah menggariskan beberapa faedah yang boleh diperolehi daripada penilaian selepas-dihuni iaitu; i. Jangka pendek: memperolehi maklumbalas segera daripada penghuni terhadap masalah yang dialami di dalam bangunan dan seterusnya mengenalpasti cadangan penyelesaiannya. ii. Jangka sederhana: mengunjurkan pangajaran yang bersifat buruk dan baik untuk diambil iktibar di dalam kitar hayat bangunan tersebut seterusnya. 22 iii. Jangka panjang: mensasarkan untuk mewujudkan satu pengkalan data yang sentiasa dikemaskini supaya beberapa contoh perancangan dan rekabentuk bangunan terbaik dapat dihasilkan. Hadjri dan Crozier (2008) telah memetik daripada Whyte dan Gann (2001) yang mencadangkan faedah yang boleh diterima untuk melaksanakan penilaian selepas-dihuni termasuk; i. Menggunapakai kemahiran rekabentuk dengan lebih berkesan. ii. Memperbaiki proses penyiapan pembinaan bangunan. iii. Memperbaiki kehendak penghuni. iv. Memperbaiki prosedur atau tatacara pengurusan. v. Menyediakan pengetahuan untuk panduan rekabentuk dan proses berkaitan. vi. Perancangan untuk pembaharuan (Whyte dan Gann, 2001). Enright (2002) pula menyatakan faedah penggunaan penilaian selepas-dihuni hasil daripada kajian beliau seperti berikut; i. Penilaian selepas-dihuni berupaya memperkenalkan budaya timbal-balik untuk menyediakan khidmat baik kepada komuniti dengan amalan murni di samping menyebarkan kepakaran terhadap penilaian diri untuk mengelakkan berlaku perbalahan dan budaya menyalahkan pihak lain. ii. Penilaian selepas-dihuni berupaya mengenalpasti keberkesanan perbelanjaan sebenar sesebuah projek. iii. Satu pengurusan rekod yang baik diperkenalkan yang meliputi maklumat teknikal bangunan, khidmat sokongan dan maklumat latihan kakitangan terhadap penggunaan teknologi dan peralatan yang terdapat di tempat kerja. iv. Mengenalpasti keperluan menambahbaik perkhidmatan bangunan dan kawalannya. Malah boleh menilai prestasi isu berkaitan kecekapan guna ruang, keberfungsian dan kecekapan guna tenaga sebagai pengajaran di masa hadapan. 23 v. Membantu ketidakpuasan atau aduan penghuni berkenaan keselesaan umum, kesihatan atau keselamatan, untuk memahami sistem pengurusan dan pengoperasian sebuah bangunan. vi. Berupaya menilai situasi kegunaan semasa yang sebenar serta permasalahannya lebih awal sebelum melakukan sebarang pengubahsuaian, pembaharuan atau pembinaan bangunan baru. George Baird et al. (1996) menyebut faedah pelaksanaan penilaian selepasdihuni temasuk: i. Penyesuaian permintaan dan penawaran yang lebih baik. ii. Memperbaiki produktiviti di tempat kerja. iii. Mengurangkan kos pengurusan penghuni dalam bangunan. iv. Menambah kepuasan penghuni. v. Pihak pengurusan boleh membuat keputusan dengan lebih tepat. vi. Pulangan balik pelaburan yang tinggi terhadap bangunan dan penghuni. Persekitaran pejabat boleh digunakan untuk memberi identiti tertentu, di samping bertindak untuk menarik perhatian dan mengekalkan kualiti bekerja setiap pekerja. Susunatur dan kegunaan pejabat yang bersifat fleksibiliti atau berubah-ubah dengan sesuai akan memudahkan pihak pengurusan membuat perubahan tanpa ada halangan terhadap ruang pejabat. Persekitaran pelan terbuka dikatakan lebih ekonomi jika dipilih sebagai penyelesaiannya (Becker, 2002). Penilaian selepas-dihuni boleh dilakukan samada secara lateral ataupun lebih mendalam. i. Kajian secara lateral akan mengkaji bilangan parameter yang terhad untuk beberapa banyak kajian kes bangunan. ii. Kajian secara mendalam pula akan mengkaji hampir kesemua parameter yang diperlukan dengan lebih terperinci untuk satu kajian kes bangunan sahaja (Meir et al. 2009). 24 Hasil daripada pelaksanaan penilaian selepas-dihuni boleh dijadikan landasan untuk mendapatkan maklumbalas penghuni untuk digunakan oleh arkitek, jurutera dan lain-lain ahli profesional yang terlibat untuk mempelajari keberfungsian sebenar bangunan selepas siap dibina. Malah mereka ini boleh juga mengkaji bagaimana rekabentuk bangunan dan teknologi yang digunakan memberi kesan kepada keselesaan, kepuasan dan produktiviti penghuni (Gossauer dan Wagner, 2007). 2.3 Parameter Kajian Penilaian Selepas-Dihuni Beberapa parameter yang boleh diukur semasa melaksanakan penilaian selepas-dihuni di dalam bangunan termasuklah suhu, hubungan kelembapan, perolakan udara, kecerahan pencahayaan, tahap penerimaan bunyi bising, pencemaran, punca penyakit, komposisi bahan organik yang berubah-ubah (VOC untuk pelbagai jenis benda di dalam bangunan seperti siling asbestos, cat dan lepaan dinding, alas permaidani dan dinding gypsum), pelbagai jenis gas seperti karbon monoksida (CO) dan karbon dioksida (CO2), medan elektromagnet daripada peralatan elektrik dan elektronik, kesan radiasi daripada penggunaan komputer, pengimbas, pencetak, penyalin dan sebagainya. Preiser (1995) dalam penulisannya, menyebut mengenai pelaksanaan penilaian selepas-dihuni yang dilaksanakan pada tahun 1960an di bangunan sektor kesihatan dan penjagaan telah mengenalpasti parameter yang dikatakan paling biasa bermasalah dalam bangunan baru iaitu: i. Masalah kesihatan dan keselamatan. ii. Kebocoran. iii. Kelemahan papan tanda dan tunjuk arah. iv. Pengudaraan dan kawalan suhu yang lemah. v. Masalah laluan untuk orang kurang upaya (OKU). vi. Kekurangan ruang penyimpanan. vii. Kurang tempat bersendirian (privacy). viii. Laluan utama yang sentiasa terhalang. 25 ix. Masalah estetik bangunan. x. Masalah habuk di pintu-pintu utama. xi. Kekurangan ruang meletak peralatan (seperti mesin penyalin). xii. Masalah pembersihan semua ruang permukaan daripada kaca. Kebanyakan kajian awal penilaian selepas-dihuni menitikberatkan terhadap penerimaan suhu panas dalam persekitaran bangunan ke atas keselesaan dan kepuasan penggunanya. Ketika itu, kajian keselesaan penghuni terhadap suhu panas dalam persekitaran bangunan dikaji hubungkaitnya dengan pengenalan kepada penggunaan alat penghawa dingin, aktiviti pertukaran haba badan manusia (Fanger, 1970) hinggalah ada kajian yang menghubungkaitkan keselesaan penerimaan suhu panas dengan faktor lain seperti sistem pencahayaan (Inkarojit, 2005), haba dan penggunaan alat penghawa dingin (Brager dan de Dear, 1998). Evolusi daripada kajian terhadap paras keselesaan suhu panas dalam bangunan, telah semakin berkembang sehingga ada yang mengaitkannya dengan psikologi, cuaca, kesihatan dan produktiviti. Berbagai parameter pengukuran dalam pelaksanaan penilaian selepas-dihuni diwujudkan serta dipecahkan kepada beberapa lagi sub-parameter. Satu kajian telah dijalankan yang meliputi empat belas buah bangunan pejabat di negara Jerman sekitar tahun 2003 yang menggunakan kaedah borang soal selidik (penilaian selepas-dihuni), penggunaan peralatan pengukuran khas dan siasatan perubatan untuk menilai samada pengaruh suasana persekitaran dalam bangunan dan faktor psikologi boleh memberi kesan terhadap sindrom bangunan sakit (Gossauer dan Wagner, 2007). Sindrom ini menyebabkan wujudnya penyakit berkaitan bangunan itu sendiri yang timbul di bangunan biasa seperti pejabat dan sekolah kecuali bangunan industri atau perumahan. Simptom penyakit adalah berpunca daripada agen kuman yang menyebabkan jangkitan, kekurangan imunisasi dan alergi. Simptom yang biasa dilihat ialah seperti: 26 i. Kegatalan kulit. ii. Mata berair. iii. Hidung selsema. iv. Tekak berlendir. v. Sakit kepala seperti kerap pening bila berada dalam bangunan. vi. Lesu. vii. Kesukaran memberi tumpuan (Ambu, 2008). Sindrom ini dikesan berpunca daripada dua faktor iaitu faktor fizikal dan faktor psiko-sosial. Faktor-faktor fizikal ialah: i. Faktor suhu. ii. Faktor kelembapan. iii. Faktor perolakan udara terhadap habuk. iv. Faktor pencahayaan. v. Faktor kebisingan. vi. Faktor bahan kimia seperti pencemaran daripada cat, permaidani, perabot baru, asap rokok, langsir, alat kosmetik, asbestos dan bahan pembasmi serangga (Ambu, 2008). Organisma mikro dikenalpasti sebagai punca utama kepada sindrom ini (Ambu, 2008). Pencemaran dalam bangunan telah dikatakan sebagai punca kepada masalah kronik kepada penghuni seperti daripada sakit tekak sehingga boleh menjadi barah. Amalan meletakkan pokok-pokok hidup di dalam bangunan terbukti dapat mengawal penyebaran pencemaran ini seperti formaldehyre, xylene dan ammonia. Pokok hidup juga boleh membuang bau-bauan yang tidak selesa di samping memberi persepsi tempat kerja yang baik kepada penghuni dan membaiki suasana bekerja menjadi lebih baik agar produktiviti dapat ditingkatkan (Smith dan Pitt, 2009). 27 Manakala telah banyak kajian mengenai pengaruh penggunaan cahaya semulajadi daripada matahari melalui tingkap-tingkap yang terbuka berupaya mempengaruhi prestasi penghuni bangunan seperti menambahbaik penglihatan, menaikkan suasana perasaan ingin bekerja dan membaiki kesihatan diri (Inkarojit, 2005). Walaubagaimanapun di dalam bangunan yang menggunakan sistem penghawa dingin sepenuhnya, penggunaan tingkap dikatakan salah satu bahan yang tidak memiliki ciri penebat yang baik kepada suhu bangunan (Mathur dan Chand, 2003). Malah tingkap juga boleh mempengaruhi keselesaan suhu panas melalui tiga cara iaitu: i. Menyebarkan radiasi daripada cahaya matahari. ii. Menyebarkan radiasa gelombang-panjang (long-wave radiation) daripada perubahan panas dan sejuk pada ruang dalaman permukaan kaca. iii. Mewujudkan perolakan udara berpunca daripada perbezaan suhu di permukaan kaca dan suhu udara berhampiran (Zhang et al., 2005). Namun ianya boleh dikurangkan dengan memasang langsir daripada jenis kain atau bahan keras seperti blind. Pendekatan untuk melaksanakan penilaian selepas-dihuni boleh dikatakan hampir serupa oleh kebanyakan penyelidik. Namun adalah penting untuk mewujudkan satu hubungan kerjasama yang sefahaman di antara pemilik bangunan, pengurus bangunan, penghuni bangunan dan pasukan projek yang hendak menjalankan siasatan penilaian selepas-dihuni. Pada 1999, tinjauan yang dilaksanakan daripada PROBE (Post-occupancy Review of Buildings and their Engineering) menggariskan dua petunjuk iaitu indeks keselesaan dan indeks kepuasan. Indeks keselesaan mengkaji paramater seperti 28 perasaan penghuni semasa berada dalam suhu musim panas dan musim dingin, kualiti udara, pencahayaan, kebisingan dan keselesaan keseluruhan. Manakala indeks kepuasan mengkaji parameter yang melibatkan rekabentuk bangunan, keperluan, produktiviti dan kesihatan (Gossauer dan Wagner, 2007). Projek ProKlima pula mendapatkan maklumbalas kaji selidik terhadap 120 sampel penghuni yang bekerja sepenuh masa di dalam pejabat dengan memfokuskan kepada parameter seperti tanggapan penghuni terhadap fizikal ruang bekerja, kesihatan, keserasian, persekitaran dalaman (termasuk bau-bauan, cahaya, bunyi dan suhu), kepuasan bekerja dan statistik perseorangan. Soalan-soalan kaji selidik tersebut menggunakan skala 5 tahap kepuasan manakala keupayaan setiap individu untuk mempengaruhi keadaan persekitaran dalaman hanya diberi pilihan jawapan ‘ya’ atau ‘tidak’ (Gossauer dan Wagner, 2007). Preiser dan Schramm (2002) pula menyatakan parameter kajian yang perlu diambil kira ketika merancang pelaksanaan penilaian selepas-dihuni adalah seperti berikut dengan mengikut keutamaanya iaitu: i. Kesihatan. ii. Keselamatan (safety and security). iii. Keberfungsian. iv. Kecekapan. v. Aliran kerja. vi. Psikologi. vii. Sosial. viii. Prestasi budaya. HOPE (Health Optimisation Protocol for Energy-efficient Buildings) yang aktif di Eropah telah menjalankan kajian ke atas 64 buah pejabat di 9 buah negara di sekitar Eropah, bertujuan untuk mengkaji tahap penggunaan tenaga untuk selama sekurang-kurangnya 12 bulan untuk setiap bangunan. Fokus kajian menumpukan kepada kepuasan penghuni terhadap keselesaan dan pandangan mereka terhadap kesihatan di kalangan penghuni. Parameter yang diukur terhadap keselesaan ialah 29 suhu dan keupayaan ia berubah, bunyi daripada luar dan dalam bangunan, pencahayaan semulajadi dan lampu, serta pelbagai lagi kriteria kualiti udara. Parameter yang dikaji untuk mengesan tahap penerimaan penghuni terhadap kesihatan termasuklah mata yang kering, gatal atau berair, hidung tersumbat atau selesema, tekak kering, sakit kepala, keletihan melampau atau kelesuan, kesukaran bernafas dan keperitan di bahagian dada (HOPE, 2005). Kajian yang dijalankan ke atas bangunan sekolah di Sao Paulo, Brazil pula telah mengkaji parameter keselamatan daripada jenayah dan kebakaran. Di antara sub-parameternya adalah: i. Kemungkinan menyelamatkan diri jika berlaku kecemasan. ii. Isu kebakaran dalam bangunan. iii. Keselamatan akibat daripada kegiatan vandalisma. iv. Keselamatan daripada jenayah kecurian dan pencerobohan. v. Keselamatan daripada kemalangan di dalam bangunan. vi. Keselamatan menggunakan tangga. vii. Perasaan diri sendiri samada selamat atau tidak, sepanjang masa berada dalam bangunan (Orsnstein et al., 2009). CBE (Center for the Built Environment) yang berpusat di Berkeley, California telah melakukan tinjauan sejak tahun 1996 terhadap kualiti persekitaran dalaman bangunan (IEQ) untuk mengumpulkan dan menyimpan maklumbalas penghuni bangunan. Di antara tinjauan yang dilakukan adalah meliputi: i. Mendiagnos bangunan. ii. Menilai teknologi baru yang digunakan dalam bangunan. iii. Mengenalpasti kecenderungan baru dalam prestasi bangunan. iv. Membuat perbandingan kualiti di antara setiap bangunan yang mempunyai fungsi yang serupa. 30 Fokus utama pusat ini meninjau tujuh bidang utama di dalam persekitaran dalaman bangunan iaitu: i. Susunatur pejabat. ii. Kemasan pejabat. iii. Keselesaan suhu panas. iv. Kualiti udara dalaman. v. Pencahayaan. vi. Tahap akustik. vii. Kebersihan serta penyenggaraannya. Contoh modul soalan yang ditanya termasuk: i. Mengenalpasti laluan dalam bangunan. ii. Keselamatan. iii. Keupayaan tingkap yang boleh berfungsi. iv. Sistem perlindungan daripada sinaran terus matahari. v. Kebersihan lantai dan tandas. Kesemua soalan boleh dijawab di dalam masa sekitar 5 hingga 12 minit yang menggunakan tujuh peringkat skala jawapan. Walaupun sampel kajian adalah tidak sama dari segi penghuni dan pemilihan bangunan serta menggunakan skala dan sistem pengukuran yang berbeza di samping prosedur yang berbagai-bagai, namun hasilnya adalah hampir serupa apabila dibuat perbandingan. Ini adalah benar untuk aspek tertentu yang menunjukkan: i. Penghuni berupaya mengawal persekitaran dalaman ruang pejabat. ii. Perkaitan yang lemah di antara kepuasan penerimaan sistem pencahayaan dengan kepuasan menyeluruh di dalam ruang pejabat. iii. Hubungkait di antara tahap kebisingan dengan puncanya daripada persekitaran yang mempengaruhi kerja seharian (Gossauer dan Wagner, 2007). 31 Pada tahun 2004, Gossauer telah menggunakan siri soalan daripada CBE yang diubahsuai untuk melaksanakan penilaian selepas-dihuni di hampir 16 buah bangunan di Jerman yang memfokuskan kepada aspek parameter di dalam: i. Penerimaan suhu panas dalaman. ii. Keselesaan penglihatan dan akustik. iii. Kualiti udara dalaman dan susunatur pejabat. Rajah 2.3 di bawah menunjukkan perbezaan tahap kepuasan penghuni terhadap suhu panas dalaman bangunan dengan kepuasan bekerja. Tahap kepuasan individu yang disoal selidik boleh mewakili sebagai satu tahap kepuasan secara menyeluruh di tempat kerja. diletakkan dalam setiap Namun beberapa skala tahap kepentingan turut parameter kajian untuk mendapatkan lebih kebolehpercayaan terhadap hasil soal selidik yang dijalankan. Beliau turut menyatakan bahawa siasatan yang dilakukan hanya untuk sebuah bangunan dalam satu-satu kajian penilaian selepas-dihuni, tidak akan menggambarkan keseluruhan pendapat. Lebih banyak bangunan yang dipilih akan membolehkan perbandingan dilakukan seterusnya pengajaran yang diperolehi boleh digunapakai ketika merancang rekabentuk dan pembinaan sebuah bangunan baru akan datang. Isu selesa atau tidak selsesa bekerja di dalam pejabat pada umumnya ditentukan oleh empat faktor persekitaran yang utama iaitu: i. Faktor kualiti udara. ii. Keselesaan suhu panas dalaman. iii. Bunyi-bunyian di persekitaran (akustik). iv. Keselesaan penglihatan (Inkarojit, 2005). 32 Sumber: Gossauer dan Wagner (2007) Nota: Nombor yang berbeza mewakili bangunan tertentu yang dilakukan penilaian selepas-dihuni. Sektor A (sudut bawah kiri): mewakili penghuni yang berpuashati dengan terhadap parameter pengukuran yang dinilai tetapi menunjukkan mereka kurang mementingkan keselesaan dengan tempat kerja. Sektor B (sudut bawah kanan): penghuni sangat berpuashati serta merasakan keselesaan adalah penting untuk bekerja. Sektor C (sudut atas kiri): penghuni yang menunjukkan tidak berpuashati dengan parameter yang disoal selidik malah mereka turut merasakan tidak kisah dengan keselesaan di tempat mereka bekerja. Sektor D (sudut atas kanan): penghuni yang menunjukkan sangat tidak berpuashati dengan parameter kepuasan yang ditanya malah menganggap ianya adalah sangat penting untuk ditambah baik demi keselesaan bekerja. Rajah 2.3: Hubungkait di antara kepuasan penerimaan tahap suhu panas dalaman di tempat kerja dengan kepuasan bekerja (Spearman correlation). 33 Kajian penilaian selepas-dihuni yang dibuat di perpustakaan akademik di sebuah universiti di Arab Saudi, telah menggariskan tiga parameter kajian untuk menilai tahap penerimaan bunyi bising di dalam perpustakaan iaitu: i. Gangguan bunyi bising daripada ruang berdekatan serta aktiviti lain (termasuk bunyi daripada bilik mesyuarat dan bilik media, aktiviti luar bangunan, atau sistem mekanikal bangunan). ii. Ruang yang bergema, di mana komunikasi menjadi sukar (ruang begini sentiasa bising pada setiap masa walaupun bilangan orang adalah sedikit, dan di antara puncanya adalah penggunaan dinding, siling dan lantai bangunan yang tidak menyerap bunyi). iii. Kekurangan ruang berbual secara lebih privasi disebabkan wujud bunyi perbualan daripada meja lain, karel dan bilik-bilik kecil (Hassanain dan Mudhei, 2006). Dalam kajian sama, parameter-parameter yang diukur adalah: i. Lokasi perpustakaan. ii. Rekabentuk dalaman. iii. Hamparan lantai. iv. Kualiti perabot. v. Bilangan ruang bekerja. vi. Lokasi tempat bekerja. vii. Bilangan lif (elevator). viii. Kualiti lobi lif. ix. Kelebaran dan keluasan ruang masuk utama perpustakaan. x. Jarak di antara rak buku. xi. Ketinggian rak buku. xii. Bilangan meja untuk membaca. xiii. Jarak meja untuk membaca. xiv. Ruang bersendirian. xv. Bilangan bilik air. xvi. Kualiti bilik air. xvii. Keselesaan penglihatan. 34 xviii. Keselesaan bunyi-bunyian. xix. Keselesaan terma persekitaran. xx. Kejelasan laluan kecemasan keluar. xxi. Pengenalan seksyen dalam perpustakaan dan aras bangunan. xxii. Rekabentuk kaunter pinjaman buku (Hassanain dan Mudhei, 2006). Daripada jumlah mata dikumpul untuk keseluruhan parameter, penyelidik menggunakan: i. Indeks kepuasan di bawah 65 peratus sebagai penghuni berasa “Sangat Tidak Berpuas Hati”. ii. Indeks kepuasan di antara 65.1 peratus dan 75 peratus sebagai penghuni berasa “Tidak Berpuas Hati”. iii. Indeks kepuasan di antara 75.1 peratus dan 85 peratus sebagai penghuni berasa “Puas Hati”. iv. Indeks kepuasan melebih 85 peratus sebagai penghuni berasa “Sangat Berpuas Hati” (Hassanain dan Mudhei, 2006). Teknik PROBE (Post-occupancy Review Of Buildings and their Engineering) yang dimulakan pada 1995 di UK diwujudkan untuk menghasilkan timbal-balik kepada perkhidmatan kejuruteraan bangunan berkenaan faktor-faktor kejayaan sesebuah bangunan secara umum dan terperinci, serta lain-lain kesukaran dan ketidakpuasan. Ianya adalah satu inisiatif yang telah dilakukan berpunca daripada evolusi teknologi pembinaan bangunan yang berlaku sekitar awal 1990an, seperti: i. Penggunaan komputer untuk merekabentuk sistem pengudaraan semulajadi dalam bangunan, seterusnya sistem tersebut dapat berfungsi secara automatic. ii. Penciptaan sistem fabric dan blazing untuk menghasilkan prestasi kawalan suhu panas dan sistem pencahayaan semulajadi pada siang hari yang lebih baik (Inkarojit, 2005). iii. Sistem penghawa dingin yang lebih cekap, contohnya mempunyai sistem pertukaran peredaran udara (Cohen et al., 2001). 35 Melalui teknik PROBE, dua teknik atau kaedah penilaian telah dihasilkan iaitu: i. BUS (Building Use Studies) yang mengukur tahap kepuasan penghuni terhadap bangunan dan keadaan dalamannya. ii. Satu prototaip yang dipanggil Energy Assessment and Reporting Method’s (EARM) atau Office Assessment Method (OAM) untuk menganalisa kegunaan tenaga dalam bangunan (Cohen et al., 2001). Tinjauan menggunakan BUS pada awalnya untuk mengkaji sindrom bangunan sakit pada tahun 1980an. Sebanyak 12 kategori parameter yang ditanya di dalam dua muka surat borang soal selidik bersaiz A4 iaitu: i. Latarbelakang responden (umur, jantina). ii. Keseluruhan keadaan bangunan (rekabentuknya dan pandangan responden terhadap keperluan mereka). iii. Kawalan peribadi (terhadap kepanasan, kesejukan, pencahayaan) (Leaman, 1995). iv. Kepantasan dan kecekapan bertindak oleh pihak pengurusan terhadap aduan daripada penghuni. v. Suhu dalam bangunan. vi. Peredaran udara dalam bangunan. vii. Kualiti udara dalam bangunan (pada setiap cuaca dan musim). viii. Sistem pencahayaan dalam bangunan. ix. Tahap kebisingan. x. Keselesaan secara kesuluruhan. xi. Kesihatan penghuni. xii. Pengaruh kepada produktiviti penghuni (Cohen et al., 2001). Soal selidik yang ringkas ini dianggap cukup penting dalam kajian penilaian selepas-dihuni di dalam peruntukan kos yang terhad. Malah soal selidik yang ringkas ini juga dapat mengurangkan beban responden untuk menjawab soal selidik yang panjang dan memenatkan. 36 Persepsi penghuni terhadap kawalan diri kepada persekitaran dalam bangunan, menjadi satu faktor yang semakin penting untuk mengukur tahap kesihatan dan produktiviti penghuni serta prestasi penggunaan tenaga. Adalah baik jika lebih banyak penghuni yang dapat merasakan mereka berupaya untuk mengawal kepanasan atau kesejukan melampau, kesilauan pencahayaan dan pengudaraan di tempat kerja (Leaman, 1995). Hasil daripada laporan yang dijalankan ke atas bangunan pejabat Council House di Melbourne, Australia pada tahun 2008 telah merumuskan beberapa faktor utama yang menyumbang kepada penghasilan produktiviti penghuni bangunan iaitu: i. Rekabentuk keseluruhan bangunan. ii. Kelengkapan seperti perabot, kemudahan dan peralatan. iii. Kualiti persekitaran dalaman (IEQ) seperti: a. keselesaan suhu panas, b. kualiti udara, c. pencahayaan dan d. kebisingan. iv. Simptom kesihatan. v. Lain-lain faktor seperti kepadatan ruang dengan bilangan kakitangan (Paevere dan Brown, 2008). Daripada kajian yang dijalankan di Sweden pula, parameter kajian yang disoal untuk mengetahui keperluan sebenar kepada penghuni ialah: i. Cahaya. ii. Tingkap yang sesuai. iii. Ruang terbuka untuk melihat luaran bangunan. iv. Kebisingan. v. Suhu. vi. Sistem pengudaraan. vii. Ruang bersendirian. viii. Ruang yang cukup untuk bekerja. ix. Persekitaran dalaman secara umum (Hygge dan Lofberg, 1999). 37 Dan parameter suhu dan cahaya menerima skor purata tertinggi dalam kajian tersebut. Kajian yang dilakukan hampir sebanyak 61 buah bangunan pejabat di Belanda (dengan 7,000 orang responden), menyatakan dua parameter penting dalam mengkaji hubungan prestasi pekerja dengan pesekitaran pejabat ialah: i. Suhu panas persekitaran dalam pejabat. ii. Kualiti udara. Kedua-dua parameter di atas juga dikatakan mempunyai perkaitan yang rapat antara satu sama lain dan dicadangkan agar dikaji bersama sebarang kajian akan datang (Roelofsen, 2002). Kepadatan ruang bekerja dengan bilangan kakitangan yang ramai boleh menyumbang kepada kenaikan paras kebisingan dan gangguan lain sekaligus menurunkan tahap kepuasan bekerja (Paevere dan Brown, 2008). Tiga bentuk soal selidik yang diperolehi iaitu daripada NHS Toolkit, Indeks Kualiti Rekabentuk (Design Quality Indicators, DQI) dan BUS telah dibuat perbandingan oleh Brooks dan Viscar (2006) untuk digunakan dalam kajian di Projek Eden, UK. Perbandingan ini ditunjukkan secara ringkas seperti dalam Jadual 2.1. 38 Jadual 2.1: Kajian perbandingan di antara tiga jenis kaedah penilaian selepas-dihuni. Kategori soalan (NHS Toolkit NEAT – NHS Environmental Assessment Tool) Soalan indeks kualiti rekabentuk Soalan BUS Bil. soalan Bil. muka surat 1. Kegunaan 2. Laluan 3. Ruang Sifat dan inovasi 4. Kepuasan penghuni 5. Persekitaran dalaman 6. Integrasi kawasan bandar dan sosial 7. Prestasi 8. Kejuruteraa 9. Pembinaan 65 12 Dari nombor 1 (sangat lemah / sangat tidak setuju) – – ke nombor 6 (cemerlang / sangat setuju) 1. Kegunaan 2. Laluan 3. Ruang 4. Prestasi 5. Kejuruteraan 6. Pembinaan 7. Sifat dan inovasi 8. Bentuk dan bahan 9. Persekitaran dalaman 10. Integrasi kawasan bandar dan sosial 97 10 Sangat tidak bersetuju – sangat bersetuju dengan enam 1. Latar belakang 2. Bangunan secara keseluruhan 3. Kawalan peribadi 4. Kecepatan maklumbalas 66 Seksyen utama Kategori skala maklumbalas dan dua lagi maklum balas tambahan iaitu “tidak tahu” dan “tidak berkaitan” 2 7 tahap jawapan, setiap satu mempunyai parameter khusus mengikut skala Bedford Komen Khusus untuk bangunan NHS (National Health Services). Kebanyakan seksyen soalan hanya berkaitan dengan keselesaan penghuni. Tiada titik tengah untuk jawapan yang disediakan. Kebanyakan soalan tidak berkaitan dengan kajian yang dibuat (seperti proses pembinaan). Boleh menjadi jawapan yang tidak tentu kerana setiap nombor skala tiada diberi maksud. Bersambung 39 Kategori soalan Soalan BUS Seksyen utama 5. Maklumbalas terhadap masalah 6. Keselesaan Kebisingan 7. Pencahayaan Keselesaan secara keseluruhan 8. Produktiviti kerja 9. Kesihatan 10. Meja tempat kerja atau kawasan kerja 11. Jenis perjalanan ke tempat kerja (pilihan) Soalan BUS Bil. soalan Bil. muka surat 66 2 Kategori skala (seperti untuk mengukur seksyen “Suhu”, digunakan skala “Tidak Selesa” nombor 1) ke skala “Selesa” (nombor 7) Komen Andaian boleh dibuat samada skala nombor 2 atau 3 sebagai mendefinasi kan “Tidak Selesa”. Atau responden boleh memilih skala nombor 4 sebagai “Tidak Selesa”. Bentuk skala ini memberi pilihan yang banyak untuk ditanda berbanding bentuk “Ya/Tidak”. Sumber: Brooks dan Viccars, 2006 NEAT merupakan satu set parameter kajian penilaian selepas-dihuni untuk bangunan di sektor kesihatan di UK. Kajian penilaian selepas-dihuni menggunakan jenis soalan DQI adalah lebih sesuai di sektor pendidikan. Manakala jenis BUS sangat sesuai untuk digunakan sebagai perbandingan di antara satu bangunan dengan bangunan lain yang telah dibuat kajian penilaian selepas-dihuni (Brooks dan Viccars, 2006). 40 Daripada kajian awal penilaian selepas-dihuni di Brazil pada tahun 1998, soalan-soalan yang ditanya di dalam soal selidik adalah seperti: i. Maklumat umum (seperti tarikh, keadaaan cuaca dan lokasi responden ketika mengisi borang). ii. Profail responden (seperti umur, jantina, tahap pendidikan, pendapatan isi rumah, tempoh lama bekerja dengan organisasi). iii. Kejiranan (seperti jenis pengangkutan yang digunakan untuk ke tempat kerja, jarak dari rumah ke tempat kerja dan keadaan jiran di rumah) iv. Keadaan bangunan (seperti laluan masuk, keselamatan daripada jenayah, papan tanda, kebersihan dan tempat meletak kenderaan) v. Persekitaran ruang bekerja (seperti saiz ruang bekerja, ruang penyimpanan, ruang bersendirian dan kedudukan bilik air). vi. Keselesaan persekitaran (seperti suhu, kualiti udara, bunyi dan pencahayaan) vii. Kawalan persekitaran (seperti keupayaan individu mengawal keselesaannya berdasarkan perkara di atas). viii. Rumusan (kepuasan secara menyeluruh dan ruang untuk diperbaiki), dan ix. Cadangan bebas daripada responden (Orstein et al., 1999). Soal selidik ini yang mengandungi 130 buah soalan, menyediakan empat tahap skala pilihan jawapan iaitu skala 1 = sangat lemah; 2 = lemah; 3 = baik dan 4 = cemerlang dan pilihan tambahan “tidak berkaitan”. Simbol kecil yang menunjukkan “wajah senyum” turut diletakkan di atas skala tersebut (Orstein et al., 1999). Dalam kajian yang sama, di antara parameter yang ditanya kepada penghuni untuk diperbaiki dalam persekitaran bangunan adalah: i. Ruang bersendirian (privasi). ii. Bilik air. iii. Paras kebisingan. iv. Ruang penyimpanan. v. Susunatur. vi. Bilik mesyuarat. 41 vii. Ruang bekerja. viii. Suhu. ix. Ruang minum (pantry). x. Estetik bangunan. xi. Pengudaraan. xii. Ruang santai (untuk menghisap rokok). xiii. Peralatan. xiv. Pencahayaan (Orstein et al., 1999). Prosedur yang menentukan penggunaan analisa data yang piawai haruslah dipatuhi untuk menghasilkan parameter yang lebih baik ketika menyediakan soal selidik terutamanya yang berkaitan dengan keselesaan, keserasian, produktiviti dan kesihatan. Di antara aspek yang penting untuk difikirkan ketika menyediakan soal selidik termasuk: i. Paras penilaian di antara bangunan yang berbeza dan negara. ii. Pengaruh sosio-budaya, ruang kerja atau bangunan terhadap paras penilaian. iii. Kumpulan bangunan yang mempunyai fungsi serupa. iv. Pengaruh bilangan sampel, jantina responden atau musim dan cuaca terhadap lain-lain parameter pengukuran keselesaan (Gossauer dan Wagner, 2007). Walaupun banyak kajian penilaian selepas-dihuni telah dijalankan, dan banyak isu yang telah dikenalpasti, penilaian ini mengutarakan lima konsep yang utama untuk menghasilkan rekabentuk berprestasi tinggi iaitu mestilah mempunyai: i. Proses kerja yang teratur. ii. Rekabentuk ruang dalaman dan luaran yang sepadan. iii. Tempat bertemu orang ramai mestilah mempunyai banyak cahaya semulajadi. iv. Susunatur dan tanda arah yang mudah dibaca dan difahami. v. Fokus terhadap perkara asas iaitu sistem akustik dan pengudaraan yang baik (Preiser dan Nasar, 2008). 42 2.4 Tatacara Pelaksanaan Penilaian Selepas-Dihuni Terdapat berbagai kaedah pelaksanaan penilaian selepas-dihuni yang telah dibangunkan seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 2.2 di bawah. Jadual 2.2: Beberapa kaedah penilaian selepas-dihuni yang berjaya Kaedah Format/ teknik yang digunakan Kaedah De Monfort Forum, lawatan ke seluruh bangunan CIC DQIs (Design Quality Indicators) Soalan selidik Overall Liking Scores Soalan selidik (bercetak dan berasaskan web) dengan 7 skala likert Soalan selidik, Kumpulan sasaran, Penilaian guna tenaga, Prestasi sekitaran PROBE Fokus kajian Meninjau proses dan prestasi fungsi bangunan Fungsi, kualiti dan impak bangunan Penghuni, sektor pendidikan, peralatan khusus Kepuasan penghuni, penandaarasan prestasi sistem produktiviti Tempoh 1 hari Kebolehan Masa yang bergabung sesuai dengan digunakan kaedah lain Setahun selepas diduduki 20 hingga 30 minit menjawab soalan secara dalam talian 10 minit setiap responden Peringkat rekabentuk dan selepas siap Tempoh masa yang tidak tetap Selepas 12 bulan diduduki Selepas 12 bulan diduduki Bersambung 43 Kaedah Format/ teknik yang digunakan Lawatan dalam bangunan, soalan selidik yang dibantu oleh kumpulan sasaran Tinjauan Penilaian guna Tenaga dan tenaga, Kaedah data Melaporkan diambil (EARM) daripada bil utiliti Berpandukan Bincang dalam pengalaman kumpulan lalu yang dipantau, temubual BUS Occupant Survey Fokus kajian Kepuasan penghuni, produktiviti Tempoh 10 hingga 15 minit Kebolehan Masa yang bergabung sesuai dengan digunakan kaedah lain Bila-bila Boleh masa, digabung tetapi dengan kebiasaan kaedah lain selepas 12 bulan diduduki Guna tenaga Seorang dan potensi selama penjimatan seminggu untuk seluruh penilaian Sebaik sahaja bangunan siap dibina Pengalaman masa lalu Boleh digunakan pada sebelum, semasa dan selepas bangunan siap dibina Daripada seminar pendek sehingga penilaian berterusan Boleh digabung dengan PROBE Sumber: HEFCE, 2006 Sebelum memulakan penilaian selepas-dihuni, dua cara untuk mendapat maklumat awalan boleh dilakukan iaitu: i. Daripada bangunan itu sendiri – biasanya melakukan pemerhatian sepintas lalu untuk semua ruang dalam bangunan. ii. Daripada fail, pelan, nota penerangan, aduan – biasanya melibatkan pencarian dokuman (Hygge dan Lofberg, 1999). 44 Penilaian terhadap fasiliti juga boleh digunakan untuk mendapatkan maklumat awalan. Di antara petunjuk penilaian yang boleh diukur ialah: i. Pemerhatian secara langsung (terhadap tatakelakuan penghuni dengan cara lawatan periksa secara rasmi di sesuatu tempat, atau lebih sistematik lagi dengan mengambil catatan penting daripada lawatan seperti bilangan, masa dan aktiviti). ii. Pemerhatian tidak langsung (secara tidak rasmi atau rasmi). iii. Pembacaan (dengan meneliti laporan tertentu). iv. Data dan rekod (seperti data ketidakfungsian tentang sesuatu fasiliti). v. Data permintaan penghuni (terhadap perkhidmatan fasiliti). vi. Analisis perancangan (untuk mengetahui kesan terhadap komunikasi tidak rasmi sesuatu perkhidmatan dan penghuni). vii. Temu bual (secara rasmi dan tidak rasmi untuk mendapatkan pandangan penghuni). viii. Soal selidik (menggunakan struktur soalan sama ada terbuka atau tertutup). ix. Persampelan (teknik yang digabungkan di antara aktiviti pemerhatian, temu bual dan soal selidik), (Mohammed, 2006). Pemerhatian sepintas lalu boleh mengenalpasti cadangan, reaksi dan aduan penghuni yang biasanya disertakan dengan borang soal selidik secara umum. Kaedah ini boleh dilakukan sekitar dua atau tidak lebih dari tiga hari, bergantung kepada saiz dan jenis bangunan. Sasaran utama adalah untuk menilai operasi kerja seharian di samping mendapatkan seberapa ramai responden. Setelah beberapa parameter tertentu dipilih, kajian selanjutnya boleh dibuat dengan lebih fokus dan seharusnya dibezakan daripada daripada bahagian tertentu samada: i. Fizikal bangunan (seperti tingkap). ii. Aduan atau komen penghuni (seperti rasa panas atau sejuk). iii. Perkhidmatan bangunan (seperti kegunaan elektrik), (Hygge dan Lofberg, 1999). 45 Laporan kajian yang difokuskan kepada mana-mana bahagian di atas bolehlah diasingkan daripada laporan kajian penilaian selepas-dihuni yang asal, seterusnya ia boleh dimajukan kepada bahagian atau pihak tertentu tanpa perlu melalui prosedur pengurusan yang biasa (Hygge dan Lofberg, 1999). Preiser et al. (1988) telah menyediakan kerangka penilaian selepas-dihuni yang menentukan tiga fasa penilaian selepas-dihuni iaitu indicative, investigative dan diagnostic. Fasa indicative merupakan fasa yang paling mudah dengan cara lawatan sepintas lalu di dalam bangunan yang disertai dengan menemubual beberapa penghuni di dalam bangunan tersebut yang biasanya boleh disiapkan dalam masa setengah hari sahaja untuk keluasan pejabat sepuluh ribu kaki persegi. Fasa investigative pula akan menggunakan hasil penemuan dari pelaksanaan fasa indicative untuk menghasilkan siri soalan untuk dilakukan soal selidik yang melibatkan setiap peringkat penghuni bangunan daripada pengurusan tertinggi sehingga kakitangan bawahan. Malah fasa ini juga akan melibatkan kumpulan pelawat ataupun pengguna daripada luar bangunan seperti pesakit yang datang mendapatkan khidmat di hospital. Di dalam fasa ini, kebiasaannya penilaian boleh dilaksanakan selama lebih dari seminggu dan adakalanya mencecah sebulan untuk disiapkan. Fasa seterusnya iaitu fasa diagnostic yang lebih rumit iaitu kebiasaannya ianya dilaksanakan untuk jangka panjang sehingga mencecah setahun atau lebih. Kebiasaannya di dalam fasa ini, hasil penemuan penilaian selepas-dihuni di antara dua atau lebih bangunan akan dibandingkan untuk menghasilkan satu garis panduan kepada sesebuah organisasi yang terlibat secara langsung dalam industri pembinaan. Di dalam setiap fasa di atas, terdapat tiga peringkat yang perlu dilaksanakan iaitu peringkat perancangan, pelaksanaan dan pemakaian. Di dalam peringkat perancangan, perlu dilakukan tinjauan serta kebarangkalian, perancangan sumber dan perancangan penyelidikan. Manakala tiga langkah dalam peringkat pelaksanaan ialah melaksanakan pengumpulan data, memantau serta mengurus aturan pengumpulan data dan menganalisa data. Langkah-langkah yang terdapat di 46 peringkat pemakaian pula adalah melaporkan penemuan, mencadangkan tindakan pembaikan dan mengkaji semula hasil kesemua tindakan. Nawawi dan Khalil (2002) telah menjalankan kaji selidik untuk membangunkan satu garis panduan pelaksanaan penilaian selepas-dihuni di dalam premis bangunan milik kerajaan dan awam di Malaysia. Hasil daripada kajian yang dijalankan, menunjukkan parameter kajian untuk menilai prestasi bangunan mempunyai perkaitan yang amat rapat dengan parameter yang menilai kepuasan penghuni bangunan tersebut. Garis panduan yang dicadangkan adalah hasil daripada kajian yang dijalankan yang meliputi konsep, proses, fasa dan kajian semula secara mendalam daripada beberapa kajian lepas. Cadangan garis panduan adalah seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 2.4. Rajah 2.4: Cadangan garis panduan untuk pelaksanaan penilaian selepas-dihuni di bangunan milik kerajaan Malaysia 47 Bordass dan Leaman (2005) yang dipetik daripada kajian Hadjri dan Crozier (2008) mencadangkan lima teknik untuk melaksanakan penilaian selepas-dihuni iaitu: i. Audit: menggunakan penilaian teknikal (contohnya penilaian penggunaan tenaga daripada CIBSE TM22 dan metodologi laporan). ii. Perbincangan: menganjurkan bengkel perbincangan dan temuduga tertentu. Di sini, setiap kumpulan dan peserta akan membincangkan perancangan akan datang tentang pelaksanaan penilaian selepas-dihuni, tindakan yang sedang dilakukan dan hasil daripada kajian penilaian selepas-dihuni yang telah dijalankan. iii. Soal selidik: contoh soalan yang telah digunakan di negara-negara maju yang lain. iv. Proses: menyesuaikan proses perolehan dengan teknik timbal-balik yang lebih tersusun (the Soft Landing Framework, 2009). v. Pakej: menggunakan pakej sedia ada di pasaran seperti PROBE (gabungan soal selidik dan audit), AMA Workware (gabungan soal selidik dengan peralatan yang mengkaji penggunaan ruang dan masa). Gossauer dan Wagner (2007) juga telah mencadangkan satu prosedur untuk melaksanakan penilaian selepas-dihuni dengan mengesyorkan untuk membuat pemeriksaan awalan ke atas bangunan untuk memperolehi data asas mengenai bangunan dan persekitarannya yang disusuli dengan temuduga bersama pihak pengurusan. Langkah seterusnya ialah dengan mengagihkan borang soal selidik kepada penghuni secara terus samada bercetak atau secara web seperti internet, intranet dan mel elektronik. Hasilnya, maklumbalas yang dianalisa boleh digunakan oleh pihak pengurusan untuk tindakan selanjutnya samada untuk penambahbaikan jangka pendek atau jangka panjang. Ringkasan prosedur ini ada ditunjukkan di Rajah 2.5. 48 Green dan Moss (1998) pula mencadangkan tiga peringkat proses pelaksanaan penilaian selepas-dihuni iaitu: i. Perancangan: mewujudkan skop, tujuan dan sumber kajian. ii. Pelaksanaan: mengumpul data, temuduga, soal selidik dan pemerhatian secara terus. iii. Analisa dan persembahan: analisa statistik, petunjuk prestasi teknikal, pemberitahuan kepada ramai pihak melalui penganjuran bengkel dan penyediaan laporan secara umum. Sumber: Gossauer dan Wagner, 2007 Rajah 2.5: Prosedur untuk melaksanakan tinjauan bangunan menggunakan pendekatan penilaian selepas-dihuni. 49 Untuk menilai keselesaan penghuni di dalam persekitaran tempat bekerja, perhatian khusus diberikan kepada suhu, kelembapan, pengudaraan, kualiti udara pencahayaan dan bunyi. Kaedah dan teknik yang digunakan untuk mengkajinya terbahagi kepada dua iaitu: i. Soal selidik (untuk menilai kepuasan penghuni). ii. Pemerhatian secara fizikal dan pengukuran khusus ke atas suhu, kelembapan, kesilauan (cahaya semulajadi dan lampu) dan paras bunyi bising. Kaedah dan teknik ini boleh digunakan bersama untuk mengesahkan kesesuaian prestasi piawai yang telah ditetapkan mengikut setiap negara, berdasarkan perbandingan yang dibuat di antara data pengukuran parameter persekitaran dalaman dan tahap kepuasan penghuni (Ornstein, 1999). Kaedah pemerhatian juga dikatakan penting untuk digunapakai bersama soal selidik yang diedarkan kepada responden. Ianya boleh menjadi sebahagian daripada proses pelaksanaan penilaian selepas-dihuni. Pemerhatian secara etnografi pula boleh memberi sumbangan yang besar dalam memperkayakan pengumpulan data berbanding kajian yang dibuat berdasarkan pengisian borang soal selidik sematamata. Etnografi bukan sekadar pemerhatian biasa, malah ianya turut berkait rapat dengan sosio-budaya yang diamalkan oleh penghuni di negara yang berlainan (Whitemyer, 2006). Walaupun banyak kajian yang membuktikan keupayaan penilaian selepasdihuni dalam mengenalpasti tahap prestasi bangunan, namun potensi sebenarnya masih tidak disedari ramai pihak seperti pemilik dan pengurus bangunan. Beberapa petunjuk penting yang boleh digunakan untuk kajian penilaian selepas-dihuni pada masa akan datang adalah termasuk: i. Menggunapakai teknik yang telah dibuktikan keberkesanannya daripada banyak kajian lepas selama tiga puluh tahun. 50 ii. Untuk melaksanakan penilaian selepas-dihuni pada peringkat awal, perlu fokus kepada beberapa parameter kecil yang dirasakan benar-benar berkait rapat dengan isu permasalahan semasa berbanding dengan mengkaji kesemua parameter yang akhirnya akan dibebankan dengan beban perkumpulan data untuk dianalisa. iii. Penilaian selepas-dihuni sepatutnya digunapakai dalam pembelajaran yang berterusan dan dipromosikan kegunaannya, terutamanya kepada arkitek. iv. Perkuatkan hubungan di antara penilaian selepas-dihuni dengan Pengurusan Fasiliti dalam menilai prestasi bangunan (Hadjri dan Crozier, 2008). Perubahan yang sering berlaku di persekitaran dalaman ruang bangunan seperti pengenalan teknologi baru yang muncul setiap masa dan perubahan sistem bekerja (berpunca daripada pertukaran kumpulan pengurusan tertinggi dalam organisasi) boleh memberi pengaruh tertentu dalam kajian soal selidik penilaian selepas-dihuni. Maka, pelaksanaan penilaian selepas-dihuni perlu juga mengambil kira tempoh pembelajaran dan penyesuaian penghuni dengan teknologi baru serta perubahan sistem bekerja, supaya analisa yang dilakukan kelak berupaya mencapai objektif kajian (Kooymans dan Haylock, 2009). 2.5 Halangan Kajian Lalu Dan Cadangan Penyelesaian Memandangkan penghuni adalah manusia biasa yang sentiasa berubah perasaan dan pemikiran, adalah mustahil untuk terus menerima sahaja sebarang sistem yang dikatakan sesuai untuk setiap masa. Bordass et al. (1997) menyatakan mana-mana pihak yang mengeluarkan peruntukan untuk melaksanakan penilaian selepas-dihuni turut bertanggungjawab untuk membiayai kos pelaksanaan penambahbaikan hasil daripada penemuan kajian tersebut. 51 Di antara halangan lain ialah: i. Pelanggan atau pemilik bangunan: berpendapat bahawa bangunan yang siap dibina adalah sempurna, dan kebaikan pelaksanaan penilaian selepas-dihuni adalah untuk pihak lain. ii. Pihak perekabentuk: berpendapat mereka ini akan dipersalahkan jika terdapat kelemahan dalam hasil kerja mereka berdasarkan laporan kajian penilaian selepas-dihuni. iii. Penghuni: berpendapat pelaksanaan penilaian selepas-dihuni sebagai satu gangguan jika parameter kajian penilaian selepas-dihuni yang ditanya adalah sama dengan perkara yang telah diadukan permasalahannya kepada pengurus atau pemilik bangunan (Enright, 2002). Kebiasaannya, penggunaan sumber kakitangan dalaman untuk melaksanakan penilaian selepas-dihuni akan menimbulkan masalah seperti: i. Kekurangan bilangan ahli pasukan. ii. Bekerja di bawah tekanan (di samping tugas-tugas semasa lain yang banyak). iii. Keengganan mereka untuk mengubah sistem kerja mereka seperti sebelumnya (jika hasil kajian menunjukkan kelemahan ketara berpunca daripada mereka). iv. Kebolehan berfungsi untuk bangunan yang baru atau bangunan yang baru di ambil alih (Way dan Bordass, 2005). Untuk memudahkan penerimaan pelaksanaan penilaian selepas-dihuni diperingkat awal bersama pihak Pengurus Fasiliti, beberapa isu perlu dikenalpasti lebih awal sebelum menentukan parameter kajian yang hendak dijalankan. Isu-isu tersebut adalah: i. Pengurusan penyenggaraan meliputi tempoh kekerapan, kos dan keperluan lain. ii. Laluan keluar masuk bangunan dan keselamatan secara umum. iii. Prosedur penyimpanan peralatan gantian dan perabot. 52 iv. Proses penghantaran, kitar semula dan pelupusan sampah dan lain-lain bahan buangan. v. Keselamatan terhadap pengangkutan dan kakitangan. vi. Pengurusan penyenggaraan lanskap. vii. Pengurusan dan latihan ke atas peralatan kejuruteraan dan lain-lain sistem kawalannya (Way dan Bordass, 2005). Aspek keselamatan dan sistemnya boleh menimbulkan konflik di dalam rekabentuk yang memerlukan perlindungan keselamatan terhadap peralatan dan pekerja pada satu masa (Ornstein et al., 2001). Selain daripada suasana dalam ruang bekerja, memang tidak dinafikan bahawa terdapat faktor-faktor luaran daripada persekitaran pejabat dan bangunan yang boleh mempengaruhi prestasi bekerja yang bersifat positif atau negatif kepada kakitangan seperti masalah di rumah, hubungan sosial dengan kawan dan keluarga dan corak pemakanan. Tetapi ini adalah di luar bidang kawalan pihak pengurusan pejabat (Roelofsen, 2002). Jabatan Perbendaharaan di New South Wales, Australia melalui manual terbitannya iaitu The NSW Treasury Post Implementation Review Manual (2004), menyenaraikan beberapa sebab yang menunjukkan penilaian selepas-dihuni tidak dijalankan dengan berkesan, iaitu: i. Pada akhir projek penilaian, pasukan penilai dibubarkan dan semua bekas ahli akan segera bergerak untuk pelaksanaan projek yang baru. ii. Jangka masa penilaian yang terlalu lama seperti sebahagian projek berasaskan pengurusan aset boleh mencapai tempoh lama untuk penyesuaiannya dengan penghuni (mencecah 3 hingga 5 tahun). iii. Tempoh pulangan balik kos yang terlalu lama untuk mengubah aset sedia ada, yang bergantung kepada keperluan penghantaran, faktor politik, belanjawan, keadaan ekonomi semasa dan amalan industri pembuatan yang berkaitan. 53 iv. Terdapat kekurangan dalam hasil penilaian di mana tidak bersedia menerima kritikan daripada penghuni. v. Terdapat kritikan daripada masyarakat yang berlandaskan undang-undang boleh dikatakan sebagai satu fitnah. vi. Kos yang jarang diperolehi untuk melaksanakan tinjauan dengan lebih berkesan dan berterusan. vii. Penilaian ini sendiri dikatakan tidak berkesan kerana prosesnnya yang dikatakan rumit dan peruntukan masa mempelajarinya yang terlalu lama dikatakan membazir. viii. Industri pengurusan aset semasa, belum membangunkan budaya pemeriksaan secara lebih mendalam serta penilaiannya. ix. Tidak terdapat mekanisma yang berkesan untuk membangunkan sistem rujukan tepat. Hanya berlandaskan kepada contoh kajian daripada berbagai-bagai kajian kes (Carthey, 2006). Membolehkan manusia untuk hidup harmoni di dalam persekitaran yang berbeza, melibatkan perubahan nilai, sikap, jangkaan dan tingkahlaku. Pendekatan secara top-down di dalam konsep pengurusan semasa proses penyampaian hasrat pihak pengurusan kepada pekerja terhadap perubahan yang ingin dilakukan adalah kurang berkesan. Walaupun pihak pengurusan mengetahui keberkesanan sesuatu tindakan, namun ianya tidak semestinya betul kerana ramai orang telah sedar akan perubahan yang boleh membawa kepada kelestarian dalam kehidupan harian. Kerangka komunikasi dan membina kepercayaan yang membantu merealisasikan tindakan, perlu diwujudkan. Komunikasi ini perlu berhadapan dengan berbagai cabaran besar seperti: i. Pekerja telah pun serasi dengan sikap lama yang berubah-ubah. ii. Ganjaran dan penjimatan daripada konsep lestari selalunya lewat diberikan dan tidak secara terus. iii. Perubahan sikap adalah lambat, maka mesej yang hendak disampaikan perlulah diulang. iv. Kumpulan sasaran adalah berbeza daripada orang muda, dewasa hinggalah pengarah organisasi. Kesemuanya mempunyai perbezaan motivasi, kefahaman mengenai lestari dan kesannya. 54 v. Konsep lestari adalah satu isu yang rumit jika digabungkan bersama persekitaran, sosial dan faktor ekonomi. vi. Tenaga pakar adalah diperlukan untuk berkomunikasi dengan pihak pengurusan berbanding penghuni. vii. Terdapat pandangan yang berbeza tentang keadaan sebenar bangunan yang dikatakan lestari dan cara-cara memperolehinya. (Kimmet, 2007) Horgen dan Sheridan (1996) mencadangkan pelaksanaan penilaian selepasdihuni diperluaskan pada masa hadapan sebagai: i. Menjadi satu kaedah untuk membangunkan belanjawan utama dan operasi. ii. Satu proses yang disepadukan dengan proses pengurusan pembinaan. iii. Satu cara penilaian kitar hayat kegunaan bangunan secara berterusan. iv. Sebahagian daripada elemen yang disenaraikan dalam penyediaan awalan belanjawan projek. Pelaksanaan penilaian selepas-dihuni juga dikatakan boleh membantu organisasi yang besar ketika berusaha memelihara prestasi para pekerjanya. Maklumbalas penilaian selepas-dihuni daripada penghuni yang apabila digabungkan dengan pengetahuan terkini akan: i. Memperbaiki prestasi bangunan (kualiti) dalam istilah a. kesihatan/keselamatan, b. keberfungsian/kecekapan dan c. sosial/psikologi/kepuasan amalan budaya. ii. Penambahan kepada pengetahuan terkini, pengalaman dan faktor lain. iii. Menjimatkan kos penjagaan dan operasi fasiliti. iv. Membaiki moral pekerja. v. Membantu menghasilkan panduan berguna. vi. Konsep penandaarasan dan kejayaan. vii. Menghasilkan prosedur dan piawai (Preiser, 1995). 55 Secara keseluruhannya, faedah penilaian selepas-dihuni tidak sekadar membaiki kualiti fasiliti dan moral pekerja atau penghuni, tetapi ianya dapat menyumbang kepada penjimatan kos pengoperasian (Preiser, 1995). Cotts (1999) mencadangkan pelaksanaan penilaian selepas-dihuni seharusnya mencapai objektif berikut: i. Tentukan samada ianya adalah program yang tepat untuk projek ataupun tidak. ii. Lakukan pengukuran samada sasaran program tercapai ataupun tidak. iii. Dapatkan maklumat daripada semua kakitangan terhadap kesan keseluruhan program. iv. Tentukan langkah pembetulan untuk projek akan datang yang serupa (Cotts, 1999). Menurutnya lagi, penilaian selepas-dihuni memerlukan jangkaan yang tinggi daripada penghuni yang terlibat dalam program tersebut, dan jika pihak pengurusan organisasi tersebut tidak bersedia untuk melaksanakan pembetulan atau perubahan, penilaian selepas-dihuni tidak perlu dilaksanakan langsung (Cotts, 1999). Di dalam situasi yang berbilang-budaya, etnik atau perbezaan minda korporat boleh menyebabkan ketidakfahaman, lemah dalam membuat keputusan dan kerugian masa dan wang yang banyak. Usaha perlu ditingkatkan semasa proses rekabentuk bangunan dan tempat bekerja supaya menjadi lebih lestari daripada aspek ekonomi, budaya dan pandangan orang ramai. Lebih teruk lagi, ianya boleh menyebabkan kehilangan komitmen dan kesetiaan pekerja sehingga akhirnya akan menyebabkan produktiviti berkurang (Alexander, 2006). 56 BAB 3 METODOLOGI KAJIAN 3.1 Pengenalan Bab ini akan menerangkan pendekatan kaedah kajian yang digunakan oleh penyelidik untuk melaksanakan kajian dengan menerangkan jenis soalan yang digunakan dan teknik yang telah dipilih khusus untuk kajian ini. Kaedah kajian yang dijalankan untuk mendapatkan data-data yang bersangkut-paut dengan kerangka teori asal kajian ini ialah dengan cara mengedarkan borang soal selidik. Kajian ini terhad menumpukan kepada sampel kajian daripada anggota perkhidmatan awam khususnya yang bertugas di Ibu Pejabat, Jabatan Kerja Raya. Pemilihan ini adalah berdasarkan rasional bahawa agensi ini merupakan salah sebuah agensi yang besar dan lama dalam perkhidmatan awam di Malaysia. Manakala, bangunan-bangunan yang terdapat di Ibu Pejabat Jabatan Kerja Raya pula terdiri daripada berbagai jenis bangunan yang berbeza dari segi rupabentuk dan usia bangunan-bangunan tersebut. Malah terdapat juga bangunan tersebut yang telah melalui beberapa siri pengubahsuaian ruang dalaman dan sistem pendawaiannya serta sistem pengudaraannya selaras dengan perubahan struktur organisasi agensi terbabit yang biasa berlaku mengikut peredaran dan kehendak semasa. 57 3.2 Merekabentuk Kajian Seperti yang telah diterangkan di dalam Bab 1, metodologi kajian ini dilaksanakan mengikut kaedah berikut. a) Penentuan permasalahan kajian yang diperolehi daripada hasil kajian lepas-lepas yang telah menggunakan kaedah penilaian selepas-dihuni. Sokongan kajian ini juga telah ditambah dengan kajian literatur seperti laporan, buku dan jurnal berkaitan dengan penilaian selepas-dihuni. b) Kajian secara soal selidik kepada pegawai teknikal seperti jurutera JKR sendiri yang bertugas di sektor senggara agensi ini membolehkan penyelidik merangka penyediaan kajian soal selidik untuk penghasilan kerangka penggunaan penilaian selepas-dihuni. c) Kajian secara soal selidik untuk menentukan tahap pengukuran keutamaan skop penilaian dalam menghasilkan kerangka penggunaan penilaian selepas-dihuni. 3.3 Merangka Soalan Soalan-soalan yang telah digunapakai pada kajian lepas tidak seharusnya dianggap lengkap atau boleh digunakan terus sepenuhnya. Beberapa jenis soalan mungkin tidak sesuai untuk jenis bangunan yang lain, dan boleh juga ditambah dengan beberapa jenis soalan yang baru. Namun, beberapa set soalan-soalan yang utama dan penting hendaklah dikekalkan untuk digunakan dalam kajian yang baru supaya pengetahuan tentang perbezaan sifat-sifat bangunan yang pelbagai boleh dikembangkan dan dibuat perbandingan (Hygge dan Lofberg, 1999). Banyak kajian penilaian selepas-dihuni yang telah dilaksanakan di negaranegara luar menggunakan set soalan untuk soal selidik tertentu yang khusus untuk bangunan kajian tersebut dan hanya digunakan sekali sahaja. Adalah sukar untuk menentukan set soalan yang mana boleh dianggap terbaik dan boleh memberi impak seperti yang dikehendaki. 58 Merancang soal selidik adalah perlu supaya tahap kepuasan dan kepentingannya dapat dikaji di dalam setiap parameter yang dikaji. Kaedah ujian Spearman Correlation boleh dilakukan untuk menunjukkan perkaitan di antara dua tahap tersebut, iaitu: i. Tahap kepuasan. ii. Tahap kepentingan. Banyak parameter kajian yang boleh ditambah dalam pelaksanaan penilaian selepas-dihuni seperti faktor yang mempengaruhi pandangan pengguna atau penghuni terhadap tempat kerja termasuk faktor bunyi yang biasa terdapat dalam persekitaran dalaman bangunan, rutin kerja seharian dan hubungan sosial setiap penghuni dengan persekitaran bangunan. Di dalam kajian secara soal selidik peringkat pertama, penyelidik telah merangka struktur soalan dan dibahagikan kepada tiga seksyen iaitu; i. Untuk mendapatkan maklumat profil responden. ii. Mendapatkan pandangan responden dalam menentukan keutamaan parameter kajian penilaian selepas-dihuni. iii. Mendapatkan pandangan responden dalam menentukan kaedah yang sesuai untuk melaksanakan penilaian selepas-dihuni. Maklumat profil responden yang diperolehi akan membolehkan penyelidik melihat keupayaan responden dalam memberikan pandangan berkenaan pemilihan parameter kajian penilaian selepas-dihuni yang dirasakan sesuai berdasarkan latarbelakang responden yang bertugas di sektor senggaraan bangunan dalam perkhidmatan awam. 59 Bahagian kedua pula, penyelidik cuba mendapatkan pandangan responden dalam menyusun keutamaan parameter kajian penilaian selepas-dihuni untuk disenarai-pendekkan, sebelum penyediaan soal selidik yang lebih terperinci dilakukan. Parameter awal yang disenaraikan adalah seperti berikut; i. Ruang bekerja yang memadai. ii. Ketinggian siling dalam pejabat. iii. Ruang penyimpanan barang/fail. iv. Pencahayaan dalam bangunan. v. Akustik/bunyi. vi. Suhu panas dalam bangunan. vii. Nilai estetik/imej bangunan. viii. Keselamatan. ix. Pemandangan luar bangunan. x. Pengudaraan dalam bangunan. xi. Tingkah laku pengguna (penghuni). xii. Persekitaran kejiranan dengan bangunan bersebelahan. xiii. Fizikal bangunan keseluruhannya. Seterusnya, penyelidik ingin mendapatkan pandangan responden berkenaan kaedah kajian penilaian selepas-dihuni yang dirasakan sesuai untuk dilakukan di Malaysia. Di antaranya adalah seperti berikut; i. Borang Soal Selidik. ii. Temubual terhadap pihak pengurusan dan pengurus fasiliti. iii. Pemerhatian oleh pakar. iv. Penggunaan peralatan khusus. Manakala di dalam kajian soal selidik pula, penyelidik merangka struktur soalan yang dibahagikan kepada empat seksyen iaitu; i. Untuk mendapatkan profil responden. ii. Mendapatkan pandangan responden berkenaan penentuan tahap perkaitan dan kepentingan sesuatu parameter kajian penilaian selepas-dihuni. 60 iii. Mendapatkan pandangan responden berkenaan susunan keutamaan parameter kajian penilaian selepas-dihuni. iv. Memberi ruang kepada responden untuk memberikan cadangan parameter yang tidak terdapat di dalam soalan kaji selidik tersebut. Data yang diperolehi daripada maklumat profil responden akan dianalisa samada ianya mempunyai hubungan yang signifikan ketika memberikan pandangan masing-masing ke atas setiap parameter kajian penilaian selepas-dihuni yang disoal. Kesemua data yang dijangkakan diperolehi daripada responden adalah dari jenis data nominal yang tidak bersandar di antara satu sama lain. Seterusnya, pandangan responden adalah diperlukan dalam menentukan pemilihan sub-parameter kajian penilaian selepas-dihuni secara lebih terperinci. Di sini, dua kumpulan jawapan akan disediakan dan responden dikehendaki memberikan skor kepada kedua-dua kumpulan jawapan tersebut. Kumpulan jawapan tersebut mengukur “tahap perkaitan” dan “tahap kepentingannya”. Seterusnya penyelidik akan meminta responden memberikan pangkat keutamaan ke atas beberapa senarai parameter kajian penilaian selepas-dihuni yang telah disoal dalam seksyen sebelumnya. Susunan pangkat keutamaan di dalam seksyen ini adalah bebas mengikut pandangan responden. Akhir sekali ialah seksyen empat yang menyediakan ruang tambahan kepada responden untuk memberikan cadangan jika terdapat parameter lain yang dirasakan perlu dikaji bersama di samping parameter kajian yang tersenarai dalam borang soal selidik tersebut. 61 3.4 Pembinaan Soalan Kaji Selidik 3.4.1 Seksyen 1 – Profil Responden Di dalam seksyen ini profil yang diperlukan daripada responden merangkumi; i. Gred jawatan responden. ii. Jantina. iii. Umur. iv. Kelayakan taraf akademik tertinggi yang diperolehi. v. Tempoh tahun berkhidmat dalam perkhidmatan awam. vi. Tempoh tahun menduduki bangunan sedia ada. Hubungan di antara profil responden ini akan dikaji dalam kajian ini untuk mengkaji samada wujud perbezaan ketika memberikan pandangan masing-masing. Pendapat yang menyatakan bahawa responden yang telah berkhidmat dalam tempoh yang lama akan memberikan pandangan yang berbeza berbanding dengan responden yang baru memulakan kerja di agensi yang sama. Selain itu, ada juga pendapat menyatakan tempoh seseorang responden yang telah menduduki sesebuah bangunan dengan lebih lama seperti telah melebihi 10 tahun, boleh mempengaruhi dalam kepelbagian ketika memberikan pandangan mereka berbanding dengan responden yang baru berpindah ke bangunan tersebut. 3.4.2 Seksyen 2 – Mengkaji Perkaitan Dan Kepentingan Sesuatu Parameter Penyelidik menyediakan pilihan jawapan berbentuk skala likert daripada skala 1 hingga skala 4 di dalam seksyen ini. Data yang dijangka diperolehi adalah berbentuk data ordinal dengan masing-masing adalah bersandar di antara satu sama yang lain. 62 Parameter-parameter kajian penilaian selepas-dihuni yang disoal dalam seksyen ini dibahagi kepada lima bahagian. i. Mengkaji pandangan pengguna (penghuni) terhadap ruang bekerja yang memadai, keupayaan mengawalnya, pengaruh dan kesannya terhadap hubungan dengan; - kepuasan pengguna - keluasan ruang bekerja - rekabentuk ruang bekerja - psikologi pengguna - produktiviti pengguna - privasi pengguna - komunikasi sesama pengguna - kesihatan pengguna - perabot. Penyelidik cuba mendapatkan pandangan responden terhadap elemenelemen tersebut untuk dijadikan sub-parameter dalam penyediaan soal selidik untuk melaksanakan kajian penilaian selepas-dihuni kelak. Kepelbagaian elemen di atas adalah sebahagian daripada elemen yang dikaji dalam kajian penilaian selepas-dihuni di luar negara. Di sini penyelidik cuba mendapatkan pandangan responden kajian samada elemen tersebut sesuai dikaji dalam pelaksanaan kajian penilaian selepas-dihuni di Malaysia pula, khususnya di bangunan yang mereka duduki. Elemen kepuasan penghuni adalah berkait rapat dengan psikologi penghuni itu sendiri. Manakala elemen keluasan ruang bekerja boleh dikaitkan dengan elemen rekabentuk ruang tersebut. Elemen produktiviti boleh dikaitkan dengan banyak elemen lain seperti elemen keluasan, rekabentuk, psikologi, komunikasi, kesihatan dan perabot di dalam ruang bekerja. Elemen privasi pula biasanya dikaitkan dengan elemen psikologi penghuni. 63 ii. Mengkaji pandangan penghuni terhadap pencahayaan dalam pejabat, keupayaan mengawalnya, pengaruh dan kesannya terhadap hubungan dengan; - kepuasan bekerja - psikologi pengguna - produktiviti pengguna - privasi pengguna - corak bekerja - kesihatan pengguna. Seperti dalam parameter sebelumnya, elemen-elemen untuk kajian terhadap parameter pencahayaan adalah sedikit berbeza dengan parameter untuk kajian ke atas ruang bekerja. Penyelidik menjangkakan pandangan responden yang mementingkan elemen-elemen di dalam parameter ini untuk dipilih sebagai penting untuk dimasukkan dalam kajian penilaian selepasdihuni. Hubungan di antara elemen-elemen ini adalah seperti yang dinyatakan dalam parameter ruang bekerja. Di dalam parameter ini ditambah elemen corak bekerja yang dipengaruhi oleh kesan pencahayaan dalam bangunan. iii. Mengkaji pandangan pengguna (penghuni) terhadap suhu dalam pejabat, keupayaan mengawalnya, pengaruh dan kesannya terhadap hubungan dengan; - kepuasan bekerja - psikologi pengguna - produktiviti pengguna - privasi pengguna - corak bekerja - kesihatan pengguna. Sama seperti parameter pencahayaan yang ingin dikaji, parameter suhu juga mempunyai elemen yang sama dalam kajian terperincinya. 64 Jangkaan penyelidik juga adalah sama iaitu cuba mendapatkan pandangan responden dalam memilih elemen dalam parameter ini sebagai elemen penting dalam kajian penilaian selepas-dihuni. iv. Mengkaji pandangan pengguna (penghuni) terhadap keselamatan dalam pejabat, keupayaan mengawalnya, pengaruh dan kesannya terhadap; - kepuasan bekerja - psikologi pengguna - produktiviti pengguna - privasi pengguna - komunikasi sesama pengguna - corak bekerja - kesihatan pengguna. Parameter keselamatan pula mempunyai elemen yang lebih sedikit daripada dalam parameter pencahayaan dan suhu. Elemen komunikasi dimasukkan di dalam parameter ini kerana ianya juga mempengaruhi corak komunikasi pengguna (penghuni) di dalam bangunan jika langkah keselamatan ke atas pengguna (penghuni) tidak terjamin. v. Mengkaji pandangan pengguna (penghuni) terhadap pengudaraan dalam pejabat, keupayaan mengawalnya, pengaruh dan kesannya terhadap hubungan dengan; - kepuasan bekerja - psikologi pengguna - produktiviti pengguna - corak bekerja - kesihatan pengguna. Di dalam parameter ini, penyelidik hanya menghadkan kepada lima elemen sahaja untuk dikaji kepentingannya daripada sudut pandangan responden. 65 3.4.3 Seksyen 3 – Mendapatkan Pandangan Responden Untuk Keutamaan Pemilihan Parameter Di antara kelima-lima parameter utama yang dikaji, penyelidik cuba mendapatkan pandangan responden untuk menentukan keutamaan berdasarkan pangkatan ke atas parameter-parameter tersebut. Parameter yang mempunyai frekuensi utama paling tinggi dianggap yang paling penting untuk di buat kajian terlebih dahulu dalam penilaian selepas-dihuni. 3.4.4 Seksyen 4 – Cadangan Parameter Lain Di dalam seksyen ini, penyelidik menyediakan ruang terbuka kepada responden untuk mencadangkan parameter lain yang tidak terdapat dalam soal selidik kajian ini untuk dipertimbangkan sebagai salah satu parameter yang boleh dikaji dalam pelaksanaan penilaian selepas-dihuni. 3.5 Prosedur Pemilihan Sampel Sampel kajian dipilih di kalangan pegawai dan kakitangan yang bertugas di Ibu Pejabat Jabatan Kerja Raya sebagai mewakili populasi kakitangan kerajaan yang lain. Memandangkan terdapat dua fasa kajian, maka terdapat dua cara yang digunakan dalam memilih responden. Untuk kajian fasa pertama, penyelidik mengedarkan borang soal selidik secara terus terhadap pegawai teknikal yang bertugas secara langsung di dalam sektor senggara di Ibu Pejabat, Jabatan Kerja Raya. Manakala untuk kajian fasa kedua pula, penyelidik memilih responden dari bangunan yang berbeza-beza yang terdapat di Ibu Pejabat, Jabatan Kerja Raya. 66 3.6 Jenis Penyelidikan Jenis penyelidikan yang dijalankan adalah dikategorikan sebagai penyelidikan asas (basic research) yang diakhir kajian akan menghasilkan satu cadangan framework dalam menentukan parameter yang perlu diutamakan untuk menggunapakai kaedah penilaian bangunan selepas guna atau penilaian selepasdihuni di bangunan yang dimiliki dan diduduki oleh kakitangan kerajaan. Kajan ini juga sedikit sebanyak boleh membantu dalam merungkaikan beberapa persoalan yang mencari kaedah penilaian yang sesuai untuk digunakan ketika menilai prestasi bangunan-bangunan milik kerajaan. Kajian ini menggunakan kaedah kuantitatif yang mendapatkan data empirikal (yang boleh menyokong kajian) untuk menyelidik kepentingan parameter-parameter pengukuran tertentu dalam pelaksanaan penilaian bangunan selepas guna di bangunan milik kerajaan. 3.6.1 Mengukur Normaliti Data Sebaik saja data telah diperolehi, ujian normaliti akan dilakukan untuk mengenalpasti jenis taburan data daripada soal selidik yang dijalankan. Beberapa teknik boleh digunakan untuk mengukur samada data kajian bertaburan secara normal ataupun tidak. Di antara ujian yang boleh dijalankan adalah termasuk Ujian Kolmogorov-Smirnov, Shapiro-Wilks dan Lilliefors (Chua, 2008). Kaedah lain dalam mengenalpasti normaliti data kajian ialah seperti Skewness dan Kurtosis. (Sekaran, 2006). Di dalam ujian Kolmogorov-Smirnov dan ujian Shapiro-Wilks, jika keduadua ujian menunjukkan aras signifikan lebih besar daripada 0.05 dalam kiraan, maka kedua-dua ujian tersebut dikatakan tidak signifikan. Rumusan yang boleh dibuat adalah data kajian yang diperolehi adalah bertaburan secara normal (Chua, 2008). 67 3.6.2 Jenis Ujian Menurut Chua (208), ujian yang dilakukan dikatakan berbentuk bukan- parametrik kerana faktor berikut: i. Kajian adalah untuk mengukur pandangan responden. ii. Sampel kajian dipilih secara rawak daripada populasinya. iii. Setiap data yang diperolehi adalah daripada subjek yang berlainan iv. data adalah jenis skala ordinal. v. Hampir semua data kajian yang diperolehi adalah tidak bertaburan normal. 3.6.3 Data Ordinal Data yang diperolehi adalah jenis data skala ordinal dan tidak bertaburan normal. Maka ujian sesuai yang dikenalpasti adalah ujian korelasi Spearman (Chua, 2008). 3.6.4 Analisa data skala ordinal Memandangkan kajian ini dilakukan dengan memilih sampel secara rawak daripada populasi kajian, maka analisis yang dipilih adalah daripada jenis Analisis Inferensi. Terdapat beberapa teknik statistik yang berbeza-beza kegunaannya seperti Ujian Mann-Whitney U, Ujian Wolcoxon T, Ujian Kruskal-Wallis, Ujian Friedman dan Ujian Korelasi Spearman rho. Kebiasaannya juga data ordinal yang dikumpulkan adalah tidak bertaburan normal. Ujian-ujian di atas juga dikategorikan sebagai ujian bukan-parametrik (Chua, 2008). Kaedah ujian ini juga telah disarankan untuk dilakukan supaya dapat menganalisa sumber sampel kajian samada berasal daripada kumpulan responden yang sama atau populasi yang berbeza (Bottom et al.,1997). 68 3.6.5 Ujian Mann-Whitney U H0: Tidak terdapat perbezaan pandangan di antara responden lelaki dan perempuan ketika memberikan pandangan H1: Terdapat perbezaan pandangan di antara responden lelaki dan perempuan ketika memberikan pandangan Ujian ini dijalankan untuk menentukan samada terdapat perbezaan yang signifikan di antara dua kumpulan/kategori responden ketika memberikan pandangan mereka di dalam soal selidik yang dijalankan (Chua, 2008). Ujian ini membandingkan nilai U yang diperolehi secara kiraan daripada analisa statistik dengan nilai U kritikal daripada jadual. Jika nilai U kiraan adalah lebih kecil daripada nilai U kritikal, hipotesis null akan ditolak, bermakna terdapat perbezaan yang signifikan dalam skor jawapan soal selidik yang dikaji. Jika aras signifikan kiraan adalah lebih kecil daripada 0.05, ianya juga dikatakan mempunyai perbezaan yang signifikan di antara kedua-dua perbezaan jantina dalam memberikan pandangan (Chua, 2008). Jika bilangan responden melebihi daripada 20 orang ( n > 20 ), maka pengiraan selanjutnya perlu dilakukan dengan mencari nilai z. Tetapi ini hanya perlu dilakukan sekiranya data adalah bertaburan normal sahaja. Jika nilai z daripada kiraan didapati lebih besar nilainya daripada nilai z kritikal pada aras signifikan tertentu (biasanya pada p < 0.05) maka hipotesis null akan ditolak. Dan rumusan boleh dibuat bahawa terdapat perbezaan yang signifikan di antara kedua-dua perbezaan jantina dalam memberikan pandangan (Chua, 2008). 69 3.6.6 Ujian Kruskal-Wallis H0: Tidak terdapat perbezaan pandangan di antara variasi profil responden ketika memberikan pandangan H1: Terdapat perbezaan pandangan di antara variasi profil responden ketika memberikan pandangan Ujian ini dilakuka untuk menentukan samada ada perbezaan pandangan dalam setiap kategori responden. Ia dilakukan dengan mencari nilai mean keseluruhan untuk setiap skor jawapan responden bagi kedua-dua seksyen yang mengukur “perkaitan” dan “kepentingan” parameter penilaian selepas-dihuni yang dikaji. Daripada dari ujian Kruskal-Wallis (Chua, 2008) dapat dibuktikan samada perbezaan seperti gred jawatan, jantina, umur, taraf akademik, tempoh berkhidmat dan tempoh menduduki bangunan semasa boleh mempengaruhi perbezaan dalam memberikan pandangan mereka. Daripada nilai n (bilangan responden), nilai df (darjah kebebasan) dan nilai Chi-Square (χ2) yang diperolehi daripada kiraan, jika nilai Chi-Square (χ2) kiraan lebih besar nilainya berbanding dengan nilai Chi-Square (χ2) kritikal dalam jadual, hipotesis null boleh ditolak dan keputusannya adalah terdapat perbezaan yang signifikan antara kumpulan/kategori responden (Chua, 2008). Manakala aras signifikan p kiraan yang lebih kecil daripada 0.05 pula menunjukkan bahawa perbezaan kumpulan/kategori responden adalah signifikan (Chua, 2008). 70 3.6.7 Ujian Korelasi Spearman Rho H0: Tidak terdapat perhubungan di antara tahap “perkaitan” dan tahap “kepentingan” parameter penilaian selepas-dihuni H1: Terdapat perhubungan di antara tahap “perkaitan” dan tahap “kepentingan” parameter penilaian selepas-dihuni Ujian ini dilakukan untuk mengenalpasti perhubungan antara dua variabel yang menggunakan skala pengukuran ordinal yang biasanya tidak bertaburan normal (Chua, 2008). Ujian ini dilakukan dengan mengkaji hubungan di antara dua variabel berbeza samada ianya mempunyai hubungan yang signifikan atau tidak. Dalam kajian ini, variabel “perkaitan” dan “kepentingan” akan diukur samada mempunyai hubungan signifikan ketika responden memberikan input ke dalam soal selidik tersebut. Melalui ujian statistik dengan berpandukan nilai n (bilangan responden) sebagai sandaran, nilai r yang diperolehi daripada kiraan akan dibandingkan dengan nilai r kritikal daripada jadual. Jika nilai r kiraan daripada ujian adalah lebih besar nilainya daripada nilai r kritikal, maka hipotesis null akan ditolak, dan terbuktilah ada perhubungan yang signifikan di antara kedua-dua pembolehubah (Chua, 2008). Nilai signifikan p kiraan yang lebih kecil daripada 0.05 juga menentukan hubungan tersebut adalah signifikan (Chua, 2008). 71 3.6.8 Analisa Desriptif Dalam ujian ini, penyelidik akan mengkaji pandangan pengguna (penghuni) samada cenderung menyatakan parameter-parameter tertentu berkait rapat dengan penilaian selepas-dihuni yang akan dibuat. Tambahan pula, perhubungan tahap kepentingan setiap parameter turut dikaji bersama (Chua, 2008). 72 BAB 4 ANALISA DATA DAN PENEMUAN 4.1 Pengenalan Bab ini akan membincangkan penemuan hasil kajian yang telah dijalankan. Analisis statistik dijalankan secara dua peringkat seperti yang diterangkan dalam bab sebelum ini untuk merangka metodologi kajian. Analisis statistik dilaksanakan untuk membuktikan samada perkaitan yang signifikan wujud di dalam hasil data yang diperolehi untuk membantu pengkaji membuat rumusan seterusnya. Peringkat pertama soal selidik adalah berbentuk analisa kuantitatif untuk menentukan keutamaan dalam pemilihan parameter tertentu untuk dibuat kajian seterusnya pula. 4.2 Kaedah Analisa Data Peringkat pertama kajian secara soal selidik ke atas 14 orang responden yang bertugas di dalam sektor senggara dalam bangunan milik kerajaan, bertujuan untuk melihat tahap keutamaan parameter untuk dibuat kajian selanjutnya. Analisa data yang digunakan adalah mencari kekerapan taburan data responden terhadap pemilihan keutamaan parameter penilaian selepas-dihuni. 73 Seterusnya kajian inferensi digunakan dalam menganalisa data menggunakan perisian SPSS rel. 11.0 untuk mencari perkaitan dan menentukan tahap kepentingan beberapa parameter yang telah disenarai pendek mengikut keutamaannya dalam penilaian selepas-dihuni akan datang. 4.3 Penemuan Hasil Kajian Awal Penentuan Parameter Utama Hasil penemuan daripada kajian awal, telah menemukan beberapa parameter yang menjadi keutamaan di dalam pelaksanaan penilaian selepas-dihuni. 4.3.1 Latar Belakang Responden Pengkaji telah memilih responden yang sedang bertugas di dalam sektor perkhidmatan penyenggaraan dan sektor penyenggaraan bangunan khususnya pegawai teknikal di Jabatan Kerja Raya dengan secara langsung dalam mendapatkan pandangan mereka untuk pemilihan lima parameter utama yang perlu ada dalam penilaian selepas-dihuni. 4.3.1.1 Jawatan Daripada analisis yang dibuat ke atas 14 orang responden, pecahan jawatan adalah seperti berikut. Seramai 9 orang responden adalah terdiri daripada Jurutera Awam (64.3%), Jurutera Elektrik dan Jurutera Mekanikal masing-masing adalah seramai 2 orang (14.3%), manakala seorang daripada Juruukur Bangunan mewakili 7.1% daripada jumlah keseluruhan responden. 74 Jadual 4.1: Taburan jawatan responden kajian pertama Bil. Jawatan Kekerapan Peratusan (%) 1 Jurutera Awam 9 64.3 2 Jurutera Elektrik 2 14.3 3 Jurutera Mekanikal 2 14.3 4 Juruukur Bangunan 1 7.1 Jumlah 14 100 4.3.1.2 Gred Jawatan Gred jawatan adalah pelbagai daripada kumpulan pengurusan dan profesional di Ibu Pejabat Jabatan Kerja Raya. Seramai 2 orang responden adalah pegawai gred J52 (14.3%), manakala 3 orang daripada gred J48 (21.94%), 6 orang daripada gred J44 (42.9%) dan selebihnya 3 orang daripada gred J41 (21.4%). Jadual 4.2: Taburan gred jawatan responden kajian pertama Bil. Jawatan Kekerapan Peratusan (%) 1 J52 2 14.3 2 J48 3 21.4 3 J44 6 42.9 4 J41 3 21.4 Jumlah 14 100 4.3.1.3 Tempoh Perkhidmatan Kebanyakan responden telah berkhidmat dalam perkhidmatan awam khususnya di Jabatan Kerja Raya melebihi daripada tiga tahun. Secara terperincinya, pegawai yang telah berkhidmat melebihi 10 tahun adalah seramai 6 orang (42.9%), begitu juga dengan pegawai yang berkhidmat kurang daripada 10 tahun tetapi telah 75 melebihi 3 tahun iaitu seramai 6 orang (42.9%) dan hanya 2 orang (14.3%) sahaja yang baru berkhidmat dalam JKR tidak lebih daripada 3 tahun. Jadual 4.3: Taburan tempoh perkhidmatan responden kajian pertama Bil. Tempoh perkhidmatan Kekerapan Peratusan (%) 1 Kurang dari 3 tahun 2 14.3 2 3 hingga 10 tahun 6 42.9 3 Lebih dari 10 tahun 6 42.9 Jumlah 14 100 4.3.1.4 Tempoh penglibatan dalam pengurusan fasiliti Namun hampir kebanyakan responden boleh dikatakan baru melibatkan diri dalam pengurusan bangunan dan fasiliti keseluruhannya dengan secara langsung dan belum mencapai 10 tahun tempoh penglibatannya. Responden yang baru melibatkan diri dengan kurang daripada 3 tahun dan yang telah melibatkan diri melebihi 3 tahun, masing-masing mempunyai bilangan kekerapan 7 (50%) dan 5 (35.7%) orang responden. Manakala hanya 2 orang responden (14.3%) sahaja yang telah melibatkan diri secara langsung dalam pengurusan fasiliti melebihi 10 tahun. Jadual 4.4: Taburan tempoh penglibatan dalam pengurusan fasiliti oleh responden kajian pertama Bil. Tempoh penglibatan dalam pengurusan fasiliti 1 Kurang dari 3 tahun 7 50.0 2 3 hingga 10 tahun 5 35.7 3 Lebih dari 10 tahun 2 14.3 Total 14 100 Kekerapan Peratusan (%) 76 4.3.2 Pemilihan Keutamaan Parameter Penilaian Selepas-Dihuni Pemilihan ini dilakukan dengan membuat turutan keutamaan terhadap senarai parameter cadangan yang diperolehi daripada kajian-kajian awalan penilaian selepas-dihuni di luar dan dalam negara. Pengkaji memilih dapatan kajian yang mempunyai skor melebihi 50% dalam pemilihan keutamaan parameter untuk dibuat kajian seterusnya. Daripada 14 orang responden, berikut adalah pecahan kekerapan dan peratusan skor setiap parameter. Jadual 4.5: Pilihan parameter mengikut susunan keutaman Bil. Kekerapan Skor 13 Peratusan Skor (%) 92.9 12 85.7 11 78.6 10 71.4 5 Pencahayaan dalam bangunan Ruang bekerja yang memadai Keselamatan 10 71.4 6 Akustik/bunyi 4 28.6 7 3 21.4 2 14.3 9 Ruang penyimpanan barang/fail Ketinggian siling dalam pejabat Nilai estetik/imej bangunan 2 14.3 10 Pemandangan luar bangunan 1 7.1 11 Tingkah laku pengguna 1 7.1 1 2 3 4 8 12 Parameter Cadangan Pengudaraan dalam bangunan Suhu panas dalam bangunan Fizikal bangunan 1 keseluruhannya 13 Persekitaran kejiranan 0 dengan bangunan bersebelahan Berdasarkan jumlah responden seramai 14 orang 7.1 0 77 Berdasarkan hasil kajian di atas, sebanyak lima parameter mempunyai skor tertinggi mengikut keutamaannya sebagai parameter yang perlu ada dalam penilaian selepas-dihuni berpandukan pandangan pegawai-pegawai di kalangan Jabatan Kerja Raya yang terlibat secara langsung dalam pengurusan fasiliti bangunan kerajaan. Lima parameter tersebut adalah: 4.3.3 i. Pengudaraan dalam bangunan. ii. Suhu panas dalam bangunan. iii. Pencahayaan dalam bangunan. iv. Ruang bekerja yang memadai. v. Keselamatan. Mengkaji Kaedah Pelaksanaan Penilaian Selepas-Dihuni Yang Sesuai Dalam kajian ini, beberapa kaedah yang dicadangkan telah dikenalpasti kesesuaiannya untuk digunakan dalam pelaksanaan penilaian selepas-dihuni di negara ini. Hasilnya adalah diringkaskan seperti berikut; Jadual 4.6: Taburan kekerapan skor responden memilih kaedah pelaksanaan penilaian selepas-dihuni yang sesuai Bil. Kaedah Sesuai Tidak Sesuai Peratusan Sesuai 1 Borang soal selidik 14 0 100% 2 Temubual terhadap pihak pengurusan dan pengurus fasiliti 14 0 100% 3 Pemerhatian oleh pakar 9 5 64.3% 4 Penggunaan peralatan khusus 11 3 78.6% Hasil analisa frekuensi yang dijalankan menunjukkan dua kaedah iaitu menggunakan borang soal selidik dan kaedah temubual terhadap pihak pengurusan dan pengurus fasiliti mempunyai skor 100% menandakan kesesuaiannya untuk 78 digunakan dalam pelaksanaan penilaian selepas-dihuni di negara ini, menurut pandangan responden. Pengkaji menggunakan lima parameter utama ini sebagai elemen kajian seterusnya dalam mendapatkan pandangan penghuni bangunan pejabat kerajaan sendiri berhubung dengan perkaitannya dengan diri mereka serta tahap kepentingannya. 4.4 Penemuan Hasil Kajian Soal Selidik Hasil kajian terhadap 47 orang responden kajian yang menggunakan borang soal selidik telah dianalisa menggunakan perisian SPSS rel.11.0 untuk mendapatkan perkaitan di antara parameter penilaian selepas-dihuni dengan penghuni sendiri. Kajian inferensi ini tidak memilih responden khusus sebagai sampel kajian. 4.4.1 Latar Belakang Responden Pengkaji telah memilih responden yang sedang bertugas di Ibu Pejabat, Jabatan Kerja Raya daripada berbagai gred jawatan dan jenis tugas dalam mendapatkan pandangan mereka untuk mengkaji perkaitan dan kepentingan setiap lima parameter utama dalam penilaian selepas-dihuni yang telah diperolehi daripada kajian awalan. 4.4.1.1 Gred Jawatan Pengkaji memilih responden secara rawak daripada berbagai jawatan dan gred yang terdapat dalam bangunan kerajaan yang dipilih dalam kajian ini dalam menentukan sampel kajian. Sejumlah 24 orang (mewakili jumlah 51%) dari 79 kumpulan pengurusan dan profesional (J52, J48, J44 dan J41) adalah dari kalangan penghuni yang juga merupakan pegawai yang terlibat dalam pengurusan fasiliti di bangunan kerajaan. Manakala selebihnya iaitu sejumlah 23 orang (mewakili jumlah 49%) adalah di kalangan penghuni biasa dari lain-lain gred jawatan (J36, J17, N32, N27, N17, W17, N1 dan R1) yang menduduki bangunan kerajaan pada masa ini khususnya di Ibu Pejabat, Jabatan Kerja Raya. Jadual 4.7: Taburan gred jawatan responden yang disoal selidik Bil. Gred Jawatan Kekerapan Peratusan (%) 1 J52 1 2.13 2 J48 10 21.28 3 J44 11 23.40 4 J41 2 4.26 5 J36 1 2.13 6 J17 2 4.26 7 N32 1 2.13 8 N27 1 2.13 9 N17 11 23.40 10 W17 2 4.26 11 N1 4 8.51 12 R1 1 2.13 Jumlah 47 100 80 Bilangan Responden 12 10 8 6 4 2 0 10 11 11 4 2 1 J52 J48 J44 1 J41 J36 2 J17 2 1 1 N32 N27 N17 W17 1 N1 R1 Gred Jawatan Rajah 4.1: Carta histogram menunjukkan taburan responden mengikut gred jawatan 4.4.1.2 Jantina Daripada keseluruhan jumlah responden, bilangan responden lelaki adalah lebih banyak daripada responden perempuan iaitu berjumlah 31 orang (66%) berbanding 16 orang (34%) seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 4.8 dan Rajah 4.2. Bilangan Responden Jadual 4.8: Taburan jantina responden yang disoal selidik Bil. Jantina Kekerapan Peratusan (%) 1 Lelaki 31 66 2 Perempuan 16 34 Jumlah 47 100 35 30 25 20 15 10 5 0 31 16 Lelaki Perempuan Jantina Rajah 4.2: Carta histogram menunjukkan taburan responden mengikut jantina 81 4.4.1.3 Umur Sejumlah besar responden berada dalam kumpulan umur pertengahan iaitu di antara 30 tahun hingga 50 tahun. Pecahannya adalah seramai 7 orang (15%) responden berada dalam kumpulan umur di bawah 30 tahun. Manakala untuk kumpulan umur di antara 30 hingga 39 tahun dan di antara 40 hingga 49 tahun mempunyai responden seramai 20 orang (43%) dan 11 orang (23%) masing-masing. Responden yang berumur lebih dari 50 tahun pula adalah seramai 9 orang, mewakili 19% bilangan responden keseluruhan. Bilangan Responden Jadual 4.9: Taburan kumpulan umur responden yang disoal selidik Bil. Kumpulan Umur Kekerapan Peratusan (%) 1 20 hingga 29 tahun 7 15 2 30 hingga 39 tahun 20 43 3 40 hingga 49 tahun 11 23 4 Lebih 50 tahun 9 19 Jumlah 47 100 25 20 20 15 10 11 7 9 5 0 20 hingga 29 tahun 30 hingga 39 tahun 40 hingga 49 tahun Lebih 50 tahun Kumpulan Umur Rajah 4.3: Carta histogram menunjukkan taburan responden mengikut kumpulan umur 82 4.4.1.4 Taraf Pendidikan Formal Sebahagian besar responden mempunyai taraf pendidikan peringkat Ijazah dengan jumlah sebanyak 24 orang (51%) dan diikuti dengan responden yang mempunyai kelayakan Diploma sebanyak 11 orang (23.5%). Manakala hanya seorang responden yang mempunyai sijil STPM dan selebihnya iaitu seramai 11 orang (23.5%) responden mempunyai sijil tertinggi SPM atau SRP/PMR. Bilangan Responden Jadual 4.10: Taburan taraf pendidikan formal tertinggi responden yang disoal selidik Bil. Taraf Pendidikan Formal Kekerapan Peratusan (%) 1 Ijazah 24 51 2 Diploma 11 23.5 3 STPM 1 2 4 SPM/SRP/PMR 11 23.5 Jumlah 47 100 30 25 20 15 10 5 0 24 11 11 1 Ijazah Diploma STPM SPM/SRP/PMR Taraf Pendidikan Formal Rajah 4.4: Carta histogram menunjukkan taburan responden mengikut taraf pendidikan formal tertinggi 83 4.4.1.5 Tempoh Berkhidmat Dalam Perkhidmatan Awam Berdasarkan maklumbalas responden, lebih separuh daripada responden telah berkhidmat dalam perkhidmatan awam melebihi daripada 10 tahun. Ini ditunjukkan dalam Jadual 4.11 dan Rajah 4.5 di bawah yang menunjukkan sejumlah 25 orang (53%) responden telah berkhidmat melebihi daripada 10 tahun. Seterusnya di ikuti oleh responden yang telah berkhidmat melebihi 3 tahun tetapi kurang daripada 10 tahun iaitu seramai 17 orang (36%) dan responden yang baru berkhidmat tidak sampai 3 tahun hanya berjumlah 5 orang (11%) sahaja. Jadual 4.11: Taburan tempoh perkhidmatan responden yang disoal selidik Bil. Tempoh Berkhidmatan Kekerapan Peratusan (%) 1 Kurang daripada 3 tahun 5 11 2 3 hingga 10 tahun 17 36 3 Lebih daripada 10 tahun 25 53 Jumlah 47 100 Bilangan Responden 30 25 25 17 20 15 10 5 5 0 Kurang daripada 3 tahun 3 hingga 10 tahun Lebih daripada 10 tahun Kumpulan Tempoh Perkhidmatan Rajah 4.5: Carta histogram menunjukkan taburan responden mengikut tempoh perkhidmatan dalam perkhidmatan awam. 84 4.4.1.6 Tempoh Menduduki Bangunan Sekarang Memandangkan sistem kekerapan pertukaran tempat kerja yang diamalkan oleh pihak pengurusan perkhidmatan awam, hasil kajian mendapati sebahagian besar responden baru sahaja menduduki bangunan semasa tidak melebihi daripada 10 tahun. Ini ditunjukkan dalam Jadual 4.12 dan Rajah 4.6 di bawah yang menjelaskan hanya 10 orang (21%) sahaja responden yang tidak pernah berpindah dari bangunan sekarang, melebihi 10 tahun. Manakala responden yang baru menduduki bangunan sekarang, tidak lebih daripada 3 tahun adalah seramai 23 orang (49%) dan selebihnya iaitu 14 orang (30%) telah menduduki bangunan sekarang, di antara 3 hingga 10 tahun. Jadual 4.12: Taburan tempoh menduduki bangunan sedia ada oleh responden yang disoal selidik Tempoh Menduduki Bangunan Kekerapan Peratusan (%) 1 Kurang daripada 3 tahun 23 49 2 3 hingga 10 tahun 14 30 3 Lebih daripada 10 tahun 10 21 Jumlah 47 100 Bilangan Responden Bil. 25 23 20 14 15 10 10 5 0 Kurang daripada 3 tahun 3 hingga 10 tahun Lebih daripada 10 tahun Tempoh Menduduki Bangunan Rajah 4.6: Carta histogram menunjukkan taburan responden mengikut tempoh menduduki bangunan sedia ada 85 4.4.2 Ujian Bukan-Parametrik Ujian bentuk ini telah dilakukan ke atas data dapatan kajian ini. Sebelum melakukan analisa lanjutan, taburan data telah diuji samada mempunyai taburan yang normal ataupun tidak. 4.4.2.1 Ujian Normaliti Data Daripada beberapa jenis ujian, pengkaji telah memilih Ujian KolmogorovSmirnov dan Shapiro-Wilks untuk mengukur normaliti data dapatan kajian. Hasil daripada ujian tersebut ditunjukkan dalam Jadual 4.13 di bawah. Jadual 4.13: Keputusan Ujian Kolmogorov-Smirnov dan Shapiro-Wilks untuk menguji normaliti data kajian Parameter ujian jantina umur akademik tempoh berkhidmat tempoh menduduki perkaitan di antara ruang kerja - kepuasan kerja perkaitan di antara ruang kerja - saiz keluasan perkaitan di antara ruang kerja - rekabentuk tempat kerja perkaitan di antara ruang kerja - psikologi perkaitan di antara ruang kerja - produktiviti perkaitan di antara ruang kerja -privasi perkaitan di antara ruang kerja - komunikasi dengan penghuni lain perkaitan di antara ruang kerja - kesihatan perkaitan di antara ruang kerja - perabot KolmogorovSmirnov Sig. 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 ShapiroWilk Sig. 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 Bersambung 86 Parameter ujian kepentingan di antara ruang kerja - kepuasan kerja kepentingan di antara ruang kerja - saiz keluasan kepentingan di antara ruang kerja - rekabentuk tempat kerja kepentingan di antara ruang kerja - psikologi kepentingan di antara ruang kerja - produktiviti kepentingan di antara ruang kerja - privasi kepentingan di antara ruang kerja - komunikasi dengan penghuni lain kepentingan di antara ruang kerja - kesihatan kepentingan di antara ruang kerja - perabot perkaitan di antara pencahayaan - kepuasan kerja perkaitan di antara pencahayaan - psikologi perkaitan di antara pencahayaan - produktiviti perkaitan di antara pencahayaan - privasi perkaitan di antara pencahayaan - corak bekerja perkaitan di antara pencahayaan - kesihatan kepentingan di antara pencahayaan - kepuasan kerja kepentingan di antara pencahayaan - psikologi kepentingan di antara pencahayaan - produktiviti kepentingan di antara pencahayaan - privasi kepentingan di antara pencahayaan - corak bekerja kepentingan di antara pencahayaan - kesihatan perkaitan di antara suhu - kepuasan kerja perkaitan di antara suhu - psikologi perkaitan di antara suhu - produkiviti perkaitan di antara suhu - privasi perkaitan di antara suhu - corak bekerja perkaitan di antara suhu - kesihatan kepentingan di antara suhu - kepuasan kerja kepentingan di antara suhu - psikologi kepentingan di antara suhu - produktiviti kepentingan di antara suhu - privasi kepentingan di antara suhu - corak bekerja kepentingan di antara suhu - kesihatan perkaitan di antara keselamatan - kepuasan kerja perkaitan di antara keselamatan - psikologi perkaitan di antara keselamatan - produktiviti perkaitan di antara keselamatan - privasi perkaitan di antara keselamatan - komunikasi dengan penghuni lain perkaitan di antara keselamatan - corak bekerja perkaitan di antara keselamatan - kesihatan KolmogorovSmirnov Sig. 0,000 0,000 ShapiroWilk Sig. 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 Bersambung 87 Parameter ujian kepentingan di antara keselamatan - kepuasan kerja kepentingan di antara keselamatan -psikologi kepentingan di antara keselamatan - produktiviti kepentingan di antara keselamatan - privasi kepentingan di antara keselamatan - komunikasi dengan penghuni lain kepentingan di antara keselamatan - corak bekerja kepentingan di antara keselamatan - kesihatan perkaitan di antara pengudaraan - kepuasan bekerja perkaitan di antara pengudaraan - psikologi perkaitan di antara pengudaraan - produktiviti perkaitan di antara pengudaraan - corak bekerja perkaitan di antara pengudaraan - kesihatan kepentingan di antara pengudaraan - kepuasan bekerja kepentingan di antara pengudaraan - psikologi kepentingan di antara pengudaraan - produktiviti kepentingan di antara pengudaraan - corak bekerja kepentingan di antara pengudaraan - kesihatan KolmogorovSmirnov Sig. 0,000 0,000 0,000 0,000 ShapiroWilk Sig. 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 Daripada hasil ujian yang dijalankan, semua aras siginifikan adalah lebih kecil daripada 0.05. Maka kedua-dua ujian tersebut adalah amat signifikan. Rumusan yang boleh dibuat adalah data-data yang diperolehi daripada kajian ini adalah bertaburan tidak normal. Memandangkan hasil ujian tersebut menunjukkan taburan data adalah tidak normal, maka ujian bukan-parametrik seterusnya dilakukan ke atas data hasil dapatan kajian ini. 4.4.3 Analisa Perkaitan Profil Responden Terhadap Parameter Kajian Analisa terhadap profil sampel kajian turut dilakukan untuk mengkaji samada terdapat hubungan yang signifikan di antara perbezaan profil responden yang berbagai-bagai dalam mempengaruhi pemilihan penentuan parameter penilaian selepas-dihuni. Profil yang dikaji meliputi jantina, gred jawatan, umur, taraf 88 pendidikan formal, tempoh berkhidmat dalam perkhidmatan awam dan tempoh menduduki bangunan sedia ada. 4.4.3.1 Ujian Mann-Whitney U Daripada data mentah yang diperolehi, ringkasan hasil ujian Mann-Whitney U yang dilakukan ke atas profil jantina responden terhadap purata kaji selidik “perkaitan” dan “kepentingan” adalah seperti berikut. Ujian ini dilakukan untuk menguji hipotesis kajian, iaitu sama ada terdapat perbezaan pandangan antara responden lelaki ( n = 26 ) dan responden perempuan ( n = 14 ) berkenaan pandangan terhadap perkaitan dan kepentingan parameter-parameter dalam penilaian selepas-dihuni. H0: Tidak terdapat perbezaan pandangan di antara responden lelaki dan perempuan ketika memberikan pandangan H1: Terdapat perbezaan pandangan di antara responden lelaki dan perempuan ketika memberikan pandangan Jadual 4.14: Ringkasan keputusan Ujian Mann-Whitney U untuk kategori jantina Sig. (2-tailed) n1 n2 Nilai U Nilai U Kritikal Min_Perkaitan 0.074 26 14 119 Tiada dalam jadual Min_Kepentingan 0.148 26 14 131 Tiada dalam jadual Seperti yang dijelaskan di dalam bab sebelum ini, nilai sig. dalam kedua-dua perkiraan ini adalah lebih besar daripada 0.05. Tetapi nilai U yang diperolehi tidak dapat dibandingkan dengan nilai U kritikal kerana tiada pekali n1 sehingga 26 di dalam jadual kritikal nilai Mann-Whitney U. Untuk ujian yang mempunyai bilangan responden (n) lebih besar daripada 20, perlu dilakukan pengiraan menggunakan nilai z, dan hanya jika data-data bertaburan normal sahaja. Namun dalam kajian ini, daripada ujian normaliti setiap data yang telah dilakukan sebelum ini menunjukkan 89 semua data yang diperolehi adalah tidak bertaburan normal, maka ujian menggunakan nilai z tidak perlu dilakukan. Manakala dengan berpandukan nilai sig. p kiraan yang lebih besar daripada 0.05, pengkaji tidak boleh menolak hipotesis null dan rumusan yang boleh dibuat ialah perbezaan jantina dalam memberi pandangan terhadap kaji selidik ini tidak signifikan sama sekali. Maka boleh dikatakan di sini, masing-masing responden samada lelaki atau perempuan memberikan pandangan yang serupa di dalam kajian ini. 4.4.3.2 Ujian Kruskal-Wallis Seterusnya profil responden yang dikaji terhadap purata “perkaitan” dan purata “kepentingan” parameter penilaian selepas-dihuni adalah meliputi profil gred jawatan, kategori umur, taraf pendidikan formal (akademik), tempoh responden berkhidmat dalam perkhidmatan awam dan tempoh responden menduduki bangunan sedia ada. Memandangkan skala profil adalah daripada jenis skala nominal yang mempunyai lebih daripada dua variabel, ujian yang sesuai adalah Ujian KruskalWallis dan ringkasan hasilnya adalah seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 4.15 di bawah. H0: Tidak terdapat perbezaan pandangan di antara variasi profil responden ketika memberikan pandangan H1: Terdapat perbezaan pandangan di antara variasi profil responden ketika memberikan pandangan 90 Jadual 4.15: Ringkasan keputusan Ujian Kruskal-Wallis Terhadap Profil Responden Min_Perkaitan terhadap Gred Jawatan Responden Min_Perkaitan terhadap Umur Responden Min_Perkaitan terhadap Akademik Responden Min_Perkaitan terhadap Tempoh Perkhidmatan Responden Min_Perkaitan terhadap Tempoh Responden Menduduki Bangunan Min_Kepentingan terhadap Gred Jawatan Responden Min_Kepentingan terhadap Umur Responden Min_Kepentingan terhadap Akademik Responden Min_Kepentingan terhadap Tempoh Perkhidmatan Responden Min_Kepentingan terhadap Tempoh Responden Menduduki Bangunan n ChiSquare (χ χ 2) df p ChiSquare (χ χ 2) Kritikal (p=0.05) 47 5.490 11 0.905 19.68 47 1.077 3 0.783 7.82 47 1.376 3 0.711 7.82 46 0.378 2 0.828 5.99 45 1.410 2 0.494 5.99 47 7.420 11 0.764 19.68 47 3.079 3 0.380 7.82 47 1.027 3 0.795 7.82 46 0.206 2 0.902 5.99 45 0.940 2 0.625 5.99 Berdasarkan hasil ujian yang dilakukan, untuk setiap kumpulan profil responden dengan bilangan responden (n) masing-masing, pada darjah kebebasan (df) yang diperolehi, semua nilai Chi-Square (χ2) daripada kiraan adalah lebih kecil daripada nilai kritikalnya seperti yang terdapat dalam jadual nilai kritikal Chi-Square (χ2). Malah setiap nilai sig. p kiraan juga adalah lebih besar daripada 0.05. Maka hipotesis null tidak boleh ditolak dalam kajian ini, dan rumusannya adalah perbezaan latarbelakang profil responden yang berbagai-bagai adalah tidak siginifikan dalam memberikan pandangan terhadap penentuan perkaitan dan aras kepentingan parameter penilaian selepas-dihuni. Penyelidik membuat kesimpulan bahawa semua responden memberikan pandangan yang serupa, di dalam kajian ini tanpa mengira perbezaan profil seperti gred jawatan, umur, taraf pendidikan formal, tempoh berkhidmat dan tempoh menduduki bangunan sedia ada. 91 4.4.4 Analisa Hubungan Di Antara Tahap Perkaitan Dan Tahap Kepentingan Untuk Setiap Parameter Kajian Ujian Korelasi Spearman Rho telah digunakan untuk mengkaji samada wujud hubungan yang signifikan di antara kedua-dua tahap “perkaitan” dan “kepentingan” dalam parameter penilaian selepas-dihuni. H0: Tidak terdapat perhubungan di antara tahap “perkaitan” dan tahap “kepentingan” parameter penilaian selepas-dihuni H1: Terdapat perhubungan di antara tahap “perkaitan” dan tahap “kepentingan” parameter penilaian selepas-dihuni Jadual 4.16: Ringkasan keputusan Ujian Korelasi Spearman Rho Parameter Pekali "r" Nilai "p" Ruang bekerja dengan kepuasan bekerja 0.435 0.002 Ruang bekerja dengan saiz keluasan 0.645 0.000 Ruang bekerja dengan rekabentuk ruang kerja 0.639 0.000 Ruang bekerja dengan psikologi pengguna 0.737 0.000 Ruang bekerja dengan produktiviti 0.723 0.000 Ruang bekerja dengan privasi pengguna 0.487 0.001 Ruang bekerja dengan komunikasi 0.737 0.000 Ruang bekerja dengan kesihatan pengguna 0.715 0.000 Ruang bekerja dengan perabot 0.573 0.000 Pencahayaan dengan kepuasan bekerja 0.713 0.000 Pencahayaan dengan psikologi pengguna 0.757 0.000 Pencahayaan dengan produktiviti 0.829 0.000 Pencahayaan dengan privasi pengguna 0.814 0.000 Pencahayaan dengan corak bekerja 0.775 0.000 Pencahayaan dengan kesihatan pengguna 0.715 0.000 bersambung 92 Parameter Pekali "r" Nilai "p" Suhu dengan kepuasan bekerja 0.724 0.000 Suhu dengan psikologi pengguna 0.742 0.000 Suhu dengan produktiviti 0.788 0.000 Suhu dengan privasi pengguna 0.828 0.000 Suhu dengan corak bekerja 0.671 0.000 Suhu dengan kesihatan pengguna 0.650 0.000 Keselamatan dengan kepuasan bekerja 0.654 0.000 Keselamatan dengan psikologi pengguna 0.618 0.000 Keselamatan dengan produktiviti 0.885 0.000 Keselamatan dengan privasi pengguna 0.703 0.000 Keselamatan dengan komunikasi 0.603 0.000 Keselamatan dengan corak bekerja 0.524 0.000 Keselamatan dengan kesihatan pengguna 0.657 0.000 Pengudaraan dengan kepuasan bekerja 0.501 0.000 Pengudaraan dengan psikologi pengguna 0.563 0.000 Pengudaraan dengan produktiviti 0.523 0.000 Pengudaraan dengan corak bekerja 0.536 0.000 Pengudaraan dengan kesihatan pengguna 0.605 0.000 Daripada jadual, nilai "r" kritikal = 0.340, untuk bilangan sampel = 47, pada aras signifikan 0.01 Daripada ringkasan hasil ujian yang dijalankan, dengan jumlah responden (n) sebanyak 47 orang didapati kesemua parameter kajian mempunyai nilai r kiraan yang lebih besar daripada daripada nilai r kritikal. Dan aras signifikannya (nilai p) daripada kiraan juga lebih kecil daripada 0.01. Maka hipotesis null ditolak dalam ujian ini, rumusannya ialah terdapat perhubungan yang signifikan di antara keduadua tahap “perkaitan” dan tahap “kepentingan” untuk setiap sub-parameter kajian. Namun perbezaan di antara nilai r kiraan dengan nilai r kritikal adalah kecil, menunjukkan perhubungan tahap “perkaitan” dengan tahap “kepentingan” setiap sub-parameter tersebut adalah lemah. 93 4.4.5 Analisa Pandangan Responden Terhadap Parameter Kajian Daripada analisa deskriptif yang dijalankan terhadap semua parameter dan sub-parameter kajian penilaian selepas-dihuni, purata skor untuk setiap subparameter adalah seperti yang ditunjukkan dalam jadual-jadual di bawah. Jadual 4.17: Purata skor untuk mengukur perkaitan hubungan parameter ruang bekerja dengan pelbagai sub-parameter Bil. Parameter Purata Skor Std. Deviation Perkaitan hubungan antara ruang bekerja yang memadai (adequacy of workspace) dengan; 1 Kepuasan bekerja 3.45 0.653 2 Produktiviti pengguna 3.40 0.614 3 Keluasan ruang bekerja 3.36 0.605 4 Kesihatan pengguna 3.30 0.689 5 Psikologi pengguna 3.24 0.705 6 Komunikasi sesama pengguna 3.21 0.657 7 Perabot 3.19 0.711 8 Rekabentuk ruang bekerja 3.15 0.631 9 Privasi pengguna 3.11 0.759 Daripada hasil data yang diperolehi, purata skor yang telah disusun mengikut turutan keutamaan ialah seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 4.17 di atas. Daripada 4 skala likert yang mengukur tahap perkaitan hubungan di antara setiap sub-parameter dengan parameter utama, hasilnya adalah purata skor berada di antara 3.45 sehingga 3.11. Kesimpulan yang boleh dibuat ialah responden telah memberikan pandangan bahawa semua sub-parameter adalah mempunyai perkaitan hubungan yang khusus dengan “ruang bekerja yang memadai”. Sisihan piawai yang diukur adalah kecil, menunjukkan data tidak terlalu berselerakan. 94 Jadual 4.18: Purata skor untuk mengukur kepentingan hubungan parameter ruang bekerja dengan pelbagai sub-parameter Bil. Parameter Purata Skor Std. Deviation Kepentingan hubungan antara ruang bekerja yang memadai (adequacy of workspace) terhadap; 1 Kepuasan bekerja 3.68 0.471 2 Kesihatan pengguna 3.48 0.586 3 Keluasan ruang bekerja 3.45 0.583 4 Produktiviti pengguna 3.41 0.617 5 Perabot 3.34 0.645 6 Komunikasi sesama pengguna 3.33 0.566 7 Rekabentuk ruang bekerja 3.30 0.591 8 Psikologi pengguna 3.24 0.673 9 Privasi pengguna 3.20 0.726 Daripada hasil data yang diperolehi, purata skor yang telah disusun mengikut turutan keutamaan ialah seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 4.18 di atas. Daripada 4 skala likert yang mengukur tahap kepentingan hubungan di antara setiap sub-parameter dengan parameter utama didapati, hasilnya adalah purata skor berada di antara 3.68 sehingga 3.20. Kesimpulan yang boleh dibuat ialah responden telah memberikan pandangan bahawa semua sub-parameter adalah mempunyai hubungan yang penting dengan “ruang bekerja yang memadai”. Sisihan piawai yang diukur adalah kecil, menunjukkan data tidak terlalu berselerakan. 95 Jadual 4.19: Purata skor untuk mengukur perkaitan hubungan parameter pencahayaan dengan pelbagai sub-parameter Bil. Parameter Purata Skor Std. Deviation Perkaitan hubungan pencahayaan dalam bangunan (lighting) dengan; 1 Produktiviti pengguna 3.60 0.496 2 Kepuasan bekerja 3.57 0.580 3 Psikologi pengguna 3.40 0.538 4 Kesihatan pengguna 3.38 0.610 5 Corak bekerja 3.34 0.700 6 Privasi pengguna 3.02 0.766 Daripada hasil data yang diperolehi, purata skor yang telah disusun mengikut turutan keutamaan ialah seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 4.19 di atas. Daripada 4 skala likert yang mengukur tahap perkaitan hubungan di antara setiap sub-parameter dengan parameter utama didapati, hasilnya adalah purata skor berada di antara 3.60 sehingga 3.02. Kesimpulan yang boleh dibuat ialah responden telah memberikan pandangan bahawa semua sub-parameter adalah mempunyai perkaitan hubungan yang khusus dengan “pencahayaan dalam bangunan”. Sisihan piawai yang diukur adalah kecil, menunjukkan data tidak terlalu berselerakan. 96 Jadual 4.20: Purata skor untuk mengukur kepentingan hubungan parameter pencahayaan dengan pelbagai sub-parameter Bil. Parameter Purata Skor Std. Deviation Kepentingan hubungan pencahayaan dalam bangunan (lighting) terhadap; 1 Kepuasan bekerja 3.57 0.580 2 Kesihatan pengguna 3.55 0.503 3 Produktiviti pengguna 3.55 0.503 4 Corak bekerja 3.43 0.651 5 Psikologi pengguna 3.40 0.538 6 Privasi pengguna 3.11 0.729 Daripada hasil data yang diperolehi, purata skor yang telah disusun mengikut turutan keutamaan ialah seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 4.20 di atas. Daripada 4 skala likert yang mengukur tahap kepentingan hubungan di antara setiap sub-parameter dengan parameter utama didapati, hasilnya adalah purata skor berada di antara 3.57 sehingga 3.11. Kesimpulan yang boleh dibuat ialah responden telah memberikan pandangan bahawa semua sub-parameter adalah mempunyai hubungan yang penting dengan “pencahayaan dalam bangunan”. Sisihan piawai yang diukur adalah kecil, menunjukkan data tidak terlalu berselerakan. 97 Jadual 4.21: Purata skor untuk mengukur perkaitan hubungan parameter suhu panas dengan pelbagai sub-parameter Bil. Parameter Purata Skor Std. Deviation Perkaitan hubungan suhu panas dalam bangunan (thermal and temperature) dengan; 1 Produktiviti pengguna 3.47 0.504 2 Kepuasan bekerja 3.45 0.544 3 Kesihatan pengguna 3.43 0.542 4 Psikologi pengguna 3.40 0.496 5 Corak bekerja 3.38 0.534 6 Privasi pengguna 2.94 0.791 Daripada hasil data yang diperolehi, purata skor yang telah disusun mengikut turutan keutamaan ialah seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 4.21 di atas. Daripada 4 skala likert yang mengukur tahap perkaitan hubungan di antara setiap sub-parameter dengan parameter utama didapati, hasilnya adalah purata skor untuk semua sub-parameter kecuali “privasi pengguna” berada di antara 3.47 sehingga 3.38. Kesimpulan yang boleh dibuat ialah responden telah memberikan pandangan bahawa sub-parameter produktiviti, kepuasan bekerja, kesihatan, prikologi dan corak bekerja mempunyai perkaitan hubungan yang khusus dengan “suhu panas dalam bangunan”. Manakala sub-parameter “privasi” yang mempunyai purata skor 2.94 boleh dianggap ada perkaitan hubungan yang lemah dengan parameter “suhu panas dalam bangunan”. Sisihan piawai yang diukur adalah kecil, menunjukkan data tidak terlalu berselerakan. 98 Jadual 4.22: Purata skor untuk mengukur kepentingan hubungan parameter suhu panas dengan pelbagai sub-parameter Bil. Parameter Purata Skor Std. Deviation Kepentingan hubungan suhu panas dalam bangunan (thermal and temperature) terhadap; 1 Kepuasan bekerja 3.49 0.585 2 Produktiviti pengguna 3.49 0.505 3 Psikologi pengguna 3.45 0.503 4 Kesihatan pengguna 3.45 0.583 5 Corak bekerja 3.38 0.534 6 Privasi pengguna 2.98 0.821 Daripada hasil data yang diperolehi, purata skor yang telah disusun mengikut turutan keutamaan ialah seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 4.22 di atas. Daripada 4 skala likert yang mengukur tahap kepentingan hubungan di antara setiap sub-parameter dengan parameter utama didapati, hasilnya adalah purata skor untuk semua sub-parameter kecuali “privasi pengguna” berada di antara 3.49 sehingga 3.38. Kesimpulan yang boleh dibuat ialah responden telah memberikan pandangan bahawa sub-parameter produktiviti, kepuasan bekerja, kesihatan, prikologi dan corak bekerja mempunyai hubungan yang penting dengan “suhu panas dalam bangunan”. Manakala sub-parameter “privasi” yang mempunyai purata skor 2.94 boleh dianggap ada hubungan yang penting tetapi lemah dengan parameter “suhu panas dalam bangunan”. Sisihan piawai yang diukur adalah kecil, menunjukkan data tidak terlalu berselerakan. 99 Jadual 4.23: Purata skor untuk mengukur perkaitan hubungan parameter keselamatan dengan pelbagai sub-parameter Bil. Parameter Purata Skor Std. Deviation Perkaitan hubungan keselamatan (safety/security) dengan; 1 Kepuasan bekerja 3.43 0.773 2 Produktiviti pengguna 3.34 0.562 3 Psikologi pengguna 3.30 0.548 4 Kesihatan pengguna 3.19 0.680 5 Corak bekerja 3.17 0.677 6 Privasi pengguna 3.17 0.732 7 Komunikasi sesama pengguna 3.13 0.711 Daripada hasil data yang diperolehi, purata skor yang telah disusun mengikut turutan keutamaan ialah seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 4.23 di atas. Daripada 4 skala likert yang mengukur tahap perkaitan hubungan di antara setiap sub-parameter dengan parameter utama didapati, hasilnya adalah purata skor berada di antara 3.43 sehingga 3.13. Kesimpulan yang boleh dibuat ialah responden telah memberikan pandangan bahawa semua sub-parameter adalah mempunyai perkaitan hubungan yang khusus dengan “keselamatan dalam bangunan”. Sisihan piawai yang diukur adalah kecil, menunjukkan data tidak terlalu berselerakan. 100 Jadual 4.24: Purata skor untuk mengukur kepentingan hubungan parameter keselamatan dengan pelbagai sub-parameter Bil. Parameter Purata Skor Std. Deviation Kepentingan hubungan keselamatan (safety/security) terhadap; 1 Kepuasan bekerja 3.43 0.683 2 Psikologi pengguna 3.38 0.534 3 Corak bekerja 3.37 0.610 4 Produktiviti pengguna 3.36 0.568 5 Kesihatan pengguna 3.34 0.668 6 Privasi pengguna 3.30 0.749 7 Komunikasi sesama pengguna 3.23 0.560 Daripada hasil data yang diperolehi, purata skor yang telah disusun mengikut turutan keutamaan ialah seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 4.24 di atas. Daripada 4 skala likert yang mengukur tahap kepentingan hubungan di antara setiap sub-parameter dengan parameter utama didapati, hasilnya adalah purata skor berada di antara 3.43 sehingga 3.23. Kesimpulan yang boleh dibuat ialah responden telah memberikan pandangan bahawa semua sub-parameter adalah mempunyai hubungan yang penting dengan “keselamatan dalam bangunan”. Sisihan piawai yang diukur adalah kecil, menunjukkan data tidak terlalu berselerakan. 101 Jadual 4.25: Purata skor untuk mengukur perkaitan hubungan parameter pengudaraan dengan pelbagai sub-parameter Bil. Parameter Purata Skor Std. Deviation Perkaitan hubungan pengudaraan dalam bangunan (ventilation) dengan; 1 Kesihatan pengguna 3.49 0.585 2 Kepuasan bekerja 3.49 0.547 3 Produktiviti pengguna 3.45 0.544 4 Corak bekerja 3.36 0.486 5 Psikologi pengguna 3.28 0.502 Daripada hasil data yang diperolehi, purata skor yang telah disusun mengikut turutan keutamaan ialah seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 4.25 di atas. Daripada 4 skala likert yang mengukur tahap perkaitan hubungan di antara setiap sub-parameter dengan parameter utama didapati, hasilnya adalah purata skor berada di antara 3.49 sehingga 3.28. Kesimpulan yang boleh dibuat ialah responden telah memberikan pandangan bahawa semua sub-parameter adalah mempunyai perkaitan hubungan yang khusus dengan “pengudaraan dalam bangunan”. Sisihan piawai yang diukur adalah kecil, menunjukkan data tidak terlalu berselerakan. 102 Jadual 4.26: Purata skor untuk mengukur kepentingan hubungan parameter pengudaraan dengan pelbagai sub-parameter Bil. Parameter Purata Skor Std. Deviation Kepentingan hubungan pengudaraan dalam bangunan (ventilation) terhadap; 1 3.57 0.542 2 Kesihatan pengguna Kepuasan bekerja 3.57 0.500 3 Produktiviti pengguna 3.49 0.547 4 Corak bekerja 3.45 0.544 5 Psikologi pengguna 3.38 0.491 Daripada hasil data yang diperolehi, purata skor yang telah disusun mengikut turutan keutamaan ialah seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 4.26 di atas. Daripada 4 skala likert yang mengukur tahap kepentingan hubungan di antara setiap sub-parameter dengan parameter utama didapati, hasilnya adalah purata skor berada di antara 3.57 sehingga 3.38. Kesimpulan yang boleh dibuat ialah responden telah memberikan pandangan bahawa semua sub-parameter adalah mempunyai hubungan yang penting dengan “pengudaraan dalam bangunan”. Sisihan piawai yang diukur adalah kecil, menunjukkan data tidak terlalu berselerakan. Senarai parameter serta elemen-elemen di dalamnya seperti yang ditunjukkan di atas boleh dijadikan kerangka kepada pembinaan model rekabentuk soalan yang akan disoal di dalam borang kaji selidik penilaian selepas-dihuni. 103 4.4.6 Penentuan Keutamaan Parameter Penilaian Selepas-Dihuni Secara Ringkas Daripada maklumbalas responden, keutamaan dalam pemilihan parameter penilaian selepas-dihuni secara ringkasnya adalah seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 4.27 di bawah. Jadual 4.27: Taburan kekerapan skor data responden dalam memberikan pandangan keutamaan parameter utama Bil Parameter Skor Kekerapan Skor Peratusan 1 Keselamatan dalam bangunan 23 51% 2 Ruang bekerja yang memadai 13 29% 3 Pencahayaan dalam bangunan 6 13% 4 Pengudaraan dalam bangunan 3 7% 5 Suhu dalam bangunan 0 0% 45 100% Jumlah Jadual di atas menunjukkan parameter kajian keselamatan merupakan parameter penting yang perlu diberi keutamaan dalam pelaksanaan penilaian selepasdihuni dalam bangunan milik kerajaan khususnya. 4.4.7 Cadangan Daripada Responden Di dalam seksyen 4 pada borang soal selidik, catatan responden berkenaan parameter-parameter lain yang boleh ditambah dalam kajian penilaian selepas-dihuni ialah seperti disenaraikan di bawah; i. Pergerakan dalam bangunan (halangan, practicality). ii. Kemudahan dalam bangunan (lif, bilik air, kafetaria, hiasan keceriaan). iii. Ruang tempat letak kereta, kedai serbaneka, surau dan nursery. 104 iv. Peralatan pejabat yang lengkap. v. Pemilihan kemasan bangunan yang sesuai dengan fungsi bangunan vi. Kemudahan ICT. vii. Gangguan bunyi dari peralatan pejabat dan lain-lain fasiliti. viii. Persekitaran dalam dan luar bangunan. ix. Hazard. x. Ruang mesra pelanggan/pelawat dengan kakitangan. xi. Rekabentuk bangunan (dekorasi, ketinggian, lokasi). xii. Tempat riadah yang selamat. xiii. Ruang legar, tangga bergerak. xiv. Alat pemadam api. 4.5 Ringkasan Berdasarkan kepada analisa yang dijalankan melalui dua peringkat kajian soal selidik, telah menunjukkan terdapat persamaan dalam memberikan pandangan berhubung dengan penentuan parameter yang perlu ada dalam penilaian selepasdihuni di bangunan milik kerajaan di Malaysia. Data yang diperolehi hasil daripada fasa pertama kajian bersama 14 orang pegawai teknikal yang bertugas di sektor senggara dalam Jabatan Kerja Raya, telah dianalisa secara deskriptif menggunakan kaedah ringkasan frekuensi melalui perisian SPSS rel. 11.0 telah menemukan beberapa parameter yang penting untuk dilaksanakan penilaian selepas-dihuni. Parameter-parameter yang telah terpilih berdasarkan keutamaannya daripada kajian tersebut telah digunakan sebagai elemen dalam penyediaan soal selidik untuk menentukan sub-parameter yang lebih terperinci yang terkandung dalam parameterparameter utama tersebut. Hanya lima parameter sahaja yang terpilih berdasarkan frekuensi responden yang sangat tinggi dalam hasil kajian tersebut. 105 Di dalam fasa kedua pula, kajian yang dijalankan telah menggunakan soal selidik ke atas 47 orang sampel kajian yang memerlukan responden memberikan skor berdasarkan 4 skala likert untuk setiap parameter yang disenaraikan. Data ordinal ini kemudiannya dikaji taburan normalitinya dan didapati data hasil dapatan kajian adalah tidak bertabur secara normal. Analisa yang menggunakan perisian SPSS rel. 11.0 sepenuhnya dilakukan ke atas data-data tersebut. Di antara analisa yang telah dijalankan ialah menguji hubungan profil responden terhadap skor setiap jawapan dalam borang soal selidik. Ujian Mann-Whitney U telah digunakan untuk mengesan hubungan perbezaan pandangan di antara responden yang berlainan jantina ke atas skor jawapan mereka. Ujian ini adalah sesuai untuk data nominal di mana pembolehubah lelaki dan perempuan adalah tidak brsandar di antara satu sama lain. Hasil ujian menunjukkan tidak terdapat perbezaan pandangan yang diberikan samada oleh responden lelaki ataupun perempuan di dalam soal selidik ini. Seterusnya, ujian statistik Kruskal-Walis telah digunapakai untuk menguji hubungan profil responden yang berbagai-bagai samada wujud perbezaan dalam memberikan pandangan mereka terhadap pemilihan parameter penilaian selepasdihuni yang dicadangkan. Ujian ini dipilih kerana data profil responden seperti gred jawatan, kumpulan umur, taraf pendidikan formal (akademik), tempoh berkhidmat dalam perkhidmatan awam dan tempoh menduduki bangunan sedia ada adalah berbentuk data nominal yang mempunyai lebih daripada dua variabel. Hasil daripada ujian yang dijalankan, sekali lagi menunjukkan perbezaan profil responden tersebut tidak mempengaruhi kepelbagaian dalam memberikan pandangan mereka ke atas penentuan parameter penilaian selepas-dihuni tersebut. Memandangkan setiap parameter yang disoal mempunyai dua kumpulan jawapan iaitu mengkaji perkaitannya dengan penghuni atau pengguna dan melihat kepentingannya untuk dilaksanakan daripada pandangan mereka, maka ujian 106 Korelasi Spearman rho pula telah digunakan untuk mengesan samada terdapat hubungan yang signifikan di antara dua kumpulan jawapan ini semasa responden melengkapkan borang soal selidik tersebut. Hasilnya adalah terdapat hubungan yang signifikan tetapi lemah di antara kedua-dua skor kumpulan jawapan ini yang menentukan perkaitan hubungan parameter-parameter tersebut di dalam pelaksanaan penilaian selepas-dihuni serta tahap kepentingannya. Akhir sekali berdasarkan jumlah skor yang diperolehi daripada responden, senarai parameter penilaian selepas-dihuni dilihat seolah-olah kesemuanya adalah penting untuk dilaksanakan. Di sini, penyelidik telah membuat analisa purata (mean) untuk mengukur pandangan responden terhadap hubungan setiap subparameter dengan parameter utama masing-masing. Hasilnya terdapat satu subparameter yang mengukur parameter suhu panas dalam bangunan didapati mempunyai kurang perkaitan dengan privasi pengguna atau penghuni dan tahap kepentingannya juga lemah. Sementara lain-lain parameter kajian mempunyai perkaitan yang khusus dan penting dengan setiap sub-parameter yang dikaji. Akhir sekali penyelidik cuba mendapatkan pandangan responden berkenaan parameter manakah yang perlu diberi keutamaan dalam pelaksanaan penilaian selepas-dihuni, dan hasilnya ialah parameter “Keselamatan” menjadi pilihan utama hampir lebih 51% daripada jumlah responden kajian. 107 BAB 5 RUMUSAN DAN CADANGAN 5.1 Pengenalan Kajian ini dijalankan untuk menentukan parameter yang sesuai untuk dikaji dalam penyediaan soal selidik kaedah penilaian selepas-dihuni di bangunan pejabat kerajaan. Walaupun masih terdapat ramai pengguna atau penghuni bangunan yang mengatakan belum memahami maksud penilaian selepas-dihuni secara keseluruhannya, tetapi hasil daripada kajian yang dijalankan didapati kebanyakan responden mempunyai kecenderungan yang hampir serupa dalam menentukan aspek tertentu dalam penilaian bangunan yang betul-betul mempunyai perkaitan dengan mereka sebagai penghuni. Walaupun kaedah penilaian selepas-dihuni telah lama diamalkan di luar negara serta telah berlaku beberapa perubahan istilahnya, malah terdapat juga berbagai-bagai jenis contoh soal selidik yang digunakan, tetapi hasil daripada kajian ini telah menunjukkan tidak semua parameter yang dikaji di luar negara adalah bersesuaian untuk dikaji di dalam negara ini. Pelaksanaan penilaian selepas-dihuni memerlukan kajian yang berperingkat bermula daripada pengesanan masalah yang timbul ke atas penghuni bangunan itu sendiri. Daripada pemerhatian awalan secara lawatan ke tempat-tempat tertentu, penyelidik yang ingin melaksanakan penilaian selepas-dihuni sudah boleh mengenalpasti parameter tertentu yang ingin dikaji terlebih dahulu. 108 Di samping itu, parameter yang ingin dikaji juga berkemungkinan tidak sesuai untuk dikaji di bangunan lain yang berbeza rupabentuk dan fungsi, kumpulan pengguna atau penghuni yang berbeza dan lain-lain lagi. Kajian ini yang telah mengenalpasti beberapa parameter yang dirasakan amat penting untuk dikaji ke atas penghuni yang menduduki bangunan pejabat kerajaan. Namun ianya tidak semestinya dikatakan mencukupi atau lengkap untuk dibuat kajian selanjutnya untuk mendapatkan pandangan kepuasan penghuni ke atas setiap parameter yang disoal. Kajian ini telah dilakukan menurut perspektif bidang senibina yang bertujuan untuk menentukan parameter yang betul-betul mempunyai perkaitan rapat di antara penghuni bangunan dengan bangunan yang dibina di dalam negara ini khususnya bangunan pejabat kerajaan. Kajian ini juga telah menggunakan teori dan pendekatan daripada bidang senibina bangunan sebagai dasar kajian literaturnya. Maka parameter-parameter yang dipilih adalah lebih berkaitan dengan rekabentuk sesebuah bangunan itu berbanding parameter yang mengukur pretasi pengurusan bangunan itu sendiri. Sekiranya penilaian yang dilakukan ditumpukan kepada prestasi pengurusan bangunan atau pengurusan fasiliti, pemilihan parameter tertentu untuk dinilai mestilah melihat kepada indikator ekonomi seperti aspek kitar hayat dan aspek pengoperasian pengurusan bangunan serta aspek lain seperti aspek pengurusan aduan penghuni. Kajian ini juga menumpukan kepada kajian kes yang kecil sahaja disebabkan faktor masa, jadi adalah mustahil untuk dikatakan hasil dapatan kajian ini boleh digunakan sepenuhnya untuk kajian penilaian selepas-dihuni di bangunan pejabat kerajaan yang lain. 109 5.2 Pencapaian Objektif Pertama Dan Penemuan Kajian Hasil kajian ini berupaya mencapai objektif pertama iaitu mengenalpasti parameter utama yang perlu ada dalam penilaian selepas-dihuni di bangunan pejabat yang dipilih dalam kajian ini. Berdasarkan pemilihan keutamaan daripada responden, pengkaji telah memperolehi lima senarai parameter yang menjadi keutamaan dalam pelaksanaan penilaian selepas guna di bangunan pejabat kerajaan tersebut. Semasa peringkat awal kajian ini, pengkaji merasakan perlu dibuat saringan awal pemilihan parameter mengikut keutamaan yang berkaitan dengan penghuni di bangunan kajian yang dipilih kerana sukar untuk pengkaji memilih sendiri parameter tersebut. Hasil daripada kajian awal, pengkaji akhirnya berjaya mendapatkan pandangan pegawai-pegawai teknikal yang terlibat dalam pengurusan dalam sektor penyenggaraan di bangunan tersebut dalam memilih beberapa parameter yang dirasakan sesuai untuk dikaji kepentingannya dalam kajian seterusnya ke atas penghuni sebenar yang lain. Pemilihan pegawai-pegawai ini didapati bersesuaian dengan objektif pertama kajian ini kerana mereka terlibat secara langsung dalam mengendalikan aduan daripada penghuni serta terlibat dalam perancangan dan pengurusan penyenggaraan bangunan. Daripada kajian fasa pertama kajian ini juga, kaedah pelaksanaan penilaian selepas-dihuni yang sesuai untuk digunakan ialah dengan cara: i. Menggunakan borang soal selidik dan ii. Temubual dengan pihak pengurusan dan pengurusan failiti. Namun dengan gabungan beberapa kaedah lain seperti pemerhatian oleh pakar tertentu serta penggunaan peralatan pengukuran khas boleh menyokong lagi hasil dapatan kajian penilaian selepas-dihuni tersebut. 110 5.3 Pencapaian Objektif Kedua Dan Penemuan Kajian Di dalam kajian peringkat kedua, pengkaji berjaya mendapatkan pandangan daripada penghuni secara rawak yang menunjukkan keseragaman dalam menentukan tahap perkaitan dan kepentingan setiap parameter dengan sub-parameter yang dikaji. Penemuan ini juga membuktikan pemilihan awal parameter daripada kajian peringkat pertama memang amat berkaitan untuk dikaji kesesuaiannya ke atas penghuni lain di dalam kajian peringkat kedua ini. Daripada kajian yang dijalankan, selepas perbandingan dibuat ke atas kajian yang dibuat oleh pengkaji-pengkaji lain di tempat lain, didapati aspek persekitaran ruang bekerja memang menjadi satu elemen utama untuk diberi perhatian dalam penilaian selepas-dihuni. Walaupun ada pendapat yang menyatakan perbezaan profil penghuni akan mempengaruhi dalam maklumbalas ketika memberikan pandangan, namun daripada beberapa siri ujian statistik yang bersesuaian, didapati perbezaan profil responden tidak semestinya akan memberikan perbezaan pandangan yang ketara seperti yang ditemui dalam kajian ini. Tetapi penyelidik merasakan bahawa corak budaya kerja dan cara penghuni berinteraksi dan menyesuaikan dirinya di dalam bangunan tersebut boleh mempengaruhi hasil kajian yang memerlukan pandangan mereka dalam menentukan kesesuaian parameter tertentu dalam pelaksanaan penilaian selepas-dihuni. Perbandingan secara tidak formal yang dibuat oleh responden ke atas persekitaran dalaman bangunan yang berbeza-beza seperti yang terdapat di kajian kes ini, sedikit sebanyak mempengaruhi keputusan mereka dalam memberikan pandangan dalam penentuan parameter penilaian selepas-dihuni. Sekiranya sampel kajian dipilih dengan lebih meluas yang merangkumi pejabat jabatan kerajaan yang lain yang berbeza-beza dari segi fungsi tugas dan 111 objektif jabatan, ada kemungkinan perbezaan profil responden akan memberikan pengaruh yang berbeza dalam memberikan pandangan masing-masing di dalam kaji selidik seperti ini. Apabila ujian korelasi dibuat ke atas setiap sub-parameter, jelas menunjukkan bahawa setiap parameter utama penilaian selepas-dihuni yang dikaji adalah amat berkait rapat dengan sub-parameter masing-masing. Malah responden juga berpendapat ianya mempunyai hubungan yang rapat di antara satu sama lain. Walaupun pada umunya dapat dilihat seolah-olah semua parameter mempunyai aras perkaitan dan kepentingan yang lebih kurang sama dengan subparameter masing-masing, tetapi setelah dianalisa secara statistik, didapati ada subparameter tertentu yang dianggap kurang berkaitan dengan parameter utama kajian dan juga kurang penting untuk dikaji. Ini menunjukkan analisa statistik amat perlu dalam menentukan perkaitan hubungan setiap parameter dalam penilaian selepasdihuni ke atas penghuni kerana kaedah penilaian selepas-dihuni ini sendiri merupakan proses kaji selidik yang diperkenalkan khusus untuk menilai pandangan penghuni yang menduduki bangunan atau sesebuah premis tertentu. Kajian ini telah menunjukkan proses penentuan pemilihan parameter yang sesuai digunakan dalam pelaksanaan penilaian selepas-dihuni. Ianya boleh dijadikan sebagai satu contoh kerangka oleh mana-mana jabatan atau agensi kerajaan yang ingin melaksanakan kaedah penilaian selepas-dihuni mengikut kesesuaian objektif pengurusan masing-masing. Hasil daripada penemuan kepentingan parameter tertentu boleh dijadikan salah satu asas dalam penyediaan rekabentuk soalan kaji selidik penilaian selepas-dihuni yang sebenar kelak. 112 5.4 Cadangan Dalam Pelaksanaan Penilaian Selepas-Dihuni Sebelum merancang untuk melaksanakan penilaian selepas-dihuni, pihak pengurusan perlulah merancang keperluan sumber manusia serta keperluan lain terlebih dahulu ketika memulakan perancangan penilaian selepas-dihuni. Pihak pengurusan juga haruslah bersedia untuk melaksanakan langkah pembaikan sebaik sahaja menerima hasil kajian penilaian selepas-dihuni yang telah dijalankan. Pihak pengurusan dan pasukan penilaian selepas-dihuni haruslah memberi penerangan yang jelas kepada penghuni mengenai rancangan pelaksanaan penilaian selepas-dihuni di sesebuah bangunan tersebut dan meyakinkan kepada penghuni bahawa maklumbalas daripada mereka yang dipilih sebagai responden kajian akan digunakan sebagai asas langkah penambahbaikan dalam proses seterusnya. Pemilihan parameter yang sesuai mengikut pejabat kerajaan adalah berbezabeza. Ini bergantung kepada corak bekerja dalam jabatan berkenaan serta jenis rekabentuk bangunan tersebut. Jabatan Kerja Raya selaku agensi teknikal kerajaan terbesar di negara ini yang terlibat secara langsung dalam menguruskan aset dan fasiliti milik kerajaan boleh memainkan peranan dalam memulakan pelaksanaan penilaian selepas-dihuni di bangunan-bangunan milik kerajaan secara berperingkat. Ini secara langsung akan membantu perekabentuk serta pihak pelanggan bangunan untuk lebih berhati-hati semasa peringkat rekabentuk sesebuah bangunan pejabat kerajaan. Malah penilaian selepas-dihuni ini juga boleh dijadikan contoh untuk digunapakai pengurusan atasan sesebuah jabatan ketika merancang langkah penambahbaikkan bangunan serta fasiliti di dalamnya agar dapat berfungsi mengikut kesesuaian penghuni di dalam bangunan tersebut. 113 5.5 Cadangan Dalam Kajian Seterusnya Kajian ini telah mengambil pendekatan yang mudah dalam mengenalpasti parameter tertentu yang dirasakan perlu ada dalam penilaian selepas-dihuni di Malaysia khususnya di bangunan pejabat kerajaan. Proses pemilihan parameter yang dihasilkan dalam kajian ini boleh dijadikan contoh dalam merekabentuk soalan kaji selidik pelaksanaan penilaian selepas-dihuni di bangunan pejabat kerajaan yang lain dengan sedikit pengubahsuaian perlu dilakukan mengikut kesesuaian pengurusan bangunan tersebut. Memandangkan sampel kajian yang dipilih dalam kajian ini adalah terhad semasa tempoh pengumpulan data, penyelidik mencadangkan supaya sampel kajian dilakukan ke atas lebih ramai bilangan responden daripada berbagai-bagai latarbelakang, jenis tugas dan rupabentuk bangunan yang diduduki itu sendiri. Ini adalah perlu supaya kerangka yang menggambarkan populasi penghuni bangunan pejabat kerajaan secara menyeluruh dapat dihasilkan. Malah kerangka yang diwujudkan juga boleh dibahagikan kepada beberapa kategori pengukuran mengikut perbezaan jenis bangunan yang akan dilaksanakan penilaian selepas-dihuni nanti. Penambahan parameter kajian boleh dibuat di dalam kajian seumpama ini pada masa akan datang dengan memperolehinya daripada sumber-sumber lain seperti laporan pemeriksaan semasa peringkat penyerahan bangunan siap dan laporan lain seperti laporan kerja-kerja pengubahsuaian ruang dalaman bangunan jika ada. Manakala untuk pihak pengurusan fasiliti pula yang ingin melaksanakan proses penyediaan parameter penilaian seperti ini, parameter yang mengkhusus kepada proses pengurusan fasiliti boleh diperolehi daripada laporan-laporan berkaitan pengurusan bangunan seperti penggunaan tenaga, laporan kerja penyenggaraan yang telah dibuat dan dan analisa kemalangan dalam bangunan. 114 RUJUKAN Alexander, K. (2006). The Application of Usability Concepts in the Built Environment. Facilities, 4(4): 262-270. Amaratunga, D. and Baldry, D. (2002). Performance Measurement in Facilities Management and its Relationships with Management Theory and Motivation. Facilities, 20(10): 327-336. Amaratunga, D. and Baldry, D. (2003). A Conceptual Framework to Measure Facilities Management Performance. Property Management, 21(2): 171-189. Amaratunga, D., Baldry, D., Sarshar, M. (2000). Assessment of Facilities Management Performance - what next?. Facilities, 18(1/2): 66-75. Ambu, S., Chu, W.L., Mak, J.W., Wong, S.F., Chan, L.L., Wong, S.T. (2008). Environmental health and building related illnesses. A Review Article in IeJSME 2008: 2 (Suppl 1): S11-S18. Ashaari, Z. (2005). Current practice of post occupancy evaluation in facility management organization of Malaysia. Master Thesis. Universiti Teknologi Malaysia; 2005 Becker, F. (2002). Improving Organisational Performance by Exploiting Workplace Flexibility. Journal of Facilities Management, 1(2): 154-162. Bordass, B. and Leaman, A. (2005). Making Feedback and Post-Occupancy Evaluation Routine 3: Case Studies of the use of Techniques in the Feedback Portfolio. Journal on Building Research & Information, 33(4): 361-375. Usable Building Trust, London. Bordass, B., Bunn, R., Cohen, R., Standeven, M., Leaman, A. (1997). PROBE: Some lessons learned from the first eight buildings. Working paper presented at Building Use Studies, HGa, William Bordass Associates. Bottom, C., McGreal, S., Heaney, G. (1997). Evaluating Office Environments Using Tenant Organization Perceptions. Facilities, 15(7/8): 195-203. Brooks, S.T. and Viccars, G. (2006). The Development of Robust Methods of Post Occupancy Evaluation. Facilities, 24(5/6): 177-196. Carthey, J. (2006). Post Occupancy Evaluation: Development of a Standardised Methodology for Australian Health Projects. The International Journal of Construction Management, 1: 57-74. 115 Chua, Y.P. (2008). Asas statistik penyelidikan: analisis data skala ordinal dan skala nominal (kaedah statistik penyelidikan- buku 3). Malaysia: Mc-Graw Hill. Cotts, D.G. (1998). The facility management handbooks, 2nd ed.. New York: AMACOM. Enright, S. (2002). Post-occupancy evauation of UK library building projects: some examples of current activity. Working paper presented at Liber Quarterly, Munich, Germany. Gossauer, E. and Wagner, A. (2007). Post-Occupancy Evaluation and Thermal Comfort: State of the Art and New Approaches. Journal of Advances in Building Research, 1: 151-175. Green, S.D. and Moss, G.W. (1998). Value Management and Post-Occupancy Evaluation: Closing the Loop. Facilities, 16(1/2): 34-39. Hadjri, K. and Crozier, C. (2009). Post-Occupancy Evaluation: Purpose, Benefits and Barriers. Facilities, 27(1/2): 21-33. Hassanain, M.A. and Mudhei, A.A. (2006). Post-Occupancy Evaluation of Academic and Research Library Facilities. Structural Survey, 24(3): 230-239. Haynes, B.P. (2008). The Impact of Office Comfort on Productivity. Journal of Facilities Management, 6(1): 37-51. HEFCE (2006). Guide to post occupancy evaluation. Higher Education Funding Council for England, University if Westminster, UK.. Horgen, T. and Sheridan, S. (1996). Post-Occupancy Evaluation of Facilities: a Participatory Approach to Programming and Design. Facilities, 14(7/8): 16-25. Hygge, S. and Lofberg, H.A. (1999). POE: post occupancy ealuation of daylight in buildings. A report of International Energy Agency, France. Inkarojit, V. (2005). Balancing comfort: occupants' control of window blinds in private offices. Ph.D Thesis, University of California, US. Kamarulzaman, N. (2005). Kajian tahap keberkesanan pengurusan fasiliti persekitaran pejabat dan kesannya terhadap tumpuan kerja pelanggan. Master Thesis. Universiti Teknologi Malaysia; 2005 116 Keumala, N.I.M. (1990). Penilaian kembali aras keselesaan terma bilik darjah sekolah di Wilayah Persekutuan, Kuala Lumpur di musim panas dengan menggunakan indeks predicted mean vote (PMV). Master Thesis. Universiti Teknologi Malaysia; 1990 Kimmet, P. (2007). Partnering for Sustainability in the Workplace. International Journal on Environment, 3(1): 37-49. Workplace and Employment, Australia. Kooymans, R. and Haylock, P. Post occupancy evalutaion and workplace productivity. Working paper at School of Comerce, Universiti of South Australia. Leaman, A. (1995). Dissatisfaction and Office Productivity. Facilities, 13(2): 1319. Mathur, V.K. and Chand, I. (2002). Climatic Design for Energy Efficiency in Buildings. Proceedings of the 18th National Convention of Architectural Engineers. 17-18 October 2002. Jaipur. Meir, I.A., Garb, Y., Jiao, D., Cicelsky, A. (2009). Post-Occupancy Evaluation: an Invetible Step Toward Sustainability. Journal of Advances in Building Energy Research, 3: 189-220. Mohammed, A.H. (2006). Pengurusan fasiliti. Skudai: Universiti Teknologi Malaysia. Nawawi, A.H. and Khalil, N. (2008). Post-Occupancy Evaluation Correlated with Building Occupant's Satisfaction: an Approach to Performance Evaluation of Government and Public Buildings. Journal of Building Appraisal, 4(2): 59-69. Ornstein, S.W., Leite, B.C.C., de Andrade, C.M. (1999). Office Spaces in Sao Paulo: Post-Occupancy Evaluation of a High Technology Building. Facilities, 17(11): 410-422. Ornstein, S.W., Leite, B.C.C., de Andrade, C.M. (2001). Occupancy Evaluation of Offices in the Financial Sector. Facilities, 19(11/12): 404-412 Paevere, P. and Brown, S. (2008). Indoor environment quality and occupant productivity in the CH2 building: post-occupancy summary. A report presented for CSIRO, Australia. Preiser, W.F.E. (1995). Post-Occupancy Evaluation: How to Make Buildings Work Better. Facilities, 13(11): 19-28. 117 Preiser, W.F.E. (2002). Continuous Quality Improvement Through PostOccupancy Evaluation Feedback. Journal of Corporate Real Estate, 5(1): 4256. Preiser, W.F.E. and Schramm, U. (2002). Intelligent Office Building Performance Evaluation. Facilities, 20(7/8): 279-287. Roelofsen, P. (2002). The Impact of Office Environments on Employee Performance: the Design of the Workplace as a Strategy for Productivity Enhancement. Journal of Facilities Management, 1(3): 247-264. Sekaran U. (2006). Research methods for business: a skill building approach, 4th ed.. UK: John Wiley & Sons. Smith, A. and Pitt, M. (2009). Sustainable Workplaces: Improving Staff Health and Well-Being Using Plants. Journal of Corporate Real Estate, 11(1): 52-63. Way, M. and Bordass, B. (2005). Making Feedback and Post-Occupancy Evaluation Routine 2: Soft Landings - Involving Design and Building Teams in Improving Performance. Journal on Building Research & Information, 33(4): 353-360. Usable Building Trust, London. Whitemyer, D. (2006). Anthropology in design: an old science makes a new imact on interior design. Available at www.iida.org/content.cfm/anthropology-in-design or www.iida.org/resources/category/2/9/0/documents/0406anthropology.pdf 118 LAMPIRAN A Contoh Borang Soal Selidik Kajian Pertama BORANG SOAL SELIDIK UNIVERSITI TEKNOLOGI MALAYSIA Fakulti Kejuruteraan dan Sains Geoinformasi Kursus: Sarjana Pengurusan Fasiliti KAJIAN PENETAPAN PENGUKURAN PARAMETER PELAKSANAAN Pengarang: Norazmi Bakar (norazmib@jkr.gov.my ) PENILAIAN BANGUNAN SELEPAS GUNA (POST-OCCUPANCY EVALUATION , Tarikh: 21 Oktober 2009 POE) Tujuan: Kajian ini bertujuan untuk menetapkan satu kerangka atau kriteria utama bagi pengukuran yang akan menjadi asas dalam pemilihan parameter utama untuk pelaksanaan penilaian bangunan selepas guna (post-occupancy evaluation, POE) di bangunan-bangunan milik kerajaan di Malaysia. Terima kasih di atas segala kerjasama yang anda berikan. Pengenalan ringkas: Penilaian bangunan selepas guna (post-occupancy evaluation ) atau singkatannya POE adalah satu kaedah untuk mendapatkan maklumbalas daripada pengguna sendiri berdasarkan rasa kepuasan menduduki bangunan dan menggunakan fasiliti/aset yang disediakan di dalamnya. Analisis daripada maklumbalas yang diperolehi akan membantu pengurus fasiliti/aset menambahbaik keadaan bangunan sedia ada dan sebagai panduan kepada perekabentuk bangunan baru akan datang. A. PROFIL RESPONDEN A1. Jabatan/agensi: A2. Jawatan/Gred: A3. Tempoh berkhidmat dalam perkhidmatan awam < 3 tahun 3 - 10 tahun >10 tahun A4. Tempoh penglibatan dalam pengurusan fasiliti/aset < 3 tahun 3 - 10 tahun >10 tahun B. KAJIAN PENETAPAN PENGUKURAN PARAMETER PELAKSANAAN PENILAIAN BANGUNAN SELEPAS GUNA (POSTOCCUPANCY EVALUATION , POE) Senarai di bawah adalah parameter-parameter yang dikaji dalam kajian penilaian selepas guna (POE) yang lepas. Sila pilih keutamaan yang anda fikirkan perlu untuk dibuat kajian terhadap pengguna bangunan milik kerajaan dalam konteks sosio-budaya tempatan di Malaysia. Skala 1 = paling utama, dan diikuti dengan turutan nombor seterusnya untuk paling kurang keutamaannya Mengkaji pandangan pengguna, keupayaan mengawalnya, pengaruh dan kesan terhadap pengguna daripada: B1. Ruang bekerja yang memadai ( adequacy of workspace ) B2. Ketinggian siling dalam pejabat ( ceiling height ) B3. Ruang penyimpanan barang/fail ( storage space ) B4. Pencahayaan dalam bangunan ( lighting ) B5. Akustik/bunyi ( acoustics/noise ) B6. Suhu panas dalam bangunan ( thermal and temperature ) B7. Nilai estetik/imej bangunan ( aesthetics/image ) B8. Keselamatan ( safety/security ) B9. Pemandangan luar bangunan ( view to outside ) B10. Pengudaraan dalam bangunan ( ventilation ) B11. Tingkah laku pengguna ( human behaviour ) B12. Persekitaran kejiranan dengan bangunan bersebelahan ( neighborhood/surrounding ) B13. Fizikal bangunan keseluruhannya ( building as overall ) Senarai dibawah adalah beberapa kaedah dalam kajian-kajian lepas yang digunakan untuk pelaksanaan penilaian bangunan selepas guna (POE). Sila tandakan dalam ruang yang anda fikirkan sesuai untuk dilaksanakan di Malaysia. Tidak Sesuai Sesuai C1. Borang soal selidik terhadap pengguna ( questionnaire ) C2. Temubual terhadap pihak pengurusan dan pengurus fasiliti ( interviews ) C3. Pemerhatian oleh pakar ( observations made by expert ) C4. Penggunaan peralatan khusus ( measurement tools e.g. for lighting, noise and thermal ) . 119 LAMPIRAN B Contoh Borang Soal Selidik Kajian Kedua BORANG SOAL SELIDIK UNIVERSITI TEKNOLOGI MALAYSIA Fakulti Kejuruteraan dan Sains Geoinformasi KAJIAN PENETAPAN PENGUKURAN PARAMETER PELAKSANAAN PENILAIAN BANGUNAN SELEPAS GUNA (POST-OCCUPANCY EVALUATION, POE) Kursus: Sarjana Pengurusan Fasiliti Oleh: Norazmi Bakar (norazmib@jkr.gov.my ) Tarikh: 23 Oktober 2009 Tujuan: Kajian ini bertujuan untuk menetapkan satu kerangka atau kriteria utama bagi pengukuran yang akan menjadi asas dalam pemilihan parameter utama untuk pelaksanaan penilaian bangunan selepas guna (postoccupancy evaluation, POE) di bangunan-bangunan milik kerajaan di Malaysia. Pengenalan ringkas: Penilaian bangunan selepas guna (post-occupancy evaluation ) atau singkatannya POE adalah satu kaedah untuk mendapatkan maklumbalas daripada pengguna sendiri berdasarkan rasa kepuasan menduduki bangunan dan menggunakan fasiliti/aset yang disediakan di dalamnya. Analisis daripada maklumbalas yang diperolehi akan membantu pengurus fasiliti/aset menambahbaik keadaan bangunan sedia ada dan sebagai panduan kepada perekabentuk bangunan baru akan datang. Arahan: Sila tulis / tandakan pilihan anda dengan tanda ; di ruang yang disediakan. Terima kasih. SEKSYEN 1 A. PROFIL RESPONDEN A1. Jabatan/agensi: A2. Jawatan/Gred: A3. Jantina: Lelaki / Perempuan (potong yang tidak berkenaan) A4. Umur*: 20 - 29 tahun A5. Kelayakan akademik tertinggi*: Diploma 30 - 39 tahun 40 - 49 tahun Lebih 50 tahun Doktor Falsafah Sarjana Ijazah Sijil Teknikal STPM SPM/SRP/PMR A6. Tempoh berkhidmat dalam perkhidmatan awam < 3 tahun 3 hingga 10 tahun > 10 tahun 3 hingga 10 tahun > 10 tahun A7. Tempoh menduduki bangunan sekarang < 3 tahun SEKSYEN 2 Senarai berikutnya adalah lima parameter daripada banyak parameter yang telah digunakan dalam kajiankajian lepas yang menggunakan kaedah penilaian bangunan selepas guna (POE). Terdapat dua set ruang jawapan yang diperlukan untuk setiap parameter yang disoal. Set pertama adalah penentuan keberkaitan parameter tertentu untuk dilakukan kajian dalam konteks budaya dan sosial tempatan. Set kedua pula adalah untuk menentukan tahap kepentingan pelaksanaannya dalam kajian sebenar. Sila tandakan di kedua-dua set jawapan menggunakan skala di bawah. Skala penentuan keberkaitan parameter kajian: 1(TK)=Tidak Berkaitan; 2(KK)=Kurang Berkaitan; 3(K)=Berkaitan; 4(SK)=Sangat Berkaitan Skala penentuan kepentingannya: 1(TP)=Tidak Penting; 2(KP)=Kurang Penting; 3(P)=Penting; 4(SP)=Sangat Penting . 120 Parameter untuk dikaji dalam penilaian bangunan selepas guna (POE) B. Mengkaji pandangan pengguna terhadap ruang bekerja yang memadai, keupayaan mengawalnya, pengaruh dan kesannya terhadap; B.1 Hubungan dengan kepuasan bekerja B.2 Keluasan ruang bekerja B.3 Rekabentuk ruang bekerja B.4 Hubungan dengan psikologi pengguna B.5 Hubungan dengan produktiviti B.6 Hubungan dengan privasi pengguna B.7 Hubungan komunikasi dengan pengguna lain B.8 Hubungan dengan kesihatan B.9 Hubungan dengan jenis dan penggunaan perabot B.10 Hubungan lain (nyatakan): C. Mengkaji pandangan pengguna terhadap pencahayaan dalam pejabat, keupayaan mengawalnya, pengaruh dan kesannya terhadap; C.1 Hubungan dengan kepuasan bekerja C.2 Hubungan dengan psikologi pengguna C.3 Hubungan dengan produktiviti C.4 Hubungan dengan privasi pengguna C.5 Hubungan dengan corak bekerja C.6 Hubungan dengan kesihatan C.7 Hubungan lain (nyatakan): D. Mengkaji pandangan pengguna terhadap suhu dalam pejabat, keupayaan mengawalnya, pengaruh dan kesannya terhadap; D.1 Hubungan dengan kepuasan bekerja D.2 Hubungan dengan psikologi pengguna D.3 Hubungan dengan produktiviti D.4 Hubungan dengan privasi pengguna D.5 Hubungan dengan corak bekerja D.6 Hubungan dengan kesihatan D.7 Hubungan lain (nyatakan): E. Mengkaji pandangan pengguna terhadap keselamatan dalam pejabat, keupayaan mengawalnya, pengaruh dan kesannya terhadap; E.1 Hubungan dengan kepuasan bekerja E.2 Hubungan dengan psikologi pengguna E.3 Hubungan dengan produktiviti E.4 Hubungan dengan privasi pengguna E.5 Hubungan komunikasi dengan pengguna lain E.6 Hubungan dengan corak bekerja E.7 Hubungan dengan kesihatan E.8 Hubungan lain (nyatakan): Mempunyai Kaitan Tahap Kepentingan / - / 4 SK 1 TP 1 TK 2 KK 3 K 2 KP 3 P 4 SP . 121 Parameter untuk dikaji dalam penilaian bangunan selepas guna (POE) Mempunyai Kaitan Tahap Kepentingan / - / 4 SK 1 TP 1 TK 2 KK 3 K 2 KP 3 P 4 SP F. Mengkaji pandangan pengguna terhadap pengudaraan dalam pejabat, keupayaan mengawalnya, pengaruh dan kesannya terhadap; F.1 Hubungan dengan kepuasan bekerja F.2 Hubungan dengan psikologi pengguna F.3 Hubungan dengan produktiviti F.4 Hubungan dengan corak bekerja F.5 Hubungan dengan kesihatan F.6 Hubungan lain (nyatakan): SEKSYEN 3 Berikut adalah senarai parameter kajian secara ringkas seperti yang telah disoal selidik di atas. Sila berikan keutamaan anda di antara parameter utama berikut dan tandakan di ruang yang disediakan mengikut Berikan nombor 1 = paling utama, dan diikuti dengan turutan nombor seterusnya untuk paling kurang G. Mengkaji pandangan pengguna, keupayaan mengawalnya, pengaruh dan kesannya terhadap pengguna daripada aspek: Ruang bekerja yang memadai Pencahayaan dalam bangunan Suhu dalam bangunan Keselamatan dalam bangunan Pengudaraan dalam bangunan SEKSYEN 4 H. Pada pandangan anda, apakah parameter lain yang dirasakan perlu juga dibuat kajian ke atas pengguna bangunan selain daripada lima senarai utama di atas. Sila nyatakan: Penghargaan: Segala kerjasama anda dalam meluangkan masa melengkapkan borang soal selidik ini diucapkan jutaan terima kasih. Analisa daripada maklumbalas ini diharapkan akan berguna sebagai input untuk penghasilan model kerangka penilaian POE ini kelak. Sebarang maklumat lanjut berkenaan penilaian ini boleh menghubungi Norazmi bin Bakar di emel norazmib@jkr.gov.my .