Język Angielski - Matura Companion - Egzamin Ustny i Pisemny Poziom Rozszerzony

A N G IE L S K I MATURA COM PANION E G Z A M IN U S T N Y I PISEMNY POZIOM R O Z S Z E R Z O N Y staw ie Spis treści W s tę p ....................................................................................................................................................5 Rozdział I - Egzamin ustny Wprowadzenie (AndrzejKurtyka) ................................................................................................................9 Opis egzaminu (AndrzejKurtyka) ............................................................................................................ 14 1. Rozmowa na podstawie materiału stymulującego ..........................................................................15 Ćwiczenia .......................................................................................................................................... 21 2. Prezentacja tematu i dyskusja .......................................................................................................... 27 Ćwiczenia .......................................................................................................................................... 33 S łow nictw o ........................................................................................................................................... 35 1. Człowiek (Andrzej Kurtyka) .................................................................................................................37 2. Dom (Iwona Kordyś) ........................................................................................................................... 43 3. Szkoła (Beata Piątek) ......................................................................................................................... 49 4. Praca (Andrzej Kurtyka) ...................................................................................................................... 56 5. Życie rodzinne i towarzyskie (AndrzejKurtyka) .................................................................................. 65 6. Żywienie (Iwona Kordyś) ..................................................................................................................... 72 7. Zakupy i usługi (Iwona Kordyś) .......................................................................................................... 79 8. Podróżowanie i turystyka (AndrzejKurtyka) .......................................................................................85 9. Kultura (Beata Piątek) ......................................................................................................................... 94 10. Sport (Andrzej Kurtyka) ..................................................................................................................... 101 11. Zdrowie (AndrzejKurtyka) ................................................................................................................109 12. Nauka i technika (AndrzejKurtyka) ................................................................................................... 118 13. Świat przyrody (Beata Piątek) ......................................................................................................... 127 14. Państwo i społeczeństwo (Beata Piątek) .........................................................................................135 15. Elementy wiedzy o krajach obszaru języka angielskiego (Beata Piątek)....................................... 142 Zestawy egzam inacyjne .................................................................................................................... 149 Zestaw 1 Człowiek (Andrzej Kurtyka) ...............................................................................................150 Zestaw 2 Dom (Iwona Kordyś, Andrzej Kurtyka) ..................................................................................151 Zestaw 3 Szkoła (Beata Piątek; Andrzej Kurtyka) ..............................................................................152 Zestaw 4 Praca (Andrzej Kurtyka) .................................................................................................... 153 Zestaw 5 Życie rodzinne i towarzyskie (Andrzej Kurtyka) ................................................................. 154 Zestaw 6 Żywienie (Iwona Kordyś, Andrzej Kurtyka) ........................................................................... 155 Zestaw 7 Zakupy i usługi (Iwona Kordyś, Andrzej Kurtyka) ................................................................. 156 Zestaw 8 Podróżowanie i turystyka (AndrzejKurtyka) ...................................................................... 157 Zestaw 9 Ku Itu ra (Beata Piątek, Andrzej Kurtyka) ............................................................................... 158 Zestaw 10 Sport (Andrzej Kurtyka) ..................................................................................................... 159 Zestaw 11 Zdrowie (AndrzejKurtyka) .................................................................................................. 160 Zestaw 12 Nauka i technika (AndrzejKurtyka) .................................................................................. 161 Zestaw 13 Świat przyrody (Beata Piątek, Andrzej Kurtyka) ................................................................. 162 Zestaw 14 Państwo i społeczeństwo (Beata Piątek, Andrzej Kurtyka) ................................................163 Zestaw 15 Elementy wiedzy o krajach obszaru języka angielskiego (Beata Piątek, Andrzej Kurtyka) .......................................................... 164 Pytania do m ateriału stym ulującego ............................................................................................. 165 Rozdział II - Egzamin pisemny Rozumienie ze słuchu (Ewa Willim) ..................................................................................................167 Wprowadzenie .................................................................................................................................... 169 Zadania ................................................................................................................................................178 Rozumienie tekstu czytanego (Barbara Żurakowska-Gedliczka) ....................................................... 187 Wprowadzenie .................................................................................................................................... 189 Zadania .............................................................................................................................................. 198 W ypowiedź pisemna (Maria Jodłowiec) ..............................................................................................229 Wprowadzenie .................................................................................................................................... 231 Rozprawka .......................................................................................................................................... 236 Rozprawka typu „za i przeciw” ............................................................................................................238 Rozprawka typu o pinion e s s a y ...........................................................................................................252 Recenzja ............................................................................................................................................. 261 Opis ......................................................................................................................................................268 Opowiadanie ....................................................................................................................................... 280 Zestawy egzam inacyjne (Jenny Dooley, Virginia Evans, John Smith) ...................................................289 Z estaw i .............................................................................................................................................. 290 Zestaw 2 .............................................................................................................................................. 298 Zestaw 3 .............................................................................................................................................. 306 Zestaw 4 .............................................................................................................................................. 314 Zestaw 5 .............................................................................................................................................. 322 Aneksy .............................................................................................................................................. 331 Wstęp Z przyjemnością oddajemy do rąk Czytelników zmienione i rozszerzone wydanie naszej serii Matura Companion, mającej pomóc uczniom w przygotowaniu się do egzaminu maturalnego z języka angielskiego. Wydanie to uwzględnia sugestie zgłoszone przez nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych, którzy dotychczas korzystali z naszych pomocy maturalnych. Obecnie seria opatrzona tytułem Matura Companion składa się z trzech pozycji: Egzamin ustny i pisemny. Poziom podstawowy Egzamin ustny i pisemny. Poziom rozszerzony Egzamin pisemny. Poziom rozszerzony. Struktury leksykalno-gramatyczne Publikacje te zostały napisane przez zespół doświadczonych pedagogów, dbających o to, aby dzięki starannie opracowanemu materiałowi ćwiczeniowemu przyszli maturzyści mogli - samodzielnie bądź pod kierunkiem nauczyciela - nabyć oraz utrwalić wiedzę potrzebną do zdania egzaminu wieńczącego ich pracę w szkole ponadgimnazjalnej. Ćwiczenia zawarte w serii Matura Companion pozwalają rozwijać i doskonalić wszystkie sprawności językowe: tworzenie wypowiedzi ustnych i pisemnych, rozumienie ze słuchu oraz rozumienie tekstu czytanego. Przedstawione zadania i przykładowe testy egzaminacyjne zgodne są z aktualnie obowiązującym formatem egzaminu, podstawą programową i standardami wymagań egzaminacyjnych. Matura Companion. Egzamin ustny i pisemny. Poziom rozszerzony to publikacja, która pozwoli uczniowi kompleksowo przygotować się do obu części egzaminu na poziomie rozszerzonym. Rozdział I poświęcony jest egzaminowi ustnemu i zawiera jego szczegółowy opis. W skład opisu wchodzi charakterystyka zadań na poziomie rozszerzonym, praktyczne wskazówki dotyczące prezentacji materiału stymulującego w zadaniu pierwszym oraz zasady konstruowania dłuższej wypowiedzi na dany temat w zadaniu drugim. Uzupełnieniem opisu są ćwiczenia, pomagające rozwijać umiejętności potrzebne do wykonania obydwu zadań na poziomie rozszerzonym. Podrozdział Słownictwo zawiera ćwiczenia leksykalne odnoszące się do zakresów tematycznych zawartych w Informatorze maturalnym o d 2005 roku*. Każdy zakres tematyczny zaprezentowany jest poprzez kilka tekstów nawiązujących do wszystkich zagadnień szczegółowych wymienionych w standardach wymagań egzaminacyjnych. Oprócz materiału leksykalnego z danej dziedziny podano przydatne informacje i argumenty do wykorzystania w wypowiedziach na tematy maturalne. Szczególny nacisk położono na umiejętność wyrażania i uzasadniania swoich opinii oraz argumentowania: pytania do poszczególnych tekstów prowokują do dyskusji oraz wyrażania własnego zdania z użyciem argumentacji zawartej w tekstach. W obecnym wydaniu ćwiczenia leksykalne w Rozdziale I opatrzono słowniczkiem trudniejszych wyrazów i zwrotów zamieszczonym na marginesie. Zakończenie rozdziału stanowią zestawy egzaminacyjne, po jednym na każdy zakres tematyczny. * Informator maturalny o d 2005 roKu. Język angielski został opracowany przez Okręgową Komisję Egzaminacyjną w Warszawie w porozumieniu z Centralną Komisją Egzaminacyjną w Warszawie. 5 Rozdział II obejmuje ćwiczenia z zakresu rozumienia ze słuchu i rozumienia tekstu czytanego, przygotowujące do wykonywania zadań typu prawda/fałsz, dobieranie (przyporządkowanie) oraz wielokrotny wybór. Następnie omawia formy wypowiedzi pisemnych wymagane na egzaminie na poziomie rozszerzonym: rozprawka, rozprawka typu „za i przeciw”, rozprawka typu opinion essay, recenzja, opis, opowiadanie. Charakterystyczne cechy poszczególnych form wypowiedzi zostały przystępnie omówione i zilustrowane przykładowymi wypracowaniami. Prace uczniów zostały ocenione zgodnie z kryteriami egzaminacyjnymi oraz opatrzone komentarzem egzaminatora. Każda sekcja poprzedzona jest Wprowadzeniem. Opisuje ono zawartość arkusza, czas, jaki należy przeznaczyć na wykonanie zadań, liczbę i rodzaj zadań w arkuszu, kryteria oceny i punktację. Dołączono też cenne uwagi dotyczące rozwiązywania zadań z zakresu danej umiejętności. Główny nacisk położono na rozwijanie strategii rozwiązywania poszczególnych typów zadań egzamina cyjnych. Rozdział II zamyka pięć zestawów egzaminacyjnych, w których wykorzystano zadania z publikacji Matura Practice Tests, Upstream Intermediate. Matura Extra Practice, Upstream Upper Intermediate. Matura Extra Practice i Enterprise 4. Matura Training Wydawnictwa EGIS oraz Express Publishing. Tworząc wypowiedzi pisemne, uczeń może korzystać z Aneksów. Znajdzie tam przydatne zwroty, wyrażenia i spójniki oraz zasady interpunkcji w języku angielskim. Do książki dołączono płyty CD z nagraniami do wszystkich zadań sprawdzających rozumienie ze słuchu. Towarzyszy jej również klucz wydany w formie odrębnej broszurki, zawierający odpowiedzi do zadań oraz zapisy nagrań. Mamy nadzieję, że publikacja ta ułatwi i uprzyjemni naukę osobom przygotowującym się do egzaminu maturalnego z języka angielskiego. Życzymy powodzenia! Wydawnictwo EGIS Wydawnictwo Express Publishing J Rozdział I Iwona Kordys Andrzej Kurtyka Beata Piątek Egzamin ustny - Wprowadzenie I.O pis egzaminu 1.1. P rze b ie g e g z a m in u Egzamin ustny z języka angielskiego na poziomie rozszerzonym składa się z dwóch różnych zadań. Po wejściu do sali, zdający losuje zestaw egzaminacyjny i zajmuje miejsce przy stoliku; ma ok. 15 m inut na przygotowanie się do egzaminu. Zdający nie może korzystać z żadnych pomocy dydaktycznych, słowników, leksykonów itp. Może on natomias: robić notatki na kartce opatrzonej pieczątką szkoły, np. sporządzić plan swojej prezentacji. Egzamin trwa ok. 15 minut. 1.2. R o d za je za d a ń Z a d a n ie 1. Rozmowa na podstawie m ateriału stym ulującego W tej części egzaminu zdający odpowiada na cztery lub pięć pytań egzaminującego, związanych z materiałem stymulującym zamieszczonym w zestawie. Pytania te odnoszą się kolejno do opisu (prezentacji) zawartości materiału, jego interpretacji oraz opinii zdającego na przedstawiony temat. Ta część egzaminu trwa ok. 7 minut, tzn. na jedno pytanie przypada ok. 1-2 minut. Z a d a n ie 2. Prezentacja tematu i dyskusja W części drugiej egzaminu zdający najpierw dokonuje prezentacji wybranego przez siebie tematu - z dwóch tematów umieszczonych w zestawie. Na prezentację należy przeznaczyć ok. 3 minut. Zdającemu przerywa się wypowiedź tylko w przypadku przekroczeń a przez niego tego limitu czasu. Po prezentacji następuje krótka dyskusja - egzaminujący zadaje kilka pytań odnoszących się do przedstawionych treści, opinii, argumentów, jak również samej konstrukcji wypowiedzi. Jak łatwo obliczyć, na zadanie drugie przeznaczyć należy pozostały czas egzaminu - ok. 8 minut, przy czym dyskusja trwać może ok. 5 -6 minut. 1.3. O c e n a i p u n k ta c ja Podczas egzaminu zdający oceniany jest pod względem: 1) treści wypowiedzi, tj. • zgodności jego wypowiedzi z podanym materiałem stymulującym (zadanie pierwsze) oraz wybranym tematem prezentacji (zadanie drugie), • umiejętności prezentacji, a także wyrażania i uzasadniania własnych opinii oraz argumentowania (zadanie pierwsze i drugie); 2) języka, tj. umiejętności posługiwania się poprawną angielszczyzną w realizacji obu zadań - tu zwraca się uwagę na bogactwo struktur gramatycznych i słow nictwa, płynność wypowiedzi, poprawną wymowę oraz intonację. Za cały egzamin zdający może uzyskać maksymalnie 20 punktów, a poszczególne części egzaminu punktowane są następująco: PUNKTACJA CZĘŚCI EGZAMINU Umiejętności językowe Treść wypowiedzi Zadanie 1. Rozmowa na podstawie materiału stymulującego 6 Prezentacja materiału stymulującego 2 Interpretowanie, wyrażanie opinii 4 Zadanie 2. Prezentacja tematu i dyskusja 7 Prezentacja tematu 3 Udział w dyskusji, wyrażanie opinii oraz argumentowanie 4 7 RAZEM 20 Szczegółowa punktacja i kryteria oceny egzaminu ustnego omówione są w punkcie III. 9 II. Wymagania egzaminacyjne Standardy wymagań egzaminacyjnych z języka angielskiego zakładają, że na poziomie rozszerzonym zdający: • zna różnorodne struktury leksykalno-gramatyczne umożliwiające formułowanie wypowiedzi poprawnych pod względem fonetycznym, morfosyntaktycznym i leksykalnym w zakresie następujących tematów: TEMATY Wiedza językowa (znajomość słownictwa) dotyczy w szczególności następujących zagadnień: 1 CZŁOWIEK dane personalne; wygląd zewnętrzny; cechy charakteru; uczucia i emocje; problemy etyczne 2 DOM miejsce zamieszkania; opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia; wynajmowanie mieszkania; kupno i sprzedaż mieszkania 3 SZKOŁA 4 PRACA 5 ŻYCIE RODZINNE I TOWARZYSKIE 6 ŻYWIENIE 7 ZAKUPY! USŁUGI przedmioty nauczania; oceny i wymagania; życie szkoły; kształcenie pozaszkolne; system oświaty zawody i związane z nimi czynności; warunki pracy i zatrudnienia; praca dorywcza; rynek pracy okresy życia; członkowie rodziny; czynności życia codziennego; formy spędzania czasu wolnego; święta i uroczystości; styl życia; konflikty i problemy artykuły spożywcze; przygotowanie potraw; posiłki; lokale gastronomiczne; diety rodzaje sklepów; towary; sprzedawanie i kupowanie; reklama; reklamacja; korzystanie z usług; środki płatnicze; banki; ubezpieczenia 8 TURYSTYKA I PODRÓŻOWANIE 9 KULTURA 10 SPORT 11 ZDROWIE środki transportu; baza noclegowa; informacja turystycz na; wycieczki; zwiedzanie; wypadki i awarie dziedziny kultury; twórcy i ich dzieła; uczestnictwo w kulturze dyscypliny sportu; sprzęt sportowy; imprezy sportowe; sport wyczynowy; sporty ekstremalne higieniczny tryb życia; schorzenia, ich przyczyny, objawy i leczenie; niepełnosprawni; uzależnienia; system ochrony zdrowia 12 NAUKA I TECHNIKA odkrycia naukowe; wynalazki; obsługa i korzystanie z urządzeń technicznych; współczesne środki przekazu i przetwarzania informacji 13 ŚWIAT PRZYRODY klimat; świat roślin i zwierząt; krajobraz; zagrożenie i ochrona środowiska naturalnego; klęski żywiołowe; przestrzeń kosmiczna 14 PAŃSTWO ! SPOŁECZEŃSTWO struktura państwa; urzędy; organizacje międzynarodowe; problemy i konflikty wewnętrzne i międzynarodowe; przestępczość; polityka społeczna; partie i politycy; kościoły i religie; gospodarka 15 ELEMENTY WIEDZY 0 KRAJACH OBSZARU JĘZYKA ANGIELSKIEGO wszystkie powyższe zagadnienia dotyczące wiedzy na temat krajów angielskiego obszaru językowo-kulturowego, a w szczególności Wysp Brytyjskich i USA (Pogrubioną czcionką wyróżniono zakresy tematyczne przewidziane wyłącznie na po ziomie rozszerzonym. Pozostałe są wymagane również na poziomie podstawowym, choć w bardziej ograniczonym wymiarze.) 10 Egzamin ustny - Wprowadzenie • zna zasady konstruowania różnych form wypowiedzi ustnych - formy nawiązywa nia kontaktu z rozmówcą, przekazywania komunikatu i kończenia rozmowy, a także zasady prezentacji; • zna realia socjokulturowe danego obszaru językowego i Polski, z uwzględnieniem tematyki irtegracji europejskiej i kontekstu międzykulturowego; • zna normy socjokulturowe pomagające w funkcjonowaniu na rynku pracy; • wykazuje się umiejętnością tworzenia dłuższej, wieloaspektowej wypowiedzi ustnej, uwzględniającej: a) opisywanie ludzi, przedmiotów, miejsc, zjawisk, czynności, b) relacjonowanie wydarzeń, c) przedstawianie i uzasadnianie własnych opinii, projektów, działań, d) poprawne stosowanie środków leksykalno-gramatycznych adekwatnie do ich funkcji, e) przedstawianie faktów oraz opinii innych osób; • wykazuje się umiejętnością reagowania językowego w zakresie mówienia, w tym: a) uczestniczenia w dyskusji - udzielania informacji, wyjaśnień, argumen towania, wyrażania i obrony własnych opinii i poglądów, b) interpretowania i komentowania przedstawionych faktów oraz opinii in nych osób, c) podsumowywania dyskusji, rozmówi wypowiedzi, d) poprawnego stosowania środków językowych służących do wyrażania różnorodnych intencji oraz stanów emocjonalnych, adekwatnie do sytu acji komunikacyjnej; • wykazuje się umiejętnością przetwarzania tekstu w zakresie mówienia, w tym: a) relacjonowania, przetwarzania i przekazywania tekstów przeczytanych w języku obcym lub języku polskim oraz treści materiałów ikonografi cznych, b) stosowania zmiany rejestru, stylu lub formy tekstu. III. Szczegółowa punktacja i kryteria oceniania egzaminu ustnego Ocena wypowiedzi ustnej obejmuje ocenę treści wypowiedzi oraz umiejętności ję zykowych. _________________________TREŚĆ WYPOWIEDZI_________________________ Podczas egzaminu oceniana jest nie tylko komunikatywność, czyli umiejętność prezentacji treści zawartych w materiale stymulującym i temacie (5 punktów), lecz przede wszystkim umiejętność wyrażania opinii i argumentowania (8 punktów). Za treść można więc uzyskać 13 punktów, czyli około dwóch trzecich wszystkich punktów za egzamin ustny. Z a d a n ie 1. R o z m o w a na p o d s ta w ie m a te ria łu s ty m u lu ją c e g o (6 p u n k tó w ) a. Prezentację materiału stymulującego ocenia się w skali od 0 do 2 punktów, we dług poniższych kryteriów: 2 pkt. ° pełna prezentacja materiału stymulującego (w odniesieniu do jego głównej myśli) 1 pkt • niepełna prezentacja materiału stymulującego (pominięcie istotnych elementów treści) 0 pkt. • brak odpowiedzi; odpowiedź niezgodna z materiałem stymulującym b. Za umiejętność interpretowania oraz wyrażania opinii zdający może uzyskać maksymalnie 4 punkty, zgodnie z poniżej podanymi kryteriami: 4 pkt. ° odpowiedzi pełne, nie odbiegające od treści zadanych pytań 3 pkt. ° odpowiedzi niepełne, lecz nie odbiegające od treści zadanych pytań 2 pkt. o odpowiedzi niepełne, częściowo odbiegające od treści zadanych pytań 1 pkt 0 brak odpowiedzi na niektóre pytania i/lub odpowiedzi w znacznym stopniu odbiegające od treści zadanych pytań 0 pkt. o brak odpowiedzi na pytania egzaminującego Z a d a n ie 2. P re z e n ta c ja te m a tu i d y s k u s ja (7 p u n k tó w ) a. Prezentacja tematu przez zdającego oceniana jest według skali od 0 do 3 punktów. Jeżeli prezentacja jest w całości niezgodna z tematem, nie jest ona oceniana i egzaminator nie podejmuje dyskusji ze zdającym. Wówczas traktuje się tę część egzaminu tak, jak gdyby zdający w ogóle do niej nie przystąpił. Wiąże się to z uzyskaniem mniejszej liczby punktów nie tylko za treść, lecz również za umiejętności językowe (zob. str. 13). Szczegółowe kryteria oceny treści i struk tury prezentacji są następujące: o bogata treść 3 pkt. ° wielostronne ujęcie tematu ° wszystkie elementy prezentacji logicznie powiązane ® poprawna konstrukcja prezentacji (tj. z wyraźnie zarysowanym wstępem, rozwinięciem i zakończeniem) 2 pkt. ° bogata treść • jednostronne ujęcie tematu • brak spójności logicznej między niektórymi elementami prezentacji o niezupełnie poprawna konstrukcja prezentacji (np. nie zawiera wstępu lub zakończenia) 1 pkt ° uboga treść ° treść częściowo nie związana z tematem ° brak spójności logicznej między elementami prezentacji ° brak wyraźnie zarysowanej konstrukcji prezentacji (np. nie zawiera wstępu i zakończenia) 0 pkt. ° ° ° ° bardzo uboga treść treść w znacznym stopniu nie związana z tematem brak spójności logicznej prezentacji chaos myślowy, prezentacja nieuporządkowana b. Po prezentacji tematu przez zdającego następuje krótka dyskusja. Ocenie w skali od 0 do 4 punktów - podlega umiejętność uczestniczenia w dyskusji, wyrażania opinii oraz argum entowania, zgodnie z poniższymi kryteriami: 12 4 pkt. ° pełne odpowiedzi na wszystkie zadane pytania • umiejętność obrony własnych opinii * argumentacja logiczna i wielostronna 3 pkt. ° pełne odpowiedzi na większość pytań 0 umiejętność obrony własnych opinii « argumentacja logiczna, lecz jednostronna 2 pkt. « niepełne odpowiedzi na zadane pytania ° braki w umiejętności obrony własnych opinii ° argumentacja niezupełnie logiczna, uboga 1 pkt ° niepełne odpowiedzi na większość zadanych pytań ° braki w umiejętności obrony własnych opinii ° argumentacja nielogiczna lub brak argumentacji 0 pkt. ° brak odpowiedzi na pytania Egzamin ustny - Wprowadzenie Do umiejętności językowych podlegających ocenie podczas egzaminu należą: oogactwo słownictwa i zróżnicowanie struktur gramatycznych oraz płynność .'.ypowiedzi, wymowa i intonacja. Umiejętności te oceniane są łącznie w obu zadaniach. W kryteriach oceny zastrzega się, że jeśli zdający przystąpił do realizacji tylko ednego zadania (z dwóch), może otrzymać maksymalnie pięć punktów z sie dmiu możliwych do uzyskania za umiejętności językowe. =ozkład punktów za umiejętności językowe na poziomie rozszerzonym jest następujący: 7-6 pkt. ° • 8 • • ° ° 5-4 pkt. ° 8 8 bogate słownictwo i frazeologia zgodne z tematem wypowiedzi zróżnicowane struktury gramatyczne sporadyczne błędy językowe nie zakłócające komunikacji wypowiedź płynna poprawna wymowa i intonacja słownictwo i frazeologia zgodne z tematem wypowiedzi niezbyt zróżnicowane struktury gramatyczne błędy językowe nie zakłócające komunikacji wypowiedź płynna poprawna wymowa i intonacja ° 8 3-2 pkt. ° 8 8 ° 8 1-0 pkt. 8 słownictwo podstawowe (na poziomie podstawowym) ograniczony zakres struktur gramatycznych, liczne powtórzenia błędy językowe częściowo zakłócające komunikację wypowiedź niezbyt płynna częściowo niepoprawna wymowa i intonacja ubogi zakres słownictwa nieporadne użycie struktur składniowych liczne błędy językowe, które uniemożliwiają bądź znacznie zakłócają komunikację 8 brak płynności wypowiedzi 8 niepoprawna wymowa i intonacja 13 Egzamin ustny - Opis egzaminu Rozmowa na podstawie materiału stymulującego ROZMOWA NA PODSTAWIE MATERIAŁU STYMULUJĄCEGO Zadanie 1. PRZYKŁAD Przeanalizuj przedstawiony materiał. Przygotuj się do jego prezentacji i roz mowy z egzaminującym na temat: « telewizji jako źródła informacji i rozrywki, • jej wpływu na codzienne życie człowieka. BIG BROTHER HAS CHANGED TV FOREVER, SAY ANALYSTS Wskazówka Zamieszczony obok przykład za dania pierwszego przedstawia typowy materiał stymulujący. Polecenie skupia uwagę zdają cego na dwóch (niekiedy trzech) podpunktach, które określają kontekst prezentacji i mają pro wokować do interpretacji i wnios kowania na podstawie materiału oraz do wyrażania i uzasadniania przez zdającego własnych opinii na dany temat. Podanie tych podpunktów ma na celu ułatwienie zdającemu przy gotowania się do rozmowy oraz zasygnalizowanie mu, na jakie aspekty materiału stymulującego ma zwrócić szczególną uwagę, gdyż pytania zadane przez egza minującego będą ich właśnie dotyczyć. Dlatego też warto do kładnie przeanalizować podane podpunkty polecenia. Pamiętaj, że realizacja tematu jest czyn nikiem decydującym o sukcesie na egzaminie (zob. punkt III Wprowadzenia, str. 11). Materiał stymulujący składa się z co najmniej trzech elementów. Mogą to być: fotografie, rysunki, diagramy, wykresy, tabele, cytaty, notatki, tytuły artykułów pra sowych, a nawet krótkie frag menty publikacji prasowych lub książek. Elementy te są spójnie powiązane z zasygnalizowaną w poleceniu tematyką. Average daily TV viewing time in America Year Hours 1960 5.06 1970 5.56 1980 6.36 1990 6.56 2001 7.40 15 Egzamin ustny - Opis egzaminu Rozmowa na podstawie materiału stymulującego Wskazówka Na przygotowanie się do egza minu ustnego masz 15 minut. Zrób notatki do zadania pierw szego w ciągu pięciu minut. Pozostałe 10 minut przeznacz na zaplanowanie kilkuminutowej prezentacji w zadaniu drugim. Komentarz Notatki do materiału stymu lującego, które znajdują się obok, sącość rozbudowane. Możesz je wykorzystać, odpowiadając na pytania dotyczące zarówno pre zentacji materiału, jak ijego inter pretacji oraz opiniowania. Przygotowanie się do egzaminu W trakcie przygotowywania się do egzaminu warto zrobić notatki, dotyczące zawartości materiału stymulującego zamieszczonego w zestawie. Podpunkty polecenia określają, na jakie aspekty należy zwrócić szczególną uwagę podczas analizy tego materiału. Notatki pomogą Ci dokonać jego prezentacji w takim porządku, jaki uznasz za najbardziej logiczny. Ponadto możesz je wykorzystać, odpowiadając na kolejne pytania egzaminującego dotyczące Twojej interpretacji tego materiału oraz opinii na tematy z nim związane. Oto przykładowe notatki do materiału stymulującego ze str. 15: a cartoon o f a TV advert - washing powder? a man (woman?) scuba-diving - documentary film ? (educational programme) five people in funny costumes and hats, riding bikes - entertainm ent programme? a drawing o f a newsreader in a TV studio - news programme (inform ation) headline: re a lity shows table: tim e people spend watching TV in th e US - on th e increase Pytania do m ateriału stymulującego W zadaniu pierwszym egzaminujący zada Ci cztery lub pięć ściśle określonych pytań, dotyczących kolejno: • prezentacji materiału stymulującego, czyli po prostu opisu tego, co on przedsta wia, z uwzględnieniem głównej myśli podanej w poleceniu do zadania (jedno pyta nie), •Tw ojej interpretacji tego materiału (jedno lub dwa pytania), • oraz Twojej opinii na omawiany tem at (dwa pytania). W punktach 1.1 -1.3. omówiono te kategorie pytań bardziej szczegółowo: 1.1. Prezentacja materiału stymulującego Pierwsze pytanie ma charakter wprowadzający do tematu. Pytanie to zawiera prośbę o ogólną charakterystykę zawartości materiału w odniesieniu do jego głównego tematu (lub problemu). Komentarz Charakterystyczną cechą pytań ogólnych (a, b) jest to, że nie za wierają ani słownictwa, ani struk tur które mogą być wykorzy stane przez zdającego podczas udzielania odpowiedzi. 16 P rzykładowe pytania do m ateriału stym ulującego ze str. 15: Could you describe the m aterial referring to the m ain idea? Could you present the m aterial in relation to the m ain problem? Egzamin ustny - Opis egzaminu Rozmowa na podstawie materiału stymulującego Oto przykładowa odpowiedź na jedno z zaproponowanych pytań: Could you describe the m aterial referring to the m ain idea? The material presents four pictures of different TV programmes, each of which m aybe regarded as a source of inform ation and entertainm ent. The first picture shows a scuba-diver in some exotic sea w ith a lot of fish around him . It looks like a still from a docum entaiy or educational film. The second picture is probably a TV advert of washing powder. M any people regard TV commercials not only as a source of inform ation about newproducts or services but also as good entertainm ent. The third picture presents a newsreader, who is informing the viewers about current affairs. In the last picture I can see some entertainm ent programme, possibly for children, because the five cyclists in the picture are wearing funny hats and costumes. In the m aterial there is also the heading referring to the reality show Big Brother and a table which provides data concerning the average time people in the USA spend in front of the TV Dokonując prezentacji materiału stymulującego: • spróbuj go zinterpretować, nawiązując do podpunktów polecenia, • postaraj się wyrazić domysły, spekulować na jego temat (porównaj odniesienia do programów telewizyjnych i ich funkcji w powyższej wypowiedzi). Wskazówka Egzamin ustny trwa 15 minut, z tego ok. 7 minut przypada na całe zadanie pierwsze. Stąd sama prezentacja materiału, czyli od powiedź najedno pytanie (z czte rech lub pięciu, które otrzymasz), nie powinna trwać dłużej niż 1,5-2 minut. Po upływie tego cza su egzaminujący może przerwać Twoją wypowiedź i zadać następ ne pytanie. Komentarz Prezentacja materiału stymulu jącego, która znajduje się obok, skupia się na jego najistotniej szych elementach. Zaplanowanie wypowiedzi jest zatem niezwykle ważne. ■V oowyższym przykładzie wyróżniono te zwroty, których możesz użyć zarówno do samej prezentacji materiału, jak i do jego interpretacji. .2. Interpretacja treści zawartych w materiale Drugie pytanie (a także trzecie - jeśli pytań jest pięć) skupia się na interpre towaniu zawartości materiału stymulującego, tzn. wyciąganiu na jego podsta wie pewnych wniosków. W hat can you say about people's viewing habits on the basis of the table? How do you understand the headline included in the material? W hat positive and negative aspects of television are presented in the material? Komentarz Pytania, jakie możesz usłyszeć w tej części egzaminu, mogą do tyczyć: •jednego elementu (a, b), •całości materiału (c). Oto przykładowe odpowiedzi na wszystkie zaproponowane pytania: |? | W hat can you say about people's viewing habits on the basis of the table? The table shows average viewing habits of Americans over a span of more th an 40 years, from 1960 to 2001. T he num bers indicate the ever increasing tim e that people in the USA spend every day in front of the television: from 5 hours in 1960 to alm ost 8 hours in 2001. It seem s that every decade the average viewing tim e becomes longer by about 30 m inutes. T he table evidently indicates th at Americans have turned into couch potatoes, who spend their free tim e m ostly watching television. 17 Egzamin ustny - Opis egzaminu Rozmowa na podstawie materiału stymulującego Wskazówka Odpowiadając na pytanie (b)f zdający powinien odnieść się do znanych mu programów typu reolity show, które - jak sugeruje nagłówek - zmieniły sposób my ślenia o telewizji (np. dawniej na szklanym ekranie królowały oso by znane i podziwiane, dzisiaj zaś dominują na nim ludzie przecię tni, niczym nie różniący się od wi dzów). Zdający może dodatko wo odnieść się przy tym do po wieści 1984 George’a Orwella, pokazując, że posiada wiedzę o literaturze angielskiej. Wskazówka Odpowiadając na pytanie (c), należy odnieść się zarówno do informacyjno-edukacyjnych wa lorów telewizji (w materiale: film przyrodniczy, wywiad), jak i do manipulacji widzem lub wywiera nia nań wpływu (w materiale: re klama), czy nawet schlebiania ni skim gustom (zachęta do podglądactwa w programach typu reality show, infantylne progra my rozrywkowe). K3 How do you understand the headline included in the material? Big Brother was a reality show based on observing the behaviour of people locked in a house for several months. It appeals to hum an curiosity about w hat other people really think, say and do in private. W hat we do at hom e w hen we are alone and how we behave in the outside world are two different things. T he programme started to show not celebrities, as viewers would expect, but ordinary people, who are not different from those watching them . We could say that the reality show Big Brother has changed TV forever, since nowadays ordinary people can become celebrities just because they appear on TV, not because they have done som ething significant. The five m inutes of fame can now belong even to average people. W hat positive and negative aspects of television are presented in the material? Starting w ith the positive aspects, television keeps viewers up-to-date about current affairs in news programmes, and broadcasts educational programmes and documentary films which increase our general knowledge of the world. T he examples in the m aterial include the newsreader and the scuba-diver. Even commercials, like the one of the washing powder, can be regarded as a source of inform ation about products on the m arket. O n the other hand, commercials themselves influence the way we choose goods to buy, and that is certainly its negative aspect. Television m ay also be criticized for broadcasting programmes which appeal to low instincts and prim itive tastes. TV channels provide us w ith childish entertainm ent shows, like the one w ith people in anim al costumes, and reality shows, such as Big Brother, which are boring but m any people watch them to satisfy their primitive curiosity about w hat other people do w hen nobody's looking. Ostatnie dwa pytania mogą odnosić się do opinii zdającego na wiele sposobów - na przykład dotyczyć: - ogólnej opinii zdającego na prezentowany temat, • części tematu zasygnalizowanego w poleceniu do zadania. Wskazówka Odpowiadając na te pytania, zdający powinien nie tylko wy razić swą opinię, lecz również uzasadnić ją za pomocą kilku argumentów. W hat is your opinion of TV commercials? Are TV commercials a positive or negative aspect of television? Why? In your opinion, how does TV influence our lives? W hy is watching television by m any considered harmful? In w hat way is television a source of both information and entertainm ent? How do you treat television: as a source of information or entertainm ent? Why? 18 Egzamin ustny - Opis egzaminu Rozmowa na podstawie materiału stymulującego O-.o przykładowe odpowiedzi na trzy ostatnie pytania (d, e, f). Zwróć uwagę na różno'rdność i wielostronność argumentów oraz - w przypadku pytania (e) - odniesienia : : materiału stymulującego. Argumenty te ujęto w postaci przykładowych notatek punktach - stanowią one rodzaj skrótu myślowego dokonywanego „na gorąco” przez zdającego. Notatki te mogły również zostać wcześniej sporządzone do : erwszej i drugiej części polecenia i teraz umiejętnie wykorzystane. W hy is watching television by m any considered harmful? • • • • • passive entertainm ent frequent violence low quality entertainm ent manipulating viewers (news, commercials) harmful fo r eyesight Televisionprovides passive entertainm ent, w hich involves just sitting m any hours a day and watching programmes that are often filled w ith violence. In my opinion, such exposure to violence m akes viewers insensitive to the suffering of others. Next, television channels compete for viewers so that adverts that appear during commercial breaks could reach as broad an audience as possible. As a result, the quality of programmes is frequently rather low as they have to appeal to a wide variety of tastes. In this way, TV does not develop people's good taste. We can also say that television manipulates its viewers, e.g. in the news programmes, where information has to be selected for presentation and com m entary due to tim e constraints. Information is then lim ited in quantity or shown from a particular perspective at the cost of another. Finally radiation that the TV m onitor is em itting w hen it's on m ay be harm ful to health, especially eyesight. In what way is television a source of both information and entertainment? • information: - news and cu rren t a ffa irs programmes - educational programmes, documentary film s - commercials (?) • entertainm ent - news broadcasts (a way o f spending fre e tim e) - film s, shows, re a lity shows - interactive programmes Komentarz Zauważ, że odpowiedzi te zawie rają bezpośrednie odniesienia do materiału stymulującego. To wła śnie jego cel: stymulować, do starczać Ci treści, pobudzać Cię do wypowiedzi na dany temat. Oczywiście, możesz wyrażać swe opinie w dowolny sposób, wyko rzystując także wiedzę ogólną, jaką posiadasz. Zaprezentowane tu przykładowe odpowiedzi na pytania egza minującego są dość rozbudo wane, aby pokazać Ci jak naj szerszą gamę możliwych rozwią zań. Osoba posługująca się bar dzo płynną angielszczyzną może, mówiąc dość szybko, wyrazić te wszystkie idee. Twoje odpowie dzi nie mogą być jednak zbyt dłu gie, aby nie przekroczyć przez naczonego na całe to zadanie limitu czasu - ok. 7 minut. Ozna cza to, że na każde pytanie przy pada ok. 1-1,5 minuty. Television can be regarded as a source of information first of all because of news and current affairs programmes. In addition, TV channels broadcast educational programmes, for example documentary films like the one in the picture with the scuba-diver. Also, television commercials can be treated as a source of information about new products or services on the m arket. O n the other hand, television provides entertainm ent in the sense that everything that people watch, even news programmes, m ay actually be considered as having entertainm ent value. Television channels broadcast feature films, talk shows, game shows and other programmes, for instance reality shows like Big Brother, or interactive ones that are broadcast in real tim e w ith viewers participating. People seem to enjoy watching them because they are brought to their hom es alm ost at no cost and are frequently geared towards the whole family 19 Egzamin ustny - Opis egzaminu Rozmowa na podstawie materiału stymulującego How do you treat television: as a source of inform ation or entertainm ent? Why? • • • • a source o f both entertainm ent and inform ation cable television: a great selection to choose from channels specializing in news, documentary f Ilms, soap operas a lo t depends on th e host o f the show I watch television only several hours per week. To me, it is a source of both information and, more seldom, entertainm ent. I am rather particular about the programmes I watch. I like to know w hat is going on, so I watch news programmes. I also have access to cable television and so I can watch m any channels that specialize in particular types of programmes, e.g. docum entary channels like Discovery. I enjoy w atching their programmes because they are usually of good quality. For entertainm ent I tu rn to television w hen there is a good film on, or an interesting and engaging show hosted by a person I especially like or respect. I don't need to be constantly entertained by television because I th in k the programmes are of low quality and they appeal to the m ost prim itive tastes. For example, I w ouldn't be able to follow the intricate plots of soap operas. They keep viewers in suspense about really trivial matters. Wskazówka Obok zebrano kilkanaśde zwro tów służących do wyrażania opinii - od zdecydowanych, poprzez neutralne, aż po takie, które oznaczają rezerwę i dystans. 20 W y ra ż a n ie o p in ii I firmly / strongly believe t h a t ... I'm absolutely/ not convinced t h a t ... It is m y [firm] belief / conviction / opinion / view t h a t ... I'm [absolutely / perfectly / quite] certain / confident / sure that I definitely believe / feel / think t h a t ... I believe / feel / think [very strongly] t h a t ... M y opinion / view is t h a t ... I [do not] agree [with the view] t h a t ... It is obvious / evident t h a t ... It strikes m e t h a t ... It is [quite] clear [to me] t h a t ... In m y opinion / view / eyes,... To m e / m y m ind / m y way of thinking, ... As I see i t , ... [Speaking] Personally, I th in k ... Personally speaking, I adm it t h a t ... From m y point of view ,... I consider / find XYZ [to b e ]... I th in k of / regard / see XYZ as b e in g ... XYZ seems / appears to be ... XYZ comes across as [being] ... XYZ gives the im pression t h a t ... / of b e in g ... It appears / seems / would seem [to me] t h a t ... I would say t h a t ... I am inclined to believe t h a t ... As far as I am concerned / able to judge,... Egzamin ustny - Opis egzaminu Rozmowa na podstawie materiału stymulującego ĆWICZENIA Ć w ic z e n ie 1. Każda z poniższych ilustracji odnosi się do jednego zakresu tematycznego. Dokonaj ich krótkiej prezentacji, zwracając uwagę na kontekst określony dodanymi zwrotami, zdaniami lub nagłówkami. Możesz wykorzystać podane niżej wyrażenia. It shows ... I th in k ... I suppose ... It probably is ... It seems ... It illustrates ... It probably refers to ... It could / m ight be ... It concerns the problem o f ... 1. Człowiek 21 Egzamin ustny - Opis egzaminu Rozmowa na podstawie materiału stymulującego 8. Podróżowanie i turystyka 12. Nauka i technika TRAVEL ANXIETY 9. Kultura 13. Świat przyrody LIVE PERFORMANCE: ATEST OF TRUE SKILL STILL AFRAID OF THE UNKNOW N / "I've never thought / skiing can be so enjoyable" 14. Państwo i społeczeństwo 11. Zdrowie THREAT OR PROTECTION 15. Elementy wiedzy o krajach obszaru języka angielskiego CHECK-UP ON EVERYTHING RELIGIOUS LIFE IN PUBLIC 22 Egzamin ustny - Opis egzaminu Rozmowa na podstawie materiału stymulującego Ć w ic z e n ie 2. 3owiedz, jaka treść kryje się za poniższym i nagłówkam i prasowym i. Spróbuj oospekulować na tem at zawartości artykułu, którem u dany nagłówek m ógłby :owarzyszyć. Każdy nagłówek odpowiada jednem u zakresowi tematycznemu ze standardów wymagań. 1. PERSONAL ATTRACTIVENESS LINKED TO SELF-ESTEEM, SAY SCIENTISTS 2. DREAMS SHATTER AS HOUSE PRICES SOAR 3. IS IT GOOD NEWS? SCHOOL GIVES YOU KNOWLEDGE AND DEVELOPS CHARACTER 4. JOBS RESPECTED AND DESPISED: FROM UNIVERSITY PROFESSORS TO POLITICIANS 5. WHATTHE YOUNG GENERATION CAN TEACH SENIORS 6. ORGANIC FOOD: THE IDEAL DIET OR HOAX? 7. CREDIT CARDS GENERATING MORE AND MORE DEBT 8. UNATTENDED BAG DELAYS FLIGHTS AGAIN 9. CRISIS DEEPENS: WHO’S LEFT READING BOOKS OR GOING TO THEATRE? 10. JOGGER DIES OF HEART ATTACK: IS NO SPORT DISCIPLINE SAFE FOR US? 11. HI, I’M HUMAN TOO -TH E DISABLED SPEAK OUT AT LAST 12. HUMAN RESOURCEFULNESS: WHAT ELSE IS LEFTTO INVENT? 13. ARE WE TRULY UNIQUE AND ALONE IN SPACE? 14. BUREAUCRACY IS HATED BUT NEEDED BY ALL CITIZENS, ADMITS THE MAYOR ■5. GONE WITH THE WIND: DOES SEARCH FOR HISTORICAL TRUTH IN FICTION MAKE ANY SENSE? Ć w ic z e n ie 3. # Wyjaśnij znaczenie następujących przysłów i powiedzeń. Każdy punkt odpowiada jednemu zakresowi tematycznemu ze standardów wymagań. 1 . Actions speak louder than words. 2. Love makes a house a home. 3. Ignorance is bliss. 4. AH work and no play makes Jack a dull boy. 5. Spare the rod and spoil the child. 6. You are what you eat. 7. There’s no accounting for taste. 8. Travel broadens the mind. 9. A book is like a garden carried in a pocket. [Arab proverb] 10. No gain without pain. 11. An apple a day keeps the doctor away. 12. Where there’s a will there’s a way. 13. Dog is man’s best friend. 14. It takes all sorts to make a world. 15. An Englishman’s home is his castle. 23 Egzamin ustny - Opis egzaminu Rozmowa na podstawie materiału stymulującego Ć w ic z e n ie 4. Wyjaśnij znaczenie następujących cytatów. Każdy cytat odpowiada jednemu zakresowi tem atycznem u ze standardów wymagań. 1. ‘Every man is a quotation from all his ancestors. ’ Ralph Waldo Emerson (1803-1882), American writer and philosopher 2. 'My home is not a place, it is people.' Lois McMaster Bujold (1949-), American writer 3. ‘Only the educated are free.' Epictetus (55 AD-135 AD), Roman philosopher 4. ‘Pleasure in the job puts perfection in the work. ’ Aristotle (384 BC-322 BC), Greek philosopher 5. ‘There are hundreds of languages in the world, but a smile speaks them all.' Anonymous 6. ‘I’ve been on a diet for two weeks and all I’ve lost is two weeks. ’ Totie Fields (1930-1978), comedienne 7. ‘A dvertising may be described as the science of arresting human intelligence long enough to get money from it.' Stephen Leacock (1869-1944), Canadian humorist and educator 8. ‘They say travel broadens the mind; but you must have the mind. ’ G.K. Chesterton (1874-1936) 9. ‘Life is short: art is long. ’ Hippocrates (c. 460-377 BC), Greek physician 24 10. ‘The Olympic spirit is neither the property o f one race nor of one age. ’ Pierre de Coubertin (1863-1937), French educator 11. ‘Early to bed and early to rise, makes a man healthy, wealthy, and wise. ’ Benjamin Franklin (1706-1790), American diplomat and scientist 12. ‘Our inventions mirror our secret wishes. ’ Lawrence Durrell (1921-1990), British writer 13. ‘Our environment, the world in which we live and work, is a mirror of our attitudes and expectations. ' Earl Nightingale (1921-1989), American radio announcer 14. ‘A sk not what your country can do for you; ask what you can do for your country.’ John Fitzgerald Kennedy (1917-1963), American president 15. ‘England and America are two countries separated by a common language. ’ George Bernard Shaw (1856-1950), English playwright Egzamin ustny - Opis egzaminu Rozmowa na podstawie materiału stymulującego Ćwiczenie 5. ‘ =zdy element a -d opatrzony został krótkim kom entarzem. Uzupełnij go * -azami z listy (czasownikami, rzeczownikami itp.), użytymi w odpowiedniej : — e. Niektóre wyrazy pasują do kilku luk. i~ c jn t onstrate DrCiCt asalay e o 'e s s note reach reflect rise show turn out conclusion opinion respondent view mostly slightly How many Poles declare the ability to speak a foreign language? 1998 2001 2003 2006 36% 41% 43% 45% - = r e table (1)................................ , the number of Polish people who say they are iz e to speak a foreign language is (2)...............................slowly, from 36% of the 3 ............................... in 1998 to 45% in 2006. The situation might be slightly different • ~eality, because what one declares does not (4)....................... the level of =:. ancement in the language. V/hat is important for us when we decide to make friends with somebody? Behaviour in social situât ons Religion Nationality Job The bar diagram (1)................................a range of personal characteristics, which are ~oortant for us when we are meeting a person and thinking of becoming friends with ~im or her. For 60% of the (2) , the person’s behaviour in various social situations is important, which probably means that we want the person to be sociable and likeable. Then, the person’s religious convictions are crucial for (3).............................. less than half of those questioned. Our future friend’s nationality (4)................................to be a decisive factor for 40% of the people, which may (5).............................. that stereotypes and national likes and dislikes play a significant role in forging new friendships. Further, the person’s political views, their educational background and job seems to be important for about 30%. This might 6) the view that we tend to make best friends with those who in many respects are similar to us. 25 - Egzamin ustny - Opis egzaminu Rozmowa na podstawie materiału stymulującego c. Polish people living abroad in millions 1.8 □ US A □ G erm any □ A rg e n tin a and Brazil □ Canada □ Lithuania and Belarus □ O th e r This pie chart (1 )................................the largest populations of people of Polish origin in several countries all over the world. The largest number lives in the USA - about 10 million, i.e. about 60% of all Poles living abroad. In USA’s neighbour, Canada, the number of Poles (2) ....................................... 820 thousand. It is interesting to ( 3 ).............................. that about 1 million 350 thousand Polish people live in South America as well. Most probably Poles had to emigrate to those countries for economic or political reasons. In Europe, there are also large populations of Polish people in Germany, Lithuania and Belarus, which ( 4 ) ................................ to as many as 2 million 850 thousand people. In the case of Europe, Poles ( 5 ) .............................. remained in the place of their birth, especially in Eastern Europe. d. Attitudes to work 24% 72% 18% 79% « H H Work makes life meaningful H I K ,s good to be hard-working H Work is only a way to get money ■ Hard work does not make you successful Hard to say Hard to say The diagram ( 1 ) ................................ people’s attitudes to work. Most people have a very positive ( 2 ) .............................. on work and its role in our life. Approximately three-quarters is of the ( 3 ) ................................that work gives our life meaning and that being a hard-working person brings a lot of benefits. About one-fifth of those asked ( 4 ) ................................the view that the main role of work is to provide money for living and that being hard-working does not pay off. One ( 5 ) ............................... that can be drawn from this diagram is that work plays a very important role in people’s lives, but some do not realize that. 26 — ; — Egzamin ustny - Opis egzaminu Prezentacja tematu i dyskusja Zadanie 2. PRZYKŁAD laooznaj się z podanymi tematami. Wybierz jeden i przygotuj się do jego :*ezentacji oraz dyskusji z egzaminującym. 1 Zoos - are they animal shelters or prisons? Present and justify your opinion on the subject. 2. We should eat to live rather than live to eat. Do you agree or disagree with this view of eating habits? Justify your opinion. EH P re z e n ta c ja wybranego te m a tu A :e; części egzaminu Twoim zadaniem będzie wyrażenie swojej opinii na dany smat oraz uzasadnienie jej odpowiednio dobranymi argumentami. ' :ie s z do tego celu (w przypadku obu tematów) wykorzystać zwroty przydatne do ■■ *2żania opinii podane na str. 20. -:m ocn ą strategią może się również okazać użycie tzw. Discussion Clock, czyli .zegara punktów widzenia”. Daje Ci on duży wybór perspektyw, z jakich można •azać poglądy (opinie, argumenty) na dany temat. D iscussion C lock Psychological Personal Zadanie drugie wymaga dłuższej, wieloaspektowej wypowiedzi ustnej na wybrany temat, popar tej bogatą argumentacją. Od zdającego oczekuje się spój nej, logicznej wypowiedzi oraz stosowania urozmaiconych struk tur leksykalno-gramatycznych do wyrażania argumentów oraz opinii. Możliwość wyboru tematu oraz krótki czas prezentacji (około 3 minut) sprawiają, że zadanie to nie jest tak trudne, jak może się wydawać. Na przygotowanie prezentacji należy przeznaczyć około 10 minut z piętnastu, którymi dysponujesz. Ważne jest, żeby wypowiedź rze czywiście dotyczyła wybranego tematu, gdyż w przeciwnym wypadku nie zostanie ona oce niona. Oznacza to utratę punk tów za brak zgodności wypowie dzi z tematem oraz obniżoną punktację za umiejętności języko we (zob. punkt III Wprowadzenia, str. 12). Religious Komentarz Health Scientific Historical Artistic Moral Economic Educational Political Discussion Clockmoże posłużyć •jako plan wypowiedzi, •jako źródło inspiracji do poszuki wania argumentów. Zegar zawiera 12 możliwych „punktów widzenia". Przygoto wując swoją wypowiedź na dany temat, zapewne wykorzystasz najwyżej kilka z nich, które naj bliższe będą wybranemu przez Ciebie tematowi. Ćwicząc wykorzystanie tej stra tegii w prezentacjach i dyskusjach (np. na lekcji), z pewnością zapa miętasz wiele z tych aspektów i będzie Ci łatwiej odwołać się do nich na egzaminie. Social 27 Egzamin ustny - Opis egzaminu Prezentacja tematu i dyskusja Poniżej przedstawiono dwie często stosowane strategie formułowania tematu wypowiedzi w zadaniu drugim. Strategie te można skrótowo, w sposób uproszczony, nazwać „za i przeciw” oraz „tak lub nie”. Temat 1. Argumentacja i opiniowanie typu „za i przeciw” Jeden z tematów może być skonstruowany tak, abyś przedstawił równoważne argumenty odpowiadające obu sugerowanym perspektywom zgodnie z tematem, wyciągnął wnioski i na przykład opowiedział się za jedną z nich. Temat może być sformułowany w oparciu o przeciwieństwa (np. forandagainsf). Komentarz Przygotowując wypowiedź do te matu typu „za i przeciw", zasta nów się nad: •odpowiednim wstępem do pre zentacji, który - wprowadzi tematykę, - zainteresuje słuchacza, -pokaże ogólną perspektywę, organizującą całąwypowiedź; •argumentami przemawiającymi zajednym i drugim poglądem; •podsumowaniem obu punktów widzenia oraz przedstawieniem wniosków. Zastanów się, z jakich punktów widzenia mógłbyś omówić poszczególne tematy i jakie argumenty wykorzystałbyś w swojej prezentacji, gdybyś taki temat wybrał. Television-w hat are its benefits and dangers for young viewers? Present and justifyyour opinion. Is the tourism industry a blessing or a curse? How does tourism affect the lives of people in the regions w hich have become tourist destination spots? Unidentified Flying Objects - arc they myth or reality? Justifyyour opin ion. Private schools vs. state schools - w hat are their advantages and draw backs for pupils and the quality of their education? M usic in people's lives - does it harm or heal? How does music influence people's lives? Present and justifyyour opinion. ■EH Have people become slaves or masters of m odem technology? How has technology changed our lives and what can we do not to let it control us in ways we m ay not even realize? Wybierając temat pierwszy z przykładowego zadania na str. 27, należy się zastano wić nad argumentami przemawiającymi za dwoma poglądami wyrażonymi w temacie: • ogrody zoologiczne krzywdzą zwierzęta, • ogrody zoologiczne służą zwierzętom. Spójrz na notatki do tej wypowiedzi: Komentarz Notatki do tego tematu sugerują, że wypowiedź będzie zrówno ważona pod względem liczby ar gumentów odpowiadających obu stronom sporu. Łączy je perspek tywa rozwoju cywilizacyjnego człowieka i wynikających z tego zagrożeń dla świata przyrody stanowi ona tło wymienionych argumentów i właśnie od niej ta wypowiedź może się rozpocząć. 28 m Zoos - arc they anim al shelters or prisons? Present and justify your opinion on the subject. Zoos as animal shelters or havens: • aim a t preserving endangered species • do research to understand animal behaviour b e tte r •serve educational purposes Zoos as prisons fo r animals: • provide a r t if icial conditions, not natural habitats • are commercial organizations - th e ir aim is profit-m aking •animal behaviour can only be understood innatural conditions Egzamin ustny - Opis egzaminu Prezentacja tematu i dyskusja I " orzykładowa realizacja tematu, odwołująca się do kilku aspektów: naukowego, scu< acyjnego, ekonomicznego czy nawet społecznego. Odszukaj je w poniższym « s c ie . Komentarz The problem of zoos being either shelters or prisons for anim als has reen debated ever since zoos appeared. Nowadays we need to consider '-hem taking into account how our civilization has developed and how it has influenced the natural world. A frequent argum ent for keeping anim als in zoos is that it helps to preserve endangered species. M any anim als which are now alm ost extinct, for example the panda or the Siberian tiger, can be saved thanks to i num ber of breeding programmes which are applied in m any zoos around -Jie world. At the same tim e research is being done into anim al behaviour, m ostly through observation, which m any believe can help us to understand the natural world and also ourselves, as we are part of it. For -xample, comparisons arc m ade between anim als in zoos and those in the •••did, how they get into groups and breed. A nother argum ent in support of zoos is that they serve an im portant educational function for their visitors, especially children, who have an opportunity to learn about anim al life, observing various species instead of watching television and documentary films. There are also special adoption projects in which people look after animals by paying regular donations. Such programmes aim at raising people's awareness of the im portance of conservation work. On the other hand, opponents of zoos, especially various anim al protection organizations, express serious doubts about the conditions in which annuals are kept in zoos, and the reasons for keeping anim als in captivity Their m ost serious argum ent is that anim als are not kept in their natural habitats but in artificially created conditions, which are not suitable for dem onstrating natural instincts like breeding, herding or hunting for food. Anim als in zoos tend to behave in ways that cannot be a reliable basis for research, for example. Besides, zoos are m ostly commercial organizations which aim at m aking profit by attracting crowds of onlookers to see anim als which, in their m ajority are not endangered w ith extinction at all. For instance, giraffes, zebras and elephants are kept for their original appearance to please admiring visitors. Sum m ing up, I believe that zoos play a vital role in anim al conservation. However, their owners should try to ensure better conditions for animals, for example by enlarging their enclosures and cages, or by turning them into anim al sanctuaries or wildlife parks. In such conditions anim als could enjoy an environm ent sim ilar to their natural habitat w ith visitors observing them safely from a distance. Tekst tej wypowiedzi jest nieco dłuższy niż pozwala na to limit czasu. Służy jednak pokazaniu większej liczby szczegółów, a także słownictwa i struktur językowych. Jeśli zdający mówi szybko i płynnie, sama prezentacja trwa najwyżej 3 minuty. Zastanów się, z których elemen tów lub zwrotów językowych mo żna zrezygnować przy prezentacji na egzaminie bez uszczerbku dla ogólnego obrazu oraz wyraża nych opinii i argumentów. Komentarz Oto niektóre aspekty, do których odwołuje sięta wypowiedź: •naukowy, np.: preserve en dangered species (breeding programmes); research into animalbehaviour; •edukacyjny, np.: children learn about animal life; adoption projects; raising people's aware ness of animal conservation; • ekonomiczny, np.: zoos are commercial organizations that needto bringprofit; •społeczny, np.: zoos as enter tainment to please visitors; pośrednio także: zoos as sources of knowledge about animal life and to what extent it is similar to the life of humans (group behaviour). 29 Egzamin ustny - Opis egzaminu Prezentacja tematu i dyskusja T em at 2. A rg u m e n ta c ja i o p in io w a n ie ty p u „ ta k lu b n ie ” W przypadku drugiego tematu ze str. 27 zdecyduj, czy i do jakiego stopnia zgadzasz się z prezentowanym stwierdzeniem, a następnie odpowiednią argumentacją uzasadnij swą opinię. Oto kilka przykładowych tematów. Czy zgadzasz się z prezentowanymi stwier dzeniami, czy też nie? Wskazówka Przygotowując wypowiedź na temat, który wymaga opinio wania typu „tak lub nie", należy pamiętać o dokładnym wykona niu polecenia: •jeśli jest w nim mowa o przyczy nach-podaj je; •jeśli trzeba się opowiedzieć za danym stwierdzeniem lub prze ciw niemu - należy to zrobić. Swoje stanowisko najlepiej przed stawić na początku wypowiedzi, gdyż pomoże Ci to zorganizować prezentację tematu w sposób bardziej logiczny i jasny dla egza minującego. High level education at school contributes to creating a better society in general. To w hat extent do you agree w ith this view? Present and justify your opinion. Those who are begging for money in the street take advantage of people's good intentions and naivety. To w hat extent do you agree w ith the state m ent ? Present and justify your opinion. Good m anners and the perception of their importance have changed in rccentyears. Do you th in k this statem ent is true? Justifyyour opinion. W hy do we keep pets at home? Is it because we are selfish by nature and pets arc easier to control th an other people? O r is it because we need them for a purpose, for example to overcome our loneliness? Present and justifyyour view. 'Whole families are bewitched by the culture of the shopping mall. Like m oths to the light, w e are attracted to colourful images, shallow entertainm ent and a seem ingly better world. A nd like m oths w e re in grave danger. ’Do you agree or disagree w ith this quotation? Present and justifyyour opinion on the subject. Komentarz Temat (f) jest w tym zestawieniu nietypowy, gdyż Twoim zadaniem jest wskazanie przyczyn omawia nego problemu (the reasons for) oraz podanie jego rozwiązania (what can bedone). More and more young people com m it crimes nowadays. W hat do you think arc the reasons for this negative tendency and w hat can be done to reduce the level of juvenile delinquency? Present and justify your opinion. Planując wypowiedź na temat wymagający przedstawienia argumentacji typu „tak lub nie”, należy: • wymienić argumenty uzasadniające Twoje stanowisko w danej kwestii, • dla równowagi uwzględnić w wypowiedzi inny punkt widzenia bądź argumenty mogące podważać prezentowaną przez Ciebie opinię. W ten sposób pokażesz egzaminującemu, że potrafisz przedstawiać nie tylko opinie własne, lecz także swoich przeciwników. Co zrozumiałe, uzasadnić musisz tylko opinie własne. Notatka do wypowiedzi na temat drugi z przykładowego zadania na str. 27, do tycząca nawyków żywieniowych, może uwzględniać takie elementy, jakie zamieszczono na następnej stronie. 30 S i l i l i Egzamin ustny - Opis egzaminu Prezentacja tematu i dyskusja We should eat to live rather than live to eat. Do you agree or disagree w ith this viewof eating habits? Justify your opinion. • the statem ent is dictate d by common sense and it is impossible to : £agree with: people should control th e ir food habits, not vice versa * : : a and n u tritio n are necessary fo r survival; specialists recommend healthy : e~s as a form o f health investment fo r th e fu tu re ; people are not aware o f — £ consequences o f unhealthy food habits : • e-eating and dieting resu lt in various physical and psychological disorders :e : : e need to become more aware o f th e role o f food and develop a moderate — -ude to eating and more self-co n trol; i f it is introduced to people in : - dhood, th ey will demonstrate b e tte r awareness in la te r life - ~ *'adowa prezentacja tego tematu jest następująca: It is difficult for me not to agree with the statem ent that we should control what we eat in order to live a healthy life, rather than let our eating habits control us. This refers especially to obesity and overeating. However, die meaning of this saying can be expanded to embrace people's lifestyles in ceneral. Food consumption is one of the m ost im portant aspects of hum an life. Nutrition is absolutely necessary for survival and it is in this sense that we eat to live. For example, we are told by nutritionists to be particular about :ur eating habits, because they are of great consequence for our health. Dietary recommendations include food products which are, say, low in calories and animal fat, and which are supposed to ensure a long and healthy life, w ithout heart disease, for instance. Following special diets is ilso required in childhood or pregnancy for better physical and mental development in later life. But eating to live may also be understood in the wrong way. In my opinion, m any people are not concerned w ith the quality of food they consume. As a result, they m istakenly believe that junk food supplies them w ith sufficient nutrition and energy to live and work. O n the : ther hand, the second part of the saying seems to suggest that people's food habits may influence them too much. For example, people may overeat and recome obese, and then they make desperate attempts at losing weight. In mis way, constant dieting becomes a dom inant element in their lives, .-mother example of this tendency is rather rare as it concerns gourmets and meir specific attitude to eating habits. A gourmet changes his meal into i ritual to satisfy his sophisticated needs. As I see it, such people do live to eat, and at times also overeat. It is my belief that developing a moderate, balanced attitude to food and eating is rather necessary. If people can make choices about what to eat, they should not be on a constant diet, because it may lead to problems with health, either physical or mental. Although in some extreme cases wrong eating habits are connected w ith obesity or m ental disorders, such as bulimia and anorexia, people should practise more self-control in their food routines. One reason for these food-related disorders is people's lack of knowledge about the role of food. People take food for granted, not thinking of the consequences in the years to come. One m ust adm it self-control is extremely difficult to manage when we are faced w ith tempting images in shops or on television. Nevertheless, the basics of self-control can generally be learned in childhood from our parents and through schooling. In later years all we m ust do is remember to control ourselves. Komentarz Notatka obok zawiera stano wisko zdającego wraz z uzasa dnieniem. Zdający: ♦ wyjaśnia znaczenie tego stwier dzenia i tłumaczy, dlaczego jest słuszne; •przyznaje, że, choć słuszne, stwierdzenie to - rozumiane tu dość szeroko, nie tylko w odnie sieniu do otyłości - znajduje stosunkowo niewielu naśla dowców; • sugeruje, skąd ta niedbałość może się brać ijak ją zwalczać. Komentarz Tekst wypowiedzi obok jest nieco dłuższy niż pozwala na to limit czasu w trakcie egzaminu. Ma na celu przedstawić pełne ujęcie tematu, pozostawiając zdającemu swobodę w doborze poszczegól nych argumentów. Egzamin ustny - Opis egzaminu Prezentacja tematu i dyskusja 2.2. Udział w dyskusji na wybrany temat Wskazówka W tej części egzaminu ustnego egzaminujący poprosi Cię o wyja śnienie Twojego stanowiska lub uzupełnienie prezentacji o szcze góły, które umknęły Ci wcześniej ze względu na limit czasu. Krótko mówiąc, Twoim zadaniem będzie: • obrona swoich opinii i poglądów, • ich interpretacja oraz komentarz do nich, • podsumowanie argumentów własnych i cudzych. Po prezentacji tematu następuje około pięciominutowa dyskusja. Egzaminujący może zadać Ci kilka pytań dotyczących struktury Twojej prezentacji, jej treści, przedstawionych przez Ciebie opinii i argumentów. Właśnie w tej chwili mogą okazać się przydatne Twoje notatki do prezentacji - im dokładniejsze, tym lepiej. Dokonując prezentacji, możesz korzystać z tych notatek. Gdybyś ich nie miał/miała wcale lub gdyby były one bardzo krótkie, trudno byłoby Ci' przypomnieć sobie wszystkie poruszone przez Ciebie szczegóły. Zawsze możesz się do tych notatek odwołać dla przypomnienia sobie czegoś lub w celu inspiracji (np. skojarzenia faktów) do dalszej dyskusji. Oto kilka przykładów pytań dotyczących: struktury Twojej prezentacji: • Could you explain why you m entioned ... at the beginning of your presentation ? You did not return to it later, so why did you include it ? ° W hy have you chosen this topic ? ° Could you giveus the m ainpoint of w hatyou said? treści Twojej prezentacji: ° In your presentation you gave several reasons f o r .... You did no t provide any examples. Could you give some now? ° W hat you said a b o u t... is very interesting. Could you elaborate on this idea? • W hat did you m ean by saying th at... ? Could you explain that? Twoich opinii i argumentów: • At the beginning you said t h a t ... but at the end you gave the opposite opinion. Could you explain this difference? • W hy do you th in k th a t... ? • T he argum ents you gave us a b o u t... were not very convincing to me. Could you add some others ? Poniższe pytania odnoszą się odpowiednio do prezentacji ze str. 29 oraz str. 31. Zastanów się, jak na nie odpowiedziałbyś/odpowiedziałabyś na egzaminie. Your presentation seems to suggest that zoos which do not have financial backing will not be able to expand. Does this m ean that only zoos in wealthy countries will rem ain, and the rest m ight be closed down? You said that self-control should be taught in childhood. But how can parents do it if they haven't been taught dietary self-control themselves? It's a vicious circle and I can't see any sensible solution. Can you? 32 . ^ r . . i ; y ..* * « ; ;-----------% ^7 ^ Egzamin ustny - Opis egzaminu Prezentacja tematu i dyskusja Ćwiczenie 1. Wróć do ćwiczeń nr 3 i 4 na str. 23-24. W ykonaj kolejno poniższe polecenia. a. Wybierz jedno powiedzenie lub cytat. Uzupełnij nim przykładowy temat zadania. Zastanów się nad znaczeniem tematu i swoją odpowiedzią na zawarte w nim pytanie. '...........5To what extent is this proverb/saying/quotation true?/To what extent do you agree with this proverb/saying/quotation? Present and justify your opinion. b. Zdecyduj, które punkty widzenia (aspekty) z Discussion Clock (str. 27) będą naj odpowiedniejsze do prezentacji tego tematu. Dla ułatwienia przypomniano je poniżej w postaci rzeczowników. Psychology/Personality Your own perspective/point of view Health/Medicine History Morality/Ethics Politics Society Education Economics/Finance Art Science Religion c. Każdy wybrany przez Ciebie aspekt powinien wywołać łańcuch skojarzeń zwią zanych z danym tematem. Dobierz odpowiednie argumenty „za” lub „przeciw5’. Postaraj się znaleźć przekonujące przykłady, które zilustrowałyby obraną przez Ciebie linię argumentacji. d. Przeanalizuj wszystkie swoje argumenty, wybierz najbardziej przekonujące i zde cyduj, jaki będzie najodpowiedniejszy wstęp oraz zakończenie (wnioski): • czy argumenty (aspekty problemu) wiążą się ze sobą w jakiś określony sposób? • czy można dokonać pewnego uogólnienia (syntezy) na wstępie? • jakie ogólne wnioski nasuwają się na podstawie dobranych argumentów? e. Dokonaj prezentacji tematu. -rzykład: Ignorance is bliss. To what extent is this saying true? Present and justify your opinion. -^zykładowy plan wypowiedzi: production: • generally, the saying is true - if you have no knowledge of a problem, you don’t have to worry about it; • in the context of education: dangerous to claim so; but true only when thinking that having no knowledge is related to innocence, openness, creativity; having knowledge - to being limited or affected in a particular way; representing some way of thinking and thus having tunnel vision of things. -eving no knowledge affects life negatively in many ways • personal and social life - how we perceive another person may change with our in creasing knowledge about them (we may become more or less attracted to them); • medical context- if we realize how seriously ill we are, we may not be able to overcome our illness quicker because our knowledge of it affects our attitude; • educational level - our understanding of everyday life (including socializing, me dia and politics) is limited and thus we live a happier life not realizing how serious are the problems which do not concern us directly, for example at national level. However, having knowledge is extremely useful in general • educational reasons - if people are educated, and so have a better understanding of the world, they are able to bring up their children to be better people and citi zens, for example; • social reasons - knowledge helps us to live more consciously, we can make better choices about things which are necessary on an everyday basis and so we do not have to rely on others, we are more independent. Conclusion: r e saying is true only in some situations; generally, having knowledge is a great asset; ignorance does more harm than good. r~ r " ■:/: 1 — r- .— ......... — — ------------- , Egzamin ustny - Opis egzaminu Prezentacja tematu i dyskusja Ć w ic z e n ie 2. Wróć do przykładow ych tem atów wypowiedzi ustnej ze str. 28 (tematy a -f) oraz ze str. 30 (tem aty a -f). W ybierz jeden tem at, zaplanuj w ypow iedź i zaprezentuj ją grupie. Ć w ic z e n ie 3. W celu ćwiczenia um iejętności prezentacji, przygotuj wypowiedź ustną na w ybrany przez siebie tem at w części poświęconej rozwijaniu słow nictw a (str. 35-148). Zaproponowane tam tem aty do dyskusji powiązane są z tekstami do czytania, które wprowadzają odpowiednie słow nictw o oraz proponują wybrane argumenty. W swej prezentacji możesz w ykorzystać poniższe przykładowe zwroty. sometimes often It is frequently generally widely One The first The second Another point argument claim One The first The second Another The main The greatest From the psychological religious scientific artistic economic financial educational academic social political moral historical medical point of view perspective standpoint In conclusion, ... All in a ll,... To sum u p ,... 34 in favour o f... against... advantage disadvantage drawback On the one h a n d ,... On the other h a n d ,... However,... From a/an argue believe Many people claim Most experts th a t... Some scientists suggest maintain claimed suggested believed th a t... argued maintained of is th a t... is th a t... Firstly,... First of all, ... In the first place,... To start w ith ,... Secondly ... Thirdly, ... Finally ... Last but not least, point of view, ... perspective,... standpoint, ... o f....... Summing up, ... Taking everything into account/consideration,... Egzamin ustny - Słownictwo Na następnych stronach zamieszczono teksty prezentujące słownictwo zgodnie z zakre sami tematycznymi ze standardów wymagań egzaminacyjnych dla poziomu rozszerzo nego. Każdy zakres tematyczny przedstawiony jest poprzez zestaw tekstów ilustrujących zagadnienia szczegółowe wymienione w standardach. W tekstach wyróżniono pogrubioną czcionką wybrane elementy leksykalne: przydatne wyrazy lub całe zwroty, których możesz użyć podczas prezentacji lub dyskusji na dany temat. Dodatkowo, trudniejsze wyrazy oznaczono gwiazdką (*) i wyjaśniono na marginesie w Słowniczku, gdzie podane są ich synonimy lub objaśnienia w języku angielskim oraz ekwiwalenty w języku polskim. Skrótem Am Eoznaczono źródła i słownictwo amerykańskie. Teksty służą prezentacji słownictwa w kontekście rozumianym całościowo, nie tylko na poziomie zdania, jak to często ma miejsce w ćwiczeniach leksykalnych. Oczywiście, żaden tekst nie zawiera całego zakresu leksyki, gdyż byłoby to niemożliwe. Twoim zadaniem jest przeczytanie tekstu (tekstów) i przy wykorzystaniu zawartego w nim (nich) słownictwa przygotowanie prezentacji (samodzielnie) bądź przeprowadzenie dyskusji (w grupie) na zadany temat. W pracy z tekstami korzystaj ze słownika jednojęzycznego. Na poziomie rozszerzonym istotną umiejętnością jest wyrażanie i uzasadnianie opinii oraz argumentowanie. Teksty pomogą Ci w znalezieniu odpowiednich argumentów lub skierują Twój tok myślenia na odpowiednie tory. 1. Wybierz zakres tematyczny i zagadnienie, którym chcesz się zająć. Jedno zagadnienie obejmuje jeden lub kilka tekstów wraz z pytaniami do dyskusji. 2. Przeczytaj tekst (lub teksty) w ramach wybranego zagadnienia. Podczas czytania pod kreślaj wyrazy, zwroty i konstrukcje gramatyczne. Ten prcsty zabieg ułatwi Ci ich zapa miętanie w kontekście, a następnie wykorzystanie w prezentacji lub dyskusji. 3. Następnie sprawdź, czy dobrze rozumiesz treść. Możesz to zrobić poprzez: -streszczenie tekstu swoimi słowami, przy wykorzystaniu wyróżnionych w nim wyrażeń oraz innych, które znasz i uznasz za przydatne. -udzielenie odpowiedzi na pytania Twojego nauczyciela, sprawdzające rozumienie głównych myśli tekstu. -sporządzenie na podstawie tekstu notatki w punktach, która może następnie posłużyć Ci do ustnej prezentacji streszczenia tekstu. Pamiętaj jednak, że tekst należy traktować przede wszystkim jako tło do dyskusji na określony temat. Wszystkie teksty zawierają informacje i argumenty, które możesz w niej wykorzystać. 4. Przygotuj prezentację na temat zasugerowany pod tekstem, wykorzystując informacje i argumenty z tego tekstu oraz inne. które przychodzą Ci na myśl. 5. Zaplanuj wstęp, rozwinięcie oraz zakończenie. 6. Następnie, pamiętając o limicie czasu (do 3 minut), nagraj swą prezentację na taśmę. Twój nauczyciel może ją przesłuchać i ocenić zgodnie z podanymi kryteriami (str. 12). 7. Odtwórz nagraną przez siebie prezentację i oceń ją samodzielnie według tych samych kryteriów. 8. Jeśli to możliwe, zaprezentuj w klasie daną wypowiedź (np. przygotowaną wcześniej w parach). Dając możliwość ocenienia prezentacji przez kolegów i koleżanki, wystąpienie takie nauczy Cię również zwalczać tremę, co pomoże Ci na egzaminie maturalnym. 9. Wreszcie, przeprowadź w grupie dyskusję na zadany pod tekstem temat (lub tematy). Ćwicząc umiejętności prezentacji i opiniowania, za każdym razem uczysz się czegoś nowego. Ćwiczenia tylko wtedy przyczyniają się do rozwijania znajomości języka obcego, kiedy każdorazowo potwierdzamy za ich pomocą to, co już potrafimy - i wtedy cieszą nas nasze coraz lepsze wyniki - a jednocześnie odkrywamy to, czego wcześniej nie znaliśmy, np. wyraz, zwrot, konstrukcję gramatyczną lub sposób organizacji wypowiedzi. Im więcej przeprowadzisz próbnych prezentacji i dyskusji, tym więcej się nauczysz. Jak zawsze sprawdza się znane powiedzenie Practice makes perfect. 36 Egzamin ustny - Słownictwo 1. Człowiek Wygląd zewnętrzny, dane personalne Słowniczek Ć w ic z e n ie 1. BBQ= barbecue (griU) Przeczytaj tekst. W ykorzystując zawarte w nim słownictwo, odpowiedz na pytania. capture = the act o f catching (zdobycie) down-to-earth = practical and direct (jmktyczny) Personal Classifieds evade = dodge (unikad) imaginative = creative Sweet girl 22yo, looking for Mr Right. I’m in a wheelchair, so looking f o r ^ (z polotem) Box 8 4 ? judgemental - quick to criticize (hytyczny) 1$n 1,udgem entaP’ has a S°od sense o f humour and is outgoing»-? outgoi ng = willing to meet people (ivwarzyski) 29yo, open-minded, professional, city lad seeking an active female. I like to go to „ thé gym, bike riding, running and swimming. So if you live in the city and r . looking for a training/exercising mate either early in the morning, lunchtimes, after work or on the weekend please contact Box 395. / ' f° r that keeps on evading* mmmmrnrnmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmwmmmmmmmmawmmmm^—m^mmmmmm*mm ^ Just turned 34.1 am seeking a female o f slim Lu medium build who can make my ^ ^ heart full again. I’m 5’11” tall, about 80kgs, not into pub/clubs. I like family, f BBQs*, the beach, fishing, camping, cosy nights at home. Box 389 •'*« £ S ° ^ 2 s T i S f o T s« p * “ * r .withyourphonenumber or e-mail addressandIwillcCTitactTOinBoK9in>rj ^ F 011 , Adapted from www.perthexchange.com.aii; www.nvtimes.com Pytania do dyskusji 1. What are the reasons why some people look for friends and life partners by placing personal advertisements in newspapers? Are these personals the evidence of their courage or rather determination? Justify your opinion. 2. Given the limitations of space in print, is it easy or difficult to write such an ad about oneself? How much do we learn about the people from these ads? How relevant is the information they provide (or do not provide) about themselves? 3. What do people pay attention to when meeting someone for the first time? Is it the way they are dressed? Their physical appearance? Their sense of humour? Anything ©Iso? Give reasons why some factors can be more important, and in what cir cumstances. What can be the consequences of such first impressions on the rela tionship? 37 Egzamin ustny - słownictwo 1. Człowiek Cechy charakteru Słowniczek compassionate = feeling sympathy (ufsputtzujqcy) cunning = clever in achieving one’s aims (sprytny\prztbifgty) Ć w ic z e n ie 2. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpow iedz na pytania. dilues® horoscope discreet - cyskretnv erratic = unplanned and inconsistent (nieobliczalny) fit s o f rage = occurrences o f strong anger (napady wkieM oici) fortitude - courage shown in trouble (hart ducha) industrious = hard-working (pracowity) picky = choosy (wybredny) RAT: Essentially charm ing. Compassionate*. Renowned for* thrift* and love o f family, at times rather superficial*. OX: Calm, patient, studied* character. Takes things at a slow, steady pace. At times rather dictatorial. Always industrious*. TIGER: Very warm, loving. Independent m inded. Pays little attention to others' feelings while pursuing* fun and freedom. prone to sth = with a tendency to sth (¡rodalry na cos) RABBIT: (also known as the Cat or Hare): Very sensitive soul. Loves spending time at home. Q uiet and discreet*, but ambitious. Self-indulgent*. pull the wool over sb’s eyes = deceive sb (m ydlic kotnus oczy) DRAGON: Charism atic and colourful. Wants to be the centre o f attention. Very arrogant. pursue - seek (dcfiyc do SNAKE: High m oral principles, mostly when applied to others. Sophisticated* and charming. More than meets the eye. regimented = showing strict control (s'cisly) renowned for sth = known and admired for sth (znany z czegoś) scatty = impractical and foolish (rozlrzepany) self-indulgent = allowing oneself to enjoy things (lubiący sobie dogadzać) self-righteous = annoyingly believing that one is light (przekonany o swej nieomylności", self-sacrificing = selfless (pełen poświęcenia) s inceri ty = honesty (szczerość) sophisticated = refined (wyrafinowany) studied « deliberate and well-planned (wystudiowany) superficial - shallow (pcrwierzchowry) thrift = careful monev-spending (oszczędność) wily = dishonest in getting what one wants (szczwany, chytry) HORSE: C onfident and proud. Prone to* erratic* behavior. Heart is in the right place. Scatty*. GOAT: Sensitive, creative and multitalented. Eccentric. Much fortitude*. Loves to be loved, hates to be pushed. MONKEY: Wily* and cunning*, ignores regimented* rules. Free spirit. ROOSTER: Brave and enthusiastic. Notoriously picky*. Highly intelligent. Rarely has wool pulled over its eyes*. DOG: H onest, loyal, sincere. Believes in justice for all. Fights for principles. Sometimes bad-tempered, self-righteous*. BOAR: Will do anything for anybody. M odel o f sincerity* and honour. Occasionally fits o f rage*. Self-sacrificing* and altruistic. Check your year of birth - Years of the lunar signs from 1960 to 2007 RAT 1960 1972 1984 1996 TIGER 1962 1974 1986 1998 DRAG ON 1964 1976 1988 2000 HO RSE 1966 1978 1990 2002 M ONKEY 1968 1980 1992 2004 D O G 1970 1982 1994 2006 OX 1961 1973 1985 1997 RABBIT 1963 1975 1987 1999 SNAKE 1965 1977 1989 2001 GOAT 1967 1979 1991 2003 ROOSTER 1969 1981 1993 2005 BOAR 1971 1983 1995 2007 Adapted from www.virtualology.com Pytania do dyskusji 1. Look at the characteristics of the animals in the Chinese horoscope. Which animal are you? Do you agree or not with the generalized description provided? Why? 2. What is your opinion of horoscopes and the claimthat our lives are destined by special arrangements of planets on the day of our birth? Give reasons why some people believe in horoscopes, and why some others do not. 38 Egzamin ustny - Słownictwo 1. Człowiek Personalnyiesis Psychologists have long tried to capture"' our personalities. Their efforts thrive* today in a testing business, worth $400 million a year, in which some 2,500 tests are on th e market. In her engaging book, The Cult o f Personality, Annie Murphy Paul uses research and interviews to expose this sprawling* unregulated industry - a world in which personality tests are used to help answer a range of social questions: which divorcing spouse* vail be the better parent, who will do well at what job, which student should be admitted to a special program. But, as she argues, the tests rarely meet the demands to which they are put. Nonethe less, she writes, their ubiquity* “suggests that they have become our era’s favored mode of self-understanding, our most accessible* and accepted way of describing human nature.” What is the allure* of personality tests ? They provide “an unwavering* self-conception*, a foundation for relating to others, a plan for success and an excuse for failure,” Paul concludes. But, alas, the vir tues of tests that try to assess* personal ity types are illusory: research shows that Słowniczek a single person’s scores are unstable, often changing over the course of years, weeks, even hours (a subject may be “a good in tu i tive th in k er in the afternoon but not in the morning,” some researchers have noted). And, worse, there is little evidence of the correlation of test scores with school perfor mance, managerial effectiveness, team building or career counseling*. On a deeper level, enthusiasm for test ing maybe a particularly American phenom enon. After all, a society th a t extols* freedom and self-determination* is one whose citizens have choices. And with choices come anxieties* about educational options, career paths, even mate selection. Better self-understanding and advice are thus welcome, if not eagerly sought. Besides, what could be more attractive to a society as individualistic as ours than devices that explore and exalt* our perceived uniqueness? Paul is by no means against personality assessment, but she wants appraisals* of workers and students to focus on gauging"' specific abilities. This can be done more effectively, she says, by talking to people, learning details of their past and observing their current behavior. accessible = available (dostgmy) allure = attractiveness anxiety - a feeling o f fear and worry (niepokój) appraisal = assessment (ocena) assess = evaluate (ocenić) capture = be able to describe (uchwycić) counseling - practical advice (poradnictwo) exalt = praise (wysławiać) extol = praise enthusiastically (wychwalać) gauge = measure or make judgements about sth (zm ierzyć, ustalić) self-conception - image o f oneself (koncepcja własnej osoby) self:determ ination = the right o f citizens o f a country to govern themselves (samostanowienie) spouse = a husband or wife (małżonek) sprawling = spreading widely (rozciągający się) thrive = be successful (rozw ijaćsię) Adapted from The New York Times, 10 O ctober 2004 ubiquity = being everywhere (wszechobeenośc) Pytania do dyskusji unwavering = steady, unchanging fniezacm iaty) Many magazines and newspapers publish personality tests and psycho-quizzes. Should we believe the results of these tests and the interpretations provided by editors? Why? Why not? Can such a test really describe us and the way we truly are? To what extent can professional psychological tests be believed? Justify your opinion. Is there any better way to describe the way we are? If yes, give an example. If not, why not? Food for thought ‘C h a r a c t e r is lik e a tre e a n d r e p u ta ti o n lik e its shadow . T h e sh a d o w is w h a t w e th in k o f it; th e tree is the real th in g .’ (A b ra h a m L in c o ln ) ‘P e rso n a lity c a n o p e n d o o rs but o n ly c h a ra c te r c a n k e ep th e m o p en . ’ (E lm e r G . L cttc rm a n ) ‘B a d h a b its are lik e a c o m fo rta b le b e d , e asy to g e t into, b u t h a rd to g e t o u t of. ’ (a n o n y m o u s) 'E x p e r ie n c e is n o t w h a t h a p p en s to y o u ; it's w h a t y o u d o w ith w h a t h a p p e n s to y o u .’ (A ld o u s H u x le y ) 'Y ou d o n 't lo v e a w o m a n b ecau se sh e is b e au tifu l, b u t she is b e a u tifu l b e c a u se y o u lo v e h e r.’ (a n o n y m o u s) ; : 1. Explain the meaning c>1each quotation. Do you agree with them? Provide examples to illustrate and justify your opinion. 2. Do you know any prc)verbs, sayings or quotations about human personality, character or appearance? Explain what they mean. 39 Egzamin ustny - słownictwo ■' V /TY' 1. Człowiek Uczucia i emocje Słowniczek adolescence = the period o f developing into an adult (w iek dajrzewania) Ć w ic z e n ie 3. Przeczytaj tekst. W ykorzystując zawarte w nim słownictwo, odpowiedz na pytania. blow over = die out (udchnqc) ebb and flow = the flow o f the sea away from and towards the shore (odffyix') i przypiyw) empathise with sb = understand sb else’s feelings (w czucsigw czyjqs sytuaqy exert - use one’s power etc to achieve sth (wywierac) have a rough time = go through difficult experiences (przechodzii cqzkie ebwik) m ood swing - sudden change o f hum our (hustawka nastropw) morose - unhappy and quiet (posgny, ponuty) overreact = react too strongly (zareagvwac zbyl mocno)' preoccupy - absorb (¡xxMdniac, absorbowac) pers influence (nacisk, presja) rise to the bait = become angry when sb is making one angry (dost, polkncic haczyk; la: zdcząc się kl<xic) secretive = keeping one’s thoughts and intentions to oneself (skryty) snap = say sth crossly (odburknąć) snappiness = bad temper (oprysklmość) volatile = changeable (zm ienny, nieprzewidywalny, ivybudkm y) withdrawn = shy and quiet (zam knięty w sobie) 4 Teenage mood swings - some advice for parents If it's not “ You ju s t don’t care about m e/” , it’s “ Why can’t you leave me alone for once in my life!” A teenager’s mood swings can affect the whole family. Adolescence* is a complex period o f transition and mood swings* are normal. Concerns about identity, pressures* from school and worries about appearance and friendship are just some o f the things that preoccupy* adolescents. Add to this, the ebb and flow* o f hormones and you get a very volatile* mix; happy and outgoing one day, morose* and depressed the next. Don’t take it personally If she’s having a bad day, the family is the most available target for her fru stration and anger .Try not to take it to heart. Blaming parents can be an easy way out for an adolescent who’s having a rough time*. Empathise with* your daughter - many o f the changes that she’s going through are things that you’ve experienced yourself, though she may find it hard to believe. Take a step back and try not to overreact*. Arguing back, shouting or criticising her only makes things worse. You may feel angry but avoid rising to the bait*. Let the situation blow over* until she cools down. If you find her behaviour unacceptable, discuss it calmly later. Is there something bothering her? Is it possible that there is something behind your daughter’s snappiness*? Could she be worried or pressured about something? Ask her if there is something trou bling her. If she wants to talk to you about it, make it clear that you are always willing to listen to her. Remember that adolescents can be very- secretive* and withdrawn*, so don’t feel rejected if she doesn’t want to open up to you. Take time out together to talk. State your case The family is an easy target, she knows you will still love and accept her even if she loses her temper with you. It’s very likely that outside the family, your daughter controls her temper and is far more easy-going. It’s not unreasonable to expect her to exert* some control over her temper at home and not excuse everything because she’s a teenager. Explain the effect that her moods are having on the rest o f the family. Tell her that although you understand her situation, she is still part o f the family and if she shouts and snaps*, it makes the atmosphere unpleasant for everyone. State your case; say that you expect her to show more control and not lose her temper so easily. Adapted from m m raisingkids.co.uk Pytania do dyskusji 1. Which points presented in the text do you agree/disagree with? Give reasons why. 2. The text is clearly written for parents of teenage girls. Do you think the advice in the case of teenage boys would be different or very similar? Why? 3. What advice on relationships with parents would you give to teenagers? 40 Egzamin ustny - Słownictwo I . Człowiek Problemy etyczne Ć w ic z e n ie 4. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpow iedz na pytania. Słowniczek • , tim • eVhas a particular passed (opóźniony) desolate = sad and lonely (opuszczony i smutny) M e s s in g w i t h m o th e r (n a tu re ) The real revolution in the world o f cloning is not about clones. It’s about what made cloning possible in the first place. Something called nuclear transfer. It’s about the whole brave new universe o f genetic engineering, and cloning is just the tip o f the iceberg"'. A clone is essentially a delayed"' identical twin. But with the same technology adding genetic enhance ments"’ to a cell and growing it into an embryo you m ight engineer your unborn child to be resistant to"' AIDS, heart disease, or cancer. O r like select breeds o f tomatoes, to grow small and plum p, or large and glossy*. And, as we continue to unravel"' the secrets o f the human genome, limitless possibilities will fan open* before us. The problem, according to Lee Silver, a molecular biologist and author o f Remaking Eden: “This engineering will be used only by people who can afford i t ... It could produce two different species. Every scientist Fve talked to believes this will happen.” Welcome to the ethical dilemmas o f the 21st century. From President Clinton’s call fcr a ban on human cloning to Chicago physicist Richard G. Seed’s plan to open a cloning clinic, the fun has justbegun. The eminent"' Lewis Thomas once wrote that he couldn’t envision"' a clone “as anything but an absolute, desolate"’ orphan.” Scientist Richard Dawkins said: “Wouldn’t you love to be cloned? I would, out o f pure curiosity.” But who gets the option? Polio vaccine was available to everyone, genetic vaccines are prohibitively"' expensive. “We could perfect cloning for humans in about five years,” says Silver, “and as soon as this happens, the technology for genetic engineer ing will be available.” He believes it can’t be stopped: “Even if it is made illegal, someone will go to a clinic in the Caribbean.” em inent = famous and admired (wybitny) enhancem ent = improvement (tu: poprawka, ulepszenie) envision = imagine (wyobrazićsobie) fan open - open up like a fan (tu: otworzyćsie) glossy = shiny and sm ooth (błyszczący) prohibitively = extremely (zaporowo, niewspółmiernie) resistant to sth = not affected by sth (odporny na cos) strive = try hard (usiłować) tip o f the iceberg - one small problem which is part o f a much bigger issue (wierzchołekgóry lodowej) unravel = explain (rozwikłać) Adapted from Psychology Today, M arch/A pril 1998 /tania do dyskusji What might be the reasons why some people are striving* to make human cloning possible? Is their wish an expression of utter selfishness or perhaps of human struggle for perfection? Why? A person’s clone is identical to him or her in appearance but not in personality or character. To what extent do you agree with this statement? Justify your opinion. 41 Egzamin ustny - Słownictwo 1. Człowiek Słowniczek disfigured = spoiled, damaged (osz}>ecorry) graft = transplant (jrzcszzixp) implication = a possible future result o f sth (konsekwencja) perceive = see (postrzegać) swap ” exchange (zam ienić się) Peter Butler, a consultant plastic surgeon at the Royal Free Hospital in north London, intends to apply for permission to carry out the pioneering operation. Face transplants appear to be the s tu ff o f science fiction. They formed the basis o f the 1997 film Face/Off] starring John Travolta and Nicolas Cage, in which a criminal and detective swapped"' faces. But throughout the world at least three teams o f plastic surgeons are working on techniques that will allow facial skin, muscles, blood vessels and nerves to be removed from a corpse and attached to a dis figured"' patient. Because just a thin layer o f skin and fat is used, the face would mould itself to the bone structure o f the recipient. “We don’t know what the face would look like, but it would probably be a mixture o f the two,” said Mr Butler. However, he believes that there is a desperate need for public debate into the ethics o f face grafts"' before anyone goes under the surgeon’s knife. He was keen to stress that no operation should take place until the moral and ethical implications"' of face transplants were addressed fully. The dilem m a for the m edical profession, he said, is not “can we do it, but, should we do it?” Adapted from The D aily Telegraphy 28 November 2002; Reuters, 26 December 2002 Pytania do dyskusji 1 . How can plastic surgery affect the way people perceive"' themselves? Does it depend on how radical the (facial) change is or perhaps on which part of the body is improved? 2 . To what extent does our face reflect our personality and character? How can a face transplant affect our sense of identity? Is it possible to say that we actually become another person? Dodatkowe zagadnienia do dyskusji 1. What is the meaning of the following proverbs and sayings? Do you agree or disagree with their meanings? Justify your opinion. a. Beauty is only skin deep. b. Appearances can be deceptive. c. Manners make the man. 2 . Good listeners listen to another person and show that they understand what this per son is saying with appropriate gestures or words. Are you a better listener or speak er? Which is easier: talking or listening? Justify your opinion. Which type of people do you find difficult to talk to? Which type of people do you find difficult to listen to? Give reasons why. 3. It is said that genuine communication between people is impossible because people are unable to express what they really feel and to interpret the intentions of others correctly. Do you agree or disagree with that statement? Justify your opinion. 4. There are a number of controversial ethical problems concerning human life: in vitro fertilization, abortion, genetic engineering, cloning, or euthanasia (mercy killing). They all refer to the question of choice that people should or should not have about their own or somebody else’s life. Select one problem and give arguments for and against. 42 Egzamin ustny - słownictwo 2. Dom Miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia Ć w ic z e n ie 1. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpow iedz na pytania. Słowniczek chopping board = a surface used for cutting meat etc. (deska do krojenia) cosiness - com fort (przylulnosc, kamoulnoic) An English Home The English are obsessed with privacy. That is why a detached house, preferably surrounded by a large garden, is considered to be the most desirable type o f accom modation. If it is a country house, it is also a status symbol. Terraced houses are very common in the suburbs; although they are frequently cramped with tiny rooms, they seem to give an illusion o f privacy and are therefore more popular than flats. Blocks o f flats in housing estates are commonly associated with low-rent housing for the poorest; infested with* crime and vandalism, they are often dangerous places to live. Another feature o f home which English people value very much is cosiness*. They try to make their houses cosy by furnishing* them with old items o f furniture and by having an open fire. If they cannot have a real fire, they will at least have some gas flames on artificial coals in the fireplace; still the hearth* is considered to be the symbol o f family warmth and security. Cosiness and privacy are also im portant in the design o f an English home. The areas where strangers are entertained, like the living room and the dining room, are carefully separated from the private area o f the family, e.g. the bedrooms. The living room, sometimes called the lounge or the sitting room, is taken for granted, so that a two-bedroom flat actually consists o f three rooms. dresser = a kitchen cupboard (kredois) furnish = p u t furniture in the house (umeblmvac) = reflecting light fleaming ecause o f shiny surface (Isniqg) hearth = floor o f the fireplace (tu: kominck) infested with sth = plagued by sth (rojqcy sie od czegus) patchwork = needlework with m any squares o f fabric put together (patebworforwy) superfluous - more than needed, unnecessary (zbfdny) wicker = twigs etc. woven together to make baskets or furniture (w iklina) Tke K itc k e n He followed her down the hall into the kitchen at the back o f the house. It was about twenty feet long and was obviously used as a sitting room, a working place and an office. The right-hand side o f the room was a well-equipped kitchen with a large gas stove and an electric oven, a dresser* to the right o f the door holding a collection o f gleaming* pots, and a long working surface with a wooden chopping board*. In the centre o f the room was a large wooden table with a simple vase o f dried flowers. On the left-hand wall was a working fireplace in between two floor-to-ceiling bookshelves. To each side o f the hearth was a wicker* armchair fitted with patchwork* cushions. There was a huge desk facing one o f the wide windows, which gave a view o f the paved courtyard filled with herbs in elegant terracotta pots. The room, which contained nothing superfluous*, nothing pretentious, was b o th pleasing and extraordinarily comforting. Adapted from P.D. James, Devices and Desires 43 Egzamin ustny - Słownictwo 2. Dom Słowniczek bustle = busy, noisy activity (zgidk) ham let = a small village ( wiuska, vsada) haven = a safe place (scbnmienie) panacea = a cure (panaceum) rural = connected with the countryside (w igski) Jemima Barnes, her husband and three young children moved from west London to a hamlet* in Somerset about two years ago. “We thought it would be the best decision o f our lives. We thought it would be better for the kids and that we’d have more time for each other. I’d always been very self-sufficient and good at m aking friends, but there’s something different about the countryside. We’re so isolated here. I’m horribly lonely.” She is desperate to return to London. “But is it fair to move the children again?” she asks. “And London house prices have risen so dramatically recently that we couldn’t afford to buy back a house o f anything like the size or quality o f the one we sold to come here.” A recent study by the Countryside Agency found that more than half the popula tion would live in the country side if it could, while around 1,500 people are seizing the bull by the horns every week and deserting cities in search o f the perfect rural"' idyll. According to the Agency, m ost migrants moving into rural England are not retired couples, exhausted by a lifetime o f inner-city bustle"*, but young, active people w ho see the countryside as a panacea’1' for modern life and city ills. “It’s part o f the British mentality to long for the countryside. We idealise it - it’s in our nature to do so,” says Susy Smith, editor of Country Living magazine, who moved from London to a small village nearly three years ago. B ritish people have always dreamed of a cottage with roses round the door, but the recent rise in those determined to make that dream a reality is all part of the same search for inner peace that has led to the interest in alternative therapies and alter native religions. Adapied from T lx Observer, 2 July 2000 Pytania do dyskusji 1. To what extent is privacy as important for Poles as it is for the English? Justify your opinion. 2. What kind of accommodation is most desirable in Poland? Why do you think so? 3. Would you agree with the opinion that Poles idealise the countryside like the British? Why? Why not? 44 Egzamin ustny - Słownictwo Wynajmowanie, kupno i sprzedaż mieszkania Ćwiczenie 2. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpow iedz na pytania. com m it - prom ise to do sth (zobowiązaćsię, tu: wynająć) en-suite = a bedroom with a bath joined to it (pokój z przyleją łazienką) Howio ReniaFlai If you’re not aware of your rights as a renter, you are an easy prey"* for the few dishonest letting agents and landlords. Whatever your reasons for choosing to rent a property it simply makes sense to ensure that you’re getting your money’s worth. Finding a Property Why and what type of place you choose to rent can depend entirely on your circum stances. Perhaps you’re a ‘Young Professional’ looking for a self-contained"' flat with all die mod cons*. Or perhaps you’re a student “ ith little money to spare and no need for a fully fitted"' kitchen. If you’re looking for a self-contained flat :r the cheaper option of simply renting - room, it’s important to make sure the place :s right for you before committing*. Make the same checks as ifyou were buying the pro Słowniczek perty. You might end up living in a rental property for as long as someone lives in a house they’ve bought, so you should set similar standards. Visit the property at least twice at different times of the day, including rush hour*. The earth tremors* caused by a cleverly hidden rail track* could ruin your life! Whilst looking around the property remember to ask yourself and the agent these key questions. Writ: them down if you have to, the excitement of finding a decent flat can often cause the most rational person to go giddy*. faults = drawbacks (wady) fitted = with the furniture and equipment (wyposażony) go giddy = get dizzy (kręcić sic w głowie) m od cons = m odern conveniences (wygody) prey = a victim o f deception (ofiara) rail track = the path for the travelling train (tury kolejowe) rush hour = the tim e o f busiest traffic (godzina szczytu) self-contained = independent (samodzielny; tu: z osobną kudm ią i łazienką) trem or = a slight shaking movement (drżenie) Is the area quiet or noisy? What type of people live in the surrounding area? Do you feel comfortable there? Are the a v a ila b le transport links appropriate for your needs? How close is the property to the local amenities: shops, supermarkets or schools? Is car parking easy? Will the property be cheap to heat and light? Does the property look to be in good condition? A badly maintained property can often reveal a dishonest landlord and future problems. If the property is in poor condition but you still wish to rent it, use its faults* to negotiate a lower rent. Is the property really worth the rent being asked for it? Student Accommodation The most common form o f student accommodation is in halls o f residence and many institutions guarantee accom modation in halls for first-year inter national students. In halls, you live in a study bedroom, either by yourself or with another student. Bathrooms are usually shared but many institutions have en-suite* rooms for postgraduate and mature students. Some halls provide breakfast and evening meals and others are ‘self-catering’: you buy and prepare your own food, sharing a kitchen with other students. Some institutions also have houses for small groups o f students or flats for couples or families. Other options include private flats or houses (where you share the cost o f renting with other students), lodgings (where you rent a room in someone’s home) and bed-sits (single rented rooms with living, sleeping and sometimes cooking facilities). Adapted from www.educationuk.org 45 Egzamin ustny - Słownictwo 2. Dom Słowniczek asking price = the money a person wants for sth (cena sprzedaży) assess = evaluate (ocenić, wycenić) chipped - with some parts broJken o ff (wyszczerbiony) dripping —with drops o f water com ing out (cieknący) estate agent = a person who buys and sells property (pośrednik w handlu nieruchomościami) fixtures and fittings - the equipm ent norm ally installed as part o f a house (instalacja i wyposażenie) high-flying = ambitious (mierzący wysoko) m od cons = m odern conveniences (wygody) overhaul = all the nececessary repairs (remont kapitalny) prospective = would-be (potencjalny) scruffy = untidy (niechlujny) touch u p = improve sth by changing it a little ( uyreluszmvac) washer = a ring o f rubber (uszczelka) woodwork = all the wooden parts o f a house (stolarka) Selling Tips Before putting a house on the market, take the time to assess'" the property objectively - look at it first from the outside, then move from room to room making notes on which areas need improving. It’s a good idea to ask a friend or family member for their opinions, as it’s easy to overlook problem areas when you’ve been living in a space for a long time. Whatever the size and value o f the property, there are some basic rules to follow that will help to maximise sale potential: • First impressions - before a buyer steps into a house, they would have already formed an impression. A well-kept garden, pathway and fence, plus a freshly painted front door are immediately appealing, whereas a scruffy" outdoor space with a litter bin outside the front door will turn many prospective1' buyers away. • Maintenance - it pays to keep on top of m inor repairs throughout the year, rather than waiting until a job is beyond repair and in need of a complete overhaul*. In the long run, regular maintenance saves money. However, if a major job needs doing, it is usually worth putting it right, as otherwise it could have a disproportionate affect on the value o f the property. • Finish off small DIY jobs - touch up* chipped* woodwork* and replace washers* on dripping* taps. ® Organise rooms - a property will be more appealing if rooms have a specific purpose and this allows buyers to see the full potential o f the property. • Find out the maximum potential value - it’s pointless spending £20,000 on improving a property if it will only add £10,000 to the sale price. Look at local property papers and visit estate agents* to find out the asking price* for similar properties on the same street. ° Market the property to an ideal buyer - if selling a flat in the city, the ideal buyer is likely to be a high-flying*, ‘time-poor’ professional. The buyer will be looking for all mod cons* and a property that needs little maintenance. Whereas, a four-bedroom detached house in the country will probably appeal to a family that prefers traditional fixtures and fittings*. Adapted from www.bbc.co.uk Pytania do dyskusji 1. What three pieces of advice about renting in How to Renta Flat do you find particularly useful? Give reasons for your choice. 2. Discuss the possible disadvantages of living in a student flat rather than a hall of residence. 3. To what extent are first impressions important to you? If you were to help your parents buy a new house or flat what would be the most important features of the property for you? Justify your choice. 46 Egzamin ustny - Słownictwo 2. Dom Opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia Słowniczek I ./leżenie 3. convert = change (zm ienić) : -zeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpow iedz na pytania. cupping - surrounding (otaczający) E fe L ie a iiic e Goodbye grim* tower block; so . mg seedy* low-rise* - modern social housing is enjoying a wondrous* renaissance. About time, too, says L^mela Buxton. “You feel like you’re guinea pigs,” says Ronald Woolston, one o f the :;rst inhabitants o f the Greenwich Millennium Village, which is taking shape rapidly on the once-barren* peninsula* cupping* the Millennium Dome. N ot that he nor his wife Janice mind being experiments - they’re too busy enjoying the benefits o f their >rate-of-the-art*, energy-conscious home, complete with hi-tech power points which provide instant Internet plus television and telephone through i single socket, floor-to-ceiling windows and double-glazing*. But this is not one o f the many luxury penthouses* that pepper London’s Docklands. It is social housing, for rent at just £75.58 per week - no more than the Woolstons raid for their council house on i hectic nearby estate. Social housing has finally started to challenge the traditional stereotypes. Local author:ies, in partnership with housing associations, have taken the best lessons learnt by architects and Ceilings are 20 cm higher than average to give a more spacious interior - also helped by the huge glazed windows. Everything is built around an open-plan* design, to accommodate changing tenants’* needs throughout their lives. There are wide corridors and doorways to allow wheelchairs, and a rubber-floored toilet downstairs, plumbed* to take a shower if the ground floor needs to be converted* to include a bedroom. For the W oolstons, who are coming up to retirement age, the new two-bedroom house is a blessing after their three-storey council house where the kitchen was on a different floor to the dining room. Despite living on a construction site while the rest o f the village is built, the couple are glad o f the peace and quiet after the rowdy'* estate they lived on before. “It’s so lovely and warm, even when it’s cold outside. We’ve only used two radiators since we’ve been here,” says Janice. The heating bills are only £70 a quarter, thanks to good insulation, energy-efficient appliances and from a combined heat and power plant. double-glazing = two panes o f glass in a window (podwójne szyby) grim - ghastly, gloomy (ponury) low-rise - a building only a few storeys high (niski budynek) once-barren = here: previously uninhabited (tu: niegdyśniezam ieszkały) open-plan - with no dividing walls (bez ścianek działowych) peninsula = a mass o f land extended into the sea (półwysep) penthouse - a flat at the top o f a tall building (luksusowy apartament) plumbed = equipped with water and drainage pipes (z przyłączam i wody i kanalizacji) rowdy = noisy (hałaśliwy) seedy = shabby and untidy (obskurny) state-o f-th e -a rt = very m odern (najnowocześniejszy) tenant = a person who rents a place to live (najetnca, lokator) wondrous = impressive (niezwykły) 47 Egzamin ustny - Słownictwo 2. Dom Słowniczek com m uter = a person who travels to work from the suburbs to the city centre (dojeżdżający do pracy) conservation area “ area protected due to its historical value (zespół zabytkowy) dweller = inhabitant (mieszkaniec) extension = an extra room added to the building (skrzydło, przybiid&aka) open-plan - with no dividing walls (bez ścianek działowych) pitched = sloping (o dachu: dwuspadowy) reception (salon) a living room rip out = remove using force (wyrwad) rural = connected with the countryside (w iejski) steeply = at a high angle (stromo) transparent = allowing light to pass through (przezroczysty) wear and tear = the am ount o f damage resulting from ordinary use (zuzyde) A Terrace House Conversion After 10 years o f living in a small house in east London, John and Eleni dreamt of having more space. They didn’t want to move, so they decided to give their Victorian terrace home a radical redesign to achieve an open-plan"' house. The house was in a conservation area"', so the outside had to remain unchanged. Inside, however, they decided to rip out"' everything- walls, ceilings, floors- a n d start again. The original house was a typically narrow 19th-century terrace, with two receptions"', three bedrooms and a kitchen extension"' at the back. To maximise space and light, architects Tatiana and Torsten Overburg gave John and Eleni an almost entirely open-plan design. The ground floor became one living space, with a kitchen and dining area at the back. The only conventionally solid wall was for the lavatory. There was a shower room made o f glass bricks., and the back wall had sliding glass doors. Upstairs, the ceiling rose to the steeply"' pitched"' roof and created a double-height space for the main bedroom and the study area. The bathroom was glass-walled and transparent"', and Eleni’s work room looked cut through a glass door onto a roof terrace. How green is the house? John and Eleni score many green points for renovating an existing house rather than building new. The fact that it’s urban is also an eco-plus, as they will be making use o f existing roads, shops and public transport and not adding to commuter"' wear and tear"' on the environment. Adapted from www.channel4.com 1. Imagine that your farnily home is about to be redesigned and refurbished. What changes would you lil<e to make? What would you leave unchanged? Give reasons for your choices. 2. How important is it for you to live in a modern building? Wha: are the modern comforts you couldn’t live witho ut? Why? Dodatkowe zagadnienia do dyskusji 1. What is your favourite place in your home? Why do you like this place? Is there anything you would like to change about your present home? Why? 2. Do you think that in 30 years’ time you will still be living in the same place? Why? Why not? 3. What are the most important things that make a home comfortable? 4. Discuss the advantages and disadvantages of living in a modern urban flat and an old country house. 5. Some people say that it is the city dwellers" who want the rural"' countryside to remain unspoilt, whereas the country folk would gladly enjoy the modern facilities. Do you agree that the conservation of the countryside is selfish? Why? Why not? 6. What kind of houses could be termed ‘green housing’? Do you think the term is adequate? Why? 7. When choosing a new place to live, how important is the neighbourhood? Does the neighbourhood matter? Justify your opinion. 48 Egzamin ustny - Słownictwo 3. Szkoła Przedmioty nauczania, oceny i wymagania, system oświaty Ćwiczenie 1. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słow nictw o, odpow iedz na pytania. Słowniczek affiliated “ connected with ar. organization (storwarsyszony) am ount to sth = add up to sth (wyaidc, rfrumacsic) Public vs. Private cater for = be addressed to (zxispokijac ¡xjlrzeby) It is easy to become confused by terminology" related to the British school system. The state provides free education in state schools, but increasing numbers of parents opt for* fee-paying private education which can be obtained at ‘independent schools’. The most prestigious and, incidentally, most expensive independent schools in England are known as ‘public schools’. Public schools mustn’t be confused with private schools. Although their fees may amount to* as much as £10,000 a year, they are not run for profit and are not privately owned. To add to the confusion, in Scotland and the USA, the term ‘public school’ and ‘public-school education’ is used to refer to the free system supplied by the state. civics = a school subject that teaches about the government and society (w icdzii o spoteczenslwU) curriculum = the teaching programme (program nauczama) fee-charging = one that requires money for entry (wymagajqey opraly) opt f o r ” choose(wybierac) r3gg&S^:ita&ł*a>~— ------- ---- School Organisation & Control in the US (jdcfcj) School Control The authority over school education in the US rests with individual state departments o f education; there is no form o f Federal (central) Government control, although the Department o f Education is responsible for maintaining educational standards. Parents may choose to send their children to the local public school for free education or to a private, fee-charging* school. Private schools and public schools are organised in a similar fashion, however, private schools may be church affiliated*, single sex, or cater for* students with learning disabilities. M any private schools are ‘college prep’ schools, w ith a curriculum* directed to ensuring students’ admission to university or college. (Please note, in the US a college means the same as a University, and should not be confused with sixth form colleges and similar UK institutions.) School Grade Levels Schooling for children may begin at age five or less at independently run private nursery schools, referred to as pre-schools or nursery schools. By age six, most children attend kindergarten. Elementary and secondary education includes instruction given to children from the age o f 6 to 18. Twelve formal years o f education usually begin with elementary/primary school (grades one to six), then middle/junior high school (grades seven and eight), finishing with secondary/ high school (grades nine tc twelve). Variations exist, but the basic curriculum for each grade is the same. Elementary schools provide instruction in the fundamental skills o f reading, writing and arithmetic, as well as history, geography, civics, crafts, music, science, health and physical education. Foreign langtiages are often introduced towards the end o f elementary school or in middle/junior high school. Adapted from www.fulbright.co.iik 49 Egzamin ustny - Słownictwo 3. Szkoła Słowniczek adm inister = organize and manage (przeprowadzić) admission = permission to enter (przyjęcie, assessment = evaluation (ocenianie) bookkeeping = accountanq* calculus = a branch of mathematics (rachtmek rom iczkawy i ccdkowy) comprehensive = thorough, complete (wszechslronny) entrance exam = a test taken by university candidates (egcamin A m erican High School Education Overview Public High school education is co-educational and comprehensive"'. Each student takes certain required courses, as outlined"' by the slate, for a prescribed number of years or semesters (terms). Required courses may include English, mathematics, physical education, general science and social sciences, including classes similar to US history and government, world history and social problems. Students wanting to attend college or university choose courses with a special emphasis within their interests, e.g. academic sciences (biology, chemistry or physics), higher mathe matics (algebra, geometry, trigonometry and calculus"*), foreign languages, advanced English literature, composition or social sciences. Students interested in business or industry may take typing, shorthand1', bookkeeping"*, business machines or business English. Depending on the school, it may be possible to take agricultural, technical or fine arts-related subjects as wel 1. G r a d i n g a n d E x a ms wslgpny) externally set = here: organized outside school (zewngrm y) outlined = described generally (przedstawiony w zatysie) parallel = similar, equally im portant (rownolegy, jwaobriy) prim arily = first and foremost (przede wszys'kim ) set up = arrange, organize (organizowac) shorthand - a method o f fast writing with special signs and symbols (stenografia) Continuous Assessment* Unlike in Britain, US schools do not train students for externally set"' examinations such as the GCSEs (General Certificate of Secondary Education), Highers, AS (Advanced Subsidiary Level) 01*A-levels. Rather there is a continuous evaluation system; a ‘cumulative file’ or ‘folder’ is opened and will follow the student throughout his or her educational career. Marks range from ‘A’ (excellent) to T* (failing) in each subject. A student’s marks wall depend upon test performance, given at intervals during the year, class participation, homework assignments, independent projects, etc. Generally twice a year the student’s parents are sent a ‘report card’ indicating the grades earned in each subject. The student’s overall academic history is recorded in a ‘transcript’, which is later reqi lested by universities wanting to evaluate the student. University Admissions1’ Tests For students planning to attend university/college it is advisable to take college entrance exams"' during the last two years in high school. These tests are set up'"*by various independent institutions and are primarily* multiple-choice. They are designed to assess verbal and mathematical skills and are not based directly on coursework. The most widely recognised, are the Scholastic Assessment Test (SAT) and the SAT II Subject Tests administered"' by The College Board. The American College Testing Programme runs another parallel* exam, called the American College Test (ACT), and although this is not as common as the SAT, both are recognised by accredited colleges and universities as a means of evaluating potential students. Adapted from www.fulbright.co.uk Pytania do dyskusji 1 . How does the range of subjects taught at American schools compare with that at Polish schools? Are the two school systems similar or different in your opinion? Present and justify your opinion. 2 . To what extent is assessment at school a source of stress for pupils? If you could change something about assessment in your own school, would you like more of your work to be externally assessed, i.e. by teachers who do rid teach you? Why? Why not? 3. The tests that American teenagers take to be admitted into university (SAT) are not based on coursework. Do you think that it would be a good idea if Polish universities recruited students on the basis of their verbal and mathematical skills? Why? Why not? 50 Egzamin ustny - Słownictwo 3. Szkota Przedmioty nauczania, oceny i wymagania, system oświaty, życie szkoły Słowniczek admission = permission to enter (przyjęcie, wstęp) Ć w ic z e n ie 2. Drzeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpow iedz na pytania. The British Education Sysíeni Education is compulsory between the ages o f 5 and 16 (i.e. eleven years o f schooling). At the age o f 16, students wishing to continue academic study take examinations in i number o f subjects in the General Certificate o f Secondary Education (GCSE) commonly known as O-levels. competitive = based on rivalry (zmuszający do rywalizacji) incorporation = the procedure that allows a university to give degrees (tu: zezwolenie) involve = require (wiązać' sic z czymś, wymagać) undergraduate degree = the first degree, lower than MA or MSc (studia licencjackie) Following GCSE, students take two further years o f study; following between two and four subjects (usually three). The number o f subjects is small and the range of disciplines followed is generally narrow. It is common for example to take either all arts-based subjects or all science-based subjects. It is less common to mix them. Each subject is studied to a high level o f specialization and the coursework and the examinations involve* a considerable amount o f essay writing. At the end o f this two-year period o f study students take the examinations for the Advanced level o f the General Certificate o f Education (known as A-levels). >rudents in the United Kingdom have therefore normally had thirteen years o f full-ime education before entering university. This is one year more than most American high school students have on entering an American college. Admission* to universities in the United Kingdom is competitive* and around 35% of the age group normally expect to go on to higher education. Universities in Britain are lutonomous bodies, empowered under their Charters or other acts o f incorporation* -: award their own degrees. Undergraduate degrees* in the United Kingdom normally take three years - one year less than most Bachelor degree schemes in the United States. Comparison oí flie British and 11$Education Systems Although the two systems are not completely comparable, it might be helpful to iDok at schooling in the following way: UNITED STATES UNITED KINGDOM School Grades 1-12 (age 5-17) School Grades 1-11 (age 5-16) GCSE at age 16 School ‘Sixth Form’ - 2 years University Freshman Year A-level at age 18 Sophomore Year Junior Year Senior Year and Graduation University 1st Year 2nd Year 3rd Year and Graduation Adapted from www.2essex.ac.uk 51 Egzamin ustny - Słownictwo 3. Szkota Whai AreASLevels? Słowniczek abysmal = extremely low, awful (fatality>okrepny) m oron = idiot (duren) overall - general (calkowily, Iqany) pursue = continue doing sth (uprawiac) scrape through = manage sth with great difficulty (przeslizgnqc stg z Inulem) Advanced Subsidiary Level, or AS level examinations are the first ‘half of a complete A-Lcvcl and arc usually taken during Year 12 (age 16/17). You can go on to the second part, now called A2, after you have passed all your AS exams and coursework. An entire A-level is made up of 6 units, so an AS level just has 3 units that you can re-sit once if you fail. Your overall* A-Level grade will be based on your best results. • Why have AS Levels been introduced? The government wanted to give students more choice and AS Levels mean that you can ‘try out' a range of topics and then select what suits you best for study in year 13. Something you enjoyed at GCSE might seem less interesting at A-level, so you can leave it behind after Year 12 rather than having to go on and worry about failing. Picking subjects that truly reflect your interests and abilities will increase your chances of success. • How do I choose which subjects to take? The likelihood is that you will do better at subjects you enjoy, but at 16 you have to start considering which career you might like to pursue*. The advantage of AS Levels is that they give you experience of more subjects, whatever you go on to specialise in, broadening your choice of directions to take. Speak to your teachers, family and friends about the range and combination of subjects that will support your long-term goals and have a look at the University and College Admissions Sendee (UCAS) website for information on the qualifications you will need to go on to Higher Education. Adapted from www.bbc.co.uk Harry had almost forgotten that the exam results were still to come, but come they did. To their great surprise, both he and Ron passed with good marks; Hermione, of course, came top of the year. Even Neville scraped through*, his good Herbology mark making up for his abysmal* Potions one. They had hoped that Goyle, who was almost as stupid as he was mean, might be thrown out, but he had passed, too. It was a shame, but as Ron said, you couldn’t have everything in life. Adapted from J. K. Rowling, Harry Potter and the Philosopher’$ Stone Tuesday, May 12th Had a long talk with Mr Vann the Careers Teacher today. He said that if I wanted to be a vet I will have to do Physics, Chemistry and Biology for O-level. He said that Art, Woodwork and Domestic Science won’t do much good. I am at the Crossroads in my life. The wrong decision now couldresult in a tragic loss to the veterinary world. I am hopeless at science. I asked Mr Vann which O-levels you need to write situation comedy for television. Mr Vann said that you don’t need qualifications at all, you just need to be a moron*. Adapted from S. Townsend, T lx Secret D iary o fA drian M ole Aged 13 an d % Pytania do dyskusji 1. In some countries children start school at the age of four, in Poland at six. What do you think is the ideal age for starting school? Why? 2. Is specialization a good thing in education? How early should young people be forced to make up their mind about what subjects they want to study in future? Justify your opinion. 3. To what extent are English A-level exams similar to Polish secondary-school finals ‘matura’? How are they different? 4. Would you like your coursework to be taken into account more in calculating your final marks in the exams? Give reasons for your opinion. 52 Egzamin ustny - Słownictwo 3. Szkoła Kształcenie pozaszkolne Ćwiczenie 3. Drzeczytaj tekst. W ykorzystując zawarte w nim słownictwo, odpow iedz na pytanie. Im ericaa Oui-oMchooI Programs In the ongoing* debate about the purpose o f out-of-school programs, the voices o f parents and kids have frequently been absent. This survey commissioned* by The Wallace Foundation o f 609 middle and high-school students and 1,003 parents offers a revealing portrait o f what both are seeking. Among young people, nine out of ten say they are ‘better o ff* in organized activities but ‘need a push’ to get involved. Some parents are looking primarily for academic help for their kids while others seek enrichment; many want activities that teach the value o f hard work and commitment*. Low-income families are more likely to want academic help for their kids, and arc far more likely to be dissatisfied with what is available, especially in summer. What does your child want? The higher your child’s interest level, the more he or she will participate. Here’s what kids say they want: • Słowniczek appropriate = suitable (stouwny) attendance = the num ber o f times one goes to class (frekwenga) better o ff = in a better situation (z lepszym samopoczitciem) boost = increase, stimulate (zrœiçksTyé) commissioned = officially ordered (zleccniy) com m itm ent = dedication ( zaangazinvanie) extracurricular = not being part o f the school programme (ponadprc^ramcmy) ongoing =■continuing (tm ajqcy) peer = one’s equal (rozviesnik) Students in Rhode Island said that what matters most to them is the fun they expect to have, whether their friends will attend and whether they will be able to make new friends. • These students also wanted structured activities that reflect their genuine interests and n ot what adults think is appropriate*. They wanted the flexibility to choose the activity they participate in each day, and they showed a preference for younger, enthusiastic leaders. • Another study o f middle school students who don’t participate in a program said they might if they could choose what they did there and if more o f their friends went there. They want it to be less like school, but would like to get their homework done there. • Nine out o f 10 kids in one survey admitted that, even though they might com plain about it, they sometimes needed a push from a parent to get involved. Finally, it’s worth the time it will take to learn what programs are available and evaluate the ones that look interesting, because the benefits can be significant. Here’s what your child might gain from a good program: • A strengthened sense o f responsibility (some studies found that good programs enabled kids to handle anger better and delay the age when students started drinking alcohol); • Greater enjoyment o f school, resulting in better attendance*; • More self-confidence; • Having more friends and getting along better with peers*; • Experience with tasks that teach responsibility for results and teamwork, such as theatre productions or sports. Adapted from www.wallacefoundation.org - ytania do dyskusji To what extent do you share the views expressed in the survey? Do you attend any extracurricular* activities? Does attending special classes and courses outside school help you with school work? How can such courses boost* self-confidence and improve social skills? Present and justify your opinion. 53 Egzamin ustny - Słownictwo 3. Szkoła System oświaty Słowniczek a d m it = allo w to b e c o m e a student (przyjqc) Ć w ic z e n ie 4. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpowiedz na pytania. entrance exam = a test taken by university ca nd idates ( tgzam'm mtepny) graduate = a person who got their university degree (absolwml) grant = scholarship (grant, stypendium) mortgage = a bank loan to buy a house (kredyt hijfoteczny) score = receive (zdobyc, otrTymac) scrap = get rid o f sth (odsuipic od czegos) stretched = having hardly enough moncv (zmnszony do oszczedzania) top-up fee = complementary payment (ojdata wyrómmwcza) tuition fee = the money charged for studying (opiata za studio) niversities in Britain The oldest and most famous British universities are Oxford and Cambridge founded in the 13th and 14th century; Scottish universities at Edinburgh and St Andrews were also founded in the Middle Ages and enjoy a very good reputation, too. Together with such New Univer sities as Warwick or Leeds, they offer the highest academic standards and, in consequence, attract the country’s top students. British universities do not have entrance exams"'. Students are admitted"' on the basis o f their A-level results. For example, if you want to study at Oxford or Cambridge you must take your A-levels in at least three ‘hard’ ^ subjects (English, History, Maths, Science) and score"' top marks (As) in all of them. If your marks are mostly Bs and Cs, you’d better apply to one o f the less prestigious universities. up-front fee = money paid before the service (óptala pobieram zgory) The Cost @f Studying W ith the abolition o f grants"* and introduction o f tuition fees"', most students are stretched5' - particularly if students are paying tuition fees out o f the loan. Around 42% o f full time students have a part time job and many institutions now have their own ‘job centre’ with details o f employers who specifically want student staff. Students to face £21,000 debt Students in the UK can expect to face debts o f £18-21,000 when they leave university in future, says Education Secretary Charles Clarke. The government has published controversial proposals to allow universities to charge students top-up fees"' o f up to £3,000 for their studies. Up-front fees"' of £1,100 a year will be scrapped"', and graduates"' will not have to repay the new loans until their earnings have reached a certain level. A new regulator will also be appointed to ensure that universities admit students from poorer families. Liberal Democrat education spokesman Phil Willis said long-term debt would put many young people off going to university. He said: “Burdening students with a mortgage"'-style 20-year debt creates a huge barrier for students from poorer families.” Adapted from www.bbc.co.uk 54 Egzamin ustny - Słownictwo 3. Szkoła Starting a Student Life experience and the trad itio n al round-the-world trip.” Meet Veronica, who’s about to start studying History and English at The University o f York. Her grand parents were disappointed she didn’t get into Oxford, but we all know York is better th an Oxford anyway. “Having finished my gap year/' I start an honours course"' in History and English in October. I studied A-levels at a sixth form college before taking a gap year to get a break from exams, get some work I’m the oldest o f three sisters and have seriously disappointed my grandparents by not getting into Oxford but am looking forward to studying at York! W hilst at Uni I hope to get involved in some societies, meet a wide range o f people and also get a degree which I can build on with an MA in Creative Writing. My ideal future career would involve writing for children. Słowniczek year = a year’s break tapctween school and university (rok przerwy przed studiam i) honom s course - a university course o f high standards (kurs uniwersytecki) Adapted from www.bbc.co.uk 1. In Britain all university students pay the same tuition fee (about £1,000 a year). Do you think that this is fair? Should the fees vary depending on the subject or university? Why? Why not? 2. How important is it for you to get into a prestigious university? Present and justify your opinion? - odatkowe zagadnienia do dyskusji 1. What are your favourite school subjects? Why? 2. Which school subjects have taught you the knowledge that you most frequently use in your everyday life? Do you value the subjects that give you practical skills more than the theoretical ones? Jus:ifyyouropinion. 3. British prestigious public schools are usually boarding schools, i.e. children as young as 11 live in the school ‘house’ and visit home three times a year. Can you think of the advantages and disadvantages of attending a school like that? What are they? What is a good age to leave hone to go to school or university in your opinion? Do you think that universities should set separate entrance exams? Or should the results of your secondary school finals be the only criterion for university entry? Present and justify your opinion. 5. To what extent should the state assist students financially? Should scholarships funded by the state be offered only to those studying at state universities for free? Give reasons for your opinion. 55 Egzamin ustny - Słownictwo 4. Praca Słowniczek adhere - stick firmly (przylegac) Zawody i związane z nimi czynności Ć w ic z e n ie 1. Przeczytaj tekst. W ykorzystując zawarte w nim słow nictw o, odpow iedz na pytania. devise —prepare, design (obmysfac) dexterity = ability’ to use one's hands skilfully (zrçcznosc) Three job profiles m aintenance = the necessary repairs to keep equipm ent in good condition (utrzymanie, koïiserwaga) THE JOB: Market research analysts are concerned with a product or service’s potential sales. They study past statistics to predict future sales, gather data on competitors, and provide the necessary information for deciding how to promote, distribute, design and price products or services. They devise* methods and procedures, including telephone, personal or mail surveys, to assess consumer preferences. Analysts may conduct opinion research to determine public attitudes on various issues. SKILLS: Those considering careers as marketing research analysts must have strong analytical skills and attention to detail. Patience and persistence are necessary, because marketing research analysts must spend long hours studying independently and problem-solving. At the same time, they must work well with others, because they often oversee* interviews for a wide variety of individuals. And they need to be able to present their findings in a clear, meaningful way. RELATED CAREERS: economist, mathematician, statistician. oversee = be in charge o f (nadzorvivac) Market research analyst House painter THEJOB: House painters apply paint, stain, varnish and other finishes to homes. They choose the right paint or finish for the surface to be covered, taking into account durability, ease of handling, method of application and the customers’ wishes. Painters prepare the surfaces to be covered so the paint will adhere* properly by removing the old coat and washing walls. Painters also mix paints and match colors. SKILLS: House painters should be in good physical condition, have good manual dexterity* and good color sense. Making effective decisions by analyzing information and considering priorities, and seizing opportunities to initiate and take ownership of projects and improvements are key skills. Additionally, s u p p l y management, basic safety, equipment maintenance*, thoroughness, independence and good communication skills are important for a good painter. RELATED CAREERS: billboard posterer, contractor, metal sprayer. Interpreter/Translator THEJOB: Interpreters and translators convert written, oral or sign language text into another language. Both interpreters and translators must be careful while converting information between languages. They must not change the meaning of the information or include their own interpretation. SKILLS: Interpreters and translators must display the ability to remember, understand and use words in at least two languages when writing or talking. This requires knowledge of the structure and content of both English and a non-English language, including the meaning and spelling of words, rules of composition, grammar and pronunciation. This work often requires the ability to quickly make decisions. RELATED CAREERS: foreign language teacher, journalist, tour guide. Adapted from http://jobprofiles.m onster.com Pytania do dyskusji 1. What skills are required in the careers related to each of the jobs presented above? 2. Compare professions and trades as two distinct kinds of jobs. What particular knowledge and skills are required in professions? What particular knowledge (if any) and skills are necessary in trades? Select several examples of trades and professions and characterize them in terms of knowledge, skills and abilities which are indis pensable in them. 56 Egzamin ustny - słownictwo 4. Praca Warunki pracy i zatrudnienia, rynek pracy Ć w ic z e n ie 2. =rzeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słow nictw o, odpowiedz na pytania. Słowniczek access course = a course that gives one a chance to do a job (kurs uzupełniający, dający uprawnienia) com m itm ent - dedication (zaangażowanie) O nce upon a tíme, a job w as for life dejected = miserable and unhappy przybity) When I grow up I want to be a nurse... then a policewoman ... then an actor ... :hen a journalist... then a teacher... then m artist... Jane Haddow would have made her careers adviser proud. By the time she -eached her 30th birthday, she had ticked ill the right boxes and was on her way to becoming a stereotypical success story. She had a degree, she had travelled and he had worked her way up through the ranks o f a prestigious organisation. But .x)king back on her time as the art director o f a large television company, she sounds dejected". “I was facing a dark runnel. It felt as though there was no way : ut, everything just overwhelmed me.” Haddow’s schedule was packed with exciting work projects, and her free time was filled with all the social highs you - : uld expect o f a 20-something living in London. “I did love it at the beginning, as London can be fantastic,” she says. “But I was working 12-hour shifts, six days . week, in a very high-pressured job. After a few years, I found that there was r.:where left to go.” After seven years, Haddow left her job ¿nd enrolled on* a sports massage : curse. She moved to Edinburgh and dow practises sports massage, while supporting herself with another part-dme job. “I now earn about a quarter o f - y London salary, but there is no doubt in my mind that I did the right thing. I cm so much happier now,” she says. Haddow is not unusual. Over the past cccade there has been a marked increase n the number o f young professionals raking stock o f th e ir careers and —itching to a completely different path. According to a recent study five million people are expected to plan a career change in 2005. School-leavers are now advised that they can expect 19 job changes in their lifetime, at least five of which will move them into a dramatically different sector. As recently as 30 years ago, this could not have been further from the norm. The p o s itio n ch o sen a fte r sc h o o l or university set the pattern for lifelong employm ent, certainly in the same profession or trade, if not exactly the same position. Job security was high and guaranteed, so long as an employee showed loyalty and commitment* to their firm. Interviews from a sample o f more than 1,000 employees found that one in 15 under-35s had already left a highpowered, high-stress job in favour o f a more fulfilling* career. A further 45 per cent were considering a change o f career to something less demanding. The move - referred to as ‘protirement’ tended to lead this group away from traditional professions such as law, finance and the m edia into m ore ‘satisfying’ roles in charity work, outdoors em ploym ent or creative occupations. Careers advisers are now training the next generation o f workers to be prepared for change. W ith part-time access courses* and career development loans, the path towards a new career is much easier. enrol = join e.g. a course (zapisaćsię, zgłosić) fulfilling = satisfying (dający satysfakcję) Adapted from The Scotsman, 10 April 2004 57 Egzamin ustny - Słownictwo - 4. Praca Słowniczek Stressed out office workers dream of outdoor life blur - make the difference between two things less clear (zacierać) com m uter = a person who travels to work from the suburbs to the city centre (dojeżdżający do pracy) corporate ladder = all the jobs from the least to the m ost im portant in a com pany (szczeble hierarchii w firmie) enterprise - initiative (przedsiębiorczość) flexible = easily changed, no t stiff (elastyczny) harassment = threatening behaviour or remarks (fnolestowauie, znęcanie się) Millions o f office workers dream of having a practical or outdoor job because o f rising levels o f stress and workloads, a new survey o f 1,0 00 employees revealed today One in five office staff long to get their hands dirty in a more vocational post, while a third are actively planning a career switch5". The poll showed that one in eight lawyers dreamed of becoming a farmer, while a similar number o f architects would love to become artists or cartoonists. Many o f those questioned said they pecking order ~ people’s positions arranged according to their status / would like to become their own boss, with stress one o f the main reasons for office staff wanting a new challenge. Research findings indicate that self-employment is a popular choice as workers push job satisfaction up the agenda. Britain has always had a strong enterprise5"culture, but anyone consid ering the self-employment route needs a certain set o f skills to succeed, such as financial management and marketing. j Adapted from Tlx Guardian, 17 August 2004 (hierarchia w zespole) reinforce = strengthen (wzmacniać) shin up - climb (wdrapywaćsię) Pytania do dyskusji switch = change (zmiana) 1. How can a person’s job affect his or her everyday life: for example, daily routines, family life, circle of friends, health? thinktank = a group o f experts that deal with a problem (zespól doradców) 2. In what way do you think self-employment (i.e. being your own boss) can increase job satisfaction? 3. Present the advantages and drawbacks of lifelong employment in one and the same company. WotIvIUS; from h o m e - is ,iT y o u r frie-nd o r foe? As technology increasingly blurs"' the boundary between work and home life, it might become necessary to have regulations to protect the privacy of employees’ out-of-office hours, says a senior thinktank"' researcher. The emergence o f a flexible"’ workforce - using technology to work from home or when they’re on the move - hasn’t so far been matched by guidelines to protect them. While there are regulations in areas such as health and safety and bullying and harass ment*, it remains uncertain to what extent employees can be expected to be ‘flexible’ about answering the mobile phone or e-mails in their own time. Anyone on a commuter"* train will know from the phone calls around them that many people’s working day stretches outside the office. And as 58 e-mail is integrated into mobiles, presumably we’ll soon be working in even more diverse places. This raises questions about what is reasonable. How many calls or e-mails? How late at night would they have to be, for it to be considered unacceptable? Also, rather than changing work places, technology can become a way of reinforcing" the existing hierarchies. E-mails can become a reflection o f how far someone has shinned up" the corporate ladder5". The most powerful people in an organisation tend to send off the shortest e-mails. In contrast, middle managers send lengthy e-mails full o f instructions. And inclusion or exclusion from internal management e-mail lists can become another expres sion of a pecking order"'. Egzamin ustny - Słownictwo 4. Praca I ^ _____ But there are positive sides. Techno log}- has meant that at least some people can be more flexible about their work. And there is evidence that where technolog}- is more thoughtfully and systematically deployed, there are benefits. Despite fears about work place technology being used as a form o f surveillance"', this doesn’t seem to happen. But despite the hype*, technology for many workers has meant nothing more innovative than a headset or a checklist on a PC. And a gap remains between what technolog}- promises ... and what happens in practice. There is little chance o f escaping the rise and rise of technology, as threequarters o f jobs now involve"' the use o f some type o f computer technology. This has meant re-organisation in the •workplace, but it hasn’t created the social changes that we might once have expected. There has been plenty o f talk ¿bout tele-workers living in techno-crofts* on a remote island or wherever. But in practice, this is still a rare species. And, apart from the already self-employed, there is little sign of full-rime remote working becoming more standard. Słowniczek breach = break, e.g. a rule (naruszyć, zła?nac) hype = publicity (szum w mediach) involve = require (wiązać siez czymś,\ wymagać) recruitm ent = the process o f selecting employees (rekruiaqa) rife with [sth unpleasant| - be full o f sth (roićsą od czegoś, lyćprzeżartym czymś) sidelined = ignored, left aside (wykluczony, odsunąty na bok) surveillance = the careful watching o f someone (nadzór; obserwacja) techno-croft = a technological centre (osada Icclmologiczna) Adapted froir. The Guardian, 26 June 2004 :ania do dyskusji ' Is working from home really the future of employment? Present its advantages and disadvantages. Is the comfort of one’s home always conducive to working effectively? Can the relative lack of interpersonal contact with other employees and staff (e.g. in the office) help in working effectively? How? Would you like to work from home or rather not? Why? a. More young people believe they suffer from discrimination in the workplace than older employees, a survey has found. While 48% of employees over 45 felt people o f their age were being sidelined"' in the world of work, 58% of those aged between 16 and 24 felt they had been unfairly treated because of their age or lack of experience. The research revealed that people believed the workplace was rife with"' age discrimination, which will be banned by legislation due to come into force in October 2006. m , i 3 q n .a f t v j g t k Rather than being a sign of young people’s high expectations, the younger employees’ com plaints illustrated how senior managers tended to think of age discrimination in terms of older workers. Nearly half o f senior managers think that age discrimination only affects old people. Also, only a fifth o f companies have a ban on using age as a factor in recruitment"'. Under the new antidiscrimination law, job adverts using phrases such as ‘experienced’, ‘graduate’ or ‘mature’ could be regarded as discriminatory breaching"' legislation. Adapted from The Guardian, 20 September 2004 59 Egzamin ustny - słownictwo 4. Praca Słowniczek account for = represent (stanowić) approach - m ethod (podejście) assessment = judgement (oszacowanie) counteract - work against (przeciwdziałać) encounter = come across (napotykać) generate = make, prepare (tworzyć) judiciary = all the judges as a group (władza sądownicza) Women in less than 10% of top jobs Fewer than 10% o f the most senior jobs in public life are held by women, despite the passing o f sex discrimi nation laws almost 30 years ago. A new survey by the Equal Opportunities Commission shows that women are still under-represented in positions o f influence in business, the police, media and senior judiciary1' even though more females are working than ever before. Women account for* just 7% o f the senior judiciary and the senior ranks o f Britain’s police forces, and 1 % o f the senior ranks in the armed forces. The research - said to be the most detailed study of women’s representation in senior positions reveals that just 9% o f the country’s top business leaders and national news paper editors are women. This is despite the fact that women account for 45% of the workforce and 30% of managers. This survey report, entitled Sex and Power: Who Rum Britain?9 says that despite all the talk o f equality, most organisations have left the same kind of people in charge. “Open the door of any boardroom or council chamber and the chances are that most people around the table will be men,” it says. “It’s not democratic, it’s not balanced and it’s not good for business.” The report says the way people organise their lives at home and work is changing. Women are having babies later and men are spending more time with their children. But women still encounter* particular obstacles. Women who care for children or relatives are still disadvantaged by the ‘long hours culture’ and the assump tion that by working part time they have abandoned all hope o f career advancement. They also lose out at the recruitment stage. Applications for senior jobs are too often generated* through informal networks. When women are considered, the approach* taken by interviewers counts against them because ‘assessments* o f leader ship potential often fail to recognise what they could bring to the job’. The EOC is urging employers to promote flexible working and to employ ‘positive action’ where women are under-represented. This would allow them to take measures designed to counteract* the effects o f past dis crimination, such as making special training programmes available. Adapted from The Guardian, 5 January 2004 Pytania do dyskusji 1. What are the reasons for sex and age discrimination in the workplace? Present and justify your opinion. 2. What can be done to eliminate discrimination at work? 60 Egzamin ustny - Słownictwo 4. Praca Praca dorywcza i Słowniczek Ć w ic ze n ie 3. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpowiedz na pytania. com m it oneself to sth = promise to do sth (zobowiązać są do conservation = protection (ocfoona, konserwacja) M Jt& itj Making money For jobs in the tourist industry, you would probably do best to contact the smaller employers; tty hotels rather rhan big tour operators, for example. Tour operators often begin recruiting for the coming summer as soon as the previous season ends and some will have taken on all the summer staff they will need by the end o f January. Hotels in tourist areas, on the other hand, may not comm it themselves to* :aking on staff until the season is ilm ost upon them, by which time they ".ill have a better idea o f how many quests they will have staying with them m d so know how many employees to tike on. For many jobs in agriculture, espedally fruit picking, there, will nor mally be no harm in applying later on. One tip for finding this sort o f work is : : look for advertisements for pick-your-own farms in local papers, as even they normally harvest some of :heir crop to sell ready-picked. If you can’t find a farm locally, you should r.nd that many o f the larger farms can dther offer rough and ready accom modation to pickers or at least provide :pcce in which you can pitch your Tent. Voluntary work Should you be in the lucky position of not having to earn money during the h Hiday, you will find an enormous §iv?s o v e rse a s range o f voluntary opportunities available in Britain and around the world. In particular, there are several large organisations such as Concordia, International Voluntary Service and Quaker Voluntary Action. These all organise international youth work camps in Europe and sometimes further afield in the summer: camps last for 2-3 weeks and you will norm ally be working with other young people from several different countries on some project intended to help the environment or to do with conservation*, the construction o f some social asset* or social work. You should note that voluntary organisations normally expect you to pay a registration fee and meet your own insurance and travel costs. You may also have to make a contribution towards food and accommodation. Gettingyour act together You may still be able to fix up* a job for yourself as an au pair, a ride attendant in a British theme park, a waiter in Switzerland, a volunteer on a kibbutz in Israel or as a courier on a camp site in France. The other thing you should do is make a note in your diary to begin looking for a summer job earlier next year, so you can be first in the queue applying for work as a holiday company rep* or a coun sellor on a children’s summer camp in America. asset = here: a useful and valuable thing or building (in: obiekt użyteczności publicznej) fix up = find (załatwić) rep = an official representative o f a holiday com pany in a tourist spot, who takes care o f holidaymakers (przedstawiciel, rezydent) Adapted from Thelndqvndent, 31 January 2002 snia do dyskusji ' Give examples of summer jobs which are most suitable for young people. Justify your choice. 1 ra v e you ever had a summer job? If yes, what did you do? If not, would you like to work n the summer? Why (not)? 61 Egzamin ustny - Słownictwo 4. Praca Słowniczek casual - tem porary (lu: sezonowy, dorywczy) r e c ru itm e n t = th e pro cess o f s e le c tin g em p lo y ees (rekrutacja) retail = the sale o f goods in shops (sprzedaż detaliczna) s t i f f - h a rs h (tu: ostry) tuition fee = the money charged for studying (opłata za studia) vacancy = an unoccupied post (wolny etat, wakat) Teenagers feel th e squeeze in fight to find a sum m er job Teenagers hoping to earn a few pounds from a summer job - sorting mail, picking fruit, or working in a shop - are facing stiff* competition this year from impoverished students and cheap foreign labour. Last year there were more than two million students in higher education and with tuition fees* to pay - and w ith o u t the m ain te n a n c e grant enjoyed by previous generations - 90 per cent took on paid work, according to the National Union ofStudents. In this market there are more job-seekers than jobs. There has been an increase in non-British citizens in the labour market. Ten years ago there were 150,000 Australians working in Britain. Five years ago that figure including South Africans - had risen to 500,000. O ther immigrant workers are showing a greater desire than young people to take up jobs in cleaning or agriculture - and under worse conditions. The changing nature o f employ ment has helped put an end to 16 and 17-year-olds being able to walk into casual* work. “Back in the seventies it was an awful lot easier to get holiday work,” said John Lees, author o f How to Gel a Job You 11 Love. “There were far fewer students and the paths to work were very different. Even in the 1980s, w hen there was relatively high unemployment, there was still high student casual employment. I think a lot o f summer jobs have been absorbed over the last 25 years by the increasing use of temporary and short-term contracts.” Alexandra Jones, policy specialist at The Work Foundation, emphasised that “the changing world o f work is as much a factor as competition in the market. O ur research shows organisa tions are much better at implementing flexible work patterns, they are better at spreading staff holidays and managing workloads around Christ mas and during the summer.” There may be fewer summer vacancies* for librarians, chamber maids and ferry stewards, but new jobs have taken their place - recruit ment* agencies report that in 2003 boom areas for casual employment were call centres and retail*, with manual “picking and packing” jobs readily available. A d a p te d f r o m Tlx Daily Telegraph, 11 A u g u s t 2003 1. What could be the a<^vantages and drawbacks of the fact that young people seek temporary employme nt in the summer? Apart from earning their living, what do they gain or lose? Justify yc)uropinion. 2. From the point of vi<sw of a young person seeking a summer job, what are the advantages and disacivantages of working abroad rather than in Poland? Justify your opinion. 62 Egzamin ustny - Słownictwo 4. Praca Rynek pracy I iczen ie 4. - *zeczytaj tekst. W ykorzystując zawarte w nim słownictwo, odpowiedz na pytania. Looking for a job - some guidelines Before you are up to your eyeballs with CVs, covering letters and application : :rms, here are some basic steps on the path to success. • Evaluate your skills realistically and don’t be modest! • Identify your limitations and your strengths; what makes you tick*? • Determine what is important to you in a job and what type of organisation you wish to work in. • learning never stops - it is a lifelong process. Look for opportunities to learn. Persuasive CVs Lurriculum Vitae (CV) is the Latin for life history; your CV should be just that. A CV is vital in getting you a job so it should be persuasive, convincing and more Importantly, it should sell you. Employers take about 15-20 seconds to scan* a CV. : first impressions count! Qrornng Letters - Top Tips • A covering letter is an explanation for sending your CV • Keep your letter short: no more than one side of A4 handwritten, word rrocessed/typed. • Make sure it is factual and accurate - always check spelling and grammar. • Find out who your letter should be addressed to. •B e positive about yourself - emphasise* your strengths and highlight* skills, qualifications and experience that match the employer’s requirements. Słowniczek empnasisi emphasise - stress (podkreślić) feedback = opinion, reaction (opinia) h ig h lig h t = a c c e n tu a te (uwydatnić) knowledgeable about sth = fam iliar with sth (mający wiedzę naja kiś temat) legible = clear and easy to read (czytelny) low-key - no t attracting attention to oneself (powściągliwy, skromny) regurgitate = here: repeat w ithout understanding properly//«: bezmyślnie powtarzać) scan - look briefly (przejrzeć) scheduled = arranged (wyznaczony) W hat makes you tick? - W hat makes you happy, satisfied, etc? (Co lubisz*, Co Ci sprawia radość?) .-splications Essentials • Photocopy the application form and use it to do a rough draft. •B e original, don’t regurgitate* company brochures. • Always use black ink if handwriting your application and make sure your handwriting is legible* and neat! • remember you are selling yourself, so be positive. • .Pemember to take a photocopy o f your completed application - it will help to refresh your memory if you are called for an interview. Successful Interviews Being invited for an interview means you have already made a good impression! Build on this initial success. Keep your cool and sell yourself - you are the best person to do this. • “reparation is the key to success. It will give you confidence and will help you relax and remain clear-headed. •D o your research. Interviewers will expect you to be knowledgeable about* the : b and the company. • Think of questions you are likely to be asked and rehearse possible answers. Also consider questions you might wish to ask. • D ress - keep it simple, low-key* and professional. • Be punctual. Aim to arrive about 15 minutes earlier than your scheduled* interview time. • Be professional - be polite, make eye contact, give a firm handshake. Speak jdowly, clearly and confidently. •D o not be a bad loser if you don’t get the job. Put it down to experience. Learn by asking for feedback*. Tomorrow is a new day! Adapted from http://education.independent.co.uk 63 Egzamin ustny - Słownictwo 4. Praca Słowniczek indispensable = absolutely necessary (niezbędny) Pytania do dyskusji 1. Consider a job you wish to have in the future. What individual characteristics, skills, qualifications and experience are indispensable"' in it? How can your individual strengths (character traits and personality) help you in getting this job? 2. Looking for a job - along with writing a CV and covering letter, completing application forms and attending interviews - seems to be a kind of employment ritual. Why is every element of this ritual so important in actually getting a oarticular job? What do you think an applicant can learn about himself or herself in the process of following this ritual step by step? Dodatkowe zagadnienia do dyskusji 1. Present ideal working conditions for two jobs of your choice: a professional and a manual worker. Consider each of the jobs from the perspectives of the employer and the employee as well as the character of the occupation. Consider, for example, the number of working hours per day, equipment required (if any), safety regulations, pressures of the job, salary (or wages), opportunities for promotion and career advancement. 2. What could be the reasons why so many unemployed people decide not to look for a job but instead rather stay at home not earning their living? Present and justify your opinion. Which is better: a stable job with a low income or temporary one with high remuneration? Why? 3. In areas with high unemployment rates, what can be done to increase the number of jobs available? Are state authorities always responsible? Justify your opinion. 4. To what extent do you think the job people have is an expression of their social status? 5. Job satisfaction depends on our attitude, not on the job itself. Do you agree with this statement? Justify your opinion. 64 Egzamin ustny - Słownictwo 5. Życie rodzinne i towarzyskie Członkowie rodziny, święta i uroczystości I ..ic z e n ie 1. --zeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpowiedz na pytania. Słowniczek bobble - a small decorative ball o f wool (pompon) enhance - emphasize (podkreślić) The mummy diaries: a day to remember? By the end o f September, I have celebrated the following birthdays, in this order: my own; a niece’s; a brother’s; =nd a son’s. I use the word ‘celebrate’ loosely. The niece sometimes gets a card, plus an essential item in the pink world :: the small girl, such as a packet o f hairtlisrics, with a sparkly bobble11' in the mape o f a fairy. I don’t like my birthday :or obvious reasons and tend to buy my ~ n presents, wrap them and give them :: :he children to give to me, shedding : tars o f self-pity. My son Oliver, who has just turned tight, hosted a fuur-day event, which :uirted last Saturday with a party” at . climbing wall. Sunday and Monday” be spent at hom e receiving hand le livered gifts. After he had torn the wrapping o ff 0:5 present from a godfather and r:inaged to look appropriately delighttu. he proceeded to enhance5' the pre:us moment by opening the accom: mying card, laying it aside unread and rccring into the envelope. “No money again,” he muttered. And I shrieked “What do you say, darling?” to drown him out. My brother gets a telephone call. That’s all. O n my side o f the family, this is how we mark adult birthdays. The celebrant sits back and waits for all his immediate family to call him and ticks them off one by one. The rule is that the calls have to come in, obviously, on the day itself. In my husband’s family, on the other hand, not only do they call each other on the day but they also produce sum ptuous"' presents: portraits are secretly painted and unveiled, family silver changes hancs and there are trips to Venice. But that’s not us and, as you may have gathered, birthdays present the adults in my own family with the one complex demand: to remember on what day the birthday of the close family member falls so the all-important call can be made. But this is even harder than it sounds. Even if you have a birthday book or the big days marked on the calendar, the fact is one does not necessarily always know what day it is, does one? Adapted from The Daily Telegraph, 6 O ctober 2004 ania do dyskusji ’ Describe how you usually celebrate your birthday. Is it the way you want it to be or ould you like to do it differently? Present your opinion. 1 *Vhich holidays and celebrations are the most important ones for your family? Give 'easons why. How do you prepare for those occasions? sum ptuous = grand and expensive (wspaniały) Egzamin ustny - Słownictwo 5. Życie rodzinne i towarzyskie Słowniczek chore = a boring but necessary job (obowiązek) enhance - improve ('poprawić) interact = talk, communicate (nawiązywać kontakt) milestone = an im portant event (kamień milowy) m ourn = feel sad after sb’s death (opłakiwać, obchodzić żałobę) on the run = in a hurry (wbiegli) perpetuate - maintain (zachować, utrzymać) quit = give up (rzucić) rite o f passage = a ceremony m arking a new stage in life (rytuałtrrzćjśda z jednego okresu żyda do innego) spouse = husband or wife (małżonek, małżonka) uprooted - m ade to leave hom e (pozbawiony korzeni) Rituals: Family Ties That Rind Holiday gatherings, celebrations, even simple meals together, play important roles in creating family connections. In today’s lieclic woild whci. families aic so frequently uprooted’’', it is difficult for children to acquire a sense of continuity and security. However, a very important and lasting way for them to attain these qualities is through family rituals. Howr families celebrate holidays, participate in seasonal activities, or interact5’ at mealtime may seem unimportant. But according to many mental health authorities, rituals play a vital role in establishing and perpetuating"' a healthy lifestyle for families. Holiday Rituals'. Christmastime rituals could include caroling, delivering baskets to the poor, reading aloud from favorite holiday books, and a cookie exchange among friends. For some families Thanksgiving means special foods, and perhaps attendance at a Thanksgiving Day parade. Thanksgiving dinner at grandma’s or with extended family helps children establish a sense of connection. Religions Rituals: Religious rituals play an important part in many families. Saying grace before meals is one way for a family to connect with each other every day. Worshipping together, taking part in various church activities, and participating in religious affairs can enhance"' communication among family members. Seasonal Rituals: Seasonal rituals dealing with camping, hunting and fishing, vacations, and sports generate their own special kind of memories. For many families, returning to familiar haunts at vacation time establishes connections and rites o f passage* for their children. Mealtime Rituals: For many families, eating dinner together has become a thing of the past. With both parents working and kids whose schedules are filled with soccer practice, piano lessons, and many other extracurricular activities there isn’t much time left for mealtime togetherness. Breakfast and lunch are often eaten on the run*. However, more and more families find that, although it takes some doing, sharing the evening meal is one time when they can gather each day to connect. AJTectimate Rituals: Affectionate rituals are characteristic of happy families. Kissing your spouse* when departing for or returning from work sometimes seems to have more effect on children than one would imagine. A bedtime ritual of bath and story time is popular in many households. Not only does it help prepare a child for bed at the proper hour, but it allows the child to expect some time alone with a parent. Work Rituals:When parents are creative, they are able to transform family chores* into fun rituals. Every fall the Parker family in Ohio takes time out to work as a team raking up leaves on their three-quarter-acre city lot. Later, the family takes off for the local pizza shop. Birthday Rituals: For some lucky children a birthday party with friends and relatives gathered takes place every year. Some families celebrate with a traditional cake for the birthday person. Others allow the birthday person to choose a favorite meal. Milestone Rituals: Milestone* rituals bring us together to celebrate, or mourn*, in order to remind ourselves of who we are and what we’ve been through together. Wedding anniversaries or the date a loved one died looms large, but there arc other less notable times that represent passages. The day you moved into your new house, for example. Others mark the day they quit* smoking, or the day their family adopted a new puppy. The effectiveness of family rituals is related to the degree that parents actively cultivate them. It’s up to parents, therefore, to make a conscious effort to invest time, energy, and personal presence in order to celebrate rituals in ways that give a sense o f belonging, build a binding link among the generations, and develop memories that can be enriching to children and parents alike. Adapted from Vibrant Life, November 2000 1. Describe the family rit jais in which you participate. What is their role in your family? 2. The more rituals, the stronger the family ties. To what extent do you agree with this statement? Justify yotjropinion. 66 Egzamin ustny - Słownictwo 5. Życie rodzinne i towarzyskie Konflikty i problemy Ćwiczenie 2. -'ze c zy ta j teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpow iedz na pytania. Peer acceptance Peer acceptance is measured by the quality rather than the quantity o f a child or adolescent’s relationships. While the number o f friends varies among children and over time as a child develops, peer acceptance is often established as early as preschool. Factors such as physical attractiveness, cultural traits, and disabilities affect the level o f peer acceptance, with a child’s degree o f social competence being the best predictor o f peer acceptance. Children who are peer-accepted or p o p u lar have fewer problems in middle and high school, and teens who arc peer-accepted have fewer emotional and social adjust ment* problems as adults. Peer-acccpted children may be shy or assertive, but they often have well-developed communication skills. By contrast, rejected children tend either towards aggressive, antisocial behavior, or withdrawn, depressive behavior. They also don’t listen well, tend not to offer reasons for their behavior, don’t positively reinforce* their peers, and have trouble co operating. Antisocial children will interrupt people, dom inate other ch ildren, and eith er verbally or physically attack them. Depressive or withdrawn children may be excessively reserved, submissive, anxious, and inhibited"'. Competitiveness or domi nance by itself is not necessarily indicative o P low peer acceptance. In fact, popular children tend to have the characteristics o f both competitiveness and friendliness. Słowniczek adjustm ent = a change made to fit somewhere (dostosowanie) indicative o f sth = demonstrating sth (Świadczący o czyms) inhibited = not confident to say what one wants (¡xden zahamowań) reinforce = give support to sb (wzmocnić, wesprzeć) Adapted from Gale Encyclopedia ofPsycMogy : ania do dyskusji Define peer acceptance in your own words and describe its importance for children and teenagers. What are the risks and benefits of peer pressure? 67 Egzamin ustny - słownictwo 5. Życie rodzinne i towarzyskie Słowniczek breadwinner = a person w ho provides for the family (żywiciel rodziny) cohabitation = living together w ithout marriage (konkubinat) illegitimacy = birth out o f wedlock (nieślubne. / xxhodzenit) pose - present (stanowić) quintuple = increase five times (wzrosnąćpięciobotnie) resistant to sth = opposed to sth (opomy na cos) underlying = basic (jwklawowy) upheaval = disturbance (wstrząs) family fortunes The past 30 years have seen a genera tion of dramatic change in the shape of family life. That pace will not be continued in the next 20. The next two decades will be a period in which already well-established trends are consolidated. That is the consensus among researchers. And all are agreed that by 2020 it will be very hard to talk of a ‘typical family’, such will be the variety of shapes and types of families. The most marked characteristic of families since the 1960s has been that the traditional conception of the British family has disintegrated. The married couple with 2.4 children is disappearing. The sequence of life events: marriage, sex and children, has been radically reordered. Marriage rarely comes first and increasingly does not happen at all. Over the past 30 years, levels of co habitation"' have trebled, the number of babies born outside marriage has quintupled*, and the number of single-parent families has trebled. The most dramatic change, however, has been to the ‘happy ever after’ bit in the picture o f family life. In the past 30 years, the rate o f divorce has doubled; and half of all children now experience their parents’ divorce before they are 16. While the underlying* trends re shaping families will not change, our attitudes to those trends will. The recent period of revolutionary upheaval* will bed down into social acceptability. The stigma that used to surround divorce and illegitimacy* will be a subject only for the history books. Family life will have adjusted to a pattern of serial mono gamy, with a much larger number of stepfamilies. Lone parenthood will be a common phenom enon, but not necessarily a long-lasting one: on average, single parenthood lasts five years now, but that could drop lower by 2020 as the ‘churn rate’ of relationship breakdown increases. The diversity of family forms will be striking by 2020. Children living with both their biological parents in the same household will be in the minority. There will be dozens of different types of co-parenting arrangements, with combi nations of stepfamilies, or adults with children from previous relationships entering long-term relationships with others in the same position but choosing not to live together. The norm in families now is for one male full-time worker and one female part-time. By 2020, more women will be the primary breadwinner*, though that shift will be restricted by the fact that while earning power is being redistrib uted within the heterosexual couple, caring responsibilities have proved more resistant to* change. A dispropor tionate amount of housework and childcare is still done by women. The declining birth rate in many European countries - Britain’s has been declining also but at a slower rate - will pose* the acute problem of finding enough people to care for their ageing populations. Perhaps governments will finally have to tackle the chronic low pay and low status of care work to recruit sufficient numbers. Or perhaps they will adopt the short-term solution of import ing care, allowing women migrant workers on short-term contracts to staff our nurseries, old people’s homes and hospitals. Wc do not yet know. But whatever course policymakers choose, they and we face some tough challenges. Adapted from The Guardian, 25 September 2004 Pytania do dyskusji Single parenthood, children born out of wedlock to cohabiting couples, high divorce rates, low birth rates: which of these problems associated with family life do you consider the most urgent and the most relevant today? Justify your opinion. 2 . What is the stereotypical model of family in Poland? How similar or different to the stereotype are the families that you know? 68 Egzamin ustny - Słownictwo 5. Życie rodzinne i towarzyskie Formy spędzania czasu wolnego, okresy życia, styl życia Słowniczek compelling = convincing (przekonujqcy) enie 3. :aj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpow iedz na pytania. fractured = broken (tu: naruszony) g le a n - learn or collect ife w ithout TV On average, Americans watch TV more than four hours a day. More than h alf o f all Americans claim that -revision is their primary form o f enertainment. It’s no surprise, then, that neighbors are more often strangers than friends and, compared to the past, fewer petitions are signed, fewer rcanizations are joined, fewer social gêherings are organized and even 5 : cializing in families occurs less omen. Harvard professor and social :ip:ral researcher R obert Putnam daims, “Americans watch Friends,; they 1 : n’t have any.” Aside from occupational duties and 5 rep, television is the nation’s most rme-consuming activity. Similar to .iu lt viewers, children spend more cm e watching television than they spend on any other activity except keeping. School children spend 900 hours per year in school and 1,154 : urs per year watching television. This high volume o f television watching represents th e m ajo r source o f information and entertainment for Am ericans where in fo rm a tio n is gleaned"', both accurate and inaccu rate, about how people act, behave, look m d feel. N um erous studies dem onstrate that, without a doubt, frequent teleos ion viewing contributes to a number :f issues, including fractured"' family rime, poor reading and academic performance, increased violence, sedentary" lifestyles and obesity"'. A new survey reveals that hundreds o f A m ericans are surviving and thriving"* without television, and that their reasons for turning o ff television are simple, manageable and compel ling"'. By turning off television and taking back their time, they gained more communication with children and spouses"', improved marriages, experienced less co n flict am ong siblings"' and increased community involvement. They also became more active. TV-free individuals were pleasantly surprised at the freedom experienced with newly discovered time and more relaxed schedules, wherein life no longer revolved a ro u n d favorite program s. Benefits included self-enrichment hobbies and activities, more connection with family, and increased community involvement and volunteerism. Although admit tedly more disconnected from popular culture, they kept up well with news, current events and sports through radio, newspapers, news magazines and the Internet. Many families, readying themselves to go without television, prepared for the worst and anticipated a short-term turnoff with little support from family Nearly nine o f ten families became so convinced o f the value o f their decision, however, that they never turned the television back on. inform ation slowly and patiently (zbierać) obesity = the state o f being dangerously fat (otyłość) sedentary = spent sitting or not m oving much (siedzący) sibling - brother or sister (brat lub siostra, rodzeństwo) spouse - husband or wife (małżonek, małżonka) thrive = become successful, develop well (dobrze się rozwijać, mieć się świdnie) Adapted fro n Parks and Recreation, November 2002 tania do dyskusji *. What are the negative consequences of watching too much television? 2. What do you think are the reasons why people spend so much time watching TV programmes? 3. Would you choose to live without television? Why (not)? 69 - Słowniczek abdicate sth = give up on sth (zrezygnować7. czegoś) be due - be about to be born (miećsie urodzić) enmeshed in sth - caught up in sth (¡wikłany wcos) entitled to sth = having a right to sth (uprawniony do czegoś) expectant = future (przyszły) fake - no t real (podrabiany) lay down = establish, make up (ustanawiać) trot o ff = move away quickly (odbiec truchtem) GMîig birth the Swedish way If you are going to give birth anywhere in the world, you are best advised to do it in Sweden. According to this year’s Save the Children survey, Sweden is ranked as the best place in the world to have a baby, followed by D enm ark, Norway and Switzerland. The measurement criteria include infant mortality rates, health care for expectant"' mothers and the amount o f time o ff work the parents are entitled to*. Before the birth the m other can be o ff work for seven weeks. And after the birth parents are entitled to be off work for a total o f 480 days, 60 of which must go to each partner. In addition to all this time o ff the father is given an extra 10 days off before the child reaches two months, so he can be present at the birth and help support the mother afterwards. Before the child is due*, the mother receives a folder containing books on pregnancy, breastfeeding and informa tion on what to and what not to eat and d rink during pregnancy and breast-feeding. The thing you may be most looking forward to about giving birth in Sweden (apart from all the time off work) is directly after the birth. The nurse or midwife trots off* and returns with a celebration tray. There is usually some fake* ‘champagne’ for the new parents, fresh coffee, rolls and cakes or biscuits, along with a miniature Swedish flag - most civilized! Adapted from The Daily Telegraphy 12 October 2004 Parsmts want f© be teens5 pals Many parents would like to be best friends with their teenagers and young adult children, and they’d give their kids everything they want if they could, a new survey reveals. This doesn’t surprise family experts, who say these findings are a sign o f our times. The results have both positive and negative connotations. Some parents felt their own parents didn’t understand them, and they see a best friend as someone who is fun to be around, listens and is non-judgmental, he says. But unlike a traditional parent, a bestfriend parent “doesn’t give you rules and tell you what to do,” as one family expert says. He spent time with 45 families and says some o f the parents didn’t insist that their teens do such tasks as homework or household chores. Experts have different views on this parenting style. Some say being a best friend to your child doesn’t necessarily mean you’ve abdicated* your parental role; it just means you’ve changed it and are talking and reasoning things through instead o f sim ply laying down* the law. A parental best friend is wise, reasonable, understanding and knowledgeable. Others aren’t convinced this style is the way to go. Though being a friend and someone teens and young adults can look up to is good, being a best friend is being too enmeshed* in their lives. Part o f parenting is letting go. Years ago parents saw their children as financial assets who were needed to help run the farm, but parents today view their kids as emotional assets, the objects o f their love and affection. Many parents are working long days, so they want ‘quality time’ with their children to be friendly and non-confrontational, he says. The findings show that kids today aren’t necessarily going to follow in their parents’ footsteps when it comes to parenting. One 22-year-old man said: “There’s no way I’m going to be like my mom. My m om does everything for me. She’s made me lazy. There is no way the kids are going to rule my house. I’m going to be a tough parent.” Adapted from U SA Today Magazine, 12 O ctober 2004 70 Each family or a group of friends develops their own language - idioms, phrases, metaphors or inside jokes. Think of such peculiar phrases in your family or circle of friends. Give several examples and explain their meaning in English. What do you mink is their function? Of the several periods in human life-infancy, childhood, adolescence, adulthood and old age - which one do you think is (or should be) the best and the happiest? Justify your opinion. Out of the many leisure time activities - such as reading, doing sports, playing board games (chess, Scrabble, Monopoly and many others), going out or generally spending time with friends and fam ily-w hich ones do you think actually provide more leisure and rest: the ones we engage in with other people or the ones we do on our own? What does it depend on? Justify your opinion. 71 Egzamin ustny - Słownictwo 6. Żywienie Artykuły spożywcze, posiłki Słowniczek bread sauce = a sauce made from milk, bread, onion and spices, served with turkey or chicken Ćwiczenie 1. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słow nictw o, odpow iedz na pytania. parsnip - a plant with a thick yellowish root (pasternak) Yorkshire pudding = a round naked food served with beef as part o f traditional Britisn Sunday lunch The first meal o f the day in the m orning is breakfast (usually eaten between about 7:30 and 9:00). Many British people cat toast with butter or margarine and jam (often strawberry, raspberry, apricot or blackcurrant jam), marmalade (a type of jam made from oranges) or Marmite (a dark brown spread made from yeast). Melon, grapefruit or fruit cocktail are popular. Others eat a bowl of cereal, for example, cornflakes or muesli with milk, or porridge (a mixture o f oats, hot milk and sugar). A traditional English breakfast (also known as a cooked breakfast or a fry-up) is a cooked meal which may contain food such as sausages, bacon, kippers (herring which has been covered in salt and smoked), black pudding, scrambled or fried or poached eggs, mushrooms, fried tomatoes, baked beans, hash browns and toast. People sometimes eat a boiled egg, dipping (dunking) strips o f toast (soldiers) into the egg yolk. A continental breakfast is a small meal and is not cooked; for example, a bread roll or croissant with cheese or ham and a cup o f coffee. The most common drinks at this time o f day are orange juice or a cup o f breakfast tea. Many people have a tea-break at about 11:00 in the m orning (elevenses). If a meal is eaten in the late m orning instead o f both breakfast and lunch, it is called brunch. Lunch (sometimes called more formally luncheon) is the meal eaten in the middle o f the day (usually between about 12:30 and 2:00). M any people eat a sandwich (also known as a butty or sarnie in some parts o f the UK). Some people have a simple meal such as cheese and biscuits or soup and bread. A ploughman’s lunch is a traditional lunch for farmers: a bread roll, Cheddar cheese, pickle and salad, perhaps with a pork pie. It is also traditional for people to go to a pub with some friends for a pub lunch and a drink. A Sunday roast is a traditional meal eaten by a family at Sunday lunchtime; for example, roast beef with roast potatoes, parsnips"', peas, Brussels sprouts, green beans, Yorkshire pudding"', bread sauce"' and gravy. Mint sauce or redcurrant jelly is often eaten with lamb, apple sauce with pork, and horseradish sauce (a type o f mustard) with beef, cranberry sauce with turkey. Adapted from www.ukstudentlife.com 72 Egzamin ustny - Słownictwo 6. Żywienie Słowniczek Afternoon tea is a British institution. W hether spending a day at home or out and about in town or countryside, most British people enjoy th eir afternoon ‘cuppa’. There are few towns without at least one tea shop and all manner o f sandwiches, scones with jam and cream, and delicious cakes are served to accompany tea in tea shops and hotels throughout the land. The county o f Devon in south-west England, with its many dairy farms, is particularly re nowned for its ‘cream teas’, where scones51, are served with thick clotted cream. As for the drink itself, tea is traditionally brewed in a china tea pot, adding one spoonful o f tea per person and one for the pot. Freshly boiled water is then poured onto the leaves and the tea is left to ‘brew’ for a few minutes. Although hundreds o f different teas are available, the strong English Breakfast blend is one o f the favourites, with added milk, and a little sugar for those with a sweet tooth*. scone = a round cake, sometimes containing dried fruit, often served hot (babeczka) a sweet tooth = a liking for sweets (słabośćdo słodyczy) Adapted from The United Kingdom: a modem tradition I: may be ordered in an Indian restaurant, bought as a ready-made meal from the -permarket or prepared in the kitchen at home, but however it comes, the most popular iish in the UK today is curry: This is a spicy dish, made with meat, fish or vegetables, :: oked with crushed spices. It has countless variations and degrees o f heat, depending on i rw much chilli pepper you use. The skill o f a good cook lies in combining the spices :: rrectly. A range o f side dishes are served with an Indian meal, including chutneys preserves made from fruit, vinegar and spices. Adapted from The United Kingdom: a modem tradition tania do dyskusji 1 Is there a time in the day or a day in the week when all your family eat together? What meal is it? What sort of dishes do you usually have then? L If a foreigner asked you about a typical Polish dish what would you recommend? Give reasons for your choice. 73 Egzamin ustny - Słownictwo 6. Żywienie Słowniczek dropping = no t falling down easily but sliding o ff slowly from a spoon (tu:gesty) nutmeg = brown powder used as a spicc (gatht muszkatdowa) treacle = thick sweet black sticky liquid (syrup z melasy) Przygotowanie potraw , Ć w ic z e n ie 2. Przeczytaj tekst. W ykorzystując zawarte w nim słow nictw o, odpowiedz na pytanie. Howio MalceClirl§ima§ Pudding Christmas pudding is traditionally made on Stir-up Sunday, which is the last Sunday before Advent. The best puddings are then allowed to mature until Christmas. Properly made Christmas pudding should be extremely tasty but not very heavy and is a perfect culmination to the Christmas meal. Traditionally a sixpence would be placed within the mixture along with a very special secret ingredient. ★ ★ ★ This recipe is one that Robert Rees has made ever since he was a small child, and would help his granny in the kitchen. Use this recipe as a guideline and perhaps add your own special ingredient and nowadays a £ 2 coin could replace the traditional sixpence. 8 oz Self Raising Flour 1 lb Breadcrumbs 1 lb Suet 1 lb Dark Brown Sugar 1 Teaspoon Allspice 12 oz Currants - washed 24 oz Raisins - washed 12 oz Sultanas - washed 6 oz Mixed Peel 1. 2. 3. 5. 6. 7. 8. 2 oz Ground Almonds Grated Rind of 2 Lemons 1/4 Grated Fresh Nutmeg1' 8 Eggs 2 Cans of Guinness 1 pt Brandy 3 Tablespoons Black Treacle' Juice o f 3 Oranges 1 Grated Carrot 1 Grated Cooking Apple 1 Grated Baking Potato In a large mixing bowl place all of the dry ingredients and grated items. Make a well in the centre of the bowl. Whisk the eggs together well with the treacle. Place into the well. Start binding all the ingredients together. This is best done using your hands rather than a spoon so prepare to get messy! Once well bound add all the liquid ingredients to the bowl and mix very well. The mix should be of a ‘dropping*’ consistency. Add more liquid of your choice to adjust to taste and required consistency. Allow the pudding to soak overnight. The following day add a teaspoon of baking powder and also some extra alcohol as much of it will have been absorbed overnight. To cook place in a well greased pudding basin. Allow about an inch space from the top for the pudding to rise slightly. On the top of the pudding place a double layer of greased greaseproof paper and finally seal the top with a layer of tin foil secured with an elastic band. Steam the Christmas Pudding in a double steamer initially for 10 hours. Let the pudding cool and store until required. To finish cooking On Christmas Day place the pudding in a double steamer for another 5 hours. Turn the pudding out onto a large plate and flame with brandy (a quick tip is to warm the brandy slightly before pouring over the pudding). Adapted from www.bbc.co.uk P y ta n ie d o d y s k u s ji IB f iB S B n B H H B M B B H I What is your favourite dish and how is it made? 74 Egzamin ustny - Słownictwo 6. Żywienie Słowniczek Diety 3v/iczenie 3. : 'zeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słow nictw o, odpow iedz na pytania. Fruli aid Vegcfo&les Are M for Im Scientific studies have shown that people who eat a lot of fruit and vegetables may have . lower risk of getting illnesses, such as heart disease and cancer. For this reason, health authorities recommend that you eat at least five portions o f fruit and vegetables every day and it doesn’t matter whether they’re fresh, tinned, frozen, cooked, juiced or dried. How much is a portion? • One piece of medium-sized fruit, e.g. an apple, peach, banana or orange. • One slice of large fruit, such as melon, mango or pineapple. • One handful of grapes or two handfuls of cherries or berry fruits. • One tablespoon of dried fruit. • A glass (roughly 100 ml) of fruit or vegetable juice. • A small tin (roughly 200 g) o f fruit. • A side salad"'. • A serving (roughly 100 g) of vegetables, e.g. frozen or mushy peas, boiled carrots or stir-fried* broccoli. • The vegetables served in a portion of vegetable curry, lasagne, stir-fry or casserole"'. ?*ext time you’re shopping, buy one new fruit or vegetable vou’ve never tried before or didn’t Zee as a child. Tastes change and by exploring new foods you’ll be giving your astebuds a treat and doing your body a favour. casserole = food cooked in a deep ccvercd dish (potrawa duszona na małym ogniu) fiz z = th : bubbles o f gas in a drink (gaz, bąbelki) nudge = push sb gently with one's elbow'’ (poszturchiwać) side salad - salad served in addition to the m ain dish (sałatka do dan ia głóumego) square = satisfying, well-balanccd (pożywny) stir-fry = cook bv m ixing in hot oil for a snort tim e (podsmaży:) A d a p te d f r o m w w w .hbc.co.uk Eîretro Project A Kent school is hoping to woo pupils sway ff om burgers and pizza at lunchtime. Three teenage girls are giggling and HDdging"* each other on a school canteen bench, as they gaze at one of their friends, who is evidently performing an extrapdm ary feat. As they watch in astonish—ent, Vicky Iden places a forkful of cabbage ir.c butterbeans into her mouth, and chews. Aged 15, she has never seen a butterbean Ccrcre, and looks pleased at her bravery. Her c_issmates are stunned. "I can’t believe it. Vicky never eats vegetables,” gasps Amee Russell, also 15. "She only ever has chips or a chicken tikka cr.cwich.” But, over four days, the eating cabits of Vicky and around 100 of her fellow Tamils are being challenged by an innovative s&eme at Medway Community College in Chatham, Kent. The eat. retro project is taking the children back to the Sixties and Seventies era. with a traditional, nutritionally balanced menu: minced beef cobbler, cheese, Scotch eggs and vegetable stews have been served up, followed by such nostalgic treats as tapioca and Welsh pudding with custard. Jugs of water have replaced the cans of carbonated drinks the children usually buy. The youngsters are also given free milk at breaktime. “I’m hoping that this project will make the children more aware of choosing healthier options,” says headteacher Andrea Ferris. “It’s also about re-educating their tastebuds; a lot of them eat so many burgers w ith chips th a t other flavours are unfamiliar to them. What they cat also affects their learning abilities, and I’m sure the staff are looking forward to teaching students who aren’t full of fizz51’.” “Today, children don’t consider vegeta bles as a necessary accompaniment, and often choose pizza or pizza and chips, which they regard as a square"' meal,” says Aylin, the nutritionist at Medway College. “Change is going to come slowly, but it’s important that we work towards a compromise. ” Adapted from The Daily Telegraph. 5 November 2004 75 Egzamin ustny - słownictwo - 6. Żywienie Słowniczek diabetes = a disease in which there is too much sugar in the blood (cukrzyca) nutrition = consum ption o f food for good health (odzywianie) obesity = the state o f being dangerously fat (olytoti) savoury = salty, spicy (slurry, pikdnlny) single ou t = choose from among a group (wybrat) swede = a round yellow root vegetable (brukiew) vending machine = a coin-operated machine that sells food (automat, np. z napojami) watershed - breakthrough (przdoritowy) A Ban on Food Advertising Television advertising encourages unhealthy eating in children and probably plays a key role in obesity"', the Food Standards Agency said yesterday in a ‘watershed’* report on child nutrition*. The study, the most comprehensive of its kind, is likely to have severe repercussions for the food industry, including the possibility of a ban on advertising food to children and health warnings on crisps and sweets. A team of scientists and nutritionists at Strathclyde University compiled the study, which is the first to claim a direct link between television advertisements and the type and amount of food eaten by children. The proportion of obese children aged 6 to 15 rose by 3.5 per cent between 1996 and 2001, by which time one in six 15-year-olds was classified as obese. It is now clear and unarguable that there is a direct relationship between food adver tising to children, poor diet, and rising levels of obesity and d i a b e t e s * . Possible responses to the report include an advertising ban, health warnings on children’s foods with high sugar, salt or fat content, a ruling on promotions used on vending machi nes*, and media awareness classes for children. The report singled out* the ‘Big Five’ of children’s food: sugary breakfast cereals, soft drinks, confectionery, savoury* snacks and junk food to show a direct link between the amount of advertising seen by children and the food they eat. The 10 biggest spenders on food advertising, all of which target children, have increased their budgets by £100 million in 10 years. McDonalds spent most, laying out almost £42 million last year. Adapted from The Daily Tekpraph, 26 September 200: Recent Changes in British Eating Habits • Consum ption of semi-skimmed milk overtook whole milk in 1993. ° Bananas overtook apples as the fresh fruit market leader in 1996. ° Over the past ten years we’ve started buying more non-traditional types of bread, such as French, naan and pitta bread, ciabatta and bagels. ° We’re drinking 12 times as much bottled mineral water at home compared to the mid 1980s. ° In the 1980s we made our move from butter to soft margarines and today, reduced-fat spreads are the preferred option. ° We’ve also switched from harder cooking fats to vegetable oils such as olive oil, which, believe it or not, 25 years ago was only available in chemists. Newly available vegetables, such as mushrooms and exotic salad leaves (such as rocket, radicchio, chicory and baby spinach) have grown in popularity compared with traditional veg like swedes*, parsnips and Brussels sprouts. Adapted from wvw.annccollins.com 1. Recent Changes in B ritish Eating Habits implies that the British habits are becoming healthier. Could you s<ay the same about Polish eating habits? Justify your opinion, 2. Should junk food adv'ertisements be banned, like those of alcohol and cigarettes? Why? Why not? 3. If you could write the rrlenu for your school canteen, what would you like it to serve? Do you think that your me nu would be popular with your friends at school? Why? 76 Lokale gastronomiczne Ćwiczenie 4. --zeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich s łow nictw o, odpow iedz na pytania. Taking the Boys Out On the eve o f his return to school, 1 offered to take my son and his friend our to eat. We decided we would try the :jew Vietnamese restaurant in Crouch End, which had already generated a great deal of local excitement. The restaurant has quite a plain interior: simple tables, pine seating, not much in the way o f decoration beyond i. couple o f Vietnamese conical"* hats hung on one wall. But it was lucky that we arrived early. It’s not a big space and it is staggeringly popular. By 7.15 pm . all the tables were gone and people were being -_rned away. We had an adorable waiter, i Vietnamese boy with sweet cheeks and i Tintin quiff. “What’s your secret?” I asked. “Goo foo, no spensive, me have :. c smile!” And now I think about it, that probably is the secret of a popular local restaurant. As if to confirm this, one able was occupied by a solo gentleman reading a book while eating, and I liked diat. If a single diner feels comfy, then it usually means the place is not pretentious. The food at Khoai all sounded lovely, making it very hard to choose. I went cemented* just trying to settle on - starter. I thought I might want Bo La Lot grilled beef seasoned with spices, cinnamon and lemongrass, wrapped in wild betel leaves, £5.25). But then I thought I might want Cha G:o (spring ■oils with grated carrot, onion, cello phane rice sticks and cloud ear mushDom wrapped in egg rice paper, £3.30). I I o love a good cloud ear* mushroom. In she end, though, after a great deal of pained dithering*, I went for Canh Chua with prawns, a soup made from a tama rind broth containing pineapple, toma toes, chilli, okra, beansprouts, fried garlic, spring onion, coriander and all manner o f herbs. It’s terrific: fruity yet spicy, sweet yet sour, with prawns as plump as anything, all wonderfully fresh, and an astonishing £3.65. One smelly boy had Muc Lan Bot, squid sauteed with pepper-corn salt, chilli and garlic (£4.95). I’m afraid I didn’t get a taste because he wolfed* it all so quickly. He said it was delicious, though, which strangely didn’t make me feel any better about missing out. The other smelly boy chose a Chinese-style dish, the crispy duck with pancakes, which was also perfect. Next, I had the fried tilapia in fish sauce with fresh green mango, which at £8.50 was the most expensive m ain course you could have. My fish had been m arinated in fish sauce, and then cooked so that the skin was spicy and crisp, while the white flesh was pearly and juicy. I loved every mouthful, and left nothing except the poor thing’s spine and scary teeth. One boy had stir-fried chicken in chilli and black bean sauce, while the other had prawns with pickled greens. We shared a jasmine rice and some chicken egg noodles. We were happy beyond belief. Khoai is a terrific little family-run restaurant. Do try it if you can. Appar ently it is less busy on weekday nights and is good for lunch, when you can simply pop in for a bowl of Pho, Vietnam’s national dish, which is a wonderful meal-in-bowl rice noodle soup, and which comes in large or small (£3.40 or £4.75). Słowniczek conical = shaped like cone, i.e. an object with a round base and sloping up to the top (stożkowaty) demented = behaving in a crazy way because o f worry (obłąkany, bliski obłędu) cloud ear = thin, black m ushroom with a delicate, m ild flavour (gatunek grzyba, uszak gęstrrwłosy) dither “ be unable to make a decision (być w rozłące) w olf - eat sth very quickly (pożreć) Adapted from The Spectator, 20 November 2004 77 Egzamin ustny - Słownictwo 6. Żywienie condem n = disapprove strongly (polepić) hom ogenisation = making things or people similar (ujednolicenie) The Indian capital has recently seen the opening o f its first slow food café. The café called Navdanya was inaugurated by Carlos Petrini, the Italian founder o f the movement that tries to counter the consumption of fast food worldwide. The movement began in Italy about 20 years ago and has now spread to 45 countries across five continents and has more than 80,000 members. Slow food is essentially a movement for the protection of the right to taste. M r Petrini says: “Each nation has its own identity with regard to food culture, each village has its own particular foods and recipes, whereas fast food represents a homogenisation* and standardisation o f food cultures and tastes all over the world.” The director o f Navdanya, Vandana Shiva, is a well-known green activist. She says the food served at the café is made from ingredients grown organically and is meant to provide healthy food to the ‘successful-but-overstretched’ Indian. “It’s a place where you can eat out without worrying about your diabetes, high blood pressure or cholesterol,” she says. Mrs Shiva says the café will double up as “a place for food literacy for the young who are in the ‘M cDonald’s-Coca Cola’ culture.” They are condemned*, she says, “because the hum an body is not designed to survive on that diet.” M r Petrini believes fast food is a passing trend in India. “Indians are very linked to their tastes and traditions and I don’t believe they’ll abandon their rich food heritage for low-quality food produced by these fast food chains. I don’t think Indians will accept this gastronomic imperialism,” he says. Adapted from http://news.bbc.co.uk Pytania do dyskusji 1. Do you think that slow food will catch on in Poland? Give reasons for your opinion. 2. What kind of restaurant would you choose if somebody invited you out as a treat? Justify your choice. Dodatkowe zagadnienia do dyskusji 1. Do you think that your own eating habits are healthy? Is there anything you could do to make them more so? 2. What is the role of school in promoting healthy eating habits? Present and justify your opinion. 3. Do you sometimes eat out with family or friends? What kind of places do you usually choose on such occasions? Why? 4. In the modern world more and more traditional dishes are disappearing; international versions of pizza, pasta and curry seem to be taking over. What Polish dish would you miss most if it were to go? Why? 5. Describe the most memorable meal you have ever had (either delicious or disgusting). 6. What place to eat in yourtown would you recommend to foreign tourists? Why? 78 Słowniczek 3 Y iczenie 1. : "zeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słow nictw o, odpowiedz na pytania. Shops and shopping in Britain Department stores are found in all big cities. They are big shops where you can find almost everything you want and which offer a wide choice of goods. The most famous British iirartment store, Harrods, started as a small grocery shop in 1849. The present store has - : re than 300 departments and a staff of over 4,000 people. The display in the food hall is i —.azing. For example, there is a choice of over 500 types of cheese. Street markets are both fun and cheap. Most markets sell fruit and vegetables, clothes, : roking utensils, records and jewellery. In London, there are about 40 or 50 markets. Some redalise in flowers, pets or second-hand books. Some towns are called market towns: a market is held there, usually once a week. People :: me from the surrounding villages to do their shopping there. In the centre of most towns and villages there is a main street with lots of different shops. This street is usually called the High Street. The high streets of Britain are beginning to look - : re and more the same. This is because they are full of branches of big chain-stores. One of die best-known chain-stores is Marks & Spencer, which sells clothes and food. The company kzs over 700 stores worldwide and has a reputation for good quality. In most high streets risere is a charity shop. All the profits from the things sold go to charity. Oxfam is the bestknown chain of charity shops and it sells second-hand clothes and books. Eighty-seven per cent of British people live less than a mile from their local corner shop. \ : orner shop is a small shop on, or near, a street corner. Many arc run by Indian or Pakistani -i~ ilies. Most corner shops sell food and newspapers. They arc open until late in the evening, 2 well as on Sundays. Many small high street and corner shops are closing because people prefer to drive to . 'hopping complex outside town. There they can park their cars without any problems and :: all their shopping in one place. In a British shopping complex, you usually find a supermarket, a branch of most of the : :n-stores, some smaller shops, a few cafes and sometimes a multi-screen cinema. Most of mi new shopping complexes are built near big roads, outside town. Here you also find :■-perstores’. These enormous shops sell their products much cheaper than the high street .1 : ps. craft stall = a smali open-fronted shop selling e.g. handm ade items (stoisko z rękodziełem; stoisko z wyrobami rzemieślniczymi) the Medway Towns = towns on the river Medwav: Rochester, Gillingham and C hatham Adapted from www.studemske.sk S hopping G uid e - H e ttip s łe a d VsiUmyj -Dmpstead Valley offers a fíne selection of shops to the Medway Towns"’. There are a number of large stores as well as craft stalls"'. There is also a recently refurbished ■rod hall with a variety of fast food outlets. Accessibility: The Centre makes shopping easy for the less mobile, with ground level shops .el i wide entrances, also special facilities & toilets for the disabled. Facilities: There are 2,200 free car parking spaces, with designated motorcycle and bicycle t .rking in the underground car park. Parent and baby rooms are available, as well as baby :: trie warming facilities. There is also a food court, for those who build up an appetite while copping. I p e n i n g H o u r s : M o n d a y - F rid a y 9 a m - 8 p m ; S a tu rd a y 9 a m - 7 p m ; S u n d a y 1 Oam - 4 p m . Adapted from www.bbc.co.uk 79 - Egzamin ustny - Słownictwo 7. Zakupy i usługi Słowniczek compulsive = difficult to control (nalogvwy, kompulsyi&ny) conceive = imagine, think up ( wynyûic\ stworzyv) Shopping Innovations The Mall A shopping centre, shopping mall, or shopping plaza, is the modern adaptation o f the historical marketplace. The mall is a collection o f independent retail stores, services, and a parking area, which is con ceived1', constructed, and maintained by a separate management firm as a unit. They may also contain restaur ants, banks, theatres, professional offices, service stations etc. The first shopping mall was the Country Club Plaza, founded by the J.C. Nichols Company and opened near Kansas City, Mo., in 1922. The first enclosed mall called Southdale opened in Edina, Minnesota (near Minneapolis) in 1956. In the 1980s, giant mega-malls were developed. The West Edm onton Mall in Alberta, Canada, opened in 1981 - with more than 800 stores and a hotel, amuse ment park, miniature golf course, church, ‘water park’ for sunbathing and surfing, a zoo and a 438-foot-long lake. A SK THE DOCTOR Shopping cures my depression I just can’t control my shopping habits, and as each week goes by I find lam buying more and more things we don’t really need or can’t afford. W hen I get home I hide things and feel guilty for a while (and even sometimes quite sick with fear, but funnily enough not more depressed) about what I might do, but it doesn’t stop me going out again the next day. How can I stop spending money? Lizzie A: Dr Trisha Macnair responds This isn’t just a pleasant habit run wild - you arc describing a well-recognised response to depression. A considerable number o f people, often but not always women, become shopaholics as a way o f coping with their low moods. The condition was first recognised over a century ago and is known as oniomania. In fact the American Psychological Association have estimated that in the US alone there are now as many as 15 million compulsive"' shoppers. Adapted from wvav.bbc.co.uk Pytania do dyskusji 1. What kind of shops do you visit with pleasure? Why do you enjoy shopping there? What makes your favourite shops special? Is it location, quality of service, variety of goods, reasonable prices or something else? 2. Where do you never shop? Why not? 3. In the developed countries more and more people turn to shopping as a way of coping with depression. Do you think that shopping may help improve one’s mood? If yes, how? If not, why not? Justify your opinion. 80 Egzamin ustny - Słownictwo 7. Zakupy i usługi Reklama Słowniczek leżenie 2. meczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich sło w n ictw o , odpowiedz na pytania. bulk = the enorm ous am ount o f sth (tu: ogrom) inundate with sth = flood over in large am ounts w ith sth (zasypaćczymś) part with sth - give sth away (rozstaćsię z czymś) Advertising Advertising is a huge global business. Each year billions o f pounds are spent in an attempt to influence our decisions and to persuade us to spend more. relevant = directly connected (odpowiedni) Think o f the number o f messages that are aimed at each one o f us on an average day. On the high street, on public transport, in newspapers and magazines and on television we are bom barded with images and slogans designed to make us part with"' our cash. Because o f the enormous amount o f advertising there is around, Die advertising industry is constantly trying to come up with new ways o f getting 3 ur attention. The advertising industry classifies each person according to earnings, education, sicial habits and gender, then it uses these classifications to target advertising at Die relevant" audience. Obviously the most expensive item s are aimed at those most likely to afford them. Adapted from www.bbc.co.uk Qs ¿ M1 V 7 0 3 £ W® a O £ K r a 9 All forms o f advertising are effective, otherwise nobody would bother f : pending the colossal amounts o f money they do each year on prom oting their products. The methods used and their effectiveness depend on a number of : actors which include the actual product, the target audience and the size o f the advertising budget. M ost effective are the forms o f advertising which reach a very large audience “ery quickly In the past, TV was probably the best m ethod, but this has been overshadowed by Internet advertising which can reach millions o f people through bulk e-mails" , although it has become somewhat o f a nuisance recently my inbox regularly gets inundated w ith5’ unwanted advertising junk mail). N ewspapers carry a lot o f adverts, because they are read daily, so new products can re readily advertised. Magazines (especially magazines targeted at specific i udiences such as teenagers) are also good advertising vehicles. Adapted from www.bbc.co.uk ■Svertising appears in more and more forms, for example, TV ads, billboard posters, eaflets, bulk e-mails, etc. Do you think that some forms of advertising are more tra ctive than others? Why? Why not? -a t makes an advertisement appealing to young audiences? Is it the witty language, sual effects or something else? Give reasons for your opinion. 81 Egzamin ustny - Słownictwo 7. Zakupy i usługi Słowniczek estimate = a statement o f the cost o f a job (wycena, szacumk) Sprzedawanie i kupowanie, reklamacja, korzystanie z usług Ćwiczenie 3. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich sło w n ictw o , odpow iedz na pytanie. garage = service station (warsztat samoc}x>douy) PURCHASES The main statutes th a t cover your rights w hen shopping or buying a service are ) The Sale of Goods Act 1979 and the Supply o f Goods and Services Act 1982. • The law says that goods must be of ‘satisfactory quality’ - goods must be free from defects. • They must be ‘fit for their purpose’ - this includes if the seller assures you they are capable of performing the way you describe you want them to. • They must be ‘as described’ - if you buy a product that has a label stating the product is 10 0 % fat free, then that is what you should get. • These are your statutory rights which are contained in Acts of Parliament. All goods bought or hired from shops, street markets, mail order or door-to-door sellers are covered by these rights. They include goods bought in sales. • You have NO rights if you simply change your mind about something you have bought, made a mistake, or were told about the fault before you bought it. The shop may exchange or give you a refund as a gesture of its goodwill. Adapted from www.bbc.co.uk SERVICES The law covering services is the Supply of Goods & Services Act. When you pay for a service, for example from a hairdresser, plumber or garage*, you are entitled to certain standards. A sendee must be carried out: • ‘with reasonable care and skill’ • ‘at a reasonable charge, if no price has been fixed in advance’, and • ‘within a reasonable time’ It you are buying a sendee such as building work, it is a good idea to get several estimates*. Check whether the person or company providing the service is a member of a trade association. The only way to be reasonably sure a service is reliable and good, is to talk to past customers. Or, you could choose a sendee on the recommendation of someone else you trust. Adapted from www.bbc.co.uk Pytanie do dyskusji There is a saying in English: The customer is always right. How do you understand it? Do you agree or disagree with it? Are there any limits to customers’ rights? Justify your opinion. 82 Egzamin ustny - Słownictwo 7. Zakupy i usługi Środki płatnicze, banki, ubezpieczenia Ćwiczenie 4. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słow nictw o, odpow iedz na pytania. Ways to open an account Słowniczek savings account = a kind o f account which you use to save money ana cam interest (mchmek oszczcdnuscimpy) withdrawal = money taken out o f a bank account (podjpie pim kdzy z konla) interest rate = a percentage o f the money borrowed or earned (stopaprocentou'a) There are several ways to open an account now. • Over the phone: According to the bigger chain banks, people are increasingly picking up the phone to open a bank account. The process will take longer because you’ll have to mail in your signature, but it is a fairly simple way to go. ° On the Internet: Many banks - especially the online banks - offer applications over the Internet. Simply call the bank to ask for their website, or look it up here. • In person: One o f the advantages o f opening a bank account in person is that you can ask the teller all o f your questions and get immediate answers (as opposed to waiting two business days to get an e-mail response). Because you can sign all the papers on the spot, the process o f opening an account is also speedier in person. Questions to ask The following questions MUST be answered before you give your money away. What if you forget to ask about time deadlines, and suddenly realize that you can’t touch your money for three years? So always get the answers to the following: 1. Is there a monthly fee for maintaining this account? I f so, what is it? 2. Is there a minimum balance that I must keep within this account? If so, what is it? And what sorts o f fees apply if I go under that limit? 3. W hat is the interest rate* o f my savings account*? 4. Is the account for which I’m applying FDIC insured? (You definitely want your account to be insured by the Federal Deposit Insurance Corporation. If your bank ever goes bankrupt and loses all your money, the FD IC’s will pay you back down to the very last cent.) 5. Is there a lim it to the amount o f transactions (deposits/withdrawals*, check writing, ATM [Automated Teller Machine] uses) I have per month? If so, how many do I get o f each? What sorts o f fees apply if I go over my limit? 6 . Where can I withdraw cash without paying any fees? W hat is the fee for using an ATM machine that doesn’t belong to this bank? One final tip: find a nice person at the bank, get his/her name, and always ask for that person. Adapted from www.soyouwanna.com 83 Egzamin ustny - Słownictwo 7. Zakupy i usługi Słowniczek C re d it C a rd s Taking responsibility claim form = a written request lor money you think you have a right to have returned (formularz zwrotu poniesionych kosztów) receipt = a w ritten statement chat you have paid m oney or received goods (pokwitowanie, paragon) W hen the credit card bill arrives, it is important to check it for errors and then pay the whole balance if you possibly can. Don’t be tempted to only pay the minimum amount, as this is often only 3% o f the total debt. Look at how much interest you have paid in the last year - think what else you could have done with that money. Remember that if your store card* has an interest rate o f 28.5%, over two and half years you will end up paying twice the original cost o f the item. resubm it = subm it again, i.e. offer for consideration (złożyć, przedłożyć\ponownie) Adapted from http://news.bbc.co.uk store card - a credit card issued by a shop (karla kredytowa wydana przez skląy) In su ra n c e W hen you send your claim to the insurance company make sure that you keep copies o f your claim form*, receipts* and reports. Because if the insurance company says they didn’t receive your letter, there is nothing you can do. In future, if ever you are required to submit receipts and/or reports in support o f a claim, only ever send copies; keep the originals. Also get proof o f receipt by sending the correspondence either by recorded or special delivery (the latter is considerably more expensive). At least this way the recipient cannot deny receipt, and in any event you can always resubmit* copies. Adapted from www.bbc.co.uk Pytania do dyskusji 1. Some people claim that credit cards are traps that make you spend more. Do you agree? Why? Why not? 2. Some banks have special offers to encourage teenagers as young as 13 to open bank accounts. To what extent does having a bank account encourage saving? What may be some of the advantages of keeping your pocket money in a bank account as opposed to a piggy bank? Dodatkowe zagadnienia do dyskusji 1. Shopping centres and big supermarkets are places where more and more families not only shop but also spend their free time, especially at the weekends. Do you agree with those who claim that this behaviour poses a threat to family life? Why? Why not? Justify your opinion. 2. In Poland there are still many small grocery shops. Would you miss them if they were to close down? Why? Why not? Justify your opinion. 3. In Britain there is an organisation which controls the content of advertisements and may ban unsuitable advertisements (for example advertisements which attack the products of other companies). What kind of advertising should be banned in your opinion? Why? Justify your opinion. 4. Some people claim that advertising is a great waste of time and genius, that human effort and artistic talent should be spent on something better than designing a Coke bottle. To what extent would you agree with this statement? Justify your opinion. 5. Services are a growing industry. A few years ago pizza delivery was a novelty in Poland, today you can have your dog walked by a professional dog-walker. Think of one particular type of service that makes your life easier and explain why you couldn’t live without it. 84 Egzamin ustny - Słownictwo 8. Podróżowanie i turystyka •' v-Pi®«® Środki transportu, wycieczki kwiczenie 1. : ~zeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpow iedz na pytania. Słowniczek congestion = a large am ount o f traffic; traffic jams (korki, zator) linger = delay leaving the place (ociągaćsię, pozostać dłużej) Walking is the most sustainable means of transport according to the Ramblers’ Association* Walking is the most natural mode o f transport and the one that has the least impact on the environment. Walking need not require any special equipment, does not produce any additional polluting waste and the only fuel you’ll need is a healthy meal. Walking is safe. Unless you walk in very difficult conditions, you don’t need any special training. Walkers also pose"' less o f a danger to other people than users o f heavier modes o f transport. According to the Environmental Transport Association, people in cars regularly suffer three times as much pollution as pedestrians because they are sitting in the line o f the exhaust fumes from the car in front. Walking is available to almost everyone for free: only 4% o f people in Britain either need help when walking outside the home or are unable to walk on their own at all. Walker-friendly places are people-friendly places. Putting walkers’ needs first results in a more attractive, ‘liveable’ environment for everyone, where people not only walk but also linger*, meet, interact and play. More people out and about on foot makes everyone feel safer and discourages crime and anti-social behaviour. People will walk more if they’re given good information and attractive facilities. TravelSmart, an approach which uses personalised expert advice to help people switch to sustainable* transport options, was first piloted in Perth, Western Australia, where it resulted in a 14% reduction in car trips. The single biggest increase, 35%, was in walking. TravelSmart is now being introduced in parts of Britain. W hen people who have reduced their car use on short journeys are asked why they have done so, the most popular reason given is to get more exercise (34%). The least popular reason is to reduce congestion* (3%). Two thirds o f people say that pedestrians and cyclists should be given priority in towns and cities even if this makes things difficult for other road users. pose = create (stanowić) sustainable = using natural energy ana resources so as not to harm the environment (odnawialny\ przyjazny dla s'rodowiska the Ramblers’ Association = a British organization w hich encourages walking in the countryside as a way o f spending free time Adapted from www.ramblers.org.uk Pytania do dyskusji 1. Strange as it may seem, walking does have some advantages as a means of transport. What are they? 2. What drawbacks of walking can you give? What can be the reasons why the Ramblers’ Association does not present any of them in the text above? 3. It is sometimes said that a genuine tourist prefers walking to other means of transport, regardless of the destination (including visits to big cities). Explain reasons for this view. Do you agree with it or not? Why? 85 Egzamin ustny - Słownictwo 8. Podróżowanie i turystyka Słowniczek alternate = alternative (altenmtywny) assistance = aid, help (pomoc) conceal - hide (ukryivac) discard = get rid o f (pozbydsif) surcharge = additional charge or payment (doptald) Some Advice to Air Travelers in the US Call in advance to reconfirm any domestic or international flight anywhere in the world. Verify that you have a confirmed reservation. Flight numbers, times, and routings are subject to change at any time without warning. Don’t plan to have anyone accompany you to the gate, wait with you, or meet you at the gate on arrival. Only ticketed passengers will be allowed in departure or arrival gate areas or beyond security checkpoints. If you have an c-ticket, bring a printout o f your e-ticket receipt or confirmation with you. If you can’t produce printed evidence that you have a ticket, you will not be allowed through the security checkpoint. A confirmation number will not be sufficient: you’ll need a printed receipt or official confirmation notice. Be prepared to pay additional security surcharges* when you check in. Airlines, airports, and governments worldwide continue to increase ticket taxes, security fees, and surcharges. Some o f these are included in ticket prices, but others are payable at check-in. Get to the airport early. Standard check-in time is at least two hours prior to scheduled departure for most international flights. If you don’t allow lots o f extra time, you risk missing your flight. You have to go through the metal detectors and sometimes have your carry-on baggage examined. This is taking much longer than it used to, making the lines at these checkpoints much longer. You will be allowed no more than one carry-on bag. If you have anything that might be used as a weapon, or might conceal* a weapon, you will have to put it in your checked luggage or discard* it (without compensation), rather than carry it on. This includes knives, scissors, metal nail files, corkscrews, large or sharp metal objects, aerosol cans o f any size, etc. Under orders from the US Department o f Transportation, all checked baggage must now either be put through explosives detectors or be matched to passengers. Alm ost all airlines in the USA are using ‘positive passenger bag matching’. If a passenger checks a bag, but doesn’t actually board the plane, either they have to be located and put on the plane, or their baggage has to be located and removed from the plane, before it is allowed to depart. Airlines are n ot responsible for providing alternate* transportation or accommodation when flight cancellations or delays are caused by circum stances beyond their control, including government orders or acts o f war or terrorism. Airlines may, as a customer service gesture, help you locate accommodation or alternate transportation, but they have no legal obligation to provide any assistance* or pay for alternate transportation or other costs occasioned by delays or cancellations. Airlines must either refund the amount you actually paid for your tickets, or allow you to use them on alternate flights. This is their only legal obligation. 86 Egzamin ustny - słownictwo 8. Podróżowanie i turystyka Słowniczek If your ticketed flight doesn’t operate and the airline is unwilling or unable to accommodate you on acceptable alternate flights, you are entitled to* refund o f the amount you paid for your tickets. Note that the face value* o f your tickets is typically the official ‘published fare’. If you bought a discounted* ticket, the amount you paid, and thus your refund, may be substantially less than the official fare printed on your tickets. Travel insurance policies vary in whether they cover expenses from flight schedule changes, cancellations, or delays caused by government orders or acts o f war or terrorism. Contact the claims department o f your travel insurance company for advice on coverage* and claims procedures. Adapted from www.hasbrouck.org 'ytania do dyskusji 1. What are the risks and responsibilities involved in air travel that people have to take? 2. What can travellers themselves do to ensure a safe and stress-free journey by plane? Getting around NYC by subway coverage = the am ount o f protection provided by an insurance com pany (pokrycie\ ochrona ubezpieczeniowa) descending - going down (schodzące w dół) discounted = at a reduced price (o obniżonej cenie) downtown - towards the city centre (w kierunku centrum miasta) entitled to sth = having a right to sth (uprawniony do czegoś) face value - the value o f a ticket etc that is shown on the front o f it (wartość nominalna) shuttle = a train going from one place to another and back (pocu (pociąg wahadłowy) turnstile - a gate that turns in a circle and lets one person at a tim e go through an entrance (bramka, kolowrot) uptown = away from the city centre ' jwyferii miasfa) Subways arc a fast, easy, and inexpensive way to get around the city. Trains run 24 hours a day, with waiting time between trains normally just a few minutes, depending on the time o f day. The 714-mile New York City subway system has 468 stations serving 24 routes: more than any other system in the world. It operates 24 hours a day, is safe, and is used daily by more than 3.5 million people. Subway entrances in New York are usually found on street corners, marked with a staircase descending* to the station. The stop will have a large green ball outside (indicating a booth inside where you can buy tokens or MetroCards) or red ball (no token booth inside; you must have fare available to enter). Directions will usually be to take either an uptown* or downtown* train; there are also several crosstown shuttles*. Many subway entrances specify Uptown Only or Downtown O nly meaning trains on the platform accessed by that specific entrance will be going in only one direction. A platform with trains running in the opposite direction will most likely be across the street behind you, an entrance across the street to your left or right will most likely have trains running in the same direction. The cost is $2 per ride, no matter how far or how many times you transfer (as long as you don’t pass through the turnstile* gate; if you do, another fare must be paid). Purchase either tokens (coins for each ride) or a MetroCard, which can save you money on multiple rides. You may transfer free from bus to subway, subway to bus, or bus to bus within two hours o f the time you paid your fare. Unlimited Ride MetroCard includes all transfers, at no charge. Adapted from www.nycvisit.com 87 Egzamin ustny - słownictwo 8. Podróżowanie i turystyka intersect = cross each other (przecinaćsię) liable for sth = subject to sth (¡xxllegajacy czemuś) squiggle = a line that twists and turns (zawijas) valid = usable (ważny) London Underground was formed in 1985, but its history dates back to 1863, when the world’s first underground railway opened in London. Today, London Underground is a m ajor business with three million passenger journeys made a day, serving 275 stations over 408 km (253 miles) o f railway. The London Underground, or The tube’ as it is universally known to Londoners, is normally the quickest and easiest way o f getting round London. Greater London is served by 1 2 tube lines, along with the independent (though linked) and privately owned Docklands Light Railway and an interconnected rail network. Remember that any train heading from left to right on the map is designated as eastbound, and any train heading from top to bottom is southbound no matter how many squiggles* and turns it makes. If your two stations are not on the same line, you need to note the nearest station where the two lines intersect"', and it is here that you must change trains. The Underground divides London into six concentric zones. If you’re caught on the Underground w ithout a valid1' ticket (and that includes crossing into a zone that your ticket doesn’t cover) you’re liable for1' an on-the-spot fine o f £ 10. If you’re travelling several times in one day or through a couple o f zones, you should consider a Travelpass or some other discounted fare. Valid all day, aTravelcard offers the cheapest way o f getting about London. Adapted from www.tube.tfl.gov.uk; www.golondon.com Pytania do dyskusji 1. What are the benefits and drawbacks of an underground train system in a big city? 2. Describe the public (and private) transport network in the area where you live. What is your opinion about it? Why are you satisfied or dissatisfied with it? Is there anything that could be done to make it better? Justify your opinion. 88 Egzamin ustny - Słownictwo 8. Podróżowanie i turystyka Baza noclegowa Słowniczek Ćwiczenie 2. -rzeczytaj tekst. W ykorzystując zawarte w nim słow nictw o, odpow iedz na pytania. bunk = beds built one above the other (łóżko piętrowe) Cheap accommodation for backpackers Hostels a r c tr a d i t i o n a l backpacker accommodation, p r o v i d in g c h e a p b e d s in a communal atmosphere. M o s t h a v e ro o m s w i t h f o u r t o t e n bunks'* e a c h , kitchen facilities f o r in d iv id u a l use, sh o w e rs , a common room w i t h t e le v is io n , a n d clothes washers. S o m e h a v e s w im m in g p o o ls, g a rd e n s , c a m p in g a re a s, g a m e ro o m s, a n d o t h e r amenities"*. H o s te ls b e lo n g in g t o H o s te llin g I n te r n a tio n a l u s u a lly enforce certain rules and standards. T hese in c lu d e a midnight curfew" a n d a m id - m o r n in g u n t i l l a te - a f tc m o o n lockout w h e n a ll g u e sts a r e required to leave the premises, a lth o u g h y o u c a n le a v e y o u r s t u f f th e r e . ( M a n y u r b a n HI h o s te ls n o w o ffe r 24-hour access.) S im p le c h o re s s u c h a s e m p ty in g w a ste b a sk e ts m a y b e assigned. N o n - H I h o s te ls g e n e ra lly d o n o t h a v e a lockout period, a n d c u rfe w s a rc n o n - e x is te n t o r flexible. M o s t h o s te ls segregate guests by sex, b u t n o t a ll a ll t h e tim e . Backpacker hotels a r e s u c h a fo rc e i n A u s tr a lia a n d N e w Z e a l a n d t h a t th e y a r c s im p ly r e fe rre d t o as b a c k p a c k e rs ’. T h e re a r e a b o u t t h i r t y i n Sydney, a d o z e n i n A u c k la n d , a n d e v e ry o t h e r c ity a n d t o w n o f siz e h a s a t le a s t o n e o r tw o . W h il e s i m il a r t o h o s te ls , th e y h a v e .o o s e r lockout and curfew rules. amenities = conveniences, facilities (udogodnienia, ivyposazenie) 110 o r cluster = get together in a group (gromadzić, skupiać się) curfew = a tim e wh en one has to be back at hom e, the hotel, etc. (tu: cisza nocna) patron = a regular custom er or visitor to a place (stały klient, gość) proclaim = announce RY recreational vehicle = a large family car with cooking equipm ent and beds in it (samocbod twystyczny,przyczepa turystyczha) S o m e g u e s ts r e a lly e n jo y t h e a tm o s p h e r e a n d sta y fo r m o n th s w h i l e w o rk in g , o r l o o k in g f o r w o rk . S o m e a r e la rg e , o l d e r h o m e s , w h ile o t h e r s a re : o r m e r regular hotels a d a p t e d t o m e e t t h e n e w backpacker market. T r a d i t io n a l bed-and-breakfast accommodation is c o m m o n i n B r ita in a n d I r e la n d . In a sign proclaiming '’ vacancy. I n s e a s id e a n d o t h e r vacation towns b e d - a n d - b r e a k f a s t h o t e l s a re Dftenc lu s te r e d '4*lik e th is , so i t c a n b e re la tiv e ly e a s y to find an available room. Pensions a r e t h e r o u g h e q u iv a le n t t o b e d - a n d - b r e a k f a s t h o t e l s o n th e E u ro p e a n c o n ti n e n t. T n ese s m a ll h o t e l s h a v e tw o t o t e n ro o m s, w i t h u s u a lly shared bath facilities. B re a k fa st is p ro v id e d , w h ic h is something of a social event a s g u e s ts c h a t aw ay. M a n y E n g lis h p a tr o n s * go :o t h e s a m e b e d a n d b r e a k f a s t a t t h e s a m e t im e e v e ry year, creating a family atmosphere. Accommodation in private homes is a ls o c o m m o n i n E a s te r n E u ro p e a n d d e v e lo p in g c o u n trie s , w h e re e n te r p r is in g fa m ilie s tr y in g t o m a k e e n d s m e e t take in guests o n a n in f o r m a l S c a rb o ro u g h , E n g la n d , I re c a ll w a lk in g s e v e ra l s tr e e ts w h e r e a lm o s t e v e ry h o u s e h a d sasis. Y ou m a y b e m e t a t t r a i n s ta tio n s b y g r o u p s o f o l d e r w o m e n h o l d i n g s ig n s d e c la r in g 'r o o m 5 o r ‘z i m m e r ’ ( G e r m a n fo r r o o m ) . F or e v e ry h o s t e l i n E u ro p e t h e r e a r e f o u r o r five le g a l p la c e s d e lig h tf u l municipal campgrounds i n c ity p a rk s , t o g ig a n tic to erect a tent, r a n g in g fro m caravan (R V * ) parks. M a n y s m a ll t o w n s a n d v illa g es, a n d n e a r ly a ll m e d iu m - s iz e d a n d la r g e r to w n s , h a v e a c a m p g r o u n d , u s u a lly within the city limits. campers a re outside city limits a s lo n g a s t h e y stay out of sight N o rw a y , S w e d e n , a n d F in la n d h a v e a n T v e r y m a n ’s R i g h t ’ law . I b i s m e a n s riio w e d o n e o r tw o n i g h ts o n p r iv a te l a n d s leave without a trace. I r e la n d , w i t h its l o n g t r a d i t i o n o f t i n k e r s ( t r a v e li n g m e n d e r s ) , h a s accommodating farmers i f y o u a s k p e r m is s io n . M a n y h o s t e ls h a v e a la w n a r e a w h e r e campers are allowed to set up a t h a lf-p ric e , b u t with full use of all facilities. and m any Adapted from J. G r e g o r y , How to See the World Pytania do dyskusji 1. If you had a choice of cheaper accommodation, which place would you select and why? 2. What factors determine the price of accommodation? What do you gain (and/or lose) whe n you decide to stay in a cheap establishment (or an expensive five-star hotel)? 3. What activities are involved in running a hotel? Does the range of activities depend on the number of stars it bears or rather not? Why? 89 Egzamin ustny - Słownictwo 8. Podróżowanie i turystyka Słowniczek acknowledgement o f sth = recognition o f the existence of’sth (uznanie istnienia czegoś) Wycieczki i zwiedzanie, informacja turystyczna Ć w ic z e n ie 3. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpow iedz na pytania. beckon = appear attractive and worth getting (wabić, kusić, wzywać) concerted = combined (o wysiłku: wspólny) decree - order (nakazać, zarządzie) diverse = various (wieloraki, różnorodny) forge = develop (tu: nawiązywać) gourm et = a person who enjoys good food and wine (smakosz) hum ility = humbleness (pokora) insulated = separated protectively from the surroundings (odizolcnmny) serendipity = sth pleasant happening by chance (ślepy, szczęslhty traf) tingle = a slight stinging sensation on the skin (dreszczyk, drżenie) tipping = giving extra money for a service (dawanie napiwków) Travel is like falling in love. There’s a bit o f fear o f the unknown, the tingle"' o f anticipation, the thrill o f connecting with the new, the bliss o f learning and the satisfaction o f accomplishment. Travel is learning that difference in cultures can still provide sameness. We may worship as a Christian, Jew, Muslim, Buddhist or Baha’i, yet there is acknowledgment" o f a Supreme Being. Travel is experiencing what diverse"' cultures have to offer. Eating with your right hand or chopsticks still gets the food to your mouth. If sheep brains are not your idea o f a gourmet"' meal, how interesting to find out that for some in Greece it is. If you love to walk around W without ] a shirt or in sandals and shorts, it is educational to find out you’re thought of as disgusting in Oman. (Barbara Malley, New York, NY) Z Travel is one o f the best things to happen in my life. It is tastes, sounds, smellS ilk ew textures; a time and place unlike home. It’s meeting new people, forging"’ new íer friendships, experiencing new ways o f seeing and learning. Travel takes us farther >ut than our private corner o f the world and opens up our lives and senses. W ithout travel we tend to relive sameness every day. )Ut Some people live their entire lives in one place, not only physically but :ns emotionally. Their block becomes their world. Travel offers choices and opens ei doors to history, culture and understanding. (Daniel T. Brooking, Washington, DC) ce\ Be a traveler, not a tourist. Travel to see, not to have seen. There is a difference? When abroad, go as often as you can where curiosity beckons"', not where the tourism industry decrees"' you should go. Serendipity"’ is a valuable travel companion. Unanticipated experiences are often the most memorable. Trips that go exactly as planned aren’t necessarily good trips. Invite adventure. Gain the full value o f travel with intellectual curiosity and inquiry for its own sake. D on’t be afraid to get out o f your comfort zone. Sharpen your sense o f humility"* as you come to realize your country does not necessarily set the standard for the rest o f the world. You’ll observe, as Flaubert did, Traveling makes one modest. You see what a tiny place you occupy in the world.’ Abroad, you’ll come in contact with national pasts much deeper than your own. Make a concerted"' effort to bond and exchange information with fellow travelers and locals. Tourists often fail to capture the foreign moment because they are busy with dials on a camera, worrying about tipping*, being shy o f a foreign tongue or, perhaps, insulated* by tour guides. Travel can be anything you want it to be as it broadens your life’s horizon. It keeps your world from narrowing, as you grow older. (Louis R. Bechtel, Rancho Palos Verdes, CA) Vf Adapted from International Travel Nrws, April 2004 Pytania do dyskusji 1. Travel is ... Complete the sentence with your own words and explain the meaning of it. 2. What is the value of travel in your opinion? 3. To travel hopefully is better than to arrive. Explain the meaning of this saying. Do you agree or disagree with it? Why? 90 Egzamin ustny - Słownictwo 8. Podróżowanie i turystyka The truth about guidebooks Seven days after graduating from college, I boarded a plane and landed in the middle o f Greece, with little knowledge o f the language, the culture or the geography. I had two months from that moment to become an expert o n the country for the now-defunct* Berkeley Guides; to travel to, research and write about 15 islands and nine cities and towns. In 60 days, and in each location - and one o f the islands I had to cover was Crete, with five o f its own destinations - 1 had to find the best hotels, cam pgrounds, restaurants, museums, archaeological sites, beaches and bars, as well as the prices and schedules o f the ferries, trains and buses. Plus I had to write them all up - and find some time to eat and sleep. What I did was akin to* party-hopping, touching down on each island just long enough to get a sense o f it, and then moving on to the next, with all o f them quickly merging into one blue Aegean blur. There was no way to research everything readers and publishers could want. So I started to just glance at the places I was supposed to be reviewing. Is this hotel OK? Glance - yeah, looks that way. Is this a good restaurant? Glance - yes, looks like one. But I struggled with never being able to give readers the ‘best’ information possible; I was simply doing the best I could under the circumstances. Unfortunately, the circumstances I worked under - the tight deadlines, the superficial m ethod o f inform ation gathering, the financial restrictions - are almost a guidebook industry standard (or I should say, sub-standard). And yet guidebooks are thought of, and promoted as, the definitive key to a place - comprehensive* in scope* and discriminating* in judgement. The glossy covers almost scream at you with their inflated* claims: ‘Everythingyou need for a perfect trip ’; ‘The perfect companion for independent travellers’, saturated with* ‘expert advice’ and ‘travel bargains’. Guidebooks have become alm ost biblical in their authority, filled with words to travel by, passed down from someone who knows to someone who doesn’t-re q u ire d reading before any trip. But there’s a huge disparity* between what readers think they’re getting in a bookshop and what they actually get. I’ve known people who have read their guidebook so many times they can recite it almost word for word. They have travelled from one end o f town to another just because o f a restaurant recom m endation. Yet they could probably have gotten just as good advice by asking a local where there’s good calamari - which is most likely what the guidebook writer did, w ithout ever taking a single bite. “If readers assume I’ve tested every hotel in, for example, the Lonely Planet Thailand guide, they must be idiots!” says Joe Cummings, author o f more than 30 guidebooks, travel atlases and phrase books. “It’s physically and economically unfeasible* to sleep in every hotel and guest house in Bangkok alone, not to mention the rest o f the country. In one district o f Bangkok there are over 200 guest houses - I’d never get around to writing a guidebook if I had to sleep in every hotel.” Słowniczek akin to sth = similar to sth (zbliżony, jwlobny do czegoś) comprehensive = extensive, thorough (rozległy, obszerny) discrim inating - showing good taste (wybredny, wyrobiony) disparity = difference (różnica) inflated = appearing more im portant than it really is (wygórowany) now-demnct = no longer used or existing (teraz zapomniany,ju ż nieistniejący) saturated with sth = soaked, filled with sth (przesiąknięty czymś) scope = range (zakres) unfeasible - impracticable (nierealny, niewykonalny) Adapted from www.salon.com 3ytania do dyskusji 1. People tend to complain about guidebooks, because, in their view, they are frequently filled with stereotypical, inadequate or outdated information which bears no resemblance to reality. Give reasons why this is so. 2 . What qualities should a good guidebook have? Explain why you consider them important. 91 Egzamin ustny - Słownictwo 8. Podróżowanie i turystyka Wypadki i awarie Słowniczek conveyance = means o f transport (środek lokomocji) enforce = make sure that a law or rule is obeyed (wprowadzićw życie) incur = receive sth negative as a result o f one's actions (ponieść) m aintenance = the necessary repairs to keep sth in good condition (uirzytnanie, konserwacja) precautions = actions done before a risky situation to avoid negative consequences (środki ostrożności) sustain = suffer (odnieść) Ćwiczenie 4. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpow iedz na pytania. A c c i d e n t s a n d v io le n c e Travellers are more likely to be killed or injured in accidents or through violence than to be struck down by an exotic infectious disease. Traffic accidents are the most frequent cause o f death among travellers. Traffic accidents and violence are significant risks in many countries, particularly developing countries, where skilled medical care may not be readily available. Travellers can reduce the possibility o f incurring1' these risks through awareness o f the dangers and by taking the appropriate precautions"*. Traffic accidents In many developing countries traffic laws are lim ited or are inadequately enforced1'. Often the traffic mix is more complex than that in developed countries and involves two- and four-wheeled vehicles, animal-drawn vehicles and other conveyances"’, plus pedestrians, all sharing the same road space. The roads may be poorly constructed and maintained, road signs and lighting inadequate and driving habits poor. Travellers, both drivers and pedestrians, should be extremely attentive and careful on the roads. There are a number o f practical precautions that travellers can take to reduce the risk o f being involved in, or becoming the victim of, a traffic accident. Precautions • Have full insurance cover for medical treatment o f both illness and injuries sustained11’in accidents. • Carry an international driving licence as well as your national driving licence. • Obtain information on the regulations governing traffic and vehicle maintenance"’, and on the state o f the roads, in the countries to be visited. 6 Know the inform al rules o f the road; in some countries, for example, it is customary to sound the horn or flash the headlights before overtaking. • Drive w ithin the speed lim it at all times and always wear a safety belt where these are available. Violence Violence is a significant risk in many developing countries. Criminals often target tourists and business travellers, particularly in countries where crim e levels are high. However, some sensible precautions may reduce this risk. Precautions ° Be alert to muggings during the day as well as at night, particularly when waiting at traffic lights. • Keep jewellery, cameras and other item s of value out of sight and do not canylarge sums o f money on your person. ° Use taxis from authorized ranks only. * Avoid driving at night and never travel alone. Adapted from www.who.int 92 Egzamin ustny - Słownictwo 8. Podróżowanie i turystyka Travel insurance There are many things to consider when travelling overseas including passport, tickets, exchange rates, accommodation, and what to pack. While overseas travel can be an exciting prospect, there can be situations where things may go wrong and travellers find themselves needing urgent medical assistance'', help with replacing lost luggage and/or assistance with making an urgent trip home. This is where travel insurance can help along with providing peace o f mind for travellers who may find themselves in any o f these situations. Travellers should thoroughly read the policy before they purchase" travel insurance to ensure it meets all their needs and provides the appropriate level o f cover"'. We’ve all heard the horror stories o f people losing their money, passport, sometimes their entire luggage, leaving them stranded"' far from home. O r worse, being injured or just getting sick in the wrong part o f the world. Ifyou can’t afford the insurance, you can’t afford the trip. Travel insurance isn’t an option when you are travelling overseas. There is a very wide variety o f travel insurance policies available. They all have their good features, and they all apply various restrictions. It’s im portant that you know what you want covered, and understand what your policy actually covers you against. Travel is one o f the most hotly contested"' classes o f insurance when it comes to claims. The vast majority o f disputed travel claims revolve around"' two areas: what the policy was intended to cover and how much goods claimed for really cost. Read through the available policies very carefully, taking into account where you arc going, what you are likely to have with you and what the costs are likely to be ifyou are injured. Don’t take out the first policy you’re offered, without understanding what it contains. And don’t leave your travel insurance to the last minute because the choices on offer are quite wide. Słowniczek assistance = aid, help (pomoc) contest - question, oppose (zaskarżyć) cover = the am ount o f protection provided by an insurance company (pokrycie, odrrona ubezpieczeniowa) purchase = buy (wykupić) revolve around sth = focus on sth (obracaćsię wokół czeppś) stranded = left alone am ong dangers (pozostawiony własnemu losowi) Adapted from www.darebintravcl.com.au Pytania do dyskusji 1. What are the benefits and risks involved in taking out travel insurance? 2. In your opinion, what should be covered by a good travel insurance policy? What events should you be insured against? 3. Tourists are well advised to take a number of precautions when travelling abroad. Look at those given in Accidents and violence. Which ones seem the most important? Which ones should be taken everywhere, not only when travelling abroad? What other precautions can you add, for instance to be taken on the beach? On a package holiday? On a walking holiday? Dodatkowe zagadnienia do dyskusji 1 . What are the advantages and disadvantages of low-cost airlines (e.g. Ryanair, Easyjet and others)? How do they compare with ordinary airlines? If you were to travel by air, which type of airline would you choose and why? 2 . What preparations must be made before going on a journey or a trip? Consider the length of the journey itself, destination, as well as the purpose and duration of the visit. 3. Talk about a journey or trip that you have made and remember well. What makes it memorable? The fact that it was rather enjoyable or that it turned out to be a failure? What makes a trip enjoyable? What makes a trip a failure? 4 . What is your opinion of walking or hiking holidays, as an alternative to spending leisure time at popular tourist spots? 93 Egzamin ustny - Słownictwo 9. Kultura Dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła Słowniczek acclaim = public approval or appreciation (uznanie) cham ber = consisting o f a small group o f musicians (in: kameralna) emergence = appearing or becom ing known (pqjawienie sig) legacy= sth left behind or passed on by sb or sth (dziedzictwo) phenom enon (pi. phenom ena) - sth that exists in society or nature (zjuwisko) Ćwiczenie 1. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpow iedz na pytania. What ms° © *the arts*? The arts is a broad term for literature, music, painting, sculpture, crafts, theatre, opera, ballet, film, etc. Entertainment is a term used to refer to the less serious products of the arts. Art, or fine arts, is generally considered to be the creation of something that is ‘aesthetically pleasing’, especially painting and sculpture. This, for example, is what is covered by the subject ‘art’ in schools. recognition = favourable public attention, appreciation (uznanie) subsidy = money paid by an organization or the government to support an undertaking (dotacja) A S T IS T s C A C t l V i ?Y Artistic and cultural activity in Britain ranges from the highest professional standards to a wide variety of amateur involvement. London is one of the leading world centres for drama, music, opera and dance. Some 650 p ro fessional arts festivals take place each year. The Edinburgh International Festival is the largest of its kind in the world. Theatre Britain has about 300 theatres intended for professional use, of which about 10 0 are in London, including the Royal National Theatre. The Royal Shakespeare Com pany performs in Stratford-upon-Avon, Shakespeare’s birthplace, and in London. Sixty-four companies receive subsidies"* from the Arts Councils. Contemporary British playwrights who have received international recognition* include Harold Pinter, Alan Ayckbourn, Caryl Churchill and David Hare. The musicals of Sir Andrew Lloyd Webber, including Evita, Cats and Phantom o f the Opera, have been highly successful in Britain, New York and around the world. Music There is music for every taste in Britain including opera, choral and classical orchestra pieces, rock and pop, folk and jazz, military and brass bands, acoustic and newly emerging musical collabora tions such as music theatre, music video and music w ith live arts. Since the early 60s with the emergence* of The Beatles and The Rolling Stones, through the 70s w ith Genesis, Led Zeppelin and Pink Floyd and the 80s with Dire Straits and The Police and punk pioneers like The Sex Pistols and others, British bands have generated major followings worldwide representing a multimi 1lion dollar industry. And the legacy* continued into the 90s with such pop phenom ena'1’ like The Spice Girls and groups like The Verve. British Pop music is alive and well and will continue to be beyond the present decade. Britain’s leading symphony orchestras include the London Philharmonic, the City of Birmingham Symphony, and the blister and the Royal Scottish Orchestras. There are also chamber* orchestras such as the English Chamber Orchestra and the Academy of St M artin-in-the-Fields. British conductors such as Sir Colin Davis, Simon Rattle and Jane Glover reach a wide audience through their recordings as well as th eir perform ances. W ell-known composers include Sir Michael Tippett and Sir Harrison Birtwistle, percussionist Evelyn G lennie and vio lin ist Nigel Kennedy are among solo performers cur rently enjoying great acclaim’1'. Adapted from www.britannia.c 94 Egzamin ustny - Słownictwo 9. Kultura World-famous artwork in London The National Gallery The National Gallery, which dominates the north side o f Trafalgar Square, holds many o f the finest paintings and drawings in the world. The permanent collection includes Leonardo da Vinci’s The Virgin o f the Rocks, Monet’s TheWater.'-.v Pond, and Van Gogh’s Sunflowers. Possibly the m ost English painting o f all time, Constable’s TheHay Wain, is here. There is also a room entirely dedicated to hie works o f Rembrandt. There are around 2,200 paintings in the collection, with 1,000 permanently on display in the main galleries. Słowniczek charge - the money paid for a service (opfaid) contender - sb com peting with others to achieve sth (kandydat,fawoiyt) convert into sth = turn into sth (zcuidaptawaCy przeksziascic w cos) draw = attraction (airakeja) o f note = fam ous and im portant (wybitny, znaczqcy) Tate Britain Tate Britain is - unlike the National Gallery - exclusively dedicated to British art. dating from 1500 to the present day. It was founded by Henry Tate - the man who invented the sugar cube. On display are works by almost every British artist of note*, from William Blake and John Constable to living artists such as David Hockney and Damien Hirst. There is a special place at the heart o f the gallery for ihe works o f Joseph Turner - possibly Britain’s most celebrated painter, and the man who gave his name to the yearly art prize given at the Tate Britain’s sister gallery the Tate Modern. Tate Modern The Tate M odern opened in 2000 having been converted into* a gallery from a disused Bankside power station. It is Britain’s national museum o f modern art. It includes works by the very greatest modern artists, including Picasso, Dali :nd Matisse. In the run-up to the Turner Prize, given in the autumn, all the c Dntenders* are put on display here. Victoria and Albert Museum The Victoria and Albert Museum - usually known as the V&A - is the very definition o f the phrase ‘art history’. W ithin the seven-mile array o f corridors ::: housed beautiful examples o f decorative art objects from almost every reriod in Europe since the Romans. And regions elsewhere around the world Hso have prime examples o f some o f their foremost crafts, from the Shang bronzes in the Chinese section to the life-size wooden tiger eating a soldier in rhe Indian Art room. But the biggest draw* is usually whatever temporary exhibition the V&A has at the time. Although there is a charge* for viewing this, it is usually worth it - these well-thought-out, cleverly-presented displays ire invariably among the best in the world. Adapted from www.bbc. ia do dyskusji • ou could go on a trip to Britain sponsored by the Arts Council what kind of artistic e ;ents would you like to participate in? Justify your choice. I Recall a visit to the museum that made a lasting impression on you. What museum •a s it? Was it a permanent display or a temporary exhibition? What impression did * make on you? Why? 95 Egzamin ustny - słownictwo 9. Kultura Uczestnictwo w kulturze Słowniczek blockbuster = a very successful film (wielki bit kasowy) mainstream = conventional, widely accepted (należący do głównego nurtu) " Ćwiczenie 2. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpow iedz na pytania. A feá§¡ lligllt ©lit Going to the cinema in London requires a lot o f thinking about, maybe you want to see a fam ous star, or perhaps a film by your favourite director, or just sit, eat popcorn and enjoy the latest Hollywood action movie. If you take the time to look, there’s something for everyone. It can be difficult to go to the cinema in London, because there are too many films and cinemas to choose from! Most o f the central cinemas are around Leicester Square, showing big blockbuster’’’ movies, you can wander around and see which film takes your fancy There’s lots o f information telling you what’s on if you look on the Internet or in Time Out magazine. But be warned - seeing a film can be an expensive night out in the centre o f town! sta rs come ®ut a t nagSht Leicester Square is also the home to star-studded opening nights. People think waiting (often out in the cold) is worth a glimpse o f Tom Cruise, Julia Roberts or Brad Pitt as they step out o f their limousines to attend the first night o f their new movie. Watch out for the screaming fans. A rty There are other smaller art-house cinemas in town; one of these is the Metro Cinema on Rupert Street in Soho. It shows a wide variety o f movies but tends not to show more m ainstream* films. These films are made by independent film makers and are not aimed at mass audiences. Every year it also has the Latin American Film Festival. Another art-house cinema is the Curzon Soho; Time Out readers recently voted this as London’s number one cinema. It also shows a broad range o f art-house films. $©e the film s f i r s t Every year London has its own film festival in November, you can see lots of premieres, listen to directors discussing the film and maybe see some stars too! A L©ofl<£@DH London’s oldest cinema institution is the N FT (National Film Theatre). In October 2002 it celebrated its 50th birthday. It shows all kinds of films from silent classics to film festival hits. Many big name film-makers have visited it, from Woody Allen to Quentin Tarantino and Jacques Tati. Adapted from www.bbc.co.uk Egzamin ustny - Słownictwo 9. Kultura Słowniczek f Increasingly, high culture is being consumed by the masses. Many purists are opposed to this and argue that high culture is being ‘dumbed down’ or ‘made easier’ for popular consumption. Take TV, for example. Some critics claim that there is not enough challenging content and range in the television schedules. Given a choice would you rather watch Newsnighl or Big Brother? W hat would happen if you only had a TV diet o f docusoaps*, chatshows and daytime TV? Would you lose the ability to converse"' ‘intelligently’ if you were constantly exposed to sound bite"' TV? O r is this missing the point? Should ‘yooP [youth] TV only be about entertainment? In fact, does it all come down to personal taste? Others argue that the ‘dum bing down’ debate is nonsense and that in fact we’re all actually ‘braining up*’, it is enough to look at the crowds going to see the paintings at the Tate Modern. brain up - make the inform ation more complex* the opposite o f “dum b aow n” (czynićmniej zrozumiałym) converse = talk or have a conversation (rozmawiać, konwersować) docusoap = a reality TV show that combines features o f a documentary film and a soap opera (telenowela dokumentalna) sound bite = part o f a speech or a statement made by a well-known person and presented in the news (krótkifragment wywiadu) Adapted from www.bbc.co.uk -ytania do dyskusji 1. How often do you go to the cinema? What kind of films do you enjoy most: romantic comedies, thrillers, horrors, costume dramas or any other? Why do you like those films? Who is your favourite actor? Why do you admire him or her? 2. A famous British scientist and TV producer Sir David Attenborough once said that ‘the mission of public television is to educate/ To what extent do you agree with his opinion? Shouldn’t public television entertain the audience and make money? Why? Why not? 3. Polish public television is seriously affected by ‘dumbing down’. Do you agree or disagree with this statement? Justify your opinion. 97 Egzamin ustny - Słownictwo 9. Kultura Słowniczek approach = a way o f dealing w ith sth (podejście) circulation = the movement o f sth from one place to another (obitg, razpowszchnienie) encounter = a meeting that is often sudden or unexpected (sjwlkanie, koniaki) entail - involve, be connected with sth (wiązać. ńę z czymś) literacy - the ability to read and write (umiejętność czytania ipisania, Iu: umiejętność interpretacji informacji wizualnej) priority = the m ost im portant m atter (priorytet) well-being = a sense o f order a n a happiness (dobro, ¡umyślność) For the price of a tramway ticket, the Strasbourg commuter buys not only a ride through the city in a transparent, modern streetcar, but also a series o f encounters* with contem porary artworks: Barbara Kruger’s monumental anti-advertising campaign covering an underground station, and Jonathan Borofsky’s Woman Walking to the Sky, on an eighty-two-foot pole that rises over a public square. Even the tickets are mini-artworks, imprinted with pictures o f Strasbourg. “Contemporary art is a sign o f our times,” Catherine Trautmann, mayor of Strasbourg, declared at the November 1994 inauguration o f these public art events. “It must be visible and accessible to everyone.” For Trautmann, culture is inseparable from politics. Culture is essential to social well-being5", she maintains, “because it allows everyone to join the society, no matter what their income or where they come from.” Defending the idea that “everyone should have access to what is excellent,” she insists, “we can’t just think about creating for a small number o f people.” How does she intend to translate these principles into practice? By giving the maximum number o f people access to all forms o f cultural activity as spectators and participants - through, for example, improved circulation"' o f exhibitions and perform ing arts in the regions and more widespread art education. One priority"' is support for book culture, through libraries connected online with the Bibliothequc Nationalc. A nother is visual literacy* - essential not only for mastering ‘image inflation’, but also improving the quality of film, audiovisual, and m ultim edia production - and still another is architecture and urban culture, entailing* the development o f a more integrated approach* to today’s cities. Adapted from ArlForiim, November 1997 Pytania do dyskusji 1. To what extent does easy access determine our participation in culture? Would you agree with the statement that people living in the city are more cultured than those living in the country? Why? Why not? (Take into account reading and music, not only theatres, concerts and museums.) 2. ‘High’ culture is not profitable because fewer people participate in ‘high’ than in popular culture, e.g. fewer people go to the theatres than to the cinemas. What may be some reasons why the state should subsidize cultural events that are not very popular among the public? Justify your opinion. 98 Egzamin ustny - Słownictwo 9. Kultura Twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze Ćwiczenie 3. =-zeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słow nictw o, odpow iedz na pytania. Słowniczek amnesiac - suffering from memory loss (dotknięty amnezją) emerge = appear or become known (pojawićsię) W LŁLteLŁP L'q file Agatha C hristie 1890-1976, English detective novelist and playwright Probably the most famous w riter o f detective fiction ever, an au th o r whose books have sold more than 100 million copies and have been translated into some 100 languages, Agatha Christie and her characters are legendary. Agatha Christie was born in Torquay, the child o f an American father and an English mother. Educated at home, Christie began writing during World War I while employed as a nurse. The Mysterious jiffairat Styles, her first novel, was written at this time, although not published until 1920. Christie’s egocentric Belgian detective, Hercule Poirot, makes his debut in this book. In 1925, Christie published her classic detective novel, The Murder of Roger Ackroyd,, regarded by m any as her greatest achievement. This ‘subtle master piece o f misdirection51” is typical of Christie with its numerous inventive plot elements leading to a complex solution. It is not only a classic o f detective fiction, but it also helped to create the genre. Shortly after its publication, Agatha Christie’s husband left her and Christie herself disappeared, becoming the subject of a nationwide search by the tabloid media. When she was found 10 days later, apparently amnesiac"', she became even more widely known than before and her books were regularly bestsellers. In 1930, she met and married the archaeologist, Max Mallowan. Thereafter she spent much time with him in the Middle East, which provided the settings for some o f her best-known books, such as Death on the Nile (1937) and Appointment with Death (1938). Christie’s other famous sleuth*, the village spinster* Miss Jane Marple, emerged* in the late 1920s in the short-story collection entitled The Tuesday Night Club Murders (1927-32) and in the novel, Murder at the Vicarage (1930). In the 1930s, Christie reached h er peak, writing a series o f skilfully-plotted detective novels with surprising solu tions, establishing her as the queen o f detective fiction. Christie also wrote some successful plays, especially The Mousetrap (1952), which easily holds the world record for the longest continuous ru n in one theatre (21 years). Her Witness for the Prosecution (1953) was adapted into a fa mously successful film starring Charles Laughton and Marlene Dietrich. O ther successful film adaptations include Murder on the Orient Express (1974) and Death on the Nile (1978). In 1971, Christie was made a DBE (Dame o f the British Empire). Her autobiography appeared posthumously*, in 1977. m isdirection = using sth in a way that is not appropriate in a situation; leading sb in the wrong direction (niewłaściwe wykorzystanie, błędne idtimmkawanie) posthum ously ® happening after sb’s death (pośmiertnie) sleuth = a detective (detektyw) spinster = an older unm arried woman (stara panna) Adapted from www.bbc.co.uk 99 Egzamin ustny - Słownictwo 9. Kultura Słowniczek Blackwell’s = the nam e o f a chain o f bookshops com m itm ent = dedication (zaangazowanie) npt to fir or establish sth (dążenie) relevant = valuable and useful (użyteczny) David BechhamCongratulates Beading Champions 2003 Reading Champions honoured during an award ceremony at London’s Science M useum today received an extra surprise when England Football Captain David Beckham sent his congratulations via a film especially recorded for the occasion. David Beckham congratulated all o f the new Reading Champions and wished them luck in their quest* to get more boys to read. Reading Champions are men and boys who have been nom inated for their commitment* to prom oting reading to others. For the fourth year running the National Reading Campaign has encouraged nom inations for men and boys such as dads, teenagers, adult learners, teachers and volunteers who are inspiring or helping other men and boys to enjoy reading. The scheme aims to prom ote positive role models to show that reading can be fun and relevant*, whoever you are and whatever your interests. Twenty-five of this year’s Champions - ranging from teenagers who read with younger pupils, to a Headteacher who has encouraged a whole school reading com m unity at his primary school - are guests o f honour at today’s ceremony. Each Cham pion will be welcomed by BBC newsreader and Reading Champion Huw Edwards who will give out prizes including copies o f David Beckham’s autobiography M y Side, book vouchers generously donated by Blackwell’s* and The Big ReadBook o f Books provided by Dorling Kindersley. Adapted from www.literacytrust.org.uk Pytania do dyskusji Is reading an important activity in your life? How much time do you spend reading every day? What do you read (newspapers, magazines, textbooks, books, web pages)? Why do you read: for pleasure, to find information, because you have to? If you had more time what would you read more often? Why? Polish celebrities are involved in promoting reading, e.g. Michał Żebrowski. How ef fective is this promotion in your opinion? Justify your opinion. Dodatkowe zagadnienia do dyskusji 1. If you wanted to entertain a family or friends visiting your area or town for the first time, what cultural activity would you recommend to them? Do you think that the parents and children your age would enjoy the same activity? Why? Why not? How can a family benefit from attending the same cultural events? 2. How much of your free time do you spend on cultural activities such as going to the cinema, theatre, museums, live concerts etc.? Why is it important to find the time to do such things in your opinion? What would make you spend more time on these activities: more facilities closer to your home, cheaper tickets, more variety, more entertaining content or more advertising? Justify your opinion. 3. Watching television is probably the most popular leisure activity nowadays. What makes it so popular in your opinion? Is it because it is inexpensive, highly entertaining or are there any other reasons? Justify your opinion. 4. Statistics show that an average person reads less and less every year. Why do you think this is so? Is it because books are expensive, or because other sources of information or entertainment are more attractive or easily accessible? Are there any other reasons? 100 Egzamin ustny - słownictwo 10. Sport Imprezy sportowe, dyscypliny sporu Ćwiczenie 1. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zaw arte w nich słownictwo, odpow iedz na pytania. Słowniczek chariot - a two-wheeled vehicle pulled by horses (rydwan) conclude = finish (zakończyćsię) Some Olympic facts • The Olympic symbol consists o f five circles or rings. These five circles stand for the five continents. The colours in the circle are green, yellow, blue, red, and black. • In 1900 Australian Donald Macintosh came third in the live pigeon shooting event, the first and only time animals were killed on purpose in an Olympic event. Donald won by killing 21 o f the birds. • The Olympic flame is a practice continued from the ancient Olympic Games. In Olympia (Greece), a flame was ignited* by the sun and then kept burning until the closing of the Olympic Games. The flame first appeared in the modern Olympics it the 1928 Olympic Games in Amsterdam. The flame itself represents a number of things, including purity and the endeavor* for perfection. In 1936, the chairman of the organizing committee for the 1936 Olympic Games, Carl Diem, suggested what is now die modern Olympic Torch relay.* The Olympic flame is lit at the ancient site of Olympia by women wearing ancient-style robes and using a curved mirror and the sun. The Olympic Torch is then passed from runner to runner from the ancient site of Olympia to the Olympic stadium in the hosting city. The flame is then kept alight until the Games have concluded.* The Olympic Torch relay represents a continuation from the ancient Olympic Games to the modern Olympics. endeavor (Am E)/ endeavour (BrE) - attem pt, effort (dążenie) equestrian = connected with horse-riding (jeździecki) ignite = make sth start to burn (zapalić) relay = a race in which each member o f the team is par (sztajzjeta) solitary = the only one (jedyny) tug o f war = a sport in which two teams pull at opposite ends o f a rope (przeciąganie liny) • .n 1932 the flagbearer for the Chinese team at the opening Olympic ceremony was sprinter Cheng Chun-liu who was the solitary* participant from China. • In order for a sport to be considered for inclusion in the Olympics it must be ‘widely practiced by men in at least 75 countries and on four continents, and by women in at Ieast 40 countries and on three continents’. Adapted from www.firstscience.com The ancient Olympic events: • boxing • equestrian* events: chariot* racing and riding • pankration: a combination o f boxing and wrestling • pentathlon: discus throw, javelin throw, long jump, running, wrestling ■ wrestling Some sports in the m odern Olympic Games: 0 synchronized swimming • water polo ° fencing • handball • gymnastics • modern pentathlon • beach volleyball • tug of war* (1900-1920) : .-tania do dyskusji in what ways do the facts presented in the text - the Olympic symbol, the Olympic "lame, the torch relay, the opening ceremony, etc. - reflect the so-called Olympic spirit? Which one element of the opening ceremony represents the character of the Olympic Games in the best way? Why do you think modern Olympic events do not include some of those from the ancient Games, for example chariot racing, to commemorate the Olympic past? in the Olympic Games, the number of games is increasing. Why are they being added? Think of any games that will never become part of the Olympics. Will darts ever be included? Why (not)? 101 Egzamin ustny - Słownictwo 10. Sport Paralympic Games Słowniczek bid = an offer o f a particular service (przetarg; tu: rywalizacja) empower - enable sb to have more control over their situation (wzmocnić czyjąśpozycję) merge = m ix (połączyć) spinal cord = a mass o f nerves in the spine connected to the brain (rdzeńkręgowy) venue = a place where an event takes place (miejscej In 1948, Sir Ludwig G uttm ann organized a sports com petition involving World War II veterans with a spinal cord* injury in Stoke Mandeville, England. Four years later, competitors from the Netherlands joined the games and an international m ovem ent was born. Olympic style games for athletes with a disability were organized for the first time in Rome in 1960, now called Paralympics. The name ‘Paralympics’ comes from the words ‘Parallel’ and ‘Olympics’. In Toronto in 1976, other disability groups were added and the idea o f merging* together different disability groups for international sport com petitions wras born. In the same year, the first Paralympic Winter Games took place in Sweden. Today, the Paralympics are elite sport events for athletes from six different disability groups. They emphasize, however, the participants’ athletic achievements rather than their disability. The Paralympic Games have always been held in the same year as the Olympic Games. Since the Seoul 1988 Paralympic Games and the Albertville 1992 Winter Paralympic Games they have also taken place at the same venues* as the Olympics. O n 19 June 2001, an agreement was signed between IOC (International Olympic Committee) and IPC (International Paralympic Committee) securing this practice for the future. From the 2012 bid* process onwards, the host city chosen to host the Olympic Games will be obliged to also host the Paralympics. Adapted from www.paralympic.org Special Olympics The Special Olympics is an inter national organization dedicated to empowering* individuals with intel lectual disabilities to become physi cally fit, productive and respected members o f society through sports training and competition. The Special Olympics offers children and adults with intellectual disabilities year-round tra in in g and c o m p e titio n in 26 Olympic-type sum m er and winter sports. There is no charge to partici pate in the Special Olympics. Children and adults with intel lectual disabilities who participate in the Special Olympics develop im proved physical fitness and m otor skills, greater self-confidence and a m ore positive self-image. They grow mentally, socially and spiritually and, through their activities, exhibit bound less courage and enthusiasm, enjoy the rewards o f friendship and ultimately discover not only new abilities and talents but ‘their voices’ as well. Adapted from www.specialolympics.org Pytania do dyskusji 1. Why do you thinkthe Paralympics and Special Olympics are held? 2. What can be the reasons for organizing the Paralympics in the same year and at the same venue as the Olympic Games? 3. Why do you think it is important for particular groups of people to participate in such events as the Paralympics and Special Olympics? 102 Egzamin ustny - Słownictwo 10. Sport Dyscypliny sportu, sprzęt sportowy Ćwiczenie 2. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpow iedz na pytania. From the history o f tennis The most common view is that tennis was a crude"' courtyard ball game invented by 1 1 th or 1 2 th century French monks. The name tennis is said to come from the French word ‘Tenez!’. It means ‘take this’, which the monks would yell as they served the ball with their hand. The game became popular as rich aristocrats learned the game from the monks. The nobles modified their courtyards into indoor courts and developed gloves and then bats to h it the ball, which were made o f cork wrapped in string or cloth and later, leather. By 1500, a wooden fram e racket laced* with gut strings* m ade from sheep’s intestines* was in com m on use - together with a cork ball weighing around three ounces. In 1877 the All England Club Croquet decided to hold a tennis tournam ent in Wimbledon. They decided to use a rectangular court, similar to that used in the game o f croquet which was very popular at the time. The club was renamed the All England Croquet and Lawn Tennis Club (still its official title) and effectively took over development o f the game. By 1882 the committee had made many changes to the game: lowering the net, allowing overarm serving, reducing the size o f the service box. The rules have remained virtually the same ever since - the only major change being the introduction o f the tiebreak rule in 1971. By the start o f the 21st century tennis had become a multi-billion pound industry and one o f the most widely played sports in the world. The professional to u r has four major tournam ents; the Australian Open which starts in January, the French Open which starts in May, Wimble don which starts in June and the US Open which starts in August. The best players can also compete for their countries in the Davis Cup for men and Fed Cup for women. Słowniczek crude - rough, unsophisticated (prosty, prym'itywrvy) gut string = a cord made from tubes through which rood passes in the body (struna z jelit) intestine = gut (jelito) lacc = weave a string through sth (przewlec) prior to sth = before sth (przed czymś) tim eout - a short break during a m atch (krótka przerwa) Abridged from w w .bbc.co.uk om mBA Scoring - A legal goal is made when a live ball enters the basket from above and remains in or passes through the net. The shooter must have at least one foot on the floor outside the three-point field goal line prior to* the attempt. Timing - All periods o f regulation play in the NBA will be twelve minutes. All overtime periods o f play will be five minutes. Fifteen minutes will be permitted between halves o f all games. A team is permitted 30 seconds to replace a disqualified f player. Regular Timeout: 100 Seconds- A player’s request for a tim eout* shall be granted only when the ball is dead or in control o f the team making the request. A request at any other time shall be ignored. A team is in control when one o f its players has possession of the ball on the floor, in the air or following a successful field goal by the opposing team. A request at any other time is to be ignored. Timeouts are considered regular unless the player calls ‘20 -second tim eout’. Abridged from www.basketball.com 103 Egzamin ustny - Słownictwo 10. Sport Słowniczek boundary - the outer lim it o f sth (granica) com ply w ith sth = obey sth (przeslrzegtzc czegos) entitled to sth = having a right to sth (uprawmony equidistant = equally far from two places (Jezqcy w rorvnej odhgto&i) exceed - be greater than (przekroczyc) infringem ent = an act of breaking a law or rule (pogivalcenk, rutraszenk) insufficient = unsatisfactory (nieuystarczajqcy) referee - a person controlling a football m atch (s$azia) upright = vertical (pionoivy) Football: some laws of the game The Field o f Play-T h e field o f play must be rectangular. The length o f the touch line must be greater than the length o f the goal line. Field Markings - The field o f play is marked with lines. These lines belong to the areas o f which they are boundaries"'. The two longer boundary lines arc called touch lines. The two shorter lines are called goal lines. The field o f play is divided into two halves by a halfway line. Goals - Goals must be placed on the centre o f each goal line. They consist o f two upright"* posts equidistant* from the corner flagposts and joined at the top by a horizontal crossbar. Players - A match is played by two teams, each consisting o f not more than eleven players, one ofwhom is the goalkeeper. A match may not start if either team consists o f fewer than seven players. Periods o f Play-T h e match lasts two equal periods o f 45 minutes, unless otherwise mutually agreed between the referee* and the two participating teams. Any agreement to alter the periods o f play (for example to reduce each half to 40 minutes because o f insufficient* light) must be made before the start o f play and must comply with* competition rules. Half-Time Interval - Players are entitled to* an interval at half-time. The half-time interval must not exceed* 15 minutes. Goal Scored - A goal is scored when the whole o f the ball passes over the goal line, between the goalposts and under the crossbar, provided that no infringement* o f the Laws o f the Game has been committed previously by the team scoring the goal. The Penalty Kick - A penalty kick is awarded against a team which commits one of the ten offences for which a direct free kick is awarded, inside its own penalty area and while the ball is in play. A goal maybe scored directly from a penalty kick. Adapted from www.fifa.com Pytania do dyskusji 1. What do you think determines whether or not a sport or a game is popular among spectators or amateur players? Consider tennis, football, basketball and any other sport. 2. What, in your opinion, decides about the character of football as a game or sport? 3. Football is a popular spectator sport because it is a team game and as such it is always unpredictable. Would you agree or disagree with this opinion? Why? 104 Egzamin ustny - słownictwo 10. Sport /ririvriVriv'ri- : ririri' -' Sport wyczynowy 3 .viczenie 3 . : "zeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słow nictw o, odpow iedz na pytania. Bmgs bbhsport • Canada’s national bobsleigh champion Kendra Herbert has been banned for three months and stripped of the gold medal she won with Helen Uppcrton after testing positive for ephedrine*. Herbert’s positive result came during a random 5’ test at the national championships in Calgary last November. • The title of women’s world 100 and 200 metres champion is turning out to be a poisoned chalice*. After Kelli White was forced to give up her gold medals because of her admission* that she had used banned performance-enhancing drugs*, the woman ' who inherited her 100m title faces a dope ban. It was revealed yesterday that Torri Edwards, runner-up to White in Paris last August, tested positive for nikethamide, a powerful stimulant that has been used for doping race horses, at a meeting in Martinique in April. • On another dramatic day for American athletics Regina Jacobs, the world indoor 1500 m champion who faced a hearing on Sunday over a positive drug test, announced her retirement from the sport. Jacobs, who was due to* compete in the US Olympic trials :;iat day, tested positive in last year’s US Championships for tetrahydrogestrinone THG), the steroid at the centre of the Balco doping scandal. Adapted from The Guardian, 8 January 2004 Opinions on doping The war against doping will not be won until researchers devise tests that can detect r.ot only the known banned substances but also physiological changes that may indicate that some newfangled* way of cheating has been devised. (New York Times) Every sport has its rules. Doping is foul play*, nothing more or less. The head of :he World Anti-Doping Agency Dick Pound has the right idea in his effort to impose common drug restrictions across ill sports and all countries. It’s not just i matter of fairness or of protecting the irilth of competitors. It’s important to set die right example. Shame on those who would condone* doping and criticise the effort to stop it now. (Chicago Tribune) I simply assume that in some athletic events, notably the explosive sprints, the majority o f competitors are not running unaided*. Why not make performanceenhancing drugs legal, and may the fastest junkie* win? (Scotsman) There are really only two arguments made against doping. One is that it harms athletes - or that it harms them unneces sarily. The other is that it is against the spirit o f the sport. Neither is wholly convincing. Suppose that the only conse quence of doping is enhanced perfor mance. Would that really be against the spirit of sport? Athletes do all sorts of things to improve their performance, to give them an edge*, including things with similar physiological effects to steroids: ; training at high altitude*, or spending long hours in an altitude chamber. (Economist) ^ — S Słowniczek admission = confession (przyznanie się) altitude = the height o f a place above sea level (wysokość) be due to do sth = be expected to do sth (miećcoś zrobić) condone = accept or allow a morally wrong action to happen (tolerować, godzićsię na coś) edge - advantage (przewaga) ephedrinc = a sympathetic nerve stimulant which resembles adrenaline (efedryna) foul play = the opposite o f fair play (gra niefair, oszukiwanie) junkie = a drug addict (ąmn) newfangled = recently invented (nowomodny) perform ance-enhancing drug = an illegal substance helping to achieve better results (środek dopingujący) poisoned chalice = a cup rilled with deadly substance; here: sth that seems beneficial but is not (zatruty kielich; tu: pozornie korzystna ytuacja) random = done w ithout a plan (losowy) unaided = w ithout help or assistance (samodzielnie, bez pomocy; tu: bez dopingu) Adapted from T h Guardian, 13 August 2004 /tania do dyskusji * Do you think that some disciplines are threatened with doping scandals more than others? Why (not)? 1 What are the reasons why so many sportspeople are involved with doping? Do they always have the choice of whether to fall victim to it or not? What dangers are the sportspeople and/or their coaches faced with? 2 Which of the opinions presented above would you agree (disagree) with? Why? 105 Egzamin ustny - Słownictwo 10. Sport Sporty ekstremalne Słowniczek adrenaline-inducing = increasing the level o f adrenaline (pfrwoditjqcy pryyptyw adrenaliny) Ćwiczenie 4. Przeczytaj tekst. W ykorzystując zawarte w nim słownictwo, odpow iedz na pytania. advent = appearance (nadqktey nastanie) Extreme sperts boulder = a very large piece o f rock (glttz) feature = include (obejmowac) fringe = not belonging to the m ain group (skrajny, allemaiywny) jettison = get rid o f sth, throw sth out (wyrzucic) stunt = a dangerous action (wyczyn) Extreme sports (also known as action sports) is a general term for a collection o f newer sports involving adrenaline-inducing* action. They often feature* a combination o f speed, height, danger and spectacular stunts*. Levels o f danger vary widely, but there is always an element an 'extreme 5 factor that causes an adrenaline rush which keeps participants loyal to their sport. Some participants termed 'adrenaline junkies 5develop an obsession with their sport. The term gained popularity with the advent* o f the X Games, a made-for-television collection o f such events. Examples o f extreme sports include bungee jum ping, free diving, m ountain biking, paragliding, skateboarding, snowboarding, whitewatcr kayaking. Some others are defined below. BASE jum ping is the sport o f using a parachute to jum p from fixed objects. ‘BASE5 is an acronym that stands for the four categories o f objects from which one can jump: Building, Antenna (an uninhabited tower such as an aerial mast), Span (a bridge, arch or dome), and Earth (a c liff or other natural formation). BASE jumping is much more dangerous than regular skydiving and is currently a fringe* extreme sport. Bouldering is climbing without a rope on large boulders*. Free running is an extreme urban sport, consisting o f running and jumping through cities over rooftops, walls, and using other unconventional routes. Skysurfing is a kind o f skydiving in which the skydiver wears a board attached to their feet and performs surfing-style aerobatics during freefall. The boards used are generally smaller than actual surfboards, and look more like snowboards or large skateboards. The attachment to the feet is normally made removable, so that if the skydiver loses control or has difficulty opening their parachute, the board can be jettisoned*. Adapted from www.wikipcdia.org Pytania do dyskusji 1. Extreme sports have become quite popular in recent decades. There is even a tele vision channel devoted entirely to them. Why do you think people engage in dangerous sports like supercross, snow-mobiling, jet-ski racing, mountain-biking, windsurfing and others? 2 . Why are some enthusiasts of extreme sports called ‘adrenaline junkies’? 106 Egzamin ustny - Słownictwo 10. Sport Słowniczek Sprzęt sportowy ailm ent = illness (choroba) kwiczenie 5. -'zeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpowiedz na pytania. assess = evaluate (ocenic) cognitive = connected with mental process o f thinking and understand ing (poznawczy) r \. porta and Safety hydration “ p roper water absorption (mvodnimie) paddine = soft protective material (ocbraniacze) Research shows that nearly 30 percent o f kids participate in organized sports, and still more children participate in recreational activities such as bicycling and in-line skating. Children and teens are considered resilient* in battling illness and injury: Why are they more susceptible to* sports injuries than adults? resilient = able to recover Quickly after an illness (odpomy) screen for sth = test for sth (poddactestom na) shin = the front o f the leg below the knee (golm) • Children are still growing and gaining m otor and cognitive* skills. susceptible to sth = easily affected or harmed by sth (podatny na cos) 0 They are inexperienced and unable to assess* the risks involved in sports and recreation. • Growing children have less coordination, slower reaction times and less accuracy than adults. That is why it is im portant to encourage children to: ° Be in proper physical condition before they play a sport (a pre-participation physical, especially for older children, is im portant to screen for* undiagnosed heart ailments* and other limitations). • Know and follow the rules o f the sport. ° Wear appropriate protective gear - such as shin* guards for soccer, a hard-shell helmet in baseball, a helmet and body padding* for icc hockey, and properly fitting shoes., whatever the sport. • Always warm up before playing. / • Avoid playing when tired or in pain. Hydration* and diet are also im portant injury prevention tools. Children and teens will usually grab sweet drinks or sodas or the hottest new sports drink. Energy boosting juices and sodas may give them that extra kick short-term, but do they really provide the nutrition your children need? Teaching children the benefits o f water over sugary sports drinks and juices is vital. Kids need to drink eight ounces o f fluid every 20 minutes, plus more after playing, according to the National Institute o f Arthritis and Musculoskeletal and Skin Disease (NIAMS). Water should be the first choice (juices and sports drinks follow). -y Adapted from www.medexpresswv.com 107 Egzamin ustny - Słownictwo 10. Sport Słowniczek bridles with reins - a set o f narrow leather bands used for controlling a horse (uzda i lejce) dum bbells = two weights connected with a bar in the m iddle, used for physical exercise (hanlk) hand grips = a pair o f objects for holding tight in the hands to develop strength (ściskacze) riding whip = a thin piece o f rope attached to a handle used to make anim als move (szpicruta) A selection of professional sports e q u ip m ent available from New itts We provide anything for anyone... For basketball enthusiasts: basketball goals, with nets and rings attached if requested. For football players: corner posts and flags, football goals with nets or without, football boots, goalkeeper gloves. In health and fitness department: digital scales, blood pressure monitors, electronic body fat counters, hand grips'1', dumbbells"' and hand weights, skipping ropes, aerobic stretch mats and a large selection o f other equipment. Horse riding for you and your horse: riding gloves and hats, riding whips"', bridles with reins*, stainless steel stirrups, body brushes. For rock climbing purposes: ropes, ice axes, headlamps, helmets, emergency shelters (for 2 to 1 2 persons). ... and that’s just for starters. Based on www.newitts.com 1. How can proper sporti3equipment prevent injuries? 2. Give reasons for the particular ways of preventing injuries presented in Sports and Safety. What may be the unwelcome consequences of not observing these guidelines? 3. What precautions sheDuld be taken by people who engage in dangerous or extreme sports? Consider pro per training, protective gear and any other measures you can think of. Dodatkowe zagadnienia do dyskusji 1. Why are such sports as, for example, football, tennis or ski-jumping, so popular? Would you agree or not that it is rather because people doing them are professionals who have achieved celebrity status in the media? Justify your opinion. 2 . Why do you think certain sports have become well-known and are played inter nationally, e.g. football, tennis, golf? Give examples of sports which are known and played locally, for example only in certain parts of the world or only in some countries. How could they become widely popular, if at all? 3. Give examples of competitive and non-competitive sports. What personality traits do you think people who engage in them possess? To what extent does the sport a person chooses to play or do depend on his or her personality? Justify your opinion. Some sports are more expensive to play or do than others. Give examples of those which require considerable financial means and those which do not. In what ways are some of these sports a reflection of snobbery on the one hand and genuine sporting pleasure on the other? What are the general rules of fair play in sport? Are they difficult to observe or not? Why? Give reasons why fair play is more desirable than foul play. 6 . No one seems to deny that doing sports helps us to keep fit and healthy. Does doing sports depend only on people themselves? How can the authorities encourage people to be more active? What could be the role of educational institutions like primary and secondary schools? 108 Egzamin ustny - słownictwo 11. Zdrowie Higieniczny tryb życia Ćwiczenie 1. Przeczytaj teksty. Wykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpowiedz na pytania. Słowniczek chcck-up = medical exam ination (badania kontrolne) incorporate = include (wdąayć) A g u id e to liv in g a h e a lt h y life sty le You are tired o f looking and feeling the way you do. Your body is not right and it’s keeping you from functioning as well as you would like to. The way you are living now and your habits are the reasons you are not feeling and looking as healthy as you should. It is time for you to make some changes in your life to live a better life to become a healthier person. How do you change your life around to look and feel better? The first thing you need to do is change your diet. W hether you are a large person or a small one, everyone needs to eat right. It is not about losing weight, but eating the correct foods for your body. Drinking plenty o f water, eating vegetables and fruits is one o f the ways to correct your diet. What you put into your body determines how healthy you are. Start taking vitamins on a daily basis. Incorporate* some type o f exercise routine in your life. Even if you don’t do anything but take a walk every day, everyone needs some form o f exercise in their life. Get a physical once a year. Let your doctor do routine test to make sure your blood pressure is correct and your cholesterol level is right. Take any other test for different things that you might need to have to make sure your body is healthy. Visit your dentist twice a year for cleanings and any other dental work you need. Brush and floss your teeth twice a day to keep your teeth and gums healthy. Taking care o f your teeth can maintain a healthy body too. If you are a smoker try to quit smoking. Smoking is definitely not good for your lungs. Try to drink alcohol in a moderate way. Getting the correct am ount o f sleep at night will help to keep you healthy also. Everyone should get at least six hours o f sleep a night, but if at all possible, try to get a full eight hours. Being well rested will not only make you feel good, but it will have you looking good. With doing all of these things you will m aintain a healthy body. Everything that you do to maintain your healthy body is part o f how you live your life. You have to start doing certain things in your life to have this healthy lifestyle for it to become v i part o f you. Even though you might not be doing some o f these things in your life right now, it’s never too late to start. Exercising, eating right, routine check-ups* with your doctor and dentist are some o f the main things you can do to live a healthy life. Once you start living your life healthy, you will look and feel great. Adapted from http://w i.essortm cnt.com -ytania do dyskusji *. What do you think the so-called healthy lifestyle involves? What are its characteristic features? There is no one ideal healthy lifestyle - everyone should have their own depending on their needs (personality, life commitments, etc.). Explain and justify your opinion. 109 Egzamin ustny - Słownictwo 11. Zdrowie Słowniczek approach = m ethod (podejście) convert to sth = change to sth (przejść, zmienić na coś) digestion = changing food into substances useful for the body (trawienie) low-carbohydrate = containing a small am ount o f substances that constist o f carbon, hydrogen and oxygen (zawierajaty mało węgbwodanów) pancreas = an organ that roduces insulin and elps in digesting food (trzustka) P random ize “ give every item in a research study an equal chance o f being considered (zapewniać losowośćczegoś, np. eksperymentu) secrete = produce liquid (wydzielać) unrestricted - unlim ited (nieogranic7.ory) The Atkins Diet The Atkins diet is a high-protein, high-fat, low-carbohydrate"' plan. The diet allows for unrestricted"' am ounts o f meat, cheese and eggs while severely restricting carbohydrates, including sugar, bread, pasta, milk, fruits and vegetables. Atkins’ diet is based on the theory that eating carbohydrates creates a production o f insulin, a hormone secreted"' from the pancreas"', leading to increased weight gain and hunger, which is a true physiologic response. W hen converting to"’ this approach*, the plan holds that dieters will experience reduced appetite and their bodies will use stored fat for energy versus b urning glucose from carbohydrate digestion*. Burning fat for energy will supposedly lead to weight loss. Disadvantages: The medical comm unity continues to debate the potential damaging effects o f long-term, high-protein diets on kidney function, cholesterol levels, and possible increased risk o f heart disease, osteoporosis and cancer. The Atkins diet restricts carbohydrates and limits the amounts o f fruits, vegetables, milk and other high-fiber foods. These foods naturally provide essential vitam ins and minerals to maintain health. Atkins diet followers may have difficulty m aintaining this diet in the long term. The problem is taste. The only way to really satisfy taste w ithout carbohydrates is by increasing fat. And this is another concern v/ith the Atkins plan. Weight loss occurs predominantly through a process called ketosis, and a majority o f it (at least initially) is fluid loss. There have been no long-term randomized* studies to support the safety o f this diet. Advantages: People like eating high am ounts o f protein foods that are often restricted on other diets. Those who have been unsuccessful on other low-fat, high-carbohydrate diets will often lose weight with this plan. The diet is easy to follow; no point system, calorie counting or complicated meal plans are involved. Adapted from www.medicinenct.com Pytania do dyskusji 1. What do you think are the reasons why people go on a diet? To what extent are these reasons always justified? 2. What are the benefits and risks involved in going on a diet? 3. To what extent is going on a diet a test of a person’s strong will and determination? 110 Egzamin ustny - Słownictwo 11. Zdrowie Schorzenia, ich przyczyny, objawy i leczenie ) Ćwiczenie 2. »rzeczytaj tekst. Wykorzystując zawarte w nim słownictwo, odpowiedz na pytania. Learn how to fight the hidden causes of fatigue In a society where overwork and sleep deprivation have become the norm, we all can relate to feeling so run-down that merely walking from the couch to the refrigerator for another cold one is a daunting5’' task. But if you’re dragging all the time, even with plenty of shut-eye* and a routine schedule, it means your problems arc more than mental. Unfortunately, it takes many chronically sluggish* people years to learn that their fatigue* is biologically based and readily treatable5'’. Mere are a fewpossible explanations. Allergies Experiencing allergen-induced5’ fatigue is common, yet most people fail to make the connection. Researchers point to several likely reasons for allergy sufferers to feel run-down. One is that the inflammation5’ experienced during an allergic reaction involves the production of certain soporific* chemicals that tend to dull* alertness. Another: reaching the deepest stages of sleep is more difficult when the airway through the nose is clogged*. Signs include congestion,’’ runny nose, tearing, itching*, wheezing*, coughing, difficulty breathing. Most people know when they’re suffering from allergies, but don’t associate the allergic response with their fatigue. The best strategy is to avoid whatever sets offyour allergies, but that’s not always possible. A major cause of fatigue is the actual treatment of the allergy. Over-the-counter* antihistamines* make some users sleepy. But with a prescription, allergy sufferers can now obtain non-sedating* antihistamines that won’t leave them drowsy*. Successfully treating the allergy with a non-sedating medication should eliminate the fatigue. Depression/anxiety 7 Unconffonted* feelings can exact a physical toll* as well as a mental one, even for people who don’t fall into the category of the clinically depressed. People who are indirect and hold down* anger tend to have a significant amount of muscle tension, which wears them down overtime. Depression is often seen as a woman’s problem - in the US, one in four women receives the diagnosis at one point in her life, versus one in 10 men. This can be partly explained by the fact :hat men are less likely to attribute a loss of energy and drive to a mood change. Depression and anxiety7 can produce physical symptoms not unlike those of a viral* syndrome such as the flu: achy joints* and general weakness. Alterations* in brain chemistry affect the way the entire body functions. Symptoms of depression can also include a persistent’’ sad mood, sleep disturbance and insomnia (compounding* the problem of fatigue), as well as excessive sleep, reduced interest and enjoyment, poor concentration, loss of appetite, suicidal thoughts, and low levels of motivation. Anxiety - also characterized by a decrease in energy and motivation, as well as sleep problems - is often accompanied by dry m outb, shortness ofbreath, and increased aches and pains. These conditions, along with constant suppressed anger, tend to wear down the body. Medication and psychotherapy are the staple* approaches to most mood disorders. The Treatment arsenal also includes physical exertion"’. A number of good studies demonstrate :hat exercise decreases the biological symptoms of anxiety. In addition to increasing energy and motivation, successfully treating the depression or anxiety is likely to result in a deeper, more restful sleep. Adapted from Men s Fitness, June 2002 Słowniczek allergen-induced = brought about by an allergic reaction (wywołany alergia) alteration = change (zmiana) antihistam ines - drugs treating allergies (antyh'istaminy) clog = block (zatkać, zablokować) com pound - make worse or m ore harm ful (potęgować) congestion = a condition in which e.g. the nose is blocked with a substance (zapchanie) daunting = discouraginglv hard (zniechęcający) drowsy = sleepy (sentry) dull = make weaker (przytępić) exact a physical toll = have a bad effect on a person’s physical health (odbićsię na zdrowiufizycznym) exertion = effort (wysiłek) fatigue = tiredness (znużenie) hold down = repress (powstrzymywać) inflam m ation = a condition in which a part o f the body becomes swollen’or red due to infection (zapalenie) itch » to experience an uncom fortable feeling on the skin that makes you want to scratch (swędzić) joint = connection between bones in the body (staw) non-sedating = not making a person calm or causing sleep (nie mający właściwości uspokajających) over-the-counter - sold w ithout a prescription (sprzedawany bez recepty) persistent = long-lasting (uporczywy) shut-eye = sleep (sen) sluggish = m oving or reacting slowly (ospały) soporific = m aking one sleepy (usypiający) staple = basic (podstawowy) treatable = curable (wyleczalny) unconfronted = neglected, no t dealt with properly (tu: tłumimy, skrywany) viral = caused by a virus (wirusowy) 1. What can be the risks»and disadvantages (side effects) of taking various drugs? 2. How can fatigue and lack of sleep affect a person’s life? What can be done to eliminate them? wheeze = breathe noisily and with difficulty (oddychaćchrapliwie) 111 Egzamin ustny - Słownictwo II. Zdrowie Słowniczek ambient = com ing from the surrounding area (otaczający) convenience store = a shop that sells food, newspapers etc. (sklep ogólnospożywczy) endurance = stamina, energy, patience (wytrzymałość, odjwmość) induce = cause, bring about (wywołać) insom nia = sleeplessness (bezsemiośc) intrinsic = being part o f basic nature o f something, inherent ('wewnętrzny, nieodłączny) lucid = showing clear thinking (jasny) pipe = transmit by wire or cable, here: play with a high sound (głośno puszczać) radio static = hissing noises on the radio (zakłócenia w radiu) random = ad hoc, happening w ithout a definite plan (przypadkowy) Higieniczny tryb życia, schorzenia i ich leczenie Ć w ic z e n ie 3. Przeczytaj tekst. Wykorzystując zawarte w nim słownictwo, odpowiedz na pytania. AmE Tin® sounds of mmm Exposure to m ost noises causes irritatio n , stress, and can result in perm anent hearing loss and health problems. It’s difficult to eliminate noise. Often we try to cover offending ambient* noise with music. If you like the music, it usually results in fewer physical problems. We know that brain waves are modified by sounds. Beta brain waves, those between 14 and 20 hertz are most common. We achieve relaxed concen tration or lucid* awareness when alpha waves, between 8 and 13 hertz, are present. Music with about 60 beats per minute - particularly that of Mozart, Brahms, and Bach - shifts the brain’s activity- from beta to the higher-awareness alpha waves. It’s called the Mozart Effect. This type of music lowers stress and increases concentration. A study in England found students scored 10 points higher on an IQ test after listening to Mozart compared to those exposed to silence, white noise, or other music. White noise is just low-level random* sounds. Examples are radio static* and running water. Researchers suggest that we respond to music because our bodies are rhythmic. Our breathing, heartbeat, and many other body functions have an intrinsic"’ rhythm. Other recent research links exposure to music to improved m ental skills. Einstein played the violin and believed this helped his subconscious m ind to solve problems. Many people who suffer from insomnia"' find that some of Bach’s music helps them. Lively popular music boosts energy and endurance"’. But being exposed to music you dislike causes negative effects, including higher blood pressure and stress. Most adults refer to the tunes teenagers listen to as noise. Teens feel the same way about other people’s music. There’s a story about a large group of young people gathering daily near a convenience store"'. They weren’t doing anything wrong, but their presence irritated the store’s owner and customers. The owner had an idea. He piped* classical music outside the store, and the teens quickly disappeared. The tempo of religious music induces"' a feeling of peace and helps a person cope with physical and emotional pain. On the other end of the spectrum, heavy metal, rap, or martial music excites the nervous system and prompts people to dynamic action or aggressive behavior. It’s not surprising that Gulf War pilots listened to recordings of heavy metal music before launching their offensive flights into battle. Your heartbeat tends to synchronize w ith any am bient pulsation. W ith modern rap music, there is concern as to what the unnatural rhythm changes do to listeners’bodies, emotions, and even their subconscious. Long-term effects are unknown. Music will influence our health and behavior. By knowing about its effects, we can use it to our benefit. Adapted from Vibrant Life, Novem ber/Decem ber 2003 Pytania do dyskusji 1. What is the role of music in people’s lives? Consider its effects on the human body. 2. Give reasons why music has become so important in the lives of so many people, especially young people. 112 Egzamin ustny - Słownictwo 11. Zdrowie Niepełnosprawni i Ć w iczenie 4. Przeczytaj tekst. W ykorzystując zawarte w nim słownictwo, odpowiedz na pytania. Civil rights extended to disabled Written to afford equal opportunities in employment, public accommoda tions, transportation, government services, and telecommunications, the Americans with Disabilities Act (ADA) o f 1990 represents an unprecedented opportunity to eliminate barriers to independence and productivity for persons with disabilities. For most Americans, the Civil Rights Act o f 1964 rightfully restruc tured the attitudes o f business, govern ment, and society and expanded opportunities for all Americans. However, for basic privileges of access and employment, persons with dis abilities were left outside the law. To correct these real and perceived over sights*, ADA gives civil rights protec tion to individuals with disabilities that are like those provided to other individuals on the basis of race, sex, national origin, and religion. Specifi cally, it guarantees equal opportunity for individuals in dealings with public and private sector employment, accom modations, transportation, telecom munication, and state and local govern ment services. The term ‘disability’ covers a wider array of conditions than an easily spotted physical limitation. People who are considered ‘disabled’ under the Act are individuals with physical or mental impairments* that substan tially limit one or more of the major activities of life, such as walking or talking. The term also applies to people with a record o f an impairment, such as someone recovering from cancer, as well as people who are regarded as having a disability, such as a person with a disfiguring* injury. It’s important to realize that all disabilities are not created equal. People with disabilities are extremely diverse. The deaf, the blind, and the mobility-limited have different needs and require different methods o f atten tion during medical sendees delivery Disabilities fall into major groupings: mobility impaired, sight impaired, hearing impaired, speech impaired. The ADA guarantees the disabled the opportunity to participate in the ‘full and equal enjoyment of the goods, services, facilities, privileges, and advantages o f any public place’. Private businesses must remove barriers at existing facilities and must make any new or renovated facilities accessible to the disabled. ADA also affects public sendees, such as the telecom m unications industry and public transportation provided by state and local government. Słowniczek disfiguring = spoiling the appearance o f a person (oszpecajag) im pairm ent - a condition in which part o f the body d ocs not work properly (iqxjslcdzenie) oversight = omission, mistake (przeoczenie, Uqd) Adapted from PJysician Executive, July/A ugust 1991 Pytania do dyskusji 1j Why should the disabled participate in social life in the same way other people do? 2. What is and can still be done in Poland to enable people with impairments to enjoy access to various public and social institutions? 113 Egzamin ustny - Słownictwo 11. Zdrowie Słowniczek acknowledge = accept as true or real (uznać, zauważyć) cannabis = m arijuana (konopie indyjskie) clot = a lum p o f dried blood in the system (zakrzep) disorder = illness (zaburzenie, choroba) impact = effect (wpływ) platelet = a tiny blood cell in the shape of a disk (płytka krwi) pose “ create (stanowić, stwarzać) reverberations = effects, repercussions (echa) sm okeout = here: sm oking ban; the law that prohibits sm oking in public places (zakaz palenia) Uzależnienia Ć w ic ze n ie 5. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpowiedz na pytania. Effects of the smoking ban Researchers from Montana and the University o f San Francisco recently examined the impact* o f a short-lived Helena, Montana, 2002 smoking ban. Although the ban lasted only six m onths, reverberations* from the smokeout* were far-reaching. While the ban was in place, heart-attack admissions among Helena residents at the region’s one hospital dropped by 60 percent, moving from an average o f seven per month to a little more than three. No similar changes were reported in the sur rounding communities. Experts estim ate that just 20 minutes o f breathing smoke-filled air makes a nonsmoker’s blood platelets* almost as ‘sticky’ as the platelets of pack-a-day smokers. Such a condition makes the nonsmoker more likely to form clots* that could cause a heart attack or stroke. Adapted from Vibrant Life, M arch/A pril 2004 Risk of psychiatric illness linked te cannabis use Three studies suggest a link between cannabis* use and risk for developing depression and schizo phrenia later in life, according to a 2002 Medscape Medical News article. An Australian study o f 1,601 students from 44 secondary schools found that teenagers, particularly girls, who used cannabis were more likely to develop anxiety or depressive disorders*. Weekly cannabis use was found to double this risk, and daily cannabis use was associated with a five-fold increase in risk. A Swedish survey o f male military recruits, ages 18 to 20, conducted in 1969 and 1970, found that cannabis use increased the risk o f schizo phrenia by 30%. The authors o f this study suggest that occasional cannabis use has few harmful effects, but repeated use poses* a serious mental health risk, and these risks should be acknowledged* in light o f current movements to liberalize or legalize cannabis use. A third study, which was conducted in London, found that adolescents who had used cannabis by the age o f 15 were at the greatest risk for developing symptom s o f schizophrenia in adulthood. Collectively, these studies point to a need to develop measures to reduce frequent recreational use of the drug by teenagers. Adapted fro m AORNJournal, January 2003 Pytania do dyskusji 1. Should smoking be banned in all public places or not? Give reasons why. 2. Addictions such as drinking alcohol, smoking and drug abuse have all been proved harmful to people’s health. Explain what is their negative influence and why people are tempted to fall victim to it. 114 Egzamin ustny - słownictwo 11. Zdrowie System ochrony zdrowia Słowniczek Ćwiczenie 6. ^-zeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpowiedz na pytania. P u b lic an d private h ea lth care system Publicly funded medicine is a level of medical service that is paid wholly or in majority by public funds (taxes). Publicly funded medicine is often referred to as 'socialized medicine’ by its opponents, whereas supporters o f this approach tend to use the terms ‘universal health care’ or 'single payer health care’. It is seen as a key part o f a welfare state"'. Publicly funded medicine may be administered and provided by the government, but in some systems that is not an obligation: there exist systems where medicine is publicly funded, yet most health providers are private entities*. The organization providing public health insurance is not necessarily public administration, and its budget may be isolated from the main state budget. Likewise, some systems do not necessarily provide universal health care, nor restrict coverage* to public health facilities. Proponents* o f publicly funded medicine cite several advantages: universal access to high quality care, equality in matters o f life and death, the reduction o f contractual* paperwork, and the creation o f uniform standards o f care. One important difference is the reduction in the percentage o f societal resources devoted to medical care (in other words public systems cost less than private systems). Almost every country that has a publicly funded health care system also has a parallel private system, generally catering to* the wealthy. Proponents o f these private systems argue that they are necessary to provide flexibility to the system and are a way to increase funding for the health care system as a whole by charging the wealthy more. Opponents believe that they are allowed to exist mainly because politicians and their friends are wealthy and would prefer better care. They also argue that all citizens should have access to high quality health care. The only country not to have any form o f parallel private system for basic health care is Canada. However, many wealthy Canadians go to the United States for care. cater to sb - provide sb with what they want (zaspokajaćczyj'es potrzeby) contractual - connected with the contract (wynikający z umowy, kontraktu) coverage = the am ount o f protection provided by an insurance company (pokrycie, ocJjrona ubezpieczeniowa) entity = institution (jednostka, instytucja) proponent = supporter ('orędownik, zwolennik) welfare state = a socio-political system in which citizens enjoy free services such as health care, unemployment benefits, school education, homes for the elderly, etc. (państwo opiekuńcze) Adapted from www.wikipedia.org /tania do dyskusji 1. What are the advantages and disavantag es of the public health care system? 2. High quality medical care can only be provided by the private system. To what extent do you agree (disagree) with this statement? Justify your opinion. 115 Egzamin ustny - Słownictwo 11. Zdrowie Słowniczek ancillary = auxiliary (pomocniczy) compliance = obedience (tu: stosowanie, się do zaleceń lekarza) concerns = problems, matters (sprany, problemy) feature = be equipped with sth (lyćwyposażonym w coś) instance = case (przypadek) misdiagnosis ~ incorrect explanation o f an illness (zła diagnoza) referral = the act o f sending a patient to a specialist or hospital; referral n o te (skierowanie) refill - writing out a prescription for a drug that is already in use (tu: wypisanie recepty na już stosowaiy lek) thorough = complete, detailed (gruntowny, szczegółowy) vital = basic for staying alive (życiowy, podstawowy) end. to ‘t/iue. M£.dic,me.’? In the next few years, 20%-50% of all physician-patient interactions will be virtual, according to Dr. Allen Wenner, a family physician and vice president for clinical applications design at Primetime Medical Software in Columbia, S.C. “There will always be situations where the in-office visit will still be required.” But physicians “can get a lot closer to their patients” by col laborating via e-mail and the Internet. Current medical practice suffers from a number o f ills, ranging from limited time for doctor-patient inter action to poor patient compliance*. The business o f sch ed u lin g an appointment and traveling to the physician’s office is often inconvenient to a patient, as is the paperwork that accompanies many visits. Patients are forever waiting for services. They wait to get an appoint ment, wait for lab results, then wait to see the physician again for treatment, Dr. Wenner says, “If the patients need ancillary* services such as a referral*, they have to wait again. I call this poor service.” Dr. Wenner’s office features* a ‘vir tual waiting room5. The patient enters an empty reception area and registers himself on a computer. A staff mem ber is available to assist those who are less comfortable with technology. The patient then is directed to a ‘subwaiting room 5, where a nurse or medical assistant checks vital* signs and where the patient enters his medical history and current health concerns* into a computer. By the time the patient and physician meet, “the physician has already looked at the data the patient has entered into the computer in advance,” Dr. Wenner says, in certain situations, a nurse will review' the ‘virtual chart’ and assist the patient. “If it isn’t a serious enough condition to require a complete medical exam, they don’t have to see the physician,” Dr. Wenner says. Appointments can be scheduled and prescription refills* requested via Dr. Wenner’s Web site. To date, no patients of Dr. Wenner’s have complained about the system. Dr. Faith Fitzgerald, professor of medicine at the University o f California, Davis, is concerned that these virtual systems would remove the core o f the physician’s craft: the interaction with the patient. There will always be instances* when patients come in for unnecessary office visits. Physicians, however, “lose a tre mendous source o f medical infor m ation” when they don’t see the patient face to face. “Many o f my patients tell me things on the phone to m inimize their symptoms so they won’t have to come in, even though they should,” she says. Dr. Wenner said that he isn’t con cerned that virtual visits will lead to misdiagnoses*; medical errors take place because physicians don’t have enough data about the patient. He said that he believes that 20% o f all visits could be treated provisionally without the patient coming in. A thorough* electronic history, gathered by an expert interview system, should be enough for a clinician to make a provisional diagnosis. Adapted from OB/GYNNews, November 2003 Pytania do dyskusji 1. To what extent is personal contact between the doctor and the patient necessary in medical treatment? 2. The doctor-patient relationship should be based on mutual trust. Express and justify your opinion on the statement. In what situations is this trust nonexistent? 116 Egzamin ustny - Słownictwo 11. Zdrowie Słowniczek The Hippocratic Oath The Hippocratic Oath is one of the oldest binding documents in history. Written in antiquity*, its principles are held sacred by doctors to this day: treat the sick to the best of one’s ability, preserve patient privacy, teach the secrets of medicine to the next generation, and so 011. “The Oath of Hippocrates,” holds the American Medical Association’s Code o f Medical Ethics (1996 edition), “has remained in Western civilization as an expression of ideal conduct for the physician. ”Today, most graduating medical-school studentssweartosomeform oftheoath, usually a modernized version. antiquity = ancient times (starozytnosc) covenant - obligation (zobozi’iipumie) nihilism = the belief that nothing has any value or m eaning (nihilizm) outweigh = have more value or be more im portant than som ething (prmvazyc) Hippocratic Oath - Modern Version I swearto fulfill, to the best of my ability and judgment, this covenant*: • (...) I will apply, for the benefit of tlie sick, all measures which are required, avoiding those twin traps of overtreatm ent and therapeutic nihilism*. • I will remember that there is art to medicine as well as science, and that warmth, sympathy and understanding may outweigh* the surgeon’s knife or th e chemist’s drug. • I wall not be ashamed to say “I know not,” nor will I fail to call in my colleagues when the skills of another are needed for a patient’s recovery. • I will respect the privacy of my patients, for their problems are not disclosed to me that the world may know. (...) • I will remember that I do not treat a fever chart, a cancerous growth, but a sick hum an being, whose illness may affect the person’s family and economic stability. (...) • I will prevent disease whenever I can, for prevention is preferable to cure. W ritten in 1964 by lx)uis Lasagna, Academic Dean o f the School o f M edicine a t Tufts University. Adapted from www.pbs.org 1. Why is prevention be tter than cure? 2. What do you think is the role of the Hippocratic oath today? To what extent is it still valid nowadays? lodatkowe zagadnienia do dyskusji 1 . Sunbathing is a popular activity during summer. What is your opinion about sun bathing as a way of spending time on holiday? To what extent is sunbathing healthy and harmless? 2 . You are what you e at Explain the meaning of this saying. Do you agree or disagree with it? Why? Why are eating habits and food so important for our health in general? 3. Give reasons for the popularity and more and more widespread use of alternative medicine in the treatment of various diseases. Is there a choice between traditional and alternative medicine, or should they complement each other? Justify your opinion. 4. Vegetarianism is an ideology, not a diet. Do you agree or disagree with this state ment? Justify your opinion. o. A healthy lifestyle is for the rich, because only they can afford it. Express and justify your opinion about this view. 0. Hypochondriacs are defined as those who exaggerate in taking care of their own health. It is sometimes said that for this reason they are the only ones who are able to effectively prevent falling ill. To what extent do you agree with this statement? Justify your opinion. 117 Egzamin ustny - Słownictwo 12. Nauka i technika aid - help (pomagać) Ćwiczenie 1. assume = take on (przyjąć) Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich sło w n ictw o , odpow iedz na pytania. dial-up connection = a link between computers based on a telephone line (połączenie komutowane) flourish = develop (rozwijaćsię, rozkwitać) in the offing - likely to happen (bliski, nadciągający) law enforcement = making people obey the law (egzekwowanie prawa) marvel - wonder (aid) nonlethal = not causing death (nie śmiercionośny) on the cusp - on the verge (u progu) phaser gun = a fictional energy weapon used by characters in Star Trek (fazir) realm = sphere, area (dziedzina) life ©aslei1 with smaller gadgets Palm-sizc computers and specialpurpose devices will continue to flourish"' in the near future, forecasts Allen Parrish, associate professor of computer science at the University of Alabama, Tuscaloosa. The market for new technologies such as Personal Digital Assistants (PDAs) will rise as people look to computers to aid"* in daily tasks like making dining reservations or ordering in restaurants. “For example, there may be restaurants where you can order on your own PDA,” he notes. “Voice input is going to become popular on PDAs.” usher in = introduce (wprowadzić, zapoczątkować) Parrish believes that computers will assume* a different shape in order to increase function. These smaller, lighter units will give people greater ability to read e-mail in public places without needing a dial-up connection*. In the entertainment realm*, Parrish thinks that high-defm ition TVs will continue to grow in the market over the next few years. Law enforcement* will update its tech nological devices, Parrish predicts. “When you get a speeding ticket, your driver’s license may be scanned, the data entered on a handheld computer, and then transmitted to the court system.” Adapted from U SA Today Magazine, December 2003 A Brave New Wotfd By all accounts, we are on the cusp* of a great technological revolution or revolutions. In the last several months, newspapers and magazines have run cover stories on the technological marvels* about to transform our lives. None of this apparently is science fiction but what leading scientists in their respective fields are predicting as fact. Some of the changes will be of the James Bond variety, like auto-piloted cars and nonlethal* phaser guns*. Other inventions will have broader effects. New virtual-reality games and the Internet will complete a process that TV inaugurated, the metamorphosis of our civilization into one increasingly driven by images and sentiment rather than words and thought. And other changes in the offing* will be even more dramatic, going to the very heart o f what it means to be a human being. Discoveries just over the immediate horizon in hum an genetics and computers threaten (or promise, depending upon your perspective) to usher in*, as strange as it may sound, a ‘posthuman’ era. Not long ago the editors of the New York Times advised: ‘We need to remember that the measure of a civilization is not the tools it owns but the use it makes of them.’ Well, of course. But one must also keep in mind that technology is more than a mere tool; it inevitably shapes our world, regardless of whether we use it wisely. Adapted from Public Interest, W inter 2001 Pytania do dyskusji 1. Give examples of gadgets or special-purpose devices that have appeared in recent years. Which claim about them is more true in your opinion? Why? a. They really are making our lives easier. b. They are merely another short-lived fashion and a way for people to show off. c. People are becoming overly dependent on them instead of relying on their own memory or skills, for example. 2. In what way do you think technology has changed our understanding of what it means to be a human being? 3. Many scientists make predictions about technological developments that will take place in the future. Give examples of such predictions. Do you agree or disagree with them? Justify youropinion. 118 Egzamin ustny - Słownictwo 12. Nauka i technika Słowniczek Scientific Giants' Nobel Laureates have used their enormous curiosity, intellectual brilliance and creative drive1' to make discoveries that have greatly expanded our understanding of the universe. We have made great strides"' in science and medicine as a result o f the work o f Nobel Prize winners. Discoveries related to the form ation o f ozone have enabled us to take crucial steps to protect our environment, and the invention o f the integrated circuit* has revolutionized the way we exchange information globally. In medicine, Nobel Laureates have developed knowledge about the immune system that helps fight cancer and insights about nerve cell signals that open new avenues for treat ing neurological and psychiatric diseases. These are just a few o f the breakthroughs* we can attribute to Nobel Prize winners. The Nobel Prize has provided many role models for young people who aspire to be tomorrow’s lead ing scientists. You may remember the words o f Isaac Newton: ‘If I have seen further, ... it is by standing upon the shoulders o f giants.’ Our Nobel Laureates are all giants. breakthrough = an im portant development (przdom) drive = energy (zapal, energa) in te g ra te d c irc u it = a m ic r o c h ip w ith m a n y e le c tric a l c o n n e c tio n s (uklad scalory) stride = a long step (kruk) Adapted from Los Angles BusinessJournal, 8 O ctober 2001 N ot V e ry N obel Every year, the Annals o f Improbable Research awards Ig Nobel prizes to individuals whose scientific discoveries ‘cannot or should not be repro duced’. With the Nobel judges in 2000 honouring the inventor o f the microprocessor, it seems fair that in the same year the Ig Nobels salute another high-tech innovator: Chris Niswander, for creating PawSense, software that sounds a warning when a cat walks across a keyboard. “It’s surprising no one had ever thought o f it, and it’s surprising that someone bothered to think o f it at all,” says Marc Abrahams, creator and organiser o f the awards and editor o f the journal Annals o f Improbable Research. A d a p te d fr o m Industry Standard, 23 O c to b e r 2 0 0 0 What are the qualities that should characterize a true scientist? Justify your opinion. How can you explain the appearance of the Ig Nobel prizes awarded for ignoble (= bad and dishonest) scientific research? What do you think is the message that their creators convey to scientists all over the world? To what extent is this message a warning (if so, against what?), ora reprimand (if so, for what reasons?), or both? 119 Egzamin ustny - Słownictwo 12. Nauka i technika Słowniczek advance ~ progress, development (postęp) awestruck = greatly impressed by stb (oniemiały, pod wrażeniem) boost = encouragement, stimulus (zachęta, czynnik ¡wbudzający) breakthrough = an im portant development (przełom) extract = take out, obtain (wydobywać) lightning = a flash oflight in the sky (błyskawica) reinforce = strengthen (wzmacniać) standing = position, reputation (pozycja) unravel = discover, solve (rozwikłać) Iciiifigfi and technology Every scientific breakthrough* owes a debt to good old-fashioned brainpower. Newton’s laws, Einstein’s theory o f relativity - the list is as long as that physics textbook you never read in high school. But often, science needs a boost*, and for the past 20 years it’s received a big one from technology. Sophisticated computer systems have let biologists unravel* the genetic code o f life, astronomers map the universe, and m eteorologists im prove the accuracy of their forecasts. But discov eries are an unending cycle: There’s always something more we can learn about that thing we just discovered. Today, Am erican scientists are extracting* an amazing amount of data at lightning51' speed, from experi ments in the lab and from satellites in space. Rapid advances* in technology have reinforced* America’s standing* as the most sophisticated scientific com munity in the world. But analyzing data still demands staggering computational abilities. We have the capability to accomplish some amazing feats, but not every feat, and many scientists find themselves waiting for technology to catch up. What’s more, as researchers become more dependent on technology to do their jobs, they need to interact more intensely with com puter scientists and engineers. Scientists have been making break throughs for centuries, but now they’re using technology to share the fruits o f their knowledge. The H um an Genome Project, for example, has made its working draft available at no charge to anyone with Internet access. Despite the enlightenment it brings, technology cannot answer the hardest question o f all: How should we manage and apply the inform ation that science tells us about ourselves? The solution is up to all of us, as we continue to be awestruck* by great discoveries and struggle with their implications. Adapted from PC Magazine, M arch 2002 Pytania do dyskusji 1. Give examples of some scientific breakthroughs and explain why you regard them as important. 2. What are, in your opinion, the conditions for a scientific discovery or invention to de serve breakthrough status? 120 Egzamin ustny - Słownictwo 12. Nauka i technika Słowniczek G M Food The techniques o f modern genetics have made possible the direct m anipulation of the genetic m akeup o f organisms. In agriculture, genetic engineering allows simple genetic traits"' to be transferred to crop plants from wild relatives, other distantly related plants, or virtually any other organism. Recombinant* DNA technology thus has brought a new precision to the process o f crop development, which traditionally selects desired traits through crosses* between crops and their wild relatives (a laborious* and relatively imprecise method). Genetic m odification can be used in many ways to control a variety o f traits o f plants, and the consequences o f one manipulation maybe completely different from another based on the traits modified. The appearance o f genetically m odified foods in the marketplace has resulted in a firestorm o f public debate, scientific discussion, and media coverage*. A variety o f ecological and hum an health concerns come with the new advances made possible by genetic modification. benign = gentle and harmless (majcuy dobroczynny wptyw) coverage = the range and am ount o f inform ation about an event in the stawienia, cross = mixture, hybrid (krzyzowanie) herbicide = a chemical that destroys unwanted plants (Jxrbigd, srodek roilimbojczy) inadvertent = accidental, unintended (niezamierzony) laborious = requiring much effort (pracocWonny) pest = an insect or animal destroying plants etc. (szkodnik) recom binant = made through genetic engineering, based on gene splicing (rekombinowany) trait = feature, characteristic (cecha) Benefits Risks Genetically m odified foods (GM foods or GMF) offer a way to quickly improve crop character istics such as yield*, pest* resist The power o f genetic m odifi cation techniques raises the pos sibility o f hum an health, environ ance, or herbicide* tolerance, often to a degree not possible with traditional methods. Further, GM crops can be manipulated to pro duce completely artificial sub stances, from the precursors to plastics to consumable vaccines*. vaccine = a substance protecting an organism from a disease (szaepionka) yield = the am ount o f crops that are produced (zbioiy, plony) mental, and economic problems, including unanticipated allergic responses to novel substances in foods, the spread o f pest resistance or herbicide tolerance to wild plants, inadvertent* toxicity to benign* wildlife, and increasing control o f agriculture by bio technology corporations. Adapted from http://scope.educ.washington.edu ytania do dyskusji 1. What are the advantages and drawbacks of introducing genetically modified food into our everyday menu? 2. What consequences do you think GM food may have for human health and the environment? 121 Egzamin ustny - Słownictwo 12. Nauka i technika Słowniczek endure = experience sth unpleasant (znosić) factor into sth = include in sth (uwzględnićw czymś) intrinsic = being nart o f basic nature o f sth, inherent (tu: rzeczywisty) rabies = a disease o f anim als that can be passed to hum ans by biting (wścieklizna) rubella = a disease that causes a sore throat and red spots on the body; G erm an measles (różyczka) sacrifice = give up sth valuable to gain sth else (poświęcić) TB = tuberculosis (gruźlica) Animal experiments Since animal experiments began, people have expressed concern that the animals may suffer, or that too many are sacrificed"' in the name o f science. Since 1822 legislation has limited the way that doctors and scientists can use animals, and the rules have been growing stricter. More than 2.7 million live animal experiments were authorised in Great Britain in 2002. This number has halved in the last 30 years. Does animal testing workf Yes No Animal testing has helped to develop vaccines against diseases like rabies*, polio, measles, mumps, rubella* and TB*. Animal experiments can be misleading. An animal’s response to a drug can be different to a hum an’s. Antibiotics, HIV drugs, insulin and cancer treatments rely on animal tests. O ther testing methods aren’t advanced enough. Successful alternatives include test tube studies on human tissue cultures, statistics (e.g. patient data) and computer models. Scientists claim there are no differences in lab animals and humans that cannot be factored into* tests. The stress that animals endure* in labs can affect experiments, making the results meaningless. Operations on animals helped to develop organ transplant and openheart surgery techniques. Animals are still used to test items like cleaning products, which benefit mankind less than medicines or surgery. Is animal testing morally ńghtf Yes No H um an life has greater intrinsic* value than animal life. Animals have as much right to life as hum an beings. Legislation protects all lab animals from cruelty or mistreatment. Strict controls have not prevented researchers from abusing animals, although such instances arc rare. Millions o f animals are killed for food evety year - if anything, medical research is a more worthy death. Deaths through research are absolutely unnecessary and are morally no different from murder. Few animals feel any pain as they are killed before they have the chance to suffer. W hen locked up they suffer tremendous stress. Can we know they don’t feel pain? Adapted from www.bbc.co.uk Pytania do dyskusji 1. Express in your own words the arguments for and against animal experiments in science as presented in the passage. 2. Are you in favour or against scientific experiments on animals? Why? 122 Egzamin ustny - Słownictwo 12. Nauka i technika Obsługa i korzystanie z urządzeń technicznych delete - remove (usunąć) kwiczenie 2. -■'zeczytaj tekst. W ykorzystując zaw arte w nim słownictwo, odpowiedz na pytania. ^nT) Słowniczek Annual Internet Cleaning To: A li In te rn e t U sers F rom : K im D e rek sen discharge = electricity that is emitted by e.£. a piece o f equipm ent '('¡vyfadowanie) flotsam and jetsam = rubbish; things which are no longer needed (śmieci) ftp = file transfer protocol (protokółprzesyłańin plików) Interconnected Network Maintenance staff M a in b r a n c h , M a ssa c h u se tts I n s titu te o fT c c h n o lo g y S ubject: In te rn e t C le a n in g GM T = Greenwich Mean Time (czas uniwersalny) PL E A SE PASS T H IS N O T IC E T O O T H E R U S E R S W H O M A Y N O T S E E IT! ąopher site = a menu4>ased hierarchical system that enables Internet users to find documents (strona typu gopher,! A s m a n y o f y o u know , each year th e In te rn e t m u st be s h u t d o w n fo r 24 h o u rs in o rd e r to allo w u s to c le a n it. T h e c le a n in g process, w h ic h e lim in a te s d e a d e-m ail a n d in a c tiv e ftp"', www"' a n d g o p h e r sites"*, allow s fo r a b e tte r-w o rk in g a n d fa ste r In te rn e t. T h is year, th e c le a n in g process w ill tak e p la c e fro m 12:01 a.m . G M T 5‘ o n A p ril 1 u n til 12:01 а.m . G M T o n A p ril 2. D u r in g t h a t 2 4 - h o u r p e rio d , five very p o w e rfu l Ja p a n ese -b u ilt m u lti l i n g u a l In tern e t-c raw lin g ro b o ts (T oshiba M L -2274) situ a te d a r o u n d th e w o rld w ill se a rc h th e I n t e r n e t a n d delete'* a n y d a ta th a t th e y fin d . In o rd e r to p r o t e c t y o u r v a lu a b le d a ta f r o m d e le t io n we ask th a t y o u d o th e fo llo w in g : 1. D is c o n n e c t a ll te r m i n a l s a n d lo c a l a r e a n e tw o r k s fro m th e ir In te rn e t c o n n ec tio n s. 2. S h u t d o w n all I n t e r n e t se rv e rs , o r d is c o n n e c t th e m fro m th e In te rn e t. 3. D isc o n n e c t a ll d is k s a n d h a r d d riv e s f r o m a n y c o n n e c tio n s t o th e In te rn e t. refrain from sth = stop oneself from doing stn (powstrzymaćsię od czegoś) sysop = a system operator or adm inistrator (informatyk odpowiedzialny za tystem komputerowy w instytucji lubfirmie) www = World W ide Web (pierwsze trzy litery większości adresów internetowych) 4. R e fra in fro m 5'*c o n n e c tin g a n y c o m p u te r to th e In te rn e t in anyw ay. 5. A v o id p la c in g o p e ra tin g m icrow ave o v en s o r to a s te r /to a s te r ovens n e a r y o u r c o m p u t e r m odem . б. A v o id w e a rin g n y lo n (o r o th e r d ie le c tric fib er) u n d e rg a rm e n ts b e ca u se o f th e p o s s ib ility o f e le c tric a l d is c h a r g e 5*. W e u n d e r s ta n d th e in c o n v e n ie n c e th a t t h is m a y cause so m e I n t e r n e t u s e rs , a n d we a p o lo g iz e. H ow ever, we arc c e rta in th a t a n y in c o n v e n ie n c e w ill b e m o re th a n m a d e u p fo r b y th e in c r e a s e d s p e e d a n d e ffic ie n c y o f th e In te rn e t, o n c e it h a s b e e n cleared o f e le ctro n ic flo ts a m a n d jetsam "’. W e th a n k y o u fo r y o u r c o o p e ra tio n . K im D erek sen In te rc o n n e c te d N e tw o rk M a in te n a n c e s ta f f M a in b ra n c h , M a ss a c h u se tts I n s titu te o fT e c h n o lo g y S ysops5'*a n d o th e rs : S in c e th e last In te rn e t c le a n in g , th e n u m b e r o f In te rn e t u sers h a s grow n dram atically. Please a ssist us in a le rtin g th e p u b lic o f th e u p c o m in g In te rn e t c le a n in g by p o s tin g th is m e ssa g e w h ere y o u r u sers w ill b e able to read it. Please p ass th is m essage o n to o th e r sysops a n d In te rn e t users as well. T h a n k you. Adapted from www.laughnet.net -ytania do dyskusji 1. The passage is meant to be ironic. What do you think is the real meaning of the text? What does it suggest aboutthe Internet and its users? 2. Is it possible to surf the Internet both safely and efficiently? Why? Why not? 3. When looking for information or entertainment on the Internet, we may find a lot of useless websites and we feel then we are wasting valuable time and energy. What criteria would you suggest for evaluating Internet sites so that they live up to our expectations? 123 Egzamin ustny - słownictwo 12. Nauka i technika Słowniczek lgn beneficial (łagodny, korzystny) bias = a strong tendency to favour one person or thing over others (stronniczość, uprzedzenie) depiction = presentation (przedstawienie) enslave = control, make somebody dependent (zniewolić) stifle = suppress, silence (dławić) the powers-that-be = people who control the country or an organization (władze) tune into sth = listen to sth (słuchać czegoś) Współczesne środki przekazu i przetwarzania informacji Ćwiczenie 3. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słow nictw o, odpowiedz na pytania. Freedom of speech and media censorship ‘It might be said that a society enjoys freedom o f expression when, through the various means o f com m unication, its citizens are able to criticize the powers-that-be* - not only the political powers, but also the economic, military and ecclesiastical powers, as well as the representatives o f various social institutions such as trade unions and, o f course, the inform ation m edia themselves.’ Mario Vargas Llosa in UNESCO Courier, 1990 As a youngster I was greatly im pressed by an uncle who told me that, although he was a conservative, he read a socialist newspaper. He wanted to be presented with view points and argum ents different from his own so that his mind would rem ain chal lenged and alert. We in the West are rightly proud o f our freedom o f speech. It is funda mental to all other freedoms. Freedom, by definition, means choice. Freedom o f th o u g h t therefore im plies the possibility o f choosing between dif ferent ideas, perspectives and points o f view. George Orwell understood this in his nightm arish depiction* o f totalitarianism, 1984. A government that controls the raw m aterial o f thought (language and information) can enslave* people’s minds without them even realizing they are not free. Regimes that lie and ruthlessly control the m edia to prevent their lies being exposed are nothing new. Stalin, Hitler and Mussolini used these tactics. So did Saddam Hussein. Compared to the efforts o f these tyrants, Western democracies’ attempts to control the m edia seem half-hearted, alm ost benign*. Consider media monopolies. In Rupert M urdoch’s native Australia, the best-selling newspaper in every major capital apart from Perth is owned by his News Corporation. Worldwide he owns 175 newspapers as well as the gigantic Fox television network. But even media monopolies may be less effective than self-censorship when it comes to stifling* freedom o f thought. We can be our own ‘secret police m en’ denying ourselves exposure to ‘dissident’ ideas. Thanks to new technology we have access to a wider range o f inform ation sources than ever before. Yet there is evidence to suggest that people are simply choosing to tune into* the chan nels which reflect their own biases*. It is easy to understand why. Doing so makes us feel good and confirms our sense that we are right and others are wrong. Yet, if we truly care about freedom, we should follow my uncle’s example. Adapted from UNESCO Courier, September 1990; Fora Change,June/July 2003 Pytania do dyskusji 1. What are the positive and negative consequences of freedom of speech in contem porary society? 2. Objective and unbiased information media (newspapers, radio, television) do not exist. Do you agree or disagree with this view? Why? 124 Egzamin ustny - Słownictwo 12. Nauka i technika Am E Słowniczek alter = change (zmienić) Twentieth-century media dramatically changed the way we look at and understand the world. The 10 major media developments that helped to do this were: RADIO. The first regular radio broadcasts began in America in 1909. In 1920, KDKA in Pittsburgh broadcast the first scheduled programs and transmitted the first live radio broadcast. In 1927, NBC had begun two radio networks and CBS was formed. Radio made it possible for anyone anywhere to hear news events around the world. TELEVISION. The first commercial broadcast took place in 1939, when television made its American debut at the New York World’s Fair. Regular TV broadcasting began in the US in 1941. W ith TV we not only could hear the way the world sounded, but also see it in action. COMPUTERS. Intel built the single-chip microprocessor in 1971. The first mass market personal com puters were launched in 1977. The laptop computer was introduced in 1981. Computers have changed the way people work, think, create, and communicate. THE WORLD WIDE WEB AND THE INTERNET. The WWW revolutionized the Internet in 1989 and, four years later, the Internet launched"' the information highway. Instant communication and instant access to information became available to anyone with a computer. It revolutionized how we got and handled1' information and changed the way we communicate. THE PAPER COPIER. Xerox manufactured a plain paper copier in 1959, making it possible to instantly copy any document and save or send a facsimile o f the original. Anyone could become an instant publisher, and information was easily made available. dom estic appliance = a m achine designed for hom e use (urzaeizenie domowego użytku) handle - manage, deal w ith sth (radzićsobie z czymś) launch = introduce (wprowadzić na rynek) COMMUNICATIONS SATELLITES. The first communications satellite was placed in orbit in 1963. They revolutionized the delivery o f information. VIDEOCASSETTE RECORDERS. In 1964, Japan created the VCR for home use. By 1991, three out o f four US homes owned VCRs, as the videocassette machine became the fastest-selling domestic appliance"' in history. Anyone could record anything off TV and save it for future viewing. THE TRANSISTOR. Three Bell Labs scientists invented the transistor to replace vacuum tubes during 1947-48. By 1952, Sony offered the first miniature transistor radio. Two years later, transistor radios made it possible to listen to news and other programs anywhere. THE PAPERBACK. In 1935, Penguin produced a paperback book that sold for the price o f 10 cigarettes and altered"' the way people used the written word. Paperbacks revolutionized the way people read books. CORDLESS TELEPHONES. In 1967, the first cordless telephones received calls. By the late 1990s, they could be found everywhere. They revolutionized the way people communicated with each other. 125 Egzamin ustny - Słownictwo 12. Nauka i technika Słowniczek array - assortment, range (wachlarz, szereg) coverage = the range and am ount o f inform ation about an event in the media (sposób przedstawienia, obecnośćw mediach) docudram a = a television film in which real events are shown as a story obliterate - erase (zamazać) The most important media events are open to debate. They must in clude the following: coverage* worldwide, showing off its live TV coverage during the G ulf War by switching easily between world Orson Welles’ radio adaptation o f The War o f the Worlds. It caused a national panic in 1938 and showed the power o f a new medium as well as capitals. For the first time, the world’s population instantly saw a potential global disaster in the making. Pac Man and MTV The former launched the video game craze and the latter began broadcasting music videos. Both created new media that would influence generations of teen agers with a rapid-fire, interactive array* o f images that shot out of the TV set. the thin line that separates reality from fiction, a thin line now almost obliterated* through docudrama* and the Internet. The creation o f Cable News Network, a 24-hour news channel in 1980. By 1991, CNN dominated news Adapted from U SA Today Magazine, November 1999 Pytania do dyskusji 1. Which recent media developments do you regard as the most important? Why? 2. Which media events have been the most influential over the past years? Explain and justify your opinion. Dodatkowe zagadnienia do dyskusji 1. How have the following inventions revolutionized our way of life? Mention as many of their applications as possible. a. the television b. the computer c. the Internet d. the (cordless) telephone e. the mobile phone f. the MP3 player g. the digital camera 2. What are the benefits and drawbacks of computers? Present and justify your opinion. 3. Necessity is the mother of invention. Explain the meaning of this saying. Give ex amples to illustrate your explanation. 4. What are some of the advantages and risks involved in using the Internet? 5. Do you agree or disagree with the statement that the progress and development of human civilization has been possible thanks to the necessity to fulfil human needs and to satisfy human curiosity? Justify your opinion. 6. Do you agree or disagree with the statement that nowadays people have become overly dependent on technology? Justify your opinion. 126 Egzamin ustny - Słownictwo 13. Świat przyrody Klim at, zagrożenie i ochrona środowiska naturalnego Słowniczek Ćwiczenie 1. alter - change (zmienić) -'zeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpowiedz na pytania. biodiversity = the existence o f many different animals and plants (zróżnicowatiie biologiczne) C fim -n ls C h n n p - o conserve = protect (chronic) The climate o f the Earth is always changing. In the past it has altered* as a result of natural causes. Nowadays, however, the term climate change is generally used when referring to changes in our climate which have been identified since the early part o f the 1900s. The changes we’ve seen over recent years and those which are predicted over the next 80 years are thought to be mainly a result o f hum an behaviour rather than due to* natural changes in the atmosphere. The greenhouse effect is very important when we talk about climate change as it relates to the gases which keep the Earth warm. It is the extra greenhouse gases which humans have released* which arc thought to pose the strongest threat*. Abridged from www.bbc.co.uk due to ^ because o f (z powodu) evolve = develop gradually (ewoluować) forest clearing = cutting down wood trees on a large scale (wycinanie lasu, ‘wycinka) pose a threat = create a dangerous situation (stanowićniebezpieczeństwo) release = set free (uwolnić) rivet = a metal pin used to fasten e.g. two pieces o f metal together (nil) trigger = cause (pcrwodozcac, wywoływać) wipe o u t - destroy, kill (zmieśćz powierzchni ziemi) Viewpoints: Saving Species Species are being wiped out* so fast that scientists say humanity may be triggering* the sixth mass extinction in history. How much does it matter and what should we do? Should we protect all species or just the ones that are useful? Can we demand that the world’s poor stop exploiting the ecosystems they survive on? Callum Rankine, Species Officer, WWF: Animals do not exist for our benefit. They exist because they evolved* to do a certain job within nature. But if a species does not benefit people directly, they often don’t see a reason to conserve5' it. We at WWT (World Wildlife Fund) are looking at it from an ecological point o f view: all species are doing a job, even if we don’t know what that job is. Removing a species from the ecosystem is like removing a rivet* from an aeroplane without knowing its function. Nobody would want to fly in that aeroplane but that is what we arc doing to our environment. We are causing species to become extinct without knowing what they do. As far as we know, this is the only planet wc can live on. We are stuck here and we are putting at risk our life support system. That doesn’t strike me as sensible. Henrik Saxe, Environmental Assessment Institute: If we want to conserve every species on Earth starting with bacteria and virus and ending with the African elephant, we are saying that humans should not inhabit this Planet. Civilisation comes with a price. And few of us would do without the comforts of modern life. When we choose to preserve nature, and we should, we have to decide how much we will spend, and how to spend it to preserve the most biodiversity*. This :akes knowing the greatest threats (agriculture, forest clearing*, toxic pollution, climate change, etc.), and putting our money where it works. Adapted from http://news.bbc.co.uk 127 Egzamin ustny - Słownictwo r 13. Świat przyrody Słowniczek abundant = present in large quantities (obfity) biodiversity = the existence of'm any different anim als and plants (zróżnicowanie biologiczne) conserve = protect (chronic) expertise = complex knowledge or skill in a particular subject (znawstwo, kompetencje) fungus = a plant growing e.g. on other plants; plural: fungi (grzyb) heritage = a quality present for a long tim e in a place, deciding about its character (spadek, dziedzictwo) rarity = an unusual o r not frequently appearing thing (rzadkość, rzadki okaz) venture = a risky project or undertaking (śmiałe przedsięwzięcie) Kew G ardens Save the Rainforest O n 3 July 2003 the Royal Botanic Gardens, Kew, was officially placed on the list ofWorld Heritage Sites by UNESCO. Kew is home to some o f the finest specimens o f trees from all over the world. It contains examples from as far back as the early 18th century to newly planted rarities"' from recent Kew plant collecting expeditions. Every specimen is a piece o f history, representing the generations o f a great historic tree collection. Kew is also undertaking research on a wide range o f threatened plants and their habitats. One o f the latest projects is called African Tropics. The great tropical rainforests o f Africa are some o f the most species-rich natural habitats in the world. Powered by sunlight, heat, and abundant"' rainfall, these ancient, complex ecosystems are full o f life, providing homes to a mass o f plants, animals, and fungi"', most ofwhich are found nowhere else on earth. Kew’s special area o f expertise* is the rainforests o f western Cameroon, where most o f the current research projects and co-operativc ventures* are based. The knowledge of British experts is now being shared with a new generation o f Cameroon biologists keen to continue researching, monitoring, and conserving* the extra ordinary biodiversity* o f their rainforest heritage*. Abridged from www.rbgkew.org.uk Pytania do dyskusji 1. To what extent does destruction of the natural environment threaten man? Would you agree with the statement that man is his own greatest enemy? Why? Why not? 2. Do you think that money spent on the conservation of rare plants and animals is money well-spent? Why? Why not? 3. The experts in Viewpoints: Saving Species express conflicting views on whether we should conserve all the species that inhabit the planet or only some of them? Which argument do you find more convincing? Present and justify your opinion. 128 Egzamin ustny - Słownictwo 13. Świat przyrody Świat zwierząt i Słowniczek boost = increase, stimulate (zwykszyc, stymulowac) Ćwiczenie 2. Przeczytaj teksty. Wykorzystując zaw arte w nich słownictwo, odpowiedz na pytania. D olphin-A ssisted Therapy What is dolphin-assisted therapy? Dolphin-assisted therapy is an alternative way o f emotional and physical healing*. Dolphin-assisted therapy is used to treat a large spectrum o f disorders* and disease. Shown through scientific research, dolphin-assisted therapy (interaction between humans and dolphins) can remarkably reduce stress, increase relaxation, f help with depression, help persons with mental and physical disabilities, boost* immune systems, and can even help persons with AIDS. cross = m ixture, hybrid (skrzyzowanie) disorder = disease (cboroha, zaburzmia) healing = the process o f m aking somebody healthy; cu rin g (Uaenie) pam per = take exaggerated care o f someone (rozpieszcziic) recipient = a person or anim al that receives sth (odbiorca) reclusive - lonely, avoiding other people (samotny) Persons who engage in dolphin-assisted therapy swim and interact with dolphins in specially designed activities. These miraculous mammals are not only magnificent creatures, but have the capability to heal through presence and interaction. Adapted from www.holisticjunction.com A Dog's Life Their need for luxuries might not extend beyond the occasional bone, but a pair o f British dogs never have to worry about money again after being left a fortune in their elderly owner’s will. Tina and Kate, a pair o f collie crosses*, were the unlikely recipients* of 450,000 pounds (675,000 euros, 830,000 dollars) after their owner died aged 89 at the end o f 2002, The Daily Telegraphreported on Thursday. Nora Hardwell, a reclusive* spin ster and passionate dog-lover from a village in Somerset, southwest England, had no remaining family and her only companions were the two pampered* pets. In her will, Nora Hardwell left the money in trust ‘for the maintenance o f any dogs or dogs which I may own at my death for the period o f 21 years from the date o f my death or until the death o f the last o f my dogs, if earlier’. The money will subsequently go to a series o f charities. Adapted from http://weird-news.designerz.com pytania do dyskusji *. Dolphins, dogs, horses and other large mammals are said to have a therapeutic effect on people. How can people with health problems benefit from contacts with animals? Give reasons for your opinion. 2. Do you think that people who keep pets at home or work with animals are better off than those who stay away from animals? Present and justify your opinion. 3. To what extent do you agree with the statement that keeping dogs in flats In the city is selfish and cruel? Present and justify your opinion. 129 Egzamin ustny - Słownictwo f 13. Świat przyrody - Krajobraz Słowniczek approve o f = accept (aprobować) dum b = not thought out, not very clever (nieprzemyślany, niemądry) Ćwiczenie 3. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpowiedz na pytania Turbinę Plans Facing Opposition ensure - make certain (upewnićsię) environs = the surroundings (okolice) eyesore = an ugly building or object (szhiradzieńslwó) infest w ith sth - here: spoil with sth (lu: niszczyć, szpecićczymś) landscape = scenery (krajobraz) m ount = organize, arrange (organizować) plain = flat land (równina) rural = o f the countryside (wiejski) shedding ~ here: ugly makeshift buildings* (niechlujna, prowizoryczna zabudowa) Plans to build a wind turbine on the site o f a business park in N ottingham shire are facing opposition from local residents. People living close to the Shireoaks Triangle near Worksop say the 15m-high turbine will ru in th e landscape"*. Nottinghamshire County Council say the development, which includes the turbine, would create 75 jobs. It will also help the authority maintain its policy of ensuring* all new buildings are eco-friendly. Dave Ashurst, a resident of Shireoaks for 40 years, said he did not approve o P the wind turbine’s location. “I do not want to see these changes in our village. There is a Claylands Industrial Estate which is infested with* industrial buildings o f all types. I don’t disapprove necessarily o f that because it brings jobs and industry to this area but why can’t these things be installed on land such as that? Why has it got to be stuck right on the edge oi a pretty village where it is an eyesore*?” Abridged from http://news.bbc.co.ui B e rlu sc o n i’s M o to rw ay Plans for a motorway running south from Vicenza through the UNESCO-designated world heritage site o f the Veneto plain* are being forced through by the Berlusconi government. The motorway will cut through a mysterious, predominantly flat rural* landscape, at present largely dominated by the villas of Andrea Palladio and his successors. Objectors to the project point out that damage will not be limited to the scar o f the motorway itself, but will extend fungus-like around it, as typical contem porary Italian industrial developments o f dumb* uncoordinated shedding* spread out from it. An international challenge to the pro posal is being m ounted* by Save Europe’s Heritage, which points out that the motorway will cause irreparable damage to the ecology and topography o f the quiet landscape with its network of elaborate canal systems th at were initiated in Roman times. It will also th re a te n th e environs* o f several important villas, as well as the fortified medieval town o f Montagnana. Adapted from Tlx Architectural Review, September 2003 Pytania do dyskusji 1 . There are people who are prepared to go to great lengths to protect the landscape in the area where they live. To what extent does landscape matter for your comfort and well-being? What do you consider to be an eyesore? Give reasons for your opinion. 2 . Think of an area in Poland whose landscape should be protected. Present and justify your choice. 130 - Egzamin ustny - Słownictwo r 13. Świat przyrody Zagrożenie i ochrona środowiska naturalnego Słowniczek Ćwiczenie 4. alter - change (zmienić) =rzeczytaj teksty. W ykorzystując zaw arte w nich słownictwo, odpowiedz na pytania. apparent = obvious (widoczny) Smog Smog is the result o f strong sunlight reacting with pollutants"' created mainly by vehicle exhausts" which combine to create ground level ozone. Pollution from cars and industry is blamed for the major cause o f smog, which is implicated in"' breathing difficulties. Looking be yond asthmas, government scientists estimate that it could be causing 12,000 premature1' deaths every year in the UK so it’s certainly bad news. Ozone pollution can be more appar ent"' in rural areas than in cities, making it an untypical pollutant, according to Friends o f the Earth. It can take a long time for the reactions which cause ozone to be carried out, meaning it can gather quite a long way downwind o f the original chemicals w hich form ed it. S cientists in C alifornia who studied children playing sports in areas high in ozone found they developed asthma at a rate three times higher than those in low-ozonc communities. be implicated in sth = be responsible for sth bad (ocqxrwiadac:za coś, perwoduwaćcoś) exhausts = waste gases that come out o f a car (spaliny) pollutant = a substance that damages the environment (pointant, substancja zanieczyszczająca środowisko) premature “ happening too soon (przedwczesny) resource - here: ecotourist destination (tu: miejsce pobytu) Adapted from http://news.bbc.co.uk Ecotourism Ecotourism is tourism that protects and docs not damage or significantly alter"' the local, natural environment. Ecotourism is one way in which people have begun to try to protect coral reefs, tropical rainforests and other important wildlife habitats. The aim o f ecotourism is to provide money for tour operators and local communities by bringing visitors to an area o f interest, while at the same time helping to protect the environ ment that the tourists are coming to see. It is difficult to say exactly what is ecotourism as some travel companies seem to have started referring to trips as ‘ecotourism’ in order to attract customers. The general rules o f ecotourism are that it should: 1. Conserve the environment. 2. Allow people to participate in the life o f local community and also inspire them. 3. Educate all people before, during and after a trip. 4. Accept the resource"' as it exists and realise that it may limit the number o f visits or tourists involved. WL___________________________ Adapted from www.bbc.co.uk 131 Egzamin ustny - słownictwo 13. Świat przyrody Słowniczek awareness - knowing that sth exists (kmadmiosc) landfill = an area o f land where large quantities o f waste material are buried (skiadowisko odpad&w) recyclable = able to be used again (nadajqey $i$ do ponuwnqp przelwwzenia) urge = recommend strongly advise (naktaniae) UK Must Catch up on Recycling Britons are being urged* to recycle a wider variety o f waste in a cam paign launched by form er tennis star Pat Cash and TV im pressionist A listair McGowan. The week-long Big Recycle campaign involves 239 councils, recycling companies, and the environmental firm co-founded by Cash, Planet Ark. “Britons have got to become more aware o f what is recyclable1'',” said Cash. The UK recycles just 14.5% o f household waste, far behind countries like the Netherlands (59%) and Austria (58%). The Big Recycle is part o f the government’s ongoing Recycle Now effort. Recycle Now, including a £10m advertising campaign launched last month, aims to create awareness"’ and desire to recycle, while the Big Recycle will show people how to do that at the local level. The campaign’s website makes it possible to search by postcode and find details o f local recycling facilities. Cash said: “The aim is to get more people to recycle more things, more often. You put your milk bottle outside after you use it, there is no reason why you shouldn’t put out aluminium cans and plastic bottles and so on.” The government wants the UK to be recycling 25% o f household waste by the end of next year, as part o f efforts to meet European Union targets on reducing waste going to landfill*. Recycling: did you know? ° The UK produces enough waste in less than two hours to fill London’s Albert Hall. • Britons throw away an average o f seven times their own body weight in rubbish every year. • If the UK recycled all aluminium cans, 14m fewer dustbins would be filled ever}7,year. ° Recycling one aluminium can saves enough energy to power a television for three hours. • The average British family throws away six trees’ worth o f paper every year. Adapted from http://ncws.bbc.co.uk Pytania do dyskusji 1. As our civilisation develops the number of pollutants grows; apart from air and water pollution, scientists now worry about noise and light pollution. What type of pollution is the most dangerous in your opinion? Why? 2. The text UK Must Catch up on Recycling points out that the British do not recycle as much as they could. How does the situation in Poland compare in your opinion? 132 Egzamin ustny - Słownictwo r 13. Świat przyrody Klęski żyw iołow e, przestrzeń kosmiczna 4 Ć w ic ze n ie 5. 3rzeczytaj teksty. Wykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpowiedz na pytania. Słowniczek burst = break open with great force (wybuch, zerwanie) downstream = in the direction where the river flows (w dole rzeki) Natural Disasters on the Rise The International Strategy for Disaster Reduction said the increase in natural disasters was due partly to global warming. It said 254 million people were affected by natural hazards* last year, nearly three times as many as in 1990. Events including earthquakes and volcanoes, floods and droughts*, storms, fires and landslides* killed about than 83,000 people last year, up from about 53,000 deaths 17 years earlier. N ot only is the world globally facing more potential disasters but increasing numbers o f people are becoming vulnerable to* hazards. The problems are made worse because more and more people are living in concentrated urban areas and in slums with poor building standards and a lack o f facilities. Urban migrants tend to settle on land vulnerable to natural hazards like flood plains* or landslide-pronc* slopes*. Urban concentration, the effects o f climate change and environmental degradation are greatly increasing the risk o f natural disasters. drought = a long period o f little or no rainfall (susza) flash flood = a sudden and violent flood due to heavy rain (gwaltouma powddz) flood plain = an area o f land by a river that is flooded when there is too much water in the river ( obszar zalewowy) hazard = danger (zagrozetrie) landslide = a mass o f earth falling e.g. down a m ountain (osuniecie ziemi) landslide-prone = likelv to suffer from landslides (podatry na osmi(da ziemi) slope = a part o f the side o f a hill or m ountain (stok, zbocze) spell = im ply mean (zwiastowac, ozyiac7.cu) Adapted from http://ncws.bbc.co.uk sweep away = remove sth quickly and violently (zmicfc) swell = increase (powi^kszyc sic) HlntaSif! ilaciers Nell Unnoticed Environmentalists are warning that the m elting o f glaciers in the Himalayas could spell* disaster for millions o f people living in the region. They claim the situation is not being adequately monitored, the last major studies having been done in the 1990s. Swelling* glacial lakes would increase the risk o f cata strophic flooding. In the long term, the glaciers could disappear alto gether, causing several rivers to shrink and threatening the survival o f those who depend on them. There are 3,300 glaciers in the Nepalese Himalayas and 2,300 o f them contain glacial lakes. These lakes are quietly growing because of rising temperatures, but a sufficiently close eye is not being kept on them, campaigners say. Nobody knows how many are close to bursting*, and no steps have been taken to establish early warning systems for the villages downstream*. vulnerable to sth = likely to be affected by sth (narazony m cos) A burst lake would cause flash floods* which could sweep away* people, houses, roads and bridges in Nepal, Bhutan, Bangladesh and India. Such disasters have already happened more than a dozen times around Nepal in the last 70 years. Adapted from http://news.bbc.co.uk 133 Egzamin ustny - Słownictwo / 13. Świat przyrody Słowniczek crevice = a narrow crack in a rock (szczeiimz, p$kniecie) launch = send into space (wystrzelic) plunge = decrease or fall suddenly (gwakawnie opadac) probe “ an unm anned space vehicle that gathers inform ation and sends it back to earth (sonda kosmiczH/i) rid d le = sth m ysterious that cannot be explained (zagadka) spacecraft = a vehicle that travels in space (staiek kosmiczrry) Space Mission to Mercury The American space agency, NASA (National Aeronautics and Space Agency), has launched"' an unman ned probe*, named Messenger, that will travel to Mercury, the closest planet to the Sun. Its journey will take a lm o s t seven years an d cover a distance o f eight billion kilometres. Almost thirty years ago, NASA’s Mariner Ten spacecraft* took the m ost recent pictures we have of Mercury; revealing a rocky surface -w rinkled like an old apple. It found a planet o f extremes, with surface temperatures reaching 500°C and shady crevices* plunging* to-200°C. Later observations seemed to show ice there - one o f the things Messenger will search for. Circling the planet for a full year, instruments on board, Messenger will seek to solve other mysteries on Mercury. Why is its iron core so big, for instance? Where does its Earth-like magnetic field come from? And where did those wrinkles - actually kilom etre-high cliffs s tre tc h in g , hundreds o f kilometres across the surface - come from? Despite the absence o f a lander, Messenger will learn much about the i internal workings o f this strange planet. Solving its riddles* will help us to understand how M ercury formed, along with its rocky neigh bours, Venus, Mars and our own planet-Earth. A dapted from www.bbc.co.uk Pytania do dyskusji 1. The text Natural Disasters on the Rise argues that not only ‘nature5is responsible for natural disasters. To what extent is man responsible for the growing numbers of victims of natural disasters? Present and justify youropinion. 2. According to the text Himalaya Glaciers Melt Unnoticed, how can the rise in tempera tures threaten the population of Nepal and India? 3. Do you think that the enormous expense of space exploration is justified? Why (not)? Dodatkowe zagadnienia do dyskusji 1. How does human activity influence the environment in your opinion? What kinds of human activity have negative results? What kinds of human activity have positive results? 2. Do you think that developed countries should spend money to protect the environ ment in Third World countries? Why? Why not? 3. If you could donate money to support one species of animals threatened with extinction what species would it be and why? 4. Some people say that the way we treat animals is a mark of our humanity. To what extent do you agree with this statement? Justify your opinion. 5. How can ordinary people change their everyday lives to help save the planet? Which of the following actions are easiest to adopt and most effective in your opinion: saving heat and electric power, using unleaded petrol, using public transport, recycling paper, recycling glass, recycling metal cans and tins, planting trees, joining an environmental organization? Justify your opinion. 134 Egzamin ustny - Słownictwo 14. Państwo i społeczeństwo Struktura państwa, urzędy, organizacje międzynarodowe, problemy i konflikty wewnętrzne i międzynarodowe, polityka społeczna, partie i politycy, gospodarka Ćwiczenie 1. -rzeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słow nictw o, odpow iedz na pytania. Country profile: United Kingdom The United Kingdom is made up o f England, Wales, Scotland and Northern Ireland. It has a long history as a major player in international affairs and fulfils an important role in the European U nion (EU), the United Nations (UN) and Northern Atlantic Treaty Organization (NATO). Słowniczek curry = an Indian dish o f meat, vegetables and hot spices, often served with rice (carry) decommission - stop using and take to piec< (przenosic do demobilu) devolution = the transfer o f power from central to local government (przekazanie władzy) GNI - Gross National Incom e (dochód narodowy bruUo) legacy = heritage (spadek, spuścizna) tension = lack o f trust (napięcie) The economy - one o f the largest in the world - is no longer manufacturing but services-bascd, with e-commerce o f growing significance. The City o f London is -i global financial centre. Many o f the country’s people have never been richer, but a recent international study says the UK has the second highest child poverty rate in the European Union. The country has not yet adopted the euro currency and the debate continues over when, and indeed whether, it will do so. The government has said that a series o f eco nomic criteria must be met before a referendum on the issue is held. After decades o f violent conflict in Northern Ireland, the Good Friday agre ement o f 1998 brought hope o f a lasting peace. While there has been progress, there are continuing arguments over arms decommissioning"' and supposed paramilitary activity. Tension"' between the unionist and nationalist communities still exists. In recent years the United Kingdom has made significant moves on devolution1'' o f powers to Scotland and Wales as well. The Scottish Parliament in Edinburgh and the National Assembly for Wales in Cardiff opened in 1999, and the possibility o f devo lution for the English regions has also been discussed. The United Kingdom is home to a multicultural population, partly as the legacy* of empire. There are more Asian restaurants in many towns than there are burger bars and a former government minister has described a popular variety o f curry* as ‘Britain’s true national dish’. • Population: 60,2 million (National Statistics, 2005) • Capital: London • Area: 242,514 sq km (93,638 sq miles) • Major language: English • Major religion: Christianity • Life expectancy: 76 years (men), 81 years (women) (UN) • Monetary unit: 1 pound sterling = 100 pence • Main exports: Manufactured goods, chemicals, foodstuffs • GNI* per capita: US $37,600 (World Bank, 2006) • Internet domain: .uk • International dialling code: +44 135 Egzamin ustny - Słownictwo 14. Państwo i społeczeństwo Słowniczek C hancellor o f the Exchequer = a British equivalent o f the finance m inister (ministerfinansów, minister skarbu) consecutive = com ing one after another (kolejny) Despatch Box = the box on a table in the House o f C om m ons which im portant politicians stand next to when they are m aking speeches (mównica) Mace - a decorated rod, a symbol o f authority (buława) pledge = promise ('przyrzec, zobowiązaćsię) restore = bring back, (przywrócić) Head o f state: Queen Elizabeth II Prime m inister: Gordon Brown Gordon Brown became prim e m inister on 27 June 2007 after serving as Chancellor o f the Exchequer* (finance minister) in three consecutive* Labour governments under Tony Blair. He was the only candidate for the premiership. Mr Brown joined the Labour Party while still at university, and after graduating became a politics lecturer. He rose rapidly through the ranks o f the party, inspiring fierce loyalty in those close to him. He once declared that his actions were guided by a strong “moral compass”, and has pledged* to make education and health the key issues o f his premiership. In the foreign policy arena, Mr Brown is regarded as more o f an Atlanticist than a Europhile. He has also been long committed to increasing aid to Africa. The prime minister faces the challenge o f restoring* the British people’s confidence in a Labour government before the next general election, due in a few years’ time. The greatly reduced majority Labour won in 2005 was widely seen as an expression of dissatisfaction with Tony Blair’s decision to become involved in the war in Iraq, and much attention will be focused on Gordon Brown’s handling o f this issue. 0 Chancellor o f the Exchequer: Alistair Darling ° Foreign Secretary: David Miliband 0 H om e Secretary: Jacqui Smith ° Defence Secretary: Des Browne Adapted fro m vAvw.bbc.co.uk Pytanie do dyskusji All countries face some national and international problems. What problems are mentioned in the text? To what extent are they similar to or different from the problems that Poland has to deal with? House of Commons The House o f Commons is the most important political institution in Britain. Although it is technically the lower House o f Parliament (the House o f Lords is the upper), the Commons is where the government sits and where the peoples’ representatives fight on the political battlefield. The term ‘House o f Com m ons’ is also used to describe the building where the Commons meet. In fact, the Palace of Westminster, as it is officially called, is the magnificent 19th-century building on the north bank of the River Thames where both Houses o f Parliament - Commons and Lords - hold their sessions. Within this building are two Chambers - one for each House. The centre o f political life The House of Commons Chamber is where elected Members o f Parliament sit during debates. It has been the stage of many a political performance, and the scene of many political battles. At the centre o f the Chamber is the Commons table on which the Mace* and the Despatch Box* sit. The Commons Chamber is not large enough for the current number of MPs - there are only 427 green leather seats for 659 MPs. A government must have the support of a majority in the Commons and it is to the House of Commons that government ministers must explain and justify their actions. MPs have special privileges in the House, but they are also governed by special rules. ■—i ^ 136 J Adapted fro m www.bbc.co.uk Egzamin ustny - Słownictwo 14. Państwo i społeczeństwo G30(?QDPIQ 0{? <31)0 LL0DP0Q 28th October 1999 BBC political correspondent Jon Devitt reported on the end o f the House o f Lords, Britain’s Upper Chamber. Hundreds o f hereditary"* peers lost the right to sit and vote in Parliament following a historic vote to end the 700-year-old hereditary system. Britain’s House o f Lords has been described as the best club in London and for many o f the hereditary members who rarely attend debates, that’s just what it is. A friendly place with good bars and restaurants and free car-parking in the centre o f the capital city. The hereditaries have, for the most part, accepted that their time is up. Few these days will defend the principle o f having power by virtue o f birthright. The Government hasn’t yet concluded which system it con siders to be better. But, in the mean time, it has decided to take away the powers o f all but ninety-two o f the hereditary members. Słowniczek assert = manifest, show (7M.manifestować) hereditary = based on birthright (dziedziczyły) issue - problem, topic for discussion (kwestia, problem) pool = concentrate, gather (tu: zacieśnić) wield = exert (wywierać) Adapted from www.bbc.co.uk U n le s s The European Union is the framework for economic and political co-operation between European countries. It began as a post-war initiative between six countries pooling* control over coal and steel to guarantee a more peaceful future for Europe. But it now manages co-operation on issues* as wide-ranging as the environment, transport and employment, and wields* increasing influence in defence and foreign policy. It has five declared objectives: • to promote economic and social progress • • to assert* the identity o f the EU on the international scene to introduce European citizenship • • to develop an area o f freedom, security and justice to maintain and build on established EU law Ten new states joined the EU on 1 May, 2004 making it a club o f 25 - a long way from its beginnings as a six-nation group more than 50 years ago. Another two states, Bulgaria and Romania, became EU members on 1January, 2007. The EU is now the world’s largest trading bloc with a population o f about 500 million people! Adapted from http://news.bbc.co.uk Pytania do dyskusji 1. Is tradition important for the functioning of the state in your opinion? Why? Why not? 2. Poland became a member state of the European Union in 2004. Is this membership beneficial to our country, in your opinion? Provide arguments. 137 Egzamin ustny - Słownictwo 14. Państwo i społeczeństwo Słowniczek abused = maltreated, hurt (maltretowany» wykorzystywany) Przestępczość, polityka społeczna Ć w ic z e n ie 2. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpowiedz na pytania. com m itm ent = dedication (zaangażowanie) com m unity hom e = a special school for young law-breakers (dom ¡xzprawczy) convict = declare a person guilty in court (skazać, uznać za winnego) councillor = a member o f town council (radny) foster care = a form o f child adoption (opieka zastępcza, rodzina zastępcza) inm ate = prisoner (więzień) old lag = a crim inal who com m its a crime after they have been released from prison (mydjwista) shortcom ing = a fault or defect (brak, wada) vulnerable = unable to defend oneself (bezradny, bezbronny) Prison shortcomings* failing young offenders Young offenders are being turned into ‘old lags’"' by conditions in prisons according to the latest report by the Prison Reform Trust. Lack o f ad equate rehabilitation led to nearly three-quarters o f them re-offending within two years o f release, says a new report. The trust did not find it surprising that young male adult offenders were so frequently re convicted"' w ithin two years o f release. Young offenders should be kept separate from older inmates"' and should be the responsibility o f a director o f young prisoners, the report said. A quarter o f all criminal offences in Britain are committed by young people under 16. The Juvenile Courts decide whether they should be taken into a community home"', do com munity service (i.e. help the elderly or disabled people, build a climbing frame in a playground, etc.) or serve time in prison. This last solution seems to be most ineffective in the light o f the report. Adapted from www.yorkshiretoday.co.uk TROUBLED CHILDREN IN NEED OF CARE Abused"' children will be among the vulnerable* youngsters to benefit from a new £400,000 foster care* project aimed at improving their lives. Treatment Foster Care is designed to help troubled young people - aged 10 to 16- i n Reading, Berkshire, cope with life’s challenges. Those with serious behav iour problems and a history o f criminal or antisocial activity will also be supported. The scheme will place children with specially-trained foster carers. Pete Ruhemann, lead councillor* for the children’s services, said: “It will need a lot o f work to put it together, and a huge commitment* from the foster carers wdio agree to take part in it, but it could make all the difference for some young people.” A team o f professionals, including psychologists, psychiatrists, social workers and education specialists, will provide support for both the carers and the youngsters. Adapted from www.bbc.co.uk Pytania do dyskusji 1. How important is it for the state to introduce good rehabilitation programmes for young offenders? Justify your opinion. 2. Most western countries have minimized the numbers of children’s homes and increased foster care instead. In what way may foster care be better at helping the children who cannot be brought up in their own family? Give reasons for your opinion. 138 _ Egzamin ustny - Słownictwo 14. Państwo i społeczeństwo Polityka społeczna Słowniczek Ć w ic z e n ie 3. Przeczytaj tekst. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpowiedz na pytania. W hat does ‘e th n ic m in o rit y ’ m e a n ? An ethnic group is any large group of people who share certain cultural traditions and characteristics. These may be common history, language, religion, or family and social values. An ethnic minority means there are less people of a certain background* compared to other groups in a country’s population. People with different histories, cultures, beliefs and languages have been coming to the UK for centuries. Nearly everyone who lives in Britain today is either an immigrant or the descendant* of an immigrant. Black immigrants from the Caribbean, mainly Trinidad, set up a festival over 35 years ago, :o bring together the people of Notting Hill, who were facing racism, unemployment and poor housing. This festival is now recognised as a celebration of diversity* in the UK by people from all ethnic backgrounds. Film, literature, art, dance and theatre are all enriched and vitalised by people who can draw on* a wide variety of cultural influences from around the world. background = origin (pochodzenie) descendant = a child (potomek) diversity - range o f differences (różnorodność) draw on = use (zpykorzystyiwu) head for sth - go in a particular direction (kierowaćsie ku czemuś) sheer = the very (sam) underm ine = weaken (osłabiać) Racial discrimination In the UK, the main law dealing with racial discrimination is the Race Relations Act 1976, which was recently amended by the Race Relations (Amendment) Act 2000. European Union .aw (which the UK has also agreed to) includes a Race Directive which makes discrimination on grounds of racial or ethnic origin unlawful in: employment, training, education, access :o social security and health care, social advantages, access to goods and services, and housing. Adapted from www.bbc.co.uk Polish immigrants in Southampton - 30-hour journey on a coach does not sound <e fun, but five times a week a coach load of ôlish people make the journey from Warsaw to Southampton. They are heading for* the south of England looking for work. No one is exactly sure how many Poles are here, but the City Council estimated it could be as high as 20,000. In a city of 200,000 people that is one in ten. The Southampton Labour MP John Denham is concerned that the sheer* 'jm b e r of people is causing problems. An example he gives is Southampton City College, where this term 1,000 people registered to study English. Perhaps, he says, the employers that are profiting from cheap labour could help fund the cost of their studies. He is also worried that Polish employees unintentionally undermine* British employees by working for less money. Poland became a member of the European Union in 2004, and its citizens won the freedom to work in Britain. Two facts explain why so many are choosing to exercise that freedom. First, the average annual income in Poland is £4,000 a year. Second, Poland has a very high unemployment rate. Adapted from www.bbc.co.uk Pytania do dyskusji 1. Do migrations from non-European countries constitute a danger or a chance for the states of Old Europe? Give reasons foryouropinion. 2 . Now that Poland is a member state of the European Union we can expect to become ethnically more diverse. Do you think that Poland will be a good place to live for immigrants? Present and justify your opinion. 3. What do you think are the reasons why so many Polish people look for employment opportunities abroad? Why in the recent years have there been so many more Polish immigrants in the UK and Ireland than in other European countries? Justify your arguments. 139 Egzamin ustny - Słownictwo 14. Państwo i społeczeństwo Religia i kościoły Słowniczek deacon = a religious leader below the rank o f a priest (diakon) Ćwiczenie 4. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słow nictw o, odpowiedz na pytania. lot = here: life (tu: życie, los) ordain = make a person a deacon or priest (wyświecić) preside over sth = manage, lead or chair sth (przewodniczyć czemuś) secular = not connected with spiritual matters (świecki) submit to sth = agree to sth (poddaćsię czemuś) The Reverend Gloria Green was priested at St Brelade Parish Church by the Bishop ofWinchester. It is 10 years since the Church o f England voted to perm it women to become priests. Before then, women could only be ordained* as deacons*. Mrs Green is the second woman to become a priest in Jersey in recent years. In 2002 Christine Price was ordained at All Saints in St Helier. Both women had previously served as Readers within the Anglican Church, preaching, leading worship and undertaking pastoral duties. Mrs Green is an unpaid member of the m inistry team in St Brelade, combining her calling with secular"' work. The service on Thursday evening in the parish church will be conducted by the Bishop ofWinchester. Adapted from www.bbc.co.uk Profiles Archbishop ©f Canterbury Dr Rowan Williams has presided over* a chaotic time for the church and a testing time for the UK since his appointment at the end of 2002. He is Archbishop o f Canterbury at a time when the Anglican Church faces serious divisions and when the British government and states across the world have problems with the prevention and consequences o f terrorism. The lot* o f an Archbishop of Canterbury has never been an easy one. Some, like Thomas Becket, have been murdered. Others, most notably Thomas Cranmer, have been executed. Dr Williams’ major problem rests with his unique position. As Archbishop of Canterbury he is leader o f the 77-million worldwide Anglican Communion but, unlike the Pope, he has no power to force any o f his 38 archbishops to submit to* his will. The broad nature of the Church, which includes Anglo-Catholics, evangelicals and liberals, means that it is almost impossible for it to achieve unity on many controversial matters, including the ordination o f women, hum an sexuality and relations with Rome. But whatever the divisions, Dr Williams has always impressed with his intellect, common sense and charisma. Adapted from http://ncws.bbc.co.uk 140 Egzamin ustny - Słownictwo 14. Państwo i społeczeństwo The Future oí íhe British Monarchy The British Q ueen should no longer be head o f the C hurch o f England according to an influential left-wing organisation. The Fabian Society has published a report into the future o f the m onarchy and it says that the monarchy needs to properly represent the country’s different religions. The report calls for a comprehensive modernisation o f the monarchy to bring it more into line with other European constitutional monarchies. It says that members o f the royal fam ily should have to pay inheritance tax* and the Q ueen’s role in the annual* state opening o f Parliam ent should be changed. But the Fabian Society’s biggest challenge to the current form o f monarchy is its relationship with the Church of England. The report argues that the Queen should no longer be the Supreme Governor o f the Church. It also urges* the overturning o f the controversial Act o f Settlem ent. Under that law passed in 1701, no Catholic or anyone married to a Catholic can succeed to the throne. These changes would be the m ost radical in five hundred years, since Henry the Eighth broke away from the Rom an Catholic faith and became head o f the C hurch of England. But there is considerable pressure to transform a system many regard as out o f step with* modern, m ulticultural Britain. The Queen has herself said the monarchy needs to adapt to modern times. Słowniczek aggravate - worsen (pqgprszpc) annual = taking place every year (coroczny, doroczny) corporal punishm ent = physical punishm ent by beating or hitting (kara cielesna) homogeneous = including people that are all the same (jednorodny, homogeniczny) inheritance tax = tax paid on sth a person receives after someone dies (podatek sfrtdkemy) justifiable = that can be explained (usprawiedliwiony) out o f step with sth = not up to date with sth (nie nadążający za czymś) urge = advise (zalecać) Adapted from http://news.bbc.co.uk 1. Do you think that the Church of England represents tradition or modernity? Present and justify your opinic>n. 2. What are the advantacês and disadvantages for the Church when the head of state is the head of the Churchi at the same time? Present and justify your opinion. Dodatkowe zagadnienia do dyskusji 1. Many people say that they are not interested in politics. Do you think that someone who declares lack of interest and ignorance in these matters should still have the right to vote? Why? Why not? 2. If a country is facing an internal conflict or an economic crisis, to what extent can/ should international organizations intervene? What kind of intervention is justifiable* and what kind might aggravate* the problem (military action, financial help, humanitarian aid, international observers, other)? Present and justify your opinion. 3. Most European countries face the problem of increasing violence and crime. Which of the following could help solve the problem: building more prisons, corporal punishment* in public places, more police, social programmes, more jobs, community work? Present and justify your opinion. 4. Our society is fairly homogeneous*, i.e. almost all Poles share the same ethnic and cultural background, unlike the British. Do you think that it would be interesting to live in a country with more ethnic variety? Why? Why not? Which aspects of life in a multicultural society might be enjoyable: food, culture, anything else? Why? What might cause problems? Present and justify your opinion. 141 Egzamin ustny - Słownictwo 15. Elementy wiedzy o krajach obszaru języka angielskiego Słowniczek affirmative action ~ positive discrim ination (akcja afirmatywna) Stany Zjednoczone Ć w ic z e n ie 1. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpowiedz na pytania. core - essential (podstawowy) diversity = range o f differences (różnorodność) head for sth = go in a particular direction (kierowaćsię ku czemuś) im pact = effect (wpfyw) involuntarily = against sb?s will (niedobrowolnie) issue = problem, topic for discussion (kwestia, problem) outlaw = make illegal, ban (zakazać, zdelegalizować) predom inantly = mainly (w przeważającej części, przede wszystkim) remedy = cure, correct or improve sth (naprawić, zadośćuczynić) topple = remove a person from a position oi power (obalić) unseat = remove a person from a position o f power (pozbawić urzędu) Country profile: United States of America The US is the world’s foremost economic and military power. It is also a major source o f entertainment: American TV, Hollywood films, jazz, blues, rock and rap music are primary ingredients in global popular culture. Ethnic and racial diversity* - the ‘melting pot’ - is celebrated as a core* element o f the American ideology. The 1964 Civil Rights Act outlawed* racial and other discrimination, but race continues to be a live issue*. The ongoing debate includes topics such as affirmative-action* programmes -intended to remedy* past discrim ination-and housing segregation. The US originated in a revolution which separated it from the British Crown. The constitution, drafted in 1787, established a federal system with a division o f powers even at the central level which, uniquely among modern nation-states, has remained unchanged in form. The early settlers came predominantly* from the British Isles. Slaves from Africa joined them involuntarily* in a second wave. Millions o f Europeans constituted a third stage o f immigration. American foreign policy has often mixed the idealism of its ‘mission’ with elements o f self-interest. In September 2001 the US was shaken after three hijacked aircraft were deliberately crashed into the World Trade Center in New York and the Defence Department - the Pentagon - near Washington DC, killing thousands o f people. A fourth hijacked aircraft, thought to be heading for* Washington DC, crashed in Pennsylvania, killing all on board. The attacks had a momentous impact* as the country continued to re-define its role as the world’s only superpower. In October 2001 the US led a military campaign in Afghanistan which unseated* the Taleban regime. In March 2003 Washington initiated military action in Iraq which led to the toppling* o f the Iraqi leader Saddam Hussein. Adapted from http://news.bbc.co.uk 142 Egzamin ustny - słownictwo 15. Elementy wiedzy o krajach obszaru języka angielskiego United States of A m erica - Attractions New England Famous for its history, seafood, traditional universities and autumn colours, the region is actually made up of six states - Massachusetts, Rhode Island, Connecticut, New Hampshire, Vermont and Maine. The coast is a place o f holiday homes, many of which are mansions* owned by some of the country’s wealthiest, as well as pretty villages and good beaches. One of the most popular beach areas is Cape Cod. The islands of Martha’s Vineyard and Nantucket have quieter beaches. Towns to spend time in include Boston and Newport. New York New York City is made up o f five boroughs*, the main attractions are in Manhattan but there’s also plenty to see and do in the Bronx, Brooklyn, Queens, and on Staten Island. Nearly 40 million visitors come here every year and spread themselves around the city’s 10,000 shops, 18,000 restaurants, 150 museums and every sort of other entertainment you could imagine. One way to get your bearings* is taking a bus tour that lets you get off and on as much as you like. A trip on the free Staten Island ferry is an excellent way of seeing the famous skyline and Statue o f Liberty. Nearby Ellis Island’s Immigration Museum is fascinating. You could spend all your time on or around Fifth Avenue. Its Museum Mile has nine o f the city’s most prestigious museums including the Metropolitan Museum of Art and countless shops. Other must-sees* include Times Square, Chinatown, Broadway, Madison Avenue, Little Italy, Greenwich Village and the Brooklyn Bridge. The city has a sur prising amount o f green space, the most famous being Central Park. It’s good to explore on bike or foot, but not a place to be after dark. Attrac tions within the park include Straw berry Fields, an area dedicated to the memory of John Lennon, a wildlife centre, a zoo and outdoor concerts during the summer. Słowniczek borough = part o f a city with its local government (gmina) get one’s bearings = familiarize oneself with the surroundings (rozeznać się, zorientowaćsię) lacy - looking like lace, i.e. a delicate fabric made from cotton or silk threads w ith a lot o f holes (koronkowy) m ansion - an impressive house (pałac, rezydencja) must-sec = a place that one must visit (miejsce, które trzeba zobaczyć) C alifornia seductive - tem pting, attractive (uwodzicielski) Endless sunshine, brilliant beaches, vineyards*, mountains, vibrant cities and stunning* wilderness make this one o f the most popular holiday states. Los Angeles is the biggest city with its fantasy lands o f Disney and Holly wood alongside the reality of summer smog. San Francisco is much prettier with steep* streets and colourful buildings. The state has some famous National Parks including Yoscmite and Death Valley, the hottest place on earth. steep = sharply rising or falling (stromy) stunning - beautiful, am azing (olśniewający,I vineyard = a place where grapes arc grown to produce wine (winnica) New O rleans Not a place for the nervous or those seeking peace and quiet. This city is bursting with life, music and excite ment and is regarded as one of America’s most dangerous places. Its seductive* music, decadence, lacy* ironwork and delicious Creole food are enough to keep most visitors happy. The event not to miss is the Mardi Gras, weeks o f parties and parades leading up to 4Fat Tuesday’ itself, the day before the start o f Lent. The huge Jazzfest is at the end o f April and beginning o f May. Adapted from www.bbc.co.uk Pytania do dyskusji 1. What places in the USA would you like to visit? Present and justify your choice. 2. The USA is frequently described as ‘the melting pot’. How does ethnic and racial diversity affect American popular culture? Give examples, and justify your opinion. 143 Egzamin ustny - Słownictwo 15. Elementy wiedzy o krajach obszaru języka angielskiego Słowniczek backwater = an isolated backward area (zascianek) Australia i Nowa Zelandia Ć w ic z e n ie 2. Przeczytaj teksty. W ykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpowiedz na pytania. croc = crocodile (krokodyl) fringe = n o t belonging to the mainstream (alternatywg) gorge = a deep narrow valley (wqwoz) high rise = very tall buildings (wysoka zabudowa) landm ark - a prom inent building or place serving as a guide (cmmkterystyczny purikl orientacyjny) magpie = a noisy bird that sometimes takes shiny object's to its nest (sroika) scrubland = an area with low-growing plants (busz) steep * sharply rising or falling (stromy) them e park = an amusement park devoted to a single subject (tematycny park roziywki) wallaby = an Australian anim al related to a kangaroo (walabia) wetland = an area that is partly covered with water (tererypodmok/e, bagia) Australia - Attractions Sydney is the great outdoor and party city Landmarks* include the H arbour Bridge, the Opera House, Darling H arbour, Circular Quay and The Rocks area, site o f the original Sydney. Beaches are the focal point for many and include Bondi and Manly. The Blue M ountains, an hour west by train, are excellent for bushwalks, biking, waterfalls and gum trees. Canberra, Australia’s capital is more o f a garden than a party city, but not as dull as many Australians would have you believe. It has some o f the most aggressive magpies* in the world, music, science, folk and ballooning festivals. The man-made Lake Burley G riffin in the centre is good for water sports and surrounded by parks and green space. Adelaide is also often written o f as a backwater* but turns out to be a pleasant surprise for those who bother to go. M elbourne sees itself as the country’s cultural capital, with loads of theatre, art, ballet and music on offer. The city hosts international comedy, film, arts and fringe* festivals. Chinatown is at its eastern end and dates back to the gold rush. The Victorian Alps north o f the city are excellent for hiking and biking. You can also ski there from June to October. Brisbane lies between the popular resorts on the Gold Coast and the Sunshine Coast with their beaches, them e parks* and high rise*. Further north are Townsville, Cairns and The Great Barrier Reef. Lamington offers an escape from the Gold Coast with miles o f walking tracks in subtropical rainforest among exotic birds and wallabies*. Tasmania is often overlooked by visitors. It’s off the south coast, slightly smaller than Scotland and relatively unspoiled. The capital Hobart has its fair share o f theatres, cinemas, pubs and clubs, but the island is mostly a place for those who enjoy m ountains and wilderness. There are eight national parks and some o f the least explored areas o f Australia. The east coast has the best beaches, the west is wilder with steep* m ountains, gorges* and rainforest. The Outback, an area o f scrubland*, m ountain wilderness and desert, makes up the rest o f Australia and is preserved in the many national parks. One o f the best known is Uluru-Kata Tjuta in the Red Centre, home to Ayers Rock. Kakadu in the Northern Territories is a quarter the size o f Britain and the place for birds, crocs*, wetlands* and aboriginal art. A visit to the Warradjan Aboriginal Cultural Centre is a must. Adapred from www.bbc.co.uk 144 > Egzamin ustny - Słownictwo 15. Elementy wiedzy o krajach obszaru języka angielskiego Country profile: A ustralia Słowniczek Australia is the smallest continent, but combines a wide variety o f landscapes. abundance = large numbers o f sth (obfitość) These include deserts in its interior*, hills and mountains, tropical rainforests, and heavily-populated coastal strips with long beaches and coral reefs off the shoreline. Isolated from other continents, Australia has an abundance* of unique plant and animal life. boost = encourage, stimulate (zachęcić, stymulować) The British founded the first settlement and named it Sydney in 1788. Many of the first settlers were convicts*. Free settlers arrived in increasing numbers, particularly after the discovery of gold in the mid 19th century. descent - origin (poclxxlzaiie) Australia’s original inhabitants, the Aborigines, numbered a few hundred thousand before the Europeans arrived. But two centuries of discrimination and expro priation* followed, and at one point the number of Aborigines fell as low as 60,000. Today 99% o f the population are o f European or Asian descent*, but calls for a formal apology for past injustices towards the Aborigines are still made. Migration continues to shape Australia, although it remains a sensitive issue*. The country has considered cutting its ties with the British monarchy. In 1999 Australians voted against plans for the country to become a republic. convict ~ imprisoned or deported criminal (więzień) dub = call, label (nazwać) expropriation = taking from sb the ownership o f sth (wywłaszczenie) indigenous = local (autochtoniczny, lokalny) interior = territories in the centre o f the continent (tu: $ ąb kraju) issue = problem, topic for discussion (kwestia, problem) The sport-mad Australians are known for their uncomplicated friendliness. This was particularly in evidence at the Sydney Olympics in 2000, which were dubbed* the ‘friendly Games’. Adapted from http://news.bbc.co.uk Country profile: New Zealand Composed o f two main islands, New Zealand is also dominated by two cultural groups: New Zealanders o f European descent, and the Maori. According to Maori oral history; the Maori arrived on the islands about 1,000 years ago. European settlement in New Zealand during the 19th century led to the Treaty ofWaitangi (1840) between representatives o f the British Crown and Maori chiefs. New Zealand’s economy is based largely on agriculture, but manufacturing is o f growing importance and the country has a developing film industry; recently boosted* by the success o f The Lard o f the Rings. Tourism is on the rise; visitors are drawn to the glacier-carved mountains, lakes, beaches and thermal springs. Migration patterns have changed in recent years, with most incomers coming from Asia and Pacific island states, rather than from the UK and Australia. Officials estimate that Asians will make up 13% o f the population by2021. Adapted from http://news.bbc.co.uk Pytania do dyskusji 1. What places would you like to visit in Australia and New Zealand? Present and justify yourchoice. 2 . Australia. New Zealand, the USA and Canada have special programmes to compensate their native populations of Aborigines, Maori and Native Americans for the years of discrimination. Why do you think it is important for these countries to look after their indigenous* peoples? Take into account culture, social problems, human rights and the international reputation of these countries. 145 Egzamin ustny - Słownictwo 15. Elementy wiedzy o krajach obszaru języka angielskiego Irlandia Słowniczek accelerate = increase the speed o f sth (przyspieszyć) Ć w ic z e n ie 3. Przeczytaj tekst. W ykorzystując zawarte w nim słownictwo, odpowiedz na pytania. concerted = combined (wspólny) Country profile: Ireland flourish - develop (rozwijać się) GNI = Gross National Income (dochódnarodowy brutto) highlight “ stress, underline (podkreślać) partition - division (podział) proclaim ~ announce (Ogłosić,proklamować) reverse - change round, go in the opposite direction (odwrócić) strained = tense (napięty) subdued - unusually quiet (uspokojony, przygaszony) unprecedented = one that has never taken place before (bezprecedensu) unrest = social protest and turbulence (niepokoje, rozruchy) Although the history o f Ireland has seen troubled times, its people have always been associated with a love of music and storytelling. Often referred to as the land o f saints and scholars, the country is the birthplace of many famous English-language writers, among them Yeats, Joyce, Beckett, W ilde and Shaw. For centuries British dom inion in Ireland gave rise to unrest* which erupted into violence with the Easter Rising of 1916 when independence was proclaimed*. The rising was crushed and many of its leaders executed but the campaign carried on. In the early 1920s, 26 counties of Ireland gained independence from London following negotiations which led to partition*. The island’s other six counties, part of the province of Ulster, remained in the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland. Partition brought a year o f civil war between those who accepted it and those who felt that the whole island should be independent. Relations between Dublin and London remained strained* for many years afterwards. Northern Ireland saw decades ofviolent conflict between those campaigning for a united Ireland and those wishing to stay in the United Kingdom. In an unprecedented* and concerted* effort to resolve the situation, the Irish and UK governments worked closely together in negotiations which led to the Good Friday Agreement on the future of Northern Ireland in 1998. Since joining the European Community in 1973, the Republic o f Ireland has accelerated* its growth from a largely agricultural society into a modern, technologically-advanced economy. The speed of this advance has highlighted* divisions on some issues between the traditional influence of the Roman Catholic Church and the modernising values of those who believe that the individual must have freedom of choice. For centuries Ireland’s young citizens have emigrated to Britain, Europe or the US in search o f jobs. This trend was reversed* in the years up to 2002 as the economy flourished*. But more recently the Celtic Tiger has become subdued* and some have even pronounced it dead. ° Population: 4 million (UN, 2004) • Capital: Dublin • Area: 70,182 sq km (27,097 sq miles) ° Major languages: English, Irish ° Major religion: Christianity • Life expectancy: 75 years (men), 80 years (women) (UN) • Monetary unit: 1 euro = 100 cents ° Main exports: machinery and equipment, chemicals, foodstuffs • GNI* per capita: US $40,150 (World Bank, 2006) • Internet domain: .ic • International dialling code: +353 ° President: Mary McAleese • Prime minister: Bertie Ahern Adapted from BBC news online Pytania do dyskusji 1 . To what extent do you agree with the statement that Ireland and Poland have much in common? Justify your opinion. 2 . Since Poland joined the European Union more Poles have travelled to Ireland in search of work than to Britain. What could be the reasons behind their choice of destination in your opinion? 146 Egzamin ustny - słownictwo 15. Elementy wiedzy o krajach obszaru języka angielskiego Słowniczek Kanada advocate = supporter (orędownik, zwolennik) Ćwiczenie 4. Przeczytaj teksty. Wykorzystując zawarte w nich słownictwo, odpowiedz na pytania. defeat = win a victory over sb (pokonać) expanse = a vast open area (przestrzeń) Country profile: Canada Canada is the second largest country in the world after Russia. Its population is only about one-fifth o f Russia’s however. have arrived from Asia. Canada’s indigenous* peoples make up less than 2% o f the population. The way in which provincial governments share land and natural resources with native groups is an ongoing* issue. Nearly 90% o f Canadians live within 200 km o f the border with the United States, which means that Canada contains vast expanses* o f wilderness to the north. Immigration has helped to make Canada one o f the world’s richest countries, and the country is largely free o f racial tension*. Many recent newcomers Separatist aspirations within the p red o m in an tly French-speaking province o f Quebec are a major domestic issue. The last referendum on the issue in 1995 saw advocates* of an independent Quebec only nar rowly defeated*. Since then, opinion polls have indicated a fall in support for independence. indigenous = local (autochtoniczny, rdzenny) ongoing - continuing, now taking place (trwający, toczący się) tension = lack o f trust (napięcie) Adapted from http://news.bbc.co.uk Canada Size: 3,850,000 square m iles (9,971,445 sq km) - the world’s second largest country Capital: Ottawa Languages: English and French Currency: Canadian dollar Weather: Extremely varied from the frozen north to the more moderate south. Central areas have very hot summers and cold winters. The west coast is cooler and wetter in the summer with milder winters. The eastern provinces have four distinct seasons, with a lot o f coastal fog all year round. Canada is such a huge country' that most visitors cope with it by heading for one o f the major cities and exploring the region around it. A National Park or wilderness area is never far away This is a country' of coastline, moun tains, lakes, prairies, and forests. A dapted from www.bbc.co.uk 147 Egzamin ustny - Słownictwo 15. Elementy wiedzy o krajach obszaru języka angielskiego Słowniczek asset = a good quality (zaleta) canoeist = a person who goes canoeing (kajakarz) cobbled = paved with stones (wybnihrwany) comm emorate = celebrate the mem ory o f someone (uczcićpamięć) dog sledding = travelling over snow and ice in a sled pulled by dogs (jazdapsim zaprzęgiem) exhibit = item shown in a museum (eksponat) facilitate = make easier, aid (ułatwiać) hiker = a tourist who visits places on foot (turysta pieszy) hinder = make difficult, disturb (przeszkadzać) moose = a deer w ith large antlers (łoś) profitable = bringing financial gains (dochodowy) trail = path (szlak) Canada - Attractions Toronto is the largest and most m ulticultural o f Canada’s cities. It has an excellent Chinatown and a busy and exciting Harbour front area along Lake O ntario. Its most prominent building, the C N Tower, is the world’s tallest. Next door is the Skydome, home to the Blue Jays baseball team. The O ntario Science C entre is worth a visit ifyou like lots o f hands on exhibits* to play with. The A rt Gallery of Ontario has Canadian and world art and the Bata Shoe Museum is more interesting than you might think. Niagara is two hour’s drive from Toronto. Although the falls are spectacular, the resort that’s grown around them is less so. Algonquin Park, 186 miles north of Toronto is a hikers* and canoeists’* paradise, with nearly 1,000 miles o f canoe routes. Bear, moose* and wolves like it here too. M ontreal is stylish, bilingual and relaxed. It’s the largest French speaking city outside Paris, a mixture o f modern skyscrapers and old cobbled* streets. Underground City is a good place for shopping on a wintry day with malls, hundreds o f boutiques, restaurants, concert halls, cinemas, ice rinks and swimming pools. Vieux Montreal, on the banks o f the St Lawrence is the place for old buildings, cobbled streets, bars, galleries and street entertainers. Quebec province has 19 national parks, home to deer, caribou, moose and black bear. The Laurentian M ountains are good for canoeing and hiking in summer and skiing in winter. The Saguenay-St Lawrence Marine Park is the place to see whales and barking seals. Winter activities in the province include snow rafting, ice fishing, dog sledding* and ice climbing. Quebec claims to have the most extensive snow m obile trail* network in the world. Adapted from www.bbc.co.uk Pytania do dyskusji 1. What places would you like to visit in Canada? Present and justify your choice. 2. Canada is a huge country with a relatively small population. What could be some advantages and disadvantages of living in a country with such a low density of popula tion? Justify your opinion. Dodatkowe zagadnienia do dyskusji 1. The Immigration Museum on Ellis Island in New York is unique - not many countries commemorate* their immigrants. To what extent would you agree with the statement that the USA is a nation of immigrants? Do you think that it is easier or more difficult to migrate today? Think of transport, control at the borders, access to language learning. 2. The Lord of the Rings filmed on location in New Zealand made the wilderness and beauty of its landscape famous all over the world. To what extent can the countryside be an asset* of a country? Would you agree with the statement that protecting the natural beauty of a country can be as profitable* as industry? Why? Why not? 3. English people are said to be reserved, Australians are said to be friendly, but not all of them are like that. How do you think stereotypes are formed? Do stereotypes facilitate* or hinder* communication between people of different nationalities? Justify youropinion. 148 Zestawy egzaminacyjne Egzamin ustny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 1 - Człowiek Zad an ie 1. R O ZM O W A NA PO DSTA W IE M A TER IA ŁU S T Y M U L U JĄ C E G O Przeanalizuj przedstawiony m ateriał. Przygotuj się do jego prezentacji i rozmowy z egzaminującym na temat: ° czynników wpływających na kształtowanie się osobowości człowieka, ® roli środowiska w tym procesie. THE ETERNAL QUESTION: NATURE OR NURTURE? / Environment modifies life but does not govern life. The soul is stronger than its surroundings. William James (1842-1910) Pytania do materiału stymulującego znajdują się na str. 165. Z ad a n ie 2. P R E ZE N TA C JA TEM A TU l D Y S K U S JA Zapoznaj się z podanymi tem atam i. W ybierz jeden i przygotuj się do jego prezentacj oraz dyskusji z egzam inującym. 1. Genetic engineering - a blessing or a curse? What makes it such a controversial issue and how will it affect people’s lives in the future? 2. According to some research, the first four minutes of contact decide about whether twc people will become friends and will like each other or not. To what extent do you agree with this claim? Present and justify your opinion. 150 Egzamin ustny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 2 - Dom Zadanie 1. R O ZM O W A NA PO D STA W IE M A TER IA ŁU S T Y M U L U JĄ C E G O Przeanalizuj przedstawiony materiał. Przygotuj się do jego prezentacji i rozmowy z egzaminującym na temat: • typów domów i mieszkań, ° warunków mieszkaniowych w centrum wielkiego miasta i w małej miejscowości. Population in the 1960s Metropolitan London Population in the 1990s 8,500,000 6,900,000 Liverpool 745,000 480,000 Manchester 680,000 440,000 Milton Keynes 35,000 168,000 Horsham 24,000 80,000 Pytania do materiału stymulującego znajdują się na str. 165. Zadanie 2. P R E Z E N T A C JA TEM A TU i D Y S K U S JA Zapoznaj się z podanymi tematami. Wybierz jeden i przygotuj się do jego prezentacji oraz dyskusji z egzaminującym. 1. To what extent do you agree with the statement that age affects the type of accommo dation people choose? Justify your opinion. 2. Do you think that people living in houses in the country enjoy more privacy than those living in flats in the city? Why? / Why not? 151 Egzamin ustny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 3 - Szkota Pytania do materiału stymulującego znajdują się na str. 165. Z ad an ie 2. P R E ZE N TA C JA TEM A TU i D Y S K U S JA Zapoznaj się z podanymi tematami. W ybierz jeden i przygotuj się do jego prezentacji oraz dyskusji z egzam inującym. 1. In some countries young people take a ‘gap year’ between school and university. Some of them work to be able to pay university fees, others travel around the world taking odd jobs to cover the cost of travel. Do you think that such a year off is a waste of time or a gate to maturity? Present and justify your opinion. 2. All British university students pay tuition fees of about £ 1,000 per year, whereas Polish students may study for free or pay anything from PLN 1,600 to 10,000 per year. Which system seems to be more fair? Justify your opinion. 152 Zadanie 1. R O ZM O W A N A P O D STA W IE M A TER IA ŁU S T Y M U L U JĄ C E G O 3 rzeanaiizuj przedstawiony m ateriał. Przygotuj się do jego prezentacji i rozmowy z egzaminującym na temat: • podejmowania przez młodych ludzi pracy dorywczej, ® zalet i wad pracy dorywczej. job vacancies available: leave your profile and CV -ytania do materiału stymulującego znajdują się na str. 165. Zadanie 2. P R E Z E N T A C JA T E M A TU I D Y S K U S JA Zapoznaj się z podanymi tematami. W ybierz jeden i przygotuj się do jego prezentacji : raz dyskusji z egzam inującym . 1. Unpaid voluntary work - only for wealthy idealists or for everyone? What are its advan tages and drawbacks from the perspective of today’s job market? 2. New occupations appear and others vanish. What are the reasons for the changing demands of the market? How do you thinkthe job market will change in the future? 153 Egzamin ustny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 5 - Życie rodzinne i towarzyskie Z ad an ie 1. R O ZM O W A NA PO DSTAW IE M A TE R IA ŁU S T Y M U L U JĄ C E G O Przeanalizuj przedstawiony m ateriał. Przygotuj się do jego prezentacji i rozmowy z egzaminującym na temat: • indywidualnych pasji i zainteresowań każdego człowieka, • ich znaczenia dla jakości życia. do people spend their free time? gardening knitting DIY fishing collecting stamps or coins 60% 36% 20% 15% 16% Pytania do materiału stymulującego znajdują się na str. 165. Z ad an ie 2. P R E ZE N TA C JA TEM A TU I D Y S K U S JA Zapoznaj się z podanymi tematami. Wybierz jeden i przygotuj się do jego prezentacj oraz dyskusji z egzaminującym. 1. Do problems and conflicts between people make their relationships stronger or weaker? Present and justify your view. 2. Blood is thicker than water. Is this saying about the strength of family ties justified? Present and justify your opinion. 154 Egzamin ustny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 6 - Żywienie Zadanie 1. R O ZM O W A NA P O D S TA W IE M A TER IA ŁU S TY M U LU JĄ C E G O Przeanalizuj przedstawiony materiał. Przygotuj się do jego prezentacji i rozmowy z egzaminującym na temat: ° zdrowego żywienia, ° niebezpieczeństw wynikających ze złego odżywiania. How to e a t you rself fitte r FACTS People who are obese: • live shorter (9 years on average) • spend more time in hospital • are more often o ff sick 21% of men and women in Britain are obese -ytania do materiału stymulującego znajdują się na str. 165. Zadanie 2. PR E Z E N T A C JA TEM A TU ! D Y S K U S JA Zapoznaj się z podanymi tematami. Wybierz jeden i przygotuj się do jego prezentacji : 'az dyskusji z egzaminującym. 1. Obesity is becoming a serious problem these days. How can the state prevent obesity epidemics? 2. Do you think globalisation will eventually lead to the disappearance of regional and national cuisines? Will we all be eating the same dishes in future? Justify your opinion. 155 Egzamin ustny “ Zestawy egzaminacyjne Zestaw 7 - Zakupy i usługi . Z ad an ie 1. R O ZM O W A NA PO D STA W IE M A TE R IA ŁU S T Y M U L U JĄ C E G O Przeanalizuj przedstawiony m ateriał. Przygotuj się do jego prezentacji i rozmow z egzaminującym na temat: ® robienia zakupów, ° niebezpieczeństw wynikających ze stosowania różnych środków płatniczych Don't let the card trap you into debt! Pytania do materiału stymulującego znajdują się na str. 165. Z ad an ie 2. P R E ZE N TA C JA TE M A TU i D Y S K U S JA Zapoznaj się z podanymi tematami. W ybierz jeden i przygotuj się do jego prezentacji oraz dyskusji z egzaminującym. 1. To what extent do you agree with the opinion that large shopping centres are an improve ment in our daily life? Justify your opinion. 2. How does the spread of on-line shopping and credit cards change the way we shop? Justify your opinion. 156 Egzamin ustny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 8 - Podróżowanie i turystyka Zadanie 1. R O ZM O W A NA PO D STA W IE M A TE R IA ŁU S T Y M U L U JĄ C E G O Przeanalizuj przedstawiony materiał. Przygotuj się do jego prezentacji i rozmowy z egzaminującym na temat: • jazdy autostopem, • zalet i wad tej formy podróżowania. My experiences with hitchhiking o r hitchhikers have been always worth it. mostly positive. fair. mostly negative. horrible. 42% 38% 12% 4% 4% Source: w w w.digihitch.com Pytania do materiału stymulującego znajdują się na str. 166. Zadanie 2. P R E Z E N T A C JA TEM A TU I D Y S K U S JA Zapoznaj się z podanymi tematami. Wybierz jeden i przygotuj się do jego prezentacji oraz dyskusji z egzaminującym. - . Owning a car can be seen as a blessing or a burden. What are the reasons for these dis parate views and how can they be reconciled? 2. Are package holidays more or less enjoyable than other forms of tourism? Present and justify your opinion. 157 Egzamin ustny “ Zestawy egzaminacyjne Zestaw 9 - Kultura Z ad a n ie 1. R O ZM O W A NA PO DSTA W IE M A TER IA ŁU S T Y M U L U JĄ C E G O Przeanalizuj przedstawiony m ateriał. Przygotuj się do jego prezentacji i rozmowy z egzam inującym na temat: • roli kultury w życiu człowieka, ° promocji kultury. UK 2006, LEISURE ACTIVITIES SURVEY Percentage of respondents Activity who carried out activity in the last two weeks Shopping 48 Sport activities 19 Cinema/Film 6 Museum/Art gallery 4 Play/Musical 3 Concert performance of classical music 1 Pytania do materiału stymulującego znajdują się na str. 166. Z a d a n ie 2. P R E ZE N TA C JA TEM A TU I D Y S K U S JA Zapoznaj się z podanymi tematami. W ybierz ¡eden i przygotuj się do jego prezentacji oraz dyskusji z egzam inującym. 1. Do you think that in the countries which cannot afford to spend a lot of money on health care, cultural institutions (theatres, museums, concert halls) should still be funded by the state? Justify your opinion. 2. Several masterpieces of Polish literature have been made into films (e.g. Pan Tadeusz. Quo vadis, Ogniem i mieczem). To what extent are film adaptations a good way of promoting national literature? Discuss the benefits and possible problems resulting from watching rather than reading the classics. 158 Egzamin ustny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 10 - Sport Zadanie 1. R O ZM O W A NA PO DSTAW IE M A TER IA ŁU S T Y M U L U JĄ C E G O Przeanalizuj przedstawiony m ateriał. Przygotuj się do jego prezentacji i rozmowy z egzaminującym na temat: ° roli aktywności fizycznej w życiu człowieka, • sposobów jej promowania. VITAL STATS Did y o u e n g a g e in a n y o f th e s e activities la s t year? YES, a t le a st se v eral tim es. Riding a bike Hiking and trekking °laying football and other team games Swimming Skiing and other winter sports 42% 30% N O , never. 57% 26% 26% 70% 74% 74% 12% 88% A M ATI0E 0 F COUCE POTATOES -'/tania do materiału stymulującego znajdują się na str. 166. Zadanie 2. P R E Z E N T A C JA TEM A TU i D Y S K U S JA Zapoznaj się z podanymi tematami. W ybierz ¡eden i przygotuj się do jego prezentacji oraz dyskusji z egzaminującym. 1. Extreme sports - a mere adrenaline booster or a genuine way to keep fit? Present and justify your opinion on the topic. 2. Many popular sports are said to have originated or developed in England (Great Britain) or the USA, e.g. tennis, football, rugby, baseball, golf. Is their popularity connected in any way with the widespread use of English and the dominance of the Anglo-Saxon culture nowadays? Justify your opinion. 159 Egzamin ustny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 11 - Zdrowie Z ad a n ie 1. R O ZM O W A NA PO DSTAW IE M A TE R IA ŁU S TY M U LU JĄ C E G O Przeanalizuj przedstawiony m ateriał. Przygotuj się do jego prezentacji i rozmov, z egzam inującym na temat: ° pozycji osób niepełnosprawnych w społeczeństwie, • sposobów eliminowania barier istniejących w ich otoczeniu. Pytania do materiału stymulującego znajdują się na str. 166. Z a d a n ie 2. P R E ZE N TA C JA TEM A TU I D Y S K U S JA Zapoznaj się z podanymi tem atam i. Wybierz jeden i przygotuj się do jego prezentacji oraz dyskusji z egzam inującym. 1. Dieting - does it bring more harm or good? Present and justify your opinion. 2. Do you agree or disagree with the statement that we should start looking after our health when we are still young and not in old age when it is too late? Justify your opinion. 160 Egzamin ustny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 12 - Nauka i technika Z a d a n ie 1. R O ZM O W A NA PO D STA W IE M A TER IA ŁU S T Y M U L U JĄ C E G O 3 rzeanalizuj przedstawiony m ateriał. Przygotuj się do jego prezentacji i rozmowy z egzaminującym na temat: • roli urządzeń technicznych w życiu współczesnego człowieka, ° wpływu tych urządzeń na życie codzienne. text-messaging te en* TEENS NAME MUST-HAVE INVENTIONS Invention Toothbrush A utom obile PC Cell Phone Microwave % o f teens 16 10 7 H M wmm Source: Massachusetts Institute of Technology 2003. ' .Tania do materiału stymulującego znajdują się na str. 166. Zadanie 2. P R E Z E N T A C JA TEM A TU I D Y S K U S JA l=ooznaj się z podanymi tematami. W ybierz jeden i przygotuj się do jego prezentacji : *az dyskusji z egzaminującym. Mass media - a necessary evil? Do the contemporary mass media dictate what we should think and do, or do they rather fulfil our own expectations? 1 Science and technology have made us happier people. Do you agree or disagree with this statement? Present and justify your opinion. 161 Egzamin ustny - Zestawy egzaminacyjne r Zestaw 13 - Świat przyrody Z a d a n ie 1. R O ZM O W A NA PO DSTAW IE M A TER IA ŁU S T Y M U L U JĄ C E G O Przeanalizuj przedstawiony materiał. Przygotuj się do jego prezentacji i rozmowy z egzaminującym na temat: • środowiska naturalnego, • sposobów zapobiegania degradacji środowiska. Year Natural disasters 1990 2006 261 450 Deaths from natural disasters 53,000 99,000 Pytania do materiału stymulującego znajdują się na str. 166. Z a d a n ie 2. P R E ZE N TA C JA TEM A TU I D Y S K U S JA Zapoznaj się z podanymi tematami. Wybierz jeden i przygotuj się do jego prezentac; oraz dyskusji z egzaminującym. 1. Animal rights - a modern fashion or a genuine cause? 2. In the last few years there were some protests against the establishing or expansion c; national parks (the Tatra Mountains in Poland, the Lake District in Britain). In what way can national parks be controversial? 162 Egzamin ustny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 14 - Państwo i społeczeństwo Zadanie 1. ROZMOWA NA PODSTAWIE MATERIAŁU STYMULUJĄCEGO -'zean alizu j przedstawiony materiał. Przygotuj się do jego prezentacji i rozmowy z egzaminującym na temat: • przestępczości, • sposobów zapobiegania przestępczości. Young offenders aged 17 and under Year People sentenced for crimes -990 53,200 18,500 3,200 2000 64,770 21.000 5.900 Young offenders Source: The Guardian, 11 October 2002 We Need to Deal With Crime and Give Addicts a Way to Break the Cycle - .tania do materiału stymulującego znajdują się na str. 166. Zadanie 2. PREZENTACJA TEMATU I DYSKUSJA Zapoznaj się z podanymi tematami. W ybierz jeden i przygotuj się do jego prezentacji : raz dyskusji z egzaminującym. *. Many young people say that they are not interested in politics. Are there any aspects of political life that every citizen (even young) should be interested in? Present and justify your opinion. 2. How important is it for a state to be an active member of international organizations? Why? 163 Egzamin ustny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 15 - Elementy wiedzy o krajach obszaru języka angielskiego Immigrants admitted to the USA Region Africa Asia Europe 1998 2001 2005 33,000 54,000 85,000 180,000 350,000 400,000 90,000 175,000 176,000 More anti-immigrant riots in Los Angeles! Pytania do materiału stymulującego znajdują się na str. 166. Zadanie 2. PREZENTACJA TEMATU I DYSKUSJA Zapoznaj się z podanymi tem atam i. W ybierz jeden i przygotuj się do jego prezentac oraz dyskusji z egzam inującym . 1. Does a common language bring people together? For example, do you think the*. Australians and the British have more in common than the French and the British? Why" Why not? 2. We all have some stereotypical preconceptions about other nations. How can travelling help overcome such stereotypes? Present and justify you r opinion. Egzamin ustny - Pytania do materiału stymulującego Zestaw 1 C złow iek str. 150 1. Could you describe the material referring to the main idea? 2. How can you interpret the quotation from William James? 2. How do you understand the opposition of nature vs. nurture? What is the role of the environment in shaping our personality? 5. Which factors have a stronger influence on us: our genes or environment? Why? Zestaw 2 Dom str. 151 - . Could you describe the material referring to the main idea? 2. What tendency can you observe in the population change of the British cities? 3. What do you think are the reasons for this change? - What are the advantages of living in a large city centre and in a village in your opinion? 5. Which of the houses presented in the pictures is closest to your ideal home? Why? Zestaw 3 Szkoła str. 152 1. Could you describe the material referring to the main idea? 2. How do you understand the headline “Oxbridge accused of elitism”? 3. Look at the table. What conclusions can you draw about the academic results of British secondary-school students? - To what extent do you agree with the statement that sending a child to a fee-paying school is an investment in his or her future? Justify your opinion. 5. Which can be the best way for a student to pay for university education: parents’ help, a part-time job or a bank loan? Justify your answer. \ Zestaw 4 Praca str. 153 1. Could you describe the material referring to the main idea? 2. Why do you think the material includes expressions such as “I was cheated” and “like a slave”? 3. Why is the picture in the top left corner included in the material? 4. How important can part-time jobs be for future employment opportunities? 5. What are the drawbacks of part-time jobs taken up by young people? Zestaw 5 Życie rodzinne i tow arzyskie str. 154 ■ Could you describe the material referring to the main idea? 2. How do you understand the reference to dogs included in the material? 2 How can you explain the preference for some leisure activities over others, as presented in the table? 4- Why are hobbies and pastimes important in people’s lives? : What do our preferences for some hobbies depend on? Why? Zestaw 6 Żywienie str. 155 * Could you describe the material referring to the main idea? 2. On the basis of the facts provided in the material, explain what negative consequences obesity can lead to? 2. How do you understand the heading “How to eat yourself fitter” in the context of the material? - Is it easy or difficult to stick to a healthy diet? Why? 5. How can we avoid developing bad eating habits? Zestaw 7 Zakupy i usługi str. 156 1. Could you describe the material referring to the main idea? 2. How do you understand the statement “Don’t let the card trap you into debt!” included in the material? 2. What does the material imply about the differences between paying cash and paying with a card? - Are special offers and discounts always great bargains for customers? Justify your opinion. 5. Is shopping easier and more fun when we do it alone or with a friend? 165 Egzamin ustny - Pytania do materiału stymulującego Zestaw 8 Podróżowanie i turystyka str. 157 1. 2. 3. 4. Could you describe the material referring to the main idea? How can you interpret the views about hitchhikers on the basis of the table? How can you explain negative opinions about hitchhikers? What do you think are the advantages and drawbacks of hitchhiking? Zestaw 9 Kultura str. 158 1. 2. 3. 4. Could you describe the material referring to the main idea? What conclusions can you draw from the data in the table? Should people be encouraged to participate in culture more? Why do you think so? How can culture be promoted or advertised in your opinion? Zestaw 10 Sport str. 159 1. Could you describe the material referring to the main idea? 2. What negative tendencies in people’s lives does the table present? 3. How do you understand the headline “A Nation of Couch Potatoes”? 4. Why is physical fitness so important for health? 5. What can be done to encourage people to engage more in sports? Zestaw 11 Zdrowie str. 160 1. 2. 3. 4. 5. Could you describe the material referring to the main idea? What does the quotation imply? Why do you think the wheelchair sign is included in the material? Do you agree that the disabled are discriminated against in society? Justify your opinior How do you think the barriers encountered by the disabled can be eliminated? Zestaw 12 Nauka i technika str. 161 1. 2. 3. 4. 5. Could you describe the material referring to the main idea? How can you interpret the data included in the diagram? How do you understand the expression “wired business”? In what way can modern inventions be a problem? Which invention do you regard as the ‘must-have’ invention? Why? Zestaw 13 Świat przyrody str. 162 1. 2. 3. 4. 5. Could you describe the material referring to the main idea? What is the meaning of the headline? What does the data in the table imply about natural disasters? To what extent can education help protect the environment? Justify your opinion. Do you agree with the statement that some natural disasters could be prevented? If yes, what kind of disasters could be prevented and how? If not, why not? Zestaw 14 Państwo i społeczeństw o str. 163 1. 2. 3. 4. Could you describe the material referring to the main idea? Look at the statistics provided in the table. What tendency can you observe? How can you interpret the photograph of prisoners playing volleyball? Do you think that all young offenders should be given prison sentences? Why? Why not? 5. What could be the alternative to a prison sentence? Present and justify your opinion. Zestaw 15 Elementy wiedzy okra ja ch języka angielskiego str. 164 1. 2. 3. 4. Could you describe the material referring to the main idea? What conclusions can you draw from the figures in the table? How do you understand the headline included in the material? What are, in your view, the greatest problems that an immigrant worker faces in the ne.country? Justify your opinion. 5. How does immigration affect family life? Present and justify your opinion. 166 Rozdział II Egzamin pisemny Rozumienie ze słuchu Ewa Willim i. Opis egzam inu 1.1. Przebieg testu Test sprawdzający rozumienie ze słuchu znajduje się w drugiej części pisemnego egzaminu maturalnego z języka angielskiego na poziomie rozszerzonym. Ta część arkusza zawiera również zadania sprawdzające rozumienie tekstu czytanego i umiejętność rozpoznawania struktur leksykalno-gramatycznych. Test rozumienia ze słuchu zawiera zadania do 2 -3 tekstów odtwarzanych dwukrotnie z płyty CD. Zanim usłyszysz dany tekst po raz pierwszy, należy zapoznać się z treścią zadań do ■ ego. Po pierwszym wysłuchaniu tekstu będziesz mieć czas na wpisanie tych odpowiedzi, których będziesz pewny/pewna. Potem usłyszysz to samo nagranie po ~az drugi. Po jego zakończeniu przyjdzie czas na uzupełnienie odpowiedzi i na zapoznanie się z treścią zadań do kolejnego tekstu. 2. Ocena i punktacja Za każde dobrze rozwiązane zadanie otrzymasz 1 punkt. Na egzaminie pisemnym możesz uzyskać maksymalnie 50 punktów, z czego za test sprawdzający rozumienie ze słuchu - 1 5 punktów, co stanowi 30% łącznej liczby punktów. i.3. Długość tekstów łączny czas nagranych tekstów wynosi ok. 6 minut. Całe nagranie, obejmujące oolecenia, dwukrotne odtworzenie tekstów, przerwy na zapoznanie się z zadaniami do tekstów oraz na wykonanie zadań, trwa ok. 25 minut. .4. Rodzaje tekstów “ eksty, które możesz usłyszeć w trakcie egzaminu, to komunikaty, instrukcje, mzmowy, wywiady oraz teksty narracyjne. Egzamin sprawdza rozumienie ze słuchu :ekstów oryginalnych lub w niewielkim stopniu adaptowanych. .5. Typy zadań do tekstów Rozumienie ze słuchu sprawdzane jest za pomocą różnych zadań zamkniętych typu orawda/fałsz, dobieranie (przyporządkowanie) oraz wielokrotny wybór. I. W ym agania egzam inacyjn e Szczegółowe umiejętności sprawdzane w teście rozumienia ze słuchu obejmują: • określanie głównej myśli tekstu, • określanie głównych myśli poszczególnych części tekstu, • stwierdzanie, czy tekst zawiera określone informacje, • selekcjonowanie informacji, • określanie intencji autora lub nadawcy tekstu, • rozróżnianie formalnego i nieformalnego stylu tekstu, • określanie kontekstu sytuacyjnego (miejsca, czasu, warunków, uczestników). 3'zykłady zadań sprawdzających poszczególne umiejętności zostały zamieszczone części IV-„W skazów ki dotyczące zadań”. III. Porady dotyczące w ykonyw an ia zadań Słuchanie w celu rozumienia nie jest zajęciem pasywnym, któremu poddajesz się bezwiednie. Wręcz przeciwnie, słuchanie po to, by rozumieć, wymaga od słuchają cego aktywności - analizowania przekazywanych informacji w danym kontekście językowym i sytuacyjnym, określania związków przyczynowo-skutkowych, domy ślania się informacji przekazywanych nie wprost oraz interpretowania, czy infor macja, którą słyszysz w tekście, jest zgodna pod względem treści z informacją poda ną w danym zadaniu. Przystępując do testu sprawdzającego rozumienie mowy, mu sisz mieć świadomość trudności, które związane są z odbiorem tekstu słuchanego i unikać zachowań, które go utrudniają. > Zawsze dokładnie czytaj i analizuj zadania do poszczególnych tekstóv. Skupienie się na treści zadań jest bardzo istotne, ponieważ przygotowują one słuchacza do selekcjonowania potrzebnych informacji oraz wyrobienia sob e opinii na temat rodzaju tekstu, jego funkcji, związków między poszczególnym informacjami lub uczestnikami wypowiedzi. Jeśli przed wysłuchaniem teks:. dokładnie przeanalizujesz zadania i ustalisz, na co musisz zwrócić uwagę pozwoli Ci to nie wsłuchiwać się w cały tekst z takim samym natężeniem i n:e obciążać koncentracji i pamięci. Bardzo pomocne może być robienie mininotate* (np. daty, nazwy, kluczowe słowa), ale jeśli nie masz podzielnej uwagi i nie potrafisz jednocześnie robić notatek i słuchać, skoncentruj się na słuchaniu. > Nigdy nie rozwiązuj zadań przed wysłuchaniem nagrania. Wszystkie zadan = dotyczą wyłącznie informacji przekazanych w odtworzonym w trakcie egzamintekście. Ich wykonanie możliwe jest tylko na podstawie nagrania, któreg: wysłuchasz. > Spróbuj wykonać część zadań w trakcie pierwszego słuchania i po nim. W czas e ponownego słuchania skoncentruj się na wychwyceniu informacji, których n e usłyszałeś/usłyszałaś podczas pierwszego słuchania lub tych, których nie jestes pewien/pewna. Jeśli zostawisz wszystkie zadania bez odpowiedzi po pierwszym przesłuchaniu nagrania, jakaś informacja może Ci umknąć podczas słuchania pc raz drugi, tym bardziej, że na skutek zmęczenia, zbytniego obciążania pamięci I I : narastającego stresu odbiór tekstu pogarsza się. Ułatwisz sobie zadanie, jeś podczas odtwarzania nagrania po raz drugi będziesz wsłuchiwać się w krótsze partie tekstu. Pamiętaj, że wypowiedzi nie usłyszysz po raz trzeci. > Przygotuj się psychicznie na to, że usłyszysz wypowiedzi nagrane w temp e zbliżonym do naturalnego, a więc czytane stosunkowo szybko. Pamiętaj jednaże tempo nagrania będzie dostosowane do towarzyszącego mu zadania. Ponieważ usłyszysz teksty wypowiadane szybko, nie możesz sobie pozwolić na wsłuchiwanie się we wszystkie wyrazy, „zatrzymywanie się” i zastanawianie s e nad nimi. Robienie takich przerw dekoncentruje i zanim ponownie skupisz swe a uwagę na słuchaniu, możesz rzeczywiście nie wychwycić ważnej informac koniecznej dla właściwego zrozumienia dalszej partii wypowiedzi. Pamiętaj, że każde nagranie zostanie odtworzone dwukrotnie i nawet jeśli nie wyselekcjonu jesz jakieś istotnej informacji za pierwszym razem, masz szansę zrobić to prz. ponownym słuchaniu. > Nie staraj się usłyszeć i zrozumieć każdego słowa. W naturalnych kontaktach językowych zwykle słuchamy tekstu „wybiórczo”, koncentrujemy się na pewnych fragmentach i nie „przetwarzamy” całego tekstu w tym samym stopniu. Utrudnisz sobie zadanie, jeśli na egzaminie będziesz wsłuchiwać się w każde słowo z takim samym natężeniem. > Nie denerwuj się ani się nie zniechęcaj, jeśli okaże się, że zadania lub tekst zawierają wyrazy lub wyrażenia, których nie znasz. Wystąpienie w nagranej wypowiedzi lub zadaniach wyrazów nieznanych wcale nie musi Ci uniemożliwić lub utrudnić zrozumienia tekstu. Znaczenie słów poznajemy w połączeniach z innymi i nierzadko sensu poszczególnych wyrazów domyślamy się na podstawie ogólnej wymowy całego połączenia. Jest możliwe, że nieznane Ci słownictwo w ogóle nie będzie objęte zadaniami. Jeśli będzie, spróbuj domyślić się znaczenia nieznanych Ci wyrazów i wyrażeń w kontekście komunikatu, biorąc pod uwagę ogólną logikę sytuacji, intencje mówiącego, jego ton, a także rodzaj i funkcję tekstu. Zadanie można wykonać, nawet nie znając jakiegoś wyrazu, jeśli na podstawie usłyszanych informacji da się wyeliminować wszystkie inne możliwości. Przygotuj się również, że wiele zadań w testach rozumienia ze słuchu dotyczy informacji, które nie są podane wprost, i odpo wiedź na takie pytania będzie wymagała od Ciebie logicznej analizy tego, co usłyszysz. > Przygotuj się, żemożesz nie rozpoznać wszystkichsłów w trakcie słuchania. Wymowa wyrazu użytego w połączeniu z innymi może czasem znacznie odbiegać od wzorca jego wymowy jako oddzielnego wyrazu. W zwartej, szybkiej wypowiedzi słowa są łączone i tym samym wypowiedź taka zawiera dużo tzw. form słabych, charakterystycznych dla naturalnej, spontanicznej angiel szczyzny, a poszczególne głoski wypowiadane są w grupach rytmicznych, które najczęściej nie odpowiadają podziałowi tekstu na wyrazy. Nie możesz więc oczekiwać, że wszystkie słowa usłyszysz tak samo wyraźnie. > Nie koncentruj się na segmentowaniu tekstu na poszczególne wyrazy. Zadania sprawdzające umiejętność rozumienia ze słuchu nie testują odbioru dźwięków czy pojedynczych słów, lecz percepcję treści. Skup się raczej na rozpoznaniu w danym połączeniu wyrazów tego słowa, na które pada główny akcent, ponieważ zwykle ma ono znaczenie leksykalne, istotne dla komunikowanych treści. Pewne funkcje tekstu (np. wyrażenie pewności, ironii, powątpiewania) przekazywane są za pomocą charakterystycznej intonacji i dlatego należy również zwracać uwagę na ton mówiących. Nagrane wypowiedzi będą na pewno czytelne, nawet jeśli usłyszysz wymowę odbiegającą od wzorca, do którego jesteś przyzwyczajony/przyzwyczajona. > Po wykonaniu zadania ponownie je przeczytaj i sprawdź, czy nie popełniłeś/ popełniłaś błędu przy zaznaczaniu odpowiedzi. Jeśli po dwukrotnym wysłu chaniu nagrania masz jeszcze jakieś wątpliwości, nie dokonuj wyboru przy padkowo. Zastanów się, która odpowiedź jest bardziej racjonalna w kontekście całej usłyszanej wypowiedzi, i właśnie ją wybierz. IV. W skazów ki dotyczące zadań Test typu prawda/fałsz W teście prawda/fałsz na podstawie usłyszanych informacji określasz, które z podanych zdań są prawdziwe (TRUE), a które fałszywe (FALSE). Odpowiedź zaznaczasz we właściwej rubryce znakiem X. > Przed odtworzeniem nagrania przeczytaj uważnie instrukcję i wszystkie zdania w tabeli. Na ich podstawie określ, na jakie informacje musisz zwrócić uwagę w trakcie słuchania. Słuchając, skoncentruj się na wyłowieniu w tekście właśnie tych informacji. > Zdania podane w zadaniu zwykle występują w tej samej kolejności co informacje w wypowiedzi. Możesz więc śledzić je wzrokiem w trakcie słuchania. Jeśli jednak czytanie zdań w trakcie słuchania przeszkadza Ci, skoncentruj się na słuchaniu. Zadania sprawdzające umiejętność określenia głównej myśli tekstu, jego funkcji, typu lub intencji autora zwykle umieszczone są na końcu. > Zdania w tabeli zazwyczaj nie są wyrażone w tej samej formie językowej, co odpowiadające im informacje w tekście. Pewnych informacji możesz nie usłyszeć wprost. Przygotuj się więc na to, że wykonanie zadania będzie wymagało oc Ciebie analizy tekstu, który usłyszysz. > W trakcie słuchania po raz pierwszy oraz po pierwszym wysłuchaniu tekstu zaznacz odpowiedzi, których jesteś pewien/pewna. Nie wpadaj w panikę, jeśli nie udzielisz wszystkich odpowiedzi. Nagranie usłyszysz jeszcze raz. > W przerwie po pierwszym słuchaniu określ, na jakie informacje musisz zwrócić szczególną uwagę w trakcie ponownego słuchania. Słuchając tekstu po raz drugi, staraj się weryfikować odpowiedzi, których udzieliłeś/udzieliłaś w trakcie pierwszego słuchania, a także koncentruj się na zadaniach, na które nie masz jeszcze odpowiedzi. > Uzupełnij brakujące odpowiedzi po drugim wysłuchaniu tekstu. Sprawdź, czy odpowiedzi zgadzają się z logiką treści przekazanych w nagranej wypowiedzi. Korzystając z niniejszej książki, pamiętaj, aby po wysłuchaniu każdego nagrania, wykonaniu towarzyszącego mu zadania i sprawdzeniu odpowiedzi z kluczem, przeczytać zapis nagrania. Następnie przesłuchaj nagranie ponownie, tym razem śledząc wzrokiem jego zapis. Umożliwi Ci to stwier dzenie, których wyrazów, wyrażeń lub dłuższych fragmentów nie wychwyciłeś/ wychwyciłaś lub nie zrozumiałeś/zrozumiałaś właściwie. Ponadto będziesz mieć możliwość porównać, jakim elementom tekstu odpowiada zarejestro wana przez Ciebie sekwencja dźwięków. Takie ćwiczenie rozwija zarówno percepcję dźwięków, jak i treści. Egzamin pisemny - Rozumienie ze słuchu Wprowadzenie Przykład 1. (6 pkt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie wypowiedź na temat odnawiania domu. Na podstawie usłyszanych informacji zdecyduj, które zdania są zgodne z treścią tekstu (TRUE), a które nie (FALSE). Zaznacz znakiem X odpowiednią rubrykę w tabeli. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. TRUE 1.1. Making your property look as well as it can takes a lot of money. 1.2. Buyers pay attention to the inside as well as to the outside of the house. 1.3. It is best to leave the cleaning to a professional cleaning service. 1.4. It is a good idea to repaint the rooms in bright colours. 1.5. Major repair work left undone could significantly lower the price of the house. 1.6. It always pays to invest money in doing your property up. FALSE Wskazówki Prześledź na przykładzie zadania obok, jakie konkretne umiejęt ności mogą być sprawdzane na egzaminie w teście rozumienia ze słuchu typu prawda/fałsz. W klu czu znajdziesz odpowiedzi oraz obszerny komentarz do nich. Wskazówki Przeczytaj zdania w tabeli i przeanalizuj je dokładnie, aby określić, na jakie informacje musisz zwrócić uwagę, słuchając nagrania. Zauważ, że wszystkie zdania 1.1.-1.6. dotyczą konkretnych informacji. W zadaniu 1.1. trzeba określić, czy starania o korzystny wygląd sprzedawanego domu lub mieszkania wymagają znacznych nakładów finansowych. W zadaniu 1.2. należy ustalić, czy kupujący zwracają uwagę zarówno na wnętrze domu, jak i na jego otoczenie. Zadanie 1.3. wymaga określenia, czy sprzątnięcie domu przed sprzedażą najlepiej jest zlecić specjalistycznej firmie wykonującej tego typu prace. W zadaniu 1.4. należy odpowiedzieć na pytanie, czy korzystnie jest pomalować pomieszczenia na jasne kolory. Zadanie 1.5. wymaga zdecydowania, czy nieusunięcie jakiejś poważniejszej usterki może spowodować znaczącą obniżkę ceny sprzedaży. W zadaniu 1.6. należy określić, czy zawsze opłaca się przeprowadzić prace podnoszące stan i wygląd sprzedawanego domu. 173 Test typu dobieranie (przyporządkowanie) W teście przyporządkowania podane określenia lub zdania oznaczone kolejnymi literami alfabetu należy przyporządkować różnym wypowiedziom lub różnym fragmentom jednej wypowiedzi. W kratki podane przy numerach wypowiedzi wpisujesz literę, którą oznaczone jest wybrane przez Ciebie określenie lub zdanie. Jedno lub więcej z podanych określeń lub zdań nie pasuje do żadnej wypowiedzi i należy je wyeliminować. V _______________________________________________________________________________________________________________________________________s > W tego typu testach najczęściej wysłuchasz wypowiedzi kilku osób na ten sam temat (np. opisujących swoje wrażenia po obejrzeniu filmu lub powrocie z wakacji). Mogą to być również dłuższe teksty dotyczące jednej osoby lub jednego wydarzenia. > Wypowiedziom tych osób lub poszczególnym fragmentom dłuższego tekstu przyporządkowujesz określenia lub zdania, które najlepiej odpowiadają ich treści. Stwierdzenie, które z podanych określeń lub zdań najlepiej oddaje treść wypowiedzi lub fragmentu tekstu, wymaga umiejętności zdefiniowania główne: myśli tej wypowiedzi i odróżnienia jej od innych pod danym kątem. Na przykład. Twoim zadaniem może być wskazanie relacji między uczestnikami rozmów (np. kto z wypowiadających się jest agentem biura nieruchomości, kupującym, sprzeda-jącym lub osobą towarzyszącą sprzedającemu), rozpoznanie rodzaju tekstu (np. który tekst jest instrukcją, opisem lub komunikatem), albo stanu emocjonalnego mówiących (np. kto jest poirytowany, szczęśliwy lub zdumiony). > W nagranych tekstach nie zostaną powtórzone określenia podane w zadaniach. Przed wysłuchaniem nagrania spróbuj więc przypomnieć sobie synonimy wyrażeń użytych w zadaniu. Zastanów się również, jakie są różnice znaczeniowe między poszczególnymi określeniami. Następnie spróbuj przewidzieć, jakie treść; mogą wystąpić w tekście nagrania. > W trakcie słuchania tekstu po raz pierwszy dokonaj tylu wyborów, ile jest możliwe. Skoncentruj się na wyłowieniu słów i wyrażeń charakterystycznych dla typu wypowiedzi, który sugeruje zadanie. Jeśli nie przeszkodzi Ci to w słuchaniu, zrób skrótowe notatki. Odpowiedz na pozostałe pytania po wysłuchaniu tekstu po raz drugi. s Korzystając z tej książki, wysłuchaj każdego nagrania, wykonaj towarzyszące mu zadanie i sprawdź odpowiedzi z kluczem, po czym przeczytaj zapis nagrania. Następnie przesłuchaj nagranie ponownie, tym razem śledząc wzrokiem jego zapis. Umożliwi Ci to stwierdzenie, których wyrazów, wyrażeń lub dłuższych fragmentów nie wychwyciłeś/wychwyciłaś lub nie zrozumiałeś/ zrozumiałaś właściwie. Ponadto będziesz mieć możliwość porównać, jakim elementom tekstu odpowiada zarejestrowana przez Ciebie sekwencja dźwięków. Takie ćwiczenie rozwija zarówno percepcję dźwięków, jak i treści. \ Egzamin pisemny - Rozumienie ze słuchu Wprowadzenie Przykład 2. (5 pkt.) Drzeczytaj podane pytania. Usłyszysz dwukrotnie pięć wypowiedzi na temat oezsenności. Na podstawie usłyszanych informacji zdecyduj, które wypowiedzi odpowiadają na poszczególne pytania i wpisz właściwe litery w kratki. Jedno pytanie nie pasuje do żadnej wypowiedzi. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. A B C D E F Is insomnia a serious health problem? How common is insomnia? Do insomniacs really get too little sleep? How much sleep do people with insomnia really need? What is insomnia? Should insomniacs blam etheirownbehaviourfortheirsleep problems? 2.1 2 .2 . 2.3. 2.4. Wskazówki Prześledź na przykładzie zadania obok, jakie konkretne umiejęt ności mogą być sprawdzane na egzaminie w teście rozumienia ze słuchu typu dobieranie. W klu czu znajdziesz odpowiedzi oraz obszerny komentarz do nich. 2.5. Wskazówki Każda wypowiedź, którą usłyszysz, dotyczy problemu bezsenności, ale zawiera odmienne treści informacyjne. Aby wykonać zadanie, musisz określić, która wypowiedź zawiera informacje objęte danym pytaniem, a także wyeliminować pytanie, na które nie odpowiada żadna z wypowiedzi. Pomocne może być zapisanie wyrazów-kluczy wyrażających treści objęte pytaniami. Na przykład pytanie A wymaga stwierdze nia, czy bezsenność jest poważnym problemem zdrowotnym. Twoim zadaniem będzie zatem dobranie wypowiedzi, w której jest mowa o potencjalnym zagrożeniu dla życia lub zdrowia. Odpowiedź na pytanie B wymaga tekstu informującego, jaka część populacji boryka się z problemem bezsenności. Możesz spodziewać się, że tekst będzie zawierał określone dane statystyczne podane np. w procentach. Pytanie C wymaga tekstu, w którym usłyszysz, czy prawdą jest, że osoby cierpiące na bezsenność mają niedobory snu, to znaczy śpią zbyt krótko w stosunku do potrzeb lub krócej niż osoby, których nie dotyka problem bezsenności. Aby dopasować pytanie D do tekstu, musisz usłyszeć, ile godzin snu potrzebują osoby cierpiące na bezsenność. Pytanie E dotyczy definicji jednostki chorobowej, jaką jest bezsenność. Tekst powinien dostarczać ogólnych informacji typu klasyfikującego, tzn. takich, które umożliwiają uznanie, że dana osoba cierpi na bezsenność. Odpowiedź na pytanie F wymaga informacji, czy bezsenność jest wywołana pewnymi typami zachowań, czy też jest niezależna od stylu życia. 175 Test typu wielokrotny wybór . W teście wielokrotnego wyboru wybierasz odpowiednie dla podanego zdania zakończenie lub udzielasz odpowiedzi na pytanie, wskazując właściwą spośród podanych możliwości. Zakończenie zdania lub odpowiedź na pytanie muszą być zgodne z informacjami zawartymi w tekście. Wybierasz jedną z czterech możliwości odpowiedzi (A-D) i zakreślasz odpowiednią literę. V 1 J > Przed odtworzeniem nagrania przeczytaj poszczególne zadania, czyli niedo kończone zdania lub pytania, i zastanów się, na uzyskaniu jakich informac musisz się skupić w trakcie słuchania. Określ, czego dotyczy dane zadanie, nie czytając podanych możliwości odpowiedzi, chyba że zdanie, które należ, uzupełnić, nie zawiera dość informacji, aby jednoznacznie stwierdzić, o co w n ichodzi. Przykładowo, w zadaniu może się znaleźć nazwisko osoby, ale dopierz z analizy podanych możliwości wyniknie, że Twoim zadaniem będzie określenie czym zajmuje się ta osoba, albo w jakim celu przyjechała do miejsca, w którym toczy się akcja. > Pomocne jest podkreślenie kluczowych słów w zdaniu, które masz uzupełni: Jeśli forma zdania nie pozwala na to, możesz na marginesie zrobić małą notatkę czego to zadanie dotyczy. > Słuchając, skoncentruj się na wychwyceniu informacji potrzebnej do uzupełnie nia niedokończonego zdania lub udzielenia odpowiedzi na pytanie. W miarę możliwości rób mininotatki. W przerwie zapoznaj się z podanymi propozycjarr. i wybierz tę, której treść jest najbliższa informacji zarejestrowanej przez Cieb e w trakcie słuchania. Zaznacz zadania, których nie mogłeś/mogłaś rozwiązać pc pierwszym słuchaniu, i w czasie drugiego słuchania skoncentruj się na wyłapan . potrzebnych informacji. y Podane możliwości często zawierają informacje bardzo podobne, ale jedna* nierównoznaczne z informacjami z tekstu. Musisz uważać, by nie wybrać moż wości, która nie pasuje dokładnie do danego zadania. Na przykład, zamias: have/has gone to, które użyte jest w tekście, w zadaniu może być użyte have/has been to, zamiast formy twierdzącej może być użyta forma przecząca np. z not lub hardly ever. Bardzo uważnie przeanalizuj sens podanych możliwości, zwracają: szczególną uwagę na to, czy nie wybierasz propozycji wyrażającej sens prze ciwny do przekazanego! > Tak jak w przypadku testu prawda/fałsz, zadania dotyczące określenia mys głównej całego tekstu, jego funkcji lub intencji mówiącego znajdują się zwykle na końcu. Zadania dotyczące konkretnych informacji zwykle umieszczone są zgocnie z kolejnością przekazywanych informacji. . ' V Korzystając z tej książki, wysłuchaj każdego nagrania, wykonaj towarzyszące mu zadanie i sprawdź odpowiedzi z kluczem, po czym przeczytaj zapis nagrania. Następnie przesłuchaj nagranie ponownie, tym razem śledząc wzrokiem jego zapis. Umożliwi Ci to stwierdzenie, których wyrazów, wyrażeń lub dłuższych fragmentów nie wychwyciłeś/wychwyciłaś lub nie zrozumiałeś/ zrozumiałaś właściwie. Ponadto będziesz mieć możliwość porównać, jakim elementom tekstu odpowiada zarejestrowana przez Ciebie sekwencja dźwięków. Takie ćwiczenie rozwija zarówno percepcję dźwięków, jak i treści. \ y Egzamin pisemny - Rozumienie ze słuchu Wprowadzenie Przykład 3. (6 pkt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie wypowiedź na temat odchudzania. Z podanych możliwości odpowiedzi wybierz właściwą, zgodną z treścią tekstu. Zakreśl literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. 3.1. The hardest thing for most people trying to lose weight is that they A B C D 3.2. eat something forbidden just once. keep to the dieting plan you’re on. listen to your family’s advice. follow your friends’ helpful suggestions. The best dieting companion is someone A B C D 3.6. plan how you will exercise every day. spend enough time planning what you will eat. change your exercises every day. put what you plan every day to action. You won’t break your diet if you A B C D 3.5. make up your mind about going on a diet. eat proper foods several times a day. examine your clothes regularly. develop positive feelings about your aims. When you want to lose weight, it is important that you A B C D 3.4. Prześledź na przykładzie zadania obok, jakie konkretne umiejęt ności mogą być sprawdzane na egzaminie w teście rozumienia ze słuchu typu wielokrotny wybór. W kluczu znajdziesz odpowiedzi oraz obszerny komentarz do nich. To make sure that you lose weight you need to A B C D 3.3. are not strong enough to stay on a diet. do not know which diet to choose. are not certain which foods to stay away from. are alone with their problem. Wskazówki excited about the plan to lose weight. who will stay on their diet in any case. sticking to a diet plan that is working for them. with a lot of imagination and willing to work hard. The aim of this text is to give the reader A B C D some suggestions. several warnings. a number of explanations. some feedback. Wskazówki Przed wysłuchaniem nagrania przeczytaj dokładnie trzony zadań oraz przeanalizuj podane możliwości odpowiedzi. Zadania 3.1 -3.5. wymagają wyselekcjonowania odpowiedniej informacji w tekście. W zadaniu 3.1. należy określić zasadniczą trudność, na jaką napotykają osoby pragnące schudnąć. Aby wykonać zadanie 3.2. należy stwierdzić, co jest kluczem do utraty wagi. W zadaniu 3.3. chodzi o określenie, co muszą robić osoby usiłujące schudnąć. W zadaniu 3.4. należy ustalić, co jest potrzebne dla utrzymania diety. Zadanie 3.5. dotyczy określenia, z kogo osoby na diecie powinny czerpać przykład i u kogo szukać wsparcia, by odnieść sukces. Wykonanie zadania 3.6. wymaga ogarnięcia całego tekstu i określenia jego typu, tzn. stwierdzenia, czy tekst udziela porad, ostrzeżeń, wyjaśnień, czy też przekazuje informacje zwrotne. 177 Egzamin pisemny - Rozumienie ze słuchu Zadania Wskazówki Wykorzystaj należycie czas prze znaczony na zapoznanie się z po leceniem i zdaniami w tabeli. Zastanów się, o czym będzie mowa w nagraniu oraz na jakie informacje musisz zwrócić szczególną uwagę. Słuchając nagrania po raz pierw szy, staraj się rozwiązać jak największą liczbę zadań. Podczas drugiego słuchania sprawdź po prawność udzielonych odpowie dzi i znajdź rozwiązania pozosta łych zadań. Wskazówki Pamiętaj, że zdania w testach typu prawda/fałsz podane są w kolejności odpowiadającej informacjom w nagraniu. Zadanie 1. (5 pkt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie wypowiedź o pożarze Londynu. Na podstawie usłyszanych informacji zdecyduj, które z podanych zdań są zgodne z treścią tekstu (TRUE), a które nie (FALSE). Zaznacz znakiem : odpowiednią rubrykę w tabeli. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. TRUE 1.1. The houses ruined in the Great Fire were all destroyed by flames. 1.2. The Great Fire of London claimed very few fatalities. 1.3. London had not had any fire prevention laws before the Great Fire. 1.4. More advanced fire engines were brought from Holland. 1.5. In 1682 London suffered in a fire which spread after a timber yard had burnt down. Zadanie 2. (5 pkt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie wywiad na temat sztugotowania. Na podstawie usłyszanych informacji zdecyduj, które z podanych zda" są zgodne z treścią tekstu (TRUE), a które nie (FALSE). Zaznacz znakiem : odpowiednią rubrykę w tabeli. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. TRUE 178 FALSE 2.1. The Science ofCookingls about understanding how and why principles of chemistry and physics affect food preparation. 2.2. One of the questions that led to the project was how to make foam stay foamy. 2.3. Adding salt to water does not raise the boiling point of water significantly. 2.4. A small amount of salt does not prevent vegetabl es from being overcooked. 2.5. An average amount of salt added to water has practically no effect on the taste of cooked vegetables. FALSE Egzamin pisemny - Rozumienie ze słuchu Zadania Zadanie 3. (6 p k t.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie wywiad na temat :.'awodawstwa dotyczącego narkotyków. Na podstawie usłyszanych informacji zdecyduj, które z podanych zdań są zgodne z treścią tekstu (TRUE), a które nie -ALSE). Zaznacz znakiem X odpowiednią rubrykę w tabeli. Za każdą poprawną cdpowiedź otrzymasz 1 punkt. TRUE 3.1. The Misuse o f Drugs Act makes possession of any controlled substance illegal. 3.2. Underthe Misuse of Drugs Actyou can be a drug offender even if you are not found possessing or selling drugs. 3.3. Offenders supplying drugs could face a harsher penalty than offenders possessing them . 3.4. Equipment necessary to produce a controlled drug is regulated underthe Misuse o f Drugs Act. 3.5. A pharmacist can sell any drug classified as ‘Prescription Only’. 3.6. Illegal possession of a ‘Prescription Only’ drug can be punished with life imprisonment. FALSE Zadanie 4. (5 p kt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie wywiad z ekspertem . dziedzinie dietetyki. Na podstawie usłyszanych informacji zdecyduj, które : podanych zdań są zgodne z treścią tekstu (TRUE), a które nie (FALSE). Zaznacz znakiem X odpowiednią rubrykę w tabeli. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 ounkt. TRUE 4.1. All supplements contain some synthetic forms. 4.2. Most supplements contain twice as much vitamin E as we can absorb. 4.3. Forthe best effect, synthetic vitamins should dissolve in the stomach. 4.4. Only the supplements marked ‘laboratory approved’ are fully reliable. 4.5. Common foods have therapeutic properties and can improve your health. FALSE Wskazówki Nawet jeśli za pierwszym razem nie zrozumiesz niektórych frag mentów nagrania, nie przejmuj się, jest bowiem ważne, aby podczas egzaminu nie denerwo wać się niepotrzebnie. Nie ma powodów do obaw, gdyż do udzielenia prawidłowych odpo wiedzi nie jest konieczne zrozu mienie każdego słowa w nagraniu. Wskazówki Przed wysłuchaniem nagrania przeczytaj dokładnie podane zdania. Zastań ów się, jak można je sparafrazować oraz jakie są synonimy lub przeciwieństwa występujących w nich słów. Po może Ci to w wykonaniu zada nia, gdyż w nagraniu nie zostaną użyte te same sformułowania, lecz ich parafrazy. 179 Egzamin pisemny - Rozumienie ze słuchu Zadania Wskazówki Jeśli słuchając nagrania po raz pierwszy, „zgubisz się" i nie bę dziesz w stanie rozwiązać danego zadania, natychmiast skup się na kolejnym, aby nie umknął Ci następny fragment tekstu. Na granie usłyszysz jeszcze raz i bę dziesz mieć szansę wykonać zadanie, które wcześniej sprawiło Ci kłopot. Wskazówki Słuchając nagrania w zadaniu obok, zastanów się, gdzie odby wa się rozmowa i kim są jej uczestnicy, gdyż ułatwi Ci to wybór właściwych odpowiedzi. Skup się na wychwyceniu kluczo wych słów lub wyrażeń. Pomocne jest robienie mininotatek w trak cie słuchania. Zadanie 5. (6pkt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie wypowiedź na temat pewneę: eksperymentu biogenetycznego. Na podstawie usłyszanych informacji zdecydu które z podanych zdań są zgodne z treścią tekstu (TRUE), a które nie (FALSE Zaznacz znakiem X odpowiednią rubrykę w tabeli. Za każdą poprawną odpowiecz otrzymasz 1 punkt. TRUE 5.1. Aresa’s newly developed land mine detector is not available on the market yet. 5.2. The plant has been modified to react to some chemicals as well as extreme natural conditions. 5.3. The plant cannot successfully replace the conventional methods of detecting land mines in the future. 5.4. Land mines could be used legally until as late as 1997. 5.5. The speaker expresses a well-balanced opinion about Aresa’s experiment. 5.6. The information in the text is certain to please proponents of genetic modification. Zadanie 6. (5 pkt.) Zapoznaj się z określeniami podanymi poniżej. Usłyszysz dwukrotnie wypowiedz różnych osób. Na podstawie usłyszanych informacji zdecyduj, kim są wypowiadające się osoby. Wpisz w kratki odpowiednie litery. Pięć określeń nie pasuje do żadnej wypowiedzi. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. A B C D E golfer office manager patient deliveryman hostess 6 .1 . Wskazówki Najpierw upewnij się, czy właści wie rozumiesz znaczenie okre śleń A-G. Słuchając nagrania po raz pierwszy, staraj się rozwiązać jak największą liczbę zadań. Słu chając ponownie nagrania, za wsze sprawdzaj, czy odpowiedzi udzielone podczas pierwszego odtwarzania są prawidłowe. Twój pierwszy wybór mógł być błędny, a ponowne słuchanie daje szansę na skorygowanie odpo wiedzi. 180 FALSE 6 .2 . F G H I J staff nurse guide office assistant guest tennis player 6.3. 6.4. 6.5. Zadanie 7. (5 pkt.) Zapoznaj się z określeniami A-G . Usłyszysz dwukrotnie kilka wypowiedzi na tema: różnych kwestii związanych ze zmianą mieszkania. Na podstawie usłyszanym informacji zdecyduj, do kogo adresowane są poszczególne wypowiedzi. Wpisz w kratki odpowiednie litery. Dwa określenia nie pasują do żadnej wypowiedzi. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. People looking for information about: A B C D E insurance costs. a rural retreat. legal fees. shared housing. maximising the saleability of their home. F doing a home up. G green housing. 7.1. Speaker 1 7.2. Speaker2 7.3. Speaker3 7.4. Speaker4 7.5. Speaker5 Egzamin pisemny - Rozumienie ze słuchu Zadania Zadanie 8. (5 pkt.) Zapoznaj się z poniższymi zdaniami. Usłyszysz dwukrotnie wypowiedź na temat Dostępowania z kłopotliwymi współpracownikami. Na podstawie usłyszanych informacji zdecyduj, która rada odnosi się do którego typu współpracownika. Wpisz .v kratki odpowiednie litery. Jedno zdanie podane zostało dodatkowo. Za każdą ooprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. A B C D E F Have them speak their mind in public. Get on with your work and don’t mind them. Don’t get upset when they throw a fit. Trytodiscovertheirtrueself. If they want to disapprove, insist on them being constructive. Don’t leave them to themselves. Show them you rely on their help. 8.1. Quick-tempered worker 8.2. Reclusive worker 8.3. Confiding worker 8.4. Resistant worker 8.5. Any troublemaker Zadanie 9. (5 pkt.) I felt like crying! Oh, well, it’s no use crying over spilt milk, is it? You’d think it was the end of it but really, it was just the beginning! I can tell you, that lesson won’t be forgotten! It was a close shave! Still, I couldn’t let it slip through my fingers! 9.1. 9.2. 9.3. 9.4. Zadanie 10. (5 pkt.) 10.1. ------- 10.2. D Language and Society E History of English F Literature Studies 10.3. 10.4. Wskazówki W zadaniu obok występują idiomy, których znajomość ma często kluczowe znaczenie dla zrozumienia zdań A-F. Dlatego przygotowując się do egzaminu, warto poświęcić nieco czasu na przyswojenie sobie najczęściej występujących idiomów i utar tych wyrażeń. 9.5. Zapoznaj się z podanymi działami piśmiennictwa naukowego. Usłyszysz dwukrotnie • 'ka wypowiedzi na temat książek. Na podstawie usłyszanych informacji zdecyduj, oo którego działu można zaklasyfikować omawianą książkę. Wpisz w kratki :dpowiednie litery. Jedno określenie działu podane zostało dodatkowo i nie pasuje co żadnej wypowiedzi. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. A Language Encyclopaedias B Language Teaching C Philosophy of Language Zanim wysłuchasz nagrania, przeczytaj określenia w tabeli i spróbuj przewidzieć, o czym będzie mowa we fragmentach odnoszących się do poszcze gólnych typów współpraco wników. Np. What kind o f worker is a re sistant worker7 (strong-minded, hard to please, refuses to coope rate). What would you expect from a quick-tempered worker? (quick temper, impatient beha viour, fits o f violent anger). Zapoznaj się z podanymi zdaniami. Usłyszysz dwukrotnie wypowiedzi pięciu osób na temat przeprowadzki. Na podstawie usłyszanych informacji zdecyduj, jak ooszczególne osoby zakończyłyby swoje wypowiedzi i wpisz w kratki odpowiednie cery. Jedno zdanie podane zostało dodatkowo. Za każdą poprawną odpowiedź ::rzymasz 1 punkt. A B C D E F Wskazówki Wskazówki Słuchając nagrania po raz pierw szy, staraj się wykonać jak naj większą liczbę zadań. Jeśli starczy Ci czasu, sporządź podczas słu chania skrótowe notatki doty czące poszczególnych fragmen tów nagrania. Podczas drugiego słuchania sprawdź poprawność udzielonych odpowiedzi i znajdź rozwiązania pozostałych zadań. 10.5. 181 Egzamin pisemny - Rozumienie ze słuchu Zadania Wskazówki Słuchając nagrania po raz pierw szy, skup się na zrozumieniu ogólnej treści tekstu. Jeśli uda Ci się znaleźć rozwiązania nie których zadań, zaznacz je pod czas słuchania. Przy drugim od twarzaniu nagrania sprawdź pop rawność udzielonych odpowie dzi i wykonaj pozostałe zadania. Polecenie oraz zadania wraz z podanymi możliwościami od powiedzi zawierają wskazówki co do tematu nagrania. Dzięki nim możesz odtworzyć w myślach Zadanie 11. (5 pkt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie rozmowę na tema: podnoszenia swoich kwalifikacji. Z podanych możliwości odpowiedzi wybierz właściwą, zgodną z treścią tekstu. Zakreśl literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. 11.1. Lisa is thinking of getting a college degree because A B C D 11.2. Lisa thinks that A B C D ogólny przebieg rozmowy, co ułatwi Ci zrozumienie nagrania. 11.3. qualifications. expert knowledge of the job. work experience. qualifications and lots of experience. Mike suggests that in order to afford college courses Lisa could A B C D 11.5. college graduates make better workers. a mature worker is a better worker. employers do not appreciate endurance in their workers. job experience can compensate for lack of formal education. Mike thinks that employers are mostly interested in the applicant’s A B C D 11.4. she has never studied before and lacks job qualifications. she has studied before, but she needs better qualifications. lots of colleges accept mature students. everyone else has or is getting a degree. work part time. look for a better-paid job. get a weekend job. work on weekdays. The reason Mike can offer Lisa advice about college education is that he is A also thinking of going back to college. B enjoying the benefits of a college degree. C getting a degree from a college. D a job adviser. 182 Egzamin pisemny - Rozumienie ze słuchu Zadania Zadanie 12. (5pkt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie wypowiedź na temat soosobów oznaczania przedmiotów na wypadek kradzieży. Z podanych możliwości odpowiedzi wybierz właściwą, zgodną z treścią tekstu. Zakreśl literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. 12.1. It’s good to mark one’s property because A B C D 12.2. 12.3. cannot be done on every object. requires some special tools. is something of a messy job to do. is difficult to do. It is important to remember that invisible marking A B C D must be done with some caution. must be redone from time to time. can reduce the value of your property. is as effective as permanent marking. You should contact your local police to A B C D 12.5. Jedno z pytań (12.5.) może dotyczyć nagrania jako całości. W takim wypadku podczas pierwszego słuchania spróbuj określić główną myśl tekstu, elim inując jed no cześnie te odpowiedzi, które są w oczy wisty sposób fałszywe. Permanent marking A B C D 12.4. it can lead the police to the burglar. it can be returned to the owner more easily. marked property can’t be sold on. you can be sure the property is safe. Wskazówki get stickers with invisible signs on them. learn about chemicals suitable for permanent invisible marking. get stickers warning burglars your property is marked. buy the instrument used for invisible marking. This text offers advice on A B C D exactly what and where to mark. how to insure your property against theft. what to do in case your property is stolen. how to prevent your property from being stolen. 183 Egzamin pisemny - Rozumienie ze słuchu Zadania Wskazówki Przed w ysłuchaniem tekstu upewnij się, czy dobrze rozumiesz polecenie. Jeśli za pierwszym razem nie uda Ci się odpowiedzieć na niektóre pytania, zaznacz je np. znakiem zapytania, by móc skupić się na nich podczas dru giego odtwarzania. Z ad an ie 13. (5 pkt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie fragment powieść Z podanych możliwości odpowiedzi wybierz właściwą, zgodną z treścią tekstu Zakreśl literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. 13.1. George gets angry with Kate because she A B C D 13.2. Kate would rather George A B C D 13.3. uncompromising. irritable. reluctant. afraid of her brother. The exchange shows A B C D 184 his career depends on it. Alice owes it to him. he has no scruples. he can’t get married without it. Kate appears to be A B C D 13.5. asked Alice for money himself. took his wife’s money. borrowed money from her. claimed the money from Alice. The reason why George must have the money is that A B C D 13.4. has taken him in. has broken the rules. refuses to keep her word. refuses to listen to him. a controversy. a fight. a debate. a misunderstanding. Egzamin pisemny - Rozumienie ze słuchu Zadania Zadanie 14. (5 p k t.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie wywiad na temat Interpolu. Z podanych możliwości odpowiedzi wybierz właściwą, zgodną z treścią tekstu. Zakreśl literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. 14.1. What Interpol, CIA, MI5 and the KGB have in common is that they A B C D 14.2. Interpol was founded to A B C D 14.3. makes its databases freely available across the globe. does not need to gather intelligence. controls international terrorist activities. deals mostly with international criminal networks. Interpol officers A B C D 14.5. put a stop to smuggling in Europe. prevent stealing in Europe. prevent criminals from avoiding punishment by escaping abroad. stop criminals from committing crime in neighbouring countries. Wykonując zadania na rozumie nie ze słuchu, pamiętaj, że aby znaleźć właściwą odpowiedź, nie musisz rozumieć każdego słowa użytego w nagraniu. Dlatego nie przejmuj się, jeśli natrafisz na słowo lub wyrażenie, którego nie znasz. Jeśli któreś z zadań sprawia Ci trudność, natychmiast przejdź do następnego. Skupiając się zbyt długo na jednym pytaniu, możesz nie zdążyć rozwiązać kolejnych. Grozi to również tym, że prze staniesz nadążać za tekstem nagrania i nie będziesz wiedzieć, do którego zadania nawiązuje tekst w danym momencie. Owing to its global character, Interpol A B C D 14.4. fight against international espionage. organise undercover missions. have films made about their activities. deal with international crime. Wskazówki work mostly in their country offices. carry out their investigations around the world. work at the main Interpol office. work for law enforcement agencies. At the general assembly, A B C D funds are collected. intelligence is shared. the course of action is approved. new members are elected. 185 Egzamin pisemny - Rozumienie ze słuchu Zadania Wskazówki Przed wysłuchaniem nagrania nie będziesz mieć zbyt wiele czasu na zapoznanie się z pytaniami, nie zastanawiaj się więc niepotrzeb nie nad słownictwem, którego nie znasz. Przeczytaj pobieżnie pytania, a słuchając nagrania po raz pierwszy, spróbuj określić główną myśl tekstu i znaleźć od powiedź na jak najwięcej pytań. Pod koniec sprawdź, czy odrzu cone warianty odpowiedzi są rze czywiście błędne. Z ad a n ie 15. (6 pkt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie wywiad z neurochirurgier Z podanych możliwości odpowiedzi wybierz właściwą, zgodną z treścią tekstu Zakreśl literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. 15.1. The 10-percent myth continues to be popular because A B C D 15.2. it cannot be disproved beyond doubt. people find it comforting. the tendency for false beliefs is natural. it boosts self-improvement techniques. It is doubtful that there is any truth in the myth because A B C D 15.3. Mother Nature disallows any waste of resources. the brain is the best developed organ in the human body. the brain uses too much energy as a whole not to be put to use. no other organ is so massively underutilized. Evidence from clinical neurosurgery shows that A B C D 15.4. some areas of the brain are silent. damage to some areas of the brain is quite harmless. loss of even 10 percent of the brain is fatal. all areas of the brain are active. Technologies used in neuroscience have helped to A B C D 15.5. locate all the areas responsible for human functional disorders. find areas responsible for many psychological functions. locate the silent areas in the brain. uncover unknown centres in the brain. Most probably, the myth arose because A early researchers were misunderstood by the public. B of the early investigators’ impression that most of the brain had no function. C early researchers unintentionally leaked the results to the media, who spread them. D of the early researchers’ misinterpretation of their findings. 15.6. The aim of the programme was to A B C D 186 provide insight into how the brain works. find out why we are still interested in old myths. find out if science can back up a popular myth. explain how we come up with false beliefs. Egzamin pisemny Rozumienie tekstu czytanego Barbara Żurakowska-Gedliczka 1. P rzebieg testu Test sprawdzający rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur e<sykalno-gramatycznych znajduje się w drugiej części pisemnego egzaminu maturalnego z języka angielskiego na poziomie rozszerzonym. Ta część arkusza zawiera również zadania sprawdzające rozumienie ze słuchu. Na wykonanie szystkich zadań w tej części egzaminu przeznaczono 70 minut. Ponieważ test 'ozumienia ze słuchu będzie trwał 25 minut, na wykonanie pozostałych zadań zostaje 45 minut. W tym czasie trzeba będzie przeczytać dwa lub trzy różne teksty, l o jednego z nich będzie opracowany test luk sterowanych, sprawdzający znajomość struktur leksykalno-gramatycznych. Do pozostałych - jednego lub dwóch tekstów - dołączone będą zadania sprawdzające ich rozumienie. W trakcie pisania egzaminu nie wolno korzystać ze słowników. .2. O cena i pu n ktacja Za każdy dobrze rozwiązany element zadania testującego rozumienie tekstu czytanego otrzymasz 1 punkt. Zadania testują 8 -9 elementów, stąd za ich zâwidłowe rozwiązanie możesz uzyskać 8 -9 punktów, co stanowi 16-18% łącznej czby punktów możliwych do zdobycia. Za każdy dobrze rozwiązany element zadania sprawdzającego rozpoznawanie struktur leksykalno-gramatycznych “ ożesz uzyskać 0,5 punktu. Zadanie testuje 6 -8 elementów, stąd za prawidłowe *:związanie całego zadania możesz zdobyć 3 -4 punkty. Maksymalna liczba : jnktów możliwych do uzyskania za prawidłowe rozwiązanie wszystkich zadań w tej tzęści egzaminu wynosi 12, co stanowi 24% łącznej liczby punktów. Ćwiczenia przygotowujące do rozwiązania zadania testującego rozpoznawanie struktur znajdują się w publikacji MATURA COMPANION. Egzamin pisemny. Poziom 'zzszerzony.: Struktury leksykalno-gramatyczne. .3. Liczba i d łu g o ś ć te kstó w Zdający czyta 2 -3 teksty o łącznej długości ok. 2 stron formatu A4. 4. R odzaje te kstó w V arkuszu mogą znaleźć się teksty informacyjne, publicystyczne, narracyjne lub :erackie. Egzamin sprawdza rozumienie tekstów oryginalnych lub w niewielkim ropniu adaptowanych. 5. Typy zadań do te kstó w -ozumienie tekstu czytanego sprawdzane jest za pomocą zadań zamkniętych typu trawda/fałsz, dobieranie (przyporządkowanie) oraz wielokrotny wybór, a umiejęt ność rozpoznawania struktur leksykalno-gramatycznych testowana jest za pomocą testu luk sterowanych. Egzamin pisemny “ Rozumienie tekstu czytanego Wprowadzenie Szczegółowe umiejętności testowane w części sprawdzającej rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykalno-gramatycznych obejmują: • określanie głównej myśli tekstu, • określanie głównych myśli poszczególnych części tekstu, • stwierdzanie, czy tekst zawiera określone informacje, • selekcjonowanie informacji, • określanie intencji autora tekstu, • rozpoznawanie związków między poszczególnymi częściami tekstu, • określanie kontekstu komunikacyjnego (nadawca-odbiorca, forma wypowiedzi). • rozróżnianie formalnego i nieformalnego stylu tekstu, • oddzielanie faktów od opinii, • rozpoznawanie różnorodnych struktur leksykalno-gramatycznych. Przykłady zadań sprawdzających poszczególne umiejętności podane są w punkcie Wprowadzenia „Wskazówki dotyczące zadań”, z wyjątkiem rozpoznawania struj&r leksykalno-gramatycznych, które szczegółowo omówiono w publikacji MATURCOMPANION. Egzamin pisemny. Poziom rozszerzony. Struktury leksykalnc-gramatyczne. III. Porady dotyczące w ykonyw an ia zadań Podczas egzaminu możesz zetknąć się z różnymi rodzajami tekstów. Dlatego, aby zwiększyć swoje szanse powodzenia, należy czytać teksty napisane w języku angielskim, pochodzące z różnych źródeł. Niekoniecznie muszą one mieć charakte' naukowy bądź akademicki - również czytanie artykułów prasowych i literatur, pięknej pomaga rozwinąć umiejętności przydatne podczas egzaminu. Zanim przystąpisz do rozwiązywania załączonych przykładowych testów, zapozna, się z ogólnymi uwagami i wskazówkami, o których warto pamiętać w trakcie wykonywania zadań sprawdzających rozumienie tekstu czytanego. 190 > Rada podstawowa - nie wpadaj w panikę, gdy na pierwszy rzut oka wydaje C się, że nie rozumiesz większości tekstu. Jeżeli przeczytasz go uważnie, prze konasz się, że rozumiesz znacznie więcej, niż Ci się w pierwszym momencie wydawało! > Warto pamiętać, że niekoniecznie trzeba rozumieć każde słowo, by a) zrozumieć treści przekazane w danym tekście, b) wykonać poprawnie zadanie dotyczące tego tekstu. > Znaczenia wielu słów, których nie znasz, można się domyślić z kontekstu Zazwyczaj ze struktury zdania i pozycji danego wyrazu względem innycła także na podstawie charakterystycznych końcówek można się domyślić, jaką funkcję wyraz ten pełni w zdaniu (i jaka to część mowy). > Istnieją różne powody, dla których czytamy teksty, np. chcemy ogólnie zoriento wać się, czego dany tekst dotyczy, szukamy głównych myśli zawartycr w tekście albo szukamy jakichś konkretnych informacji szczegółowych. W zależności od tego, w jakim celu czytamy dany tekst, stosujemy odpowiednie strategie czytania i określone umiejętności szczegółowe. > Zwróć uwagę na tytuł (jeśli występuje) i układ graficzny tekstu - da Ci to pojęcie jaki rodzaj tekstu masz przed sobą (np. list, artykuł prasowy, tekst literacki cz. też ulotkę reklamową) i może pomóc w rozwiązaniu zadania. Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Wprowadzenie > Zanim zaczniesz zapoznawać się z tekstem, przeczytaj bardzo uważnie in strukcję do zadania, które masz wykonać. Rodzaj zadania określi sposób, w jaki będziesz czytać tekst. > W większości przypadków dobrze jest po zapoznaniu się z instrukcją najpierw pobieżnie przejrzeć cały tekst, by mieć ogólne pojęcie, o czym on jest, a potem po dokładnym przeanalizowaniu pytań jeszcze raz przeczytać tekst - tym razem wnikliwie - koncentrując się na partiach, w których spodziewamy się znaleźć odpowiedzi na pytania zawarte w zadaniu. > Przy czytaniu tekstu warto pamiętać, że zazwyczaj pierwsze zdanie w akapicie wskazuje na to, o czym on jest (jaka jest jego treść), co pomaga przy szukaniu odpowiedzi na pytania testowe. > Podkreślanie w tekście słów-kluczy, a także całych zdań zawierających główne myśli jest często pomocną techniką przy wnikliwym czytaniu poprzedzającym wykonanie zadania odnoszącego się do danego tekstu. > Zwróć uwagę na to, czy tekst zawiera tylko fakty, czy też fakty oraz komentarze autora i/lub cytowane opinie innych osób. Należy uważać, by czyjejś opinii nie uznać za obiektywnie przedstawiony fakt. > Szukając w tekście właściwych rozwiązań, często trzeba odnaleźć synonimy do słów użytych w podzadaniach, ponieważ rzadko użyte są w nich dokładnie te same słowa co w tekście. W pytaniach zwroty z tekstu są często parafrazowane. > Odpowiadaj najpierw na pytania, na które odpowiedzi są dla Ciebie oczywiste, a dopiero potem na te, co do których masz wątpliwości. > Przeczytaj i sprawdź wszystkie odpowiedzi, zanim oddasz test! 191 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Wprowadzenie IV. Wskazówki dotyczące zadań Test typu praw d a/fałsz W teście prawda/fałsz na podstawie informacji zawartych w tekście określasz które z podanych zdań są prawdziwe (TRUE), a które fałszywe (FALSE Odpowiedź zaznaczasz we właściwej rubryce znakiem X. > Przeczytaj pobieżnie tekst, a następnie uważnie przeczytaj podane zdar. a (stwierdzenia), które masz określić jako prawdziwe, czyli zgodne z tekstem, i- : nieprawdziwe, czyli niezgodne z tekstem, po czym ponownie przeczytaj tekst, t ■ wybrać właściwe odpowiedzi. > Zastanów się. czy któreś zdanie (stwierdzenie) dotyczy ogólnego sensu tekstu. Wtedy odpowiedzi trzeba będzie udzielić na podstawie analizy znaczenia całec: tekstu. Często myśl przewodnia (główna) tekstu zawarta jest w pierwszym je c: zdaniu, czasem, o czym warto pamiętać, stanowi konkluzję zawartą w ostatn ~ zdaniu tekstu jako podsumowanie. > Pytania typu prawda/fałsz zazwyczaj występują w zadaniu w takiej same kolejności, w jakiej odnośne treści są przedstawione w tekście. Stanowi to wskazówkę, w jakiej części tekstu powinno się szukać odpowiedzi na dane pyta nie. Zadania dotyczące określenia myśli głównej całego tekstu, jego funkti lub intencji autora znajdują się zwykle na końcu. > Bardzo uważnie analizuj znaczenie stwierdzeń, w których użyte są słowa lub zwroty z tekstu, bo mogą być one mylące, np. początkowo sprawiać wrażenie stwierdzeń prawdziwych, a w rzeczywistości nimi nie być. Wskazówki Prześledź na przykładzie zadania obok, jakie konkretne umiejęt ności mogą być sprawdzane na egzaminie w teście rozumienia tekstu czytanego typu prawda/ fałsz. W kluczu znajdziesz odpo wiedzi oraz obszerny komentarz do nich. P rzykład 1. (7 pkt.) Przeczytaj poniższy artykuł. Na podstawie informacji w nim zawartych zdecyćktóre zdania w tabeli są zgodne z treścią tekstu (TRUE), a które nie (FALSE Zaznacz znakiem X odpowiednią rubrykę w tabeli. Za każdą poprawną odpowiecr otrzymasz 1 punkt. A N G E R I N T H E A IS L E S D r y a ir, c r a m p e d c o n d i t i o n s a n d l o n g f l ig h t s c a n m a k e y o n u n c o m f o r t a b l e . B u t a r e t h e y e n o u g h t o m a k e y o u c r a z y ? A c c o r d in g t o t h e r e s u l t s o f a q u e s t i o n n a i r e s e n t o u t b y t h e I n t e r n a t i o n a l A i r T r a n s p o r t A s s o c ia tio n , i n c i d e n t s o f a i r ra g e - t h a t m u c h - d i s c u s s e d p r e d i s p o s i t i o n o f a fe w p a s s e n g e r s t o g o m a d i n t h e s k y - i n c r e a s e d b y a l m o s t 5 0 0 % i n t h e l a s t h a l f o f t h e 1 9 9 0 s . I n t h e p a s t t w o y ears, a t l e a s t t h r e e p e o p l e h a v e d i e d a s a r e s u l t o f v i o l e n t a c t i o n s b y e n r a g e d fe llo w tr a v e le r s . “T h e a i r c r a f t c a b i n is a n u n u s u a l e n v i r o n m e n t , ” sa y s R o b e r t Bor, a n a v ia tio n p s y c h o lo g is t a t L o n d o n G u i l d h a l l U n iv e r s ity . “T h e a l t i t u d e , t h e lo w e r a ir 10 p r e s s u r e , t h e n o i s e - a l l o f t h o s e t h i n g s c a n l e a d t o h o s t i l e b e h a v i o r .” A n d t h e l i t t l e t h i n g s c a n m a k e a ll t h e d if f e r e n c e : t h e g u y i n t h e n e x t s e a t w h o s e b r o a d s h o u l d e r s i n v a d e y o u r p e r s o n a l s e a t sp a c e , t h e s u b t l e b a t t l e s f o r a r m r e s t s , o v e r h e a d b i n s p a c e a n d e v e n m e a l c h o ic e s . “Y o u a r e p u t t i n g p e o p le w h o a r e u n f a m i l i a r w i t h o n e a n o t h e r i n a c o m p e t it i v e e n v i r o n m e n t , ” sa y s Bor, “a n d t h a t c r e a te s riv a lry . ” 192 T o b e s u r e , p a s s e n g e r s m a y b e e m o t i o n a l l y a r o u s e d w e ll b e f o re t h e y e n t e r 15 t h e c a b in - f r o m d e la y s , b o r e d o m , j e t l a g o r s a y in g f a r e w e ll t o lo v e d o n e s. A lso , by s o m e e s tim a te s , a s m a n y a s o n e i n fiv e p a s s e n g e r s h a s a f e a r o f fly in g . A n d a fe w e x p e r ts s a y t h a t a ir lin e s , w h o s e a d v e r t is e m e n ts d e p ic t a i r t r a v e l a s a r e la x e d , s o o t h i n g r e a lm o f s m i li n g p a s s e n g e r s a n d s u b s e r v i e n t f l i g h t a t t e n d a n t s , m a y th e m s e l v e s b e p a r ti a l l y t o b l a m e f o r r a i s i n g t r a v e le r s ’ e x p e c ta tio n s . I t ’s a c la im a i r l i n e s fla tly d is m is s . 20 ‘A b s u r d ,” sa y s B e n H a l l , a s p o k e s m a n f o r V i r g i n A t l a n t i c A irw a y s. “W e h a v e t o l o o k a t h o w m a n y c a s e s o f a i r r a g e a r e l i n k e d t o p e o p l e o v e r i n d u l g i n g i n a lc o h o l . A n d h o w m a n y a r e p e o p le w i t h u n d e r l y i n g p s y c h o lo g ic a l illn e s s e s . T h e y a r e m o r e c o n t r i b u t i n g m o to rs t h a n a n y t h i n g t o d o w i t h a d v e r t is i n g . ” A s t h e n u m b e r o f i n c i d e n t s g o e s u p , r e g u l a t o r y b o d ie s a n d a i r l i n e c r e w s 9u n i o n s h a v e 25 s w u n g i n t o a c t i o n , s e e k in g c o n s e n s u s o n h o w t o d e a l w i t h t h e is s u e . D e f i n it i o n s o f a i r ra g e v a r y f r o m c o u n t r y t o c o u n t r y - a n d c o m p le x la w s c a n m a k e i t h a r d f o r a i r l i n e s a n d p o lic e t o p r o s e c u t e o f f e n d e r s . N o t t h a t a ll a i r l i n e s a r e n e c e s s a r ily w e ll p r e p a r e d t o d e a l w i t h t h e p r o b le m : i n a r e c e n t s u r v e y b y L o n d o n G u i l d h a l l , m o r e t h a n a t h i r d o f t h e 200 r r s o a ir l i n e s q u e s t io n e d s a id s t a f f w e r e n o t t r a i n e d t o d e a l w i t h a i r ra g e . T h e I n t e r n a t i o n a l T r a n s p o r t W o r k e r s ’ F e d e r a t io n , w h i c h r e p r e s e n t s 30 200,000 c a b i n c r e w w o r ld w id e , h a s c a l l e d f o r g o v e r n m e n ts t o h a v e o b lig a to r y t r a i n i n g p r o g r a m s i n p la c e by t h e e n d o f n e x t year. T h e f o c u s is l ik e ly t o s w in g f r o m d e a l i n g w i t h i n c i d e n t s a f t e r r h e f a c t t o p r e v e n t i o n a n d p a s s e n g e r m a n a g e m e n t: i d e n t i f y i n g a n d p a c i f y in g p r o b l e m p a sse n g e rs b e fo re th e y re a lly b e c o m e a p ro b le m . 35 Adapted from Time, 19 March 2001 TRUE 1.1. On the whole, conditions In the aircraft cabin, especially on long flights, may cause discomfort. 1.2. More and more airplane passengers cannot control theirtemperduring flights. 1.3. The reasons for passengers’ hostility are hard to define. 1.4. According to some experts about 20% of passengers are afraid of air rage. V5. There is no universal definition of air rage generally agreed on. 1.6. All airline staff know how to cope with air rage. 1.7. It is important to spot potentially dangerous passengers before they cause trouble. FALSE Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego W prowadzenie T est typu d o b ieran ie (p rzyp o rząd ko w an ie) Zadania typu dobieranie mogą polegać na dopasowywaniu odpowiednich informacji do określonych osób, miejsc, zdarzeń, rzeczy/przedmiotów lub na dopasowywaniu tytułów lub pytań do tekstów, śródtytułów lub pytań do poszczególnych części tekstu oraz na wstawianiu zdań lub fragmentów usuniętych z tekstu w odpowiednie miejsca w tekście. ^ Jeśli zadanie polega na dopasowaniu tytułów do tekstów, ustal najpierw główra myśl każdego tekstu (pamiętaj o roli zdania wprowadzającego), a potem znajcz zgodnie z poleceniem, związek znaczeniowy pomiędzy każdym z tytułów wy szczególnionych w zadaniu a odpowiadającym mu tekstem. Jeśli zadanie polec £ na przyporządkowaniu nagłówków do odpowiadających im akapitów w tekście spróbuj najpierw określić główną myśl każdego akapitu, po czym znajdź związe* pomiędzy każdym z nagłówków a odpowiadającym mu akapitem. > W przypadku zadań na dopasowywanie informacji szukaj słów-kluczy w tekście. ^ Wskazówki Prześledź na przykładzie zadania obok, jakie konkretne umiejęt ności mogą być sprawdzane na egzaminie w teście rozumienia tekstu czytanego typu dobieranie (przyporządkowanie). W kluczu znajdziesz odpowiedzi oraz obszerny komentarz do nich. W przypadku zadania, które polega na odpowiednim wstawieniu do tekstu zda* uprzednio z niego usuniętych, dobrze jest pamiętać o tym, że przy wyborze odpowiedzi należy kierować się nie tylko znaczeniem, ale i formalnymi sygnałar (wskazówkami) w tekście, takimi jak zgodność użytego czasu czy zaimka zaimków. Wnikliwie przeanalizuj, czy wstawione zdanie pasuje pod względe~ znaczeniowym i gramatycznym zarówno do poprzedzających go, jak i następują cych po nim części tekstu. Nie podejmuj pochopnych decyzji, zastanów się, zanipodasz ostateczne odpowiedzi. P rzyk ład 2. (6 pkt.) Przeczytaj poniższy tekst, z którego usunięto 6 zdań. Wstaw zdania oznaczc^ literami A -G w luki 2.1 .-2.6., tak aby powstał spójny i logiczny tekst. Jedno zdań ■ podane zostało dodatkowo i nie pasuje do żadnej luki. Za każdą poprawr; odpowiedź otrzymasz 1 punkt. U N P R E D IC T A B IL IT Y O F H U M A N B E H A V IO U R W e a l l h a v e s o m e t h i n g o f t h e G r e e k g o d i n u s . P r o t e u s t o b e p re c is e , w h o o u t w i t t e d h i s e n e m i e s b y c o n s t a n t l y c h a n g i n g h i s s h a p e . H u m a n s m a y n o t g o as f a r a s t r a n s f o r m i n g i n t o a d i f f e r e n t s h a p e b u t w h e n i t c o m e s t o c o n f u s i n g a riv a l, o u r t a l e n t f o r u n p r e d ic ta b l e b e h a v i o u r is d e f in i t e l y s u p e r i o r t o t h a t o f a n y a n im a l. 2 .1 . O th e r a n im a ls u s e d iffe re n t fo rm s o f r a n d o m b e h a v i o u r t o e v a d e p r e d a t o r s o r c a t c h t h e i r p rey. B u t h u m a n s a r e t h e o n l y o n e s w h o r e ly o n u n p r e d i c t a b i l i t y a s a w e a p o n i n c o m p e t i t i o n a g a i n s t e a c h o th e r , w h e t h e r i t b e in a g a m e o f f o o tb a ll o r i n t e r n a t i o n a l d ip lo m a c y . S u c h b e h a v i o u r h a s lo n g b e e n ig n o re d , b u t re se a rc h e rs a re n o w w a k in g u p to th e fa c t t h a t n o t o n ly c a n 10 w e b e h a v e i n v e r y r a n d o m w ay s, b u t t h a t s u c h a c t i o n s a r e f a r f r o m p o in tle s s . 2 . 2 . _____________________ T h is c o u l d e x p la i n s o m e o f o u r s t r a n g e s t b e h a v io u r , s u c h a s s u d d e n m o o d s w in g s o r u n e x p e c te d o u t b u r s t s o f a n g e r , a n d i t a ls o a d d s a w h o l e n e w d i m e n s i o n t o u n d e r s t a n d i n g t h e e v o l u t i o n o f h u m a n i n te l li g e n c e . 194 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Wprowadzenie 2 .3 . B u t t h e e v o l u t i o n a r y e x p l a n a t i o n f o r t h i s p h e n o m e n o n is less t h a n a d e c a d e o ld . I t b e g a n w i t h t h e o b s e r v a t i o n b y t w o B r i ti s h e th n o l o g i s t s , P e t e r 15 D r iv e r a n d D a v id H u m p h r i e s , t h a t m a n y a n i m a l s d e v e lo p c o g n itiv e a b ilitie s so t h a t r h e y c a n p r e d i c t t h e a c t i o n s o f t h e i r c o m p e t it o r s o r p re y . N a t u r a l s e l e c ti o n t h e n f a v o u rs m e c h a n i s m s t h a t m a k e t h e s e a c t i o n s h a r d e r t o p r e d ic t, s o t h e i r e n e m ie s e v o lv e b e t t e r p r e d ic tiv e p o w e rs , a n d a n e v o l u t i o n a r y a r m s r a c e d e v e lo p s . 2 .4 . B o th o f t h e s e , h o w e v e r, a r e s t i l l v u l n e r a b l e t o t h e 20 e v o lu t i o n o f e v e n b e t t e r p e r c e p t u a l m e c h a n i s m s o n t h e p a r t o f t h e e n e m y - i n o t h e r w o rd s , t h e a r m s r a c e c o n tin u e s . I n m a n y c o n f lic ts t h e o n l y w a y t o s t o p th i s e s c a l a t i o n is r o a d o p t w h a t g a m e t h e o r i s t s c a l l a ‘m ix e d s t r a te g y ’, w h i c h b a s e s d e c is io n s o n p u r e c h a n c e . N o a m o u n t o f p r e d ic tiv e t a l e n t w i l l t h e n b e o f u se . S u b m a r in e c o m m a n d e r s i n r h e S e c o n d W o r ld W a r h i t o n t h i s i d e a a n d r e s o r t e d t o t h r o w i n g d ic e t o c h o o s e 25 r a n d o m p a t r o l r o u t e s a n d s o e v a d e d e s tr o y e r s . D r iv e r a n d H u m p h r i e s r e a l is e d t h a t p r o t e a n b e h a v i o u r s h o u l d b e c o m m o n i n n a t u r e b e c a u s e o f t h e c o m p e t it i v e e d g e i t g iv es sp e c ie s . O n c e t h e y b e g a n l o o k in g , t h e y f o u n d e x a m p le s e v e r y w h e re . 2 . 5 . _____________________ A n d t h e h e r d s o f a n t e l o p e t h a t b u r s t i n t o a w h i r l p o o l o f a c tiv ity , r a c i n g a n d p l u n g i n g i n e v e r y d i r e c t i o n w h e n 30 d is tu r b e d . A n d s a n d e e ls w h i c h d a r t e d a b o u t i n r a n d o m d i r e c t i o n s t o c o n f u s e t h e p r e d a to r . 2 .6 . B u t w h e n b i o lo g i s t s l o o k e d a t p e o p le , t h e y n o t ic e d a n i m p o r t a n t d i f f e r e n c e b e t w e e n u s a n d o t h e r a n im a ls : o u r c o m p e t i t o r s t e n d t o b e o t h e r r.u m a n s . G e o f f r e y M ille r, a p s y c h o l o g is t a t U n i v e r s i t y C o lle g e L o n d o n , r e c e n tl y 35 r .i g h l ig h t e d t h i s a n d s u g g e s te d t h a t t h i s r e f i n e m e n t i n b e h a v i o u r i n o u r a n c e s t o r s is k e y t o o u r u n i q u e c o g n itiv e s ty le . O u r t a l e n t f o r t h i n k i n g r a n d o m l y m a y e v e n b e 1 so u rc e o f th e c r e a tiv e f la r e t h a t s e ts h u m a n s a p a r t f r o m o t h e r a n im a ls . Adapted from New Scientist, 22 August 1998 A Two obvious ways of making your actions harder to predict are hiding your real intentions and giving out false signals. B Another puzzle - why moths, lizards and mice have mock convulsions when attacked - makes sense as a way of throwing a predator off its stride. C There was the mobbing behaviour of gulls, which dive-bomb intruders from all directions to try to protect nesting colonies. D British biologist Michael Chance coined the phrase ‘protean behaviour in 1959, while at the University of Birmingham. E Competitive situations also bring out the Proteus in humans. F A rabbit pursued by a fox will leap and run in a chaotic zigzag, rather than go straight to the nearest shelter. G Unpredictable behaviour may have evolved as a way of keeping our rivals in the dark. 195 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Wprowadzenie W teście wielokrotnego wyboru dobierasz odpowiednie dla podanego zdania zakończenie lub udzielasz odpowiedzi na pytanie, wybierając właściwą spośród podanych możliwości. Zakończenie zdania lub odpowiedź na pytanie muszą być zgodne z informacjami znajdującymi się w przeczytanym tekście. Spośród czterech możliwości (A-D) wybierasz jedną (właściwą) i zakreślasz odpowiednią literę. V ^ > W przypadku zadań tego typu najpierw znajdź fragment tekstu, który treściowe powiązany jest z pytaniem, odrzuć odpowiedzi ewidentnie błędne, a następnie rozważ wybór właściwej odpowiedzi, analizując wnikliwie stosowny urywek tekstu. > Uważaj na podchwytliwe, pozornie bardzo oczywiste odpowiedzi. >- Pamiętaj, że tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa, ta, która najpełniej odpowia da treści tekstu. > Pytania wielokrotnego wyboru zazwyczaj występują w zadaniu w takiej same kolejności, w jakiej odnośne treści są przedstawione w tekście. Stanowi to wskazówkę, w jakiej części tekstu powinno się szukać odpowiedzi na dane pytanie. Zadania dotyczące określenia myśli głównej całego tekstu, jego funkc lub intencji autora znajdują się zwykle na końcu. Wskazówki Prześledź na przykładzie zadania obok, jakie konkretne umiejęt ności mogą być sprawdzane na egzaminie w teście rozumienia tekstu czytanego typu wielo krotny wybór. W kluczu znaj dziesz odpowiedzi oraz obszerny komentarz do nich. P rzykład 3. (7 pkt.) Przeczytaj poniższy artykuł. Z podanych odpowiedzi wybierz właściwą, zgodna z treścią tekstu. Zaznacz jedną z czterech możliwości, zakreślając literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. SHYNESS S h y n e s s m a y n o t s e e m t o b e a s e r i o u s c o m p l a in t , b u t f o r s o m e w h o s u f f e r fro m i t , i t c a n b e c o m e u n b e a r a b le . E v e n t a l k i n g t o a s m a ll g r o u p o f p e o p le y o u k n o w c a n s e e m lik e a n o r d e a l - i t c a n f e e l a s i f y o u V e b e e n a s k e d t o g iv e a s p e e c h o n a to p ic y o u k n o w v e r y l i t t l e a b o u t t o a n u m b e r o f e x p e r ts . Y o u s t a r t t o fe e l h o t a n d sh a k y , y o u r h e a r t b e a ts fa s te r, y o u r k n e e s f e e l w e a k , y o n b e g in t o s t u t t e r a n d t h e w h o le e x p e r i e n c e s e e m s t o l a s t fo re v e r. T h e f a c t o f t h e m a t t e r is t h a t s h y n e s s is s o m e t h i n g w e o f t e n re c o g n is e i n o t h e r s : b l u s h i n g ( g o i n g r e d ) is o n e o f t h e m o r e r i s i b l e s ig n s , f o r e x a m p le . Y e t w e d o n ’t ju d g e s o m e o n e h a r s h l y b e c a u s e o f t h is . B u t s h y n e s s d o e s m e a n y o u Ve 10 h a r d e r t o a p p r o a c h , s o y o u b e c o m e m o r e is o l a t e d . A s o n e s h y p e r s o n p u t i t, “I t ’s 1i k e b e in g i n a p r i s o n , a n d i t ’s v e r y h a r d t o b r e a k o u t . ” E x p e r ts o n t h e s u b je c t h a v e c o m e u p w i t h v a r io u s p o s s ib le s o l u t io n s , a n d o n e h a s b e e n s i n g l e d o u t a s b e i n g t h e k e y t o s u c c e s s - n a m e ly , f i n d i n g a n i n t e r e s t i n c o m m o n w i t h o t h e r p e o p le . S p e n d i n g a l o t o f t i m e o n t h e s i d e li n e s w a t c h i n g 15 o t h e r p e o p le a n d e n v y in g t h e m b e c a u s e t h e y a r e m u c h m o r e o u t g o i n g d o e s n ’t h e lp ; r e m e m b e r i n g t h a t s o m e o f t h e p e o p le y o u e n v y m o s t a r e p r o b a b ly sh y th e m s e lv e s , d o e s . T h e s e c r e t is h o w y o u d e a l w i t h i t. A n d e x p e r t s h a v e c o m e u p w i t h f o u r t h i n g s y o u c a n d o t o d a y t o h e lp . F irstly , y o u c a n s t a r t b y l i s t e n i n g t o o t h e r p e o p le . Y o u w ill f i n d y o u r s e l f g e tt i n g 20 i n t e r e s t e d i n w h a t t h e y ’r e t a l k i n g a b o u t a n d a s k i n g q u e s t io n s - a n d b e f o r e y o u k n o w i t, y o u ’11b e h a r i n g a c o n v e r s a tio n . S e c o n d ly , y o u c o u l d t r y a s k i n g n e i g h b o u r s i f y o u c a n w a l k t h e i r d o g . L ik e c h i l d r e n , p e ts c a n b e e x c e l l e n t ic e b r e a k e rs f o r c o n v e r s a t io n s w i t h p a sse rs-b y . 196 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Wprowadzenie T h ir d ly , t r y j o i n i n g a c la s s t o l e a r n s o m e t h i n g lik e t a p - d a n c i n g o r f la m e n c o , w h e r e p e o p le a r e lik e ly t o l a u g h a l o t . Y o u ’l l f e e l r e la x e d , a n d a ls o y o u ’11 b e m u c h t o o b u s y 25 c o n c e n t r a t i n g o n w h a t y o u ’r e d o i n g t o f e e l shy. L astly, t r y t e l l i n g y o u r s e l f t h a t i t d o e s n ’t m a t t e r i f y o u sa y o r d o s o m e t h i n g silly. M o s t p e o p le m a k e a f o o l o f t h e m s e lv e s e v e r y s o o f t e n - a n d i t ’s n o t t h e e n d o f t h e w o r l d i f you do! Used by courtesy o f Express Publishing 3.1. One of the symptoms of shyness in a stressful situation is A sweating a lot. B an increased heart rate. C pain in the knees. D excessive talkativeness. 3.2. Why do shy people become more reserved? A Their social unease makes them more difficult to talk to. B They see that others are shy too. C Other people lack the patience to talk to them. D They dread being judged by others. 3.3. What do experts believe is the most essential measure to be taken? A Studying others’ behaviour in social situations. B Discovering shared interests with others. C Comparing yourself to other people. D Finding out what makes other people shy. 3.4. How can listening to others prove helpful in combating shyness? A You develop useful psychological skills. B It is the first step to getting into conversation. C People will see you care about their interests. D It is a visible sign of becoming less shy. 3.5. It is suggested in the text that a shy person should A learn to laugh more. B learn to relax. C take up a ‘social’ hobby. D help other people in the community. 3.6. Shy people should realise that everybody A says stupid things sometimes. B makes jokes sometimes. C is foolish. D is self-conscious. 3.7. The major aim of the author of the text is to A give important advice on how to deal with shy people. B raise the readers’ interest in shyness as a social problem. C present recent findings about the nature of shyness. D offer useful hints on how shy people can help themselves. 197 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania Wskazówki Wykonując zadania sprawdza jące rozumienie tekstu czytane go, pamiętaj o tym, że nie musisz rozumieć każdego słowa. Jeśli natrafisz na nieznane Ci słowo lub wyrażenie, poświęć kilka sekund na odgadnięcie jego znaczenia z kontekstu, lecz nie zatrzymuj się nad nim zbyt długo. Jest mało prawdopodobne, by zadania do tekstu sprawdzały znajomość pojedynczych słów. Z a d a n ie 1. (6 pkt.) Przeczytaj poniższy fragment powieści. Na podstawie informacji w nim zawartych zdecyduj, które zdania w tabeli są zgodne z treścią tekstu (TRUE), a które nie (FALSE). Zaznacz znakiem X odpowiednią rubrykę w tabeli. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. TH E CURSE W h e n S ir E d w a rd T ra v e rs d i e d s u d d e n l y a n d m y s te r io u s ly w h i l e c a r r y i n g o u t e x c a v a tio n s a m o n g t h e to m b s o f t h e P h a r a o h s , t h e r e w a s c o n s t e r n a t i o n , d is m a y a n d s p e c u la ti o n t h r o u g h o u t t h e c o u n try . H is b o d y w a s b r o u g h t b a c k a n d b u r i e d i n o u r c h u r c h y a r d . T y b a lt, S ir E d w a rd ’s o n l y s o n a n d lik e h is f a t h e r a d i s t in g u i s h e d 5 a r c h e o lo g is t, t o w h o m h is f a t h e r ’s d e a t h w a s lik e a b o l t o u t o f t h e b lu e , w a s t h e c h ie f m o u rn er. I w as p r e s e n t a t t h e f u n e ra l se n d e e , o n e o f th e g r a n d e s t o u r little tw e lfth - c e n t u r y c h u r c h h a d e v e r s e e n , a n d I c o u l d n o t t a k e m y e y e s f r o m T y b a lt. I h a d lo v e d h i m , f o o lis h ly b e c a u s e h o p e le s s ly , f r o m t h e t i m e I h a d f i r s t s e e n h i m , fo r 1o w h a t c h a n c e h a d a h u m b le g ir l w i t h s u c h a n e m i n e n t m a n ? H e s e e m e d t o m e to p o s s e s s a l l t h e m a s c u l i n e v i r tu e s ; h e w a s a l o o f a n d m y s te r io u s , a n d I w a s c o n v in c e d i t w o u l d t a k e a l if e t im e t o u n d e r s t a n d h i m . W h a t a c h a l l e n g e ! A f e w d a y s a f t e r t h e f u n e r a l I t o o k t h e d o g s f o r t h e i r d a ily w a l k a n d m y f o o t s t e p s l e d m e o u t o f h a b i t t o t h e h o m e o f t h e T ra v e rs e s . T o m y e m b a r r a s s m e n t , 15 T y b a lt c a m e o u t o f t h e h o u s e a n d i t w a s t o o l a t e t o t u r n a w a y a s h e h a d a lr e a d y s e e n m e . “G o o d a f t e r n o o n , M is s O s m o n d , ” h e s a id . I d i d n o t k n o w h o w i t h a p p e n e d , b u t I s o o n f o u n d m y s e lf i n t h e h o u s e , i n t h e C h i n e s e r o o m , f u ll o f w e i r d fig u r e s , c a s ts o f S ir E d w a r d ’s m o r e s p e c ta c u l a r fin d s . A f t e r t h e u s u a l c o u r te s ie s , t h e h o s t s a i d o u t o f t h e s u d d e n , “W e a r e p l a n n i n g 20 a n o t h e r e x p e d i t i o n t o t h e p l a c e w h e r e m y f a t h e r d i e d . ” “O h ! Y o u t h i n k t h a t w i s e ? ” A l t h o u g h I d i d n o t b e lie v e i n t h e s t o r i e s a b o u t t h e P h a r a o h ’s c u r s e , t h e t h o u g h t o f T y b a lt g o in g b a c k t h e r e a l a r m e d m e . “S u r e ly y o u d o n ’t b e lie v e t h e r u m o u r s , d o y o u , M is s O s m o n d ? M y f a t h e r w a s a h e a l t h y m a n , i t w a s t r u e . I b e lie v e h e w a s o n t h e v e rg e o f a g r e a t d isc o v e ry . O n t h e d a y b e f o re h e d i e d , h e t o l d 25 m e : ‘I b e lie v e s h o r t l y I a m g o in g t o p r o v e t h i s e x p e d i t i o n w a s v e r y m u c h w o r t h w h i l e . ’ W e l l , I a m g o in g b a c k a n d I w i l l f i n d o u t w h a t h a p p e n e d . ” T y b a lt w e n t o n t a l k i n g a b o u t t h e p r e p a r a t i o n s f o r h i s e x p e d i t io n a n d I w a s l i s t e n i n g i n f a s c i n a ti o n . “W o u ld y o u b e w i l l i n g t o g o w i t h u s ? ” h e a s k e d o u t o f t h e s u d d e n . “W i t h a l l m y h e a r t , ” I u t t e r e d . “I w i s h , ” h e s a id e a r n e s tly , “t h a t y o u c o u ld 30 j o i n o u r e x p e d i t i o n . ” / 198 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania I w e n t b a c k t o K e v e r a ll C o u r t b e m u s e d . H e w i s h e d t h a t I c o u l d j o i n t h e m . A n d t h e n ... i n a fe w w e e k s t h e i n c r e d i b l e h a p p e n e d . I t w a s w o n d e r f u l; i t w a s lik e s o m e t h i n g f r o m a d r e a m . I t w a s a s f a n ta s t i c a s a fa ir y sto ry . C i n d e r e l l a w a s t o g o n o t t o t h e b a l l - b u t w i t h t h e e x p e d i t io n t o E g y p t. I c o u l d o n l y m a r v e l a t t h e w o n d e r o f i t ; a n d I t h o u g h t c o n s t a n t l y o f e v e r y t h i n g t h a t h a d l e d u p t o t h is . I t 35 r e a l ly b e g a n o n m y f o u r t e e n t h b ir th d a y , o n e o f t h e m o s t e v e n t f u l d a y s o f m y life . N o t o n l y d i d I f i n d t h e b r o n z e s h i e l d o n J o s ia h P o lg r e y ’s g ra v e , b u t I l e a r n t s o m e t r u t h s a b o u t m y se lf. Adapted from V Holt, The Curse o f the Kings TRUE 1.1. Sir Edward Travers’ immediate family, unlike anyone else, was shocked at the news of his death. 1.2. It was not wise of the narrator to love Tybalt, as she would probably never have a full insight into his true self. 1.3. The girl felt awkward to be met by Tybalt near his family residence. 1.4. Tybalt was convinced his father’s death should not be attributed to supernatural causes. 1.5. As soon as the suggestion of her joining the expedition was made, Miss Osmond knew she would go. 1.6. Both Sir Edward’s death and some significant events in the narrator’s life are related to burial sites. FALSE r 199 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania Wskazówki Rozwiązując zadania egzamina cyjne, pamiętaj o upływającym czasie i nie zastanawiaj się zbyt długo nad jednym zadaniem. Jeśli nie masz pewności, którą odpowiedź wybrać, wskaż naj pierw odpowiedzi niebudzące Twoich wątpliwości, a następnie wróć do tych podzadań, które sprawiły Ci trudność. Z a d a n ie 2 . (5 p k t.) P rz e c z y ta j p o n iższy artyku ł. N a p o dstaw ie inform acji w nim za w a rtyc h zd ecyd uj, które z d a n ia w tabeli s ą zg o d ne z tre śc ią tekstu (T R U E ) , a które nie (F A L S E ). Z a z n a c z zn a k ie m X o dpow iednią rubrykę w tab eli. Z a k a ż d ą p o p raw ną odpowiedź o trzym a sz 1 punkt. M EDITATIO N GOES UNDERGROUND Closed eyes and crossed legs are com ing to a crowded tra in n ear you. Stressed com m uters are tu rn in g to a new form o f m editation designed specifically for th a t noisy, dirty and anxious journey to work. Three m illion people com m ute in a n d o u t o f London everyday: 44 per cent o f them rate travelling to a n d from work 5 as th e m ost stressful p a rt o f th eir day. Now busy executives are signing up for M etrotherapv, th e brainchild o f Ashok Gupta, director o f the H arley Street Stress M anagem ent Clinic in London. M r G upta found th a t his corporate clients seldom had tim e to practise the m editation an d positive visualisation techniques he tau g h t th em . 10 Realising th a t th e fraught journey to work by Tube, train or bus is th e only m om ent m any tim e-poor workers have to themselves, he devised a series o f exercises to help people cope w ith com m uting and en ter and leave work w ith a clear head and a calm m ind. A series o f two-day sem inars has been launched to teach busy executives 15 th e benefits o f breathing deeply, m editating for 20 m inutes an d practising “positive visualisation” - m entally im agining future success - on th e ir daily journey. Businesses have also expressed interest in M etrotherapy, hoping to benefit from m ore focused a n d positive employees. C lutching th eir bags close to them , m editators m ust abandon feelings o f self- 20 -consciousness, close th e ir eyes an d rest th e ir hands facing upwards in a bid to relax an d focus on th e m om ent. If you c a n ’t get a scat, special breathing exercises can be undertaken standing up w ith your eyes open. H en ry 29, a m anagem ent consultant in the City, used to read a novel to block ou t th e U nderground. Since taking up m editation on th e Tube, he said it helped 25 h im psyche him self up for im portant m eetings in th e m orning and shed his work-stress before m eeting his girlfriend in th e evening. H e said: “Initially it was difficult to get into m editation on the Tube. It takes a little bit o f perseverance b u t once I started doing it regularly I fo und it helped me swatch into an d o u t o f work. ” Adapted from The Times, 3 April 2004 200 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania TRUE 2.1. Avast majority of London commuters find commuting the most anxiety-evoking factor of their everyday life. 2.2. Mr Gupta found that his clients hardly ever practised the meditation they had been taught because they were too busy. 2.3. Mr Gupta designed an exercise programme to prevent commuters from feeling bored during the journey. 2.4. Employers have got interested in Metrotherapy, thanks to which they hope their employees will work better. 2.5. Henry found meditation on the Tube beneficial, although not easy at the beginning. FALSE 201 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania Wskazówki Rozwiązując zadania na rozu mienie tekstu czytanego, zawsze warto przed zapoznaniem się z podzadaniami przeczytać tytuł artykułu, a następnie cały tekst. Czytając później podzadania, można podkreślić w nich klu czowe wyrażenia, a następnie przeczytać tekst ponownie i w y brać odpowiedzi. Z ad an ie 3. (5pkt.) Przeczytaj poniższy artykuł. Na podstawie informacji w nim zawartych zdecyduj, które zdania w tabeli są zgodne z treścią tekstu (TRUE), a które nie (FALSE). Zaznacz znakiem X odpowiednią rubrykę w tabeli. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. WALK, D O N ’T R UN You w ant to get healthy, you know you need to exercise more. But if you are n o t ready to squeeze into shorts or a leotard an d grunt th ro u g h an h o u r o f Spinning o r Jazzercise or kickboxing, d o n ’t despair. T here’s growing agreem ent among exercise researchers th a t the intense physical activities offered by m ost health 5 clubs is n o t th e only - or even necessarily th e best - p ath to better health. In fact, th e best th in g m ost o f us can do, say th e experts, m aybe to walk. Yes, walk. N o t ru n or jog or sprint. Just walk, at a reasonably vigorous clip ( 5 km / h - 6 km / h ) for h alf an h o u r or so, maybe five o r six tim es a week. You may n o t feel the benefits all at once, b u t the evidence suggests th a t over th e long term , 10 a regular w alking routine can do a world o f preventive good, from lowering your risk o f stroke, diabetes a n d osteoporosis to treating arthritis, high blood pressure a n d even depression. W alking, in fact, m aybe th e perfect exercise. For starters, i t ’s one o f th e safest things you can do w ith your body. I t’s m uch easier on the knees th a n ru n n in g 15 and, beyond an occasional stitch in th e side, d o esn ’t trigger untow ard side effects. “Regular physical activity is probably as close to a magic bullet as we will come in m odern m edicine,” says D r Jo A nn M anson, chief o f preventive medicine at H arvard’s Brigham a n d W om en’s H ospital. “If everyone in the U.S. were to walk briskly 30 m inutes a day, we could cu t th e incidence o f m any chronic diseases 20 30% to 40% .” Part o f th e problem is th a t exercise always sounded so hard. Back in th e 1970s a n d ’80s, w hen scientists conducted a series o f studies on th e subject, it w asn’t clear th a t exercise could prevent disease at all. In order to prove the point, researchers looked for the greatest effect - and found it at th e top levels of 25 perform ance. W hile the benefits o f rigorous exercise are still undeniable, the initial results did n o t address a more basic question: Is th ere a lower lim it to the am ount o f physical activity necessary to produce significant h ealth benefits ? T he answer, as dozens o f studies over th e past years have show n, tu rn s o u t to be yes. Brisk w alking provides m any o f the same benefits as m ore intense activities, 30 like jogging or aerobics. The key seems to be in trad in g off intensity for duration. “If you are doing n o th in g and start doing a little, you w ill get a little benefit,” says I-M in Lee, an exercise researcher at Harvard. “As you do more, you wall see an additional benefit. ” Adapted from Time, 21 January 2002 V 202 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania ! 3.1. A regular workout in the gym is advocated by experts as an ideal health improving measure. 3.2. It is possible that beneficial results of walking will be felt only after some time. 3.3. Novice walkers don’t suffer from any serious health disorders while orafterwalking. 3.4. Researchers first analysed the influence of intense exercise on people’s health. 3.5. The same amount of time spent on either intense exercise or walking ensures comparable results as concerns people’s health. TRUE FALSE 203 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania Wskazówki Przy ponownym czytaniu tekstu podkreśl te jego fragmenty, które Twoim zdaniem pomagają roz strzygnąć, które zdania w tabeli są prawdziwe, a które fałszywe. Aby uznać dane stwierdzenie za praw dziwe, informacje w nim zawarte muszą być całkowicie zgodne z tekstem. Należy przy tym zwra cać szczególną uwagę na przy słówki takie jak always; never, hardly itp. i słówka takie jak only, gdyż ich obecność może zmienić sens zdania na tyle, że stanie się ono niezgodne z tekstem. Z a d a n ie 4 . ( 5 p k t .) P rz e c z y ta j p o n iższ y artyku ł. N a p o dstaw ie inform acji w nim za w a rtych zd ecyduj, które zd a n ia w tabeli s ą zg od ne z tre śc ią tekstu (T R U E ) , a które nie (F A L S E Z a z n a c z zn ak iem X odp o w iednią rubrykę w tab eli. Z a k a żd ą p o p raw ną odpowiedź o trz y m a sz 1 punkt. GOOD VIBRATIONS A lmost all the research done into anim al signalling has been on sight, hearing a n d smell, because these are th e senses th a t people possess. H um ans have no sense organs designed specifically to detect terrestrial vibrations. But, according to researchers w ho have been m eeting in Chicago a t a symposium o f th e Society 5 for Integrative a n d Comparative Biology, th is anthropocentric approach has m eant th a t interactions via vibrations o f the ground (a m eans o f com m unication know n as seismic signalling) have been alm ost entirely overlooked. These researchers believe th a t such signals are far more com m on th a n biologists had realised - a n d th a t they could explain a lot o f otherw ise inexplicable features 10 o f anim al behaviour. U n til recently, the only large m am m al know n to produce seismic signals was th e elephant seal, a species w hose notoriously aggressive bulls fight on beaches around the world for possession o f harem s o f females. But C aitlin O ’Connell-Rodwell o f Stanford University, w ho was one o f th e speakers at th e symposium. 15 suspects th a t a num ber o f large terrestrial mammals, including rhinos, lions a n d elephants, also use vibration as a m eans o f com m unication. At any rate they produce loud noises th a t are tran sm itted th ro u g h b o th th e ground an d the air an d th a t can travel farther in the first th a n in th e second. Elephants, according to D r O C onnell-R odw ell, can in this way tran sm it signals th rough the ground 20 for distances o f as m uch as 50 km w hen they trum pet, m ake m ock charges or stom p th e ir feet. Seismic vibrations do n o t qualify as signals unless they are being received and understood. It seems likely th a t elephants do make use o f seismic communication. They have specialised cells th a t are vibrationally sensitive in th e ir trunks. And 25 vibrations transm itted through th eir skeletons may also be picked up by their exceptionally large middle-earbones. 204 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania A seismic sense could help to explain certain types o f elephant behaviour. One is a n apparent ability to detect th u n d ersto rm s well beyond th e range th a t the sound o f a storm can carry. A nother is the foot-lifting th a t m any elephants display before th e arrival o f an o th er herd. Rather th a n scanning th e horizon w ith 30 th eir ears, elephants ten d to freeze th e ir posture an d raise an d lower a single foot. This probably helps them to work o u t from w hich direction th e vibrations are travelling - rath er as a person m ight stick a finger first in one ear an d th e n in the o th er to work o u t the direction th a t a sound is com ing from. Adapted from The Economist, 6 January 2001 TRUE 4.1. Up till now, hardly any research has been done into seismic signalling in the animal world because it is marginal. 4.2. The elephant seal is the only large mammal that produces seismic signals to fight for females. 4.3. The ground is a more effective medium for transmitting noises produced by huge mammals than the air. 4.4. Elephants’ trunks are physiologically prepared to transmit seismic vibrations. 4.5. Elephants can use their feet to identify where the source of a sound is located. FALSE 205 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania Wskazówki Podczas lektury tekstu można wy ciągać wnioski lub czynić założe nia dotyczące nastawienia autora do danego problemu, które może być obojętne i raczej neutralne albo wręcz przeciwnie - zdecydo wanie negatywne lub pozytywne. Teksty często zawierają wska zówki pomagające określić stosu nek autora do tematu, takie jak dobór czasowników modalnych, użycie charakterystycznych wy rażeń lub słownictwa. Np. użycie wyrazów takich jak discomfort, life pollution, bom bardment itd. świadczy o emocjo nalnym podejściu autora do poru szanych kwestii. Zad an ie 5. (5 pkt.) Przeczytaj poniższy artykuł. Na podstawie informacji w nim zawartych zdecydu które zdania w tabeli są zgodne z treścią tekstu (TRUE), a które nie (FALSE Zaznacz znakiem X odpowiednią rubrykę w tabeli. Za każdą poprawną odpowiecz otrzymasz 1 punkt. IN FO R M ATIO N IN V A S IO N You d o n ’t need to read th is piece. Really you d o n ’t . It m ay contribute to a sense o f growing discom fort an d confusion. But perhaps you already know that. You may already have started a data diet to fend off inform ation overload. You m ight even have ditched a source o f life pollution such as th e TV, mobile, video o r e-mail 5 in th e interests o f your m ental well-being. Everywhere you look, everywhere you listen, someone is trying th eir very best to capture your attention. Your neurones are being bom barded by m arketing messages and adverts, stalked by product placem ent. Every week sees ano ther new magazine, supplem ent, cable channel or radio station. T hen there are e-mails, io web-sites, tex t messages an d those DVDs w ith special extra bits you d id n ’t see the first time. We drow n in data. A nd often, in an attem pt to m ake sense o f it all, we seek m ore inform ation. Back in th e 1970s, when my local council banned th e to w n ’s aquarium from keeping dolphins, th e anim al welfare experts explained th a t Flipper an d C o’s 15 sonar clicks were bouncing back on th e creatures from all angles in th eir cramped pools. “They are being blinded in a w orld of th eir own noise,” th e campaigners said. Now we know how th e dolphins felt. Even some o f th e people responsible for targeting 2 4 -h o u r ad bom bardm ents o n u s are concerned. The H enley C entre m arketing consultancy said last week 20 th a t we were being h it by about 1,600 m arketing messages every week. In th e past decade, it says, th e num ber o f British TV advertising spots has jum ped from 3,000 to 8,000 and o u r channels have m ultiplied from four to 123. Ten m illion spam e-m ails are sent every day. More new inform ation has been produced w ith in the past 30 years th a n in the previous 5,000. The consultancy fears th a t we are 25 becom ing deafened by sales clu tter to the point o f apathetic im m unity The H enley people worry th a t new messages roll off th e top o f our ad-stuffed heads. But som ething odder is going on. H enley’s consum er survey discovered th a t we are becoming manic hoarders, the new-media equivalents o f herm its living in homes cram m ed w ith old newspapers and books. More th a n 70 per cent o f us 30 surveyed agreed w ith the statement: “I can never have too m uch inform ation.” But more th a n h alf o f us also agreed w ith the declaration, “I d o n ’t have th e energy or tim e to use inform ation to its full advantage. ” Adapted from The Times, 3 April 2004 206 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania TRUE 5.1. It is suggested that the text does not have to be read and maybe the reader even realises why. 5.2. People suffer from severe information overload and often worsen the state even furtherthemselves. 5.3. The author mentions the unfavourable conditions for keeping dolphins in the town’s aquarium because he is concerned about their welfare. 5.4. The Henley Centre marketing consultancy is afraid that the ever increasing number of marketing messages will lead to our indifference and loss of interest in them. 5.5. Many respondents deny suffering from information overload but at the same time they feel uneasy about taking in more data. FALSE 207 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania Wskazówki Przeczytaj pobieżnie tytuł i tekst z lukami oraz brakujące zdania. Następnie przeczytaj ponownie tekst, tym razem skupiając się na poszczególnych lukach. Szcze gólnie uważnie czytaj zdanie poprzedzające każdą lukę i na stępujące tuż po niej. Następnie przeczytaj brakujące zdania i uzupełnij luki. Po zakończeniu zadania sprawdź, czy uzupełnio ny tekst stanowi spójną i logiczną całość. Z a d a n ie 6. (6pkt.) Przeczytaj poniższy tekst, z którego usunięto 6 zdań. Wstaw zdania oznaczone literami A -G w luki 6.1 .-6.6., tak aby powstał spójny i logiczny tekst. Jedno zdanie podane zostało dodatkowo i nie pasuje do żadnej luki. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. COLLECTING OR HOARDING ? To collect is hum an: alm ost everyone has keepsakes o r souvenirs. The size or content o f the collection does n o t necessarily spell trouble, unless it starts to interfere w ith living space or to represent a health problem. Look aro u n d my house, an d you will find weird stuff. I can justify a few pieces of 5 my col lection. The porcelain dol Is and th e m enagerie o f wooden African animals, for instance, have th eir aesthetic merits. My interest in pharmacology has resulted in a personal museum o f old medicine bottles. But th e n I th in k about other things I cannot bring m yself to throw out: old tennis rackets, unread magazines from the last century, and piles o f T-shirts on th e verge o f disintegration. I also hold on to i o old coffee makers. 6 .1 ._________________ Luckily for m e - and a lot o f other people - it is n o t the content o f a person’s wardrobes and cabinets th a t defines w hat psychologists w ould call a ‘problem ’ w ith collecting. It is th e am ount o f clu tter and its consequences th a t matter. 6 .2 .__________________They do n o t spend m ore money th a n they can afford, 15 n o r do they allow th e stu ff to take over essential living space. But th e urge to hang o n to things can get o u t o f control. A nd w hen it does, th e consequences o f this h oarding m aybe severe. 6.3. O prah W infrey dedicated one o f h er shows to hoarding, featuring a wom an w ho collected 81 cats and an o th er w om an who 20 cram m ed h er house w ith m ounds o f clothes an d junk, leaving ‘paths’ among them . A lthough hoarders have long been subjects o f fascination, it is only recently th a t researchers an d clinicians have begun to w arn th a t an unhealthy com pulsion to amass m ay afflict m ore th a n a m illion ofpeople in the U. S. alone. 6.4. __________________ W hat distinguishes th e illness from norm al 25 collecting is the extent to w hich the ho ard er’s stuff takes over his or her living space and the im pairm ent th a t is produced by th e relentless collecting. The m ost com m only saved items include newspapers, old clothing, bags, books, mail, notes a n d lists. Sometimes, however, very strange, totally useless objects are amassed: tattered umbrellas, broken crockery or broken, outdated 30 com puter equipm ent. These item s can accum ulate to the extent th a t space is no longer available for essential activities such as cooking, sleeping an d bathing. 6.5. 208 It is interesting to realize w hat problems lead to uncontrollable amassing o f objects. Some hoarders have difficulty discarding th in g s because o f th eir indecisiveness; others because o f th eir em otional attachm ent to th eir possessions. 35 Hoarders believe th a t th e ir possessions are p a rt o f them . They can’t distinguish im portant from unim p o rtan t things. Still others do n o t throw away item s because they find it difficult to organize th e ir belongings an d to distinguish between items they need an d those they do not. 6 . 6 . __________________A key p rinciple is th a t a hoarder is th e only one w ho 40 should throw away his or h er ow n possessions. Attempts, however well m eant, by family members or friends to tidy up by tossing stu ff o u t will m eet w ith the ho ard er’s strong objection. W ith o u t some change on th e h o ard er’s part, as soon as relatives or friends leave, th e newspapers, mail, a n d assorted odds a n d ends w ill invariably pile up once again. Thus in serious cases professional treatm ent is absolutely necessary. A d a p ted fro m Scientific American friind. F e b ru a ry /M a rc h 2 0 0 7 A People suffering from this problem acquire and are unable to throw away large numbers of items. B How can we help typical hoarders rather than disturb and frustrate them? C Yet, surprisingly some evidence also indicates that hoarding is more common than generally recognized. D Hoarders have intrigued artists, scientists - and even talk show hosts. E 1have to admit, that just seems a bit strange. F The harmful consequences range from failure to pay bills (they got lost in the clutter) to injury when a pile of junk tips over. G Although accumulating stuff can be expensive and objects sometimes take up a good bit of space, most people do not run into trouble. 45 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania Wskazówki Najpierw pobieżnie przeczytaj cały tekst, a następnie prze analizuj go akapit po akapicie. Zanim wybierzesz poprawną odpowiedź, przyjrzyj się dokład nie wszystkim możliwościom. Zwracaj szczególną uwagę na kontekst. Jeśli wydaje Ci się, że znalazłeś zdanie pasujące do jednej z luk, upewnij się, czy Twoje domysły są prawdziwe, analizując dokładnie zdanie poprzedzające lukę i następujące tuż po niej. Z a d a n ie 7. (6 pkt.) Przeczytaj poniższy tekst, z którego usunięto 6 zdań. Wstaw zdania oznaczone literami A -G w luki 7.1.-7.6., tak aby powstał spójny i logiczny tekst. Jedno zdanie podane zostało dodatkowo i nie pasuje do żadnej luki. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. Q U E U IN G The queue is a wonderful thing. It is th e w orld’s th in n e st crowd. It is a shopping rite, a slow-motion race to the front, which everyone wins - in th e ir tu rn , provided they d o n ’t break th e rules. 7 .1 . _____________ It depends for its existence on th e unspoken co-operation 5 o f m any people, according to u n w ritten laws, for the common good. It is a notion o f good intention shared sim ultaneously by many: a conviction th a t it is the right th in g to do. But w ith o u t consensus, it disintegrates, it becomes a noisy, disorderly crowd. A nd if th a t happens, it is less th a n English. 7 .2 . ______________Americans, for example, hate it. They call it ‘waiting 10 in line*. It offends th eir supply-on-dem and m arketing ideal. To Americans queuing is synonymous w ith failure. O nly losers stand in line w aiting for their C orny Dog (o r w hatever). America has practically m anaged to do away with th e queue by providing a shopping mall, a freeway, a M cD onald’s an d a soda pop m achine for every m an, wom an an d child. 1.5 7 .3 . ______________ W hy? Because we are tem peram entally suited to it. We >*pend at least a m onth o f o u r lives queuing. We are driven to it by a mystic urge originating somewhere in o u r rem ote, chivalrous, A rth u rian past. You see, to us, th e queue is more th a n just a practical m ethod o f establishing right ofprecedence. It is a n English in stitution. It is o u r birthright. 7 .4 ._______________ 20 In fact, the queue is a microcosm o f society. This means th e average queue contains a cook, an off-duty policeman, a nurse, a circus strongm an, etc. There are few eventualities a queue a i n ’t sort out. If the old lady at th e front c an ’t get the lid off her penny jar, it will be passed down the line to the circus strongman. 7 .5 ._______________ The answ er is no. The in stin c t to queue is far too deeply 25 ingrained in o u r psyche. Every Englishm an is a queue w aiting to happen. W hen Tesco introduced its ‘one in fro n t’ campaign before Christm as (w here if more th a n two people were queuing at a checkout, cashiers w ould ru sh to open another o n e ), it took tim e for shoppers to realise they d id n ’t have to queue. Despite everything th e queue goes on. N o doubt we shall be queuing 30 in heaven. 7.6. Adapted from She, April 1995 210 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania A As an English emblem it is much more appropriate than the rose. B Until then we’ll stand up for our right to do it here on Earth - in an orderly line, of course. c Is queuing known among other species than Homo sapiens? D The first obvious observation to be made is that the queue is a fragile structure. E Unsurprisingly, queuing is something the English do much better than other nations. Given that queuing works so well, could it ever be endangered? G In some countries queuing is not popular at all. 211 Egzamin pisemny * Rozumienie tekstu czytanego Zadania Wskazówki Zastanawiając się, jakim zdaniem uzupełnić lukę, zwracaj szczegól ną uwagę na zaimki, spójniki, określenia czasu itp. występujące w zdaniach A-G i w tekście. Słowa te są bowiem nieocenioną wskazówką pomagającą znaleźć pasujące w danym miejscu zda nie. Jeśli wydaje Ci się, że znala złeś/znalazłaś zdanie pasujące do jednej z luk, upewnij się, czy Twoje domysły są prawdziwe, analizując dokładnie zdanie po przedzające lukę i następujące tuż po niej. Z a d a n ie 8. (6 pkt.) Przeczytaj poniższy tekst, z którego usunięto 6 zdań. Wstaw zdania oznaczone literami A-G w luki 8.1 -8.6., tak aby powstał spójny i logiczny tekst. Jedno zdanie podane zostało dodatkowo i nie pasuje do żadnej luki. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. G O S S IP IN G According to researchers, everyone gossips. A nd we begin alm ost as soon as we learn to speak. But kids’ gossip is decidedly different from a d u lts’; i t ’s more in n o cen t and often m ore cruel. 8 .1 . Such com m ents are certainly cruel, b u t effective 5 ones, as com m ents Prof. Levin. The researcher adds, “The target learns some im portant inform ation. Namely, th a t he is n o t invisible to th e rest o f th e world. The result? This vital piece o f inform ation helps him see he needs to change his offensive behavior. ” Second, unlike adults, w ho often gossip to bring someone w ith power down 10 a n o tch or two, children, psychologists have found, usually gossip about their m arginal peers. They gossip about the kid w ho c a n ’t h it th e ball, or the child who has worse grades, or the one in the special class. 8 .2 .______________ In his study o f gossip am ong pre-teens, U niversity o f M ichigan assistant psychology professor J.G. Parker found th a t adolescents blabbed an average of 15 18 tim es an hour, w ith gossip som etim es taking up as m uch as 50 p e r cent o f their tim e. “Surprisingly,” says Parker, “they were th re e tim es m ore likely to gossip about someone o f th e ir own sex as they were about someone o f th e opposite sex. A nd they were ju st as likely to tal k about other people’s relationships as they were about th eir ow n.” 20 8 .3 .____________ A lthough girls a n d boys trad ed inside info about th e same am o u nt o f tim e each day, Parker says th e ir subjects differed. “Girls were m ore apt to talk about boys they ‘lik e d ’- and th e m ore popular the boys were, the more likely the girls were to talk about th em .” But even th e m ost popular boys rarely talked about the girls they lik e d ’. 8.4.____________ 25 Similarly Parker’s research also concluded th a t pairs o f boys w ho were best friends were less likely to spend tim e gossiping, w hile pairs o f girlfriends disclosed more. M uch of th e young w om en’s chatting was filled w ith character adm iration. 8.5._______________ By c o lle g e , g e n d e r d if f e r e n c e s i n c h a t t i n g a r e e v e n m o r e s t r i k in g . L e v in 30 a s k e d h is g r a d u a t e s t u d e n t s t o s i t i n t h e N o r t h e a s t e r n c a f e te r i a a n d ta p e c o n v e r s a tio n s . 8 .6 . Adapted from Psychology? Today, July/August 2004 212 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania A So girls’ conversations were very often sprinkled with comments like “She’s a great dresser” or “She’s so cool around boys.” ... B And what does research reveal about how the sexes differ in what very young males and females mainly gossip about? C They found that in general women do indeed gossip more than men and that the nature of their gossip is different. D First, children will gossip in front of the child they’re talking about, using such words as: “You pick your nose” or “You’re a cheat.” E That shows that men usually engage in ‘shop talk’, which primarily revolves around sports figures, politicians and people in their class who they hardly know. F This suggests that rather than bring someone down, they feel more powerful by elevating themselves from the less fortunate and siding with the kids on top. G Perhaps an indication that early on, men don’t want to express their emotions. 213 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania Wskazówki Nie spędzaj zbyt dużo czasu, za stanawiając się nad jedną luką, której uzupełnienie sprawia Ci trudności - lepiej wrócić do niej po rozwiązaniu pozostałych podzadań. Przygotuj się na zmianę odpowiedzi, jeśli okażą się one błędne. Zadanie 9. (6 pkt.) Przeczytaj poniższy tekst, z którego usunięto 6 zdań. Wstaw zdania oznaczo." literami A -G w luki 9.1 -9.6., tak aby powstał spójny i logiczny tekst. Jedno zdar podane zostało dodatkowo i nie pasuje do żadnej luki. Za każdą poprawni odpowiedź otrzymasz 1 punkt. P U T Y O U R BEST F O O T F O R W A R D There is m uch evidence th a t a foot covering was one o f th e first things made by o u r prim itive ancestors. Necessity forced th em to invent some m ethod o f protecting th e ir feet from the jagged rocks, b u rn in g sands a n d rough ground over w hich they w alked in search o f food and shelter. 9.1. ___________________ Some sandals from papyrus leaves, beautifully an d artistically made, are am ong th e surviving belongings o f early Egyptians. Records show th a t sandal m aking h a d become a w ell-recognised a rt early in th e history o f th a t country. 9.2. In some countries th e sandal continues to be the 10 same simple k in d w orn since th e dawn o f history, w hile in others the complicated design o ft he straps an d beautiful decorative work reflect th e artistry an d progress at th e tim e as well as the social position o f th e wearers. The Japanese in particular indicated the social status o f the wearer by m aking distinctive sandals for the Im perial H ousehold, m erchants a n d actors; in fact, for the w hole range 15 o f professions. O n th e other hand, th e Greeks had earlier em phasised design a n d beauty. The Romans h ad also invented a m ilitary type o f sandal th a t enabled th e ir arm ies to travel on foot th ro u g h o u t th e know n world. 9 .3 .______________ In contrast, comparatively little attention was devoted to fitting qualities or comfort. In th e M iddle Ages the em phasis was on th e style o f shoes rath er th an 20 on com fort an d protection. 9.4.________________ U p u n til the m id n in eteenth century, all shoes were m ade w ith practically the same hand tools th a t had been used in Egypt as early as th e 14th century B.C. To th e chisel-like knife a n d scraper, shoem akers had added only a few simple tools such as th e ham m er an d a variety o f sticks used for finishing edges 25 an d heels. Efforts had also been m ade to develop m achinery for shoe production. However, they h ad all failed and it rem ained for th e shoem akers o f the U nited States to create th e first successful m achinery for m aking shoes. 214 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania 9.5. H is paten t was purchased by Gordon McKay, who improved upon Blake’s invention. The shoes m ade on th is m achine came to be called ‘McKays’. D uring th e Civil War, many shoem akers were called into th e different 30 armies, thereby creating a serious shortage o f shoes for both soldiers a n d civilians. The introduction o f th e McKay was speeded up in a n effort to relieve the shortage. In one sense, footwear has com e a lo n g way. 9 .6 .________________In another sense, footwear has stood still. You only have to look at m odern-day sandals to see reflected in them th e styles o f Im perial Japan, A ncient Rome a n d A ncient Egypt. 35 Used by courtesy of Express Publishing A Among the more unusual examples of style during this period was a shoe with a toe so long that it made walking almost impossible and the passing of a law to forbid it being worn was necessary before it disappeared. B It was the Rolling Machine, which replaced the hammer previously used by hand shoemakers for beating leather - a method of increasing the strength of the shoe. C During the more luxurious days of the Roman Empire, the sandals were often beautifully made with ornaments of gold and precious stones. d In 1858, Lyman R. Blake, a shoemaker, invented a machine for sewing the soles of shoes to the main part. E Many of the shoes we wear nowadays are very different from, say, the shoes of the Middle Ages or Elizabethan times. F In its very first form, the shoe was just a simple piece of plaited grass or animal skin which was strapped to the foot. G In fact, the sandal is still the most common type of footwear in many warm countries. 215 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania Wskazówki Wskazówką ułatwiającą wsta wienie zdań we właściwe miejsca mogą być występujące w nich określniki wskazujące ( those) i zaimki osobowe (they), które nawiązują do treści zdań poprze dzających lukę. Przeczytaj zaimki osobowe występujące w zda niach A-F, a następnie spróbuj znaleźć w tekście fragmenty, do których się one odnoszą. Z ad a n ie 10. (5 pkt.) Przeczytaj poniższy tekst, z którego usunięto 5 zdań. Wstaw zdania oznaczone literami A -F w luki 10.1 -10.5., tak aby powstał spójny i logiczny tekst. Jedno zdanie podane zostało dodatkowo i nie pasuje do żadnej luki. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. C A N Y O U T R U S T F IR S T I M P R E S S I O N S ? Initial encounters are em otionally concentrated events th a t can overwhelm us - sometimes even convince us th at ‘th e room is sp in n in g ’. We w alk away from them w ith a first impression th a t is like a Polaroid picture - a head-to-toe image th a t develops instantly an d never entirely fades. 1 0 .1 ._______________________ 5 C onsider one study in w hich untrained participants were shown 20- to 30-second videotaped segments o f job applicants greeting interviewers. The participants then rated th e applicants on attributes such as self-assurance and likeability. 1 0 .2 ._____________________ W hat image o f a person - one w ith a distinct appearance, history and complex personality - could have been io captured in such abriefm om ent? The answ er lies in p art in how the brain takes th e first-im pression T olaroids5 - creating a composite o f all the signals given off by a new experience. Psychologists agree th a t snap judgem ents are a holistic phenom enon in which clues (soft, pleasant voice, Rolex watch, sweaty handshake, h u n ch ed shoulders) 15 h it us all at once an d form a n im pression larger th a n th e ir s um. We do search for one p articular sign on a new face: a smile. “We can pick up a sm ile from 30 m etres away,” says Paul Ekman, professor o f psychology at the U niversity o f C alifornia, a n d a pioneer o f research on facial expressions. 10.3.____________________ 20 By th e tim e we flash th a t re tu rn grin, o u r ‘Polaroid sh u tte r ’ will have already closed. Just th re e seconds are sufficient to m ake a conclusion about fresh acquaintances. N alini Ambady, professor o f psychology a t Tufts University in M edfrod, M assachusetts, studies first impressions carved from brief exposure to an o th er p e rso n ’s behaviour, w hat she calls ‘th in slices ’ o f experience. She says 25 h u m ans have developed the ability to quickly decide w hether a new person will h u r t or enrich us - judgem ents th a t had lifesaving consequences in an earlier era. She believes th a t ‘th in slices ’are generated in th e m ost prim itive area o f th e brain, w here feelings are also processed, w hich accounts for th e em otional punch of some first encounters. 10.4. 216 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania The ability to in terp ret ‘th in slices ’ evolved as a way for o u r ancestors to protect 30 them selves in an eat-or-be-caten world. The degree to w hich ‘th in slices’ o f experience help us navigate m odern encounters - from h itch h ik in g to blind dates - is up for debate. The accuracy o f a snap judgem ent always depends on w hat exactly w e’re sizing up. Ekman d o esn ’t th in k we can use a ‘th in slice o f behaviour’ to judge, say, 35 if someone is sm art enough to be our study partner. 10.5. _______________ Spending m ore tim e w ith a frank, sincere person, he says, w o n ’t give a more accurate idea o f th a t p erso n ’s em otional state. A d apted fro m Psychology Today, Ju n e 2 0 0 4 A A smile lets us know that we’re likely to get a positive reception, and it’s hard not to reciprocate. B But we can pretty easily distinguish one emotion from another, particularly if it’s on the face for a second or more. C Often, that snapshot captures important elements of the truth. D Immediate distrust of a certain car salesman or affinity for a prospective room-mate originates in the deepest corners of the mind. E Surprisingly, their assessments were very close to those of trained interviewers who spent at least 20 minutes with each applicant. F Certain physical features consistently prompt our brains to take first-impression ‘Polaroids’ with a distorting filter. 217 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania Wskazówki Aby rozwiązać zadanie obok, nie musisz zrozumieć każdego słowa w tekście. Przed zapoznaniem się z zadaniami przeczytaj pobieżnie tekst, by wyrobić sobie ogólne pojęcie o jegotreści. Pamiętaj o upływającym czasie. Nie zastanawiaj się zbyt długo nad jednym zadaniem. Lepiej przejdź do kolejnych zadań, a po ich wykonaniu skup się na tych, które początkowo sprawiły Ci trudności. Z ad an ie 11. (5 pkt.) Przeczytaj poniższy tekst. Z podanych odpowiedzi wybierz właściwą, zgodną z treścią tekstu. Zaznacz jedną z czterech możliwości, zakreślając literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. N O RED CARPET! Far from being treated like royalty, guidebook w riters are ail anonym ous group. M ost o f us d o n ’t say w ho we are w hen we check places: we w ant to find o ut what sort o f a deal an ordinary traveller w ould be offered. In hotels, we invent an excuse to see a selection o f rooms. T il be retu rn in g in a few weeks w ith my parents, uncle, 5 long-lost half-cousin. ’T hat sort o f thing. If we do have to identify ourselves, the red carpet is rarely rolled out: we are not received as welcome and im p o rtan t visitors. In Europe, owners are often suspicious, W h a t sort o f book? I d o n ’t w ant to pay to be in any book,’ they say aggressively. Even w hen they learn they d o n ’t have to pay, th e ir hostile attitude 10 d oesn’t change. In G erm any once, a hotel receptionist refused to let m e view any of his em pty rooms. ‘Show your editor th a t picture instead,’ he snapped, throw ing me a brochure. In Switzerland, one owner was too lazy to tell m e the full range of room prices. ‘Fine,’ I replied, ‘in th a t case I’m taking you o u t o f th e book.’ My 15 reward was to be chased dow n th e stairs by an infuriated h o tel owner. In Asia, where my publisher is recognised as the m arket leader, people do tend to respect you a little more, provided they manage to discover w ho you are. (Somehow, in India, everyone seem ed to know I was w riting for Lonely Planet) The occasional free m eal is usually as far as it gets. Gifts are totally unacceptable, 20 as we m ust be com pletely objective in w hat we write. Accepting paym ents or discounts in retu rn for positive reviews would m ean an im m ediate end to my contract w ith my publisher. Generally, writers like myself have only m oderate status w ithin a large publishing house. We can rarely keep copyright o f o u r own words. It is the 25 publisher’s nam e th a t sells the books: the a u th o r’s nam e is often referred to on an inside page, or perhaps even left out altogether. Rumours go round th a t publishers consider authors a necessary evil. In th e early days o f guidebook publishing there was m ore opportunity for au th o rs to use variety and creativity, especially w ith a progressive publisher. 30 Nowadays, th e m arket is m uch bigger and more competitive. Travel books are a standardised ‘product’. Each book in a series m ust have th e same look an d follow th e same pattern. A uthors have to follow th e ‘house style’. This has increased th e status o f editors. They will change o u r words, editing out anything th a t fails to follow th e style. Strict orders are given, containing num erous 35 dem ands for clarification or to give m ore background inform ation. A uthors must respond to these quickly, no m atter w hat other obligations they have. Once I arrived in the Solomon Islands, b u t had to take my m ind back to a trip to Switzerland to deal w ith a pile o f editorial queries an d proofs. If you th in k w riting guidebooks is a lucrative job, I’m afraid you are wrong. 4° M ost guidebook w riters do it, because they simp ly enjoy it. Used by courtesy o f Express Publishing 218 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania 11.1. Guidebook writers are usually treated by hotel owners A with respect. B sympathetically. C with mistrust. D generously. 11.2. In Germany and Switzerland the hotel staff A did not cooperate with the writer. B were violent towards the writer. C did not want any photographs taken. D refused to give the writer a room. 11.3. We learn from the text that publishers A never put the authors’ names on their books. B think that guidebook writers are bad people. C do not value guidebook writers very highly. D gossip about their guidebook writers. 11.4. Guidebook writing has changed in that A writers now have to be more creative. B all guidebooks have to look the same now. C authors are not free to be very creative. D publishers employ more editors. 11.5. According to the text, editors have A greater importance than in the past. B simplified the writer’s job. C speeded up guidebook production. D become less demanding. 219 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania Wskazówki Pamiętaj, że niektóre z podanych możliwości odpowiedzi w zada niu obok mogą wydawać się, ogólnie rzecz biorąc, prawdziwe, lecz zarazem nie znajdować po twierdzenia w całej treści tekstu (np. w zadaniu 12.4.). Dlatego właściwej odpowiedzi należy szukać wyłącznie we fragmencie tekstu. Z a d a n ie 12. (5 pkt.) Przeczytaj poniższy artykuł. Z podanych odpowiedzi wybierz właściwą, zgodną z treścią tekstu. Zaznacz jedną z czterech możliwości, zakreślając literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. G L O F IS H The first genetically engineered pet, th e Glofish, is ready to sweep the U nited States market. The Glofish is a tropical zebra fish th a t is b right red in regular lighting, b u t in a dark room w ith ultraviolet light, it appears to glow in th e dark. Typical zebra fish are norm ally silver a n d black in colour. 5 They were created a t th e N ational U niversity o f Singapore by injecting zebra fish eggs w ith th e gene o f a sea coral, w hich produces the glowing effect. They were originally created to help detect environm ental pollutants. The scientists in Singapore m anipulated th e fish ’s genom e to glow in different ways. They were bred to shine in th e presence o f specific pollutants. Two such toxins arc estrogen 10 an d heavy m etals th a t can severely pollute water ecosystems. In order to create these pollutant-sensitive creatures, the Singapore scientists h a d to first develop fish th a t glowed all th e time. Many conservationists are against th e sale o f th e Glofish for various reasons. The m ain concern is th at, if released into th e wild, these genetically engineered 15 pets may upset th e n atu ral balance in ecosystems. Alan Blake, chief executive o f Yorklown Technologies, com m ented th a t th ere was n o evidence th a t the fish will pose any th re a t to th e environm ent, since they cannot survive in nontropical waters. Colleagues at the N ational U niversity o f Singapore also stated th a t th e Glofish do n o t have any apparent fitness advantage over w ild fish o f the 20 same species. Some environm ental groups w ant to delay the sale o f th e fish u n til they are reviewed by federal regulators. A lan Blake’s response was th a t Yorktown Tech. had checked w ith various federal agencies an d it was determ ined th a t th e fish did n o t need regulatory clearance. The fact rem ains th a t we m ust assure th a t the 25 Glofish gets proper regulation today. Failing to do so will open th e door to the release o f future genetically engineered ornam ental fish th a t w ill en ter the m arket w ith no regulation at all, which could prove to be disastrous. Sale o f th e Glofish is expected to begin in two m o n th s’ tim e in p et stores nationwide. They w ill probably cost about $5 each, four o r five tim es th e cost 30 o f a conventional zebra fish. Glowing genetically m odified p et fish are already on sale in Taiwan, U sed by courtesy o f Express Publishing 220 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania 12.1. Glofish are created by A breeding tropical zebra fish with regular zebra fish. B introducing a special gene into the egg of a zebra fish. C injecting zebra fish with special fluorescent colour. D putting regular zebra fish under ultraviolet light. 12.2. The Glofish were initially produced A as a light source. B to be bred with sea corals. C to absorb estrogen and heavy metals. D as toxin markers. 12.3. The Glofish is believed not to threaten the ecosystem since it A needs a warm aqua-environment. B is evidently weaker than other fish. C is not fit to feed on wild fish. D will be unfit to coexist with other species. 12.4. Introducing genetically modified pets to the market without proper regulation may A be a problem for federal agencies. B increase the producers’ profits. C have grave repercussions. D be accepted by scientists. 12.5. The text is a part of A a scientific report. B a science-fiction story. C a popular science article. D a project review. 221 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania Wskazówki Po przeczytaniu polecenia i zadań może się okazać, że posiadasz pewną wiedzę związaną z danym zagadnieniem (np. mechaniz mami działania piramid finanso w ych ). Pamiętaj jednak, że zadania testujące sprawność rozumienia tekstu czytanego sprawdzają Twoją umiejętność czytania ze zrozumieniem, nie zaś wiedzę ogólną. Dlatego zawsze bardzo uważnie czytaj tekst i udzielaj zgodnych z nim odpowiedzi, nawet jeśli wydaje Ci się, że różnią się one nieco od posiadanych przez Ciebie infor macji. Zadanie 13. (5pkt.) P rz e c z y ta j p o n iższy artyku ł. Z po danych odpow iedzi w yb ie rz w ła ś c iw ą , zgodną z tre śc ią te kstu . Z a z n a c z je d n ą z czte re ch m o żliw o ści, z a k re ś la ją c literę A , B , C lub D. Z a k a żd ą p o p raw ną odp o w iedź o trzy m a sz 1 punkt. P Y R A M ID S C H E M E A system o f selling in w hich you sign up o th er people to assist you, an d they recru it others to help them , is com m only referred to as M ulti-level M arketing. Some businessm en a n d businesswomen have b u ilt successful com panies based 011 5 this principle because th e prim ary focus o f th eir activities has been product sales. However, there are m any M arketing Schemes th a t operate as a “pyram id”, claim ing participants can earn a substantial am ount o f money by concentrating th e ir efforts on recruiting distributors rath er th a n selling a product. Investors should be cautious about such schemes. 10 T h e s u c c e s s o f a P y r a m id S c h e m e d e p e n d s o n c o n t i n u o u s l y g e t t i n g a d d i t i o n a l p e o p l e t o j o i n t h e r a n k s . H o w e v e r, t h e r e is a l i m i t t o h o w m a n y d i s t r i b u t o r s c a n b e f o u n d a n d t o h o w m a n y p r o d u c t s t h e y c a n s e ll. F u r t h e r m o r e , m a n y o f t h e s e d i s t r i b u t o r s a r e n o t c o m m i t t e d s a le s p e r s o n s , b u t j u s t w a n t t o m a k e s o m e e asy m o n e y fa st. 15 G etting involved in Pyramid Schemes is n o t th a t different from buying a lottery ticket: you expect a prize (expectation o f financial gain from the participation in th e schem e); it is based 011 chance (any financial gain is dependent on others) an d th e m oney spent or invested, if you like (th e fee you pay to become a d istrib u to r). Frequently, the entrance fee in to th e Pyramid Scheme is outrageous. One way o f protecting yourself against falling victim to a Pyramid Scheme is to verify w hether th e basis o f th e prom otion is th e sale o f th e product, o r if the em phasis is 011 recruiting more and m ore distributors to help you increase your income. U s e d b y c o u rte sy o f Express P ublishing 222 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania 13.1. A Pyramid Scheme involves high risk, because A all the money is concentrated in one place. B it focuses on consumer interest too much. C there is too much dependence on the number of distributors. D those involved have little training in selling products. 13.2. To succeed in a Pyramid Scheme it is necessary to A recruit enough distributors. B recruit professional salespersons. C focus on product sales. D sell a product that is in demand. 13.3. Most people join Pyramid Schemes to A become successful business persons. B quickly shift a lot of products. C make a quick profit. D establish committed clientele. 13.4. How are Pyramid Schemes and lottery tickets similar? A They focus on percentages. B Luck plays a key role. C Distribution is a vital factor. D Those who invest money get rich. 13.5. What should be checked before joining a Pyramid Scheme? A The possibility of a relatively fast promotion. B How promotion of a product will lead to financial success. C Whether focus is on the product or on getting more distributors. D The conditions of recruiting more distributors. 223 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania Wskazówki Po zapoznaniu się z tekstem spróbuj znaleźć poprawne od powiedzi w następujący sposób: najpierw przeczytaj sam trzon zadania i spróbuj bez czytania czterech wariantów odpowiedzi znaleźć dla niego rozwiązanie zgodne z treścią tekstu. Następ nie przeczytaj podane możliwości i wskaż tę najbardziej pasującą do informacji zawartych w tekście. Po zakończeniu zadania odszukaj w tekście fragment, który wska zuje na poprawność wybranych odpowiedzi. W zadaniach wielokrotnego w y boru ostatnie pytanie może dotyczyć tekstu jako całości. Zdający musi wówczas określić główny temat lub intencje autora. Choć wszystkie podane możli wości odpowiedzi dotyczą w ąt ków występujących w tekście, tylko jedna z nich odnosi się do jego najważniejszego tematu. Z a d an ie 14. (5pkt.) Przeczytaj poniższy artykuł. Z podanych odpowiedzi wybierz właściwą, zgodra z treścią tekstu. Zaznacz jedną z czterech możliwości, zakreślając literę A, B, C lub I Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. A G E N R E O F B R IG H T C O N T R A S T IN G C O L O U R S Some people may th in k th a t after th e unexpected success o f Harry Potter it w ill be difficult to come up w ith anything just as attractive in fantasy literature. But they seem to be wrong. The New York Times bestseller lists show th a t a fantasy novel by a teenager from Paradise Valley, M ontana, has tak en over the 5 num ber one place th a t Harry used to occupy, w hile in France, a 14-year-old girl has ju st had a very successful fantasy debut. In fact, from A ustralia to Europe to America enthusiasm for fantasy is more intense th a n ever. It is always hard to explain why som ething is liked by m any a t a certain point o f time, but definitely fantasy literature m eets a need o f th e m om ent. At first to glance, it looks as if it is just escapism: this k in d o f reading helps in forgetting about bad, difficult, boring an d w orrying aspects o f everyday life. Magic, strangeness, and th e unexpected take readers into a totally different world, and, as a result, they do n o t th in k about o ther things. But closer inspection shows th a t fantasy has its origins in m yth, legend 15 an d fain'' tale, an d escapism is n o t th e w hole story. Similarly to these three, fantasy offers explanation o f some basic a n d crucial aspects o f h u m an existence, as fairy stories o f all kinds are rich in psychological m eaning. The p o in t is then th a t such stories teach us about death an d life, about th e w orld’s terrors and hopes, about w hat is good and bad. 20 It should be pointed o u t th a t fantasy literature offers readers a m oral universe in which w hat is good and w hat is bad is very clearly defined. Readers know who o r w hat is good and evil a n d they know whose side they are on. In real life things are alm ost never black or w hite b u t they come in different shades o f grey, so reading about a w orld in w hich th ere is clear m oral order is a source o f true 25 psychological comfort. It should n o t come as a surprise th e n th a t two fantasy books th a t have recently m ade it to the top o f bestseller lists were w ritten by teenagers: the chaos an d instability o f th e period o f growing up creates a need for order a n d certainty Besides, who wall have a more vivid, creative an d fresh im agination th a n very : 30 young w riters? Adapted from Financial Times, 31 January/1 February 2004 224 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania 14.1. The author suggests that fantasy literature A is growing in popularity. B is most popular on three continents. C cannot be popular with everyone. D is attractive mostly to teenagers. 14.2. According to the author, it might seem that what fantasy literature offers is A more interesting and less difficult than real life. B an escape from real-life problems. C relatively easy and enjoyable reading. D a key to solving everyday problems. 14.3. The deeper value of this kind of literature is that it helps readers A understand better the world in which they live. B see how myths, legends and fairy tales function. C inspect closely myths, legends and fairy tales. D identify the origin of other types of literature. 14.4. In the world of fantasy, decisions about what is right and wrong are A difficult to make. B easy to make. C important for the reader. D frequently arbitrary. 14.5. The author of the text A believes that almost anyone can create imaginary worlds. B explains what social problems fantasy helps to solve. C wants to encourage readers to start writing fantasy. D offers explanation why fantasy literature is widely read. 225 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania Wskazówki Podczas lektury tekstu możesz wyciągać wnioski i czynić zało żenia dotyczące punktu widzenia autora i jego stosunku do prze kazywanych treści. Wskazówką może być tu celowy dobór nace chowanych pozytywnie lub nega tywnie słów (np. disgusted, fedup w ith,yaw ningm yheadoff itd.). Zadanie 15.5. odnosi się do teks tu jako całości. Przeczytaj pytania i odpowiedzi, podkreślając w nich słowa kluczowe. Następnie prze czytaj tekst, zaznaczając w nim fragmenty pomocne w wyborze właściwej odpowiedzi. Z ad an ie 15. (5 pkt.) Przeczytaj poniższy fragment opowiadania. Z podanych odpowiedzi wybierz właściwą, zgodną z treścią tekstu. Zaznacz jedną z czterech możliwości, zakreślając literę A, B. C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. THE MAN WHO DIED I retu rn ed from the City about th ree o ’clock on th a t May afternoon p retty well disgusted w ith life. I had been th ree m onths in th e O ld Country, a n d was fed up w ith it. If anyone had to ld me a year ago th a t I w ould have been feeling like th at I should have laughed at him ; b u t there was the fact. The w eather made 5 m e irritable, th e talk o f th e ordinary Englishm an m ade m e sick, I co u ld n ’t get enough exercise, an d th e am usem ents o f London seemed as flat as soda w ater th at has been standing in the sun. ‘Richard H annay,’ I kept tellin g myself, ‘you have got into the wrong d itc h , my friend, and you h a d b e tte r climb out. ’ It m ade m e bite my lips to th in k o f th e plans I had been building up those last 10 years in Bulawayo. I had got my fortune - n o t one o f the big ones, b u t good enough for me; a n d I had figured o u t all kinds o f ways o f enjoying myself. My father had brought m e o u t from Scotland at th e age o f six, an d I had never been hom e since; so England was a so rt o f Arabian N ights to me, and I counted on stopping there for th e rest o f my days. 15 But from the first I was disappointed w ith it. In about a week I was tired o f seeing sights, an d in less th a n a m onth I had had enough o f restaurants an d theatres and race-meetings. I had n o real pal to go about w ith, which probably explains things. Plenty o f people invited m e to their houses, but they d id n ’t seem m uch interested in me. They w ould ask me a question o r two about 20 South Africa, an d th e n get on w ith th e ir ow n affairs. A lo t o f Im perialist ladies asked me to tea to m eet schoolm asters from N ew Z ealand an d editors from Vancouver, an d th a t was the w orst th in g o f all. H ere was I, thirty-seven years old, so u n d in w ind and limb, w ith enough money to have a good time, yawning my head off all day. I had ju st about settled to clear out a n d get back to the grassy lands 25 o f Africa, for I was the best bored m an in the U n ited Kingdom. T hat afternoon I had been w orrying my brokers about investm ents to give my m ind som ething to work on, and on my way hom e I tu rn ed into my club - rather a pot-house, which took in Colonial members. I had a long d rink, an d read th e evening papers. They were full o f th e row in th e N ear East, an d th ere was 30 an article about Karolides, the Greek Premier. I rem em ber w ondering if I could get a job in those parts. It struck m e th a t A lbania was th e sort o f place th a t m ight keep a m an from yawning. 226 Egzamin pisemny - Rozumienie tekstu czytanego Zadania At about six o ’clock I w ent hom e, dressed, dined a t th e Café Royal, and tu rn ed into a m usic-hall. I did n o t stay long. The n ig h t was fine a n d clear as I walked back to th e flat I h ad h ired near P ortland Place. The crowd surged past m e 35 on th e pavements, busy an d chattering, an d I envied the people for having som ething to do. These shop-girls and clerks an d dandies an d policem en had some interest in life th a t kept them going. I gave h a lf a crown to a beggar because I saw him yawn; he was a fellow-sufferer. At Oxford Circus I looked up into the spring sky a n d I m ade a vow. I w ould give the Old C ountry an o th er day to fit m e 40 into som ething; if n o th in g happened, I would take th e next boat for th e Cape. Adapted from J. Buchan, The Thirty-Nine Steps 15.1. The writer came to England because he A hadn’t visited England since his childhood. B had missed the Old Country very much. C had thought England had attractive amusements. D had always dreamt of living in England. 15.2. The Old Country was a disappointment for the writer because he A had not really known what to expect. B could not fully enjoy English hospitality. C had lived in Africa for too long. D had thought England was like Arabia. 15.3. The writer was thinking of going back to Africa because A he had managed to see all the sights in London. B he had soon become bored with entertainments. C Englishmen were not interested in Africa. D he had to meet people from other countries. 15.4. The writer gave a lot of money to the beggar because he A was a wealthy man. B sympathized with poor people. C always gave money to beggars. D realized the beggar felt like him. 15.5. The writer felt rather unhappy mainly because A England had not come to his expectations. B everyday problems simply overwhelmed him. C he did not enjoy the London amusements. D the Englishmen were boring to talk to. 227 Egzamin pisemny Wypowiedź pisemna Maria Jodłowiec Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Uwagi wstępne Tworzenie wypowiedzi pisemnych często uznawane jest zarówno przez uczniów, jak i nauczycieli za najtrudniejszą sprawność językową. Bezkrytyczne przyjęcie takiego poglądu prowadzi do wytworzenia negatywnego nastawienia wobec pisania, w wyniku czego konstruowanie wypowiedzi pisemnych może wydawać się o wiele trudniejsze niż jest w rzeczywistości. Odczucie, że pisanie jest trudne, bierze się głównie stąd, iż sprawność ta wymaga treningu i zaangażowania. Ze względu na to, że zdecydowanie częściej posługujemy się słowem mówionym, nie mamy w pisaniu wystarczającej wprawy, stąd też może przychodzić nam ono z pewnym trudem. Logiczny wniosek jest następujący: im więcej będziemy pisać, tym łatwiejsze będzie dla nas konstruowanie wypowiedzi pisemnych. Oznacza to, że brak treningu w tworzeniu tekstów jest główną przyczyną uznania pisania za coś skomplikowanego. W zasadzie większość powodów, dla których uczniowie, a często i nauczyciele, postrzegają pisanie jako niełatwą sprawność językową, ma swoje źródło w głęboko zakorzenionych stereotypach. W rzeczywistości trudności te są bardziej pozorne niż obiektywne. Stąd warto na samym wstępie uświadomić sobie, że: > ze względu na to, iż pisanie nie jest czynnością spontaniczną - tekst musi być właściwie zaplanowany, a forma i treść muszą być adekwatne do celów, jakie wypowiedź pisemna ma osiągnąć - przystąpienie do pisania wymaga odpowiedniego przygotowania: zastanowienia się nad treścią i formą wypowiedzi oraz przemyślenia logiki wywodu, > przekazywanie treści „na odległość”, z czym nierozerwalnie wiąże się pisanie, zmusza autora do wybrania środków, które w skuteczny sposób przekażą stosowny komunikat odbiorcy pozbawionemu możliwości bezpośredniego kontaktu z nadawcą; napisanie tekstu jasnego, przejrzystego, logicznego, wyczerpującego i ukierunkowanego na funkcję, którą ma spełnić, wymaga wprawy, do której dochodzi się w toku analizy tekstów napisanych przez innych autorów i przez odpowiednie ćwiczenia w pisaniu, > tworzenie tekstów określonego rodzaju wymaga znajomości kanonów, które obowiązują w odniesieniu do konkretnego typu lub gatunku tekstu. Oznacza to, że piszący powinien dysponować pewną wiedzą z tego zakresu (np. umiejętnie używać formalnego i nieformalnego języka w różnego typu wypowiedziach pisemnych), > chociaż piszący jest w swej pracy zdany głównie na siebie (tworzenie tekstu jest czynnością indywidualną, wykonywaną samodzielnie, zazwyczaj bez pomocy innych i bez współpracy z innymi), wypracowanie odpowiedniego warsztatu, operowanie właściwym repertuarem środków i świadomość, jak najlepiej podejść do zadania, minimalizują dyskomfort i negatywny stosunek do pisania. Jeśli do tej pory nie bardzo lubiłeś/lubiłaś pisać, a zadania pisemne wzbudzały ,v Tobie pewną niechęć czy nawet stres, była to całkiem normalna reakcja, dobrze znana pedagogom i psychologom. Chcemy Ci jednak uświadomić, że pisanie wcale nie musi być wielkim problemem. Jeśli zechcesz poświęcić nieco czasu i energii na naukę i ćwiczenia, poznasz zasady dotyczące kompozycji różnych typów tekstów nabierzesz wprawy w pisaniu wypracować. Najwięcej trudności sprawia nam zawsze to, czego nie robimy, bo wydaje nam się trudne! Mamy nadzieję, że .'.skazówki, które znajdziesz poniżej, pomogą Ci skutecznie pokonać wszelkie opory i problemy związane z pisaniem i przygotować się właściwie do tej części egzaminu maturalnego. Damiętaj, że kompetencji językowej nie buduje się w parę dni. Nie można też założyć, że od samego początku zaczniesz pisać bezbłędnie i biegle. Tylko wytrwałe ćwiczenie uczyni z Ciebie mistrza! 231 Co to zn aczy napisać dobry tekst? Na pewno wszyscy mamy pewne oczekiwania wobec tego, co możemy okres:: mianem dobrze napisanego tekstu. Warto je sobie w pełni uświadomić na etapie wstępnym. Bez względu na to, jakiego typu tekst piszemy, o tym, czy wypowiecz pisemna, którą zredagujemy, będzie akceptowalna czy nie, przesądzić mogą różne czynniki. Po pierwsze, tekst musi osiągnąć określony cel. Jeśli mam napisać instrukcję obsługi odtwarzacza MP3, muszę zrobić to w taki sposób, by osoba czytająca uzyskała wszelkie informacje potrzebne przy korzystaniu z urządzenia. Poleceń a muszą być proste, jasne i zawierać wyłącznie niezbędne informacje, najlepie wymienione w punktach. Pisanie elaboratu całkowicie mijałoby się tu z celem. Po drugie, piszący musi dostosować tekst do odbiorcy. Oznacza to, że przekazań e pisemne tej samej informacji może być zrealizowane w diametralnie różny sposć: w zależności od adresata tekstu. Prośba o pożyczenie potrzebnej Ci książki, którą kierujesz na piśmie do kolegi i do swego nauczyciela, oznacza napisanie dwócodmiennych tekstów. Wybór środków językowych, jakie wykorzystamy, styl, a cza sem nawet zawartość tekstu zależą od tego, dla jakiego odbiorcy piszemy. Czasami odbiorcą wypowiedzi pisemnej nie jest konkretna osoba, której status oczekiwania i preferencje są dla nas oczywiste. Zdarza się, że piszemy do odbiorc. zdefiniowanego tylko w sposób pośredni. Załóżmy, że przygotowujesz artyk^ do gazetki szkolnej. Grono potencjalnych odbiorców jest Ci w takim wypadku mnie lub bardziej znane, chociaż może obejmować uczniów (a może i nauczycieli? o różnej wiedzy, sposobie myślenia czy zainteresowaniach. Zdecydowanie mnie. wiemy o czytelnikach czasopisma dla młodzieży. Jeżeli zgodzisz się na napisan e artykułu do takiego właśnie czasopisma, będziesz tworzyć tekst odpowiedni die młodego czytelnika. Wydaje się, że sytuacja komplikuje się jeszcze bardzie w momencie, gdy mamy napisać tekst na konkurs określonego rodzaju. Chociaż w tym przypadku mamy niewielką wiedzę na temat osób, które będą czytać nasz tekst, nie możemy zupełnie zignorować czytelnika. W takim kontekście same zadanie, a więc typ tekstu, który tworzymy, może przesądzić o użyciu formalnego czy nieformalnego języka, kompozycji i informacjach zawartych w wypowiedzi pisemne. Trzecim warunkiem pisania dobrych tekstów jest poprawny język. Zbyt duża liczba błędów, niewłaściwie użyte wyrazy lub błąd ortograficzny mogą utrudnić zrozumie nie tekstu, a nawet zmienić jego znaczenie. Należy podkreślić, że drobne usterk w pisowni czy niedociągnięcia gramatyczne, pod warunkiem że nie zaburzają przekazu, nie przekreślają dobrego tekstu. W końcu wypowiedzi ustne, nawe: przemówienia polityków czy prezentacje dziennikarzy radiowych i telewizyjnych, zawierają często pomyłki i przejęzyczenia, chociaż musimy pamiętać, że w odniesie niu do słowa pisanego istnieje mniejsza tolerancja dla takich uchybień. Tworząc wypowiedzi pisemne, nie możemy zapominać o poprawności formy. Powyższe uwagi dotyczą pisania w ogóle i nie sposób rozwinąć dobrego warsztatu bez znajomości tych podstawowych zasad. Warto o nich pamiętać zarówno podczas egzaminu maturalnego, jak i w sytuacjach życia codziennego, wymagających, napisania np. listu, podania lub życiorysu w języku angielskim. Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Wprowadzenie I.O p is egzam inu 1.1. Przebieg testu Test sprawdzający umiejętność tworzenia wypowiedzi pisemnych wchodzi w skład części I egzaminu na poziomie rozszerzonym. Oprócz wypowiedzi pisemnej, część ta zawiera również test struktur leksykalno-gramatycznych. Na wykonanie obu testów przewidziano 120 minut. Rozplanowanie czasu pracy zależy tu wyłącznie od zdającego egzamin. Wydaje się, że 100-110 minut powinno pozwolić na przygotowanie pracy pisemnej na brudno, dokonanie korekty wypracowania oraz przepisanie go na czystopis. W trakcie egzaminu maturalnego nie wolno korzystać ze słowników. 1.2. O cena i punktacja Zarówno test leksykalno-gramatyczny, jak i napisane wypracowanie sprawdzane są poza szkołą przez egzaminatorów zewnętrznych zgodnie z kryteriami oceniania. Za prawidłowe rozwiązanie wszystkich zadań w obu częściach egzaminu można uzyskać maksymalnie 50 punktów, z czego za wypowiedź pisemną - 1 8 , czyli 36% łącznej liczby punktów. Szczegółowa punktacja i kryteria oceny wypracować omówione są w punkcie 111. 1.3. Liczba i d łu g o ś ć w yp o w ied zi pisem nych Zdający wybiera jeden z trzech tematów wypowiedzi pisemnej i pisze wypraco wanie o długości 200-250 słów. 1.4.Typy w yp o w ied zi pisem nych Formy wypowiedzi, których dotyczą tematy na egzaminie maturalnym na poziomie rozszerzonym, to: rozprawka, recenzja, opis i opowiadanie. II. W ym agania egzam inacyjne W odniesieniu do wypowiedzi pisemnej egzamin maturalny sprawdza, czy zdający zna: • różnorodne struktury leksykalno-gramatyczne potrzebne do formułowania wy powiedzi poprawnych pod względem ortograficznym, leksykalnym, gramaty cznym i interpunkcyjnym, • zasady konstruowania różnych tekstów, takich jak rozprawka, recenzja, opis i opowiadanie. Znajomość struktur leksykalno-gramatycznych i zasad tworzenia wypowiedzi pisemnych ma pozwolić na osiągnięcie następujących umiejętności szczegółowych: • opisywanie ludzi, przedmiotów, miejsc, zjawisk, czynności, • relacjonowanie wydarzeń, • wyrażanie intencji i stanów emocjonalnych, • przedstawianie i uzasadnianie opinii własnych i innych osób, • wykorzystanie wiedzy realioznawczej dotyczącej krajów anglosaskich i Polski (z uwzględnieniem tematyki integracji europejskiej i kontekstu między kulturowego) w wypowiedziach, które wymagają takich odniesień. Zdefiniowany w Informatorze zakres umiejętności szczegółowych właściwie określa, że egzamin nastawiony jest na badanie sprawności komunikacyjnych związanych z sytuacjami i zadaniami, z jakimi możesz mieć do czynienia, używając języka angielskiego do przekazywania treści i informacji w formie pisemnej. Formy tekstów przewidziane na egzaminie maturalnym nie wykraczają poza ramy Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego. 233 III. S zczeg ó ło w a punktacja i kryteria o ceniania Ocena tekstów pisanych na egzaminie maturalnym obejmuje trzy główne kryteria: zawartość merytoryczną, kompozycję i język, przy czym ostatnie kryterium rozpatrywane jest na dwóch płaszczyznach: bogactwa językowego i poprawności językowej. © Poziom merytoryczny odnosi się do zawartych w pracy treści. Dla każdą z form wypowiedzi przygotowano stosowny schemat oceny treści zawartych w tekście, do którego będziemy się odwoływać w odniesieniu do poszcze gólnych typów tekstów - nieco inaczej przedstawiają się oczekiwania poc tym względem w rozprawce, a inaczej w opisie, recenzji czy opowiadaniu. Poznając wymagania stawiane każdemu rodzajowi tekstu, jakiego możesz się spodziewać na egzaminie pisemnym, dowiesz się, jakie normy regulują przyznawanie punktów za napisany tekst. Pozostałe kryteria oceny prac pisemnych przedstawiają się następująco: © poziom kompozycji - tekst jest spójny; zawiera wstęp, rozwinięcie i zakończenie z odpowiednio zachowanymi proporcjam i między poszczególnymi częściami; graficznie wyodrębnia główne części pracy mieści się w podanym limicie słów * Przyznaje się 4 pkt., jeżeli wypowiedź: • jest w pełni spójna, harmonijna, podporządkowana wyraźnej myś: przewodniej • uwzględnia wstęp, rozwinięcie i zakończenie, z zachowaniem między nie właściwych proporcji ° wykazuje pełną konsekwencję w układzie graficznym* ° zachowuje podany limit słów" Przyznaje się 3 - 2 pkt., jeżeli: • wypowiedź jest częściowo spójna i harmonijna, z zachowaniem logiki w tekście • brakuje wstępu lub zakończenia, lub zostały one zrealizowane tylko fragmentarycznie, przy zachowaniu w miarę właściwych proporcji między częściami pracy • niektóre części pracy są graficznie wyodrębnione* • objętość pracy przekracza limit w granicach do ±10%, czyli tekst liczy 180-199 lub 251-275 słów* Przyznaje się 1 - 0 pkt., jeżeli: • wypowiedź jest w dużym stopniu niespójna • brakuje dwóch części tekstu lub mają one charakter fragmentaryczny, bez zachowania proporcji między poszczególnymi częściami pracy • głó wne części pracy nie są graficznie wyodrębnione* • objętość pracy przekracza limit o ponad ±10%, czyli tekst liczy mniej niż 180 lub 276-300 słów; jeśli praca liczy ponad 300 słów. oceniana jest na 0 punktów, bez względu na realizację pozostałych kryteriów* * Kursywą podajemy kryteria, które określane są mianem drugorzędnych. Ich waga przy ocenie jest dwukrotnie mniejsza niż kryteriów głównych (czyli wszystkich nie zaznaczonych kursywą). Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Wprowadzenie ® poziom jakości języka - bogactwo językowe - słownictwo, frazeologia, struktury składniowe oraz styl zgodne z tematem i formą wypowiedzi Przyznaje się 5 pkt. za: • urozmaicone słownictwo i frazeologię na poziomie zaawansowanym • urozmaicone struktury składniowe na poziomie zaawansowanym • jednorodny styl adekwatny do treści i formy" Przyznaje się 4 - 3 - 2 pkt. za: • słownictwo i frazeologię na poziomie średnio zaawansowanym, z nielicznymi powtórzeniami • mało urozmaicone struktury składniowe na poziomie średnio zaawansowanym • poprawny styl z niewielkimi uchybieniamr Przyznaje się 1 - 0 pkt. za: • słownictwo i frazeologię na poziomie podstawowym, z licznymi powtórzeniami • struktury składniowe na poziomie podstawowym, z licznymi powtórzeniami • nieporadny styl, choć praca je st zrozumiała* - poprawność językowa Ocenianie poprawności językowej polega na procentowym określeniu liczby błędów w wypowiedzi pisemnej. Przy obliczaniu błędów bierze się pod uwagę błędy językowe (gramatyczne, leksykalne), ortograficzne i interpunkcyjne, przy czym każdy błąd ortograficzny i interpunkcyjny liczony jest jako 0,5 błędu językowego. Suma wszystkich błędów w proporcji do objętości pracy stanowi podstawę do przyznania odpowiedniej liczby punktów, według następującej skali: • 4 pkt. - jeśli błędy stanowią od 0 do 5% liczby wszystkich wyrazów, • 3 pkt. - jeśli błędy stanowią więcej niż 5%, zaś nie więcej niż 10% liczby wszystkich wyrazów, ° 2 pkt. - jeśli błędy stanowią więcej niż 10%, zaś nie więcej niż 15% liczby wszystkich wyrazów, • 1 pkt - jeśli błędy stanowią więcej niż 15%, zaś nie więcej niż 20% liczby wszystkich wyrazów, • 0 p k t-je ś li błędy stanowią powyżej 20% wszystkich wyrazów. Oznacza to, że jeśli w tekście liczącym 225 słów znalazło się np. 8 błędów językowych (w tym 5 gramatycznych i 3 leksykalne), 3 błędy ortograficzne i 1 błąd interpunkcyjny, co daje w sumie 10 błędów (5 + 3 + 1,5 + 0,5), to stanowią one 4,4% liczby wszystkich wyrazów, a więc za poprawność językową praca otrzyma 4 punkty. UWAGA: Jeśli objętość tekstu nie przekracza 100 słów, zarówno za bogactwo :ęzykowe, jak i poprawność językową przyznaje się 0 punktów. Porady wstępne Po zapoznaniu się ze wszystkimi ważnymi informacjami dotyczącymi umiejętności pisania na egzaminie maturalnym czas przystąpić do praktycznych ćwiczeń. Pamiętaj, że uczenie się języka wymaga systematyczności i należytej koncentracji. Mamy nadzieję, że zaproponowane przez nas ćwiczenia pomogą Ci właściwie przygotować się do egzaminu maturalnego. Kolejne części tego rozdziału poświęcone są poszczególnym typom zadań. Zanim zaczniesz wykonywać przygotowane przez nas ćwiczenia, zapoznaj się z poniższymi wskazówkami: > > > > zapewnij sobie spokojne miejsce do pracy, przygotuj stoper lub zegarek - staraj się działać w narzuconych ramach czasowych, zgodnie z tym, co czeka Cię na egzaminie, przygotuj przybory do pisania oraz najlepiej dwa zeszyty - jeden, który wykorzystasz na brudnopisy i dodatkowe notatki, drugi na prace „na czysto”, odłóż napisany przez siebie tekst na pewien czas, a następnie przeczytaj go krytycznie, poprawiając błędy z pomocą słownika (jeśli to możliwe, współpracuj z kolegą lub koleżanką - oceniajcie się nawzajem). * Kursywą podajemy kryteria, które określane są mianem drugorzędnych. Ich waga przy ocenie jest dwukrotnie mniejsza niż kryteriów głównych (czyli wszystkich nie zaznaczonych kursywą). 235 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka Rozprawka to forma wypowiedzi pisemnej, której celem jest uzasadnienie słuszności lub bezpodstawności jakiejś opinii. y Typy rozprawek W języku angielskim wyróżnia się zazwyczaj trzy typy rozprawek: For and against essays Komentarz Na egzaminie maturalnym należy spodziewać się tematów roz prawek typu for and against oraz opinion essays i na ich omówieniu skupimy się w dalszej części rozdziału. Są to wypowiedzi, w których przedstawiamy argumenty za pewną ideą i przeciw niej, lub w których prezentujemy zalety i wady jakiegoś sposobu postępowania, zjawiska, postawy itp. Każdy prezentowany argument w tego typu wypowiedzi musi być właściwie umotywowany, a opinia autora może być przedstawiona dopiero w zakończeniu. Zakończenie jednak może być tylko podsumowaniem przedstawionej argumentacji, bez jednoznacznego rozstrzygnięcia, czy autor jest za, czy przeciw jakiejś idei. Opinion essays Są to szkice pisemne, w których autor przedstawia swoje poglądy odnośnie określonego problemu, wyjaśniając i uzasadniając swe stanowisko. W wypracowaniach tego rodzaju sądy przeciwstawne tezie bronionej w eseju przedstawiane są na ogół w części poprzedzającej zakończenie. Stanowisko prezentowane przez autora jest zawarte we wstępie wypraco wania, a następnie powtórzone w ostatnim akapicie, podsumowującym wypowiedź. Essays suggesting solutions to problems Są to wypowiedzi, w których autor analizuje problemy związane z określo nym zagadnieniem, proponując ich możliwe rozwiązanie. Ocena treści W kryterialnej ocenie rozprawki na poziomie merytorycznym bierze się pod uwagę następujące aspekty: • zgodność wypowiedzi ztematem, • sformułowanie przez piszącego tezy/antytezy stosownej do podanego tematu. • adekwatne omówienie tematu w oparciu o trafnie dobrane argumenty „za” i „przeciw” (z ewentualnym uwzględnieniem odniesienia do realiów kultury angielskiego obszaru językowego, jeśli wymaga tego temat), • zakończenie właściwym podsumowaniem. Maksymalna liczba punktów możliwych do uzyskania w kryterium treści wynosi 5. 236 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka • Zasadniczy wniosek wypływający z podanych przez piszącego przesłanek to teza, jeśli piszący zgadza się z myślą sformułowaną w temacie, lub antyteza, jeśli stanowisko piszącego jest odmienne. • W przypadku rozprawek typu „za i przeciw” , ostateczny wniosek może być wyważonym podsumowaniem - wtedy piszący nie popiera ani nie odrzuca jednoznacznie słuszności jakiejś myśli, uznając, że szala argumentów „pro” i „kontra” nie przechyla się w żadną stronę. • W wypracowaniach typu opinion essays teza lub antyteza znajduje się we wstępie i podsumowaniu, i chociaż autor włącza w wywód argument (lub argumenty) przeciwstawne swojej opinii, tok całego rozumowania musi dowodzić słuszności stanowiska prezentowanego przez piszącego. Ocena kompozycji, bogactwa językowego i poprawności językowej Wymogi odnoszące się do kompozycji, bogactwa językowego i poprawności językowej są takie same dla wszystkich tekstów przewidzianych na egzaminie maturalnym i zostały omówione w punkcie III Wprowadzenia: „Szczegółowa punktacja i kryteria oceniania”, str. 234-235). Styl wypowiedzi Wskazówki Przystępując do pisania rozpraw ki, warto uwzględnić następu jące wskazówki: • prezentowane myśli powinny być przedstawione jasno i po parte odpowiednimi wyjaśnie niami, argumentami lub przy kładami, • pytania retoryczne i cytaty wzbogacają wypowiedź i czy nią tekst bardziej interesują cym, • wypowiedź musi być utrzyma na w stylu formalnym, • poszczególne argumenty i czę ści wypracowania muszą być ze sobą logicznie powiązane, głównie poprzez właściwe uży cie spójników. Językiem właściwym dla rozprawki jest język formalny - dobrze jest używać dłuższych zdań, odpowiednio połączonych spójnikami, należy zaś bezwzględnie unikać wyrażeń potocznych. Charakterystyczne cechy stylu formalnego to: ®dłuższe zdania złożone, połączone spójnikami występującymi zazwyczaj w teks tach pisanych, np. furthermore, thus, however, additionally • unikanie formułowania zdań z podmiotem / czy we i zastąpienie ich zdaniami z użyciem strony biernej, np. zamiast I believe możemy napisać it is believed zamiast we often assume that możemy napisać it is often assumed that • konstrukcje bezosobowe, np. it is a common view that... • zaawansowane słownictwo, np. unprecedented increase, contentious issue • pełne (nieskrócone) formy orzeczenia, np. Most people do n o t support the view that... • wyeliminowanie kolokwialnego słownictwa i wyrażeń idiomatycznych (stąd mniejsza częstotliwość użycia phrasal verbs typowych dla języka potocznego.) 237 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu „za i przeciw" Rozprawka typu „za i przeciw” to forma wypowiedzi pisemnej, w której zadaniem piszącego jest przed stawienie jakiegoś zagadnienia w kontekście argumentów pozytywnych i negatywnych, które się z nim wiążą. Chodzi więc zawsze o napisanie zrównoważonego wywodu, który podaje zarówno argumentację za, jak i przeciw pewnej koncepcji, sugestii lub propozycji, albo rozważa wady i zalety danego urządzenia, jakiejś sytuacji czy pewnego sposobu działania. Schemat rozprawki typu „za i przeciw' Wstęp i Akapit 1 Ogólne przedstawienie zagadnienia, bez prezentowania własnej opinii. Rozwinięcie Akapit 2 Argumenty pozytywne (czyli „za”) wraz z uzasadnieniem i przykładami. Akapit 3 Argumenty negatywne (czyli „przeciw’" wraz z uzasadnieniem i przykładami. Zakończenie ) Akapit 4 Podsumowanie na ogół uwzględniające negatywne lub pozytywne stanowisko autora wobec omawianego tematu lub prezentujące zrównoważony osąd danej kwestii. Zwróć uwagę, że w tego typu wypracowaniach rozwinięcie w wyważony sposóc porusza zarówno dobre, jak i złe strony danego zagadnienia, a opinia pisząceę: może być wyrażona dopiero w podsumowaniu. Prosty schemat takich tekstów nie powinien sprawić nikomu problemów. Ważne jest, by pamiętać o przedstawieniu niebanalnych i odpowiednio uzasa dnionych argumentów „za” i „przeciw”. 238 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu „za i przeciw" -rzy k ła d 1. -Epczytaj poniższy tekst rozprawki „za i przeciw”. Oznacz klamrami jego ooszczególne części (wstęp, argumenty „za”, argumenty „przeciw”, zakończenie). Zastanów się, jak brzmi temat rozprawki, i dokończ odpowiednio instrukcję do zadania. Napisz rozprawkę na tem at:____________________________________________ . A mobile phone is no longer a luxury; it seems to have become an object of everyday use. Although mobiles make our lives ecsier, there are also some obvious drawbacks involved. Probably, the greatest advantage of mobile phones is that they make it possible for the owner to contact others from almost anywhere. This means that if you need to urgently get in touch with your family or boss, all you have to do is simply take it out of your pocket. Another useful thing is that you feel safer with the phone ready to be used: if there is an emergency, help can be called for. Furthermore, written messages can be sent. Text messages are very convenient for sending shopping lists, phone numbers and addresses. The major disadvantage of the mobile phone has to do with health hazards: some suggest that it may cause health problems. Besides, it is frequently pointed out that mobile phones tend to be expensive, and not just for the user, who pays the bills, but also for those who call him or her. An additional disadvantage, especially mentioned by young people, is that the phone is a kind of electronic leash. And the very fact that a shopping list can so easily reach you means that you will have to do the shopping! To conclude, mobile phones may sometimes be a nuisance, but in my opinion, life with a mobile is much easier, and many people could not function efficiently without a cell phone. ¡250 słów) Ocena kryterialna I. Treść Wypowiedź jest zgodna z tematem, zawiera celne argumenty „za” (akapit 2) i „przeciw” (akapit 3) oraz podsumowanie, które wskazuje, że w opinii autora zalety telefonów komórkowych przewyższają ich wady. II. Kompozycja Tekst jest spójny i harmonijny, zawiera wstęp, rozwinięcie i zakończenie (z zachowa niem odpowiednich proporcji), które są właściwie wyróżnione; objętość pracy mieści się w podanym limicie s łó w * III. Bogactwo językowe Słownictwo, frazeologia, struktury składniowe wskazują na dość zaawansowany poziom językowy piszącego, a stylje st adekwatny do formy wypowiedzi* IV. Poprawność językowa Tekst jest w pełni poprawny. TREŚĆ 5 pkt. KOMPOZYCJA BOGACTWO JĘZYKOWE POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA 4 pkt. 5 pkt. 4 pkt. RAZEM 18 pkt. * Kursywą podajemy kryteria drugorzędne. Patrz punkt III Wprowadzenia, str. 234-235. 239 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu „za i przeciw" Przykład 2. Przeczytaj tekst rozprawki typu „za i przeciw” . Jakie widzisz podobieństwa i jakie różnice w stosunku do wypracowania z przykładu nr 1? W tekście podkreślor: błędy ortograficzne. Czy potrafisz znaleźć i poprawić pozostałe błędy w tyrr wypracowaniu? Komentarz * Wypowiedź zawiera Wędy językowe i ortograficzne. Wskazane Wędy i poprawne formy znajdują się na stronie obok. Wypracowanie obok zostało napisane na ten sam temat, co praca w przykładzie nr 1: „Telefon komórkowy - nasz przyjaciel czy wróg?” Autor wykorzystuje te same argumenty, przedstawia prawie taką samą treść, ale jego rozprawka nie dorównuje ani kompozycją, ani jakością języka poprzedniemu wypracowaniu. Many people have mobile phones now, because it is not very expensive and almost everyone can buy one. It is good to have such phone, but there are also some disadvantages. In the first place, you can use a mobile phone anywhere you like. So when you, for example, must suddenly inform your mother or father about somethink, you mustn't look for a telephone box and have phone card with you. You can also talk to your friends when you like. If there is an axident. you can use a mobile phone to call help. And, you can also send texts, for example, shopping lists or information about the address or other. But there are obviously disadvantages. Mobile phones are not good for your health. They may cause headaches or even be cancer later in life. They are not expensive when you buy them but you pay a lot for bills. Also when you call somebody with a mobile phone, it costs a lot. And your parents can always call you and ask: "Where are you? When will you come back home? You should be home now." It can be even more difficult when they ask you to do shopping or they give you another job. So it is obvious that there are good and bad points about mobile phones. I believe it is good to have such a phone and I know that some people will have problem without a mobile phone. (244 stowa) Język Pisząc rozprawkę, warto używać wyrażeń, dzięki którym można lepiej zorganizować swoją wypowiedź. Aby wzmocnić jakieś stwierdzenie, możesz użyćnp. • In fact, • Actually, • A sa m atterof fact, • Indeed, 240 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna R o zp raw ka typu „ z a i p rz eciw " Ocena kryterialna Spróbujmy ocenić to wypracowanie według podanych kryteriów: I. Treść Autor formułuje wypowiedź zgodną z tematem, podaje szereg dobrych argumentów „za” i „przeciw” i podsumowuje temat, wypowiadając swoją pozytywną opinię na temat telefonów komórkowych na końcu wypracowania. II. Kompozycja Tekst jest logiczny, ale tylko częściowo spójny i harmonijny (w niektórych zdaniach brak odpowiednich spójników czy wyrazów nadających tekstowi spójność, np. między pierwszym a drugim zdaniem można by wstawić In fact, a w zdaniu But there are obviously disadvantages na końcu można by wstawić too), graficznie wyodrębniono tylko wstęp.* III. Bogactwo językowe Słownictwo, frazeologia, struktury składniowe oraz styl* wskazują na stosunkowo niski poziom językowy piszącego: w tekście są liczne powtórzenia, brak urozmaiconych struktur składniowych, a użyte słownictwo należy zakwalifikować jako typowe dla poziomu podstawowego. IV. Poprawność językowa Tekst zawiera 12 błędów językowych + 3 ortograficzne = 13,5, co stanowi 5,5% liczby użytych słów, a więc oznacza przydzielenie 3 punktów za poprawność. Jest Powinno bye jt is not (błędy językowe) they are not such / phone (błąd językowy) such a phone disadventaaes (bład ortoaraficznyl disadvantages . somethink (bład ortoaraficznv) something vou mustn’t look (bład iezvkowv) you need not look lub you do not have to look / phone card (błąd językowy) a phone card axident (błąd ortoaraficzny) accident to call / help (błąd językowy) to call for help information about the address or other / (błędy językowe) information about some address or other details or even be cancer (błąd językowy) or even cancer or they give you another job (błędy językowe) or give you another task people will have problem (błąd językowy) people will have problems TREŚĆ 5 pkt. KOMPOZYCJA BOGACTWO JĘZYKOWE POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA 3 pkt. 2 pkt. 3 pkt. RAZEM 13 pkt. * Kursywą podajemy kryteria drugorzędne. Patrz punkt III Wprowadzenia, str. 234-235. 241 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu „za i przeciw" Pisanie rozprawki musi poprzedzić przygotowanie, polegające na wypisan _ argumentów, których omówienie będzie stanowić rozwinięcie tekstu. Wstę: i zakończenie nie są już tak trudne, chociaż dobrze jest na etapie planowan a wypowiedzi mieć jakiś pomysł na rozpoczęcie tekstu i na jego logiczne podsumo wanie. W przypadku trudności można zastosować jedną z technik omówionych poniżej. Wstęp Wstęp polega na postawieniu problemu, stworzeniu kontekstu dla wyważone argumentacji. Techniki, które mogą pomóc przy pisaniu wstępu w rozprawkach, to: • postawienie na początku pytania retorycznego, które stanowi wstęp do rozważań na dany temat. Np. wypracowanie o telefonach komórkowych można by rozpocząć od pytania: Can you imagine that 10 years age mobile phones were owned only by the rich and prosperous ? • sformułowanie ogólnego sądu, który wprowadzi odbiorcę w sedno zagad nienia. Takie rozwiązanie zastosował autor wypracowania przytoczonego w przykładzie 2. • odwołanie się do jakiegoś zjawiska czy faktu, który jest powszechnie znany lub uznany i wprowadza czytelnika w określoną tematykę, np. Mobile phones have become commonplace and it may be difficult for some to think about the world without them. Most people seem not to realise that cell phones may be a real blessing but also a true curse. • zacytowanie myśli czy powiedzenia odpowiedniego do tematu rozprawki, np. Decades ago someone said that the wheel had first liberated and then enslaved man. It seems that a similar thing can be repeated nowadays about the mobile phone. Rozwinięcie Komentarz W odniesieniu do treści naj istotniejszą kwestią przy pisaniu rozprawek typu „za i przeciw" jest wymyślenie adekwatnych argu mentów, bo to na nich spoczywa cały ciężar tekstu. Rozwinięcie tematu polega na logicznym przedstawieniu odpowiednio uzasad nionych argumentów „pro” i „kontra”. Niezwykle ważne jest, aby zestawić zalety i wady, zanim przystąpisz do pisania. Trudno podać dobrą receptę na zebran e sensownych argumentów „za” i „przeciw”. W pisaniu rozwinięcia mogą Ci pomóc następujące wskazówki: « zapisz (w formie skrótowych notatek) argumenty, na których oprzesz swój wywód; najlepiej zrób to w języku angielskim, • zanotuj jak najwięcej argumentów, a potem wybierz te, które w Twoim odczu ciu są najbardziej przekonujące, ° jeśli brak Ci pomysłów, zastanów się, jakie wady i zalety czegoś dostrzegliby Twoi rodzice, Twój chłopak/Twoja dziewczyna, nie łubiani przez Ciebie sąsiedzi, a może nauczyciel angielskiego. Innymi słowy, spójrz na zagadnie nie z różnych punktów widzenia. Zakończenie Zakończenie wypracowania oznacza zajęcie stanowiska wobec omawianego tematu. Autor może jednoznacznie opowiedzieć się za jakąś opinią lub przeciw niej, może też w podsumowaniu przyjąć neutralny punkt widzenia, podkreślając, że istnieje równie dużo argumentów „za”, jak i „przeciw” . 242 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu „za i przeciw" Przydatne zwroty, wyrażenia i spójniki * wymienianie argumentów w rozwinięciu: • In the first place,... • To start with,... • To begin with,... • Firstly,... • Secondly,... • Thirdly,... • Finally,... • In addition (to this),... • Furthermore,... • Moreover;... • Besides, ... Komentarz Treść jest w pisaniu sprawą zasad niczą, ale nie można jej skutecznie przekazać bez odpowiednich środ ków językowych. prezentacja argumentów „za”: • The main/first/most important advantage of... • One/Another/An additional advantage of... • One point o f view in favour o f... • It is often suggested/believed/argued th at... • Some/Many people suggest/feel/argue that... • Some/Many people are in favour of/are convinced that... prezentacja argumentów „przeciw”: • The main/most important disadvantage/drawback of... • One/Another/An additional disadvantage of... • One point/argument against... • Some/Many people are against... przytaczanie przykładów, przyczyn lub skutków: • for example/instance, ... •such as... •like... • in particular, ... • therefore, ... •fo r this reason... •because... •as... •since... •a s a result,... wprowadzanie kontrastu, podkreślanie rozbieżności: • On the other hand, ... •H owever,... • Nevertheless,... • Nonetheless,... • Although... • Even though... • Despite/In spite of (the fact that)... podsumowywanie: • In conclusion,... • To conclude/sum up,... •A ll in a ll,... • All things considered,... • Taking all this into account/consideration,... * Patrz również Aneks I, str. 333. 243 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu „za i przeciw" P rzykład 3. Załóżmy, że temat egzaminacyjny brzmi: Napisz rozprawkę na temat: „Praca nauczyciela-blaski i cienie”. A. Zastanów się i zapisz poniżej co najmniej cztery wady i zalety pracy nauczyciela. Następnie przeczytaj tekst wypracowania napisany przez licealistkę i sprawdź, czy argumenty, których używa ona w swoim wypracowaniu, są zbieżne z Twoimi. Wskazówki Oczywiście pisząc tekst o obję tości 200-250 słów, nie można zawrzeć w nim zbyt wielu argu mentów. Trzy „za" i trzy „przeciw" wydaje się być maksymalną liczbą, ale dobrze na etapie planowania wypisać ich nieco więcej, a potem wykreślić te, które wydają się najmniej ważne, aktualne czy przekonujące. Komentarz Czy autorka ujęła w swojej pracy któryś z Twoich argumentów? Nie martw się, jeśli okazało się, że macie różne pomysły na napisanie tego wypracowania. Jest bardzo dużo argumentów, które są ade kwatne do tematu. Na następnej stronie zamieszczamy kilka w y mienianych najczęściej; pomijamy te, które wystąpiły w przyto czonym obok wypracowaniu. Czy możesz dodać coś do tej listy? 244 i AGAINST FOR « 12. 2. 3. 3. 4. 4. 7. Even though teaching is not treated as a highly prestigious profession nowadays, many women seem to choose this career as there are some obvious benefits involved. The most important advantage of being a teacher is that you can enjoy quite long holidays. There is no problem of taking leave in the summer months, which may be difficult in an office or a firm, and a teaching mum can take the children away and spend the holidays with them. Another good thing is that a teacher needs to develop his or her knowledge all the time. It means that they find out about new ideas and that is itself interesting. This contributes to overall personal growth. Furthermore, many people are convinced that teachers feel they have power over others, which may help them feel good and have high self-esteem. On the other hand, it happens more and more frequently that pupils are rude or unpleasant to teachers. Teachers may sometimes even be physically attacked or abused> as recent reports in the media show. Moreover, in addition to working at school they often spend hours correcting students' papers at home or preparing for lessons. Yet another negative aspect is a rather low salary. Teachers, especially in our country, earn poor money. Taking into consideration how difficult it is to control pupils and how hard truly devoted teachers have to work, in my opinion the negative points outweigh the positive ones. (238 slow) I Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu „za i przeciw" Wskazówki • • • • • Niełatwo jest w krótkim czasie, zwłaszcza pod wpływem stresu, wymyślić sporo argumentów „za" i „przeciw". Na pewno trening nie jest tu bez znaczenia. Aby wyrobić w sobie umiejętność szybkiego zebrania myśli i koja rzenia właściwych argumentów z różnymi tematami, postaraj się trzy, cztery razy w tygodniu usiąść na 15 minut, wymyślić jakiś temat i zapisać propozycje, które mogłyby posłużyć do napisania rozprawki. Dobrze jest wymie niać się pomysłami tematów rozprawek z koleżankami i kole gami z klasy; sporo też można skorzystać, porównując własne argumenty z wymyślonymi przez inne osoby. Pamiętaj jednak, że takie wprawki mają największą wartość, jeśli zapisujesz swoje myśli po angielsku, nawet jeśli zdarzy Ci się zrobić jakiś błąd. working w ith young people you yourself feel younger taking part in shaping young minds can bring satisfaction teachers are fairly independent in w hat they do creativity and new, interesting ideas can be used sometimes close bonds can be developed between the teacher and the student(s) (even friendship] AGAINST • stressful and sometimes frustrating jo b (when students are uninterested or refuse to cooperate) • a lot of responsibility on teacher's shoulders • difficult problems (drugs, pathological families) must often be dealt w ith • administrative duties are not pleasant • it can become routine and be boring w ith time • cooperation w ith some parents can be very difficult B. Przeczytaj jeszcze raz rozprawkę na temat: „Praca nauczyciela - blaski i cienie” i podkreśl w tekście wszystkie zwroty, wyrażenia i spójniki, dzięki którym wypowiedź jest spójna i uporządkowana. Następnie spróbuj ocenić pracę według podanych wcześniej kryteriów (por. str. 234-235). Zastanów się chwilę i przyznaj punkty w każdej kategorii, a następnie sprawdź w kluczu, jaka jest proponowana przez nas ocena tego wypracowania. TREŚĆ pkt KOMPOZYCJA pkt BOGACTWO JĘZYKOWE POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA pkt . pkt RAZEM pkt 245 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu „za i przeciw" Przykład 4. Poprzednie wypracowanie zostało napisane przez bardzo dobrą uczennicę Przeanalizuj teraz tekst r o z p r a w k i na temat: „Rower miejskim środkiem transport - wady i zalety”, który został napisany przez nieco słabszego ucznia. Zaznacz w tekście wszelkie popełnione błędy (w razie wątpliwości możesz posłużyć się słownikiem). Oceń wypracowanie zgodnie z przedstawionymi wcześnie kryteriami. Komentarz * Wypowiedź zawiera błędy językowe, ortograficzne, interpunkcyjne i stylistyczne. Zwróć uwagę na pisownię wyra zów, pamiętając zwłaszcza o tych, które sprawiają Ci trudność. Wia domo na przykład, że notorycznie źle piszemy wyrazy takie, jak because, really czy caught. Wskazówki Poprawiona wersja wypowiedzi znajduje się na stronie obok, natomiast oznaczenia błędów podano w kluczu. Bicycle is good to use, becouse it is cheap. No petrol is needed and you can go where you like. Sometimes you can go on a rough path or country road where a car or other transport couldn't go. Besides you don't wait for it like for a bus or train, bicycle waits for you. And you get good exercise too. You don't have to go to extra aerobic or gym lessons wich are expensiv however you exercise. Young people very like using bicycles. But there are disadvantages too. Riding in heavy traffic can be dangeros. Car drivers don't like bicyckles and acidents happen. Besides you smell pollution and it is not nice. And the bicycle can be stolen. You can't leave it and go to a shop or a pub. This happened to me twice alredy. And wether is a problem sometimes. When it is a nice day, going on a bike is plesant, but when it is raining, it is not nice. I think that bicycle is good for us as it helps you be fit and it is fun to ride. In town you can use it to go where you want without paying for a ticket or petrol. But in winter time it can not be used, so it is a good transport'for good wether. (220 slow) TREŚĆ pkt 246 KOMPOZYCJA pkt BOGACTWO JĘZYKOWE pkt POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA pkt RAZEM pkt Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu „za i przeciw" A oto to samo wypracowanie, napisane po tym, jak nauczyciel wskazał uczniowi błędne formy językowe oraz niepoprawne sformułowania i wytłumaczył, jak można je poprawić. Jeśli chcesz, samodzielnie popraw usterki w tekście zamieszczonym na poprzedniej stronie, a potem porównaj swoje poprawki z nową wersją. Upewnij się, czy popraw iłeś/popraw iłaś wszystkie błędy ortograficzne. It is good to use a bicycle, because it is cheap. No petrol is needed and you can go where you like. Sometimes you can go on a rough path or a country read, where a car or other vehicle could not go. Besides, you do not need to wait for it like for a bus or train/ in fact, the bicycle always waits for you. Additionally, you get good exercise. So you exercise but you do not have to go to extra aerobic or gym lessons, which are expensive. Young people like using bicycles very much. But there are disadvantages too. Riding in heavy traffic can be dangerous. Car drivers do not like bicycles and accidents happen. What is more, you breathe polluted air and it is not nice. And the bicycle can be stolen: you cannot leave it and go to a shop or a pub. This has already happened to me twice. Moreover, the weather is a problem sometimes. When it is a nice day, going on a bike is pleasant, but when it is raining, it is not nice. I think that riding a bike is good for everyone as it helps you be fit and it is fun to ride.. In town you can use it to go where you want without paying for a ticket or petrol. But in winter time it cannot be used, so it is a good form of transport for good weather. (242 slowa) > 247 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu „za i przeciw" P rzykład 5. A te ra z p rze czytaj inn ą rozprawkę n a p isa n ą n a tem at: „R o w e r m iejskim ś ro d k ie transportu - w a d y i za le ty ”. Komentarz Wypracowanie obok zostało napi sane dość staranną angielszczyzną. Ale to za mało! Niestety, piszący nie zrozumiał dobrze tematu. Może nie przeczytał go starannie, może zasugerował się podobnym tema tem o przyjemnościach i proble mach posiadacza roweru, na który niedawno się wypowiadał. Oczywi ście aż tak „opaczne" zinterpreto wanie tematu zdarza się niezmier nie rzadko i chodaż w zasadzie możliwe, jest nader mało prawdo podobne. Musisz pamiętać, że praca, która nie jest na temat, nie podlega ocenie egzaminatorów. 248 Many of my friends like bicycling. We even have something like a cycling club. So we meet at weekends and go to different places together. Sometimes we even go camping. Going to places by bike is great fun. You are cycling and you feel fresh air brushing against your cheeks. You look much healthier after a ride like this. And if you feel like admiring a beautiful view or taking a photograph of an interesting sight, you can do it without any problem. Furthermore, you can attach a picnic basket at the back and enjoy having a snack in a nice place of your own choice. That does not mean that cycling is always nothing but fun. I was once caught by a sudden thunderstorm, and as a result of riding in pouring rain, I spent a couple of days in bed with a fever. Another problem with bicycles is that riding may not be very safe. Cycling on busy, crowded roads can be positively dangerous. Being hit by a car or, even worse a van or lorry, can cause serious injury and sometimes be fatal. In conclusion, it can be stated that cycling can be a rewarding and pleasant hobby. The disadvantages mainly have to do with the fact that the cyclist is not protected against unfavourable weather or dangers on the road. Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu „za i przeciw" Skoro arkana pisania rozprawek typu „za i przeciw" są Ci już dobrze znane, czas przystąpić do dzieła. Przed pisaniem przygotuj sobie zegarek, wyłącz telefon, żeby nikt Ci nie przeszkadzał, i posługując się wyłącznie zawartością własnej głowy, napisz wypracowanie. Proponujemy, żeby na początku, zanim nabierzesz wprawy w pisaniu rozprawek, przyjąć następujący styl pracy: > przed samym przystąpieniem do ćwiczenia możesz przeglądnąć jeszcze raz zamieszczone w tym rozdziale wskazówki i przypomnieć sobie przydatne przy pisaniu rozprawek zwroty, > przeczytaj uważnie temat wypracowania, > zanotuj wszystkie argumenty „za” i „przeciw”, które przychodzą Ci do głowy, > zakreśl te, które uważasz za najbardziej przekonujące, > wypisz inne kluczowe słowa czy zwroty, które wiążą się z tematem rozprawki i mogą przydać się przy pisaniu, > wypisz sobie (z pamięci!) spójniki i wyrażenia, które używane są do prezentacji argumentów „za” i „przeciw” , podsumowania itp., ^ kontroluj czas - etap przygotowawczy nie może zabrać Ci więcej niż 7-10 minut, Komentarz Potraktuj wskazówki obok jak rady życzliwej osoby, a nie żelazny plan, od którego nie może być odstępstw. Każdy ma swój własny styl pracy i nauki; nie można w takich sytuacjach ślepo podporządkowywać się narzu conym wzorcom. Podane rady pomogą wielu uczniom, ale może się zdarzyć, że w Twoim przyp adku nie będą zbyt skuteczne. Ważne jest, aby krytycznie przyjrzeć się temu, co pomaga i co przeszkadza Ci w pisaniu, w wyniku czego wypracujesz sobie swój indywi dualny zestaw wskazówek. Nie ma w tym niezłego. > zastanów się nad tym, jak rozpoczniesz wypracowanie, i napisz wstęp, > posługując się uprzednio napisanym planem i przydatnymi wyrażeniami, napisz część rozwinięcia dotyczącą pozytywów (pamiętaj o formalnym stylu!), > przejdź do negatywnych aspektów (nie zapomnij o odpowiednim stylu!), napisz konkluzję, > policz szybko wyrazy (dobrze jest wiedzieć, ile miejsca zajmuje 200-250 słów, aby szybko oceniać wizualnie objętość pracy), > przeczytaj tekst, popraw błędy, które zauważysz, > zapisz czas - pisanie oraz poprawa błędów nie powinny Ci zająć więcej niż 60 minut. Jeśli nie mieścisz się w czasie, jest to wskazówka, że musisz na to zwrócić baczną uwagę, > odłóż kartkę na bok, na 5 minut oderwij myśli od tego, co napisałeś/napisałaś - spójrz za okno, zamknij oczy, weź parę głębszych wdechów lub wykonaj inną odprężającą czynność, > jeszcze raz weź długopis do ręki i przeczytaj tekst, tym razem zwracając szczególną uwagę na błędy, które są Twoją ewidentną bolączką (może nauczyciel często podkreśla je w Twoich pracach albo masz świadomość, że pewne błędy popełniasz stale). Zwróć uwagę na kolejność elementów w zdaniach (podmiot, orzeczenie, określenia), czasy gramatyczne (poprawne formy czasowników), odpowiednie wyróżnienie akapitów (poprzez wcięcia), pisownię wyrazów, które sprawiają Ci trudność (każdy ma jakieś problemy z ortografią - np. wiemy, że notorycznie źle piszemy wyrazy takie jak because, really, caughf), > teraz odłóż wypracowanie i poczekaj, aż będzie Ci je mógł ocenić nauczyciel lub kolega/koleżanka, a jeśli to nie będzie możliwe, za dwa, trzy dni (koniecznie odczekaj!) przeczytaj ponownie napisany tekst i staraj się go ocenić według znanych Ci kryteriów. Komentarz Nie można zapomnieć o nie zwykle ważnej roli nauczyciela w procesie kształtowania spra wności pisania. Nic nie zastąpi uwag nauczyciela języka obce go, który świetnie orientuje się, jak oceniane są prace egzamina cyjne, i ma w tej dziedzinie od powiednią wiedzę i doświadcze nie. Przy dużym obciążeniu naj rozmaitszymi obowiązkami, nie każdy nauczyciel będzie w sta nie, mimo najlepszych chęci i og romnego zaangażowania, spra wdzić wszystkie zadania wszy stkich uczniów. Dobrze więc nauczyć się samooceny, gdyż dzięki temu masz szansę poznać swe słabsze i mocne strony. W ten sposób rozwijasz również swoje umiejętności językowe i zdobywasz samodzielność. 249 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu „za i przeciw" Wskazówki Proponujemy Ci napisanie czterech pierwszych rozprawek z wykorzy staniem wybranych argumentów „za" i „przeciw" spośród tych, które zostały podane. W kluczu znaj dziesz miniplany do pozostałych tematów oraz przykładowe teksty wypracować do wszystkich zadań. Nie traktuj ich jako modelowych wypowiedzi. Ucieszysz się zape wne z informacji, że we współczes nej dydaktyce pisania unika się terminu „tekst modelowy". Są ku temu przynajmniej dwa ważne powody. Po pierwsze, model koja rzy się wielu z nas z czymś niedości głym, idealnym, prawie poza zasięgiem zwykłego śmiertelnika, a przecież dobre czy nawet bardzo dobre teksty piszą zwykli ludzie i to nie tylko native speakerzy, ale również uczący się danego języka jako obcego. Po drugie, uznanie jakiegoś tekstu za model oznacza, że jest jakiś jeden wzorzec (prawie jak słynny wzorzec metra w Sèvres pod Paryżem) i koniec. Oczywiście nie jeden, lecz wiele tekstów, czasem dość różnych, może w za dowalający sposób spełnić kryteria bardzo dobrej wypowiedzi pise mnej, stąd nie ma jednego modelu. Z ad an ie 1. (18 pkt.) Napisz r o z p r a w k ę na temat: „Internet dobrym sposobem na zawieranie nowych znajomości - argumenty za i przeciw”. Wypowiedź powinna zawierać od 200 dc 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. AGAINST a lot of people to meet easy to find those with similar interests, hobbies, etc. you can "talk" to others whenever you feel like it sometimes you can share very intimate details (in fact you can stay anonymous; they will not meet you in real space) what some write about themselves may be untrue is that "true" communication? (no face-to-face contact) hardly ever long-lasting friendships (superficial, not real bonds) Z ad an ie 2. (18 pkt.) Napisz r o z p r a w k ę na temat: „Reality sh o w s- droga do sławy czy psychologiczna pułapka?” Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. AGAINST • fast track to becoming a public person ° often springboard to public career (politics, media) • rewards; sometimes big money to be won ' • a feeling of being better than others, a sense of achievement • test o f one's strength ♦ privacy given up - being constantly watched is nothing nice ♦ stressful competition; conflicts with other participants; separation from home and family - psychological discomfort ♦ very few winners; others fail and may feel frustrated Z ad an ie 3. (18 pkt.) Napisz r o z p r a w k ę na temat: „Bycie jedynakiem - błogosławieństwo cz. przekleństwo?” Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełnia: wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. FOR AGAINST • no one to be envious of ♦ parents can devote their undivided attention • no problems with inheritance • no problems with siblings (no fights, no extra duties) • getting a larger share of the family's income • no other child to socialise with at home • selfishness and egocentrism may develop • no close family in mature life • no one else to help with ageing parents • no one else to share household duties with H 250 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu „za i przeciw" Zadanie 4. (18 pkt.) Napisz rozprawkę na temat: „Praca - przekleństwo czy błogosławieństwo czło wieka?” Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. M FOR I • work fills the day • attractive activities would be less ! attractive if we could spend unlimited time on them • holidays would lose their flavour • successful life = successful career: j whatever would be left without work? AGAINST ■ • a source of frustration (seeking promotion means competition] • crucial aspects of life (e.g. family) sacrificed ° work-related diseases Zadanie 5. (18 pkt.) Napisz rozprawkę na temat: „Komputer jako maszyna edukacyjna - zalety i wady1’. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Zadanie 6. (18 pkt.) Napisz rozprawkę, w której przedstawisz dobre i złe strony zorganizowanych form wypoczynku. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Zadanie 7. (18 pkt.) Napisz rozprawkę na temat wprowadzenia całkowitego zakazu palenia w miejscach oublicznych, prezentując argumenty „za” i „przeciw”. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Zadanie 8. (18 pkt.) Napisz rozprawkę o wadach i zaletach bycia indywidualistą. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskaza nej w poleceniu. Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu opinion essay ; — ^ Niełatwo zdecydować się na polskie wyrażenie, które odpowiadałoby w pełni angielskiemu terminowi opmion essay, chociaż ze względu na subiektywny charakter wypowiedzi wydaje się, że teksty objęte tym mianem bliższe są polskiej nazwie esej. Nie wchodząc w rozważania natury terminologicznej, podkreślmy, że chodzi tu o szkice pisemne, w których autor prezentuje swoje stanowisko na określony temat. W tego typu tekstach najważniejsze jest jasne przedstawienie własnego sądu czy opinii i uzasadnienie tezy prezentowanej przez autora odpowiednio dobraną argumentacją. Z reguły jeden akapit tekstu poświęcony jest omówieniu odmien nego od prezentowanego w eseju punktu widzenia. V_______________________________________________________________ > Schemat rozprawki typu opinion essay Rozwinięcie Akapit 2 Prezentacja głównego argumentu oraz stosownych powodów czy przykładów podbudowujących tezę autora. Akapit 3 Przedstawienie kolejnych argumentów wraz z odpowiednio dobranymi przykładami na poparcie sformułowanej opinii. Akapit 4 Zarysowanie odmiennego stanowiska w oparciu o właściwe przykłady czy racje*. V_______________________________________________ y Zakończenie / \ Ostatni akapit Podsumowanie argumentacji z ponownym przedstawieniem opinii autora wobec omawianych kwestii. * Liczba akapitów zależy od liczby głównych argumentów, które są zawarte w tekście. 252 J Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu opinion essay Struktura akapitu w rozprawce typu opinion essay Każdy akapit w rozwinięciu powinien zawierać zdanie kluczowe, które wprowa dza lub podsumowuje jego treść. Kolejne zdania powinny być rozwinięciem/ uzasadnieniem głównej myśli i prezentować stosowne racje, argumenty i przy kłady na jej poparcie. ^Zdanie kluczowe Technological progress would not be possible without advances in scientific fields. I Komentarz W odróżnieniu od rozprawek typu „za i przeciw", tekst prezentujący opinię piszącego na wskazany temat przewiduje sformułowanie stanowiska autora już w pierw szym akapicie. Uzasadnienie Thanks to modern medicine people live longer and certain fatal diseases have been eliminated Life is much more comfortable and enjoyable with fast cars, labour-saving devices, 3-D movies and Jacuzzi. Przydatne zwroty • It is my belief/opinion that... • I believe/feel/think that... • To my m ind... • It seems/appears to me that... • I am (fully) covinced that... • I am inclined to believe that... • ’ do not agree that/with... • I (fully) support the view th at... • am totally against... • could not disagree more with that... Porady dotyczące pisania rozprawek typu opinion essay -rzygotowując się do pisania rozprawki prezentującej punkt widzenia “a określony temat, warto: a* zapisać krótko argumenty, które przemawiają za Twoją opinią, zastanowić się nad faktami czy przykładami, które uzasadniają Twoje stano wisko, > uwzględnić przeciwstawny punkt widzenia i zwięźle go sformułować, > wypisać sobie wyrażenia i spójniki, które są przydatne w konstruowaniu wy wodu, ' zastanowić się nad interesującym wstępem i zakończeniem. - sząc tekst: pamiętaj o formalnym stylu (zob. str. 237), ^ staraj się, aby w każdym akapicie na początku lub na końcu znalazło się zdanie kluczowe, które streszcza myśl przewodnią tej części pracy, ^ kontroluj długość wypowiedzi, ^ staraj się skorzystać z wyrażeń i spójników, które występują w tego rodzaju wypowiedziach. 253 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu opinion essay Komentarz Tak sformułowany temat wymaga napisania wypracowania, w którym autor przedstawi własną opinię. Oczywiście podstawą do napisania eseju jest plan - lista zagadnień, które chcemy w nim poruszyć. Autor rozprawki przygotował nas tępujący wstępny schemat swojej wypowiedzi pisemnej: Pian rozprawia W stęp Przykład 1. Przeczytaj rozprawkę na temat: „W dzisiejszych czasach przyszłość należy wyłą cznie do specjalistów w naukach ścisłych”, a następnie zapoznaj się z jej oceną. Many recent developments in genetic engineering and computer technology seem to suggest that the future of mankind depends on biologists, physicists, and mathema ticians, and that the humanities are no longer so important. However, is true progress possible in the world without philosophy, literature, art or music? I strongly believe that man's prosperous and promising future does not lie only in the Określenie tematu: »new technologies which are hands o f scientists. Firstly, technological advances always result in political and signs of progress suggest that the future belongs to biologists, social changes, which lead to new ethical problems. So human physicists, etc. functioning involves spheres beyond what can be measured, Twoja opinia: • but I believe there is no future without music, literature, art Rozwinięcie Argument!: «technological advances —► po litical & social change Argument 2: »things crucial in life - pleasure, relationships, etc. — ► nothing to do with hard science Kontrargument: •progress rests on discoveries made by scientists; life is made comfortable and enjoyable thanks to inventions (cars, Jacuzzi) Zakończenie calculated and analysed chemically. Secondly, the quality o f life is affected not only by hi-tech devices but also by aesthetic pleasure, relationships with others, and finding answers to questions that have to do with happiness, aims o f human existence and the like. Hard science may not be able to help much with that, whereas philosophy, literature and art can. On the other hand, technological progress would not be possible without advances in scientific fields. Thanks to modern medicine, people live longer and certain fatal diseases have been eliminated. Life is much more comfortable and enjoyable with fast cars, labour-saving devices, 3-D movies and Jacuzzi. While, undeniably, there will not be much progress without hard scientific research, those who write poetry, make films, compose music and investigate history also contribute greatly to the future o f humanity. After all, the term 'humanistic' Wniosek: comes from 'human' and I strongly support the view that there »there is no future without will not be humanity without human sciences. (248 stow) humanisticdisciplinestoo 254 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu opinion essay Ocena kryterialna Spróbujmy odpowiedzieć na podane pytania odnoszące się do kryteriów oceny zadań pisemnych: I. Treść • czy autor formułuje wypowiedź zgodną z tematem? • czy przedstawia tezę lub antytezę adekwatną do tematu? (podkreśl odpowiednie zdania w tekście) °czy podaje właściwie dobrane argumenty dla poparcia swojego stanowiska? (zastanów się, które z nich Ty uważasz za najbardziej przekonujące; postaraj się wymyślić chociaż jeden dodatkowy argument, który uzasadnia opinię autora) • czy tekst zawiera odniesienie do przeciwstawnego poglądu? (znajdź odpowiedni fragment) ®czy autor podsumowuje temat? Twierdzące odpowiedzi na postawione pytania oznaczają, że wypowiedź spełnia wszystkie kryteria odnoszące się do treści i zasługuje na maksymalną liczbę punktów. II. Kompozycja • czy tekst jest w pełni spójny, harmonijny i podporządkowany myśli przewodniej? (zastanów się, co przyczynia się do spójności omawianego tekstu; podkreśl odpowiednie spójniki i wyrażenia) ° czy wypowiedź ma wstęp, rozwinięcie i zakończenie, z zachowanymi właściwymi proporcjami między poszczególnymi częściami? ®czy układ graficzny pracy wyodrębnia je j poszczególne części T ° czy objętość pracy mieści się w podanych granicachT (pamiętaj, że każde wypracowanie na poziomie rozszerzonym powinno mieć 200-250 słów) Tekst jest w pełni zgodny z kryteriami kompozycji, uzyskuje więc maksymalną liczbę punktów. III. Bogactwo językowe • czy słownictwo i frazeologia są urozmaicone? czy można je zakwalifikować jako właściwe dla poziomu zaawansowanego, średnio zaawansowanego czy podsta wowego? eo jakim poziomie zaawansowania piszącego świadczą użyte w tekście struktury składniowe? (można przyjąć, że poprawne użycie zdań złożonych, trybu warun kowego, strony biernej, konstrukcji względnych itp. przez ucznia kończącego szkołę średnią oznacza poziom zaawansowany) • czy autor zachowuje jednorodny styl, odpowiadający formie i treści wypraco waniaT Pod względem bogactwa językowego tekst zasługuje na maksymalną liczbę punktów. IV. Poprawność języka • czy liczba błędów językowych, ortograficznych i stylistycznych przekracza 5% liczby słów, co oznaczałoby odjęcie punktów za poprawność językową? (w przypadku tekstu o długości 250 słów, liczba tych błędów musiałaby przekraczać 12,5 błędu, przy liczeniu usterek ortograficznych i inter punkcyjnych jako 0,5 błędu.) poprawność językowa tekstu jest bez zarzutu. TREŚĆ 5 pkt. KOMPOZYCJA BOGACTWO JĘZYKOWE POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA 4 pkt. 5 pkt. 4 pkt. RAZEM I 18 pkt. ’ Kursywą podajemy kryteria drugorzędne. Patrz punkt III Wprowadzenia, str. 234-235. 255 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu opinion essay P rzykład 2. Przeczytaj dwie rozprawki napisane na lekcji, w czasie której uczniowie najpierw przedyskutowali, a potem przedstawiali na piśmie swoje opinie na temat: „Przeprowadzanie testów na zwierzętach powinno być surowo zabronione”. Stworzyli wspólny plan, następnie napisali wypracowanie. Oto dwa wybrane teksty. Porównaj je i zastanów się nad ich oceną. Komentarz * Wypowiedź zawiera błędy. Plan rozprawki Wstęp Określenie tematu: • campaigns against animal testing have a long history - not much has changed Twoja opinia: • I strongly support the view that it should be banned Rozwinięcie ł■ ^ Campaigns against animal testing have long history, but so far they have not changed things a lot. Of course, thanks to them people may know more about what happens in some laboratories, and some may choose to buy products not tested on animals, but, sadly, not much more has been changed. I strongly support the opinion that animal testing should be banned. It is awful to think that men make animals feel pain. Some animals live in very inhumane conditions: they live only for tests. Moreover, the conditions in which animals are kept in laboratories are sometimes terrible: cages are small and dirty and the smell is awful. Animals are not really treated like living creatures but like things. Moreover, some tests that are used on them seem to be unnecessary. For instance, tests of new cosmetics could be replaced by other methods. Some people see nothing wrong in animal testing, because they believe it is a lesser evil. They say that it is better to sacrifise animals and to save human lives. To my mind, a lesser evil is still an evil. It is awful that men abuse animals in this way. Wrongdoing should not be done, even in the name of science. Money should go into finding other methods of testing. (213 słów) Argument 1: • humans make animals suffer Argument 2: • animals in 'aboratories live in inhumane conditions Argument 3: • some tests (cosmetics) could be replaced by other methods Kontrargument: • many treat it as a lesser evil: human lives can be saved Zakończenie Wniosek: °"a lesser evil is still an evil"; wrongdoing cannot be done even in the name of science; instead, money should be spent on developing other, more humane methods of testing. Ocena kryterialna I. Treść Uczeń formułuje wypowiedź zgodną z tematem, teza jest postawiona jasno, podane argumenty są dobrze dobrane, przeciwstawne stanowisko jest ujęte w tekście, autor podsumowuje temat. II. Kompozycja Tekst jest częściowo spójny (np. brak właściwych spójników we wstępnym akapicie i w zakończeniu) i nie do końca harmonijny: wstęp jest dość obszerny, a dwa akapity w rozwinięciu zawierają zaledwie dwa zdania (fragmentaryczność); układ graficzny pracy wyodrębnia poszczególne je j części, a je j objętość mieści się w podanych granicach* Ili. Bogactwo językowe Słownictwo, frazeologia i struktury składniowe pracy świadczą o średnim stopniu zaawansowania językowego. Autor stosuje nieliczne powtórzenia (dwukrotne użycie may w drugim zdaniu, powielenie wyrażenia have/has changed w pierwszym akapicie, and powtórzone dwa razy w jednym zdaniu, moreover powtórzone w dwóch zdaniach blisko siebie), styl wypowiedzi nie jest w pełni jednorodny* IV. Poprawność języka Praca zawiera błędy stanowiące mniej niż 5% liczby użytych słów (zamiast have long history powinno być have a long history, zamiast they live only for tests powinno być they live only to be tested on, w wyrazie sacrifice jest błąd ortograficzny). TREŚĆ pkt KOMPOZYCJA pkt BOGACTWO JĘZYKOWE pkt POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA pkt Kursywą podajemy kryteria drugorzędne. Patrz punkt lii Wprowadzenia, str. 234-235. 256 RAZEM pkt Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu opinion essay Campaigns against animal testing have a long history, but they have not been very successful. People may be more conscious of what happens in some laboratories, and some customers will prefer products not tested on animals, however, the law has not been changed. I strongly support the view that animal testing should be banned. It is awful to think that men inflict pain on animals. Some of them never live a normal life and are not really treated like living creatures but like objects. Moreover, the conditions in which animals are kept are sometimes terrible: cages tend to be small; the smell is awful. Furthermore, some tests that animals are exposed to seem to be unnecessary. For instance, tests of new cosmetics could be replaced by other methods. The idea to try out lipstick or mascara on cats or monkeys is preposterous. Some people do not understand the fuss about animal testing, because they believe it is a lesser evil. They argue that it is better to sacrifice animals and to save human lives. The question arises though: is it really fair and ethical? In my estimation, a lesser evil is still an evil. The more so when it is done onto those who are at the mercy of humans. In an era when man travels to outer space, innocent animals should not have to suffer for our sake. I think that money spent on animal testing should be invested in devising alternative testing procedures. (245 słów) Ocena kryterialna i. Treść .‘/ypowiedź jest zgodna z tematem, teza jest postawiona jasno, argumenty są odpowiednio dobrane, odmienny pogląd został uwzględniony, a tekst właściwie oodsumowany. II. Kompozycja Tekst jest spójny i harmonijny, a układ graficzny pracy i je j objętość są bez zarzutu* III. Bogactwo językowe Słownictwo, frazeologia i struktury składniowe pracy są dość urozmaicone i świad czą o wysokim stopniu zaawansowania językowego. Styl pracy jest jednorodny adekwatny do treści i formy * IV. Poprawność językowa •‘/wypracowaniu nie ma błędów. TREŚĆ pkt KOMPOZYCJA pkt BOGACTWO JĘZYKOWE pkt POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA pkt RAZEM pkt -rsyw ą podajemy kryteria drugorzędne. Patrz punkt iii Wprowadzenia, str. 234-235. 257 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu opinion essay Wskazówki Przemyślenie zawartości wypraco wania i sporządzenie planu rozpra wki znacznie ułatwi napisanie dobrze skomponowanego tekstu. Plan rozprawki P rzykład 3. Przedstaw w formie rozprawki swoją opinię na temat: „Rodzice powinni ściśle kontrolować, z kim utrzymują kontakty ich dzieci”. Posługując się zapropono wanym planem, napisz wypracowanie. Swój tekst możesz następnie porównać z przykładową rozprawką, którą zamieszczamy poniżej. There has been a lot o f discussion in the media recently on what parents can do to bring up children to be worthy, successful and good individuals. The idea that strict control over W stęp who children socialise with as one of the important measures to Określenie tematu: be taken is, in my opinion, a bad idea. Firstly, exerting effective control over who a son or daughter mixes with is impossible. Parents go to work; children go to • parents' rights to control their children's upbringing Twoja opinia: •control NOT a good idea Rozwinięcie Argument 1: • virtually impossible: parents are at work, children are on school. There cannot be constant supervision. Besides, even if it were possible, how would a child feel about this? Would a parent like to be a prison guard? Secondly, if you really want to do something that your parents do not approve of, you can find ways o f not disclosing it. So if their own a child is keen on meeting someone, parents may not even know Argument 2: about it. Creating a situation in which children learn to lie, deceive • if they want to socialise with and be dishonest is undesirable. Consequently, a good relationship between parents and children is spoilt: too much somebody, they will do It without permission Argument 3: • too much control spoils good rapport Kontrargument: • parents cannot allow children to be in close contact with de linquents control thus turns against the parents. On the other hand, surely parents cannot accept it when the child gets into bad company because many things can go wrong then. Mixing with drug dealers or those who steal cannot be tolerated. All things considered, it seems to me that developing mutual trust and understanding between parents and offspring cannot Zakończenie Wniosek: • the point is not control but de veloping mutual trust and un derstanding; making children accept the system of values that parents support 258 be overestimated. If parents are able to make children accept the system o f values they believe in, no extra control is necessary. (248 slow) Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu opinion essay Przykład 4. Przeczytaj schematyczną mapę pamięci, która stanowi plan r o z p r a w k i na temat: „Trening sposobów relaksowania się i radzenia sobie ze stresem powinien być wprowadzony do programów szkolnych" i na podstawie tych ujętych hasłowo myśli napisz rozprawkę na ten temat. Porównaj swój tekst z wypracowaniem kolegi. Wskazówki Pamiętaj, że napisanie planu ma być pomocą i ułatwieniem w two rzeniu tekstu. Nikt Twojego planu nie będzie oceniał; ma on służyć tylko Tobie. Nawet bardzo lako niczne notatki czy schematyczne mapy pamięci, jeśli masz wprawę w posługiwaniu się nimi, mogą znacznie pomóc w napisaniu wypracowania. Everyone knows that too much psychological pressure and stress is detrimental not only to adults but also to children and teenagers. Sometimes young people cannot cope with too much stress and, as a result, tragic events happen. Therefore, introducing relaxation and stress control training as part o f school education seems to meto be a fantastic idea. The main argument in favour of such training in schools is that young people are more often than not psychologically disturbed. Teachers and parents frequently complain that youngsters are nervous and difficult to deal with, so providing training in stress control and relaxation techniques w ill be very useful, also from the perspective of adults. Additionally, calm and relaxed individuals are probably better learners. They are ready to absorb more, they w ill not cause as many problems in class and, in consequence, they w ill be more motivated. Moreover, in the long run negative attitudes towards school and teachers may be eliminated. However, the problem may be that some pupils w ill not treat classes on stress control and relaxation seriously. So they may not profit much, or even create problems during the relaxation sessions. Besides, there is the issue of w ho w ill teach this. The same teachers who induce frustration in the students? I believe that teaching students how to combat stress and relax can bring many benefits, not only to them. However, I find it difficult to believe that such a great idea may ever be put into practice. (245 słów) 259 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Rozprawka typu opinion essay Zadania Wskazówki Obok znajdują się propozycje te matów rozprawek wymagających zaprezentowania własnej opinii autora. Wykorzystaj zapropono wane schematy, pisząc pierwsze dwie rozprawki. W kluczu znaj dziesz plany do pozostałych tema tów oraz przykładowe teksty wypracowań do wszystkich zadań. Komentarz Nie podchodź do tekstów w kluczu jako tych „jedynie dobrych". Za mieściliśmy je, aby dać Ci możli wość wglądu w to, jak piszą inni uczniowie. Wszystkie wybrane pra ce zostały napisane przez bardzo dobrych i celujących uczniów i pod dane stosownej korekcie, aby wy kluczyć błędne konstrukcje czy sformułowania. Ponieważ jednak zostały napisane przez różne osoby, reprezentują rozmaite style pisania. Z ad an ie 1. (18 pkt.) Napisz rozprawkę na temat: „Czy supermarkety powinny być zamknięte w niedzielę?” Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Wstęp Closing supermarkets on Sunday - topic of public debate Rozwinięcie A rgum enty „za ” : Arguments for Sunday closing: • staff have to work hard on free days (women working in supermarkets are separated from families) • time spent on shopping is wasted (could be used differently: walks, etc.) • shopping is tiring; money often spent on useless things Kontrargum ent: People should be given freedom o f choice Zakończenie Social costs are dear: supermarkets should not stay open on Sundays Z ad an ie 2. (18 pkt.) Napisz rozprawkę na temat: „Telewizja ma dużą wartość edukacyjną”. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymóg typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Wstęp TV criticised; many programmes are not w orth watching, but some have educational value Rozwinięcie Argum enty „za ” : Educational value of TV: • news bulletins • programmes that facilitate learning and help in developing skills • documentaries make us aware of interesting facts « TV quizzes and contests teach too Kontrargum ent: Rubbishy stuff: soap operas, stupid reality shows, talk shows and films Zakończenie Educational role cannot be denied Z ad an ie 3. (18 pkt.) Przedstaw w formie rozprawki swoją opinię na temat: „Najważniejszych w życiu rzeczy nie można kupić za pieniądze”. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Zadanie 4. (18 pkt.) Przedstaw w formie rozprawki swoją opinię na temat: „Ogrody zoologiczne powinny przestać istnieć”. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Z ad an ie 5. (18 pkt.) Napisz rozprawkę na temat: „Pieniądze inwestowane w podbój kosmosu mogłyby być lepiej spożytkowane w celu rozwiązania problemów ludzkości”. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. 260 Egzamin pisemny “ Wypowiedź pisemna Recenzja Recenzja to forma wypowiedzi zawierająca omówienie i ocenę jakiegoś utworu, zjawiska czy wydarzenia z dziedziny życia kulturalnego lub literackiego. Głównym celem recenzji jest przekazanie informacji o książce, filmie, sztuce teatralnej, koncercie, wystawie, audycji radiowej itp. oraz przedstawienie krytycznej oceny omawianego dzieła czy wydarzenia. Najczęściej recenzje publikuje się w gazetach i czasopismach, ale może się zdarzyć, że są one częścią listu. W zależności od czytelników, dla których są przeznaczone, recenzje mogą być napisane stylem form alnym lub półoficjalnym . Schemat recenzji Wstęp Akapit 1 Informacje ogólne dotyczące utworu lub wydarzenia (tytuł, autor lub reżyser, tematyka, główne postacie itp.). c Rozwinięcie Akapit 2 Krótki opis dzieła (np. krótka charakterystyka głównych wątków utworu). Akapit 3 Uwagi analityczno-krytyczne dotyczące przedmiotu recenzji, czyli komentarz dotyczący kompozycji, głównych postaci, przyjętej konwencji itp.* V_____________________________________________________/ ^ s Zakończenie ——— — "" N Ostatni akapit Podsumowanie, zawierające ogólną ocenę recenzenta wraz z ewentualnymi słowami zachęty (lub zniechęcenia) do obejrzenia omawianego filmu, wystawy, spektaklu czy przeczytania książki. Funkcje i struktura recenzji określają zawartość tego typu wypowiedzi, która niejako z definicji obejmuje część informacyjną i część oceniającą. Część inform acyjna podaje istotne fakty na temat recenzowanej pozycji i jej zawartość zależy zasadniczo od tego, czy recenzja dotyczy książki, filmu, sztuki teatralnej, widowiska, audycji radiowej, czy wystawy lub koncertu. Z kolei część oceniająca (termin recenzja pochodzi właśnie od łacińskiego recensio = ocena) skupia się na sformułowaniu sądu o wartości dzieła, podkreśleniu jego walorów i ewentualnym wskazaniu słabych stron oraz zachęceniu (lub zniechęceniu) odbiorcy do zapoznania się z danym utworem. * Liczba akapitów może być różna w zależności od ilości informacji, które zawiera recenzja. 261 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Recenzja Ocena treści Zgodnie z kryteriami oceny recenzji na poziomie merytorycznym, aby uzyskać maksymalną liczbę punktów za treść, zdający powinien: osformułować wypowiedź zgodną z tematem, ° podać pełną informację o recenzowanej pozycji (twórcy, genezie utworu itp.), ° scharakteryzować krótko zawartość treściową utworu (prezentacja głównych wątków fabuły, bohaterów, zasadniczej problematyki dzieła itp.), «dokonać wieloaspektowej oceny dzieła (np. w odniesieniu do walorów literackich książki, gry aktorów w filmie, prowadzenia orkiestry w czasie koncertu czy sposobu ekspozycji obrazów na wystawie), «sformułować stosownie umotywowaną rekomendację dla omawianego utworu, wskazując na jego walory lub wady. Podanie tylko częściowych lub zbyt szczegółowych informacji, np. zamieszczenie pełnego streszczenia książki czy filmu, przez co recenzent pozbawia odbiorcę przyjemności odkrywania kolejnych etapów akcji, lub rekomendacja (pozytywna bądź negatywna) nie poparta właściwą argumentacją, powodują automatycznie obniżenie oceny punktowej za treść recenzji. Komentarz Musimy Ci zdradzić, że tekst ten został poprawiony przed zamie szczeniem w niniejszym opraco waniu. Uznaliśmy, że ponieważ recenzja nie jest formą łatwą, wy korzystamy w tej części podręcz nika teksty bezbłędne, aby maksy malnie ułatwić Ci poznanie tego gatunku. Odpowiednia wiedza na temat tego, co musi zawierać re cenzja, analiza dobrych przykłado wych recenzji zarówno pod kątem ich zawartości, jak i treści oraz odpowiednie przećwiczenie tej formy tekstu, pozwolą Ci właściwie opanować warsztat autora recen zji. Może po nabraniu wprawy pokusisz się o zamieszczenie swoich tekstów w jednej z anglo języcznych witryn internetowych poświęconych recenzjom? P rz y k ła d 1. Przeczytaj poniższe wypracowanie, do którego polecenie brzmiało: „Napisz recenzję książki, którą ostatnio przeczytałeś/przeczytałaś.” Zwróć szczególną uwagę na to, jak autor przedstawia elementy informacyjne, a jak ocenę omawiane; książki. The earlier novels in the Harry Potter series by the British author J.K. Rowling have undeniably attracted a wide audience all over the world, and bookfive is certainly no exception. Harry Potter and the Order o f the Phoenix is a story o f H a rry’s maturing. M ore is revealed about H arry’s background and about w hy V oldem ort wants to kill him. A new unpleasant character appears on the stage. Besides, there are new developments at Hogwarts, and H a rry’s inner strength is tested again, as he struggles w ith preparations fo r the fifth-year exams, has to deal w ith the changes in the G ryffindor Q uidditch team and must bear the increasing pain o f his scar. The tale is very interesting, even electrifying. In feet, turning the pages o f the book, the reader finds H arry’s fete definitely less predictable than in the earlier volumes. The magic and the secrets are revealed slowly and are bound to fascinate the younger audience, w hile adults w ill w ith o u t doubt appreciate the com plexity o f the plot. It w ill n o t be an exaggeration to say tha t J.K. Rowling uses her pen (o r rather her com puter keyboard) like a magic wand and takes us once again on an unforgettable and enjoyable journey, which is tru ly o u t o f this w orld. I strongly recommend Harry Potter and the Order o f the Phoenix to those w ho have read the earlier volumes and those w ho have n o t yet touched them. It w ill be a tru ly fantastic fantasy feast! (241 słów) 262 Recenzja musi odpowiednio zaprezentować recenzowaną pozycję. Odbiorca dowiaduje się już we wstępie, czego ona dotyczy. Recenzujący musi też podać pewne informacje na temat omawianego dzieła. W przypadku recenzji powieści Harry Potter i Zakon Feniksa. czytelnik znajdzie w tekście odniesienie do najbardziej istotnych elementów fabuły, nie oznacza to jednak, że pozna tym samym jej przebieg. Przywołanie ciekawszych epizodów ma na celu jedynie zainteresowanie odbiorcy treścią książki i zaostrzenie jego apetytu. Warto przy tej okazji zwrócić uwagę, że czasy gramatyczne, które występują w recenzji, to zazwyczaj czasy Present. Oprócz tego recenzja musi uwzględniać ocenę omawianego dzieła i właściwą rekomendację dla odbiorcy. Odpowiednio umotywowane zachęcenie (lub zniechęcenie, co ma miejsce w wypadku recenzji negatywnej) odbiorcy do zapoznania się z dziełem również jest ważnym elementem tej formy wypowiedzi. Ocena kompozycji bogactwa językowego I poprawności językowej Wymogi odnoszące się do kompozycji, bogactwa językowego i poprawności językowej są takie same dla wszystkich tekstów przewidzianych na egzaminie maturalnym i zostały omówione w punkcie III Wprowadzenia: „Szczegółowa punktacja i kryteria oceniania”, str. 234-235). Ocena kryteriaina Spróbujmy przeanalizować tekst recenzji książki Harry Potter i Zakon Feniksa według kryteriów oceny przewidzianych dla tego typu formy wypowiedzi. I. Treść Autor zawarł w tekście wszystkie potrzebne informacje o powieści, scharaktery zował krótko jej fabułę i dokonał odpowiedniej oceny dzieła, podkreślając walory godne uwagi czytelnika. II. Kompozycja Tekst jest niewątpliwie spójny i harmonijny, podporządkowany myśli przewodniej, ma właściwy wstęp, rozwinięcie i zakończenie, z zachowaniem odpowiednich proporcji między poszczególnymi częściami. III. Bogactwo językowe Bez zarzutu wydaje się też być język pracy: z urozmaiconym słownictwem, frazeologią i strukturami, charakterystycznymi dla dość zaawansowanego stopnia opanowania języka i poprawną stylistyką.* IV. Poprawność językowa W tekście nie ma błędów. TREŚĆ 5 pkt. KOMPOZYCJA BOGACTWO JĘZYKOWE POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA 4 pkt. 5 pkt. 4 pkt. . * Kursywą podajemy kryteria drugorzędne. Patrz punkt 111Wprowadzenia, str. 234-235. 1 RAZEM 18 pkt. Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Recenzja Wskazówki Bez względu na to, czego dotyczy recenzja, musi zawierać część informacyjną i ocenę. Oczywiście treść musi być odpowiednia do przedmiotu recenzji - inaczej opiszemy koncert czy wystawę, a inaczej film, do którego obej rzenia chcemy zachęcić osoby, które przeczytają nasz tekst. Zwracając szczególną uwagę na różnice pomiędzy treścią zawartą w poszczególnych recenzjach, przeczytaj teksty zamieszczone w przykładach nr 2 i 3. Komentarz Przykład, który zamieszczamy obok, to recenzja napisana przez znawcę muzyki, może więc ona w znacznym stopniu odbiegać od możliwości przeciętnego licealisty. Ponieważ jednak warto ucząc się czerpać z najlepszych wzorców, przeanalizuj wydrukowany obok tekst, mając świadomość, że nie został on napisany przez ucznia, ale przez specjalistę. Recenzje tego typu, zawierające specjalistyczne informacje i fachową ocenę, druko wane są w czasopismach, w Inter necie itp. Pewnie znawcy różnych gatunków muzyki mogliby pokusić się o napisanie podobnych tekstów, gdyby temat na egzaminie brzmiał: Napisz recenzję do działu „Nowe albumy" w kolorowym czasopiśmie. Nasze dalsze wskazówki i ćwiczenia nie będą odnosić się do pisania tekstów opartych na specjalisty cznej wiedzy, gdyż nie jest ona wymagana na egzaminie z języka angielskiego. 264 P rzykład 2. Przeczytaj recenzję filmu, który można polecić zarówno dorosłym, jak i młodym widzom. Shrek, a computer-generated film based on a book by William Steig, is an amusingand clever fairy-tale comedy. The title character, Shrek (voice of Mike Myers), is an ogre leading a relatively peaceful life, until an accidental meeting with Donkey (voice of Eddie Murphy). Donkey is escaping the soldiers who are trying to deport all the fairy-tale creatures that live in the forest close to Shrek’s swamp. Donkey’s strong emotional bond with Shrek is thus initiated and their impressive and hilarious adventures begin. There is the struggle with a monster, romance and an unexpected ending. But it is not so much the plot but rather the dialogue in the film that makes it a masterpiece. Shrek and Donkey’s conversations are full of witty language and interesting wordplays, which, unfortunately, only the adult audience are likely to appreciate. In feet, the actors dubbing the characters have done an extremely good job and definitely without the stars’ voices the film would not be what it is. Shrek is a great comedy to be enjoyed by both children and adults, though probably for slightly different reasons. Children are likely to be impressed by the characters, the plot and the animation; their older siblings, parents and grandparents will find pleasure in interpreting the double meanings of the dialogues, grotesque figures and humour of which there is a lot in the film. Shrek fully deserves a recommendation as a film for the whole family. It is fun to watch and listen to. (247 słów) P rzykład 3. Przeczytaj teraz tekst recenzji albumu muzycznego. Norah Jones’ debut album Come away with me remains one of the more unique CDs on the market. The music is a blend of jazz, folk, country with a little touch of pop. The first song, “ Don’t Know Why” is a great example of the simplicity the whole album represents. Simple piano and vocals from Jones, simple guitar, bass and brush drums as accompaniment, allow the music to sound truly natural and Jones’ impressive vocals to flow slowly from the speakers. The final song is the similarly quiet “The Nearness of You,” where the only accompaniment to Jones’ voice, which is mature beyond her years, is the piano. The in-between highlights include “Cold, Cold Heart,” a remake of the Hank Williams classic, “Come away with Me,” the title track, and “Shoot the Moon,” a solemn ode to a lost love. A t first, the album’s simplicity makes the disc sound a bit long, but repeated listenings make it possible to appreciate fully the finely tasteful playing and the incredibly soothing voice of the soloist. I thoroughly recommend Come away with me. This album will particularly appeal to listeners with an ear for softer, more sensual sounds. Listening to the songs is a rewarding experience that will provide the ample soundtrack to your long summer days, as well as your intimate winter evenings. Don’t hesitate to buy it! Itwillsoon be one ofyour most favourite CDs. (236slow) Adapted from www.iq451 .com oraz www.interneted.com Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Recenzja 1 Przydatne zwroty prezentacja dzieła w akapicie wstępnym: •...is a novel/play written by... • The film is directed by... ° It is a comedy/horror film/love story. • This well-written/informative/fascinating/thought-provoking book is ... • The film/book/play is set in .. ./tells the story o f.. ./is based o n ... krótki opis dzieła: • The story begins w ith... • The story concerns/is about... • The plot evolves around/involves/focuses on... • It has a tragic ending. • The CD opens w ith... •A s for the lyrics,... • Most of the tracks a re ... — Wskazówki W komponowaniu recenzji pomoc ne jest korzystanie z utartych zwrotów i wyrażeń, j 1które używane J są w tego typu wypowiedziach pisemnych. Dobrze jest je sobie przyswoić, gdyż na ich podstawie możesz stworzyć wypracowanie. uwagi analityczno-krytyczne: • It is rather boring/confusing/slow. • The plot is gripping/dramatic/fascinating/suspense-filled/fast-moving/ predictable/confusing/dull/unimaginative. • The play/film/series has a strong/star-studded/mediocre cast. • The acting is moving/powerful/exceilent/weak/disappointing/unconvincing. • The script is touching/witty/hilarious/boring/mundane. • It is beautifully/brilliantly/sensitively written/directed. • The music on this CD is stimulating/moving/inventive/unimaginative. • The lyrics are thought-provoking/profound/meaningful/cliched/awful. • The songs are outstanding/impressive/remarkable/weak/dull. rekomendacja: • You should definitely see/read/iisten to... • Don't miss it. It is well worth seeing/reading/listening to, since... • On the whole, 1would recommend it in view o f the factthat... • It is a classic o f its kind./It is sure to be a hit. • it is bound to be a box-office hit. • 1would not recommend it because... • It is a bore to read since... 265 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Recenzja Wskazówki Ze względu na bardzo oczywistą funkcję i przejrzystą strukturę, pisanie recenzji nie jest wcale trudne. Podstawą napisania uda nego tekstu jest przestrzeganie konwencji tego gatunku oraz właściwa znajomość recenzowa nego utworu. Istotne jest tu oczy wiście zdobycie odpowiedniej wprawy na drodze ćwiczeń. P rzykład 4. Przeczytaj tekst wypracowania, do którego polecenie brzmiało: „Napisz recenzję książki, która głosi uniwersalne przesłanie.” A number of books from different times and epochs can be identified as having a universal appeal. A relatively recent book which, I think, conveys a message relevant to man regardless o f the times and the place he lives in is The Alchemist by Paolo Coelho. The Alchemist is a story o f a boy, Santiago, who is a shepherd from a small Andalusian village. Santiago dreams o f discovering the w orld and its treasures. He travels to a foreign land and in spite of many problems and obstacles, he continues his journey and never gives up hope until he fulfils his dream. In feet, Santiago’s peregrinations have an im portant spiritual dimension and turn into a journey o f self-discovery. The boy sees the greatness o f the w orld and meets all kinds o f interesting individuals, among them the Alchemist, but his major discovery is that the most valuable treasure is to be found where your heart belongs. It is an optimistic novel, as the major message is that you will achieve what you want as long as you have a genuine desire to get it. This seems to be what we all long to hear, which may explain why Coelho’s w riting is so popular. But there is more to the novel than the heartwarming message: the tale o f Santiago is truly absorbing and the language of the novel is simple but beautiful. The Alchemist w ill make fo r an enjoyable reading wherever your heart happens to be, whatever your culture and system o f beliefs. (249 slow) Ocena kryterialna Jak wypada ta recenzja przy ocenie treści, kompozycji, bogactwa językowego i poprawności językowej? Odpowiedz na pytania związane z poszczególnymi aspektami oceny recenzji: I. Treść • czy wypracowanie jest zgodne z podanym tematem? • czy autorka podaje pełną informację na temat recenzowanej pozycji? • czy przedstawia adekwatnie fabułę książki? • czy ocena powieści jest wystarczająco wnikliwa? • czy poleca utwór, wskazując na jego walory? II. Kompozycja • czy wypowiedź jest w pełni spójna i harmonijna? ®czy ma wyraźną myśl przewodnią? ®czy uwzględnia (graficznie wyodrębnione*) części, takie jak wstęp, rozwinięcie i zakończenie? • czy między poszczególnymi częściami zachowane są właściwe proporcje? ° czy zachowuje wskazaną objętość?* * Kursywą podajemy kryteria drugorzędne. Patrz punkt III Wprowadzenia, str. 234-235. 266 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Recenzja HI. Bogactwo językowe • jaki jest poziom zaawansowan ia użytego języka? • czy wykorzystane słownictwo, frazeologia i struktury są urozmaicone? • czy styl wypowiedzijest jednorodny, zgodny z formą i treścią wypracowania?* IV. Poprawność językowa • czy praca zawiera jakieś błędy? (ile ich jest; jaka jest ich proporcja do liczby użytych słów?) ^.ecenzja Alchemika jest w pełni poprawna pod względem treści i kompozycji, język pracy, choć nienajeżony wyrafinowanym słownictwem, jest bardzo dobry świadczy o poziomie autorki wykraczającym ponad średnie zaawansowanie języku. W naszej ocenie praca ta powinna uzyskać maksimum punktów przy ocenie kryterialnej. --------------------------- ! TREŚĆ 5 pkt. KOMPOZYCJA BOGACTWO JĘZYKOWE POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA 4 pkt. 5 pkt. 4 pkt. RAZEM 18 pkt. Zadania Doniżej zamieszczamy propozycje tematów recenzji. W kluczu znajdziesz przykła dowe teksty. Zadanie 1 .(1 8 pkt.) Napisz recenzję z wydarzenia kulturalnego, które odbyło się w Twojej szkole. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Zadanie 2. (18 pkt.) Napisz recenzję lektury szkolnej z zakresu literatury polskiej, która zrobiła na Tobie szczególne wrażenie. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Zadanie 3. (18 pkt.) Napisz recenzję książki/filmu, która/który nie jest warta/wart polecenia. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Zadanie 4. (18 pkt.) Napisz recenzję filmu, który powstał w oparciu o utwór literacki. Wypowiedź oowinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla •'orrny wskazanej w poleceniu. Zadanie 5. (18 pkt.) Napisz recenzję książki niebeletrystycznej (np. poradnika, słownika, podręcznika itp.). Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie .vymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. ' Kursywą podajemy kryteria drugorzędne. Patrz punkt Ili Wprowadzenia, str. 234-235. 267 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Opis Opis to forma wypowiedzi pisemnej, która polega na przedstawieniu najważniejszych cech, elementów i właściwości przedmiotu, miejsca lub istoty żywej, albo na przedstawieniu szczegółów dotyczących określonego zdarzenia, takich jak jego czas, miejsce i przebieg. Niejednokrotnie jest częścią innej formy wypowiedzi, np. listu, artykułu czy tekstu literackiego. Schemat opisu Wstęp ^ B B C Akapit 1 Przedstawienie przedmiotu opisu (np. określenie, kim jest opisywana osoba i od kiedy ją znamy lub w jakich okolicznościach ją poznaliśmy). Rozwinięcie / ----- ZZHBB ^ -\ Akapit 2 Prezentacja względnie obiektywnych cech opisywanego obiektu (np. opis czyjegoś wyglądu zewnętrznego). Akapit 3 Przedstawienie cech podlegających bardziej subiektywnej ocenie (np. charakteru jakiejś osoby). v Akapit 4 Odniesienie się do innych atrybutów godnych wzmianki w opisie (np. zainteresowań czy hobby prezentowanej postaci*). ^ Zakończenie Ostatni akapit Podsumowanie, zawierające subiektywną opinię autora na temat opisywanego obiektu. V____________________________ ^ J Ocena treści Zgodnie z kryteriami oceny opisu podanymi do publicznej informacji przez Centralną Komisję Egzaminacyjną, aby uzyskać maksymalną liczbę punktów za treść opisu, zdający powinien: • sformułować wypowiedź zgodną z tematem, • przedstawić istotne informacje na temat tego, co opisuje, • zachować logiczny porządek w wypracowaniu, • przedstawić i uzasadnić prezentowane przez siebie opinie, •poprawnie posługiwać się wiedzą dotyczącą realiów anglojęzycznego obszaru językowego, jeśli wymaga tego temat. * L ic z b a a k a p itó w m o ż e b y ć ró ż n a w z a lc ż n o ć c i od ilo ś c i in fo rm a c ji, k tó re z a w ie ra opis. 268 Bez względu na to, czego dotyczy opis, autor musi dołożyć starań, aby uczynić go w miarę barwnym i ciekawym dla czytelnika. Osiągnięcie tego celu wcale nie jest proste, ale zwrócenie uwagi na środki stylistyczne, którymi można się posłużyć w opisie, oraz wykorzystanie zróżnicowanego słownictwa i struktur gramatycznych z pewnością ułatwią napisanie dobrego tekstu. Różne typy opisów wiążą się z obiektem, którego dotyczy tekst. W dalszej części krótko przedstawimy najczęściej spotykane rodzaje opisów. Opisywanie osób Opis osoby rozpoczyna się od krótkiej informacji o tym, kim ona jest oraz skąd i od kiedy jest nam znana. Następnie, zgodnie ze schematem podanym na poprzedniej stronie, opisujemy jej wygląd zewnętrzny, zachowanie, najważniejsze cechy charakteru i zainteresowania. Jeśli posiadamy ciekawe informacje dotyczące np. stylu życia, przekonań czy dokonań opisywanej postaci, możemy również odnieść się do nich w tekście. W zakończeniu piszemy o naszym stosunku do tej osoby, o tym, dlaczego ją cenimy, lubimy lub uważamy za interesującą. Przydatne zwroty wygląd zewnętrzny: • wzrost (rather/very) tall, (rather/very) short, o f average height ° postura slender; slim, skinny small-boned, plump, muscular, well-built, heavily-built •wiek teenager, in his/her early teens, in his/her mid twenties, in his/her late twenties/thirties, middle-aged, (rather) old ° twarz long, oval, round, clean-shaven, tanned, pale, smooth, wrinkled, with a bright smile and friendly/warm/hostile expression, with a sarcastic/friendly smile • oczy blue, brown, almond-shaped, large, slanting, sparkling, bloodshot, sunken •nos small, big, straight, hooked, upturned, button •usta small, thin, full • włosy blond(e), dark, red, grey(ish), silver, short, long, shoulder-length, straight, curly, wavy, soft • inne cechy wyglądu zewnętrznego dimples, moustache, beard, freckles, mole, glasses, earrings, fashionable/ casual clothes, stylishly dressed, bulging biceps pozytywne cechy charakteru: polite, kind, strict, patient, hard-working, tolerant, sociable, generous, understanding, fair-minded, gentle, honest, shy, sensitive, strong-willed, outgoing negatywne cechy charakteru: nervous, greedy, impatient, inquisitive, vain, self-centred, dishonest, immature, narrow-minded, ill-mannered, childish, temperamental, lazy, mean, stubborn, impolite, rude, tactless, reserved, aggressive zainteresowania: going to the gym, basketball fan, going to the cinema, fishing, reading books, reading horoscopes, interested in outdoor activities Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Opis Komentarz Przygotowanie porywającego opisu wymaga dobrego opanowania ję zyka i pewnej swady. Jeśli nie czujesz się na siłach pisać w taki sposób, nie martw się, wystarczy, że sporzą dzisz logiczny i spójny opis, przed stawiając w nim swoją opinię na temat opisywanego obiektu, tak jak to ma miejsce w przypadku opisu prezentowanego obok, który jest w pełni poprawny, choć brak w nim zacięcia literackiego. 270 Przykład 1. Zapoznaj się z podanym poniżej poleceniem, a następnie przeanalizuj wy wanie kolegi, zwracając szczególną uwagę na wykorzystane przez autora :e r opisu. Opisz powszechnie znaną i popularną osobę. Harrison Ford is one of the most popular ar.i famous Hollywood actors, who made his name as a fearless adventurer, Indiana Jones, in the early 1980s and since then has appeared in many widely acclaimed films. He is a tail, well-built man, with a clear.-shaven face and tanned complexion. His smile is rather intriguing. His brown hair is beginning to turn grey, which makes him look even more interesting and charming than before. He is a kind and patient person, who has not been involved in front-page scandals, unlike many other film stars. He tries to protect his privacy and to keep away from inquisitive paparazzi. His active role in many environment protection campaigns and support for charity organizations suggest that he is a caring, good, sensitive and kind-hearted individual. He is definitely ready to offer help to others: in July 2001 Ford used his personal helicopter to pick up a boy scout lost in Yellowstone National Park. In fact, he is an avid pilot and flying planes is one of his favourite pastimes. Harrison Ford has confessed that he also likes working with his hands: another of his hobbies is carpentry. I admire Harrison Ford both as an actor and as a person. His name is a big box-office draw. His generosity and dedication to many good causes indicate that he cares about others and is an open-minded man. I would very much like to meet him, but this dream will probably never come true.(246 slow) Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Opis Ocena kompozycji, bogactwa językowego i poprawności językowej Wymogi odnoszące się do kompozycji, bogactwa językowego i poprawności językowej są takie same dla wszystkich tekstów przewidzianych na egzaminie maturalnym i zostały omówione w punkcie III Wprowadzenia: „Szczegółowa punktacja i kryteria oceniania”, str. 234-235). Ocena kryterialna I. Treść • opis jest w pełni zgodny z tematem • zawiera istotne informacje na temat opisywanej osoby • zachowany jest w nim logiczny porządek • przedstawia opinię autora i podaje jej uzasadnienie II. Kompozycja •wypowiedź jest spójna, harmonijna i podporządkowana myśli przewodniej • tekst ma jasny podział na poszczególne części, z właściwie zachowanymi proporcjami • układ graficzny jest konsekwentny* • objętość mieści się w granicach 2 00 -250słów* III. Bogactwo językowe • słownictwo i frazeologia są na poziomie zaawansowanym (w tekście użyte są liczne przymiotniki i przysłówki urozmaicające opis) • użyte są urozmaicone struktury składniowe na poziomie zaawansowanym • stylje st w pełni adekwatny do treści i formy * IV. Poprawność językowa • tekst nie zawiera błędów TREŚĆ 5 pkt. KOMPOZYCJA BOGACTWO JĘZYKOWE POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA 4 pkt. 5 pkt. 4 pkt. RAZEM 18 pkt. Jak wskazuje proponowana przez nas ocena, wypracowanie zamieszczone powyżej jest bardzo dobre, choć opis nie jest zbyt barwny czy sugestywny. ' Kursywą podajemy kryteria drugorzędne. Patrz punkt III Wprowadzenia, str. 234-235. 271 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Opis Wskazówki Opis może być o wiele bardziej atrakcyjny, jeśli użyjemy technik stosowanych często w utworach literackich, takich jak: • wykorzystanie przymiotników, które dotyczą różnych zmysłów (wzroku, węchu, słuchu itd.), • stworzenie dramatycznej atmo sfery, • odwołanie się do odczuć, jakie budzi opisywana osoba, •wprowadzenie do opisu cyta tów, nadających relacji nieco re portażowy charakter. P rzykład 2. Zapoznaj się z podanym poniżej poleceniem, a następnie przeanalizuj wypraco wanie koleżanki, w którym autorka starała się wykorzystać niektóre z te c rn i omówionych we wskazówkach obok. Opisz ekscentryczną lub dziwną osobę, którą spotkałeś/spotkałaś. My first day at the secondary school prove; memorable not only because of the terrible thunderstorm but also due to the extraordinary girl that I met then. The moment I entered the building, among the crcvc clothed in dull navy-blue suits or skirts and white tors I saw a tail blonde wearing red-orange-and-greer dungarees and a yellow T-shirt. She looked like a flower in full bloom in a grey frost-covered field. Completely undisturbed by the inadequacy, or even indecency, of her attire, she was all in smiles, almost ready to give everyone a warm hug and a friendly kiss. Felicia was a nice, slim, tall girl with a fire complexion and delicate hands. She was completely obsessed with her hair, which, as she confessed to me rr a moment of weakness, she washed every morning I don't know when she found the time for that as ir addition to attending a comprehensive school, Felicia, had music classes every day. Her instrument was percussion. There was an aura of craziness and oddness about her She was notoriously late for school and always ready tc produce the most unusual excuses: "I had to chase these pickpockets. They were bothering an old lady on the bus. She played hoaxes on the teachers. She usually had a bar of chocolate and a carrot for brunch. Felicia's parents moved to another town when we were in year three. She promised to keep in touch, but no one heard from her. I will never forget Felicia. (250 slow) Wskazówki Każdy opis jest jedyny w swoim rodzaju i niepowtarzalny. Pamiętaj o zamieszczeniu w tekście infor macji obiektywnych, dotyczących faktów odnośnie opisywanego obiektu czy miejsca bądź wyda rzenia oraz subiektywnych odczuć, związanych z percepcją czy reflek sją na dany temat. Postaraj się, aby w opisie znalazła się szeroka gama przymiotników. W tabeli obok po dajemy synonimy, którymi warto zastąpić pospolite określenia, takie jak nice/good, big, smalioraz bad. Język n ic e / g o o d pleasant, beautiful, lovely, delightful, enjoyable, fantastic, gorgeous, luxurious, magnificent, excellent, superb, first-rate, exquisite, splendid, smashing b ig large, huge, enormous, bulky, massive, impressive, immense, mighty, monstrous, colossal, giant, gigantic s m a ll bad 272 tiny, little, meager, undersized, modest, miniature, microscopic awful, horrible, terrible, disgusting, evil, vile, wrong, harmful, detrimental Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Opis Ocena kryteriaina Przeanalizujmy ten tekst pod kątem oceny kryterialnej. Jeśli dane kryterium jest spełnione, wstaw 0 , a jeśli nie jest spełnione E . I. Treść • opis jest w pełni zgodny z tematem • zawiera istotne informacje na temat opisywanej osoby • zachowany jest w nim logiczny porządek • przedstawia opinię autora i podaje jej uzasadnienie □ □ □ □ II. Kompozycja •wypowiedź jest spójna, harmonijna i podporządkowana myśli przewodniej • tekst ma jasny podział na poszczególne części, z właściwie zachowanymi proporcjami • układ graficzny jest konsekwentny* • objętość mieści się w granicach 200-2 50 słów* □ □ □ □ III. Bogactwo językowe ° wykorzystany język jest adekwatny do tematu i formy wypowiedzi • słownictwo i frazeologia są na poziomie zaawansowanym (w tekście użyte są liczne przymiotniki i przysłówki ubarwiające opis) • użyte są urozmaicone struktury składniowe na poziomie zaawansowanym • styl je st adekwatny do treści i formy * □ □ □ □ □ IV. Poprawność językowa • w tekście nie ma błędów Jaką ocenę proponujesz wystawić temu opisowi? Nasza ocena znajduje się w kluczu. TREŚĆ pkt KOMPOZYCJA pkt BOGACTWO JĘZYKOWE pkt POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA pkt .. * Kursywą podajemy kryteria drugorzędne. Patrz punkt III Wprowadzenia, str. 234-235. RAZEM pkt 1 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Opis P rzykład 3. Przeczytaj poniższe wypracowanie, do którego polecenie brzmiało: „Opisz osobę, którą chciałbyś/chciałabyś naśladować.” Ile punktów należałoby Twoim zdaniem przyznać za taką realizację tematu? Komentarz Nie wdając się w szczegółową ocenę tekstu obok, można stwier dzić, że bez zarzutu realizuje on kryteria treści i kompozycji. Również w odniesieniu do języka pracy widać, że autor nie robi błędów, chociaż użyte słownictwo i stru ktury wskazują na poziom średnio zaawansowany. I have known Anna Mech for seven years. She was my private English tutor when I was studying for my final exams at school and we have been friends ever since. Anna is in her early thirties now. She is a brunette with an oval face, a button nose and almond-shaped green eyes. She is rather short, but as she is small-boned, everything about her seems to be in proportion. Funny dimples in her cheeks and a mole above the right brow add something special to the pleasant and warm expression of her face. Anna is an ambitious person. She comes from a village, where her parents have a dairy farm. She failed the entrance exam in the English Philology Department when she first tried, so she spent the following year studying very hard. When she succeeded, the first two years at university were very difficult for her: Anna was very homesick and did Wskazówki Sporządzenie opisu wymaga użycia właściwych środków językowych, ale umiejętność tę zyskuje się głównie przez pisanie oraz uważne analizowanie dobrych tekstów napisanych przez innych. Warto w tym kontekście wspomnieć, że dużo można nauczyć się dzięki czytaniu: autorzy książek na ogół świetnie opisują postacie, miejsca czy zjawiska. Bądź więc uważnym czytelnikiem, gdyż to też może Ci pomóc. not enjoy staying away from her family. Now Anna has a family of her own. She is a devoted mum of two-year-old Patrick in addition to working part-time as a translator. She is a very well-organized person: her flat is spotless, she is always elegantly dressed, she spends a lot of time playing with Patrick and she and her husband often go out or entertain guests at their place. I wish I were so strong-willed and hard-working. I admire Anna for her perseverance, open-mindedness, modesty and unselfishness. She is a very special person. (247 słów) Opisywanie przedmiotów, miejsc, budowli i wydarzeń Opisując przedmioty, miejsca czy budowle, przedstawiamy najpierw szczegóło wo wybrany obiekt. W przypadku przedmiotu podajemy szczegóły jego wyglądu (kształt, materiał, kolor, elementy dekoracyjne itp.), w przypadku miejsca - nazwę i dokładną lokalizację oraz szczegóły dotyczące krajobrazu, interesujących deta li, ciekawostek itp. Opisując zaś budynek, koncentrujemy się na tym, gdzie się znajduje oraz jak wygląda od zewnątrz i wewnątrz. Poza informacjami obiekty wnymi, dotyczącymi faktów związanych z daną rzeczą, miejscem czy budowlą, w tekście przedstawiamy nasz stosunek do opisywanego obiektu, refleksje, które w nas wywołuje, lub też atmosferę danego miejsca. 274 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Opis lokalizacja: • is situated/located • in the centre/heart/middle of • in (the) north/south/east/west/ south-east/south-west (of) •to the left/right of •a t the top of • all around interesujące detale i ciekaw ostki: • The most interesting/ fascinating point of the city is. • The most famous attraction is • The town/area/region is well -known for its... Przykład 4. Zapoznaj się z podanym poniżej poleceniem, a następnie przeanalizuj wypraco wanie kolegi, zwracając szczególną uwagę na wykorzystane przez autora techniki opisu. Opisz miejsce, które zrobiło na Tobie szczególne wrażenie. Iona is a tiny island in the Atlantic, west off the coast of Scotland. It stretches about five kilometres from north to south and about three kilometers from east to west, with its highest point rising to 101 metres above the sea level. There are between 60 to 80 inhabitants living on the island permanently. This very small place is steeped in history and tradition, its significance began in 563 AD, when Columba, the follower of St. Patrick, landed on Iona. Columba, who was the founder of the Christian Celtic Church, built an abbey on the island. The initial primitive construction was replaced with a stone one and then richly ornamented. During the Reformation period, the abbey was destroyed and it was only in the forties of the 20th century that its full reconstruction was carried out. Now the church and adjacent buildings have returned to their simple beauty, with smooth walls of pink granite and impressive dark woodwork. There is something very special about this place. Even though it is visited by many tourists every year, you feel the heavenly peace and undisturbed tranquility on the island. The sea is crystal clear and on sunny days it has an unreal turquoise colour. Legend has it that when the rest of the world sinks below the waves of the ocean, Iona will remain untouched. When you look at the picturesque surroundings, you are inclined to believe that. (236 słów) Komentarz Wypracowanie to zostało napi sane jako praca domowa i - jak widać - uczennica sięgnęła po album Mull ond lona i wyko rzystała zawarte w nim infor macje, starając się przedstawić je własnymi słowami. Jednak nie które sformułowania (np. place is steeped in history and tradition, adjacent buildings, smooth walls o f pink granite and impressive dark woodwork) zaczerpnęła zapewne z oryginalnego tekstu. Sporządzenie opisu na lekcję języka obcego na podstawie takiego tekstu jest pewnym ćwiczeniem, należy jednak ściśle przestrzegać praw autorskich. Przepisywanie całych fragmen tów tekstu bez cudzysłowu i przy pisu to zwykły plagiat i nie wolno tego robić. Pamiętaj, że na egzaminie prace, które zostały odtworzone z pod ręcznika lub innego źródła, nie podlegają ocenie. Based on P. A. Macnab, Mull and Iona 275 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Opis Przykład 5. Przeczytaj poniższe wypracowanie, do którego polecenie brzmiało: „Opisz mało znane miejsce w Polsce, które Twoim zdaniem warto polecić obcokrajowcowi.” Komentarz Prawda, że tekst jest harmonijny, spójny i dobrze się go czyta? Został on napisany przez licealistę dwu języcznego, który w domu posłu guje się zarówno językiem polskim (którym mówi matka), jak i an gielskim (ojczystym językiem ojca). Nic dziwnego, że opanowanie języka angielskiego autora wykra cza zdecydowanie poza poziom szkoły średniej, nie byłoby więc fair poddawać go ocenie kryterialnej. Zawoja is a -village situated on the banks of the Skawica River, around 45 miles south of Krakow in southern Poland. The village lies at the foot of Babia Góra and is a gateway to the Babia Góra National Park. The village stretches eight miles from end to end, which makes it the longest village in Poland, if not in the whole of Europe. However, it is not a monotonous and simple conglomerate of houses situated along the main road: there is a lot of branching off and a real cobweb of straight and winding roads and paths th at lead through Komentarz Rozbudowane zdania, zawierające sporo wyrażeń opisowych i szeroką gamę epitetów, podnoszą walory opisu. Zawoja, so walking through its different parts - some quite prosperous and others very poor - is an interesting experience as such. It is a bucolic place, as yet unspoiled by tourists. In the spring and summer time, marked paths through the surrounding mountains, covered by wild forests and full of deer, rabbits and many rare birds, are an interesting offer for an intrepid hiker. In winter, skiers can choose more or less ambitious slopes to enjoy the fun of winter sports. In autum n, a visitor's soul and body will feast on the out-of-this-world colours of deciduous trees, the smells ofbonfires blended with barbecued Polish sausage, and the abundance of mushrooms to be picked in the forests. The hospitality of local inhabitants makes everyone feel at home there. Zawoja is a real oasis of rustic peace, waiting for you to discover its beauty and uniqueness. (245 słów ) 276 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Opis Przykład 6. Przeczytaj wypracowanie, którego celem było opisanie znanej polskiej budowli. Komentarz The Palace o f C ulture a n d Science is situated in th e h e a rt o f th e Polish capital, W arsaw. It is a 42-storey b u ild in g , w hose h e ig h t reaches a p proxim ate ly 230 metres, w h ic h was b u ilt as a g ift fro m Joseph Stalin to th e Polish n ation. W h e n it was erected in 1955, th e Palace o f C ulture was th e tallest skyscraper in C entral Europe. This concrete b u ild in g w ith m ore th a n 3,000 room s soon becam e a sym bol o f Soviet d o m in a tio n in Poland. A lth o u g h it n o w fu n ctio n s m a in ly as an e x h ib itio n centre a nd an office b u ild in g , it also houses theatres, museums, restaurants, as w e ll as a stock exchange a n d a s w im m in g pool. There is a visitors' terrace on th e th irtie th floor, w h ic h offers spectacular view s o f th e w h o le city. In D ecem ber 2000 a six-metre d iam e ter clock w as placed a t each o f th e fo u r sides o f th e tow er, w h ic h makes th e Palace o f C ulture th e second tallest clock to w e r in th e w o rld . Autor wypracowania postano wił opisać Pałac Kultury i Nauki w Warszawie i posłużył się Internetem w celu zdobycia istotnych informacji na temat tego budynku. Zwróć uwagę, że zgodnie z obowiązującymi zasa dami podaje źródło, z którego korzystał. Ponieważ opis budo wli czy miejsca powinien zawie rać istotne informacje fakto graficzne o danym obiekcie, opisujący musi zdobyć odpo wiednie informacje, jeśli sam ich nie posiada. Nie dotyczy to jednak sytuacji egzaminacyjnej, w której piszący nie mają dostę pu do odpowiednich źródeł - nie oczekuje się więc od nich, że będą mogli podać szczegółowe fakty na temat opisywanego obiektu. Since it w as supposed to sym bolize th e Polish-Russian frie n d sh ip a n d as its a rch itectu ra l style is associated by m any w ith C om m unist chic, th e b u ild in g is hated by m any Poles. It evokes h o s tility a nd fear a n d th e re have been suggestions to e lim ina te it fro m th e capital's skyline. S trangely e n o u g h , a lo t o f fo re ig n visitors fin d it interesting a n d tre a t it as a kind o f C om m u nist folklore. Some even p o in t to its sim ilarity to th e Rockefeller Centre in N e w York. Actually, I th in k th e "m onster" seems to be g iv in g th e city g o o d service, h o w e v e r m uch controversy m ay s u rro u n d it. (248 słów ] Based on http://travel.yahoo.com http://www.fact-index.com 277 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Opis Przykład 7. Zapoznaj się z podanym poniżej poleceniem, a następnie przeanalizL wypracowanie i jego ocenę. Opisz wydarzenie związane z życiem szkolnym, w którym brałeś/brałaś udział. Komentarz Oprócz przedmiotów, budowli czy miejsc, opisy mogą dotyczyć wyda rzeń lub uroczystości. Oto przykła dowe wypracowanie, które jest opisem bardzo miłego wydarzenia w życiu maturzystów, jakim jest niewątpliwie studniówka. There is a tradition in Polish secondary schools that approximately 100 days before the school leaving examinations there is a ball called ‘studniówka’ organized for senior students. It is supposed to mark the end of school education and the beginning of adulthood and it is looked forward to by most, if not all, pupils. My ‘studniówka’ took place on a frosty February night. The ball was held in the ballroom of the Novotel Hotel in Kraków. As a member of the ball committee, 1had been actively involved in all the preparations. We booked the ballroom and the band, had the tickets printed and arranged for a catering company to supply food and refreshments. We decorated the ballroom ourselves, using tinsel, streamers and balloons. Before 1 left the house, my parents took pictures of me all dressed up for the occasion. I was wearing a dark green taffeta dress and a delicate pearl necklace that both my grandma and my mum had worn for their end-of-school balls. When I arrived at the hotel, most of my class were already there. By tradition, the ball started with the polonaise, which is a slow, processional dance. After this traditional opening, it became much more informal. We danced, ate and laughed until 2 a.m. When I finally returned home, I was exhausted but extremely happy. It had been a wonderful night and I will remember it for the rest of my life. (239 słów) Ocena kryterialna Ocena tego opisu w odniesieniu do treści, kompozycji i języka wygląda nastę pująco: I. Treść • autorka sporządziła opis zgodny z tematem • uwzględniła istotne informacje na temat opisywanego wydarzenia ° zachowała logiczny porządek w wypracowaniu »przedstawiła swoje opinie i je uzasadniła II. Kompozycja owypowiedź jest spójna i harmonijna ■>tekst ma trójdzielną strukturę (wstęp, rozwinięcie, zakończenie), pomiędzy poszczególnymi częściami zachowane są zasadniczo odpowiednie proporcje (zakończenie jest nieco za krótkie) i są one odpowiednio wyodrębnione graficznie* • objętość pracy odpowiada objętości określonej w poleceniu* * Kursywą podajemy kryteria druyoizędne. Patrz punkt III Wprowadzenia, str. 204-235. 278 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Opis lii. Bogactwo językowe • użyte słownictwo, frazeologia i struktury pozwalają sądzić, że język opisu wybiega ponad poziom średnio zaawansowany IV. Poprawność językowa • praca nie zawiera błędów Praca spełnia wszystkie wymogi kryterialne i zasługuje na maksymalną liczbę punktów. TREŚĆ 5 pkt. KOMPOZYCJA BOGACTWO JĘZYKOWE POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA 4 pkt. 5 pkt. 4 pkt. RAZEM 18 pkt. Zadania Poniżej znajdziesz propozycje tematów zadań. W kluczu znajdują się przykła dowe teksty. Zadanie 1. (18 pkt.) Opisz porę roku, którą lubisz najbardziej. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w po leceniu. Zadanie 2. (18 pkt.) Opisz swój ulubiony ogród. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Zad an ie 3. (18 pkt.) Opisz swoją ulubioną postać z filmu lub kreskówki. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Zad an ie 4. (18 pkt.) Opisz zwierzę, które chciałbyś/chciałabyś mieć, chociaż wiesz, że ze względu na jego naturę czy potrzeby nie nadaje się na zwierzątko domowe. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Z ad an ie 5. (18 pkt.) Opisz sławną postać historyczną. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. 279 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Opowiadanie i Z czterech typów tekstów przewidzianych na egzaminie pisemnym opow iadanie jest najbardziej twórczą fo rm ą ^ wypowiedzi o stosunkowo luźnej, swobodnej i najmniej skomplikowanej strukturze. Wymaga jednak od autora twórczej inwencji i odpowiedniego zrelacjonowania wydarzeń, tak by zainteresować czytelnika, sprawiając, że ujrzy on oczami wyobraźni obrazy opisywanych zdarzeń i udzieli mu się atmosfera stworzona w narracji.______ ^ Schemat opowiadania Wstęp ______ Akapit 1 Określenie miejsca i czasu akcji oraz głównych bohaterów, wprowadzenie czytelnika w bieg wydarzeń. Rozwinięcie 2 -3 akapity Przedstawienie kolejnych zdarzeń, z których każde ujęte jest w odrębnym akapicie.1 C Zakończenie J Ostatni akapit Pointa opowiadania, komentarz prezentujący odczucia i przemyślenia narratora. Ocena treści W kryterialnej ocenie treści prac egzaminacyjnych napisanych w formie opowiadania podlegają następujące aspekty: ozgodność wypowiedzi z tematem, ®zarysowanie przez piszącego tła akcji (czas, miejsce wydarzeń, bohaterowie), oodtworzenie wydarzeń prowadzących do wydarzenia głównego, oprzedstawienie wydarzenia głównego, ° opisanie reakcji ludzi, prezentacja wniosków czy ewentualnych konsekwencji wydarzenia, * posługiwanie się znajomością realiów angielskiego obszaru językowego, jeśli wymaga tego temat. * L ic z b a a k a p itó w m o ż e b y ć ró ż n a w z a le ż iro ś c i u d tre ści o p o w ia d a n ia . 280 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Opowiadanie Opowiadanie może mieć formę narracji w pierwszej bądź trzeciej osobie. Niezmiernie istotnym elementem dobrego opowiadania jest przedstawienie wydarzeń w sposób żywy, pobudzający wyobraźnię odbiorcy, a więc nakreślenie akcji w sposób plastyczny, angażujący zmysły czytelnika. Tytuł Zazwyczaj opowiadanie ma intrygujący tytu ł. Może on być częścią polecenia do zadania - nie musisz go wtedy wymyślać. Jeśli tytuł nie jest podany, warto pomyśleć o krótkim nagłówku, który odzwierciedla treść narracji i może zachęcić odbiorcę do zapoznania się z tekstem. Tytuł można wymyślić na końcu, co nie powinno być trudne. Plan Bardzo ważne jest natomiast wymyślenie toku zdarzeń przed przystąpieniem do pisania. Z pewnością nie musimy nikogo przekonywać, że bez dobrej akcji nie ma dobrego opowiadania. Dlatego przed rozpoczęciem pisania warto zastanowić się nad przyciągającym uwagę czytelnika początkiem i zapisać krótko kolejność wydarzeń w opowiadaniu. Dobre zawiązanie akcji i doprowadzenie do punktu kulminacyjnego to zasadniczo recepta na sukces opowiadania, oczywiście pod warunkiem, że użyty język jest na równie dobrym poziomie. Jeśli tekst zawiera jeszcze dodatkowo element napięcia i niepewności (czyli tego, co kryje się pod angielskim słowem suspense), odbiorca wysoko oceni opowiadanie. Język Oczywiście innym zasadniczym elementem, o którym nie wolno zapomnieć w odniesieniu do tego typu tekstów, jest wykorzystanie szerokiego repertuaru środków językowych. Opowiadanie jest formą literacką, w której żywe opisy (miejsc, bohaterów), ciekawe przedstawienie ciągu wydarzeń i właściwe oddanie atmosfery towarzyszącej relacjonowanym wypadkom przesądza o walorach tekstu. Opowiadania są najczęściej relacją z wydarzeń, które już miały miejsce, dlatego posługujemy się w nich rozmaitymi czasami Past (Past Simple, Past Continuous, PastPerfect, Past Perfect Continuous\ odpowiednimi konstrukcjami Futurę in the Past). Opisywane zdarzenia mogą być rzeczywiste lub w ym yślo ne, podobnie jak miejsca i bohaterowie występujący w tekście. Wskazówki Jeśli nie masz w zanadrzu po mysłu na ciekawe wydarzę’“ ;«, które odpowiada tematowi opo wiadania, nie radzimy poświęcać zbyt dużo czasu na wymyślanie akcji. Oczywiście, niektórzy ludzie są niezwykle twórczy - z łatwoś cią i na poczekaniu kreują intere sujące postacie i arcyciekawe historie. Inni potrzebują dłuższego namysłu i nie mogą wykrzesać z siebie efektownych koncepcji na żądanie. Lepszym rozwiązaniem dla nich może być wybór innego tematu na egzaminie. Bez względu na to, czy masz łatwość wymyślania wątków, czy nie, warto poćwiczyć pisanie opo wiadań. Po pierwsze dlatego, żejak wspomnieliśmy wcześniej jest to ciekawa, twórcza forma wypo wiedzi, dająca duże możliwości autorowi. Po drugie, ćwiczenie w pisaniu luźniejszych, mniej skon wencjonalizowanych form wypo wiedzi ma pozytywny wpływ na rozwój ogólnych umiejętności pisa nia. Może pisząc bardziej swobod nie, przełamiesz pewne bariery, które utrudniają Ci pisanie. Po trzecie, jest to wspaniała okazja dla zaktywizowania swoich zdolności twórczych. Niektórzy ludzie nawet nie zdają sobie sprawy z tego, że drzemie w nich prawdziwy talent. Aby uatrakcyjnić opowiadanie i ożywić tekst, używamy w nim często mowy niezależnej, przytaczając bezpośrednio wypowiedzi bohaterów. Należy przy tym pamiętać o właściwej interpunkcji stosowanej w języku angielskim. Ocena kompozycji, bogactwa językowego i poprawności językowej Wymogi odnoszące się do kompozycji, bogactwa językowego i poprawności językowej są takie same dla wszystkich tekstów przewidzianych na egzaminie maturalnym i zostały omówione w punkcie III Wprowadzenia: „Szczegółowa punktacja i kryteria oceniania”, str. 234-235). 281 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Opowiadanie P rz y k ła d 1. Zapoznaj się z tematem zadania zamieszczonym poniżej, a następnie przeczy; uważnie przykładowe opowiadanie. Zwróć szczególną uwagę na czasy gra-, tyczne, które zostały użyte w toku narracji. Napisz opowiadanie, w którym występuje zdanie: What was going to be a qm restful evening turned into a hectic and exciting one. Wskazówki Warto przedstawić napisane przez siebie rozprawki, recenzje, opisy i opowiadania do oceny nauczycie lowi, swoim kolegom/ koleżankom lub/i samemu oceniać (przynaj mniej od czasu do czasu) to, co się napisało. Postaraj się rzetelnie stosować podane kryteria oceny i czytać swoje prace z właściwym dystansem. Nie jest to łatwe zada nie, ale przy odrobinie zaangażo wania, dobrej woli, a może i pomo cy osób trzecich (np. kolegi, który jest świetny z angielskiego, prze czyta Twój tekst i skonfrontuje Twoją punktację ze swoją oceną Twojej pracy) z pewnością nabędziesz wprawy w samoocenie. A Black Bundle on the D oorstep It w as a dreary w et autum n evening. Joanna and her little son, Robert, w ere ju st about to enter their block w hen they saw som ething. T his som ething had huge glittering eyes and looked like a dripping black hank of wool. “ Poor little doggy,” R obert w hispered. A lthough they could not afford to have a dog, there w as no question about it - Blackie, as R obert called him, had to be taken hom e. W hat w as going to be a quiet restful evening turned into a hectic and exciting one. Robert w as the happiest child on earth, hugging and caressing the furry creature after the dog had been properly w ashed and fed. Blackie proved a very intelligent dog. The follow ing m orning he w alked at R obert’s heels w ithout a leash. He understood Joanna and Robert alm ost w ithout words; he appreciated they had saved nim. On the third day Blackie w oke Joanna up at 5 a.m. Joanna thought a short w alk w ould do, but the m om ent she opened the door, she knew som ething w as going on. Blackie kept looking at her. She urged him, “C om e on, Blackie. Do it! Let’s go back to bed.” But Blackie w as only looking at Joanna once in a w hile. And then she understood. Blackie had to go; he had to c o n tin u e his jo u rn e y. Joanna said, “O K, doggie, I understand.” Blackie im m ediately started to run and soon disappeared. Komentarz Praca obok zawiera 241 słów, nie 257, gdyż zgodnie z kryteriami oceniania fragmentów podanych w języku angielskim w poleceniu (w tym wypadku zdania What was going ...) nie wlicza się do ogólnej liczby wyrazów. 282 It took som e tim e before Robert cam e to term s with w hat had happened. It w as difficult but he accepted that Blackie could not be his. (241 słów ) Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Opowiadanie O cena kryterialna Przeanalizuj wypracowanie obok w kontekście kryteriów oceny opowiadań. Posta-aj się odpowiedzieć na poniższe pytania. I. Treść ° czy sformułowana wypowiedź jest zgodna z tematem? • czy autor przedstawia czas i miejsce akcji oraz bohaterów zdarzeń? • czy w sposób logiczny prezentuje wydarzenia prowadzące do punktu kulminacyjnego? • czy przedstawia (szczegółowo) wydarzenie kulminacyjne? • czy przekonująco opisuje reakcje bohaterów lub/i wnioski i konsekwencje wydarzeń? II. Kompozycja • czy wypowiedź jest w pełni spójna i harmonijna? • czy uwzględnia części takie jak wstęp, rozwinięcie i zakończenie? ° czy między poszczególnymi częściami zachowane są właściwe proporcje? • czy praca wykazuje konsekwencję w układzie graficznymT ° czy zachowuje wskazaną objętośćT III. Bogactwo językowe • jaki jest poziom zaawansowania użytego języka? •czy wykorzystane słownictwo, frazeologia i struktury są urozmaicone? • czy styi wypowiedzi je st jednorodny zgodny z formą i treścią wypracowaniaT IV. Poprawność językowa • czy praca zawiera jakieś błędy? (ile ich jest; jaka jest ich proporcja do liczby użytych słów?) Naszym zdaniem wypracowanie w pełni odpowiada podanym kryteriom i zasłu guje na maksymalną liczbę punktów. TREŚĆ 5 pkt. KOMPOZYCJA BOGACTWO JĘZYKOWE POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA 4 pkt. 5 pkt. 4 pkt. RAZEM 18 pkt. I * Kursywą podajemy kryteria drugorzędne. Patrz punkt iii Wprowadzenia, str. 234-235. 283 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Opowiadanie P rz y k ła d 2. Przeczytaj wypracowanie, do którego polecenie brzmiało: „Napisz opowiadanie rozpoczynające się od słów: It happened on the day o f . . . Ile punktów należy przyznać za taką realizację tematu? Komentarz To opowiadanie zostało napisane przez licealistkę, która oparła fabułę na przygodzie swojej kuzynki. Jak już wspomnieliśmy, można wymyślić całkowicie nową historyjkę, należy jednak zadbać o to, by miała logiczną treść, punkt kulminacyjny i rozwiązanie, prowadzące do odpowiednich wniosków czy ocen. Zwróć uwagę na czasy, które zostały wykorzystane w opowiadaniu, oraz konstrukcje i frazy, świad czące o wysokim poziomie językowym autorki. Lucky Charm for an Unlucky Trip It happened on the day of my final university examination. I had to travel from my hometown, Zakopane, to Warszawa. Although the exam was scheduled for 4 p.m. , I had to take the first morning train to be safe rather than sorry. I packed a smart black dress and a pair of high-heels into a backpack, together with piles of notes to study from during the trip. I was leaving when Mum shouted, "Wait!" After a while she came back with a beautiful amber necklace, adding "It will bring you good luck!" I had to run, so I quickly put it on although it did not go well with the casual clothes. I got on the train in the nick of time. I had the whole compartment to myself for the Zakopane - Kraków trip and then a charming elegant elderly couple joined me. Just minutes before Warszawa Centralna I needed to go to the toilet. I asked the couple to watch my luggage. When I returned, the train was pulling into the station. The compartment was empty. Literally empty - the couple had disappeared and so had my backpack! I took my final viva in casual clothes, but the necklace was shining nicely on the blue pullover. Despite being very nervous, I got top grades for all the answers. Having congratulated me, the head examiner asked if I was considering doing postgraduate research. I was happy. The necklace did help. Who cares about an old dress and a pair of shoes! (250 słów) Ocena kryterialna Zastanów się nad oceną kryterialną tego opowiadania. Przeanalizuj pracę, przydzielając punkty w odniesieniu do poszczególnych kryteriów. I. Treść • zgodność wypowiedzi z tematem • podanie czasu i miejsca wydarzeń, przedstawienie bohaterów zdarzeń • odtworzenie biegu wydarzeń, prowadzących do wydarzenia kulminacyjnego • opis wydarzenia kulminacyjnego •przedstawienie reakcji bohaterów II. Kompozycja • spójność, harmonijność, podporządkowanie treści myśli przewodniej •jasny podział na poszczególne części (wstęp, rozwinięcie, zakończenie z właściwie zachowanymi proporcjami • układ graficzny - konsekwentny* o objętość w granicach 200-250słów* * Kursywą podajemy kryteria drugorzędne. Patrz punkt III Wprowadzenia, str. 234-235. 284 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Opowiadanie III. Bogactwo językowe • poziom słownictwa i frazeologii • bogactwo użytych struktur składniowych wskazujące na osiągnięty poziom opanowania języka • styl - adekwatny do treści i formy* IV. Poprawność językowa •błędy językowe • błędy ortograficzne i interpunkcyjne* Jaką ocenę proponujesz wystawić temu opowiadaniu? Nasza ocena znajduje się w kluczu. TREŚĆ BOGACTWO JĘZYKOWE KOMPOZYCJA pkt pkt POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA p kt p kt RAZEM pkt P rz y k ła d 3. Zapoznaj się z tematem zadania podanym poniżej, a następnie przeczytaj przykładowe wypracowanie. Oceń wypowiedź zgodnie z obowiązującymi kryteriami. Napisz opowiadanie kończące się słowami: Fortunately it all ended well, but I dread to think what might ha ve happened. “ T e r r o r in t h e C a r ” I t w a s a n o rd in a ry d ay . H o w e v e r, a s I w a s d riv in g h o m e fro m w o rk , I n o t i c e d in t h e r e a r v i e w m i r r o r t h a t t h e r e w a s a c a r b e h i n d a c t u a l l y f o l l o w i n g m in e , I w a s d r i v i n g o u t o f l o c a l d i s t r i c t r o a d s o n t o t h e m a i n r o a d a n d t h e b l a c k V a u x h a l l w a s c l o s e b e h in d . T h e r e w e r e t w o m e n in it, b o t h m o s t p r o b a b l y in t h e i r e a r l y t h i r t i e s . T h e y l o o k e d u n f r i e n d l y . I w a s g e t t i n g m o r e a n d m o r e n e r v o u s . I d i d n o t k n o w w h a t to d o . I t r i e d s o m e l a s t m i n u t e t u r n s a n d u n e x p e c t e d c h a n g e s in d i r e c t i o n b u t o b v i o u s l y t h e V a u x a l l ’s d r i v e r w a s v e r y e x p e r i e n c e d a n d I d i d n o t m a n a g e to l o s e t h e m . I m a d e u p m y m i n d t o d r i v e h o m e , e x p e c t i n g t h a t in m y n e i g h b o u r h o o d I c o u ld c o u n t o n th e p e o p le h e lp in g m e i f I w a s a s s a u lte d . I h a d h a r d ly p a r k e d w h e n t h e r e w a s o n e o f t h e s t r a n g e r s s t a n d i n g b y m y c a r s h o u t i n g , “ P o lic e ! G e t o u t a n d h o l d y o u r h a n d s u p !” I w a s in s h o c k b u t I a c t e d a s i n s t r u c t e d . I t s o o n t u r n e d o u t t h a t t h e y w e r e p l a i n - c l o t h e s p o l i c e m e n w h o h a d s e e n a g u n p l a c e d b y t h e r e a r w i n d o w in m y c a r a n d t h o u g h t I w a s a c r im i n a l . T h e g u n w a s o n l y m y s o n ’s t o y p i s t o l, b u t t h e y w e r e n o t a m u s e d in t h e le a s t. N o r w a s I a n d m y h e a r t k e p t p o u n d i n g f o r a n o t h e r h o u r o r so . I w a s to ld th a t i f I h a d n o t o b e y e d th e ir o rd e rs th e y w e r e r e a d y to sh o o t. F o r t u n a te l y , it a ll e n d e d w e l l , b u t I d r e a d to t h i n k w h a t m i g h t h a v e h a p p e n e d . (2 4 0 słó w ) TREŚĆ pkt KOMPOZYCJA pkt BOGACTWO JĘZYKOWE pkt POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA pkt RAZEM pkt * Kursywą podajemy kryteria drugorzędne. Patrz punkt III Wprowadzenia, str. 234-235. 285 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Opowiadanie P rz y k ła d 4. Przeczytaj niżej podany temat zadania i jego przykładowe wykonanie, a następnie oceń wypracowanie zgodnie z kryteriami. Napisz opowiadanie o pewnym umówionym spotkaniu dwojga ludzi, zatytu łowane: All Is Well That Ends Well. Wskazówka “A ll Is W e ll T h a t E n d s W e ll” T h e s u p p e r w a s re a d y . A n d y lo o k e d a t th e b e a u tif u lly la id ta b le w i t h Trzeba sobie jasno powiedzieć, że opowiadanie to nie najłatwiejszy tekst do napisania. Jednak osoby twórcze, lubiące trudniejsze wyz wania, mają szansę wykazać się wtedy inwencją. Jeśli nawet z po czątku pisanie opowiadań wydaje się trudne, po jakimś czasie do chodzi się do pewnej wprawy. Przełamując bariery i pokonując trudności, mamy poczucie, że udało nam się coś osiągnąć, czasami więc warto dać trochę z siebie i odnieść choćby małe zwycięstwo. s a tis f a c tio n . H is g i r lf r i e n d A n n a s h o u l d b e a t h is p la c e a n y m o m e n t n o w . F iv e m i n u t e s p a s s e d . T e n m i n u t e s p a s s e d . A n d r e w w a s g e t t i n g u p s e t . A n d th e n h e re m e m b e re d : h e h a d o ffe re d to c o m e a n d p ic k A n n a u p fro m h e r p la c e . S h e h a d b e e n k e p t w a itin g f o r f if te e n m in u te s ; h e h a d to r u n . H e g o t i n t o h i s r e d T o y o ta , s t a r t e d t h e e n g i n e a n d d r o v e o ff. H a lf a n h o u r e a r lie r A n n a h a d ju s t c o m e o u t o f th e b a th . S h e p u t o n h e r fa v o u rite g r e e n d re s s a n d a b la c k ja c k e t. S h e w a s j u s t p u t t i n g h e r m a k e u p o n w h e n t h e p h o n e r a n g . I t w a s P a tty . T h e g i r ls h a d b e e n t a l k i n g f o r a t le a s t fifte e n m in u te s a n d s u d d e n ly A n n a re m e m b e re d - s h e w a s s u p p o s e d t o h a v e b e e n a t A n d y ’s p l a c e a t s e v e n ! I t w a s fiv e p a s t . S h e f i n i s h e d h e r c o n v e r s a t i o n w i t h P a t t y a n d i m m e d i a t e l y l e f t . S h e j u m p e d i n t o h e r y e ll o w F ia t a n d d r o v e o ff. A n d y w a s tr y in g to ta k e a s h a r p t u r n re a lly fa s t w h e n h e sa w th is y e ll o w F ia t c o m i n g f r o m t h e o p p o s i t e d i r e c t i o n . T h e t w o d r i v e r s s w e r v e d t o t h e s id e t o a v o id c o llis io n , b u t s o m e h o w th e c a rs b r u s h e d a g a in s t e a c h o th e r. W h e n th e y s to p p e d , A n d y q u ic k ly g o t o u t o f t h e c a r a n d c o u ld n o t b e li e v e h i s e y e s . “A n n a ! A r e y o u a l l r i g h t ? I ’m c o m i n g t o g e t y o u . ” “ I ’m f i n e . A n d I a m d r i v i n g t o s e e y o u . ” A n d t h e n t h e y b o t h s a i d i n c h o r u s “I ’m s o r r y t o b e l a t e !” a n d t h e y h u g g e d e a c h o t h e r . ( 2 4 9 s ł ó w ) O cena kryterialna I. Treść • opowiadanie jest zgodne z tematem • określa czas i miejsce wydarzeń i ich bohaterów • logicznie odtwarza bieg wydarzeń prowadzących do wydarzenia kulminacyjnego • opisuje wydarzenie kulminacyjne • przedstawia reakcje bohaterów II. Kompozycja • wypowiedź jest spójna, harmonijna i podporządkowana myśli przewodniej • tekst ma jasny podział na poszczególne części, z właściwie zachowanymi proporcjami • układ graficzny je st konsekwentny* • objętość mieści się w granicach 200-250 słów* III. Bogactwo językowe • słownictwo i frazeologia są na poziomie zaawansowanym • użyte są urozmaicone struktury składniowe na poziomie zaawansowanym • styl jest adekwatny do treści i formy* IV. Poprawność językowa • w tekście nie ma błędów Kursywą podajemy kryteria drugorzędne. Patrz punkt III Wprowadzenia, str. 234-235. 286 Egzamin pisemny - Wypowiedź pisemna Opowiadanie Zadania Znasz już zasady, których należy przestrzegać, pisząc opowiadanie i zapoznałeś/ zapoznałaś się z kilkoma wypowiedziami tego typu. Proponujemy Ci przystą pienie do samodzielnego pisania. Przykładowe rozwiązania zostały zamiesz czone w kluczu. Zad an ie 1 .(1 8 pkt.) Napisz opowiadanie kończące się słowami ... and they all burst out laughing. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Z ad an ie 2. (18 pkt.) Napisz opowiadanie, którego tytuł brzmi A Strange Encounter. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Zad an ie 3. (18 pkt.) Napisz opowiadanie, którego tytuł brzmi: An Embarrassing Experience. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Z ad an ie 4. (18 pkt.) Napisz opow iadanie pt. An Adventure in a Foreign Country. Wypowiedź powin na zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Z ad an ie 5. (18 pkt.) Napisz opowiadanie, które kończy się słowami: It was all like a bad dream. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Uw agi końcow e Pisanie jest procesem twórczym. Wykorzystując repertuar dostępnych sobie środków językowych, użytkownik języka tworzy tekst, który ma spełnić określone zadanie. Pisanie tekstów w ramach egzaminu z języka obcego jest testem ogólnych umiejętności językowych. Oznacza to, że w tej części egzaminu egzaminowany ma szansę popisać się stopniem opanowania języka w odniesieniu do wszystkich jego podsystemów (a więc gramatyki, słownictwa, ortografii i interpunkcji) i posłużyć się swoją wiedzą na temat konwencji różnych rodzajów tekstów. Wynika z tego, że egzamin ze sprawności pisania pozwala ocenić, z jednej strony, ogólne opanowanie języka obcego, z drugiej zaś - przygotowanie do tworzenia wypowiedzi pisemnych określonego typu. Omówienie poszczególnych rodzajów tekstów wraz z analizami przykładowych prac i ćwiczeniami, które zawarliśmy w tej części opracowania, miało na celu przekazanie Ci potrzebnych informacji i ułatwienie wyćwiczenia strategii i umiejętności niezbędnych w kształceniu pisania. Chcemy jeszcze raz podkreślić, że najlepiej możesz pomóc sobie w opanowaniu tej sprawności językowej, regularnie ćwicząc, a więc poprzez systematyczne tworzenie tekstów. 287 Zestawy egzaminacyjne Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw T - Część I - Stosowanie struktur leksykalno-gramatycznych Wskazówki W tej części egzaminu mogą wystąpić zadania różnego typu (transformacje, tłumaczenie fragmentów zdań, słowotwórstwo i test luk). Dlatego zawsze uważnie czytaj polecenie, by wie dzieć, na czym polega zadanie. Z ad a n ie 1. (3 pkt.) Uzupełnij każde z niedokończonych zdań, tak aby zachować znaczenie zdania wyjściowego. Wymagana jest pełna poprawność ortograficzna wpisywanych fragmentów zdań. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 0,5 punktu. 1.1. They didn’t tell us much about the project. Little 1.2. ‘Don’t play computer games if you are tired,’ my mum told me. My mum told me 1.3. Wpisując rozwiązania w zadaniu obok pamiętaj, że muszą być one poprawne pod względem gramatycznym i ortograficznym oraz mieć to samo znaczenie co zdania wyjściowe. My curtains were washed last month. I h a d __________________________ tired. last month. 1.4. Professor Smith is ill and the lecture was cancelled. If Professor Smith wasn’t ill,___________________ 1.5. My dad was angry because I used to come home late. My dad objected t o _____________________________ late. They didn’t need any money and I didn’t need it either. Neither th e y ___________________________________ money. 1.6. Wskazówki about the project. Z a d a n ie 2. (2 pkt.) Wykorzystując wyrazy podane drukowanymi literami, uzupełnij każde z niedo kończonych zdań, tak aby zachować znaczenie zdania wyjściowego. Nie zmieniaj podanych fragmentów i formy podanych wyrazów. Wymagana jest pełna poprawność ortograficzna wpisywanych fragmentów. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 0,5 punktu. 2.1. Samantha didn’t accept his invitation to the cinema. DOWN Samantha _ cinema. his invitation to the 2.2. It was the best holiday she had ever had. NEVER She h a d ________________________________________holiday. 2.3. ‘I’m really sorry I forgot your birthday,’ he said to Jane. EXPRESSED H e ___________________________________ forgetting Jane’s birthday. 2.4. Mark was surprised that Betty didn’t like the cake. SURPRISE ________________________________________, Betty didn’t like the cake. 290 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 1 - Część I - Wypowiedź pisemna Z ad an ie 3. (18 pkt.) Wypowiedz się na jeden z trzech poniższych tematów. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Zaznacz wybrany temat, zakreślając jego numer. 1. Opisz system edukacji w Polsce, podkreślając jego mocne strony. 2. Napisz opow iadanie zatytułowane LostandFound. 3. Napisz rozprawkę na temat „Pieniądze pomagają osiągnąć szczęście w życiu”. Uwaga: jeśli praca będzie zawierać więcej niż 300 słów, otrzymasz 0 punktów za jej kompozycję. Pfan wypowiedzi Wskazówki Na egzaminie występują cztery typy wypowiedzi pisemnej: opis, opowiadanie, recenzja i roz prawka. Przygotowując się do egzaminu, ćwicz wszystkie formy wspomniane powyżej, a podczas samego egzaminu wybierz ten typ wypowiedzi, w którym czujesz się najpewniej. Wskazówki Przed rozpoczęciem pisania ułóż plan wypowiedzi i sporządź notatki. 291 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 1 - Część II - Rozumienie ze słuchu Wskazówki Zanim zdecydujesz, które zdania są zgodne z treścią tekstu, a które nie, upewnij się, czy właściwie rozu miesz ich znaczenie. Słuchając nagrania po raz pierwszy, staraj się rozwiązać jak największą liczbę podzadań. Wskazówki Słuchając nagrania po raz pierwszy, staraj się eliminować odpowiedzi, które w oczywisty sposób nie odpowiadają informacjom w na graniu. Dzięki temu za drugim razem będziesz mieć mniej odpo wiedzi do wyboru. Z a d a n ie 4. (5pkt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie rozmowę na temat stresu w naszym życiu. Na podstawie usłyszanych informacji zdecyduj, które z podanych zdań są zgodne z treścią tekstu (TRUE), a które nie (FALSE). Zaznacz znakiem X odpowiednią rubrykę w tabeli. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. TRUE 4.1. Commuting is believed to be the major source of stress. 4.2. What is called ‘stress’ nowadays was called ‘nerves’ a few years ago. 4.3. According to James, people at work are likely to experience some stress. 4.4. James does not explain why people react to stress in different ways. 4.5. Some of the tips on how to reduce stress levels refer to our lifestyle outside work. Z ad a n ie 5. (5pkt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie instrukcje dotyczące postępowania na wypadek trzęsienia ziemi. Z podanych możliwości odpowiedzi wybierz właściwą, zgodną z treścią tekstu. Zakreśl literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. 5.1. The ta lk is being given A B C D 5.2. 5.3. to meet the expectations of the Embassy staff. to analyse the precautions against the quake of 2001. at the request of the British Ambassador in Japan. as safety procedures in Japan are repeated on request. A ccording to the speaker, next week A B C D a serious earthquake is suspected. staff will pretend there is a quake. an instruction leaflet will be passed out. the Embassy will set up quake procedures. If an earthquake hits, you sh o u ld n ’t A B C D 292 FALSE walk downstairs if there is an escalator or a lift inside. stay in the middle of the room becoming its focal point. wait inside the house until the quake is over. keep away from trees which give you shelter. Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 1 - Część II - Rozumienie ze słuchu 5.4. The speaker suggests A B C D keeping the earthquake kit with you at all times. putting some waterproof blankets inside the kit. placing the earthquake kit in a special room. making sure the kit won’t be difficult to spot. 5.5. Em bassy em ployees are advised to A B C D be in touch with the Embassy making use of their mobile phones. use their cars to make the evacuation quicker and more effective. leave the main Embassy building as soon as it becomes possible. help the emergency services to clear the roads for ambulances. Z ad an ie 6. (5pkt.) Zapoznaj się z nagłówkami A -G . Usłyszysz dwukrotnie kilka wskazówek związanych z podejm owaniem pracy. Przyporządkuj podane nagłówki poszczególnym wskazówkom i wpisz w kratki odpowiednie litery. Dwa nagłówki podane zostały dodatkowo. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. A B C D E F G Flexibility counts. CVs need alterations. Details not always welcomed. Handwriting not advisable. Separate paragraphs suggested. Characteristics matter. Clarity comes first. 6.1. 6.2. 6.3. 6.4. Wskazówki Pamiętaj, że będziesz mieć sporo czasu na zapoznanie się z pole ceniem i poszczególnymi pod punktami. Wykorzystaj dobrze czas na przeczytanie polecenia, gdyż nie tylko określa ono, co masz zrobić, lecz także zawiera informacje dotyczące rodzaju nagrania (komunikat, wywiad, fragment opowiadania itp.) lub jego treści. 6.5. 293 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 1 - Część II - Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykalno-gramatycznych Wskazówki Przeczytaj pobieżnie tekst, by zapoznać się ogólnie z jego treścią. Następnie przeczytaj uważnie zadania i ponownie przeczytaj tekst, by wybrać właściwe odpo wiedzi. Pamiętaj, że w zadaniach nie zostaną użyte te same sformu łowania co we fragmencie. Ozna cza to, że musisz dokonać właści wej interpretacji tekstu. Z ad a n ie 7. (5pkt.) Przeczytaj poniższy tekst. Z podanych odpowiedzi wybierz właściwą, zgodną z treścią tekstu. Zaznacz jedną z czterech możliwości, zakreślając literą A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. Listen for a moment to the beautiful and dignified voices o f Africa’s mothers. Despite their burdens o f poverty and hunger, they will tell you not of their endless toil but o f their hopes for their children. But softly, ever so softly, they will also recount the children they have lost, claimed by a sudden fever, children who died in their arms as they were carried in a desperate half-day’s journey by foot from the village to the nearest clinic. This is the ineffable sadness o f malaria. Another African child has died o f malaria since you started reading this article. Perhaps 2 million children in all will succumb this year. Not only does malaria sap worker productivity and scare away business investment, but it also, paradoxically, increases the rate o f population growth. Instead o f having two or three children, couples in a malarial region often choose to have six or seven-unsure how many will survive. Malaria also helps create a poverty trap with special ferocity in Africa. By a quirk o f ecological fate, Africa has the world’s heaviest toll o f this disease, the result o f its tropical climate, its specific types o f mosquitoes and its limitless mosquito-breeding sites. Recent research has found that malaria infection increases the likelihood that an HIV-infected individual will transmit the AIDS virus to others. Many millions are also infected simultaneously with malaria and worm infections, multiplying the disease burden. Here’s how we can respond. While malaria has shaped Africa’s poverty trap, it is a trap that can finally be unlocked. Spectacular technological advances, some stunningly simple, offer practical and low-cost solutions. The most obvious one is insecticide-treated bed nets, now cleverly engineered to last up to five years. The cost to manufacture, ship and distribute each net is $10. A new generation o f medicines based on artemisinin, an extract from a traditional Chinese herbal remedy, is remarkably effective in treating cases of the disease, at a cost of about a dollar per treatment. Yet these solutions still aren’t reaching the vast proportion o f Africans in need. Hard as it is for us to imagine, African households simply can’t afford even $10 for a net, or a dollar for medicines when a child falls sick. Nor can African governments carry these costs on meager budgets or take extra vital steps to train local health workers and ensure that every village has reliable access to effective medicines. Here is where you and I come in. Considering the costs o f the nets, medicines and other components o f malaria control, a comprehensive program would cost about $4.50 per African at risk, or about $ 3 billion a year for the whole continent. This is an amount that is too large for Africa but tiny for the rich world. Let me put the $3 billion in perspective: there are a billion o f us in the high-income world - that amounts to S3 a person, or one Starbucks coffee a year. It’s around 12.5% o f the estimated $24 billion in Wall Street’s Christmas bonuses. 294 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 1 - Część II - Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykalno-gramatycznych We should bring forth armies o f Red Cross volunteers to distribute bed nets and to offer village-based training for tens o f thousands o f villages across Africa. Red Cross volunteers distributed nets to more than half the households o f Togo in 2004 and Niger in 2005 in a matter o f a few days in each country. That successful delivery model should be replicated across Africa, by 2010 if not earlier, but this will depend on mobilizing the needed resources. A b rid g e d fr o m w vvw .tim e.com 7.1. A ccording to the firs t paragraph, malaria A B C D 7.2. W hich statem ent referring to malaria isn ’t true? A B C D 7.3. doesn’t let African mothers think about their children’s future. causes a rapid decrease in population growth in African countries. accounts for more numerous families in malaria regions. paradoxically doesn’t affect the workforce of the region. Malaria is the factor responsible for the spread of AIDS. The tropical climate is one of the causes of the disease. Mosquito-breeding sites make the region prone to malaria. Malaria is brought about by the extreme poverty of the region. Malaria can’t be stopped as A the access to treatment is restricted by law in some African countries. B poverty doesn’t let African governments take up appropriate measures. C technological achievements offer solutions that are not effective enough. D insecticide-treated bed nets have to be replaced every second year. 7.4. The figures m entioned in the second part o f the text reveal that A a little financial effort of well-off societies is needed to achieve a breakthrough. B high-income societies have already contributed generously to fight the disease. C Wall Street’s Christmas bonuses equal the amount of money needed to overcome malaria. D Western societies are not going to spend the money required to get rid of the illness. 7.5. In the last paragraph the author A encourages Red Cross volunteers to join the campaign taken up by governments. B criticizes western societies for the slow pace of the triggered off actions. C warns Western societies against the threats that malaria has posed so far. D approves of the way Red Cross volunteers distributed nets in African countries. 295 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 1 - Część D- Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykalno-gramatycznych Wskazówki Przeczytaj pobieżnie tekst z luka mi. Następnie przeczytaj ponow nie tekst, tym razem skupiając się na poszczególnych lukach. Uważnie czytaj zdanie poprze dzające każdą lukę i następujące tuż po niej. Następnie przeczytaj brakujące zdania i uzupełnij luki. Po zakończeniu zadania sprawdź, czy uzupełniony tekst stanowi spójną i logiczną całość. 296 Z a d a n ie 8. (4 pkt.) Przeczytaj tekst, z którego usunięto cztery zdania. Wstaw zdania oznaczone literami A -E w luki 8.1 -8.4., tak aby powstał spójny i logiczny tekst. Jedno zdanie podane zostało dodatkowo i nie pasuje do żadnej luki. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. Fifty years ago children of dual nationality parents tended to learn only the language of the country they were living in. Bilingualism was not encouraged as many felt th at learning two languages would slow down the language development of the children. However, research conducted in Canada in the 1980s discredited these ideas. 8.1. Apart from the obvious benefits of being able to communicate easily w ith people o f different nationalities, the bilingual child is acquainted with two cultures and thus is better at understanding the viewpoints of other people. 8 .2 .__________________ So, while the practical usefulness of the languages the child speaks depends on how widely spoken they are internationally, in terms of a broader, more abstract value, learning any language is advantageous. Also, research has found th at bilingual children do better at school than those who speak only one language. 8 .3 .______________________ But it is not easy raising these children. It is better to start teaching a child a second language from birth w ith the father speaking to the child in one language and the m other in the other. But young children are often embarrassed if one parent speaks to them in a foreign language when they are w ith their friends. 8 .4 .______________________ Also, some children rebel against the minority language which makes the parent who speaks it feel rejected and it can upset family relationships. Yet the benefits outweigh the disadvantages. As one mother put it, “I spoke to them in Spanish because I had thoughts and feelings that I knew I could only communicate in my own language so they could know me as I really am, rather th an an English-language version of me. ” A This has been put down to the fact that bilingual children have a more subtle use of language, can analyse and develop better communication skills. B Learning commonly spoken languages is believed to be most useful. C It is now acknowledged that bilingualism is a valuable asset in the development of a child. D They feel it sets them apart from their peers at an age when they want to conform. E This means that having more than one cultural identity heightens your ability to put yourself in someone else’s shoes. Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw i - Część II - Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykalno-gramatycznych Z ad an ie 9. (3 pkt.) Przeczytaj poniższy tekst. Z podanych odpowiedzi wybierz właściwą, tak aby otrzymać logiczny i gramatycznie poprawny tekst. Zaznacz jedną z czterech możliwości, zakreślając literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 0,5 punktu. Local education authorities are ru n n in g programmes concerned with the issue of pollution and the environment. The programmes are held during the summer term and offer educational material and special activities for children. They are aimed primarily 9 .1 ._________________ junior school children, though the material covered could be adapted for older age groups. The organiser o f the programme explains th at the chief purpose of these efforts is to familiarise children with their environment and help them to understand the consequences of abusing it. 9 .2 ._____________ only three schools have tried o u t the programme. W hat’s more encouraging though is th a t two other schools have now shown an interest. Teachers are sent activity packs to use in the classroom and once the children 9 .3 ._________________ something about the subject, they can go on field trips to experience their knowledge first hand. One such trip 9 .4 ._________________ a look at polluted rivers. The children are shown the many varieties of fish and small water animals which inhabit the river, 9 .5 ._________________ are being protected in special sanctuaries. Then it is explained how their chance of survival is threatened by the thousands of tonnes of litter th at is blown, thrown and washed into the water every year. C hildren can also take part in voluntary clean-up programmes which are held once a m onth and ru n by the local council. 9 .6 ._________________ , these trips are proving very successful, as they are both educational and enjoyable. | 9.1.1 A to B in C at D for 19-4-1 A makes B gives C takes D does 19 -2 .1 A So far B Despite C Even though D Until | 9.5. | A many of whom B some of which C neither of whom D none of which | 9.3.1 A will learn B learnt C did learn D have learnt | 9.6.| A All of a sudden B All the same C All at once D All in all Wskazówki Zawsze najpierw przeczytaj cały tekst, by wyrobić sobie ogólne pojęcie o jego treści. Zwróć szczególną uwagę na styl: jest mało prawdopodobne, by oficjalnie brzmiące słowo mogło się znaleźć we fragmencie, którego styl jest potoczny, i na odwrót. Dlatego jeśli styl tekstu jest potoczny, a dwie spośród czterech podanych odpo wiedzi brzmią oficjalnie, można je bezpiecznie wykluczyć. 297 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 2 - Część I - Stosowanie struktur leksykalno-gramatycznych Wskazówki Dokładnie przeanalizuj podane zdania, aby zorientować się, do jakiej kategorii należy słowo, które trzeba wstawić w lukę: rzeczowników, czasowników, przymiotników, czy przysłów ków. Przypomnij sobie, jakie końcówki są charakterystyczne dla poszczególnych części mowy. Nie zapominaj również, że aby zachować sens zdania, czasem należy utworzyć słowo o znacze niu przeciwnym do słowa poda nego w nawiasie. Wskazówki Po zakończeniu zadania sprawdź swoje odpowiedzi, zwracając szczególną uwagę na to, czy utworzone przez Ciebie zdania mają dokładnie to samo znacze nie, co zdanie wyjściowe. Z ad a n ie 1 .(2 pkt.) Przekształć wyrazy podane drukowanymi literami i uzupełnij nimi luki, tak aby otrzymać logiczne i gramatycznie poprawne zdania. Wymagana jest pełna poprawność ortograficzna wpisywanych wyrazów. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 0,5 punktu. 1.1. I’m sure the company will lo o k__________________________ (FAVOUR) on your application - you have a lot of experience. 1.3. The student’s _____________________________ behaviour resulted in the accident. 1.4. (RESPONSIBLE) The teacher advised the students to take out a (SUBSCRIBE) to the magazine in order to improve their English. Z ad an ie 2. (3 pkt.) Wykorzystując wyrazy podane drukowanymi literami, uzupełnij każde z niedo kończonych zdań, tak aby zachować znaczenie zdania wyjściowego. Nie zmieniaj podanych fragmentów zdań i formy podanych wyrazów. Wymagana jest pełna poprawność ortograficzna wpisywanych fragmentów zdań. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 0,5 punktu. 2.1. Last month, Higgins got a rise from the company. GIVEN Last month, Higgins________________________ the company. 2.2. I will only come if you ask me to. INVITE If _______ _________________ 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 298 (RICH) 1.2. The study of history serves t o ___________________________ our view of the world. The suspect said: “I have never been there before.” DENIED The suspect________________________________ They think we should go to the cinema. OUR T h e y ____________________________ I am afraid we have no coffee. RUN I am afraid w e _____________ I don’t remember your dog’s name. CALLED I don’t remember______________ I won’t come. there before. to the cinema. coffee. Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 2 - Część I - Wypowiedź pisemna Z ad an ie 3. (18 pkt.) Wypowiedz się na jeden z trzech poniższych tematów. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Zaznacz wybrany temat, zakreślając jego numer. 1. Opisz miejsce w Polsce, które poleciłbyś/poleciłabyś zwiedzić turyście z zagranicy. 2. Napisz opow iadanie o tajemniczym morderstwie zatytułowane The Black Diamond. 3. Napisz rozprawkę pt. „Czy szczuplejszy oznacza lepszy, a wygląd rzeczywiście ma aż takie znaczenie?” Uwaga: jeśli praca będzie zawierać więcej niż 300 słów, otrzymasz 0 punktów za jej kompozycję. PU* wypowiedzi Wskazówki Zawsze dokładnie przeczytaj polecenie i wszystkie zapropo nowane tematy. Wybierz ten temat, o którym najwięcej wiesz i w którym najpewniej się czujesz, zarówno pod względem znajo mości słownictwa, jak i stopnia opanowania danego rodzaju wypowiedzi pisemnej. Rozsądnie wykorzystaj czas przeznaczony na sporządzenie wersji próbnej i poprawionego czystopisu. Przed rozpoczęciem pisania zawsze sporządź notatki i ułóż plan. Pisz czytelnie i staraj się, aby układ wypowiedzi był przejrzysty. Rozprawka to forma wypowiedzi, w której piszący przedstawia wady i zalety jakiejś rzeczy lub zjawiska (np. sławy) lub prezen tuje argumenty za jakąś tezą i przeciw niej. Rozprawka typu „za i przeciw" (temat 3.), napisana jest zazwyczaj stylem dość oficjal nym. Oznacza to, że nie należy w niej używać form skróconych ani zwrotów potocznych. Rozprawka zazwyczaj składa się z trzech części: wstępu, rozwi nięcia i zakończenia. Wstęp zawiera wprowadzenie tematu rozprawki i uwagi ogólne. Rozwinięcie poświęcone jest przedstawieniu argumentów za i przeciw w dwóch odrębnych akapitach. W zakończeniu po winno się zawrzeć własny sąd lub wyważone podsumowanie te matu. Przy pisaniu rozprawki pamiętaj o stosowaniu właści wych spójników (np. in addition to, moreover, however itd.). Ułatwią one odbiorcy zrozu mienie wniosków i przemyśleń, a Tobie umożliwią lepszą organi zację tekstu. 299 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 2 - Część II - Rozumienie ze słuchu Wskazówki Przed wysłuchaniem nagrania dokładnie przeczytaj podane zdania, podkreślając w nich kluczo we słowa. Słuchając, skoncentruj się i staraj się wychwycić w tekście nagrania synonimy i parafrazy pod kreślonych wyrażeń. W przerwie między pierwszym a drugim słuchaniem przeanalizuj dokładnie te zadania, których nie potrafisz rozwiązać. Zastanów się, na uzys kaniu jakich informacji musisz sku pić sięw trakcie drugiego słuchania. Wskazówki W czasie przewidzianym na zapoznanie się z treścią zadania, przestudiuj pytania i odpowiedzi, zwracając uwagę na kluczowe słowa oraz istotne informacje. Pamiętaj, że kolejność pytań odpowiada kolejności, w jakiej odpowiednie informacje pojawiają się w nagraniu. Dlatego jeżeli podczas słuchania nie potrafisz w pierwszej chwili wskazać właści wej odpowiedzi, przejdź do następ nego pytania. W przeciwnym razie możesz przestać nadążać za teks tem nagrania, co utrudni znalezienie pozostałych odpowiedzi. Nigdy nie pozostawiaj żadnego z pytań bez rozwiązania. Nawet jeżeli nie masz całkowitej pewności, wybierz tę odpowiedź, która wydaje Ci się najbardziej prawdopodobna. Z a d a n ie 4. (5 p kt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie wywiad z dziennikarzem piszącym na tematy naukowe. Na podstawie usłyszanych informacji zdecyduj, które z podanych zdań są zgodne z treścią tekstu (TRUE), a które nie (FALSE). Zaznacz znakiem X odpowiednią rubrykę w tabeli. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. TRUE 4.1. Quite a few people have already come across the term ‘global dimming5. 4.2. Air pollution and radiation are equally responsible for global dimming. 4.3. The global dimming theory had not been formed until 1985. 4.4. Some alternative forms of energy will not function as well if global dimming continues. 4.5. Global dimming is bad news especially for the generations to come. Z a d a n ie 5. (5 pkt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie wypowiedź na temat odżywiania się. Z podanych możliwości odpowiedzi wybierz właściwą, zgodną z treścią tekstu. Zakreśl literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. 5.1. The speaker says that Christm as is A B C D 5.2. 5.3. the last celebration of the year. the happiest family get-together. a good excuse to eat a lot. a rather stressful occasion. By follo w in g the speaker’s advice, you can A B C D save yourself lots of money. eat smaller, healthier meals. cut out fat from your diet. eat without spoiling your diet. Vegetables A B C D 300 FALSE will satisfy your hunger. should be eaten on their own. are healthier when eaten raw. should be served first. Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 2 - Część II - Rozumienie ze słuchu 5.4. Further gains can be made by A B C D 5.5. avoiding all milk. counting the calories. reducing fat content. not eating a dessert. C hristm as dinner is not A B C D very good for your health. as bad as you might think. a good source of nutrients. enough to protect you from disease. Z adan ie 6. (5 pkt.) Zapoznaj się ze zdaniami A-G . Usłyszysz dwukrotnie wypowiedź na temat różnych dyscyplin sportowych. Przyporządkuj podane zdania poszczególnym fragmentom wypowiedzi i wpisz w kratki odpowiednie litery. Dwa zdania podane zostały dodatkowo i nie pasują do żadnego fragmentu. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. A Be tempted to dive with others. B Have a good time but remember to keep warm. C Have a rest while fishing. D Hop in and press the accelerator. E Have some lessons and enjoy your rides. Wskazówki Podczas pierwszego słuchania staraj się wykluczyć te zdania, które według Ciebie nie odnoszą się do treści nagrania. Słuchając tekstu po raz drugi, sprawdź, czy Twoje domysły były prawdziwe, po czym wpisz odpowiednie litery w kratki. F Join us and become famous one day. G Take your equipment and play a leisurely game. 6.1. 6.2. 6.3. 6.4. 6.5. 301 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 2 - Część II - Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykalno-gramatycznych Wskazówki Przeczytaj zadania z podanymi możliwościami odpowiedzi i podkreśl w nich kluczowe słowa. Zapoznaj się najpierw pobieżnie z treścią tekstu, a następnie jeszcze raz uważnie go przeczytaj. Zaznacz w nim zdania, które nawiązują do poszczególnych pytań, po czym wskaż właściwe odpowiedzi. Z a d a n ie 7. (5pkt.) Przeczytaj poniższy tekst. Z podanych odpowiedzi wybierz właściwą, zgodną z treścią tekstu. Zaznacz jedną z czterech możliwości, zakreślając literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. The stranger came early in February one wintry day walking through a freezing cold wind and thick snow, the last snowfall o f the year, over the hills, walking from Bramblehurst railway station, and carrying a little black case in his gloved hand. He was wrapped up from head to foot, and the brim o f his hat hid every inch o f his face except for the tip o f his nose; the snow had covered his shoulders and chest. He stumbled into the hotel, and threw his case down. “A fire,” he cried, “a room and a fire!” He stamped his feet and shook the snow off himself in the hall, and followed Mrs Hall into her office to discuss the price. Then, without any more discussion, he was shown to his room. Mrs Hall lit the fire and left him while she went to prepare him a meal. For a guest to stop there in the wintertime was a piece o f luck, let alone a guest who was willing to pay without arguing and she wanted to make him feel at home. As soon as the food was well under way and Millie, her assistant, had been called for, she carried the tablecloth, plates and glasses into the dining room and began to lay them on the table with care. Although the fire was burning, she was surprised to see that her visitor still wore his hat and coat, standing with his back to her and staring out o f the window at the falling snow. His gloved hands were clasped behind him, and he seemed to be thinking about something. She noticed that the melting snow that still covered his shoulders dripped upon her carpet. “Can I take your hat and coat, sir,” she said, “and I’ll put them to dry in the kitchen?” “No,” he said without turning. She was not sure she had heard him, and was about to repeat her question. He turned his head and looked at her over his shoulder. “I prefer to keep them on,” he said firmly and she noticed that he wore big blue spectacles with sidelights, and had a scarf over his collar that completely hid his cheeks and face. “Very well, sir,” she said. “As you like. The room will be warmer soon.” He made no answer, and had turned his face away from her again, and Mrs Hall, feeling that he wanted to eat, laid the rest o f the table things quickly and hurried out o f the room. When she returned, he was still standing there, his back hunched, his collar turned up, his dripping hat turned down, hiding his face and ears completely. She put down the eggs and bacon, and called rather than said to him, “Your lunch is served, sir.” “Thank you,” he said at the same time, and did not move until she was closing the door. Then he swung round and approached the table eagerly. Adapted from H.G. Wells, The In-visible Man 302 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 2 - Część II - Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykalno-gramatycznych 7.1. The stranger A B C D 7.2. When the stranger arrived, Mrs Hall A B C D 7.3. She She She She helped cook lunch for the stranger. set the table in the stranger’s room. offered to dry the stranger’s wet clothes. was confused by the stranger’s actions. The stranger d id n ’t go to eat until A B C D 7.5. had to get his room ready. met him in the hotel hall. was about to light the fire. was working in the office. W hich is true about M illie? A B C D 7.4. was dressed inappropriately for the season. had travelled a long way to reach the hotel. had to carry a lot of heavy luggage with him. fell down as he entered the door of the hotel. Millie had gone away. Mrs Hall told him to. Millie had served the food. Mrs Hall had departed. The text is prim arily about som eone whose A B C D voice was hardly audible. face was carefully concealed. behaviour was very offensive. eccentricity caused serious problems. 303 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 2 - Część II - Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykalno^ramatycznych Wskazówki Zastanawiając się, jakim zdaniem uzupełnić lukę, zwracaj szcze gólną uwagę na zaimki, spójniki, określenia czasu itp. występujące w zdaniach A-E i w tekście. Słowa te są bowiem nieocenioną wska zówką pomagającą znaleźć pa sujące w danym miejscu zdanie. Z ad an ie 8. (4pkt.) Przeczytaj tekst, z którego usunięto cztery zdania. Wstaw zdania oznaczone literami A -E w luki 8.1 -8.4., tak aby powstał spójny i logiczny tekst. Jedno zdanie podane zostało dodatkowo i nie pasuje do żadnej luki. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. Some intriguing research with kids finds that personality is a lot more malleable than previously thought. 8.1. ______________________ She praises them lavishly, much like engaged and doting parents do with their own kids every day. She tells them how smart they are. And at the end of the day, she has them telling whoppers. Here’s the whole story. Dweck studies personality and achievement. She is one of a growing number of psychologists who believe that personality is forever malleable, which is a radical departure from the old thinking. The old thinking was that our personality - the sum total of our human qualities - was an inherited legacy, fixed at birth and unchanging through life. So we had adventurous people and timid people; competitive Type As and laid-back Type Bs; conscientious, truthful types and well, scoundrels and liars. 8.2 . ______________________ Dwecks theory is that our beliefs about ourselves and the world -- our ‘self theories,’ in the jargon - are a powerful influence on who we become in life. In other words, our own lay theories about personality and aptitude actually shape our character. Consider the lying experiment. Dweck had hundreds of preteens take a test. The problems were from a standard IQ test, and most of the kids scored OK on the test. But when Dweck praised the kids ’performa nce, she didn’t praise them all the same way. She praised some for their natural talent (What a great score! You’re so smart!), while others were praised for their effort (What a. great score! You must have worked very hard!). 8.3. ______________________ The former conveys the belief that people’s abilities and traits are fixed, written in concrete, while the latter underscores the potential for growth and the value of old-fashioned effort. The results were immediate and unambiguous: the kids who were told they were smart immediately became cautious, shying away from any further testing that might expose weaknesses. 8.4. ___________________ What’s more, when the kids were subsequently required to solve very difficult problems, on which they all did poorly, the ‘smart kids’ took the failure as a blow to their self-worth; where they had been smart, they were now dumb, irrevocably. The effortful kids just dug in more. A b ridged from w m m s n b c .m s n .c o m 304 A The kids who were praised for their effort, by contrast, became hungry for new challenges. B They learned that the brain is a muscle, which like any muscle can be strengthened through hard work. C Indeed, the way the Stanford University psychologist brings out the worst in children is with kindness. D This may seem like a subtle difference, but to the developing mind the two messages are night and day. E The new thinking is that these traits are not fixed but in flux, and there are many ideas about why personality might change. Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 2 - Część II - Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykalno-gramatycznych Z a d a n ie 9. (3 pkt.) Przeczytaj poniższy tekst. Z podanych odpowiedzi wybierz właściwą, tak aby otrzymać logiczny i gramatycznie poprawny tekst. Zaznacz jedną z czterech możliwości, zakreślając literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 0,5 punktu. Now that the summer is coming to an end, leaves will soon start turning colour and falling from the trees, signalling the change of season. W ell enjoy brilliant colours for a short time, b u t then as sad as it 9 .1 ._________________ , there will be no colour at all. “Outside anyway,” says Terri Mattson, an interior designer who works for Fifth Avenue Design in Minneapolis, Minnesota. This time of year, her company is overrun w ith phone calls from people looking for ways to bring colour inside. “Colour, 9 .2 ._________________ plays such an im portant role in our lives, is necessary all year round,” says Mattson. “It helps boost our spirits and keeps us going through good times and bad. I’m n o t sure if it's related to the economy or something else, 9 .3 ._________________an amazing number of people are com ing to us asking for ways to brighten up homes. ” Mattson says th a t one of the best places to start is in the bathroom. “Earth tones are 9 .4 ._________________ th an ever this year, and the transformation they can make is astounding. A lot of bathrooms that used to be white 9 .5 ._________________cinnamon, ginger or terracotta with blue and red or green and gold accents. ” Having the walls painted isn’t the only change that can be made in the bathroom. Many people 9 .6 ._________________ interior designers to provide them w ith fresh new ideas. Some advise their clients to have new fixtures installed or to have their old drab floors re-tiled. “Both expensive propositions,” says Sue Kelley of Environmental Graphics, a Minnesota based company th at specialises in decorative products for the home. “There’s a much easier, and less permanent way to get a new look. ” Wskazówki Najpierw pobieżnie przeczytaj cały tekst, a następnie przeanalizuj go akapit po akapicie. Zanim wy bierzesz poprawną odpowiedź, przyjrzyj się wszystkim czterem możliwościom. Zwracaj szczególną uwagę na kontekst - słowa wystę pujące bezpośrednio przed luką i po niej. Po uzupełnieniu jeszcze raz przeczytaj cały tekst. A d a p te d fro m www.new sgleaner.com | 9.1.1 A can be B may seem C will be D will seem 1 9.4.| A less in demand B more famous C less common D more popular 19 .2 .1 A that B what C which D whose | 9.5.| A painted B were being painted C have painted D are being painted i 9.3. | A in spite of B but C despite D although 1 9-6-1 A call up B drop in on C depend on D checkout 305 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 3 - Część 1- Stosowanie struktur leksykalno-gramatycznych Wskazówki Po wykonaniu zadania zawsze jeszcze raz przeczytaj rozwią zania, aby sprawdzić ich po prawność ortograficzną i grama tyczną. Pamiętaj, że ta część egzaminu sprawdza znajomość zarówno konstrukcji gramatycz nych, jak i słownictwa. Z a d a n ie 1. (2,5 pkt.) W ykorzystując wyrazy podane drukowanym i literam i, uzupełnij każde z niedokończonych zdań, tak aby zachować znaczenie zdania wyjściowego. Nie zmieniaj podanych fragmentów zdań i formy podanych wyrazów. Wymagana jest pełna poprawność ortograficzna wpisywanych fragmentów. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 0,5 punktu. 1.1. Some people believe that women live longer than men. BELIEVED W om en___________________________________________ longer than men. 1.2. They blamed Tom for setting the house on fire. ACCUSED T o m ______________________________ 1.3. setting the house on fire. Last night, by chance, I found my grandmother’s old diary. CAME Last night I _______________________________________ grandmother’s old diary. my 1.4. The telephone rang just as I walked through the door. SOONER I walked through the door than the telephone rang. 1.5. Susan went to Berlin a year ago. BEEN It _________________________ ____________ Wskazówki Rozwiązując zadania na tłuma czenie, spróbuj odgadnąć, jaka struktura gramatyczna powinna wystąpić w danym podpunkcie (np. strona bierna, zdanie wa runkowe itd.). Pomoże Ci to zna leźć prawidłowe rozwiązanie. Susan went to Berlin. Z ad an ie 2. (2,5 pkt.) Przetłumacz fragmenty podane w nawiasach na język angielski, tak aby otrzymać logiczne i gramatycznie poprawne zdania. Wymagana jest pełna poprawność ortograficzna wpisywanych fragmentów zdań. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 0,5 punktu. 2.1. (Gdybym nie spóźnił się n a )_______________________________________ the bus I would have arrived on time. 2.2. She (mieszka tutaj)____________________________________ two years. for nearly 2.3. (Choć Tom je st w wieku)______________________________________ Sally, he looks a lot younger. 2.4. The picture was painted by the man (którego nazwiska nie pamiętam) 2.5. 306 Janet isn’t (wystarczająco dobra) for the post of a senior clerk. Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 3 - Część I - Wypowiedź pisemna Z adan ie 3. (18 pkt.) Wypowiedz się na jeden z trzech poniższych tematów. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Zaznacz wybrany temat, zakreślając jego numer. 1. Opisz wybrane przez siebie słynne miejsce w Polsce, kładąc nacisk na przyczyny, dla których jest ono tak znane. 2. Napisz recenzję niedawno obejrzanego filmu, który niezbyt Ci się spodobał. 3. Napisz rozprawkę na temat dobrych i złych stron turystyki. Uwaga: jeśli praca będzie zawierać więcej niż 300 słów, otrzymasz 0 punktów za jej kompozycję. Pian tocfpowi&dzi Wskazówki Podziel swój opis wybranego miejsca na trzy wyraźne części: wstęp, rozwinięcie i zakończenie. We wstępie napisz, o jakie miejsce chodzi, gdzie się ono znajduje, oraz jaka jest jego funkcja i znaczenie. W rozwi nięciu opisz najpierw wygląd zewnętrzny miejsca, ze szczegól nym uwzględnieniem tych cech, które czynią je wyjątkowym. Następnie opisz jego wnętrze. W zakończeniu podaj powody, dla których jest to Twoje ulubione miejsce. W opisie staraj się używać wielu przymiotników i przysłówków, aby przykuwał uwagę czytelnika. 307 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 3 - Część II - Rozumienie ze słuchu Wskazówki Rozwiązując zadania na rozumienie ze słuchu, nie polegaj na swojej wiedzy czy poglądach. Choć oparte na nich domysły mogą być logiczne, niekoniecznie muszą być zgodne z tym, o czym jest mowa w nagraniu. Zanim zdecydujesz, które zdania w tabeli są zgodne z treścią tekstu, upewnij się, czy mają one identyczne znaczenie jak te, które padają w nagraniu. Pamiętaj, że zmiana nawet poje dynczego słowa może zmienić znaczenie całego zdania. Wskazówki Choć w zadaniach obok tylko jedna odpowiedź jest poprawna, pozo stałe są dobrane w taki sposób, aby również wydawały się prawidłowe. Wybrana odpowiedź powinna być całkowicie zgodna z tekstem na grania. Wykorzystaj czas pozostały po dwukrotnym wysłuchania na grania, aby upewnić się, czy odrzu cone przez Ciebie możliwości są faktycznie błędne. Z a d a n ie 4. (5 pkt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie wypowiedź na temat pracy. Na podstawie usłyszanych informacji zdecyduj, które z podanych zdań są zgodne z treścią tekstu (TRUE), a które nie (FALSE). Zaznacz znakiem X odpowiednią rubrykę w tabeli. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. TRUE 4.1. According to the speaker, the workplace of today is bound to resemble the workplace of the future. 4.2. The speaker perceives technology as a weapon against unemployment. 4.3. More than one advantage of working from home is mentioned by the speaker. 4.4. Home-based employment is considered advantageous foraging societies. 4.5. The speaker presents a balanced view on the positive and negative effects of technological advances. Z a d a n ie 5. (5 pkt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie wywiad radiowy. Z podanych możliwości odpowiedzi wybierz właściwą, zgodną z treścią tekstu. Zakreśl literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. 5.1. Room to Read was organised to A B C D 5.2. 5.3. raise money for presents for the poor. set up reading centres all over the world. enable children to improve their lives. send money to countries in need. In rural areas, Room to Read A B C D upgrades libraries in schools. modernises school buildings. teaches computer skills. erects public libraries. Room to Read aim s to encourage knowledge of A B C D 308 FALSE the English language before native languages. both English and native languages. the most popular world languages. the languages of the partner countries. Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 3 - Część II - Rozumienie ze słuchu 5.4. Room to Read does not accept used books because they A B C D 5.5. worry about the costs to donors. feel the books take too long to arrive. don’t want damaged books. don’t want to waste money. W hat sort o f organisation is Room to Read? A B C D An educational committee. A publishing house. A charity. An export company. Z ad a n ie 6. (5 pkt.) Zapoznaj się z nagłówkami A-G . Usłyszysz dwukrotnie pięć fragmentów wypowiedzi na temat metod porozumiewania się. Przyporządkuj podane nagłówki poszczególnym wypowiedziom i wpisz w kratki odpowiednie litery. Dwa z podanych nagłówków nie pasują do żadnej wypowiedzi. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. A A good way to talk to faraway friends. B A modern way to communicate fast. C An effort to be appreciated. D A costly but welcome message. Wskazówki Przystępując do rozwiązywania zadania obok, pamiętaj, że ko lejność nagłówków A-G nie po krywa się z kolejnością informa cji w tekście. Przeczytaj uważnie wszystkie tytuły, podkreślając w nich słowa kluczowe, które pomogą Ci w wyborze prawidło wych odpowiedzi. E Business communication in the past. F Face to face communication. G Messages that save human life. 6.1. 6.2. 6.3. 6.4. 6.5. 309 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 3 - Część II - Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykalno-gramatycznych Wskazówki Po zapoznaniu się z tekstem spróbuj znaleźć poprawne odpo wiedzi w następujący sposób: najpierw przeczytaj uważnie sam trzon każdego zadania i spróbuj bez czytania czterech wariantów odpowiedzi znaleźć dla niego zakończenie zgodne z treścią tekstu. Następnie przeczytaj podane możliwości i wskaż tę najbardziej pasującą do infor macji zawartych w tekście. Sprawdź poprawność wybra nych odpowiedzi, odszukując fragment, który wskazuje na właściwe rozwiązanie. 310 Z a d a n ie 7. (5pkt.) Przeczytaj poniższy tekst. Z podanych odpowiedzi wybierz właściwą, zgodną z treścią tekstu. Zaznacz jedną z czterech możliwości, zakreślając literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. Their annual summer get-together was a great favourite with all the family, and that year they were lucky as the weather promised to stay fine. There had been other years when the weather had refused to cooperate and they had been forced to hold their gathering inside. Somehow that was never as enjoyable as when they could have their cookout in the large back garden. The men, including her father, were in charge o f the cooking on the open fire, and spent hours beforehand in solemn preparation o f the whole affair. They would carefully consider the direction and speed o f the wind, the dampness o f the wood and the correct building o f the fire itself. Maya was always fascinated by these discussions, as they were, to her, serious and full o f wisdom. Garth, her older brother, just snorted and said that every year Auntie Selina’s house always got full o f smoke however carefully they prepared the fire or how far away from the open door and windows it was lit. But Maya remained in awe of the chefs, and grinned to herself knowing full well that in a year or two her brother would be just like the other, older men. Inside Auntie Selina’s kitchen, the atmosphere was much less serious. Once the cooking was underway, and the men had relaxed somewhat, content in believing they had carried out their responsibilities satisfactorily, Maya would join the womenfolk indoors and find their laughter and happiness as equally fascinating as the fire building. She would busy herself with folding napkins and buttering bread while all the time listening intently to the family gossip. Most o f it was about the mishaps and antics o f their respective husbands, and most o f the stories would send the women off into peals of laughter. She wras shrewd enough to notice, though, that her mother never put her father down, and she secretly felt proud o f her. A few years later her mother would make her promise to do the same. ‘Always look after your own, Maya. Your nearest and dearest are all you can truly rely on, so never criticise them.’ Maya eagerly promised, and knew that this was one promise that she would never break. Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 3 - Część II - Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykalno-gramatycznych 7.1. The fam ily gatherings A B C D 7.2. Paragraph one inform s you th a t A B C D 7.3. found family gossiping interesting but annoying. tried to be supportive in Auntie Selina’s kitchen. was wondering why the women were laughing. was too inquisitive and nosy for a small girl. By the end o f the extract we can conclude that A B C D 7.5. careful preparations of the fire brought about expected results. for the men the assigned job turned out to be a mundane chore. the men carried out their task with undivided attention. Maya’s brother was allowed to take part in preparations. A ccordin g to the second paragraph, Maya A B C D 7.4. used to be spoilt by changeable English weather. were equally enjoyable in the garden and outside. took place in summer providing the weather was good. were held every summer regardless of the weather conditions. Maya shared her mother’s views. Maya always kept her promises. Maya’s father was a reasonable man. Maya’s mother was not fond of gossip. The text is about A B C D a girl’s impressions of a family gathering. an unusual event remembered from childhood. a lack of affection between family members. a girl’s views on mutual family relationships. 311 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 3 - Część II - Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykalno-gramafycznych Wskazówki Najpierw pobieżnie przeczytaj cały tekst, a następnie prze analizuj go akapit po akapicie. Zanim wybierzesz poprawną odpowiedź, przyjrzyj się dokład nie wszystkim możliwościom. Zwracaj szczególną uwagę na kontekst. Jeśli wydaje Ci się, że znalazłeś/znalazłaś zdanie pasu jące do jednej z luk, upewnij się, czy Twoje domysły są praw dziwe, analizując dokładnie zdanie poprzedzające lukę i na stępujące tuż po niej. Z a d a n ie 8. (4 pkt.) Przeczytaj tekst, z którego usunięto cztery zdania. Wstaw zdania oznaczone literami A -E w luki 8.1 .-8.4., tak aby powstał spójny i logiczny tekst. Jedno zdanie podane zostało dodatkowo i nie pasuje do żadnej luki. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. Australia, the land ‘down under’, is home to some of the strangest creatures on the planet. Unfortunately, progress has made many of their habitats very dangerous places to live. What with the ever-increasing traffic and continual building of highways, Australia’s wildlife is constantly under threat. 8 .1 ._____________________ In New South Wales alone it must number in the millions, not including insects, says Dan Ramp. Some animals, including certain species of kangaroo, are drawn to fresh grass on roadside verges. In the US and Europe, road designers use fences and overpasses to reduce vehicle collisions with wildlife. Ramp says, “This works well with deer, the predominant species of road kill over there. 8.2. _____________________ In Australia, most of our marsupials have small home ranges. You might spend £1.7m putting in an underpass in one valley, but unless there’s a specific resource directly on the other side that animals are crossing to get to daily, you’re only going to save the lives of a few animal s, and that £ 1. 7m can be better spent. ” 8.3. One experiment involves synthetic dog urine. Initial results, submitted to the Swedish journal Oikos, suggest this strategy might work with some species. As well as the effects of scent, Ramp is also investigating light. Reflectors at US and European roadsides are designed to refract beams from headlights into animals’ eyes, and so alert them to oncoming traffic. At Cowan station, Ramp is looking at whether reflectors might work with kangaroos. 8 .4 ._____________________ The problem now is finding some kangaroo volunteers to test his idea! A d a p te d fro m w w w .guardian.co.uk 312 A Instead, Ramp is investigating whether using certain sights and smells might warn animals away. B Kangaroos are often hunted by packs of wild dogs in Australia. C To do this, he has constructed an artificial road where his experiments will be carried out. D No one knows how many native animals are killed on Australian roads each year. E But kangaroos are a migratory species: they move around a lot. Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 3 - Część II - Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykalno-gramatycznych Z a d a n ie 9. (3 pkt.) Przeczytaj poniższy tekst. Z podanych odpowiedzi wybierz właściwą, tak aby otrzymać logiczny i gramatycznie poprawny tekst. Zaznacz jedną z czterech możliwości, zakreślając literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 0,5 punktu. N ot surprisingly, in the cynical times in which we live, a movement which proposes to bottle happiness’ has failed to raise much public enthusiasm. Its aim is to save hum anity 9 .1 ._________________ a future of chronic misery. As one m ight expect, more than a few people have their doubts about the movement’s scheme. However, starting tomorrow, Britain’s 9 .2 ._________________ scientific institution, the Royal Society, will host a meeting th at will be attended by some of the world’s top psychologists. Over the course o f two days, they will discuss th e science of well-being’. They want to find out why it is th at some people’s lives go so right. W hat is it th at makes them happy and fulfilled, while others seem to be 9 .3 ._________________misery, dissatisfaction and dejection ? As the psychologists converge on London, some, though dutifully upbeat, admit th at the public 9 .4 . __________________for getting the wrong idea about the meeting. The term ‘well-being’ doesn’t help, they say, raising as it does images of New Age mumbo-jumbo. Positive psychology, 9.5. _________________ the movement is known, is categorically not New Age nonsense, claims Nick Baylis, a psychologist at Cambridge University who helped organise the meeting. “We’re only interested in serious science,” he says. “If it was something 9 .6 . didn’t have science behind it, we would be no more credible th an TV self-help gurus. ” Wskazówki Przeanalizuj wnikliwie fragment tekstu poprzedzający lukę i nastę pujący tuż po niej, gdyż kontekst, w którym występuje luka, zawiera często wskazówki ułatwiające wybór właściwego rozwiązania. Nie zapominaj, że wybrane wyrażenie musi pasować nie tylko do danej luki, lecz również do tekstu jako całości. A bridged from m N rvv.unlim itedguardm n.co.uk 9.1 A of B from C to D in 9.4. A could be forgiven B can forgive C might have been forgiven D may have forgiven I 9-2.1 A least credible B most respectful C less prolific D most prestigious | 9.5. | A since B from when C because D as | 9.3. | A going towards B predisposed to C dependent on D living up to | 9.6. | A what B where C that D of which 313 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 4 - Część I - Stosowanie struktur leksykalno-gramatycznych Wskazówki Wpisując rozwiązania w zadaniu obok, uważaj, by się nie pomylić i nie stracić punktów wskutek błędu ortograficznego. Z a d a n ie 1. (2 pkt.) Wykorzystując wyrazy podane drukowanymi literami, uzupełnij każde z niedo kończonych zdań, tak aby zachować znaczenie zdania wyjściowego. Nie zmieniaj podanych fragmentów zdań i formy podanych wyrazów. Wymagana jest pełna poprawność ortograficzna wpisywanych fragmentów. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 0,5 punktu. 1.1. Do you fancy a visit to the museum? GOING ___________________ How to the museum? 1.2. I am not strong enough to lift that heavy box. TOO That box is _______________________ 1.3. Mike went to Cambridge a year ago. BEEN I t _____________________________ to Cambridge. 1.4. Mike went As Tom gets richer, he becomes more conceited. GETS The richer he becomes. Wskazówki Tłumacząc wskazane fragmenty z języka polskiego na angielski, pamiętaj, że w języku angielskim do wyrażenia tych samych treści często należy użyć odmiennych struktur gramatycznych. Z a d a n ie 2. (3 pkt.) Przetłumacz fragmenty podane w nawiasach na język angielski, tak aby otrzymać logiczne i gramatycznie poprawne zdania. Wymagana jest pełna poprawność ortograficzna wpisywanych fragmentów zdań. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 0,5 punktu. 2.1. Tom’s mother has made some sandwiches for him in case he (poczuł się) ________________________________________hungry on his hiking trip. 2.2. I’d rather Peter (nie zobaczył)_______________________________________ this picture yesterday. 2.3. The car is filthy. You (powinieneś go umyć) a long time ago. 2.4. How long (czekałeś n a )_______________ Sue before she finally arrived? 2.5. Tom passed all his final exams, (co okazało się) out quite surprising, 2.6. I hope my mother won’t object (że wyjadę) away for the weekend. 314 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 4 - Część I - Wypowiedź pisemna Zad an ie 3. (18 pkt.) Wypowiedz się na jeden z trzech, poniższych tematów. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Zaznacz wybrany temat, zakreślając jego numer. 1. Napisz recenzję niedawno obejrzanego filmu, który pozytywnie wpłynął na Twoje samopoczucie. 2. Napisz opow iadanie o poszukiwaniu pracy pt. The Worst Job Interview Tve Ever Had. 3. Napisz rozprawkę na temat „Czy globalizacja oznacza zniesienie barier?” Uwaga: jeśli praca będzie zawierać więcej niż 300 słów, otrzymasz 0 punktów za jej kompozycję. Ptfan wypowiedzi Wskazówki Recenzja to krytyczny opis filmu, książki, gry komputerowej, płyty itd. W przypadku filmu autor albo poleca czytelnikowi jego obejrzenie, albo zniechęca go do tego. Pisząc recenzję, podziel ją na wstęp, rozwinięcie i zakoń czenie. We wstępie zamieść informacje o tytule filmu, jego obsadzie, twórcach itd. oraz swoją ogólną opinię. W rozwi nięciu opisz krótko fabułę, grę aktorów i inne aspekty filmu, które oceniasz pozytywnie bądź negatywnie. W zakończeniu poleć czytelnikowi obejrzenie filmu lub podsumuj, dlaczego film niejest wart obejrzenia. 315 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 4 - Część II - Rozumienie ze słuchu Wskazówki Słuchając nagrania po raz pierwszy, skup się na ogólnym znaczeniu fragmentu. Jeśli będziesz od razu pewien/pewna niektórych odpo wiedzi, zaznacz odpowiednią rubrykę w tabeli jeszcze w trakcie słuchania lub w czasie przerwy między pierwszym i drugim odtwo rzeniem nagrania. Słuchając tekstu po raz drugi, upewnij się co do poprawności swoich wyborów i rozwiąż pozostałe zadania. Z ad a n ie 4. (5 p kt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie fragment opowiadania. Na podstawie usłyszanych informacji zdecyduj, które z podanych zdań są zgodne z treścią tekstu (TRUE), a które nie (FALSE). Zaznacz znakiem X odpowiednią rubrykę w tabeli. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. TRUE 4.1. The speaker had arranged to meet Lord Murchison in one of Parisian cafes. 4.2. Lord Murchison seemed to be apprehensive about something. 4.3. The speaker believed that Lord Murchison had recently married in secret. 4.4. The speaker’s curiosity made Lord Murchison reluctant to show him the photograph. 4.5. The speaker was confused about the character of the woman in the picture. i__ Wskazówki Jeśli przed rozpoczęciem słuchania nie zdążysz zapoznać się z treścią wszystkich pytań, nie przejmuj się. Przerwij czytanie i skup się na słuchaniu nagrania. Będziesz mieć okazję dokończyć czytanie pytań w przerwie między pierwszym a drugim odtworzeniem nagrania. Z a d a n ie 5. (5 pkt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie fragment wywiadu. Z podanych możliwości odpowiedzi wybierz właściwą, zgodną z treścią tekstu. Zakreśl literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. 5.1. When Neville and Mandela met fo r the firs t tim e, they A B C D 5.2. 5.3. couldn’t help talking to each other. were strictly forbidden to communicate. were standing in one big group of prisoners. decided to stay apart for safety reasons. W hich is true about Nelson Mandela? A B C D His attitude to imprisonment was adopted by young revolutionaries. He developed a long-term strategy followed by Neville Alexander. He had been imprisoned several times before Neville met him. He had been sentenced to long imprisonment in the 50s. Neville and the other young prisoners A B C D 316 FALSE were a very peaceful group. had never been in prison before. didn’t often agree with Mandela. were almost killed by prison authorities. Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 4 - Część II - Rozumienie ze słuchu 5.4. Ada Parker w ent to Robben Island to A B C D 5.5. have an interview with Nelson Mandela. accompany South African journalists. check if the prisoners’ cells were spacious. observe and speak with the prisoners. In the interview Neville A B C D complains about the deplorable conditions of their cells. talks about what he and Nelson Mandela had in common. describes Mandela’s character, appearance and political views. reveals the fact that journalists were deliberately manipulated. Zad an ie 6. (5pkt.) Zapoznaj się z tytułami A-G . Usłyszysz dwukrotnie kilka porad dotyczących porządkowania domu. Przyporządkuj każdej z nich odpowiedni tytuł, wpisując litery w kratki 6.1.-6.5. Dwa tytuły zostały podane dodatkowo i nie pasują do żadnej wypowiedzi. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. A Make the best use of your clutter. B Don’t think too long, just throw the clutter away. C Take your time. Think whether or not to repair it. Wskazówki Zanim wybierzesz odpowiedź, upewnij się, czy podane tytuły mają rzeczywiście identyczne znaczenie jak informacje w da nym fragmencie. Pamiętaj, że zmiana nawet pojedynczego słowa może całkowicie zmienić znaczenie całego zdania. D Don’t throw away what you like. E Think how to cope with little storage space. F Watch out for charity shops. G Have a clear plan of your moves. 6.1. 6.2. 6.3. 6.4. 6.5. 317 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 4 - Część II - Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykaino-gramatycznych Wskazówki Zanim zapoznasz się bliżej z tekstem, przeczytaj go pobież nie w celu wyłowienia najistot niejszych informacji ( skimming): do kogo tekst jest adresowany, jakiego rodzaju jest to tekst, co jest celem autora. Następnie przeczytaj tekst powoli i uważ nie, zwracając uwagę na szcze góły {scanning), aby znaleźć rozwiązania zadań. Podkreśl te fragmenty tekstu, które Twoim zdaniem pomagają rozstrzygnąć, które możliwości odpowiedzi są zgodne z infor macjami w tekście. Aby uznać daną odpowiedź za poprawną, informacje w niej zawarte muszą być całkowicie zgodne z pod kreślonym fragmentem. Pamię taj, że kolejność zadań odpowia da kolejności, wjakiej odpowied nie informacje pojawiają się w tekście. Z a d a n ie 7. (5 p kt.) Przeczytaj poniższy tekst. Z podanych odpowiedzi w ybierz właściwą, zgodną z treścią tekstu. Zaznacz jedną z czterech możliwości, zakreślając literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzym asz 1 punkt. In 1886 a young woman was living in a modest house near a secluded New England village, with no company but a little boy about five years old. She did her own work, she discouraged acquaintanceships, and had none. The butcher, the baker, and the others that served her could tell the villagers nothing about her further than that her name was Stillman, and that she called the child Archy. The child had no playmates and no comrades, and no teacher except for his mother. She taught him diligently and intelligently, and was satisfied with the results - even a little proud o f them. One day Archy asked, “Mamma, am I different from other children?” “Well, I suppose not. Why?” “There was a child going along out there and she asked me if the postman had been by. I said yes, and she asked how long since I had seen him and I said I hadn’t seen him at all. Then she asked me how I knew he’d been by, then, and I said because I smelt his track on the sidewalk. She said I was a dumb fool and made a face at me. What did she do that for?” The young woman turned white, and said to herself, “It’s a birthmark! The gift o f the bloodhound is in him.” She snatched the boy to her breast and hugged him passionately. She said to herself: “The puzzle is solved now; many a time it has been a mystery to me, the impossible things the child has done in the dark, but it is all clear to me now.” She sat him in his small chair, and said, “Wait a little till I come, dear; then we will talk about the matter.” She went up to her room and took from her dressing table several small articles and put them out o f sight: a nail file on the floor under the bed; a pair o f nail scissors under the bureau; a small ivory paperknife under the wardrobe. Then she returned, and said: “There! I have left some things which I ought to have brought down.” She named them, and said, “Run up and bring them, dear.” The child hurried away on his errand and was soon back again with the things. “Did you have any difficulty, dear?” “No, mamma; I went where you went. ” Abridged from Mark Twain, A Barrelled Detective Story www.bibliornania.com 318 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 4 - Część II - Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykalno-gramatycznych 7.1. Mrs Stillm an lived in A B C D 7.2. W hich is n ’t true about Mrs Stillm an? A B C D 7.3. had a mysterious gift he wanted to hide. was more intelligent than boys of his age. had wanted to play a silly trick on her. had smelt the postman’s footprints. Mrs Stillm an asked A rchy to fin d some hidden objects to A B C D 7.5. She didn’t consider teaching a drudgery. She was rejected by some of the villagers. She didn’t want to be disturbed by anyone. The villagers couldn’t say much about her. The girl m ust have tho ug h t that A rchy A B C D 7.4. a picturesque village in New England. a house which was close to other houses. a village which was far from other villages. a house which was situated outside the village. make sure Archy had a physical disability. prove Archy was brighter than other boys. make him forget the girl’s rude behaviour. check if her suspicions would turn out true. W hich is the best title fo r the text? A B C D A Charming Boy A Sense of Belonging An Accomplished Child Life Used to Be Different 319 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 4 - Część II - Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykalno-gramatycznych Wskazówki Nie spędzaj zbyt dużo czasu, zastanawiając się nad jedną luką, której uzupełnienie sprawia Ci trudności: lepiej wrócić do niej po rozwiązaniu pozostałych podzadań. Przygotuj się na zmianę odpowiedzi, jeśli okażą się one błędne. Pamiętaj o tym, że nie musisz rozumieć każdego słowa w tek ście. Jeśli natrafisz na nieznany Ci wyraz lub wyrażenie, poświęć kilka sekund na odgadnięcie jego znaczenia z kontekstu, lecz nie zatrzymuj się nad nim zbyt długo. Z a d a n ie 8. (4 pkt.) Przeczytaj tekst, z którego usunięto cztery zdania. Wstaw zdania oznaczone literami A -E w luki 8.1 -8.4., tak aby powstał spójny i logiczny tekst. Jedno zdanie podane zostało dodatkowo i nie pasuje do żadnej luki. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. Millions of Americans are suffering the effects ofbeing unable to meet their financial obligations. W hen this dilemma is caused by over-spending, the resulting emotions can be devastating: guilt, self-loathing, anxiety, and depression. 8 .1 .___________ However, for those who are already experiencing money problems, so called ‘shopping therapy’ will do nothing to reduce feelings of low sclf-worth, “The stress th at comes from being in debt can be overwhelming,” says Erica Sandberg, financial advisor for Consumer Credit Counselling Sendee of San Francisco (CCCS-SF). 8 .2 . W hile consumer spending is integral to a healthy economy, for those overloaded with debt, shopping for what they cannot afford will only make their personal situation worse. CCCS-SF has several suggestions for those suffering from debt-related depression. Firstly, they tell people to p u t things into perspective. 8 .3 .___________ Do I have my health? Do I have the love and support from friends and family? Secondly, they advise people to make all efforts to fight inertia. Depression is an insidious emotion. Doing nothing, while easier than taking action, will get you nowhere. 8 .4 .___________ Lastly, and most importantly, according to CCCS-SF, for those who are already buried under a m ountain of debt and keep receiving offers for more credit cards in the mail: destroy them and throw them away. Abridged from When Stopping Tfxrapy Isn't www.ccessf.org 320 A Unemployment is on the upswing, and many people are confused and depressed. B Get up and get out, but resist the urge to shop if your spending has got out of hand. C To do this, they say people should ask themselves several questions. D Rather than hiding from bill collectors, regain control by answering their calls. E With the retail sales figures for July just in - an increase of 1.4 percent in the third quarter - Americans are spending once again. Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 4 - Część li - Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykalno-gramatycznych Z ad a n ie 9. (3pkt.) Przeczytaj poniższy tekst. Z podanych odpowiedzi wybierz właściwą, tak aby otrzymać logiczny i gramatycznie poprawny tekst. Zaznacz jedną z czterech możliwości, zakreślając literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 0,5 punktu. Low fruit and vegetable intake is estimated to cause some 2.7 million deaths each year, and was, according to the World H ealth Report 2002, among the top 10 factors 9 .1 .___________________mortality. “There is strong evidence th at sufficient consumption of fruits and vegetables helps prevent many diseases and promotes good health, but large parts of the world’s population consume 9 .2 .__________________ of these,” said Dr Pekka Puslca, W HO Director, NCD Prevention and H ealth Promotion, in Rio. “9 .3 .__________________ developing countries produce a lot of the global supply of fruit and vegetables, and th at possibilities for improving production in these countries are good, many people in the developing world still 9 .4 . enough o f them. Consumption is also often insufficient amongst lower socio-economic groups in developed countries, ” said Dr Puslca. According to Kraisid Tontisirin, Director of FAOs Food and N utrition Division, “FAO 9.5. ___________________ the challenge to increase worldwide awareness of the health benefits of increased fruit and vegetable consumption. To effectively promote higher consumption of fruit and vegetables, prevailing diets need to be more systematically assessed 9 .6 .________________their nutrition and health implications. ” Wskazówki Jeśli któreś z zadań sprawia Ci trudność, spróbuj przeczytać zdanie z luką cztery razy, za każdym razem uzupełniając lukę innym wariantem odpowiedzi. Następnie wybierz tę możliwość, która wydaje Ci się najbardziej sensowna w kontekście zdania. Na koniec przeczytaj cały tekst ponownie i upewnij się, czy stanowi on spójną i gramatycznie poprawną całość. Adapted from www.who.int S3H A B C D adding up to contributing to providing for helping in A B C D too much too little a little some ! 9.4.1 A will not eat B cannot be eating C have not eaten D do not eat f9^1 9.3.1 A Despite the fact that B Regardless of C However D In spite of A B C D has does took faces nnn A B C D as for by to 321 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 5 - Część I - Stosowanie struktur leksykalno-gramatycznych Wskazówki W zadaniach polegających na transformacji zdań często zdarza się, że słowa występujące w zdaniu wyjściowym muszą ulec zmianie, stając się innymi częściami mowy. Z ad an ie 1. (2,5 pkt.) Wykorzystując wyrazy podane drukowanymi literami, uzupełnij każde z niedo kończonych zdań, tak aby zachować znaczenie zdania wyjściowego. Nie zmieniaj podanych fragmentów zdań i formy podanych wyrazów. Wymagana jest pełna poprawność ortograficzna wpisywanych fragmentów. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 0,5 punktu. 1.1. They postponed the meeting until the following week. PUT The m eeting_________________________________ following week. until the 1.2. "I don’t mind doing the ironing," said Alison. OBJECTIONS Alison said that s h e ____________________ doing the ironing. 1.3. I can’t wait to meet you. LOOKING I’m __________________________________ 1.4. 1.5. John’s daughter is taller than me. TALL I a m ________________________ you. _ John’s daughter. Puppeteers can rarely be met these days. YOU R arely_____________________________ these days. puppeteers Wskazówki Po wykonaniu zadania ponownie sprawdź rozwiązania, aby upew nić się, czy wpisane tłumaczenia są poprawne pod względem znaczeniowym i gramatycznym. Pamiętaj też o sprawdzeniu pisowni, aby nie tracić punktów. Staraj się pisać czytelnie. Z ad an ie 2. (2,5 pkt.) Przetłumacz fragmenty podane w nawiasach na język angielski, tak aby otrzymać logiczne i gramatycznie poprawne zdania. Wymagana jest pełna poprawność ortograficzna wpisywanych fragmentów zdań. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 0,5 punktu. 2.1. The book was so funny that I couldn’t {powstrzymać się od śmiechu) 2.1. It is high time (żebyś przystrzygł) ______________________________________ _ the lawn in your garden. 2.3. Tom’s bed hasn’t been used. He (z pewnością został) _______________________________________ at his aunt’s overnight. 2.4. She didn’t help them despite the fact that she (została poproszona) _______________________________________ by their father. 2.5. I will let him use my car on condition that he (będzie uważał) _______________________________________ while driving. 322 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 5 - Część 1- Wypowiedź pisemna Zad an ie 3. (18 pkt.) Wypowiedz się na jeden z trzech poniższych tematów. Wypowiedź powinna zawierać od 200 do 250 słów i spełniać wszystkie wymogi typowe dla formy wskazanej w poleceniu. Zaznacz wybrany temat, zakreślając jego numer. 1. Opisz swoje hobby, kładąc szczególny nacisk na to, co w nim szczególnie lubisz. 2. Napisz opow iadanie o niezwykłej podróży, zatytułowane AnAmazing Trip. 3. Napisz rozprawkę na temat dobrych i złych stron bycia sławnym. Uwaga: jeśli praca będzie zawierać więcej niż 300 słów, otrzymasz 0 punktów za jej kompozycję. /%r wypowiedzi Wskazówki Opowiadanie, czyli drugi z zapro ponowanych tematów, może być napisane w pierwszej lub trzeciej osobie. Przed rozpoczę ciem pisania należy zaplanować fabułę, czyli przebieg wydarzeń. Opowiadanie powinno składać się z trzech części: wstępu, rozwinięcia złożonego z dwóch lub więcej akapitów oraz zakoń czenia. We wstępie przedstaw miejsce, czas i postacie wystę pujące w opowiadaniu, używając wielu przymiotników i innych wyrażeń typowych dla opisu. W rozwinięciu opisz przebieg wydarzeń, a w zakończeniu umieść rozwiązanie akcji. Naj lepsze zakończenie to takie, w którym występuje nieocze kiwany zwrot akcji, zaskakujący dla czytelnika. 323 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 5 - Część II - Rozumienie ze słuchu Wskazówki Niektóre z podanych zdań mogą być pozornie bardzo bliskie prawdy, a mimo to fałszywe. Dlatego zanim zdecydujesz, które zdania są zgodne z treścią tekstu, a które nie, upewnij się, czy dobrze rozumiesz ich znaczenie. Wskazówki Zanim wybierzesz odpowiedź, upewnij się, która z podanych możliwości A-D ma identyczne znaczenie, jak informacje usłyszane w nagranym tekście. Pamiętaj, że zmiana nawet pojedynczego słowa może całkowicie zmienić znaczenie całego zdania. Z ad an ie 4. (5 pkt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie fragment książki. Na podstawie usłyszanych informacji zdecyduj, które z podanych zdań są zgodne z treścią tekstu (TRUE), a które nie (FALSE). Zaznacz znakiem X odpowiednią rubrykę w tabeli. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. TRUE 4.1. Cathy’s mother was against her plans to take up studies. 4.2. Ms Leung seemed a reasonable choice as she was recommended by Cathy’s sister. 4.3. Cathy did not anticipate that Ms Leung would have a family of her own. 4.4. The contract that Cathy had signed did not live up to her expectations. 4.5. Cathy was planning to change her relations with Ms Leung. Zad an ie 5. (5 pkt.) Zapoznaj się z treścią zadania. Usłyszysz dwukrotnie wywiad na temat sytuacji finansowej studentów. Z podanych możliwości odpowiedzi wybierz właściwą, zgodną z treścią tekstu. Zakreśl literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. 5.1. The main problem fo r students these days is how to A B C D 5.2. 5.3. adjust to the standard of teaching. maintain physical health under pressure. secure appropriate financial resources. complete the daunting academic tasks. Jane believes that m any students left th e ir courses A B C D as part time jobs did not allow them to pass final exams. when monetary awards were abolished. as their parents were no longer able to send them money. when the government reduced scholarships. Student loans are awarded by A B C D 324 FALSE banks and student unions. the government and banks. universities and the government. banks and universities. Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 5 - Część II - Rozumienie ze słuchu 5.4. One disadvantage o f stu de nt loans is that they A B C D 5.5. force students to live on a very low budget. are given only to the lower income students. can be repaid only by those with well-paid jobs. can restrict lifestyle choices for many years. Jane believes one of the best ways to help students is to A B C D abolish tuition fees. support student unions. give them state funding again. build more student accommodation. Z a d a n ie 6. (5 p kt.) Zapoznaj się z pytaniami A -G . Usłyszysz dwukrotnie pięć fragmentów wypowiedzi na temat ochrony zdrowia. Przyporządkuj podane pytania poszczególnym wypowiedziom (6.1 .-6.5.) i wpisz odpowiednie litery w kratki. Dwa pytania nie pasują do żadnej wypowiedzi. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. A Why is the number of degenerative diseases declining? B Why does taking medicine involve considerable risk? Wskazówki Po znalezieniu właściwych roz wiązań wpisz je w przeznaczone do tego celu kratki. Po wykonaniu zadania zaznacz litery na karcie odpowiedzi, uważając przy tym, by się nie pomylić. Has a better health care made us healthier? Will influential people foster the ideas that the new science has brought forward? What political parties support pharmaco-nutrition in gaining acceptance? Can eating habits in highly developed countries be considered healthy? What health problems does the newly recognized science investigate? 6.1. 6.2. 6.3. 6.4. 6.5. 325 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 5 - Część II - Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykałno-gramatycznych Wskazówki Po zapoznaniu się z tekstem spróbuj znaleźć poprawne odpo wiedzi w następujący sposób: najpierw przeczytaj sam trzon zadania i spróbuj bez czytania czterech wariantów odpowiedzi znaleźć dla niego rozwiązanie zgodne z treścią tekstu. Potem przeczytaj podane możliwości i wskaż tę najbardziej pasującą do informacji przedstawionych w tekście. Następnie sprawdź prawdziwość wybranych odpo wiedzi, odszukując w tekście fragment, który wskazuje na właściwe rozwiązanie. Z a d a n ie 7. (5 pkt.) Przeczytaj poniższy tekst. Z podanych odpowiedzi wybierz właściwą, zgodną z treścią tekstu. Zaznacz jedną z czterech możliwości, zakreślając literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. Hong Kong is an island which became a British colony by the Treaty o f Nankin after the war o f 1842 and was an important city and an excellent port. The island is situated at the mouth o f the Canton River, and is separated by about sixty miles from the Portuguese town o f Macao, which is on the opposite coast. Hong Kong has beaten Macao in the struggle for the Chinese trade, and now the greater part o f the transportation o f Chinese goods finds its depot at the former place. Docks, hospitals, wharves, a Gothic cathedral and a government house give to Hong Kong the appearance o f a town in Kent or Surrey, transferred by some strange magic to the East. Passepartout wandered, with his hands in his pockets, towards the Victoria port, gazing as he went at the curious modes o f transport, and the groups of Chinese, Japanese and Europeans who passed to and fro in the streets. Hong Kong seemed to him not unlike Bombay and Singapore since, like them, it betrayed everywhere the evidence o f British supremacy At the Victoria port he found a mass o f ships o f all nations: British, French, American and Dutch trading vessels alongside Japanese and Chinese junks and flower-boats. Passepartout noticed in the crowd a number o f natives who seemed very old and were dressed in yellow. On going into a barber’s to get shaved, he learned that these ancient men were at least eighty years old, at which age they are permitted to wear yellow, 'which is the Imperial colour. On reaching the quay, he found Detective Fix walking up and down, looking very disturbed and disappointed. He approached Fix with a merry smile, as if he had not noticed the detective’s mood. Indeed, the policeman had good reasons to feel this way as the arrest warrant had not arrived and would not for several days. This being the last English territory on Mr Fogg’s route, the robber would escape, unless he could manage to detain him. “Well, Monsieur Fix,” said Passepartout, “have you decided to go on with us as far as America?” “Yes,” returned Fix, through set teeth. “Good!” exclaimed Passepartout, laughing heartily. “I knew you could not persuade yourself to separate from us. They entered the steamer office and secured cabins for four persons. The clerk, as he gave them the tickets, informed them that the steamer would leave that very evening and not next morning as had been previously announced. “That will suit my master all the better,” said Passepartout. “I will go and let him know.” Adapted from Jules Verne, Around ike World in Eighty Days 326 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 5 - Część 11 - Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksyka!no-gramatycznych 7.1. A ccording to the text, Hong Kong is A B C D 7.2. Passepartout th o ug h t Hong Kong had A B C D 7.3. trying to find a criminal. strolling around the historic sights. feeling quite cheerful. expecting some important documents. A t the end of the extract we can understand that A B C D 7.5. unique characteristics. familiar means of travelling. a disorganised and chaotic harbour. buildings which reminded him of England. W hile in Hong Kong, Fix was A B C D 7.4. the second biggest Chinese trade partner. a port situated sixty kilometres from Macao. the main city trading goods with China. at war with the Portuguese town of Macao. Fogg had already left Hong Kong. Fix was reluctant to leave Hong Kong. Fix wanted to go to America. Passepartout had persuaded Fix to come to America. From the extract we understand that Passepartout was A a servant. B a thief. C a policeman. D a travel agent. 327 Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 5 - Część II - Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykalno-gramatycznych Wskazówki Wskazówką ułatwiającą wsta wienie zdań we właściwe miejsca mogą być występujące w nich określniki wskazujące (those) i zaimki osobowe (they), które nawiązują do treści zdań poprze dzających lukę. Przeczytaj zaimki osobowe występujące w zda niach A-E, a następnie spróbuj znaleźć w tekście fragmenty, do których sięone odnoszą. 328 Z a d a n ie 8. (4 p kt.) Przeczytaj tekst, z którego usunięto cztery zdania. Wstaw zdania oznaczone literami A -E w luki 8.1 .-8.4., tak aby powstał spójny i logiczny tekst. Jedno zdanie podane zostało dodatkowo i nie pasuje do żadnej luki. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 1 punkt. They make up one third o f visitors to museums in the UK. Yet, at best, an institution will spend around a fifth of their budget on them. Few see them as a planningpriority. They are often told their behaviour - which is natural and norm al to them - is unacceptable. 8 .1 .__________________ But they still go, dragging their parents along w ith them . These dedicated museum and gallery goers are children. When, earlier this year, I wrote a piece about being throw n out of the Aztec exhibition at the Royal Academy when my two-year-old shouted “Monster!” at a statue of Eagle Man, I thought I was just documenting a family outing. 8.2. ______________________ Hundreds of parents wrote in to say that they were fed up w ith being unwelcome in our museums and galleries. Many weeks later, the Royal Academy got in touch, not to say sorry, but to assure me th at they “actively encouraged” families to attend. 8 .3 . W hile the vast majority of museums now have a policy encouraging us to take part, families then were reporting th at the day-to-day practice was often different. So the Kids in Museums campaign was bom , its aim to enable all of us, o f whatever age, to feel welcome in these institutions. There are those who will disagree w ith th e campaign’s premise; a trickle of readers congratulated the Royal Academy for expelling my son. 8 .4 .______________________ “Is there no place sacred?” asked one reader. The assumption was th at two-year-olds can’t appreciate art. But my son was thrown out of the Aztec Exhibition precisely because he was appreciating it. Even if his comment was loud, it was entirely appropriate as the statue looked like, well ... a monster. However, it’s clear that museums are im portant to children - th a t’s why it’s so vital for us to get it right. And children are equally im portant to museums; a major factor for adults deciding whether to visit a museum is if they think their kids will enjoy it. A Museums, they said, were descending into interactive kindergartens, and a stand had to be made for grown-up-only space. B But the response was overwhelming. C There was clearly a conflict. D They were happy to have visitors who were still pre-school age. E They can even be made to feel as if they shouldn’t venture through those learned doors at all. Egzamin pisemny - Zestawy egzaminacyjne Zestaw 5 - Część 11- Rozumienie tekstu czytanego i rozpoznawanie struktur leksykalno-gramatycznych Zad an ie 9. (3 pkt.) Przeczytaj poniższy tekst. Z podanych odpowiedzi wybierz właściwą, tak aby otrzymać logiczny i gramatycznie poprawny tekst. Zaznacz jedną z czterech możliwości, zakreślając literę A, B, C lub D. Za każdą poprawną odpowiedź otrzymasz 0,5 punktu. Vanessa Mae is a young, classically trained violinist. She took the world by storm when she was just sixteen w ith the release o f her first pop album, The Violin Player. Many claimed th at she was a child prodigy. Classical musicians took great interest in this new star who had 9 .1 .___________ released three classical CDs by the time she was thirteen. She had also toured with orchestras and 9 .2 ._____________ many TV programmes. But when The Violin Player came out, musicians were shocked th at their prodigy had released a pop CD, packaged as classical. The world soon 9.3 . in love w ith Vanessa and her brand o f music, a blend of classical, pop and jazz. Vanessa also delighted audiences w ith her compositions, her charming personality and her unique style o f dress. 9.4 . , it is her mastery of the violin which inspires admiration. Bom in Singapore on 27th October, 1978, to a Thai father and Chinese mother, Vanessa lived there until she was three. Then, she moved to London w ith her mother, where she continues to live. Apart from the violin, she also plays the piano, 9 .5 ._____________ she took up at the age of three. Vanessa’s first performance was at the age of nine and it was when she was fourteen 9 .6 ._____________ she started working on The Violin Player. The album shot up th e charts in over twenty countries shortly after its release and in 1996, her name was p u t forward as the Best Female Artist in the BRIT Awards, the first instrum entalist and classical musician to be nominated for this award. Wskazówki Rozwiązując zadania polegające na uzupełnianiu luk jednym z czterech podanych wyrażeń, najpierw przeczytaj pobieżnie tekst, aby zorientować się ogólnie w jego treśd. Następnie przeczytaj fragment ponownie i uzupełnij luki. W wy borze rozwiązań pomoże G kon tekst, w którym występują luki. Na koniec przeczytaj tekst jeszcze raz, by sprawdzić, czy po uzupełnieniu luk stanowi on spójną i logiczną całość. Adapted from www.vancssamae.com 9.1.1 A still B already C yet D recently 9.4.1 A Moreover B Also C However D Despite 9X1 9X1 A B C D A B C D joined in involved in showed up on appeared on 9X | A B C D went grew became fell when that which what 9.6. A that B then C while D after 329 Aneksy Aneks I W ypowiedź pisem na - przydatne zwroty, wyrażenia i spójniki Wyrażanie opinii: In my opinion, /In my view. / To my mind, / (Personally) 1believe th a t/I feel (very) strongly that/ It seems to me th a t/I think that people should be encouraged to use public transport in the city. Wyliczanie zalet i wad: One advantage of/Another advantage o f/O n e other advantage o f / The main advantage o f/ The greatest advantage o f / The first advantage of having your own business is that you do not have to take orders. One disadvantage of / Another disadvantage o f/O n e other disadvantage o f/ The main disadvantage o f / The greatest disadvantage o f / The first disadvantage of having your own business is that you have to work long hours. Wyliczanie kolejnych punktów/argumentów: First(ly), / First of all, /In the first place, / To start with, / To begin with, / Secondly; / Thirdly, / Finally, everyone knows that smoking is extremely bad for one's health. Wskazywanie kolejności wydarzeń lub czynności: PIERWSZE: First, / To start with, / To begin with, /F irst of all, get everyone out of the building. KOLEJNE: Secondly, /A fter this/that, / Then, /Next, call the fire brigade. KOŃCZĄCE: Finally, / Lastly, /L ast but not least, keep a safe distance from the fire. Dodawanie kolejnych argumentów na rzecz określonej tezy: What is more, /Furthermore, /Moreover, /Apart from this/that, /In addition (to this), / Besides, dogs are very useful in police work. Dogs are also very useful in police work. Dogs are very useful in police work too. Not only do dogs help the blind, but they are very useful in police work as well. Wskazywanie przyczyny: The BBC decided not to show the programme because/due to the fact that/ since/ as it would upset too many people. The programme would upset too many people; for this reason / therefore the BBC decided not to show it. Wskazywanie skutków: She won a scholarship. Therefore, / Consequently, /A s a consequence, / A sa result, /F o r this reason, she was able to continue her studies. Wskazywanie celu: He decided to learn Russian so that he could read Tolstoy. He decided to learn Russian so as to /in order to read Tolstoy. Podawanie przykładów: For instance, / For example, by running, swimming or jogging three times a week you feel younger and live longer. By taking regular exercise such a s /lik e running, swimming or jogging you feel younger and live longer. If you want to feel younger and live longer, you should take regular exercise, particularly/ in particular / especially running, swimming o r jogging. Prezentowanie antytezy: Seatbelts are known to save lives, yet / however / nevertheless / but / nonetheless, many people refuse to wear them. Although / Even though /In spite of the fact that / Despite the fact that seatbelts are known to save lives, many people refuse to wear them. Określanie czasu: Turn the dial when / whenever / before /a s soon as the buzzer sounds. 1haven’t been back home since 1982. We met as 1 was crossing the street. 1saw him while 1 was crossing the street. We never see each other now that they’ve moved to another neighbourhood. Zaimki względne: That's the woman who lives next door to me. H e’s the man whose car was stolen yesterday. That’s the cat which scratched me. London is the city where 1 was born. Podsumowanie: Finally, / Lastly, /A ll in all, / Taking everything into account, / One the whole, / All things considered, /In conclusion, / To sum up, no one is likely to find a cure for the common cold in the near future. 333 Aneksy A n eks II Zasady interpunkcji w języku angielskim Przecinek COMMA (,) ° pierwszy wyraz w zdaniu. Przecinka używamy: • do oddzielania wyrazów podczas wyliczania. Np. We need eggs, milk, cheese and butter. • do oddzielania wyrażeń lub zdań podrzędnych. Np. He stopped walking, looked down, and realised that he Np. There’s a great film playing at the cinema. ° nazwy dni tygodnia, miesięcy oraz świąt. Np. This year, Christmas Day falls on the last Sunday of December. • dooddzielania długich zdań połączonych spójnikami and, but, as, or itp. Np. Susan had a very bad cold, but she still went Wielkie litery CAPITAL LETTERS Wielką literą zapisujemy: • imiona, nazwiska, nazwy miejscowości. Np .M y best friend’s name is Claire and she's from Cardiff, Wales. • zwroty grzecznościowe, tytuły naukowe. Np. M r and Mrs Graham, Dr Stevens, Professor Brown itp. ®nazwy narodowości i języków. Np. They are French. We love Italian cuisine. H e’s fluent in Portuguese and German. • pierwszy wyraz i/lub najważniejsze wyrazy (np. rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, przysłówki) w tytułach książek, filmów, sztuk teatralnych, programów telewizyjnych itp. Np. The Sixth Sense Indiana Jones and the Temple o f Doom Alice in Wonderland Uwaga: Zaimek / jest zawsze pisany dużą literą. Np. George and I are going to the funfair. Cudzysłów QUOTATION MARK (" " lub ' ') Cudzysłowu używamy: • do oznaczania tytułów książek, sztuk teatralnych, dzienników i czasopism, filmów itp. Np. “War and Peace”, “Hamlet”, ‘The Guardian”, “Matrix” • w mowie niezależnej, aby przytoczyć dokładnie czyjeś słowa. Np. “My flight is leaving at 9am, ” said Pamela. “Where are you from?” he asked us. • dla oznaczenia cytatów (czyli fragmentów zaczerpniętych z książek, sztuk teatralnych itp.), powiedzeń i przysłów. Np. A ll in all, I believe that life would be boring without music. As Robert Fripp once said, “music is just a means o f creating a magical state. ” My grandfather used to say that “an apple a day keeps the doctor away”. Cudzysłów podwójny i pojedynczy używane są albo zamiennie, albo dla zaznaczenia cytatu w cytacie. Np. “You always say Tm not sure’ when you mean ‘Definitely not’, ” complained Peter. Kursywa ITALICS W druku kursywą zaznacza się często tytuły książek, sztuk teatralnych, dzienników i czasopism, filmów itp. Np. The Hunchback o f Notre Dame, Romeo and Juliet, The Daily Mail, Braveheart 334 was still wearing his slippers. to the party. Ann brought some delicious egg sandwiches, and Tim brought his famous chocolate brownies. • aby oddzielić zdanie względne niedefiniujące (= zdanie podrzędne, zawierające dodatkową informację, która nie jest niezbędna do zrozumienia sensu zdania nadrzędnego) od zdania nadrzędnego. Np. Maria, who is a ballerina, lives in Paris. The local market, where you can buy exotic spices, is located in Gower Street. ° po niektórych łącznikach i wyrażeniach łączących (np. in addition to this, for example, however, in conclusion itp.) Np. In addition to this, Fred is a collector o f antique watches. ®kiedy zdanie podrzędne warunkowe rozpoczynające się od //występuje jako pierwsze (przed zdaniem nadrzędnym). Np. If he had taken her advice, we wouldn’t have got lost. Uwaga: Przecinka nie używamy, gdy zdanie podrzędne warunkowe występuje jako drugie (po zdaniu nadrzędnym). • przed i/lub za wyrażeniami typu: he/she said, said Tom/Mary, których używamy w mowie niezależnej, aby przytoczyć czyjąś wypowiedź. Np. Opening the door, he sard, “Wake up children, it’s time to get ready for your trip. ” ale: 7 am exhausted,” said the firefighter. • aby oddzielić question tags od reszty zdania. Np. Ms Jones is your history teacher, isn’t she? Pytajnik QUESTION MARK (?) Pytajnika używamy: • aby zakończyć pytanie bezpośrednie. Np. How old are yo u ? Uwaga: Znaku zapytania nie używamy na końcu pytania pośredniego. Np. He asked me how old I was. Wykrzyknik EXCLAMATION MARK (!) Wykrzyknika używamy: • na końcu zdania wykrzyknikowego, (= zdania, które wyraża podziw, zdziwienie, radość, złość itp.) Np. That’s great news! What a beautiful baby! Aneksy Dwukropek COLON (:) Dwukropka używamy: • przy wyliczaniu. Np. There were four of us on the boat: m y mother; m y father; my cousin Jane and me. Średnik SEMICOLON (;) Średnika używamy: ®zamiast kropki, czasem do oddzielenia zdań pojedynczych, kiedy ich znaczenia są podobne. Średników używa się rzadziej niż kropek lub przecinków. Np. Some teenagers find it extremely hard to choose a career; others consider it a fairly easy choice. Wielokropek DOTS (...) Łącznik/Dywiz HYPHEN (-) Łącznika używamy: • do tworzenia wyrazów złożonych. Np. kind-hearted; ten-year-old boy; seventy-nine; tape-recording; well-dressed; water-ski itp. Myślnik/Pauza DASH (-) Myślnika używamy: •w potocznym języku tak jak dwukropka lub średnika. Np. There are three things I couldn’t imagine living without - m y best friend, a good book and my dog. • aby zaznaczyć, że dana myśl została wypowiedziana po namyśle, z opóźnieniem, lub gdy przekazywana informacja jest zaskakująca, nieoczekiwana itp. Np. They’re closing down the old library - at least that’s what I’ve heard of. Wielokropka używamy: • aby zaznaczyć opuszczenie wyrazu/wyrazów w cytacie, przysłowiu lub zdaniu. Np. As Edward Guthman said, ‘Thirty seconds on the evening news is wort a front page headline ..." Nawiasy BRACKETS () Nawiasów używamy: • aby oddzielić dodatkową informację od reszty zdania. Np. These days, you can buy popular newspapers (i.e. The New York Times, Le Monde, etc) almost anywhere in the world. Apostrof APOSTROPHE (') Apostrofu używamy: • w formach skróconych, aby zaznaczyć, że jeden lub więcej znaków zostało opuszczonych. Np. I ’m (= I am) writing because I ’ve (= I have) got great news. I left for Canada in the summer of ’95 (= 1995). • przed lub po dzierżawczym -s, aby określić posiadanie lub relacje między ludźmi (również pokrewieństwo). Np. Tom’s bicycle, my sister’s son, m y parents’ car, women's shoes Przeczytaj uważnie przykłady: (Np. Look at the peacock! A ren’t its feathers beautiful? [its = zaimek dzierżawczy) ale: Our school is very big. I t ’s g o t (= it has got) three floors and a huge gymnasium. • do tworzenia liczby mnogiej liter oraz formy dopełniacza dla skrótów. Np. She often writes j ’s instead o fg ’s. UNICEF’s efforts to raise money for children living in developing countries have been extremely successful. 335

Język Angielski - Matura Companion - Egzamin Ustny i Pisemny Poziom Rozszerzony

Related documents

Products

Support

Język Angielski - Matura Companion - Egzamin Ustny i Pisemny Poziom Rozszerzony

Related documents

Add this document to collection(s)

Add this document to saved

Suggest us how to improve StudyLib