Histori 9/1
• KOSOVA DHE VISET TJERA SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI 1949-1981
• SHPALLJA E REPUBLIKES SE KOSOVES
• LUFTA E UQK-se, NDERHYRJA E NATO-s DHE QLIRIMI I KOSOVES
Kosova dhe Viset Tjera
Shqiptare ne Jugosllavi
1949-1981
Dhuna dhe terrori shtetèror mbi shqiptarët
Rivendosjes sè pushtetit serb nè kèto troje populli shqiptar iu kundèrvu me
qèndresè tè pèrhershme. Qëndresa ishte politike e armatosur etj. Nè organizimin
politik dhe ushtarak posaçèrisht dallohej Komiteti Nacional Demokratik i
Shqiptarève (KNDSH),qè u formua nè fillim tè vitit 1945 Pèr tè penguar
veprimtarinè e kètij Komiteti, pushteti jugosllav pasi arrestoi dhe likuidoi
udheheqèsit kryesorè, si: Gjon Serreçin, Halim Oranèn, Halim Spahiun, Ajet
Gèrgurin etj., nè dimrin e vitit 1946-1947 ndèrmori aksione per asgjesimin e
pjestareve te tjere. Prishjen e marrédhènieve me Shqipérinë, mè 1948, pushteti
jugosllav e shfrytèzoi pèr tè shtuar terrorin e dhunën mbi shqiptarët. U ndalua
pèrdorimi ; flamurit he i simboleve kombêtare. Nèn pretekstin sei shèrbenin
Shaipèrisè, u dènuan mbi 500 shiptaré, prej tè cilève shumica pérjetuan vuajtjet e
kampit famèkeq te Goli Otokut. Nö shènjestèr u vunè sidomos pjesèmarrèsit e
Konferencès se Bujanit, si: Rifat Berisha, Nexhat Agolli eXheladin Hana, qè u vranè,
Zekerija Rexha eXhafer Vokshi, qè u deportuan nè Shqipèri, kurse Qamil Brovina,
Qamil Luzha, Sabrije Vokshi, Kurtesh Agushi etj., u burgosèn. Kjo valè e represionit
vazhdoi deri ne Plenumin e Brioneve, me 1966. Njè formè e dhunès dhe e
represionit serb ndaj shqiptarève pa dyshim ishte shpèrngulja me dhunè nè Turqi.
Shpèrngulja me dhunè e shqiptarève mori pèrmasa shqetèsuese sidomos pas
aksionit tè mbledhjes sè armève, qè u zbatua nè dimrin e viteve 1955-1956. Nga
fillimi i viteve 50 deri nè gjysmën e dytè tè viteve 60, nga represioni i shtetit
jugosllav, u shperngulèn pèr nè Turqi dhjetra mijra shqipetare. Nè Aksionin e
Mbledhjes sè Armève, qè zgjati 3-4 muaj, u rrahèn dhe u torturuan nè mènyrèn
mè brutale mbi 30.000 shqiptarë, kurse nga torturat vdiqën mbi 100 veta. Edhe
rekuizimi dhe shtetèzimi (nacionalizmi) i pronès sè shqiptarève ishte nje formè e
dhunès dhe e terrorit.
Demonstratat e vitit
1968 dhe 1981
Pas Plenumit tè Brioneve (01.7.1966), dhuna dhe terrori ndaj
shqiptareve u zvoglua ne njefare mase e, nè anèn tjeter, u shtuan
kèrkesat pèr zgjerimin e autonomisè sè Kosovès nè kuadèr tè
Federates Jugosllave. Ne kushte mè tè favorshme politike, gjaté tetorit
1968, nè Prizren, nè Therande dhe ne Pejè u organizuan demonstrata,
pèr t'u vazhduar, mè 27 nöntor, nè Prishtinè, nè Gjilan, n& Ferizaj dhe
nè Podujevè. Demonstrata mè masive u organizua nè Prishtinè, ku
ndèrhyri edhe ushtria e policia serbe. Kerkesat kryesore ishin:
vetèvendosja, bashkimi, kushtetuta, universiteti dhe mbi tè gjitha
Republika. Nje demonstratè e ngjashme u organizua edhe nè Tetovè,
mè 23-24 dhjetor 1968. Demonstratat e vitit 1968 nxorën nè shesh
problemin e madh shqiptar nè Jugosllavi, qè deri atèherè ishte
kamufluar me mjeshtri nga regjimi jugosllav. Sakrificat qenè tè mèdha,
sepse pati tè vrarè, tè plagosur, tè burgosur, tè dèbuar nga puna etj.
Por, edhe efektet qenè tè jashtèzakonshme, sepse u
shpejtua themelimi i Universitetit, u miratua kushtetuta e Kosovès me
tè cilèn u krijua njè hapèsirè mè e gjerè politike pèr veprim, u
themelua Akademia e Shkencave dhe e Arteve tè Kosovës, u tit
veprimtaria botuese, kulturore, shkencore etj. Mè 11 mars 1981,
nè menzèn e studentève Prishtinè filloi protesta, e cila u shndèrrua nè
demonstratè e gè u masivizua mè 26 mars. Mè 1 prill 1981 nè
Prishtinè u organizua njè nga demonstratat mè masive, ku morèn
pjesè disa dhjetèra mijèra veta nga tè gjitha shtresat e popullit
shqiptar. Sipas te dhenave zyrtare, u plagosèn 17 policè dhe 15
Demonstratat e vitit 1981 demonstrues, 3 prej tè cilève rèndè. Pati,
gjithashtu, mjaft tè vdekur, por zyrtarisht u pranuan vetèm 9 qytetarë
dhe 2 policè. Me gjithè vendosjen e gjendjes sè jashtèzakonshme dhe
tè orès policore, mè 2 prill vazhduan demonstratat edhe nè Gjilan,
nè Ferizaj, nè Vushtrri, nè Lipjan, nè Gjakovè etj. E fundit ishte
demonstrata e 18 majit 1981, kur rreth 1000 studentè demonstruan
pèr njè giysmè ore nè Oendrën e tyre. Pas kèsaj, organet e pushtetit
urdhèruan mbylljen e Qendrès sè Studentéve si dhe tè vitit shkollor nè
Universitet 10 ditè para afatit. Demonstratat i treguan edhe njè herè
Serbisè se shqiptarët nuk pranoinè te jetojnè nèn sundimin serb.
SHPALLJA E REPUBLIKES SE KOSOVES
Deklarata kushtetuese
Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovès nè gershor tè vitit 1989 me
njè deklaratè tè veçantè iu drejtua Kuvendit tè Krahinès Socialiste
Autonome te Kosoves dhe shprehu gatishmerine per te dhene ndihmesen
e vet nè hartimin e dokumenteve pèr pozitèn e re kushtetuese te Kosovès.
Po ashtu nè shenjè pèrkrahjeje tè kèsaj Deklarate shumè intelektualè,
institucione dhe kuvende komunale tè Kosovès kèrkuan nga delegatèt e
Kuvendit te Kosovès qè ta ligjèsonin sa mè parè vullnetin e popullit. Nè
kèto rrethana, mè 2 korrik 1990, 115 delegatè shqiptarè tè Kuvendit tè
KSA te Kosovès shpallèn Deklaratèn Kushtetuese si dokumentin themelor
mbi pavarèsinè dhe barazinè e Kosovès me njèsitè e tjera nè Federatēn
apo Konfederatèn jugosllave. Ky akt demokratik i delegatève kosovarè
ndikoi nè radikalizmin e mètejshèm tè situatès. Makineria ushtarakopolicore serbo jugosllave, e dirigjuar nga qeveria e Beogradit, kishtmarré
instruksione pirtè arrestuar, trahur, burgosur dhe vrarè shqiptarët e
Kosovès. Vetèm tri ditè pas shpalljes se Deklaratès Kushtetuese, Kuvendi i
Serbisesuprimo; Kuvendin e Kosoves, geverine, organet administrative e
giygèsore,pushtoi Radiotelevizonin nè gjuhèn shqipe, ndaloi
gazetén"Rilindja", te vetmen te perditshme ne gjuhen shqipe uzurpoi tere
strukturen ekonomikedhe goditi rendè sistemin arsimor, shkencor,
kulturor, shèndetèsor, bankar etj.
Kushtetuta e
Republikes se Kosoves
Pas shpalljes sè Republikès sè Kosovès, delegatét
e kuvendit, edhe pse tè ndjekur nga pushtuesi
serb, ishin tè vendosur nè rrugèn e tyre pèr
realizimin e interesave tè popullit shqiptar si
popullsi shumicè nè Kosovè Delegatèt e Kuvendit
te Kosovès, tè nisur nga e drejta e
vetèvendosjes dhe tè mbèshtetur nè vullnetin
sovran tè popullit shqiptar dhe me sugjerimin e
udhèheqjes politike shqiptare, miratuan dhe
shpallèn, mè 7 shtator 1990, nè Kaçanik
Kushtetutèn e Republikès sè Kosovës. Me
Kushtetutèn e Republikès sè Kosovès, pèrveç lirive
dhe tè drejtave te njeriut dhe tè qytetarit, tè
njohura nè shoqèritè mè tè civilizuara
demokratike, garantohet edhe barazia e
minoriteteve nè tè gjitha fushat. Ndonèse kjo
Kushtetutè u miratua dhe u shpall nè kushte tè
jashtèzakonsh- me tè pushtetit serb, ajo paraqet
aktin mè madhor juridik me tè cilin u mbyll faza
fillestare e formimit tè shtetit te Kosovès. Gjatè
viteve tè 90-ta Kosova ne rrugen e ngritjeve te
institucioneve te pavarura te saj ishte mbeshtetur
ne kètè Kushtetutè.
Referendumi dhe zgjedhjet parlamentare e
presidenciale nè Kosovè
Mbèshtetur nè dispozitat e Kushtetutès sè Republikès sè
Kosovès, mè 26-30 shtator tè vitit 1991, u organizua
Referendumi pèr Kosovèn Shtet i Pavarur dhe Sovran.
Megjithèse ky Referendum u organizua nè kushte tê pushtimit
dhe tè represionit policor, ai ishte plotèsisht legjitim dhe i
suksesshèm. Numri i pèrgjithshèm i qytetarève tè Kosovès me tè
dreité vote ishte 1.051.357. Nga ky numèr i pèrgjithshèm morèn
pjesè gjithsej 914.802 votues, ose 87.19 pèr qind. Prej tyre, per
Kosovën sovrane ishin 913.705 ose 99.87 pèr qind, kurse kundèr
votuan 164 veta, tè pavlefshme ishin 933 fletévotime. Kèto
rezultate dèshmuan se shumica absolute e popullsisè dèshironte
tê jetojè nè Republikèn e Kosovès, shtet Sovran dhe i
pavarur.Gjate Referendumit, pushteti policor serb tregoi
brutalitetin e vet, duke penguar, keqtrajtuar dhe burgosur
shume shqiptare qe moren pjese ne organizimin e tij.
LUFTA E UQK-se,
NDERHYRJA E NATO-s DHE
QLIRIMI I KOSOVES
Zgjedhjet parlamentare e presidenciale
dhe rikonfirmimi i institucioneve
Periudha prej vitit 1992-1997 ishte periudhè
e ndèrtimit tè institucioneve tè pavarura n&
Kosov8. Gjatè kèsaj kohe u vazhdua puma nè
arsim, nè shkenct, nè kulture, nè sport, nè
informim, nè shendetèsi, nè organizimin e
mbrojties dhe tè vetèmbrojtjes etj. Politika e
subjektit politik shqiptar, e internacionalizoi
gèshtjen shqiptare he atè tè Kosovès si njè
problem qè kèrkonte zgjidhje te shpejt.
Represioni serb ndikoi qè mè 1 tetor 1997 tè
shpèrthejnè protestat e studentève t&
Universitetit tè Prishtinès kundèr pushtetit
okupues. Me Lèvizjen Studentore dhe me
paraqitjen e UCK-sè si forcè e organizuar e
rezistencès filloi njè realitet i ri nè Kosovè
dhe njè qasje e re e faktorit ndèrkombètar
ndaj cèshtjes kosovare.
Paraqitja publike e UCK-sè
mè 1997 dhe masakrat
mbi popullsinè civile
Me 28 nëntor 1997 u paraqit pèr herè tè parè publikisht Ushtria
Clirimtare e Kosovès, e cila shumè shpejt u bè faktor kryesor politikoushtarak qè ndikoi edhe mè tej nè nderkombètarizimin e cèshtjes sè
Kosovès. Platforma e UCK-sè pèr liri e pavarèsi, pèr shogèri tè hapur
dhe demokraci tè zhvilluar u pèrkrahnga mbarè populli shqiptar. Ne
kèto rrethana pushteti okupues serb futi nè veprim njè makineri
tè fugishme ushtarako-policore e propagandistike jo vetèm kundèr
njèsiteve te UCK-sè, por edhe kundèr popullatès civile, irjedhojè e tè
cilave janè skenat e llahtarshme tè barbarisè, vrasjet e masakrimet e
njerèzve tè pafugishèm e tè pafajshèm (fèmijève, grave, pleqve),
djegiet e shtèpive tè banimit, tè të lashtave, burgosjet masive tè tè
rinjve etj. Masakrat mè tè mèdha u kryen gjatè shkurtit dhe marsit tè
vitit 1998, sidomos nè territorin e Drenicès. Masakra tè tilla mbi
popullsinè civile shqiptare u kryen gjatè gjithè vitit 1998 anembanè
Kosovès. Lufta glirimtare e Kosovès u intensifikua he mori hov,
sidomos pas luftès heroike tè familjes Jasharaj nè Prekaz, mè 5-7
mars 1998. Shaban Jashari me tè dy bijtè e tij, Hamzèn e Ademin,
dhe me gra, nipa e mbesa bènè heroizèm tè paparè, duke u pèrballur
e duke luftuar me ushtrine e policinè serbe, e cila ishte e pajisur me
armatimin ma modern dhe mè te sofistikuar tè kohès. Kjo luftè e
udhèhequr nga Komandanti legjendar Adem Jashari u bè shembull i
qèndresës dhe frymèzim i njè populli tè tèrè pèr liri e
pavarèsi. cioneve ushtarako-policore serbe èshtè edhe katastrofa
humanitare nè Kosové. Nga janari deri nè dhjetor 1998 u vranè mbi
2.000 shqiptarè, duke mos llogaritur kètu edhe njè numèr shumè
tè madh tè tè zhdukurve, ndèrsa numri i tè zhvendosurve dhe i
refugjatève sillej rreth 430.000. Pjesa mè e madhe e tyre u zhvendos
brenda Kosovès, ndèrsa mijera sish u larguan si refugjatè
(nè Shqipèri, nè Mal tè Zi, nè Magedoni, nè Zvicèr, nè Gjermani, nè
Itali, nè Bosnjè e Hercegovinè, nè Turqi, nè Sloveni etj.). Gjatè kèsaj
periudhe kohore 412 fshatra dhe vendbanime kosovare si dhe mbi
40.000 shtèpi janè shkatèrruar (tèrèsisht ose pjesèrisht)nga
granatimet dhe djegia e qëllimtè nga forcat serbe.
Kosova pas masakrès sè
Reçakut dhe Konferencès
sè Rambujesè
Gjatè muajve shkurt - mars 1999 u organizua Konferenca e
Parè pèr Kosovèn n Rambuje tè Francès me ndèrmjetèsimin
ndèrkombètar. Delegacionin e Kosovès e udhèhoqi Drejtori
politik i UCK-se Hashim Thaci. Gjate kèsaj kohe u arrit marrè
veshja pèr formimin e Qeverisè sè Pèrkohshme nè mes tê
subjekteve tè spektrit politik, ku mandatar u zgjodh Hashim
Thaci. Pas tèrheqjes se Misionit Verifikues nè Kosovè (19 mars
1999), ushtria, policia dhe forcat paraushtarake serbe filluan
haptazi tè realizojnè planin per spastrimin etnik te shiptarève
nè Kosovë, duke zhatuar politikön e "tokès sè djegur". QÈ nga
24 marsi i vitit 1999, kur filluan sulmet ajrore tè NATO-s
kundèr Jugosllavisè, forcat e ushtrise jugosllave iu bashkuan
njèsiteve policore e Kosovès. Ushtria Clirimtare e Kosovès, pèr
tè zhvilluar luftè sa mè tè suksesshme kunder Serbisè, bèri
organizimin dhe krijimin e zonave operative. Kèshtu u krijua
zona operative e Drenicès, e Dukagjinit, e Pashtrikut, e Llapit,
e Shalès, e Nerodimès dhe e Karadakut. Nga Kosova ushtria
jugosllave dèboi me dhunè mbi 1.000.000 shqiptaré pèr
Maqedoni, Shaiperi, Mal tè Zi, Bosnjè etj. Mè pas shumè nga
tè debuarit shkuan nè vende tè ndryshme tè botès - nga
Evropa deri nè Amerikè e nè Australi. Vetèm gjatè muajve tè
bombardimit tè NATO-s ushtria serbe vrau reth 15.000
shajptaré, nè mesin e tè cilève kishte edhe shumè fèmijé, gra
e pleq. Ata hapèn mbi 500 varreza masive. Mbi 3.000
shqiptaré u humbèn pa gjurmè, ndêrsa 5.000 mbetèn peng tè
Serbisè, nè mesin e tè cilève edhe gra, pleq e fèmijè nèn 17
jet. Ushtria Clirimtare e Kosovès gjatè luftès pati mbi 1.500
ushtarè, qè ranè dèshmorè pèr lirinè e Kosovès dhe
reth 2.000 tè plagosur.
Clirimi i Kosovès dhe hyrja
e Trupave tè NATO-S
Pas tre muaj bombardimesh te NATO-s dhe
aksioneve tè vazhdueshme tè UCK-sè,
ushtria jugosllave u detyrua tè nènshkruajè
marrèveshjen nè Kumanovë (10 qershor
1999) pèr tèrheqje nga Kosova. Nè Kosovè,
pos njèsiteve luftarake te UCK-sè, hynè edhe
forcat e paktit NATO- me emrin KFOR.
Kosova u glirua. Kèshilli i Sigurimit i OKB-sè
me Rezolutèn 1244 vendosi pushtetin civil
nè Kosovè, ndèrsa pushtetin ushtarak dhe tè
sigurisée mori NATO-ja, pèrkatèsisht KFOR-i.
Nè qershor tè vitit 1999 u nönshkrua
marrèveshja nè mes tè Drejtorit politik tè
UCK-sè Hashim Thai dhegeneralit te KFOR-it
Majkèll Xhekson, pèr shndèrrimin e UCK-sè
nè TMK.
PUNOI: Yll Aliu 9/1