ADLİ ENTOMOLOJİ 1. HAFTA Dr. Ali Kürşat ŞAHİN 2 ADLİ ENTOMOLOJİ NEDİR? • Adli Entomoloji, yasal soruşturmaları desteklemek amacıyla bozulmakta olan organik materyalde bulunan böceklerin ve diğer eklembacaklıların (Arthropoda) kullanıldığı bir bilim dalıdır. 3 ADLİ ENTOMOLOJİNİN TARİHİ • Adli entomolojinin ilk kullanımlarının 1300’lü yıllara kadar uzadığı düşünülmektedir. • Ancak adli vakaların çözümünde sistematik olarak kullanımı son 30 yılda gerçekleşmiştir. • Tarih boyunca bir çok kişi böceklere ve ölüme duydukları merak nedeniyle yaptıkları deneyler ile modern adli entomolojinin temellerini atmışlardır. 4 SUNG T’ZU (13. YY.) • Sung T’zu; 13. YY’ın sonlarına doğru Çin’de yaşamış bir avukat ve soruşturmacıydı. • M.S. 1247’de yazdığı ve karşılaştığı bir çok ölüm vakasını anlattığı “Yanlışların Yıkanması” isimli kitabında bir cesedin incelenmesi ile ilgili ayrıntılı bilgiler vermiştir. • Bu kitap böceklerin adli bir vakanın çözümünde kullanıldığı tarihteki ilk yazılı kaynaktır. 5 FRANCESCO REDİ(1616-1697) • Francesco Redi yaşadığı dönemde yaygın olarak kabul edilen abiyogenesis teorisini kabul etmiyordu. Bunu kanıtlamak için 1668 yılında üç et parçası üzerinde deney yaptı. • Deneyde et parçalarından birisini açık havada, birisini az hava alan bir kapta, bir diğerini ise tamamen havasız bir ortamda sakladı. Sonuçta hava alan kaplardaki etlerde kurtlanma görülürken kapalı kapta kurt bulunamadı. 6 BERGERET D'ARBOİS (1855) • Bergeret d'Arbois bir doktor ve adli entomolojinin bilimsel anlamda ilk uygulayıcısıydı. • 1855 yılında bir evin yeniden yapılması sırasında duvarların içinde bulunan çocuk cesedinde yaptığı otopsi sırasında bulduğu Sarcophaga canaria isimli et sineği sayesinde ölüm zamanını belirlemiştir. 7 FRIEDRICH MORITZ BAUER (1832-1904) • Tarihteki ilk sistematik gerçekleştirmiştir. adli entomoloji çalışmalarını • Gömülmüş cesetlerle yaptığı çalışmalarda cesetlerde bulunana bir çok böcek türünün gelişme zamanlarını tespit etmiştir. Ayrıca toprak altında yaşayan tüm böceklerin cesetlerle doğrudan ilişkisi olmadığını da belirlemiştir. 8 JEAN PIERRE MEGNIN (1825-1905) • J.P. Megnin tarihteki en önemli adli entomoloji kaynakları olarak kabul edilen kitaplardan ikisinin (Faune des Tombeaux ve La Faune des Cadavres) yazarıdır. • Yaptığı çalışmalarla flora ve faunada görülen çürümenin karakteristiklerinin belirlenmesinde önemli katkıları olmuştur. • Ayrıca kadavralarda bulunan bir çok böcek familyasını tespit ederek adli entomolojinin bir bilim dalı olarak kabul edilmesini sağlamıştır. 9 ADLİ ENTOMOLOJİNİN KULLANIM ALANLARI Adli Entomoloji temel olarak 3 durumda kullanılmaktadır: 1) Kentsel Adli Entomoloji 2) Depolanmış Ürünlerde Adli Entomoloji 3) Medikolegal Çalışmalar http://farm2.static.flickr.com/1035/701598636_c0907c403e.jpg http://popgen.unimaas.nl/~jlindsey/commanster/Insects/Beetles/SpBeetles/Staphylinus.erythropterus.jpg 10 1)KENTSEL ADLİ ENTOMOLOJİ • Genel olarak evlerde görülen haşere türü böceklerin işgali ile ilgili adli davalarda kullanılmaktadır. • Temel olarak bir binada meydana gelen böcek işgalinden kimin sorumlu olduğunun belirlenmesi amacıyla işgalin aşamalarının incelenmesi şeklindedir. 11 • Ayrıca gerçekleştirilen pestisit uygulamaları sonucu açılan davaların çözümlenmesinde de bu bilim dalından yararlanılmaktadır. http://www.dpi.qld.gov.au/images/Biosecurity_GeneralPlantHealthPestsDiseaseAndWeeds/WinglessCockroach-500.jpg http://www.bilkent.edu.tr/~bilheal/aykonu/ay2006/nisan2006/pire.jpg 12 http://wwwdelivery.superstock.com/WI/223/1614/PreviewComp/SuperStock_1614R-11602.jpg • Kentsel adli entomolojinin bir diğer yönü ise aile içi şiddet olaylarının çözümlenmesinde ortaya çıkmaktadır. • Kentsel zararlılar ölü dokular yanında canlı dokularda da beslenebildikleri için yaralar üzerinde görülen böcek beslenme izleri şiddetolaylarının belirlenmesinde kullanılabilmektedir. 3) DEPOLANMIŞ ÜRÜNLERDE ADLİ ENTOMOLOJİ • Her türlü gıda maddesi içinde bulunan her türlü böcekle ilgili hukuki davalar bu başlık altında incelenmektedir. http://myrmecos.files.wordpress.com/2008/03/tribolium1.jpg 13 14 • Bu konu adli entomolojinin diğer altdallarına göre daha az bilinmesine rağmen en fazla dava bu konuda açılmaktadır. 15 • Bu konu, bir gıda maddesinin tüketiciye gelene aşamada böceklerle bulaştığının belirlenmesini temel alır. kadar hangi • Özellikle açılan tazminat davaları nedeniyle bu tür sorunlar gıda firmalarının üretim bandında entomologları çalıştırmalarına neden olmaktadır. 16 ADLİ ENTOMOLOJİNİN DİĞER KULLANIMLARI • Adli Entomoloji, sayılan bu 3 alt dalın yanında diğer bazı olayların çözülmesinde de önemli bir araç olmaktadır. http://www.kriminal.org/resimler/forensic_antropology.jpg 17 • Bazı aile içi şiddet vakalarında çocuklara ve yaşlılara ceza vermek amacıyla arıların kullanıldığı bilinmektedir. • Ayrıca özel veya resmi kuruluşlarda yaşlılarda bakımsızlık sonucu oluşan yaraların böceklerle infekte olması bu kurumların durumlarının belirlenmesinde önemli olabilmektedir. 18 • Arıların bir çok trafik kazasının sebebi olduğu tahmin edilmektedir. • Özellikle tek kişinin bulunduğu araçlarda meydana gelen bir çok kazanın arı sokması (ya da sadece arının varlığı) nedeniyle ortaya çıktığı tahmin edilmektedir. http://www.healthline.com/blogs/outdoor_health/uploaded_images/102_0605-708312.JPG 19 • Arabaların ön camlarında ve ızgaralarında bulunan böcek parçaları da bir aracın hangi bölgelerden geçtiğinin belirlenmesinde kullanılabilmektedir. 20 • Cinayet mahallerindeki kan saçılma analizlerinin yapılması sırasında da olay yerindeki böceklerin dağılımına ve yoğunluğuna dikkat edilmelidir. • Hamamböcekleri kan birikintilerinin kanın normalde bulunmaması taşınmasına neden olabilirler. üzerinde yürüyerek gereken yerlere 21 • Karasinekler ve pireler kanla beslendikten sonra olay yerinin farklı noktalarında sindirilmemiş kanı vücutlarından atarak kan dağılımının belirlenmesinde yanlışlıklara neden olabilirler. • Bu nedenle bu konuda çalışanların böceklerin neden olabileceği bu tarz etkilerle ilgili bilgi sahibi olması gerekmektedir. 22 • İthal edilen bazı ürünlerde yer alan böceklerde yerin belirlenmesinde önemli olabilmektedir. ürünün geldiği ADLİ ENTOMOLOJİ VE KENTSEL YAŞAM • Evlerin veya hastaneler gibi diğer binaların böcekler tarafından istila edilmesi adli entomolojinin kapsamına girmektedir. https://www.google.com/imgres?imgurl=https%3A%2F%2Filkha.com%2Ffiles%2Fgallery%2Fbig%2Fb2c8dabe341cd81252ab.jpg&imgrefurl=https%3A%2F%2Fdogruhaber.com.tr%2Fhaber%2F323067-bocek-istilasi-nedeniyle-kabede-namazkilinamadi%2F&tbnid=s0rUXRLhutvOLM&vet=12ahUKEwjiz9HN47jsAhXYwYUKHYqpAO0QMygLegUIARC8AQ..i&docid=W-5XPP8l4joQzM&w=1366&h=910&q=hamam%20b%C3%B6ce%C4%9Fi%20istilas%C4%B1&client=firefox-bd&ved=2ahUKEwjiz9HN47jsAhXYwYUKHYqpAO0QMygLegUIARC8AQ https://www.google.com/imgres?imgurl=https%3A%2F%2Fi.ytimg.com%2Fvi%2FZgMJkRmYQNA%2Fmaxresdefault.jpg&imgrefurl=https%3A%2F%2Fwww.youtube.com%2Fwatch%3Fv%3DZgMJkRmYQNA&tbnid=SAyH_TEa9aUGM&vet=12ahUKEwjiz9HN47jsAhXYwYUKHYqpAO0QMygBegUIARCmAQ..i&docid=8FzmNddAyasJgM&w=1280&h=720&q=hamam%20b%C3%B6ce%C4%9Fi%20istilas%C4%B1&client=firefox-b-d&ved=2ahUKEwjiz9HN47jsAhXYwYUKHYqpAO0QMygBegUIARCmAQ Örneğin; binalarda kullanılan kalasların teke böceği türleri (Cerambycidae) ile bulaşık olması durumunda bu bulaşmanın sebebinin ve kaynağının bulunması için bir adli entomologdan yardım alınabilir. • Cerambycidae familyasında yer alan böcekler genellikle canlı ağaç dokularında beslenseler de yaşam döngülerinin kuru kalaslarda da tamamlayabilirler. • Bu türlere örnek olarak Eburia quadrigeminata türü meşe ağaçlarının kesilmesi, işlenmesi ve mabilyaya dönüştürülmesi aşamalarında hayatta kalarak 10-15 yıl sonra mobilyalardan çıkış yapabilmektedir. • Adli entomolojinin kentsel uygulamalarına bir diğer örnek de yiyecek maddelerin veya yiyecek imalatı yapılan alanların böcek istilasına uğraması durumudur. • Örneğin mezbaha ve kanatlı hayvan üretimi yapılan tesislerin artıklarının uygun şekilde ortadan kaldırmaması ve üretim yerlerinde böceklerle mücadelenin yetersiz olması durumunda yakınlardaki yerleşim yerlerinin sinek popülasyonlarında aşırı artışa sebep olarak insanlarda rahatsızlığa yol açması yanında sağlık açısından da riskleri artırması da mümkündür. • Bu tarz olayların adli olarak incelenmesi gereken durumlarda da bilirkişi olarak adli entomologlardan yararlanılabilmektedir. DEPOLANMIŞ ÜRÜN ZARARLILARIYLA VAKALARDA ADLİ ENTOMOLOJİ İLGİLİ • Genel olarak adli entomologların karşılaşabileceği depo zararlıları ile ilgili vakaların sayısı yüksek değildir. • Çoğunlukla; • Sinekler, • Hamamböcekleri, • Karıncalar ve • Kınkanatlılar (Coleptera) tipi böceklerle ilgili olaylar yaygındır. • Hayvansal ürünlerde karşılaşılabilecek böcekler ise genellikle; • Dermestidae familyası • Calliphoridae familyası • Psychodidae familyası, • Sarcophagidae familyası (örn. Sarcophaga carnaria Linnaeus, • Phoridae familyası, • Karasinekler (Muscidae), • Karıncalar (Formicidae) (örn. Monomorium pharaonis Linnaeus)’dır. • Depolanmış ürünlerde zararlı olan bazı fitofag böceklere bakıldığında; • Stegobium paniceum Linnaeus türü sadece ekmek ve bisküvi gibi tahıl ürünlerde değil aynı zaman da yün, kıl ve deri gibi hayvansal ürünlerde de zarara sebep olabilmektedir. • Hem Oryzaephilus surinamensis Linnaeus hem de kuru meyve güvesi Plodia interpunctella L. kuru meyveler, kahvaltılık gevrekler ve makarna gibi ürünlerde zarar yapmaktadırlar. • Ayrıca P. interpunctella kuru köpek maması ve balık yemlerinde de beslenerek zararlı olabilmektedir. • Kırma bitleri , Tribolium castaneum ve Tribolium confusum tahıl ürünlerinde ve unda üreyerek önemli zararlara sebep olabilmektedirler. • Sirke sineği Drosophila melanogaster Meigen fermente olmaya başlamış her tür meyve ve sebzede üreyebilmektedir. • Aynı zamanda bahçe artıkları veya çim yığınları gibi çürüyen bitki materyallerinde de üreyerek kentsel adli entomoloji vakalarına da sebep olabilmektedirler. • Gıda üretimi yapılan yerlerde böceklerin varlığının tamamen engellenmesi tam olarak mümkün olmadığı için genellikle gıdalarda belirle miktarda böcek parçalarının olmasına izin verilmektedir. • Örneğin; Amerikan Gıda ve İlaç Kurumu (FDA) meyve sularında 50 ml’de 5 D. melonogaster yumurtası bulunmasına izin vermektedir. • Adli entomolojinin bu durumlardaki rolü böcek türlerinin tür teşhislerinin yapılması ve mücadelelerinde kullanılmak için biyolojilerinin belirlenmesi şeklindedir. • Böcekler kötü davranma kullanılmaktadır. veya ilgisizlik gibi durumların belirlenmesinde • Lucilia sericata gibi bazı sinek türleri amonyak kokusuna çekilmektedirler. Amonyak da özellikle bakım evlerinde ya da bebeklerde ilgisizlik nedeniyle idrar ve dışkı birikmesini işaret edebilmektedir. • Bazı sinek türleri kıyafetlere yumurta bırakmakta ve uzun süre yıkanmayan kıyafetlerde larva çıkışı neticesinde insan dokularına geçerek beslenebilmektedirler. Bu durum da genellikle yeterli bakım yapılmayan yaşlı ve hastalarda görülmektedir. • Bu tarz vakalarda adli entomoloji kullanılarak kötü koşullarda bakım ve bakımsızlık ile ilgili davalar çözülebilmektedir. de